Ode aan de oudere by OnderwegOnline

www.onderwegonline.nl

#10  jaargang 5  11 mei 2019

Onder

e Inspirarti voo n te reisgeno

Ode aan de oudere THEMA: HET WAARDEVOLLE VAN OUD(ER) WORDEN

06 FOTOREPORTAGE LEVE DE GRIJSHEID 08 OUDER WORDEN LOSLATEN OF VASTHOUDEN 14 EEN NIEUW LAND HET LEVEN PROEVEN 18 INTERVIEW OUDEREN VOLOP IN DE GROEI 32 VERSPILLING WE LEVEN TE GULZIG

 Inhoud Thema

08 OPINIE

Ouder worden: loslaten of anders vasthouden

Ouderen maken een steeds groter deel uit van de kerkelijke

14 OPINIE

ver de geestelijke opgaven van O het ouder worden

Aan de ene kant doen we er alles aan om zo oud mogelijk te

gemeente. Maar worden ze nog wel gezien en gehoord? Er

worden, maar aan de andere kant willen we zo lang mogelijk

is volop aandacht voor jeugdbeleid. Ook Onderweg kent een

jong blijven: de ouderdom schrikt ons af. Er is weerstand om

vaste rubriek Jeugdwerk. Maar waar is de aandacht voor de

het land van de ouderdom te betreden. Wat is er geestelijk

oudere in de kerk?

voor nodig om dit land wel binnen te gaan?

24 EYEOPENER

32 JEUGDWERK

Hoe maak je het verschil?

Genoeg

Geest van Christus maakt ons nieuw. Je kunt ook zeggen:

Heer is waarlijk opgestaan!’ Daarmee is deze fase van het ker-

nee, want we blijven zondaren. Als je als christen je best doet

kelijk jaar weer afgerond. En nu? Paul Smit ziet dat sommigen

om liefdevol, barmhartig en rechtvaardig te zijn, ontdek je

zich volop voorbereiden op Pinksteren en bijvoorbeeld naar

dat niet-gelovigen net zo kunnen handelen. Hoe maak je als

Opwekking gaan. Zelf richt hij zich nu liever op wat zijn hand

christen dan toch het verschil?

vindt om te doen. Ben jij meer een ‘Maria’ of een ‘Martha’?

Doet een christen alles beter? Je kunt zeggen: ja, want de

28 ONTMOETING

‘Ik besefte dat mijn leven alleen zin heeft in aanbidding van Hem’

Veertig dagen lang hebben we naar Pasen toegeleefd. ‘Ja, de

34 OPINIE

Verspilling

Wij mensen van de westerse wereld zijn consumptieziek. Er

Predikant Marco de Best (46) gaat niet meer op pad zonder

is slechts één krant van een willekeurige dag voor nodig om

eerst te bidden. Een ernstig auto-ongeluk zette zijn leven op

dat aan te tonen. We leven op veel te grote voet. Dat gaat

z’n kop, maar maakte ook dat hij zich meer dan ooit door God

ten koste van de aarde en van mensen elders op de wereld.

gezien en geliefd voelt. Nu hij nog wat langer mag leven, wil

Peter van Dolderen stelt de ongemakkelijke vraag of wij soms

hij maar één ding: getuigen van Gods genade en liefde en

menen recht te hebben op hun deel?

Hem prijzen bij alles wat hij doet.

OnderWeg #10 > Jaargang 5 > 11 mei 2019

 Thema  Introductie

Ode aan de ouderen W

anneer ben je oud? Het beeld dat je als oudere achter de geraniums zit, is inmiddels achterhaald. ‘Actieve ouderen

zitten niet achter de geraniums, die beginnen een kwekerij’ (Loesje). Toch lopen de ervaringen van ouderen nogal uiteen. Sommigen beginnen na hun pensionering met het tweede spitsuur van hun leven. Ze worden actief in vrijwilligerswerk of in de kerk; zijn oppasopa en -oma; gaan musea en concerten bezoeken; hangen de caravan achter de auto voor een rondreis door

18 INTERVIEW

Spanje en Portugal. Een tijd van nieuwe zelfontplooiing, waarin je aan de ene kant vertraagt om meer te genieten van het

‘Ook ouderen zitten nog volop in de groei’

den op je neemt en niet minder druk bent dan vroeger.

Zolang je leeft, heb je een taak. Elk leven doet ertoe,

Als predikant maak ik ook de andere ervaringen mee. Ouderen

iedereen is waardevol. Ook als je alleen maar in een stoel zit

die nog scherp van geest zijn en haarfijn deze tijd kunnen dui-

in een verpleeghuis, kun je van betekenis zijn. Vanuit deze

den, maar bij wie het lichaam sneller veroudert dan de geest.

overtuiging bezoekt theologe en pastoraal werker Marijke

Soms kan dat worden geaccepteerd, maar vaak geeft het ook

Harmanny zieken en ouderen in ziekenhuizen, verpleeghuizen

strijd. ‘Ik voel me zo veel jonger dan mijn lichaam doet vermoe-

en seniorenwoningen.

den.’

leven, maar aan de andere kant nog veel verantwoordelijkhe-

 Er is lang niet altijd aandacht voor levenswijsheid  Opeens kan je wereld dan snel kleiner worden. Bij sommigen

EN VERDER: 4 Praktijklokaal

ook geestelijk, omdat het geheugen wordt aangetast en vervaagt. Het is triest om mee te maken, telkens een trede terug in de tijd. Ouder worden gaat vanzelf, oud zijn is een kunst. Het is balan-

06 Fotoreportage Leve de grijsheid (1)

ceren tussen actief willen blijven en los kunnen laten. Dat geldt

10 Redactioneel Leendert de Jong

oudere en jongere generaties is niet vanzelfsprekend. Er is lang

12 Fotoreportage Leve de grijsheid (2)

ook binnen de kerkelijke gemeente. De wisselwerking tussen niet altijd aandacht voor levenswijsheid, voor de lange adem van ouderen, voor rimpels als lijnen van ervaring. Tegelijker-

21 Nieuws

tijd leidt grijsheid niet altijd tot wijsheid. Kunnen ouderen ook

21 Colofon

dienen op hun eigen manier?

22 Stimulans

vertrouwen geven aan een jongere generatie, deze generatie Hoe kunnen we in de kerk genieten van de schoonheid van het ouder worden, maar ook in gesprek blijven over de kwetsbare

23 Column Els van Dijk

kant ervan? Dit nummer van OnderWeg wil

31 Column Roel Kuiper

de overtuiging dat de Geest van God

een ode zijn aan de ouderen, vanuit ook kan spreken door de ervaring van het leven.

Stockbeelden: Angels Vicente/Unsplash (pagina 1); jacoblund/ iStock (pagina 8); photodeti/iStock (pagina 11); JohnFScott/iStock

Peter Hommes, redacteur van

(pagina 14-15); DGLimages/iStock (pagina 16-17); Discha-AS/

Onderweg

Shutterstock (pagina 24); monkeybusinessimages/iStock (pagina 33); hpgruessen/Pixabay (pagina 35). 3

 Praktijklokaal

De openbare school op bezoek in Hardenberg

inderen op een openbare school kunnen godsdienstig vormingsonderwijs krijgen. Dat gebeurt in elk geval in Hardenberg, waar de kinderen een keer per week een

half uur tot drie kwartier dit onderwijs krijgen. De lessen wor-

den verzorgd door docenten van buiten de school. In het kader van deze godsdienstige vorming kwamen de kinderen van de openbare school op bezoek in Het Morgenlicht, het kerkgebouw van drie GKv-gemeenten in Hardenberg. Ze hadden zich goed voorbereid en er was een predikant aanwezig om alle vragen te beantwoorden. Uit het verslag van de kinderen: ‘Toen we ons drinken op hadden, zijn we naar de kerkzaal gegaan en heeft de dominee uitgelegd over de kerk. De kinderen stelden veel vragen en de dominee beantwoordde veel vragen. We hebben een orgel gezien en een doopkom en we hebben kunst gezien. Op de kunst stond tekst, zoals: “En God zeide: er zij licht en er was licht”. Daarna zijn we naar het orgel gegaan en hebben we de binnenkant gezien van het orgel en de instrumentenman speelde een stukje. De kinderen hadden het leuk en nu weten we veel over de kerk. We bedanken alle mensen uit de kerk dat we daar mochten komen.’

Webtip

Interieur van Het Morgenlicht, met het orgel. (beeld Michiel van ’t

www.pcgvo.nl

Einde/Reliwiki)

Paaswake voor tieners in Schildwolde

osé Kruize, kerkelijk werker in de GKv Schildwolde, heeft met de tieners van die kerk een paaswake gehouden. Het ging om een heden-

daagse versie van de tocht van Jezus naar Golgota met het kruis op zijn rug. Het was een wandeling vol symboliek. De tieners droegen een enorme rugzak en maakten onderweg van bamboe een

 Ze mochten een steentje met hun zorgen in het water gooien 

dende kaars naar de kerk. Daar konden ze waxinelichtjes aansteken met in het achterhoofd de mensen die steun nodig hebben. Met als boodschap: het is belangrijk om het vuur brandende te houden en om anderen te helpen om hun vuurtje weer aan de gang te krijgen. José Kruize: ‘Erg mooi om te zien dat de tieners elkaar spontaan gingen

klein kruis en een vriendschapsbandje.

kruis mogen achterlaten. Bij elke stop

helpen om de rugzak te dragen (net als

Ook mochten ze een steentje met hun

werd een Bijbelgedeelte over Jezus’

Simon Jezus hielp om het kruis te dra-

zorgen en verdriet in het water gooien,

kruisweg gelezen.

gen) of om gedoofde lichtjes weer aan

zoals we onze zorgen en verdriet bij het

Ter afsluiting brachten ze een bran-

te krijgen.’

OnderWeg #10 > Jaargang 5 > 11 mei 2019

 Praktijklokaal

Het merk van de kerk

teeds meer plaatselijke gemeenten

van Alkmaar. Wat hebben die immers met

aan een van de geformuleerde doelen van

kiezen voor een onderscheidende

een kerkverband? Niet-kerkelijke men-

de kerk: ‘Present zijn als kerk midden in de

naam die niet langer verwijst naar

sen zullen eerder op zoek gaan naar een

stad, zodat verbindingen kunnen ontstaan.’

het kerkverband waar ze deel van uitma-

plaatselijke kerk dan naar een kerk van

De GKv Enschede-Zuid is een voorbeeld

ken. Soms zit er in die naam iets van een

een specifiek kerkverband zoals de GKv of

van een gemeente die met een naams-

missie die de gemeente nastreeft: dit wil-

de NGK. Overigens wil de Kapelkerk zich

verandering haar identiteit wil uitdrukken.

len we zijn, dit is kenmerkend voor ons,

niet losmaken van haar achtergrond. Op

Deze gemeente heet tegenwoordig Stads-

zoals bij De Pelgrim, De Regenboog of De

de beide sites van de gemeente zijn nog

kerk de Verbinding. Met als korte aandui-

Ontmoeting. Soms wordt er aangesloten

steeds verwijzingen zijn te vinden naar de

ding van haar identiteit: ‘Eigentijds in een

bij de ingeburgerde naam van het kerkge-

(landelijke) GKv.

veranderend tijdperk’. In het gemeente-

bouw. Dat laatste doet de GKv Alkmaar, die

Het nieuwe logo laat het meest herkenbare

profiel wijst deze kerk met nadruk op de

zich voortaan Kapelkerk noemt. Er is een

onderdeel van het eeuwenoude gebouw

missionaire inzet in de stad Enschede. Ook

nieuw logo bedacht en er wordt gewerkt

zien: de toren. Deze toren wordt gepre-

de Stadskerk wijst nadrukkelijk op het GKv-

aan een speciale website gericht op niet-

senteerd boven de skyline van de stad

kerkverband en op de bandbreedte die dit

kerkelijke mensen. De bedoeling is dat de

Alkmaar, met daaronder de tekst ‘Midden

verband biedt voor diverse manieren van

kerk beter te vinden is voor de inwoners

in Alkmaar!’ Daarmee wordt recht gedaan

kerk-zijn.

-advertentie-

En verder • Een AED is een draagbaar apparaat dat bij een hartstilstand via een elektrisch schok het hartritme weer kan herstellen. In Dalfsen hangt zo’n apparaat aan de buitenkant van het kerkgebouw van de NGK. Het is daardoor ook beschikbaar voor mensen in de buurt. De GKv's in Dalfsen volgen dit voorbeeld. In het kader van Hart voor Dalfsen was vóór Pasen al 390 euro ingezameld voor een AED in een gebied waar er tot nog toe een ontbreekt. Tijdens Pasen werd hiervoor ook nog een aparte collecte gehouden. • Ook in de NGK Dalfsen: er is een vrijdagclub voor kinderen, met de naam de Fakkels. De kinderen hebben in de veertigdagentijd meegedaan aan een diaconale actie van Tear door allerlei klusjes te doen en mee te helpen met de maaltijd in de buurt: menu klaarmaken, meehelpen met koken, aan tafel bedienen. De opbrengst van de actie is voor veilig drinkwater in Oeganda. • In Sliedrecht waren de kinderen ook goed bezig. Tijdens de kinderbiddag werd er een speciale collecte gehouden: niet voor geld, maar voor kleine cadeautjes voor de kinderen van het Sophia Kinderziekenhuis in Rotterdam die een prik krijgen

Informatieboekje 2019 voor de NGK verschenen Het Informatieboekje voor en over de Nederlands Gereformeerde Kerken onder redactie van ds. G. van Dijk is verschenen. In dit boekje vindt u niet alleen de gegevens over de plaatselijke gemeentes maar ook gegevens over tal van commissies en organisaties die van belang zijn voor die plaatselijke gemeenten. w Alle adressen van predikanten, scriba’s, kerkelijke werkers, commissies, clubs en kerkbladen w Stichtingen, organisaties en opleidingen w Het jaaroverzicht 2018, geschreven door ds. G. van Dijk w In memoriams over di. M. Kuiper en J. Schelhaas w Een statistisch overzicht over 2018 w Het verslag van de Landelijke Vergadering in 2018 w Het Akkoord voor Kerkelijk samenleven en Gedragscode

of net geopereerd zijn. Twee grote tassen vol cadeautjes zijn

260 pagina’s – e12,90

ingezameld. De ‘gewone’ collecte was voor de Stichting Vrienden van het Sophia. In drie kerken werd deze collecte gehouden, waaronder de GKv en de NGK.

Buijten & Schipperheijn Motief www.buijten-motief.nl – in de boekhandel

Onderweg 11-5-2019 Informatieboekje.indd 1

02-05-19 10:5

 Thema

Leve de grijsheid Vier 85+’ers delen hun wijsheid over ouder worden. Sijke Berghuis, Cees Guijt, Hanne Aalbers en de oudste man van Leiden: Paul Moerman. Een ode aan het waardevolle van ouder worden in vier portretten. tekst en beeld Maarten Boersema

Sijke Berghuis-Roorda is 87 jaar en woont in Voorschoten. Drie jaar geleden overleed haar man op 91-jarige leeftijd. Ze heeft acht jaar voor haar zieke echtgenoot gezorgd. ‘In de weken na het overlijden van mijn man was mijn energie op. Het was dus een groot wonder dat ik na vijf maanden weer energie had om naar onze dochter in Amerika te reizen.’ Tijdens het ziekbed van haar man heeft ze samen met hem steeds geprobeerd naar het positieve te kijken. ‘Al ging het steeds slechter met hem, toch bleven we kijken naar wat nog wel ging. En dat probeer ik nog steeds te doen. Ik ben nog vitaal en kan zelfstandig thuis wonen, maar ik merk wel dat ik ouder word. Maar in alles blijf ik naar het positieve kijken.’ Laatst ontving Berghuis twee rouwkaarten van ‘leeftijdsgenoten’ op één dag. ‘Dan word je wel met je kwetsbaarheid geconfronteerd. Al ben ik ook wel nuchter, want dit staat ons allemaal te wachten.’ Berghuis trouwde toen ze 22 was. Acht jaar later was ze moeder van vijf kinderen. ‘Ze zijn relatief dicht op elkaar geboren en we zijn daardoor vrij close met elkaar. Dat is nog altijd zo en daar geniet ik van.’ Ze wijst op de tafel in de huiskamer. ‘Dit is de tafel waar we veel met elkaar delen en hebben gedeeld.’ Ze lacht en oogt dankbaar. ‘Ik ben een dankbaar mens en heb volgens mij ook veel redenen om dankbaar te zijn. Ik voel me gezegend.’ Door het voorbeeld van haar kinderen en kleinkinderen heeft ze geleerd om met meer vrijmoedigheid over God te spreken. ‘God heeft mij gezegend en ik zeg geregeld “Dank U wel” op een dag. Hoe moet het in de hemel wel niet zijn, want het is hier al zo goed.’

OnderWeg #10 > Jaargang 5 > 11 mei 2019

 Reportage

 ‘Ik heb steeds

geprobeerd naar het positieve te kijken’ 

Cees Guijt is 85 jaar en woont in Katwijk. Hij is jarenlang eigenaar geweest van een doehet-zelfzaak. ‘Ik voel aan mijn lichaam dat ik ouder word. Al tijden heb ik last van hardhorendheid en dat is vooral in groepen vervelend en vraagt dan een hoop geduld, vooral van mijn gesprekspartners.’ Jarenlang was hij het gezicht van een doe-het-zelfzaak in Katwijk en hij was gericht op het leveren van kwaliteit. ‘Niet het vele is goed, maar het goede is veel. Maar dat is een gedachte die je op meer aspecten in het leven zou kunnen en moeten toepassen.’ Toen hij 65 werd, droeg hij het over aan zijn zoon, maar tot zijn tachtigste verleende hij nog allerlei handen spandiensten in de winkel. Nu niet meer. ‘Ik wil de nieuwe generatie ook niet voor de voeten lopen. Ze moeten de ruimte krijgen om het op hun eigen manier te doen.’ Het is een wijsheid die Guijt en zijn vrouw niet alleen huldigen wat betreft de winkel, maar ook in de kerk. Ze zijn de oudste gemeenteleden van de GKv in Katwijk. ‘Nieuwe psalmberijmingen en opwekkingsliederen hoeven wat mij betreft niet zo nodig, maar dat heeft ermee te maken dat de “oude”

nog altijd met elkaar kunnen delen.’

gezangen en psalmen mij erg eigen zijn. Als

Hij lacht naar zijn vrouw. Zij knikt. Guijt

men denkt dat deze verandering nodig is

heeft wel verdriet over de lauwheid in

om Gods liefde naar buiten toe uit te stralen,

het geloof die hij tegenkomt in zijn eigen

dan hebben ze mijn zegen. En ik wil zeker

familie, maar ook binnen de kerken. ‘We

geen zeurpiet worden.’

leven in het laatst der dagen en waak-

Hij is opgewekt, dankbaar en positief. ‘We,

zaamheid is geboden.’

mijn vrouw en ik, hebben elkaar nog en het is een rijke zegen dat we het leven in geloof

Lees het vervolg op pagina 12.

 ‘Niet het

vele is goed, maar het goede is veel’  7

 Thema

Ouder worden: loslaten of anders vasthouden Ouderen maken een steeds groter deel uit van de kerkelijke gemeente. Maar worden ze nog wel gezien en gehoord? Er is volop aandacht voor jeugdbeleid. Ook Onderweg kent een vaste rubriek Jeugdwerk. Maar waar is de aandacht voor de oudere in de gemeente? Of volstaan we met de vermelding in het kerkblad dat zuster Jansen 75 jaar is geworden? tekst Jan Knepper

OnderWeg #10 > Jaargang 5 > 11 mei 2019

 Opinie

In het verleden spraken we over drie

ledig bezet met zaken die anderen voor

je mening blijven geven, zij het op een

leeftijdsfase: jongeren, volwassenen en

jou gekozen hebben.

zodanige wijze dat je je realiseert dat

ouderen. Langzamerhand is daar een

Wat heeft je in je leven geïnspireerd?

jouw mening ook maar een mening is;

fase bij gekomen. Tussen de volwas-

Voor de een waren dat inderdaad de

een mening die misschien gevormd is in

senen en ouderen spreken we over de

kleinkinderen, voor de ander was dat het

een andere tijd, op basis van situaties die

derde leeftijdsfase (ongeveer 60-75 jaar).

verzamelen van kennis, voor een derde

nu heel anders kunnen zijn. Maar je mag

Het gaat hierbij om vitale ouderen. Een

was dat het kerkelijke werk of spirituali-

ook verwachten, zeker binnen de kerke-

levensfase met de nadruk op activiteit,

teit, voor een vierde was het sport of de

lijke gemeenschap, dat er met respect

participatie, vrijheid en keuze. Ieder jaar

natuur. Kijk hoe je je tijd gaat invullen,

wordt omgegaan met jouw inbreng.

in mei trekt de ‘grijze golf’ met de ca-

zodat het aansluit op jouw inspiratiebron-

ravan of camper eropuit. In september

nen. Maar dat kan dan wel op een heel

Vermogen

vertrekt deze ‘grijze golf’ opnieuw zuid-

andere manier dan tot nog toe.

Wat is je vermogen? Als ik deze vraag

waarts.

aan ouderen stel, schrikken ze soms.

Deze leeftijdsgroep is vaak ook nog

Loslaten

volop actief in kerkelijke verbanden

Veel ouderen, met name de oudere ou-

en daar praat je toch niet over? Bij ver-

(hoewel er nog steeds kerkenraden

deren, ervaren het leven als een voort-

mogen gaat het echter om veel meer dan

zijn die bij 70 jaar leeftijdsdiscriminatie

durend loslaten. Wat betekent het dat je

geld. Je kunt ook denken aan kennis en

toepassen). Veel van deze ouderen zijn

niet meer kunt werken, niet meer licha-

ervaring, levenswijsheid, geloofswijsheid

ook maatschappelijk nog actief in vrijwil-

melijk en geestelijk vitaal bent, dat je je

en spiritualiteit. Maar ook daar kun je op

ligerswerk, mantelzorg en het oppassen

ouders, je partner, familie en vrienden

twee manieren naar kijken. De eerste

op kleinkinderen. Maar in deze levens-

moet loslaten omdat ze zijn overleden?

reactie is vaak dat je vermogen is wat

fase begint ook het loslaten. Je stopt met

Deze verlieservaringen kunnen ingrij-

je hebt verzameld. Je bankrekening, je

werken, je gaat met pensioen.

pend zijn. Veel ouderen voelen zich nut-

diploma’s, je levenservaring. Je kijkt dan

teloos en eenzaam. Depressiviteit onder

achterom, al dan niet in dankbaarheid.

Verwachtingen

Vermogen wordt vooral gezien als geld

ouderen is een groeiend probleem. Ont-

Maar je kunt ook anders naar vermogen

De gevolgen van het loslaten worden

wikkelingen in de ouderenzorg, waardoor

kijken, namelijk als datgene wat je kunt

nogal eens onderschat. Met pensioen

ouderen langer zelfstandig moeten blij-

besteden, kunt inzetten. Je kijkt dan

gaan betekent dat allerlei aspecten van

ven wonen, kunnen deze eenzaamheid

vooruit. Wat kun je doen met alles wat

het dagelijkse leven die met je werk sa-

nog vergroten.

je tot nog toe van de Heer hebt ontvan-

menhingen, grondig veranderen. Maar

We zien dan twee bewegingen. Som-

gen? Aan moeilijke dingen en aan mooie

niet alleen voor degene die met pensi-

mige ouderen willen vooral vasthouden

dingen. Hoe kun je dit inzetten voor Gods

oen gaat, ook voor de eventuele part-

aan het oude en vertrouwde. Ze hebben

koninkrijk?

ner. Denk daarbij aan status, identiteit,

moeite met veranderingen in de liturgie,

vaste dagstructuur, de uitdaging om je

nieuwe liederen, met de vrouw in het

te ontwikkelen, sociale relaties. Al deze

ambt enzovoort. Het risico is dan een ze-

aspecten waren gekoppeld aan je werk.

kere verstarring en niet meer openstaan

Je baan betekende dat je iemand was,

voor de ander met zijn overtuiging en

dat je dagstructuur werd bepaald, dat er

gevoelens. Kun je als oudere een stapje

uitdagingen waren om je verder te ont-

terug doen om jongeren de ruimte te

wikkelen enzovoort. Voor al die aspecten

geven om op hun wijze God te dienen?

moet je nu zelf een nieuwe invulling vin-

Kun je ook op dit punt je eigen standpun-

Wat ga je doen met de talenten die je

den en dat valt lang niet altijd mee.

ten loslaten?

hebt ontvangen en wat kun je daarvan

Daarnaast zijn er de verwachtingen van

Een andere beweging is dat alles maar

uitdelen? Hoe ga je om met de wijs-

anderen. Kinderen verwachten dat je

wordt losgelaten. ‘Ze doen maar, ik vind

heid van de ouderdom waarover wordt

regelmatig of zelfs structureel op de

alles wel best.’ Het relativeren wordt tot

gesproken in het boek Job (Job 32:9) en

kleinkinderen kunt passen. Allerlei maat-

een kunst verheven. Maar in hoeverre

waar de apostel Paulus over spreekt

schappelijke en kerkelijke organisaties

neem je de gevoelens en de oprechte

(Titus 2:2-4). Wat ga je doen met het

doen een beroep op je als vrijwilliger. Als

overtuigingen van jezelf en van anderen

geld, heb je dat geregeld in een testa-

je niet uitkijkt, ben je zo maar weer vol-

dan nog serieus? Ook als oudere mag je

ment en levenstestament? Neem ook als

 Je baan

betekende dat je iemand was 



 Redactioneel

Alleen

oudere je verantwoordelijkheid en kijk waar je je kunt inzetten. Ga niet in een hoekje wegkruipen en klagen dat je als oudere niet meer gezien wordt. Dit vraagt wel wijsheid en het zoeken van een goede balans. Maar praat

er met elkaar over als ouderen onderling en als ouderen n 2019 valt veel te herdenken. Recent stond Nederland stil bij de dodenherdenking en bij Bevrijdingsdag. Binnenkort volgt de

met jongeren. Neem jezelf en de ander serieus.

75ste verjaardag van operatie Overlord, de geallieerde invasie in

Positief

Frankrijk gericht op beëindiging van het naziregime. Enkele maan-

Dit artikel heeft de titel ‘Loslaten of anders vasthouden’.

den later wordt de net zo oude slag bij Arnhem herdacht. Herden-

De vraag is hoe je bij het ouder worden de verlieserva-

ken is in.

ringen kunt omzetten in iets positiefs. Hoe kun je voorkomen dat je in een negatieve spiraal terechtkomt? Dat is

Kortgeleden was ik in Normandië, dé plaats van D-day. Aan de kust

lang niet altijd gemakkelijk. Het verlies van een partner

krioelt het van de musea daarover. Aan lantaarnpalen hangen foto’s

bijvoorbeeld is zeer ingrijpend. Daar stap je niet zomaar

van gesneuvelden. En overal zijn begraafplaatsen met duizenden

overheen. En dat geldt ook voor andere verlieservarin-

kruisen. Er was een begraafplaats die mij diep raakte. Een Ame-

gen. We leven in een gebroken wereld, waar het lijden

rikaanse, met tienduizend kruisen die uitkijken op het strand en

deel van uitmaakt.

op de zee. De plek waar de bevrijders naartoe moesten, is nu hun

Maar als we vooral met onszelf bezig zijn, verliezen we

rustplaats.

het zicht op de ander en mogelijk ook op de Ander. God heeft ons talenten gegeven (Matteüs 25), hoe gaan we

Er is ook een monument. Daarop staat in grote letters dat deze

met die verantwoordelijkheid om? De apostel Paulus

‘plaats van strijd’ voor altijd gewijd is door de idealen, de moed en

schrijft in 2 Korintiërs 12:7 dat God hem een ‘doorn in het

de offers van ‘our fellow men’. Fellow men. Medemensen. Naasten.

vlees heeft gegeven’. Dit zal vast geen geringe belasting

Hierin proef je de klank van: samen; alleen lukt niet. Essentiële be-

voor Paulus geweest zijn, anders had hij het niet ver-

grippen, in oorlogstijd, in Nederland vandaag, en ook voor kerk-zijn:

meld. Maar het weerhoudt hem er niet van om door te

alleen samen ben je volk van God.

gaan met de verkondiging van het evangelie. Wel betekent het voor hem dat hij zich niet zal beroemen op zijn

De plek waar zij naartoe moesten, is nu hun rustplaats 



eigen prestaties, maar God de eer blijft geven. Zo kun je, rekening houdend met je verlies, kijken naar de toekomst We kunnen ons blijven richten op het verleden en dat koesteren. Maar kun je ook de stap maken om dankbaar terug te kijken op de mooie dingen uit het verleden en

Okay, dat vinden wij, kerkmensen. Maar is dat ook het beeld dat

je daarnaast te richten op het hier en nu en op de toe-

anderen van de kerk hebben? Meestal niet, maar soms wel. Neem

komst? Waar kun je, wanneer je rekening houdt met

NRC-columniste Rosanne Hertzberger. In een column kort na The

wat je hebt verworven, je op gaan richten? Dat kan iets

Passion schetst zij de teloorgang van de kerk, die bijna al haar in-

groots of iets kleins zijn. Voor de een is dat een studie

vloed verloor en tandeloos geworden is, waardoor The Passion een

oppakken bij een volksuniversiteit, voor de ander kan

acceptabele vorm van vermaak werd. En dan schrijft Hertzberger:

het zijn dat je iedere dag een blokje om gaat, of iedere

‘Ik vind dit een nare ontwikkeling. De kerk heeft wel iets meer te

dag een van je kleinkinderen belt of appt. Hoe kun je je

bieden dan alleen geloof, zingeving en een gebouw. Want in de

relaties, je verworven kennis en vaardigheden inzetten in

kerk was je niet alleen. Daar vierde je elkaars life events, was je

Gods koninkrijk, rekening houdend met je beperkingen?

onderdeel van iets groters. Er is helaas weinig voor in de plaats ge-

Dat kan hard ‘werken’ zijn, maar het vierde gebod geeft

komen. Behalve een keer per jaar een mooie tv-musical.’

nergens aan dat dit slechts geldt tot 65 of 67 jaar. Wat heb je als oudere te bieden aan je mede-ouderen? En wat

Stel je voor dat in 2019 in Nederland deze slogan gaat rondzingen: de kerk, niet het instituut, is een gewijde plek van mensen die door

heb je te bieden aan de jongeren?

hun idealen, moed en offers zien wie de ander is; niemand is er al-

Kerkelijke gemeente

leen.

Hoe ga je als kerkelijke gemeente hiermee om? Is er

Als dit gebeurt, hoor je vanuit de stilte: Amen.

aandacht voor de oudere broer of zus? Is er ook oog voor

Leendert de Jong, hoofdredacteur van OnderWeg

 Opinie

de diversiteit onder ouderen? Wordt er weleens aan ouderen gevraagd wat zij van de gemeente verwachten? Sommigen verwachten regelmatig bezoek van de predikant of ouderling en zijn steeds weer teleurgesteld dat de dominee niet op bezoek is geweest. Schep duidelijkheid over wat ouderen kunnen verwachten van het pastoraat en diaconaat binnen de gemeente. Dit heeft altijd twee kanten: geven en ontvangen. Wat kun je als oudere bieden aan de gemeente en wat wil je graag ontvangen? Voor de ene oudere betekent dit dat deze ingezet kan worden in het

Wat heeft je in je leven geïnspireerd? Je kleinkinderen, het verzamelen van kennis, kerkelijk werk,

brengen van pastorale bezoeken, het

sport of de natuur?

coachen van jongeren of gezinnen, of het bemiddelen bij conflicten in de kerk. Voor andere ouderen zal het betekenen dat er

met ouderen, jongeren met jongeren. In

toekomstige leven (Efeziërs 1:18-23). Is

een netwerk om hen wordt gevormd van

familieverband zijn er nog wel contacten

het schroom omdat we de ander er niet

broers en zussen die hen regelmatig op-

door generaties heen, maar daarbuiten

mee willen belasten? Is het onzekerheid

zoeken. Voor de een betekent het vooral

nauwelijks. De apostel Paulus laat zien

over wat ons te wachten staat als het

praktische ondersteuning. Voor de ander

hoe belangrijk het voor de geloofsopvoe-

gaat over eindigheid en verlies?

kan het betekenen samen lezen uit de

ding is dat het gesprek tussen generaties

We weten niet hoe ons levenspad zal

Bijbel, samen spreken over Gods grote

plaatsvindt. Hij roemt oma Loïs en moe-

zijn. Maar we hebben daarin wel onze

daden in het leven en samen bidden.

der Eunike voor het geloofsvertrouwen

eigen verantwoordelijkheid als het

dat ze hebben doorgegeven aan hun

gaat om medisch (over)behandelen, de

(klein)zoon Timoteüs.

bevoegdheid aan anderen overdragen

Uit sociologisch onderzoek blijkt dat ge-

Hoe kun je binnen de kerkelijke ge-

als we zelf niet meer in staat zijn om te

neraties in toenemende mate vooral of

meente intergeneratieve contacten

beslissen, onze wensen over begraven

zelfs alleen maar contacten hebben bin-

bevorderen? Daarbij denk ik niet alleen

of cremeren en rond financiële zaken.

nen de eigen generatie. Ouderen praten

aan spelavonden, maar ook aan vormen

Heb je er met je kinderen of met anderen

van coaching, intergeneratieve ge-

over gesproken en in een levenstesta-

spreksgroepen of Bijbelstudiegroepen.

ment de zaken geregeld?

Nodig als jeugd ouderen uit om met hen

Spreek je met elkaar over je toekomst-

te spreken over hun geloofservaring en

verwachting? Kun je daarin loslaten wat

• een studie oppakken

-beleving. Maar kijk ook wat je samen

je nu vasthoudt en je toevertrouwen aan

• iedere dag een eindje wandelen

kunt doen in praktische zin: onderhoud

Jezus Christus? Door Hem vast te houden

• iedere dag je kleinkind(eren) bellen

van het kerkgebouw of samen maaltijden

besef je van wie onze toekomst is in

organiseren voor de buurt van de kerk.

leven en sterven. Door los te laten kun-

Samen

Loslaten, anders vasthouden. Hoe kun je dat doen?

of appen In de kerk:

nen we ons vasthouden aan Jezus en ons

• pastorale bezoeken brengen

Schroom

• jongeren of gezinnen coachen

Welke toekomst wacht ons? Spreken

• bemiddelen bij conflicten in de kerk

we daar met elkaar over of is er veel

• praktische ondersteuning bieden

schroom om dit onderwerp aan de orde

Jan Knepper (1948) was tot voor kort

• samen Bijbellezen, spreken over

te stellen? Paulus bidt dat de Efeziërs

werkzaam als organisatieadviseur en

inzicht mogen krijgen in de betekenis van

als beleidsmedewerker voor CGMV 55+.

de opstanding en hemelvaart van Chris-

Hij studeerde algemene sociale weten-

tus voor hun toekomst in dit en in het

schappen en praktische theologie.

Gods daden in je leven, bidden

richten op het feest waarnaar we op weg zijn (Openbaring 21).

 Thema

Leve de grijsheid Vervolg van pagina 6 en 7

tekst en beeld Maarten Boersema

Hannie Aalbers is 90 jaar. Ze vierde afgelopen najaar haar verjaardag. Hannies verjaardag was een groot feest. Toch voelt ouder worden voor haar niet altijd als iets feestelijks. ‘Ik kreeg vandaag het bericht dat een goede vriendin darmkanker heeft. In het afgelopen jaar zijn al drie van mijn zussen overleden. Geregeld denk ik dat ik misschien wel de vierde op rij zal zijn.’ Ze vertelt over haar angst om ziek te worden. ‘Ik hoop eerlijk gezegd dat ik ineens door God wordt weggeroepen uit het leven, net zoals bij mijn man, die overleed in de slaap.’ Een ander aspect dat ze moeilijk vindt aan het ouder worden is het afhankelijk zijn van anderen. ‘Het alsmaar moeten vragen aan anderen om me te helpen, valt me wel zwaar.’ Ze lacht hartelijk om zichzelf. ‘Leven brengt de worsteling van het aanvaarden met zich mee. Het ene moment gaat me dat beter af dan het andere moment. Maar gelukkig krijg ik de kracht van God om vol te houden.’ Hannie kijkt terug op een goed en veelbewogen leven. ‘Ouder worden maakt me ook wel onzeker over het verleden. Want mijn en onze goedbedoelde keuzes in het verleden zijn niet allemaal goed uitgepakt. Ik heb ook fouten gemaakt.’ Ze kijkt door het raam van haar woning in Leiden

meer rust.’ En wat zou ze die rust en

naar de lucht. ‘Ik probeer mijn verleden

vrede die het geloof biedt graag ook

en mijn toekomst in gebed aan God toe

doorgeven aan jonge generaties. ‘Een

te vertrouwen. Dat maakt me het ene

beetje meer geloof, dat is mijn wens.

moment alleen maar onrustiger, maar het

Voor mezelf, maar vooral ook voor de

andere moment geeft het me gelukkig

generaties die na mij komen.’

OnderWeg #10 > Jaargang 5 > 11 mei 2019

 ‘Een beetje

meer geloof, dat is mijn wens’ 

 Reportage

Paul Moerman is 102 jaar en de oudste man van Leiden. Hij woont sinds 1955 aan het Rapenburg in het centrum van Leiden. Hij is lid van de CGK. Hij was jarenlang actief als makelaar en taxateur.

‘Het leven is een leerschool tot aan de laatste dag, want zelfs sterven moet je leren aanvaarden’ 



‘De burgemeester van Leiden heeft zelf gezegd dat ik de oudste man van Leiden ben, dus dan zal het wel zo zijn. Oud mogen worden is een gave, maar oud zijn is een opgave.’ Eenzaamheid ziet hij als een van de grootste opgaven. ‘Bezoek krijg ik zeker en er staan veel geliefde mensen om mij heen, maar ik mis mijn vrouw. Ze overleed vijf jaar geleden en ze was mijn klankbord en mijn hulp. Ik heb weleens iemand horen zeggen dat een man die alleen overblijft, is als een schip zonder roer. Ik herken dat.’ Ondanks de eenzaamheid ervaart Moerman het leven nog altijd als een wonder. ‘Ik wil graag leven voor mijn dierbaren en voor mijzelf, want het leven is zo diep ingeschapen. Het leven is een wonder en ik ben dankbaar dat de gever mij het leven schenkt. De dood is en blijft tegennatuurlijk en de laatste vijand.’ Een van de belangrijkste dingen die Moerman tijdens zijn leven leerde, valt samen te vatten met wat Paulus ooit al aan de Romeinen schreef. ‘Niemand van ons leeft voor zichzelf, en niemand van ons sterft voor zichzelf. Zolang wij leven, leven we voor de Heer; en wanneer wij sterven, sterven we voor de Heer. Dus of we nu leven of sterven, we zijn altijd van de Heer’ (Romeinen 14:7-8). Moerman geeft graag mee aan jongere generaties dat elk leven ertoe doet en dat je mag leren tot je laatste dag. ‘Het leven is een leerschool tot aan de laatste dag, want zelfs sterven moet je leren aanvaarden.’

Maarten Boersema is fotograaf, tekstschrijver en predikant van de Herengrachtkerk (GKv) in Leiden.

 Thema

Over de geestelijke opgaven van het ouder worden Aan de ene kant doen we er alles aan om zo oud mogelijk te worden, maar aan de andere kant willen we zo lang mogelijk jong blijven: de ouderdom schrikt ons af. Er is weerstand om het land van de ouderdom te betreden. Wat is er geestelijk voor nodig om dit land wel binnen te gaan?

tekst Job Smit

We kennen allemaal de negatieve beel-

domsbeeld van de Bijbel (uitgezonderd

den over de ouderdom. Ik spreek hier

Prediker 12:1-8). In de Bijbel is de oudere

in praktische zin over ouderdom. Ik

de drager van de traditie, degene die

bedoel daarmee grofweg de levensfase

levenswijsheid bezit en overdraagt. Op

van 67 jaar en ouder. Men kan daarin

basis daarvan draagt hij dan ook bestuur-

onderscheiden tussen de fase van 67-

lijke verantwoordelijkheid (de oudsten).

80, waarin vaak nog sprake is van een

Het spreukenboek legt daarvan getuige-

behoorlijke vitaliteit, en 80+, waarin de

nis af: ‘Mijn zoon, luister naar de lessen

beperkingen de boventoon beginnen te

van je vader, verwaarloos niet wat je

voeren en de afhankelijkheid van zorg

moeder je leert’ (Spreuken 1:8). De ou-

toeneemt.

deren verdienen respect en eer, louter

Eerbied

omdat ze oud zijn: ‘U moet opstaan voor iemand met grijze haren en eer bewijzen

Fysiek betekent ouder worden: toene-

aan een oudere’ (Leviticus 19:32 HSV). We

mende kwetsbaarheid, ongemak en

moeten echter beseffen dat we onmo-

soms pijn. Psychisch betekent ouder wor-

gelijk terug kunnen naar dit beeld. Het is

den: grotere emotionele kwetsbaarheid,

nauw verbonden met de patriarchale cul-

traagheid van denken en verminderde

tuur waarin de Bijbel is ontstaan. In onze

flexibiliteit. Sociaaleconomisch betekent

laatmoderne democratische samenleving

het dat je buiten het arbeidsproces staat

hebben ouderen ten eerste niet meer de

en niet meer financieel bijdraagt aan

positie die ze in Bijbelse tijden hadden.

Je wordt gemakkelijker opgetild door

de samenleving, maar een kostenpost

Daarnaast lijkt een zeker idealisme dit

de schoonheid van een schilderij, een

bent. Christenen plegen in reactie daarop

Bijbelse beeld niet vreemd. We weten

muziekstuk of je eigen dorp.

vaak te wijzen op het positieve ouder-

dat ouderen niet altijd mild en wijs zijn.

OnderWeg #10 > Jaargang 5 > 11 mei 2019

 Opinie

 Je hebt met veel

Sommigen wel, maar er zijn ook oude-

je mogelijkheden groter worden, zul je

ren bij wie de combinatie van versnelde

steeds meer levensruimte claimen. Als je

culturele veranderingen en toegenomen

als oudere ontdekt dat je mogelijkheden

kwetsbaarheid leidt tot rigide gedrag en

minder worden, doe je het omgekeerde:

starheid van denken. In de derde plaats

je moet leren te leven in een kleinere

moeten we beseffen dat de negatieve

levensruimte dan je gewend was. Dit

beelden van de ouderdom niet uit de

laatste is niet gemakkelijk. Het gaat per

lucht komen vallen. Ze zijn gestoeld op

definitie met horten en stoten. Je moet

de manier waarop mensen vandaag oud

immers eerst ervaren dat ‘het niet meer

worden. Alle reden dus om juist daar

gaat’. Pas dan kun je zeggen: dit of dat

aandacht aan te geven. Ik noem drie

moet ik niet meer willen of doen.

aspecten: het verzetten van bakens, het

Voor ouderen is de bakens verzetten

willen betreden van nieuw land en het

extra lastig. Je hebt immers je ziel en

het beeld dat hij of zij over zichzelf heeft

vinden van een nieuwe rol.

zaligheid gelegd in je leven tot dusver.

opgebouwd in stand te houden. Om daar

Je hebt met veel inspanning een beeld

toch afstand van te kunnen nemen, is

van jezelf gecreëerd dat je niet zomaar

een geestelijke inspanning nodig. Het

Ouder worden begint al bij de geboorte,

opgeeft. Het is moeilijk om te zeggen: ik

loslaten van vertrouwde zelfbeelden

alleen noemen we het dan anders, na-

ben niet meer de energieke vrouw die

gaat gemakkelijker als je geleerd hebt

melijk ‘groeien’. Het loont de moeite

probleemloos een dag in de tuin werkt,

om je identiteit niet te funderen op het

ouder worden te zien als een vorm van

maar een vrouw die moet letten op haar

beeld dat je van jezelf hebt en dat je je

groeien. Wie groeit moet ‘de bakens ver-

energie. Zo had je jezelf nog niet gezien.

hebt eigengemaakt, maar met iets veel

zetten’. Als je (als jongere) ontdekt dat

Ieder mens probeert zo lang mogelijk

wezenlijkers: je ziel. Je ziel is in het chris-

Bakens

inspanning een beeld van jezelf gecreëerd dat je niet zomaar opgeeft 

telijke geloof verbonden met God. Mijn identiteit is geborgen in mijn schepper. Hij weet wie ik werkelijk ben. Hij kent mijn levensgeheim. Welke beelden ik ook van mijzelf heb en wat er ook verder in mij, aan mij en om mij heen verandert, dat geheim blijft intact en wordt door Hem bewaard. Hij zal ervoor zorgen dat ik door alles heen word wie ik in zijn ogen ben. Wie deze houding jong geleerd heeft, krijgt het gemakkelijker oud gedaan.

Nieuw land Groeien betekent van de ene naar de andere levensfase gaan. Een geestelijke metafoor daarvoor is ‘het betreden van een nieuw land’ (ontleend aan H. Andriessen, Een eigen weg te gaan. Ouderen en spiritualiteit, Baarn 2006). Als je een nieuw land betreedt, voelt dat eerst beangstigend, vreemd en onwennig. De dichteres Ida Gerhardt heeft het land van de ouderdom in een beroemd gedicht – dat veelbetekenend ‘Genesis’ heet – benoemd als een wereld ‘ver van plannen



en getallen’.

 Thema

Oud worden is het eindelijk vermogen ver af te zijn van plannen en getallen; een eindelijke verheldering van ogen voordat het donker van de nacht gaat vallen. Plannen en getallen wijzen naar toekomstgerichtheid (plannen) en maatregelen om die gedroomde toekomst te realiseren (getallen). Het is het leven volgens je agenda. Bij het ouder worden, zo suggereert het gedicht, laat je die wereld gaandeweg achter je. Je betreedt een nieuw land. Daar kun je verdriet over hebben, maar het nieuwe land heet niet voor niets ‘nieuw’. Er valt wat te ontdekken! Een ‘eindelijke verheldering van ogen’ en verderop spreekt ze over het ‘opengaan van vergezichten’. Eindelijk – met het einde van het leven in zicht – zie je wat je voorheen niet kon zien. Ver van plannen en getallen kijk je aandachtiger, ervaar je intenser. Je wordt sensitiever en bent minder bezig met wat jij met de dingen moet doen en meer met wat de dingen jou doen. Dat wat sociaaleconomisch een nadeel is – trager reageren – is winst voor je hart. Ineens merk je hoe

De opdracht van de ouderen jegens de jongeren verschuift dus van de sfeer van

smakelijk het leven is als je een visje

praktische hulp en advies naar de sfeer van het hart.

haalt op de markt. Je wordt gemakkelijker opgetild door de schoonheid van

de stem van God. Je krijgt oog voor de

levensverhaal voortijdig afsluit. Als je je

een schilderij, een muziekstuk of je eigen

glans van de eeuwigheid die over de din-

levensverhaal aan anderen vertelt, vertel

dorp. Ineens zie je de hoop die schuilt in

gen ligt. Dat genereert dankbaarheid en

je het tot aan het punt dat jij het nog aan-

de levenslust van een kind of kleinkind.

verlangen naar herschepping. Je gaat het

vaardbaar vindt. Je zet bijvoorbeeld een

leven proeven in plaats van consumeren.

punt bij je pensionering of bij het mo-

Nu is dit natuurlijk ook een idealistische

ment dat je ziek werd. Alles wat daarna

In de verstilling van de ouderdom hoor

beschrijving. Maar de boodschap is hel-

komt, doet er niet meer toe. De gevolgen

je de echo’s van allerlei stemmen uit je

der: er is werkelijk wat te winnen in de

van deze houding zijn verstrekkend.

leven en ga je met hen in gesprek. Je

ouderdom. Doe niet als de tien verspie-

Alles wat er na dat punt gebeurt, wordt

hoort beter de stem van je eigen hart en

ders uit het volk Israël die terugdeinsden

vergeleken met wat daarvoor gebeurde

voor de intocht in het beloofde land,

en die vergelijking valt natuurlijk altijd

maar betreed het land van de ouderdom

negatief uit. Er valt in het heden niets

met vertrouwen en verwachting.

meer te beleven en in de toekomst niets

Verstilling

 Ver van plannen en getallen kijk je aandachtiger, ervaar je intenser  16

Voortijdig

meer te verwachten. De interesse in het leven dooft uit. Om dit scenario te voor-

De innerlijke weigering om het nieuwe

komen is opnieuw een geestelijke keuze

land van de ouderdom te betreden wordt

nodig. Een keuze om open te staan voor

in de narratieve psychologie narrative fo-

wat zich vandaag in je kleiner geworden

reclosure genoemd. Het houdt in dat je je

ruimte aandient.

OnderWeg #10 > Jaargang 5 > 11 mei 2019

 Opinie

tot zijn omgeving te staan, zoals elke

De tweede figuur is de vader van de

ouder met opgroeiende kinderen weet.

verloren zoon uit de gelijkenis van

Ook in de ouderdom is dat het geval en

Jezus. De vader houdt de jongste zoon

net als in de puberteit is dat wennen

niet tegen en blijft achter met zijn ver-

voor alle betrokkenen. De oudere moet

driet. Henri Nouwen heeft mij in zijn

zoeken naar een nieuwe rol in zijn of

boek Eindelijk thuis geleerd dat dit – het

haar sociale netwerk. Als ik niet meer

met je meedragen van verdriet – hoort

kan ‘moederen’ of ‘vaderen’, of boer,

bij vaders en moeders. Het is hun

manager, sportleider kan zijn, wat is

opdracht, hun taak. Bij de vader in de

dan wel mijn plaats en taak?

gelijkenis gaat dit samen met hoop:

Ik moet denken aan een woord van de

hij staat op de uitkijk en is bereid de

profeet Maleachi. Tot de tekenen van

jongste zoon te ontvangen als hij komt,

het koninkrijk behoort dat de ouders

zonder oordeel, zonder voorwaarden.

zich verzoenen met hun kinderen en de kinderen met hun ouders (Maleachi 3:24). Voor ouders en kinderen kun je ook lezen ‘oudere generatie’ en ‘jongere generatie’. Letterlijk staat hier dat het hart van de ouderen teruggebogen wordt naar de jongeren. De opdracht van de ouderen jegens de jongeren verschuift dus van de sfeer van praktische hulp en advies naar de sfeer van

 Zegenen waar je kunt: de taak van een oudere generatie tegenover een jongere 

het hart. Opvallend is de volgorde. De verzoening van de ouderen met de kinderen

Gastvrijheid

gaat voorop. De ouderen hebben de

Ouder groeien is je leven tot een goed

eerste stap te zetten. Blijkbaar is het

einde brengen door de bakens te ver-

voor hen een valkuil om zich te distan-

zetten, nieuw land te betreden, en

tiëren van (de toekomst van) de kinde-

daarin je nieuwe rol op je te nemen:

Een gesprek met iemand die hele dagen

ren. Dat kan gebeuren in de vorm van

zegenen, bemoedigen, dragen van

op bed ligt:

verongelijkt zijn: ‘Ze gaan hun eigen

verdriet, onvoorwaardelijke gastvrij-

- Verveelt u zich?

weg en laten mij achter’, in de vorm

heid bieden, en getuigen van de hoop

- Nee.

van permanente kritiek op hun leven:

die in je is. Daarbij mogen we ons

- Wat doet u dan?

‘Ze gaan een weg die ik niet goed vind’,

gesteund weten door het geloof dat

- Ik kijk naar buiten.

of in de vorm van desinteresse, mooi

onze eigen geest gedragen wordt door

- Waar kijkt u dan naar?

verpakt in de opmerking: ‘Ze hebben

de Geest van God. Zoals Paulus het

- Naar die boom.

hun eigen leven.’

zegt in 2 Korintiërs 4:16: ‘Ook al gaat

- Wat betekent die boom?

Twee Bijbelse figuren leren mij hoe

ons uiterlijke bestaan verloren, ons in-

- Die boom is mijn band met de na-

deze betrokkenheid van het hart vorm

nerlijke bestaan wordt van dag tot dag

tuur. Ik zie hoe die verandert.

kan krijgen. De eerste is aartsvader

vernieuwd.’

- Verandert u mee?

Jakob. Hij keek in de toekomst van zijn

- Ik denk het...

kinderen en wat de Heer in hen zou

Job Smit is in 2015 gepromoveerd op

gaan doen. Zo zegende hij ze. Zege-

de methodiek van de geestelijke ver-

Wie deze houding jong geleerd heeft,

nen waar je kunt, lijkt me de taak van

zorging met het proefschrift Antwoord

krijgt het gemakkelijker oud gedaan.

een oudere generatie tegenover een

geven op het leven zelf. Hij is door

jongere. Altijd weer zeggen: blij dat je

de NGK Apeldoorn afgestaan voor de

er bent; hoe is het met je?; en: ga in

geestelijke verzorging bij een oude-

vrede.

renzorgorganisatie.

Nieuwe rol Wie groeit, komt in een andere relatie

 Thema

Pastoraal werker Marijke Harmanny:

‘Ook ouderen zitten nog volop in de groei’ Zolang je leeft, heb je een taak. Elk leven doet ertoe, iedereen is waardevol. Vanuit deze overtuiging bezoekt theologe en pastoraal werker Marijke Harmanny zieken en ouderen in ziekenhuizen, verpleeghuizen en seniorenwoningen. Ze houdt van ouderen, want ze houdt van ‘de diepte van het leven’.

tekst Theanne Boer

Zo’n twintig uur in de week is Marijke Harmanny op pad als

“Ik heb zo’n mooi leven gehad, ik heb zo veel gekregen.”

pastoraal werker: ze bezoekt zieke gemeenteleden waar-

Maar er zijn er ook die dat moeilijker vinden. Die kampen

van er veel al op leeftijd zijn. Ze is in dienst van de vrijge-

met knopen in het verleden die steeds weer terugkomen.

maakte gemeenten van Hoek, Axel en Terneuzen, waarbij

Ook demente mensen kunnen dat laten merken. Ze hebben

ze in Axel ook nog wat uren gemeenteopbouw doet. Ik ben

moeilijke tijden gekend en dat moeten ze nog steeds ver-

met haar in gesprek in haar huis, of beter gezegd: haar zon-

werken. In elk gesprek gaat het er dan weer over.

nige tuin in Hoek, waar ze woont met haar gezin en waar

Ik houd van de diepte van het leven. Daarom is de omgang

haar man predikant is.

met mensen, jong of oud, zo boeiend. Ik mag met ze mee-

Diepte Marijke is zelf nog helemaal niet oud, maar voelt zich wel erg tot ouderen aangetrokken. Dat komt omdat ze zo veel

lopen, hen soms helpen om kleur te geven aan hun leven nu, of aan herinneringen, waardoor ze soms ook wat milder worden.’

diepte ontdekt bij deze groep. Ze vertelt: ‘Elk mens is uniek

Niet mopperen

en prachtig door God gemaakt, maar bij ouderen komt daar

‘In gesprekken met ouderen gaat het vaak om het afronden

een dimensie bij. Ze dragen een heel leven met zich mee.

van hun leven. Om acceptatie van wat er gebeurd is en hoe

Wie ze nu geworden zijn, maar ook wie ze zijn geweest.

het nu is. Er is schoonheid in elk mens, want we zijn alle-

Hun karakter is gevormd door wie ze waren. Bij ouderen zie

maal door God geschapen. Ik houd ze dat graag voor: in elk

je het hele leven erachter, hun identiteit ligt niet alleen in

mens zie je een schittering van God, zie je zijn hand. Hoe

het nu, maar ook in het verleden. Daarom kun je met hen in

langer ik met mensen optrek, hoe dieper die ervaring gaat.

gesprek over het hele leven. Ik spreek ouderen die zeggen:

Ik wijs ze er graag op dat er na moeilijke tijden ook weer

OnderWeg #10 > Jaargang 5 > 11 mei 2019

 Interview

mooie tijden zijn gekomen. Maar soms is er geen goede afronding geweest, is het leven ze overkomen en blijven ze hangen in wat moeilijk was. Dat is een kwestie van karakter. Maar elke oudere zit nog in de groei. Ik zie altijd beweging. Ook een worsteling is een beweging.

 ‘Ik zie altijd beweging. Ook een worsteling is een beweging’ 

En daar komt bij: de tijd verandert zo snel. Mensen benen de ontwikkelingen niet meer bij. Ze verliezen zichzelf en grijpen dan graag terug op wat ze kennen, wat ze gewend zijn. Daar zie ik ook wel verschillen in. De een kan wat gemakkelijker meebewegen dan de ander. Als het gaat om de snelle ontwikkelingen in de kerk, zeggen ze weleens tegen mij: “Ik moet niet zo mopperen, hè?”, maar dan zeg ik altijd: “U bent ook deel van de kerk en u kent haar geschiedenis. U heeft zich zo ingezet voor de kerk, uw mening doet er ook toe.”’

Thuisgevoel ‘Ik kom ook ouderen tegen die blij zijn met de ontwikkelingen. Die zien dat hun kinderen of kleinkinderen het fijn

Marijke Harmanny: ‘Elk mens is uniek en prachtig door God ge-

vinden om bijvoorbeeld opwekkingsliederen te zingen. Zij

maakt, maar bij ouderen komt daar een dimensie bij. Ze dragen

kunnen daar dankbaar voor zijn en het vertrouwde loslaten.

een heel leven met zich mee.’

Maar anderen kunnen dat niet. Dat heeft te maken met het thuisgevoel. Ouderen hebben bij de liederen van vroeger vaak een diepe beleving, omdat ze zo met hun leven verweven zijn. Zij hebben dat vertrouwde nodig om zich thuis

Geloofsgesprek

te voelen in de kerk en bij God.

‘In Axel zijn naar verhouding meer ouderen dan hier in

In deze tijd van individualisering zijn mensen erg met

Hoek. Er zijn daar huisgroepen per wijk ingedeeld, maar

zichzelf bezig, met hun eigen leven. En ze zoeken dan ook

omdat ouderen aangaven het moeilijk te vinden om ’s

automatisch gelijkgezinden met wie ze bijvoorbeeld over

avonds nog de deur uit te gaan, is er voor hen een aparte

hun geloof praten. En dat is goed, dat is heel begrijpelijk.

ouderengroep gestart in de middag. En dan kun je zeggen:

Maar met elkaar in gesprek blijven, is ook belangrijk. Dat

dat is niet goed, want nu praten de verschillende gene-

doen we ook wel. We hebben een keer in Axel de jongeren

raties niet met elkaar, maar ik denk: nu doen de ouderen

uit de oudere catechesegroepen met ouderen laten pra-

toch mee, in hun eigen tempo praten ze over het gemeen-

ten over levensvragen. Dat leverde goede gesprekken op

tebrede jaarthema. Ze blijven actief en betrokken op deze

en sommige jongeren zijn nog een keer teruggegaan om

manier. Dat hadden we anders niet bereikt.

erover door te praten. Ook is een jongerengroep mee ge-

Uiteindelijk is het doel van het kerk-zijn: samen God ont-

weest toen ik voorging in een verpleegtehuis. Ze haalden

moeten en met elkaar ons geloof verdiepen. Dat doel wordt

de ouderen die in een rolstoel zaten op van hun kamers en

gehaald: in de wijkgroepen, maar ook tijdens de ouderen-

hielpen praktisch bij de dienst. Dat werkte goed, al zijn dat

middagen. Het is en-en: het is mooi als jong en oud samen

helaas wel eenmalige activiteiten.’

in gesprek gaan, maar het is ook fijn om met mensen van

 19

 Thema

je eigen leeftijd te praten over het geloof. Als we maar van

dat u mag leven. Uw kinderen genieten van u. U kunt bidden,

elkaar willen leren. Het zou natuurlijk ideaal zijn als oud en jong

dat is kostbaar voor drukke gezinnen.” Ik help ze dan om de

altijd en overal met elkaar in gesprek zouden zijn. Maar ik ben

taken die ze nog hebben, of kunnen hebben, onder woorden te

blij met wat er is, ik geniet van wat er ontstaat, spontaan. Alle

brengen. Ze kunnen de dankbaarheid waarmee ze terugkijken

gesprekken over het geloof zijn winst. Ik ben er blij mee dat er

doorgeven aan de volgende generaties. Ze kunnen daarin im-

ouderengroepen zijn en dat er dwarsverbanden zijn.’

mers God grootmaken. Ze kunnen luisteren, een luisterend oor

Bescheiden

bieden voor kinderen en kleinkinderen. Met hen meeleven en meedenken en voor hen bidden. In gedachten bij iemand zijn,

‘Vaak ontstaat er door ziekte een soort passiviteit. Een willen

een kaartje sturen. Ze kunnen het kerkblad lezen en de mensen

ontvangen in plaats van geven. Er zijn weleens ouderen in zo’n

die daarin genoemd worden bij God brengen.

verzorgingsflat die zeggen: “Ik zie de kerk zo weinig.” En het is ook zo dat het contact met gemeenteleden minder wordt als je zelf niet meer gemakkelijk ergens komt. Ik probeer ze dan toch te stimuleren om zelf te geven. Dan zeg ik: “Misschien kunt u eens contact zoeken met uw buurvrouw of met een ander ge-

 ‘U heeft een schat aan ervaring om te delen’ 

meentelid hier op de galerij.” Ik hoor wel van gemeenteleden die de kerk-tv niet aan de praat krijgen en dan bij gemeenteleden in dezelfde flat gaan kijken.

In elke levensfase krijgt een mens talenten en een uitdaging.

Als je ziek of eenzaam bent, helpt het vaak beter om te geven

Ik zeg weleens: “God geeft u het leven, dus heeft u een taak.”

dan om te wachten tot je iets kunt ontvangen. Maar het is niet

In zwakte kan God grote dingen doen. God maakt een andere

gemakkelijk om mensen daarvan bewust te maken. We hebben

optelsom dan wij, voor Hem zijn andere dingen waardevol. Van

het over de generatie die vlak voor of tijdens de oorlog gebo-

die waarde die elk mensenleven heeft, mogen ouderen zich

ren is. Zij zijn het niet gewend om naar zichzelf te kijken, om te

wel wat meer bewust zijn.

reflecteren. Maar van deze generatie vind ik ook: hun beschei-

Ouderen komen, juist doordat hun leven beperkt wordt, dicht

denheid is hun schoonheid.’

bij de kern van het leven. Het bij elkaar en bij God zijn in plaats

Het eeuwige

van druk zijn met werk of andere dingen die afleiden van waar het om gaat. Dat zijn in plaats van doen, dat kan ook het ver-

‘Soms vragen ze: “Wat doet mijn leven er nog toe? Ik ben mijn

langen naar het eeuwige met zich meebrengen. Ja, als ik bij

man of mijn vrouw kwijt, wat nu? Ik zit alleen maar in een

een oudere ben, geniet ik van al deze dimensies.’

stoel, hoe kan het nu waardevol zijn wat ik doe?” Dan zeg ik: “U heeft een schat aan ervaring om te delen. Het is kostbaar

Hoe kun je contact maken met ouderen? Marijke Harmanny

Ouderen:

geeft tips voor jongeren én ouderen.

• Bid voor elkaar, dat is het belangrijkste wat u kunt geven.

Jongeren:

• Stuur een kaartje of bel even; zo laat u weten dat u aan

•B ak koekjes, koop een bosje bloemen, en ga gewoon.

iemand denkt. Juist jongere generaties, die het vaak druk

•G a langs bij een oudere die in je buurt woont.

hebben met werk en gezin, hebben daar behoefte aan. Ook

• Breng kerstattenties. •O rganiseer als activiteit van de jeugdvereniging een ouderenbezoek; bespreek je levensvragen met hen. Oudere jongeren: •N eem je kinderen mee, dat vinden ouderen meestal erg leuk. •V raag hoe het gaat. •S tuur eens een kaartje.

Theanne Boer is tekstschrijver en journalist.

zij hebben bemoediging en aandacht nodig. • Is het te moeilijk om naar de zondagse dienst te gaan? Stel uzelf de vraag waar u wel heen kunt gaan om mensen te ontmoeten. • Vraag of iemand u kan komen halen voor de wijkmiddag. • Ga samen met anderen de kerkdienst beluisteren of bekijken. • Vier samen het avondmaal of bespreek samen een onder-

•G a als vereniging of Bijbelstudiegroep koken voor ouderen.

werp. Vraag of een gemeentelid zo’n bijeenkomst wil lei-

• Help in een verpleeghuis of kerkdienst daar.

den. Gewoon doen, stap die drempel over en vraag het.

OnderWeg #10 > Jaargang 5 > 11 mei 2019

Nieuws

 Colofon Kernredactie Bram Beute, Debbie den Boer, Esther de Hek (hoofdredacteur), Peter Hommes, Leendert

NGK en GKv Langerak één gemeente

de Jong (hoofdredacteur), Pieter Kleingeld, Erik Koning (eindredacteur), Jordi Kooiman

De NGK Langerak (695 leden) en de GKv Langerak (178 leden)

(webredacteur), Maarten van Loon, Annelies Smouter-de Rooij (eindredacteur),

willen per 1 januari 2020 samen één gemeente vormen. Dat

Karel Smouter, Geranne Tamminga, Tineke Verhoeff (beeldredacteur thema).

is de uitkomst van een lang proces van overleg en steeds intensievere samenwerking tussen beide gemeenten. Op 16 mei wordt in een gezamenlijke kerkenraadsvergadering de overeenkomst tot het vormen van een samenwerkingsgemeente Gereformeerde Kerk Langerak e.o. ondertekend. Op 19 mei is er een dankdienst waarin de predikanten Hans Vel Tromp en Hans Riemer voorgaan.

Kerk in de buurt

Brede redactie Kernredactie plus Rob van Houwelingen, Hans Schaeffer, Peter Strating, Hans Vel Tromp. Medewerkers Koert van Bekkum, Ad de Boer, Eline de Boo, Els van Dijk, Han Hagg, Myriam Klinker-De Klerck, Jan Kuiper, Roel Kuiper, Almatine Leene, Bas Luiten, Jan Mudde, Dicky Nieuwenhuis, Maurits Oldenhuis, Anko Oussoren, Dingeman Quant, Wim van der Schee, Paul Smit, Jeroen Sytsma, Roel Venderbos, Maarten Verkerk, Martine Versteeg, Dick Westerkamp, Jeannette Westerkamp-Stegeman.

Onder het motto ‘Geloof, hoop en liefde delen’ is Kerk in de buurt van start gegaan als hulp voor kerken die relaties willen

Redactieadres

opbouwen met mensen in hun dorp of wijk. Met een prakti-

’t Hazeveld 115, 3862 XA Nijkerk, redactie@onderwegonline.nl.

sche startgids op www.kerkindebuurt.nl kunnen zij ontdekken wat past bij hun buurt en bij de eigen gemeente. Daarnaast is er begeleiding om te starten met een buurtinitiatief en zijn er netwerkbijeenkomsten. Kerk in de buurt is een initiatief van PKN, GKv, NGK en CGK.

Roepingenzondag Op 12 mei is het in de NGK roepingenzondag, waarop in de

Voor recensie-exemplaren: Silversteyn 10, 3621 PA Breukelen. Lezersservice Voor abonnementen, adreswijzigingen, opzeggingen en bezorgklachten: SPAbonneeservice, A. van Leeuwenhoekweg 34, 2408 AN Alphen aan den Rijn, 088-1102060, administratie@onderwegonline.nl. OnderWeg in braille, grootletter en audio OnderWeg is beschikbaar in passende leesvormen bij de Christelijke Bibliotheek voor

kerkdiensten wordt stilgestaan bij de roeping in de kerk, met

Blinden en Slechtzienden (CBB). Neem voor meer informatie contact op met de CBB:

name voor het predikantschap. Het is een initiatief van de Ne-

0341-565499.

derlands Gereformeerde Predikantenopleiding, die daarvoor handreikingen aanbiedt op www.ngk.nl/werkvelden/ngp.

Abonnementsprijzen

Ds. W. van der Lingen overleden

Halfjaarabonnement € 28,75. Digitaal abonnement: € 37,50 (studenten € 18,75).

Op 24 april is ds. W. van der Lingen op 98-jarige leeftijd overleden. Hij was emeritus predikant van NGK/GKv De Brug in Wapenveld en de oudste predikant in de NGK. Hij diende de GKv-gemeenten van Alkmaar in combinatie met Broek op Langedijk (1948-1952), Zwijndrecht (1952-1958),

Jaarabonnement: € 52,50 (studenten € 26,25 / Europa € 89 / buiten Europa € 119). Bij automatische incasso geldt op deze tarieven een korting van 1 euro. Proefabonnement: drie maanden gratis. Neem voor het afsluiten van een abonnement contact op met de lezersservice (zie hierboven) of vul uw aanvraag online in op www.onderwegonline.nl. IBAN: NL89INGB0000404945 t.n.v. Gereformeerde Persvereniging OnderWeg.

Schildwolde (1958-1963) en Bunschoten-Spakenburg (vanaf

Persvereniging

1963). Verschillen van inzicht in die gemeente over de koers

OnderWeg is een uitgave van de Gereformeerde Persvereniging OnderWeg.

van en ontwikkelingen in de GKv leidden in 1969 tot maatre-

Informatie: Marga van Gent-Petter (secretaris), persvereniging@onderwegonline.nl.

gelen tegen ds. Van der Lingen, waarna hij met een deel van de gemeente buiten het kerkverband terechtkwam. Hij was vervolgens tot 1978 predikant van de GKv buiten verband, later NGK, Bunschoten-Spakenburg en daarna tot zijn emeritaat in 1985 van de NGK Wapenveld, die enkele jaren geleden één gemeente vormde met de GKv. In 2017 kreeg hij bezoek van een kerkenraadsdelegatie van de GKv Spakenburg-Noord, die hem namens de GKv-gemeenten in Bunschoten-Spakenburg na 46 jaar de broederhand reikte. Daar was hij blij mee. Een in memoriam is te vinden op www.onderwegonline.nl/

Bestuur Persvereniging Marga van Gent-Petter, Arie Liebeek, Aad Lootens, Anko Oussoren (voorzitter), Hillie van de Streek en Tjirk van der Ziel. Adverteren Nico Postuma, 06-139 959 05, adverteren@onderwegonline.nl. Zie voor de formaten, tarieven en verschijningsdata www.onderwegonline.nl/adverteren. Vormgeving Bredewold. Communicatievormgevers. Rondweg 76, 8091 XK Wezep, 038-376 33 90, fax 038-376 53 03, onderweg@bredewold.nl, www.bredewold.nl.

vanderlingen. Technische realisatie en druk

Komen en gaan Verbonden aan GKv Almkerk-Werkendam: kand. R. Elsinga (Kampen); aan GKv Spakenburg-Zuid: J. Meijer (GKv Hardinxveld-Giessendam).

Zalsman B.V., Steinfurtstraat 1, 8028 PP Zwolle, Postbus 1025, 8001 BA Zwolle, 038-467 00 70. www.onderwegonline.nl

 www.facebook.com/onderwegonline  www.twitter.com/onderwegonline

 Stimulans Lees-, kijken luistertips voor geloofs- en gemeenteopbouw

tekst Debbie den Boer

Het belang van de opstanding

e afgelopen maand hebben we

bracht hem echter tot de conclusie dat hij

weer mogen stilstaan bij Jezus’

de Bijbel kon vertrouwen, dat Jezus God is

opstanding – een belangrijk mo-

en dat Hij op de derde dag uit de dood is

ment voor christenen, maar soms moeilijk

opgestaan.

te geloven. Dat vond ook Josh McDowell.

Samen met zijn zoon Sean heeft McDowell

Als niet-gelovige scepticus werd hij uitge-

nu het boekje De opstanding van Jezus

daagd om het historische bewijs over de

geschreven (een uitgave van CLC Publica-

Bijbel, de godheid van Christus en diens

ties). Daarin bekijken zij het bewijs voor

opstanding te onderzoeken. Vastbeslo-

de opstanding en stellen ze de vraag wat

ten ging hij aan de slag om bewijzen te

dit nu betekent voor ons leven. Door de

verzamelen die aan zouden tonen dat het

laagdrempelige manier van schrijven is het

christendom niet klopte. Zijn onderzoek

boek geschikt voor jong en oud.

Voortgaand gesprek over homoseksualiteit

Het gesprek voeren over homoseksua-

Als vervolg op dit symposium is nu het

liteit, dat is zo gemakkelijk niet. De me-

boek Homoseksualiteit en de kerk ver-

ningen en praktijken lopen sterk uiteen

schenen, onder redactie van Maarten

en homoseksuele broeders en zusters

van Loon, Henk Medema en Jan Mudde

ervaren niet zelden afwijzing, onbegrip

(bij Buijten en Schipperheijn). In het boek

en eenzaamheid. Toch werd het gesprek

gaan de sprekers van het symposium in op

over homoseksualiteit en de kerk vorig

wat hen samenbindt en hoe we kunnen

najaar gevoerd tijdens een symposium

omgaan met verschillen. Zij lichten tevens

in Nijkerk, op gezamenlijk initiatief van

hun verschillende visies toe op thema’s als

theologen, publicisten en pastors uit ver-

ethiek, exegese en hermeneutiek, schep-

schillende kerken en met verschillende

pingsorde en het christelijk huwelijk, prak-

visies op homoseksualiteit. Het doel was

tische en pastorale vragen, heiligheid en

om een aanzet te geven tot meer een-

veiligheid. Aan hun bijdragen is een hand-

heid, verdieping van de kennis en weder-

reiking toegevoegd om in kerken en krin-

zijds begrip.

gen met elkaar het gesprek aan te gaan.

OnderWeg #10 > Jaargang 5 > 11 mei 2019

Christus meer leren kennen

 Column

eel geloofsovertuigingen en geloofspraktijken die generaties lang

Levenskunst

vanzelfsprekend waren, staan in onze tijd onder druk. Dat kan ruimte geven voor vernieuwing, maar het heeft ook een scha-

duwkant. Het kan ons namelijk onzeker maken en vragen op-

nlangs deed ik met een aantal vrijwilligers een digitale detox: negen dagen compleet offline zijn in een online

wereld. Dat is een forse uitdaging, kan ik je zeggen. Maar het

roepen. Wat is nu nog waar? Waar kun je van op aan? Welke

leverde ook veel inzichten op. Een van de deelnemers zei: ‘Ik

overtuigingen mogen we in elk

zat in de trein zomaar wat naar buiten te kijken (doe ik anders

geval niet opgeven? Hans Alblas

nooit) en toen zag ik toch een prachtige zonsopgang. Hoe lang

schreef het boek Christus alleen

ik dat al niet meer gezien had!’

dat bedoeld is om ons bij de kern

We leven in een tijd dat ons brein altijd aan staat en bij velen

van het geloof te bepalen. Het

ook nog in standje stress. Dus ligt het voor de hand dat men-

Bijbelstudieboek (een uitgave

sen rust zoeken. Een escape van het altijd aan staan en van

van Omnicus) is gebaseerd op een vijftal preken die Alblas eerder

sociale media. Daarom is mindfulness hip en val je over de me-

gaf over gedeelten uit Kolossenzen 1, 2 en 3. Het boek is daarom

ditatie- en andere aandachtsoefeningen, die overigens veelal

toepasselijk verdeeld in vijf delen, die elk drie hoofdstukken be-

boeddhistische wortels hebben. Het is veelzeggend dat in het

vatten waarin een tekstgedeelte wordt behandeld. Na elk hoofd-

Nederlandse leger de yogaworkshops vol zitten en dat de abso-

stuk is een verwerkingsblokje te vinden met vragen om dieper

lute yogakoningin op YouTube miljoenen abonnees heeft.

over na te denken/spreken, een kort gebed en een praktische oefening.

 God vinden we niet (alleen) door Hem te zoeken, maar door onszelf te vergeten 

Geloof en evolutie

hristelijk geloof en evolutie: hoe verhouden die twee

Begrijp me goed, ik gun iedereen zijn stiltetour en klooster-

zich tot elkaar? Deze vraag kwam volop in de belang-

weekend, maar ik gun het je nog meer dat aandacht en stilte

stelling te staan nadat Gijsbert van den Brink in 2017 het

ingebed zijn in je levensstijl, in christelijke levenskunst. Deze

boek En de aarde bracht voort publiceerde. Hoewel het boek

levenskunst kent genade als uitgangspunt en niet zelfontplooi-

wisselend werd ontvangen, was iedereen het eens over het be-

ing. Kent het geheim van aandacht. Dan word je namelijk uit

lang van de onderzoeksvraag. Vandaar dat recentelijk bij uitge-

jezelf getrokken door datgene waarop je aandacht is gericht en

verij Brevier het boek En God zag dat het goed was verscheen,

krijgen gewone bezigheden iets bezielends. Dan komt er ruimte

onder redactie van William den Boer, Rik Peels en René Fran-

voor verwondering en nabijheid. God vinden we niet (alleen)

sen. Hierin onderzoeken 24 deskundigen, elk vanuit hun eigen

door Hem te zoeken, maar door onszelf te vergeten.

deelgebied binnen de theologie, hoe een bepaald element uit het christelijke geloof zich nu precies verhoudt tot de evo-

Christelijke levenskunst betekent je losmaken van de oordelen en verwachtingen van anderen, je bevrijden uit de verlammende omhelzing van de dwaze denkbeelden van deze wereld,

lutietheorie. Zo wordt

van egoïsme, prestatiezucht en overtollig bezit. Van je vroom-

vanuit wetenschapsfilo-

heid, status en (negatieve) zelfbeeld. Augustinus zei: ‘Ik geniet

sofisch oogpunt besproken

nu van de rust, omdat ik me heb ontdaan van de boeien van de

of de evolutietheorie een

overbodige verlangens.’

wereldbeeld is en wordt vanuit systematisch-theologisch

Om dit alles nog maar eens goed tot mij door te laten dringen,

oogpunt de vraag besproken of

heb ik een paar weken een stilteplek opgezocht. Soms moet je

de evolutietheorie gevolgen heeft voor onze visie op verlossing. Elke

leeg worden van waar je vol van bent, om vervuld te worden van waar je leeg van bent.

auteur trekt op zijn of haar deelgebied een eigen conclusie.

Els van Dijk is directeur van de Evangelische Hogeschool.

 Eyeopener

Wanneer namelijk heidenen, die de wet niet hebben, de wet van nature naleven, dan zijn ze zichzelf tot wet, ook al hebben ze hem niet. (Romeinen 2:14)

OnderWeg #10 > Jaargang 5 > 11 mei 2019

 Eyeopener

Hoe maak je het verschil? Doet een christen alles beter? Je kunt zeggen: ja, want de Geest van Christus maakt ons nieuw. Je kunt ook zeggen: nee, want we blijven zondaren. Als je als christen je best doet om liefdevol, barmhartig en rechtvaardig te zijn, ontdek je dat anderen net zo kunnen handelen, terwijl ze leven zonder God. Hoe maak je als christen dan toch het verschil?

tekst Bas Luiten

Je snapt het niet, toch is het zo. Ook niet-christenen kunnen

niet. God is de bron van alle liefde, wijsheid en inzicht, niet

zich met liefde inzetten voor hun naaste. Je komt ze tegen

alleen in christenen, ook in niet-christenen. Zijn goede

in de zorg, mensen met een hart van goud, verzorgers met

gaven schenkt Hij ook aan hen die Hem daar niet voor dan-

respect voor het leven, al is het nog zo ontluisterd. Artsen

ken. Herken dat en waardeer dat in alle mensen, waar dat

gaan naar landen in de derde wereld, ze wagen zich in een

maar mogelijk is.

land met ebola met gevaar voor eigen leven. Wat bezielt

Dan leer je het af om beter te willen zijn. Juist vanwege die

hen? Het is goedkoop gedacht dat een niet-christen vooral

houding worden christenen gewantrouwd. Mensen die den-

slechte dingen doet. Dat gebeurt helaas en juist misdaden

ken dat ze beter zijn, hebben meestal wat te verbergen.

halen het nieuws. Maar er zijn in ons land veel niet-christenen die zich met overtuiging inzetten voor een betere

Doodlopende weg

maatschappij en voor de toekomst van de wereld.

Het punt dat Paulus maakt, is dat goede werken niet de

Kerkverlating

weg tot God zijn. Jezus is voor ons de weg, de waarheid en het leven. En dat geldt zonder uitzondering voor alle men-

Waarom zou je dan nog christen zijn en naar de kerk gaan?

sen. Als er buiten Hem een andere weg zou zijn, is Hij voor

Wat voegt het toe? Ook zonder al die gelovige extra’s kan

niets gekomen.

een mens kennelijk prima functioneren. Dit is een indringende vraag en een belangrijke reden voor kerkverlating. De mensen zijn niet zo slecht als altijd is beweerd en ook zonder gepreek pas je daar prima tussen. Als je maar samen je best doet en je inzet voor gerechtigheid. Jongvolwas-

 Alle mensen hebben iets van God zelf 

senen die de kerk verlaten komen zelden terug. Na verloop van tijd zeggen ze niets te missen. Hoe denk jij als christen dan het verschil te maken? In ieder

Jezus doet wel alles beter. Hij heeft het volmaakte leven

geval niet door alles beter te willen doen. Je zou jezelf be-

volbracht, waarvan wij slechts een vage indruk hebben,

lachelijk maken en irritant overkomen. Ook mensen zonder

namelijk in volkomen liefde tot God en alle mensen. Boven-

God of gebod leven de wet van nature na. Het staat er echt

dien heeft Jezus Gods toorn gedragen over de zonden van

en zo is het.

heel het menselijk geslacht, die onvoorstelbaar zware toorn

Maar hoe kan dat? Wel, dat kan omdat alle mensen uit God

over alle grote en kleine misdaden tegen God en tegen

zijn. Niet alleen door God geformeerd, maar ook uit Hem

elkaar. Hij heeft de dood overwonnen en de weg tot God

voortgekomen (Romeinen 11:36; zie ook 1 Korintiërs 8:5-6,

geopend. Daarin is Hij uniek en volstrekt onvervangbaar.

Kolossenzen 1:15-16, Handelingen 17:27-28). Alle mensen

Wie denkt beter te leven dan een ander is niet alleen ir-

hebben iets van God zelf, of ze dat nu (willen) weten of

ritant, maar bewandelt bovendien een doodlopende weg.

 25

 Eyeopener

Dat is schrikken, maar toch wel de boodschap die we nodig hebben.

Verschil

 Ook een moslim kan zijn naaste liefhebben 

Nu is het zonneklaar dat goede werken voor christenen onmisbaar zijn. Hun liefdevolle houding heeft de kerk van Jezus

voor nodig, want iedereen kan zijn best doen en zich inzetten

Christus vaak werfkracht gegeven.

voor een betere wereld.

Wellicht is dat de reden dat kerken zich opnieuw profileren

Geen wonder dat jongeren de betekenis van de kerk niet

in hun aandacht voor de buurt, hun hulp aan voedselbanken,

snappen en achteraf ook niet missen, als we met elkaar de

hun inzet voor de stichting Present en aanverwante activi-

spanning niet voelen van het uitdragen van het evangelie,

teiten. Dat is goed, maar als je als christen het huis opknapt

als erediensten lijken op een intern gebeuren met eindeloze

van je naaste of je inzet voor de leefomgeving, moet je wel

herhalingen. Ook de jeugd van vroeger krijgt dan de neiging

bedenken dat je daarmee iets doet wat iedereen kan doen.

minder te komen.

Daarmee maak je als christen niet het verschil. Ook een mos-

Toch lijkt dat de trend. Steeds meer christenen hoor ik zeggen

lim kan zijn naaste liefhebben en opkomen tegen zinloos ge-

dat ze het niet zien zitten om iets over Jezus te vertellen. Ze

weld, hij kan het zelfs over God hebben. Er is maar één ding

zouden niet weten hoe dat moet en ze oefenen zich daar ook

dat alleen een christen kan doen, namelijk: leven en spreken

niet in, want dat is veel te spannend. Nee, in plaats daarvan

namens Jezus Christus. Daarmee maak je het verschil. Of je

‘laten we het zien’. De focus gaat naar projecten van hulpbe-

maakt het niet.

toon. Nogmaals: die zijn goed en nodig, hulde aan de diake-

Failliet

nen die hierin leidinggeven. Maar ze kunnen niet het enige zijn. Onze goede werken begeleiden en onderstrepen de

Geen wonder dat mensen de kerk verlaten als het getuigenis

boodschap van Gods reddende liefde in Jezus Christus, maar

over Jezus Christus wordt ingeruild voor het doen van goede

zij kunnen die niet vervangen. Als dat gebeurt, betekent dat

– liefst nog betere – werken. Dan heb je de kerk nergens meer

het failliet van de kerk.

Anders Om over na te denken of door te praten • I k weet nog van vroeger dat mijn ouders, wanneer ons

Onder alle naties heeft God een koninkrijk van priesters, als een licht in de wereld. Priesters houden de lijnen open tussen hemel en aarde. Zij zijn aanwezig namens God. Niet beter, maar anders.

gezin met vakantie ging, de huissleutel afgaven bij ie-

Je zit anders in de kerk als je ook luistert voor je niet-chris-

mand van de kerk, zes straten verder. Kennelijk was die

telijke buurman of collega. Hoe is deze boodschap relevant

betrouwbaar genoeg om onze plantjes water te geven.

voor hem of haar, en hoe wil je dat overbrengen? Wat gelooft

Dat was toen normaal. Maar hoe zou dat op onze buren

die ander dan wél, welke tegenvragen kun je verwachten?

zijn overgekomen, vraag ik me nu af. Hoe zagen we hen

Hoe ga je daarop in en hoe breng je andermans leven in Gods

eigenlijk? Doen we dat vandaag veel beter?

licht? Je hebt je naaste toch lief?

•H oe laat je de mensen in je straat zien dat je hen nodig

Dit gaat verder dan opmerkingen maken over goed en slecht,

hebt? Welke gaven van God zie je in hen, die ze ook voor

want dat kan iedereen. Een christen heeft het namens Jezus

jou hebben ontvangen? Door een beroep op hen te doen

Christus over eeuwig leven, dat hier en nu begint. Als je dat

laat je merken dat je hen waardeert en wilt vertrouwen.

doorhebt, erom bidt en eraan begint, mag je ervaren: hier is

•A ls je mensen niet waardeert, niet nodig hebt of amper

Jezus mee bezig, Hij is bij mij. Dit is waarom ik christen ben,

ziet, wordt het heel lastig om naar hen toe het verschil te

hierom zijn we als christenen aan elkaar verbonden – wat

maken.

hebben we elkaar nodig. Kerkdiensten worden een bron van

•H erken je de trend dat we in de praktijk kiezen voor de

nieuw leven, van inzicht en bemoediging, voor jezelf en voor

weg van de goede werken? En dat we onze niet-christe-

de ander. Je gaat zelfs uitzien naar de middagdienst: hoe heb-

lijke kennissen gewoon op die weg verder laten gaan?

ben generaties vóór ons het gesprek gevoerd, hoe staat dat

•H oe vind je het om met niet-christenen in gesprek te gaan? Om hen tot Jezus te leiden? Zou je je daarin willen

in onze belijdenissen? Dit is echt anders. En straks wordt het beter.

oefenen? Bas Luiten is predikant van de GKv Amersfoort-De Horsten.

OnderWeg #10 > Jaargang 5 > 11 mei 2019

-advertenties-

CURSUSDAGEN:

11 september • 9 oktober • 13 november 2019, van 9.30 – 16.30 uur

editie

Dementie een pastorale en een pastorale en theologische uitdaging

Training voor predikanten, Training voor predikanten, geestelijk verzorgers geestelijk verzorgersen en pastoraal werkers pastoraal werkers DOCENTEN Alles wat je als pastor moet weten over dementie

Tim van Iersel Marije Stegenga Cor van den Berg Praktische handvatten

Alles wat je als pastor Praktische handvatten voor moetdeweten over dementie voor de pastorale INSCHRIJVEN TOT pastorale begeleiding van 30 augustus van 2019 mensen via mensen met dementie en hun begeleiding www.pepredikanten.nl/dementie naasten met dementie en hun naasten Ontwikkel je eigen ‘theologie LOCATIE Ontwikkel je eigen ‘theologie van de dementie’ van de dementie’

Verpleeghuis De Wijngaard te Bosch en Duin

Heeft uw kerkelijke gemeente een hypotheek nodig?

Bij Stichting Kerkelijk Geldbeheer kennen we de kerkelijke markt als geen ander! Veel kerkelijke gemeenten hebben dit al ervaren en hebben hun financiering tot volle tevredenheid bij SKG ondergebracht.

Bij SKG kunt u terecht voor:

een nieuwe financiering

oversluiten huidige financiering

passend advies voor uw kerkelijke gemeente

Vraag een vrijblijvend gesprek aan (0182) 58 80 00 of kijk voor meer informatie skggouda.nl.

 Ontmoeting

Predikant Marco de Best over zijn woestijnervaring

‘Ik besefte dat mijn leven alleen zin heeft in aanbidding van Hem’ Marco de Best (46) gaat niet meer op pad zonder eerst te bidden. Een ernstig auto-ongeluk zette zijn leven op z’n kop, maar maakte ook dat hij zich meer dan ooit door God gezien en geliefd voelt. Zijn prioriteiten verschoven, want waarom nog dingen oppakken die niet duidelijk tot eer van God zijn? Nu hij nog wat langer mag leven, wil hij maar één ding: getuigen van Gods genade en liefde en Hem prijzen bij alles wat hij doet.

tekst Elze Riemer beeld Hans van Sloten

In 2017 waren Marco, zijn vrouw en twee

lideren. Sinds kort is hij begonnen met

bij waar het nu echt om gaat. Nu ik eruit

kinderen onderweg op vakantie naar

re-integreren. De verwachting is dat hij

ben, kan ik ook zien hoe goed het was

Luxemburg. De caravan werd echter

deze zomer weer op volle sterkte aan de

om door die woestijn heen te gaan.’

in de buurt van Spa gepakt door een

slag kan als predikant in zijn gemeente:

valwind, waarna hij begon te slingeren.

NGK2 in Zwolle.

Marco verloor de controle over het stuur.

Wat heb je in die woestijnervaring gekregen?

Ze werden over de vangrail gelanceerd,

Hoe kijk je terug op de afgelopen tijd?

‘Door het ongeluk werd me alles even

en sloegen vier keer over de kop. Uitein-

‘Als je zoiets meemaakt, staat alles in-

uit handen geslagen. Het enige wat ik

delijk kwamen ze op de kop in twee lage

eens stil. Het was echt een woestijntijd

overhield, was God zelf. Hij ging met mij

bomen terecht. De hulpdiensten stonden

waar ik in terechtkwam; ik kon bijna niks

aan het werk. Ik leerde me te verheugen

er versteld van dat iedereen nog leefde.

meer. Ik ging in de Bijbel op zoek naar

in Hemzelf en niet in mijn omstandig-

Er gebeuren op die plek vaker onge-

mensen die ook in een woestijn terecht

heden. Ik werd bepaald bij wie ik ben:

lukken, maar bijna altijd met dodelijke

waren gekomen, en herkende veel in

geliefd en kostbaar in zijn ogen, ook al

afloop. Door de klappen op zijn hoofd

hun ervaringen. Je wordt door elkaar

was ik niet meer “nuttig”. Het heeft ten

moest Marco ruim anderhalf jaar reva-

geschud, gekneed, beproefd, en bepaald

diepste te maken met overgave: het

OnderWeg #10 > Jaargang 5 > 11 mei 2019

 Ontmoeting

Marco de Best: ‘Door het ongeluk werd ik bepaald bij wie ik ben: geliefd en kostbaar in zijn ogen, ook al was ik niet meer “nuttig”.’

 ‘Je wordt door elkaar geschud, gekneed, beproefd’ 

dan om zaken die in zichzelf heel mooi

Hoe is dit voor de rest van het gezin?

zijn, door God gemaakt, maar die buiten-

Hebben zij een soortgelijke verandering

proportioneel groot worden. Dan kan het

doorgemaakt?

gebeuren dat in ons leven de aanbidding

‘Iedereen heeft zijn eigen verhaal,

ondersneeuwt, omdat we de schepper

maar allemaal zijn het getuigenissen

erachter niet meer zien en prijzen.’

van Gods zorg en nabijheid. Het is echt bijzonder wat ieder van ons tijdens en

Ben je anders gaan leven?

in de nasleep van het ongeluk mocht

besef dat God de leiding heeft in alles en

‘Ja. Mijn focus verschoof helemaal, en

meemaken. Zo kreeg onze toen 17-jarige

ik niets anders kan doen dan me daaraan

nog steeds is dat gaande. Ik ben selec-

zoon, die thuis op de kat paste, op het

overgeven. Ik besefte dat mijn leven al-

tief in wat ik prioriteit geef – ik stop mijn

moment van ons ongeluk allemaal plaat-

leen zin heeft in dienst van Hem, in aan-

tijd en energie niet meer in zaken waar-

jes van ons in z’n hoofd, met het gevoel

bidding van Hem. Voor het ongeluk was

van ik niet geloof dat ze bijdragen aan

dat er iets ergs met ons was. Ook kreeg

dat ook wel zo, maar ik werd toch vaak

die aanbidding. Heel concreet ben ik veel

hij de opdracht dat hij voor ons moest

afgeleid. Net als bij ieder mens in deze

meer gaan bidden, voordat ik ergens in-

bidden. Dus dat heeft hij gedaan, ook al

maatschappij werd er talloze keren op

stap of iemand ontmoet. Zoals nu, onze

was zoiets volslagen nieuw voor hem.

een dag een beroep op me gedaan om

ontmoeting, ook daarvoor heb ik gebe-

Toen we dat hoorden, vonden we dat

wat dan ook op de eerste plaats te zet-

den – dat ze vruchtbaar mag zijn. Zo leg

geweldig mooi, maar ook huiveringwek-

ten in mijn hoofd en hart. Vaak gaat het

ik alles steeds voor aan God, in gebed.’

kend. Enerzijds werd het duidelijk dat

 Ontmoeting

beer iemand in de aanwezigheid van God te brengen, juist wanneer iemand het heel moeilijk vindt om dat zelf te doen. Daarom zijn we ook aan elkaar gegeven, zodat iemand anders het kan overnemen als je iets zelf niet meer weet of kunt. Maar hoe weinig ik ook weet, één ding weet ik wel zeker: God heeft alles opgegeven, voor ons! Daarmee heeft Hij laten zien hoe kostbaar wij zijn voor Hem en hoeveel Hij van ons houdt. Dat kun je inderdaad vaak niet rijmen met alles wat er gebeurt, maar je kunt wel steeds proberen terug te keren naar die basis. Maar vaak genoeg ben ik alleen stil hoor, luisterend of mee zuchtend. Want voor veel dingen zijn geen woorden.’ Waar leef je voor? ‘Voor de komst van Gods koninkrijk. Daar komt alles in mee: de heling, genezing, de totale vreugde van het vervuld-zijn. Ik zie het als een voorrecht dat ik als predikant “vrijgesteld ben van werkzaamheden”, zoals dat zo mooi wordt geformuleerd, zodat ik in het koninkrijk bezig mag zijn. Daar leef ik voor: om zo veel mogelijk mensen te laten ontdekken Marco de Best: ‘Vaak genoeg ben ik alleen stil hoor, luisterend of mee zuchtend. Want voor

dat je tot je bestemming komt bij Hem.

veel dingen zijn geen woorden.’

Zoals Augustinus al schreef: “Onrustig is ons hart, totdat het rust vindt in U.” Mensen voorgaan in die rust, dat is mijn

ons ongeluk God niet ontging, het ging

zien krijgen. Die ervaringen gaven ons

verlangen. Niet alleen in de rust trou-

niet buiten Hem om. Anderzijds vindt

het vertrouwen dat het goed zou komen,

wens, maar ook in jeugdigheid, verbazing

God het blijkbaar wel nodig dat we Hem

hoe het hele traject na het ongeluk ook

en verwondering. Hoe God alles heeft

om alles vragen. Dat is best schokkend,

mocht lopen.’

gemaakt, is zo mooi en goed. Door alles

zeker in deze omstandigheden. Ik vind

heen is de tekst “Het is volbracht” mijn

het ongelofelijk liefdevol en genadig dat

Tegenover jullie verhaal staan veel

houvast: wat er ook gebeurt, we mogen

Hij onze zoon die opdracht gaf om voor

verhalen van mensen die zich in de el-

leven vanuit de overwinning van Jezus.’

ons te bidden.

lende juist heel alleen hebben gevoeld.

Ook mijn vrouw en dochter hebben vlak

Ze vroegen – misschien wel jarenlang

Wilde je daarom dominee worden, om

na het ongeluk dingen gezien die veel

– ‘God, waar bent U?’, maar kregen geen

dat door te geven?

indruk hebben gemaakt. Zo vroeg mijn

antwoord. Je zult hen ook wel tegenko-

‘Ja. Het begon ermee dat ik als klein

vrouw vlak na het ongeluk aan God,

men, als predikant. Wat zeg je dan?

jochie werd geplaagd door een enorm

toen we op de vangrail zaten, waar Hij

‘Ik heb niet overal een antwoord op. Wat

zondebesef. Niet echt gezond en heel

op dat moment was. Toen zag ze dat we

ik probeer, is naast hen te gaan staan.

vreemd; het werd me nergens opgelegd

omringd waren door engelen, met de

Als de hemel van koper lijkt, huil ik mee,

of aangepraat – niet in de kerk, niet door

Heer aan het hoofd. En dan heb ik het

soms letterlijk. Wat God doet, gaat vaker

mijn ouders. Ik lag er echt wakker van als

nog niet eens over alles wat we níet te

wel dan niet ons begrip te boven. Ik pro-

kind: er was niemand zondiger dan ik. Ik

OnderWeg #10 > Jaargang 5 > 11 mei 2019

 Column

 Opinie

durfde dan ook niet bij God te komen. Totdat eigenlijk de genade doorbrak. Dat was vrij plotseling, toen ik als 11-jarig jongetje op bed lag en ineens voelde dat God bij mij was en zei: Ik hou van jou. Op dat moment viel er zo’n grote last van me af. Toen kwam

Wij Europeanen

ook meteen het verlangen om die liefde en genade te delen met anderen. Later, tijdens mijn puberteit, raakte dat weer op de achtergrond. Niet omdat ik zo’n heftige puber was, maar omdat ik ook veel andere dingen leuk vond en vind: scheepvaart, handel – ik was de

n een parkje bij de gereformeerde theologische universiteit in Debrecen staat een monument voor Michiel de Ruijter. Onze

zeeheld redde in 1675 op de Middellandse Zee 26 Hongaarse pre-

eerste ooit die een 10 haalde op een vreselijk moeilijke kansbe-

dikanten van de galeien. Ik vroeg aan mijn Hongaarse collega’s

rekeningstoets. Bovendien verzette ik me ook wel tegen het idee

waarom deze gebeurtenis zo belangrijk voor hen was. Ze zeiden:

omdat ik wat huiverig was voor de verantwoordelijkheid die met

‘Jullie hebben ons destijds niet vergeten.’ En dat klopt. Michiel de

dit werk gepaard gaat.’

Ruijter zelf voelde ook voldoening van zijn bevrijdingsactie. Hier

 ‘Toen zag mijn vrouw dat we omringd waren door engelen’ 

kwamen geloofsgenoten elkaar te hulp. Zo werkte Europa toen. Wij waren in Debrecen met een delegatie uit Kampen, kort na de verkiezingen voor de Provinciale Staten in maart. Onze gastheren hadden de uitslag al opgemerkt en dat gaf voor dat moment even een level playing field: zij Orban, wij Baudet, met vergelijkbare klanken. Afgesproken was dat we samen zouden denken

Het valt tegenwoordig inderdaad niet mee om predikant te

over kerk, overheid en rechtsstaat. En dat ging heel goed tussen

zijn...

ons. Nee, wij mogen de Hongaren niet vergeten en onze geloofs-

‘Dat klopt. Ik vind het idee dat één persoon alles moet kunnen

genoten al helemaal niet.

niet in lijn met de Bijbel, eerlijk gezegd. Ik ben dan ook blij met de ontwikkelingen binnen de kerk: de verdeling van taken die er nu plaatsvindt, gebaseerd op ieders talenten. Belangrijk is dat daarbij ook gekeken wordt naar wat een predikant echt ligt, en dat zijn ambt daarop aangepast wordt. Is het meer een profeet, een apostel, evangelist, herder of leraar? Gelukkig gebeurt dit steeds

 Dat is ons level playing field: samen omhoog kijken 

meer, want daar is veel winst te behalen. Dat de invulling van het predikantsambt van vroeger verdwijnt, is helemaal niet erg.’

De Europese markt schept een level playing field in Europa. Maar het geloof doet dat ook en al veel langer. Er is geen Europees

Door het ongeluk werd je flink bepaald bij je eigen kwetsbaar-

volk, geen Europees demos in politieke termen. Europa is een

heid. Er zullen meer momenten geweest dat dit gebeurde of

lappendeken van gemeenschappen, tradities en volken. Dat

gebeurt. Worstel je dan ook met God?

maakt een Europese politieke unie een onbereikbare gedachte.

‘Ik ben nooit boos geweest op God. Maar soms snap ik echt niet

Maar Europa heeft wel gedeelde waarden, een gedeeld rechts-

waarom de dingen moeten lopen zoals ze lopen. Ook mijn geduld

systeem en Europa deelt een christelijke erfenis.

wordt soms flink op de proef gesteld. Maar juist te midden van die kwetsbaarheid zie ik het als mijn taak om Hem te volgen,

Toen de Notre-Dame in Parijs brandde, stonden christenen op

om te gehoorzamen. Ik heb daarin geleerd te vertrouwen op zijn

straat samen het Ave Maria te zingen. ‘Heer, wees bij ons.’ Dat

timing, want die is echt wel goed, Hij weet heus wel wat Hij doet.

verbindt, dat is ons level playing field: samen omhoog kijken, ter-

En als ik dan moet wachten, voor mijn gevoel misschien nutte-

wijl de vlammen van zo veel wereldbranden over ons heen slaan.

loos, dan wacht ik maar gewoon. Natuurlijk gaat dat vertrouwen

In dat Europa geloof ik. Dat Europa verlost ons van ons provincia-

niet vanzelf, ik moet mezelf daarin regelmatig stevig toespreken.

lisme. Laten we de Fransen niet vergeten, laten we de Hongaren

Iemand zei een keer tegen me: wil je een TomTom die je de weg

niet vergeten, laten wij Europeanen elkaar niet vergeten, inzon-

wijst, of wil je dat God zelf met je meegaat? Dan kies ik zonder

derheid onze geloofsgenoten. Van dit Europa zijn zij de ziel.

twijfel voor het laatste. Zonder zijn nabijheid kan ik niet leven.’ Roel Kuiper is rector van de Theologische Universiteit in Elze Riemer is journalist en godsdienstwetenschapper.

Kampen en lid van de Eerste Kamer voor de ChristenUnie.

 Jeugdwerk

Genoeg Veertig dagen lang heb ik ernaar toegeleefd, eerst nog de Stille Week en dan Pasen. ‘Ja, de Heer is waarlijk opgestaan!’ Daarmee is deze fase van het kerkelijk jaar weer afgerond. Wat ga ik nu doen? Ga ik me volop voorbereiden op Pinksteren en bijvoorbeeld naar Opwekking? Of richt ik me op wat mijn hand vindt om te doen? Ben ik meer een ‘Maria’ of een ‘Martha’? tekst Paul Smit

Om te beginnen: de twee zussen van Laza-

Maar ik..., ik kan dat niet. Misschien omdat

rus waren, denk ik, net als ikzelf complexe

ik meer ben als de mensen waar Martha

mensen. Mensen die in het ene geval dit

model voor staat. Ik ben bezig met het

deden en in een vergelijkbaar ander geval

voorbereiden van allerlei activiteiten in het

weer iets anders. Dat kan ik niet hard

jeugdwerk en het plannen maken voor ko-

maken, want wij kennen hun namen al-

mend seizoen. Ik kan niet van hoogtepunt

moslims en stichting Gave voor kin-

leen uit een paar ontmoetingen met Jezus.

naar hoogtepunt leven en werken, dan put

derwerkers die contact hebben met

Maria die het goede heeft uitgekozen om

ik mezelf uit. Laat mij gewoon mijn taken

migranten en/of vluchtelingen. Zie

naar Jezus te luisteren (Lucas 10:42), die

uitvoeren, voor mijn gezin zorgen en aan

www.gave.nl/agenda/trainingsdag-

Hem zalfde (Johannes 11:2, 12:3) en die

de slag zijn vanuit de bevrijding van Pasen:

kinderwerk.

na het overlijden van Lazarus Jezus niet

God die met het oordeel aan ons voorbij-

opzocht (Johannes 11:20). En Martha die

gaat en ons de belofte van de opstanding

Jezus aansprak op het gedrag van haar zus

geeft.

Agenda • 18 mei: Trainingsdag van Evangelie &

• 25 mei: EO Jongerendag in Ahoy. Zie beam.eo.nl/eo-jongerendag-2019.

(Lucas 10:40) en Jezus ook aansprak na het overlijden van Lazarus (Johannes 11:2024). Twee zussen die beiden model kunnen staan voor twee typen mensen: Maria de vrome en Martha de dienende.

Plannen • 7-10 juni: Opwekking 2019, met als

 Ik kan niet van

hoogtepunt naar hoogtepunt leven 

Voor een vrome christen is de volgende

thema ‘Dieper met de Geest’. Zie

stap het pinksterfeest. Weer toeleven naar

www.opwekking.nl/conferenties/

een hoogtepunt in het jaar, zeker voor wie

Proefwerkweken

pinksterconferentie.

naar de pinksterconferentie van Opwek-

Door mijn werk als jeugdleider herken ik

king gaat en zich daar weer helemaal kan

die twee uitersten, en wat ertussenin ligt,

opladen. Net als Maria luisteren naar het

ook bij tieners en jongeren. Kinderen gaan

Woord en vol overgave zingen in aanbid-

nog mee in de beweging van hun ouders,

ding van God. Schitterend voor wie zich

maar voor tieners en jongeren speelt hun

daaraan kan overgeven.

eigen seizoensritme steeds meer een

OnderWeg #10 > Jaargang 5 > 11 mei 2019

 Jeugdwerk

Veel jongeren hebben niet gelijk weer behoefte aan de volgende piekervaring. Misschien ook omdat hun leven nu al vol zit met andere pieken: eindexamens, proefwerkweken, profielwerkstukken.

rol. Ik herken aan de ene kant het door

Loslaten

tussen mensen in het gebed ‘Dajenoe’

willen gaan op de toppen, met de EO

Zoals Prediker zegt: ‘Er is een tijd om te

voor ‘het genoeg’. In dat gebed wordt

Jongerendag in het verschiet en de zo-

zoeken en een tijd om te verliezen, een

God gedankt voor wat Hij heeft gedaan,

merconferentie van New Wine. Aan de

tijd om te bewaren en een tijd om weg

omdat dat genoeg is voor ons. Voor mij

andere kant herken ik (net als bij mezelf)

te gooien’ (Prediker 3:6). Dat ritme, die

zou dat gebed ongeveer als volgt gaan:

ook bij verschillende jonge mensen dat

vrijheid hoort voor mij ook bij Christus

het na Pasen wel even genoeg is. Net

volgen. De verwachtingen loslaten en me

Als Jezus enkel zijn leven voor ons had ge-

als ik hebben deze jonge mensen niet

weer voor een tijd op de dagelijkse gang

geven, was dat voor mij genoeg geweest.

gelijk weer behoefte om toe te leven

van zaken concentreren. Ik vind het een

Als Hij slechts was opgestaan uit de dood,

naar de volgende piekervaring. Mis-

heerlijke afwisseling in manieren van

was dat voor mij genoeg geweest.

schien ook omdat hun leven in de ko-

doen, waarbij God in beide te vinden is:

Als Hij ons alleen de belofte van de op-

mende maanden al vol zit met andere

in de hoogtijdagen en in de dagelijkse

standing had gegeven, was dat voor mij

pieken: eindexamens, proefwerkweken,

gang van zaken.

genoeg geweest.

profielwerkstukken. Er zijn nu eenmaal

Als Hij enkel de Geest van de Vader met

‘Maria’s’ en ‘Martha’s’, ook onder de

ons had gedeeld, was dat voor mij genoeg

jongeren. Het kan dan ook een vorm van over-

 Voor mij is het

geweest.

op dit moment even genoeg geweest 

Als Hij ons slechts aan elkaar had verbon-

zelf tegen Jezus dat ze Hem als de Chris-

Deze benadering is niet voor iedereen

Er is zo veel om vanuit het evangelie

tus herkent (Johannes 11:27). Haar geloof

geschikt. Voor de Maria’s is dat mis-

voor te leven en voor te danken, maar

is niet meer en ook niet minder dan dat

schien onvoldoende in het leven als

voor mij is het op dit moment even ge-

van haar zus, die zover gaat dat ze de

christen, maar voor de Martha’s is het

noeg geweest.

voeten van Jezus zalft. Het geloof is mis-

genoeg.

schien wel hetzelfde, maar de manier

In de Joodse traditie van Pesach wordt

Paul Smit is jeugdwerkadviseur bij het

van uitdrukken niet.

aandacht gegeven aan die verschillen

NGK Jeugdwerk.

vragen zijn als we alle jeugd in de gemeente steeds weer uitnodigen voor een volgende ervaring. In de typering van Maria en Martha: Martha’s geloof heeft dat aan Jezus’ voeten zitten mis-

den in zijn kerk, was dat voor mij genoeg geweest. Als Hij mij door de Geest enkel een taak had gegeven in zijn kerk, was dat voor mij genoeg geweest.

schien helemaal niet nodig. Ze getuigt

 Opinie

Verspilling Wij mensen van de westerse wereld zijn consumptieziek. Er is slechts één krant van een willekeurige dag voor nodig om dat aan te tonen. We leven op veel te grote voet. Dat gaat ten koste van de aarde en van mensen elders op de wereld. Hebben wij soms recht op hun deel?

tekst Peter van Dolderen

De gemiddelde ecologische voetafdruk

die prijst hem om zijn ‘verkwistende’

ter geen rentmeester meer kan zijn.

van de Nederlander is 6,2 hectare. Voor

beleid (zie ook beneden). De heer heeft

Hij is namelijk het vertrouwen van de

wie dat niets zegt: als alle mensen ter

gehoord dat zijn rentmeester zijn bezit

nabestaanden, van de erfnemers, kwijt.

wereld net zo zouden leven als wij, dan

verspilt. Men vond het blijkbaar nodig om

Men heeft zijn handelen doorzien, er

zouden we 3,5 aardbollen nodig hebben

dat tegen de heer te zeggen. Maar van

bezwaar tegen aangetekend en men zal

om dat leven mogelijk te maken. Neder-

wie hoorde de heer dat?

het steeds dwarsbomen. Het beleid van

landers zijn overigens nog niet eens de

Waarschijnlijk niet van de schuldenaars.

de rentmeester oogst wel de lof van de

grootste verbruikers ter wereld. En toch

Die vonden de daden van de rentmeester

erflater, maar niet van de erfnemers.

willen ook wij nog steeds in koopkracht

wel best, ze werkten er zelfs aan mee.

De erfgenamen vinden dat de heer zijn

vooruit, protesteren we tegen hogere

Zo kwamen ze, zij het naar menselijke

bezit moet beschermen.

energieprijzen en willen we blijven vlie-

maatstaven frauduleus, van een groot

gen naar recreatiebestemmingen. Voor

deel van hun schuld af.

de armen in ons land kan ik me bij die

De heer zelf zal het ook niet zijn, want

wensen rond koopkracht en energieprij-

men moet het hem vertellen. En als de

zen iets voorstellen, maar voor het over-

rentmeester er nog een flinke schep bo-

grote deel van de Nederlanders niet.

venop doet, prijst de heer zijn rentmees-

Aanvaring

ter zelfs: ‘Je hebt wijs gehandeld.’ Wie kan er dan bezwaar hebben tegen

 En toch

willen we nog steeds vooruit in koopkracht 

Lucas 16:1-13 (misschien handig om het

het verspillende beleid van de rentmees-

stuk eerst even te lezen) beschrijft een

ter? Het lijkt mij dat we de klagers moe-

aanvaring tussen een rentmeester en

ten zoeken onder de mensen die menen

‘anderen’. Bij mij rijst meteen een vraag:

dat de erfenis van de heer uiteindelijk

Verwijt

met wie heeft hij eigenlijk een aanva-

van hen zal zijn. Zij zien hun toekomstka-

Normaal gesproken identificeren we de

ring? Die vraag levert een wat ander

pitaal verdampen. Zij vinden dat de rent-

heer in de gelijkenissen met God. Soms

zicht op deze gelijkenis op dan je wellicht

meester hun toekomstige kapitaal voor

is Hij de vader, soms de koning en nu

gewend bent.

hen moet bewaren. Dat is ook de reden

dus de heer. Maar wie is dan de rent-

De aanvaring is niet met zijn heer, want

waarom de heer zegt dat de rentmees-

meester? In mijn ogen is dat Jezus. Hij

OnderWeg #10 > Jaargang 5 > 11 mei 2019

 Opinie

geestelijk gebeurt in de gelijkenis. Het beheer van de goede aarde gebeurt niet meer in de Geest van de Heer. Ook wij protesteren tegen het delen in Jezus’ naam, want dat gaat van ons deel af. Tegelijkertijd verbruiken wij 6,2 hectare per persoon. Dat betekent dat wij naast ons eigen deel ook het deel van 2,4 andere wereldbewoners opeten. Uitdelen staat bij ons niet hoog in het vaandel. Je leven geven voor je vrienden wellicht ook niet. Als Jezus dat wel doet, mag dat van ons. Maar als Hij ons vraagt om Hem daarin te volgen, klagen we Hem aan bij de Heer. Wellicht zegt de Heer dan ook: ‘Je kunt geen messias meer zijn.’ Niet omdat Jezus het verkeerd doet, maar omdat de mensen het niet pruimen. Nu wordt het beheer van de aarde bepaald door de gulzigheid van een deel van de mensheid.

 We protesteren tegen het delen in Jezus’ naam, want dat gaat van ons deel af 

kreeg vaak het verwijt dat Hij veel te

Gulzigheid

scheutig was met genade en vergeving

Met de goede aarde die we van God

en dat Hij de wetten van God te grabbel

in beheer kregen, lijkt het precies zo

gooide. Hij verspilde als het ware Gods

te gaan. Ik noem de aarde de prakti-

rijkdom, recht en heerlijkheid. Zo had

sche kant van Gods genade. Ook in het

God het (uit)delen van genade nooit

beheer van de aarde staat ruim delen

bedoeld en Jezus’ handelen was tegen

niet hoog in het vaandel. De aarde

de wil van God. Hij is erom gekruisigd.

strijdt haar doodsstrijd tegen het con-

Was men van mening dat de erfenis

sumptiegedrag van de (voornamelijk

van God beschermd moest worden

Noord-Atlantische en Aziatische) mens.

Uitdelen

tegen de verspilling door Jezus van Na-

Als wij mondiaal ruim met elkaar zou-

Moeten we dus negatief eindigen? Nee.

zaret? Het zou me niet verbazen. Men-

den delen, dan zou het beheerbeleid

Jezus zegt dat wie zijn leven verliest

sen kunnen het beleid van God vaak

er totaal anders uitzien. Nu wordt dat

in zijn naam, het leven zal vinden. Wij

niet koppelen aan iemand die zijn leven

beleid bepaald door de gulzigheid van

gooien dus ons leven weg als we het

geeft voor zijn vrienden. Zoiets zouden

een deel van de mensheid. Zouden wij

proberen te behouden. Het veiligstellen

we uit onszelf nooit doen! God deelt

ruim delen, dan zouden wij weten van

van onze consumptie is dodelijk voor

genade blijkbaar op een andere manier

elkaars behoeften en van die van het

onszelf. Ruim uitdelen in de naam van

uit dan mensen.

volgende geslacht. Gods genade zou

Heer is de weg naar het ontdekken van

Schuldenaars die echt alleen van ge-

doorwerken in de genadige manier

wat leven eigenlijk is. Dat geldt zowel

nade kunnen leven, zullen zich echter

waarop wij ervoor zouden zorgen dat

geestelijk als praktisch, want die twee

meer thuis voelen bij een God die ge-

iedereen (ook onze nakomelingen) vol-

zijn één in de Bijbel.

nade uitdeelt, dan bij mensen die niet

doende heeft. Maar wie zo wil delen,

kunnen delen. Wie uit genade leeft, zal

krijgt al snel de wind tegen, omdat wij

Peter van Dolderen is predikant van de

niets anders doen dan uitdelen zoals

menen recht te hebben op ons deel.

samenwerkingsgemeente van CGK en

God. Dat is rentmeesterschap.

En zo zie je praktisch gebeuren wat

NGK in Almere.

Stem 23 mei voor een christelijk geluid in Europa ChristenUnie-SGP staat voor een herkenbaar christelijk geluid dat ook in Europa gehoord moet worden. Laat Europa haar christelijke wortels waarderen. We zien het als onze Bijbelse opdracht om op te komen voor vrede en recht. We komen in actie tegen geloofsvervolging. We zorgen voor armen en kwetsbaren. Ieder leven verdient bescherming, vanaf het begin en tot het eind.

Samenwerking? Zeker. Wij zetten ons samen met andere Europese landen in voor bestrijding van belastingontduiking, mensenhandel, gedwongen prostitutie en antisemitisme. Wij gaan voor een rechtvaardig vluchtelingenbeleid en voor goede betrekkingen met IsraĂŤl. Maar ook op het gebied van landbouw, handel, visserij, transport en -advertentie-

zorg voor de schepping moeten we slim samenwerken.

Superstaat? Zeker niet. De lidstaten bepalen zelf hoe ze omgaan met vraagstukken van leven en dood, met zorg, gezin en onderwijs. Nederland moet stoppen met het overdragen van bevoegdheden aan de Europese Unie. Brussel is niet onze hoofdstad. We hebben geen behoefte aan een Europees leger of een Europese minister van FinanciĂŤn. We houden de touwtjes graag in eigen handen.

Elke stem telt: steun ons 23 mei en stem ChristenUnie-SGP!

Peter van Dalen Lijsttrekker

Bert-Jan Ruissen Nr. 2

Anja Haga Nr. 3

Kijk voor ons verkiezingsprogramma en de kandidatenlijst op: