НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ-ХАН АКАДЕМИ 2017 ЭШХ-ын эмхэтгэл

Í Ý Ý Ë Ò Ò Ý É Ì ÝÄ Ë Ý Ã Á Î Ë Î Â Ñ Ð Î Ë Û Í Ñ À Í

НЭЭЛТТЭЙ

БОЛОВСРОЛ 2017 эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

ÓËÀÀÍÁÀÀÒÀÐ ÕÎÒ 2017 îí

DDC 370'015 H-905

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017 Ýрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë © 2017 Çîõèîã÷èéí ýðõ õàìãààëàãäñàí. "Íýýëòòýé áîëîâñðîë 2017" ÝØÕ çîõèîí áàéãóóëàõ õîðîî Äàðãà: À.Àìàðçàÿà (ÌÓÈÑ, ØÓÑ, Ñóðãàëòûí àëáàíû ýðõëýã÷, äîêòîð) Íàðèéí áè÷èã: Ö.Íàâ÷àà (ÌÓÈÑ, ØÓÑ, Ìàòåìàòèêèéí òýíõèì) Ãèø¿¿ä: Ä.Ò¿ìýíáàÿð (ÌÓÈÑ, ØÓÑ, Ìàòåìàòèêèéí òýíõèì, äîêòîð) Ì.̺íõáààòàð (ÁÑØÓÑß, Áîäëîãûí õýðýãæèëòèéã

çîõèöóóëàõ ãàçðûí äàðãà) Ä.Àëòàíöýöýã (ÁÑØÓÑß, ìýðãýæèëòýí) Ö.Öýðýíäóëàì (ÁÑØÓÑß, ìýðãýæèëòýí) Ò.Íàìíàí (ØÓÒÈÑ, Çàõèðãàà, äîêòîð) Ä.Öýäýâñ¿ðýí (ÌÓÁÈÑ, ÌÁÓÑ, Ìýäýýëýë ç¿éí òýíõèì, äîêòîð) Ë.̺íõòóÿà (ÌÓÁÈÑ, ÌÁÓÑ, Äèäàêòèêèéí òýíõèì, äîêòîð) Ñ.Ñàíæààáàäàì (Áîëîâñðîëûí õ¿ðýëýí, äîêòîð) Ï.Çîõèõñ¿ðýí (ÁÌÄÈ, Öàõèì ñóðãàëòûí àëáà) Ö.Áàòõ¿¿ (ÁÌÄÈ, Öàõèì ñóðãàëòûí àëáà) Íýýëòòýé Ìýäëýã Áîëîâñðîëûí Ñàí Ìýäýýëýë Òåõíîëîãèéí ¯íäýñíèé Ïàðê, 218 òîîò Áàãà òîéðóó 49, Óëààíáààòàð 14201, Ìîíãîë óëñ Èìýéë: project@one.mn Âýá: www.one.mn www.k12.mn ISBN 978-99973-0-845-0

ÀÃÓÓËÃÀ 4

ªìíºòãºë

Ankhtuya Ochirbat, Timothy K.Shih. Extracting Occupational Data from Wikipedia 6 for Adolescent’s Career Planning С.Наранцэцэг, Э.Энхбаяр, С.Наранзаяа. Нээллтэй цахим хэрэглэгдэхүүнүүдийг ашиглан бага ангийн сурагчдын математик сэтгэлгээг хөгжүүлэх нь

13

Б.Түвшинбаяр. ASC TIMETABLE програмаар ЕБС-н хичээлийн хуваарийг зохиох нь

21

Б.Нямсүрэн, Б.Батхүү, Б.Цогбадрах, Б.Батчулуун, Г.Дулмаа, Б.Үүрцайх. Хан Академийн орчуулагдсан хичээлүүдэд багш нар хандаж буй байдал

29

С.Эрхбаяр, Ц.Нямсүрэн, Г.Ганбаяр. Нээлттэй эхийн үнэлгээний хэрэгслүүдийг сургалтад ашиглах боломж, туршилт, үр дүн

36

Г.Жаргалтуяа. Геометр сургалтад Хан Академийн хичээлийг туршсан үр дүн

42

Г.Баярцэцэг. Үр дүнд суурилсан сургалтад сургалтын удирдлагын системийг ашиглах боломж 48 Ц.Бат-Эрдэнэ, А.Баасанбат, Б.Баярцэцэг, С.Батцэцэг, М.Туяа. Онлайн тестийг Англи хэл, Түүх - Нийгэм, Газарзүйн сургалтад ашиглаж буй байдал

57

Д.Эрдэнэтуяа, Д.Батзаяа . “EDRAW MIND MAP” програмыг бага боловсролд хэрэглэх нь 67 Л.Янжинлхам, Ц.Навчаа. Математикийн хичээлд ГЕОГЕБРА програм ашиглан заахад сурлагын амжилтад нөлөөлөх нөлөөллийн судалгаа

77

Х.Сэлэнгэ, Б.Пүрэвсүрэн Т.Сарандэлгэр, М.Туяа. Дархан-Уул аймгийн англи хэлний багш нар AMERICAN ENGLISH WEBINAR-т хамрагдан ажлын байран дээрээ хөгжиж байгаа нь 84 О. Мягмарсүрэн. Уламжлалт болон цахим үнэлгээний асуудал

92

Ц.Навчаа, Д.Түмэнбаяр. Оюутнуудын цахим сургалтад бэлэн байдлын шинжилгээ: МУИС-ийн эхний жилийн оюутнуудын жишээн дээр 100 Э.Баасанцэрэн. Музейн үзмэрийг сургалтад цахим хэрэглэгдэхүүнээр ашигласан туршлага, үр дүн 109 Г.Цогтдэлгэр, В.Батцэнгэл, Г.Бямбахүү, Д.Оюунчимэг, Э.Сундуй. Иргэдийн улс төрийн үзэл баримтлал төлөвшихөд боловсролын төвшин нөлөөлөх орон зайн дүн шинжилгээний асуудал 117 А.Амарзаяа, Б.Оюунчимэг. 2 шаттай түүвэр ашиглан ЕБС-д шалгалт зохион 128 байгуулах тухай Д.Түмэнбаяр, Б.Ариунгэрэл, Х.Ганчимэг. Сурагчдын математикийн хичээлд хандах хандлагад тэдний хүйс болон эцэг, эхийн боловсрол, сургуулийн байршлын нөлөөлөх нөлөө 137

http://news.num.edu.mn/oer2017

3

ªìíºòãºë “Нээлттэй мэдлэг боловсролын сан”- гаас санаачлан “Нээлттэй боловсрол” сэдэвт эрдэм шинжилгээний хурлыг өнгөрсөн жилээс эхлэн зохион байгуулж эхэлсэн бөгөөд уг хуралд Боловсрол судлалын чиглэлээр тэргүүлэх судалгаа хийдэг МУИС, МУБИС, ШУТИС, Боловсролын хүрээлэн болон Багшийн мэргэжил дээшлүүлэх институтийн багш, ажилтан, судлаач, мэргэжилтэн мөн бүх түвшний оюутнууд уг хурлыг зохион байгуулах ажилд идэвхийлэн оролцдог билээ. Хурлын зохион байгуулагчдын зүгээс Монгол улсад боловсрол судлал тэр дундаа нээлттэй боловсролыг хөгжүүлэх, энэ чиглэлээр мэргэшсэн судлаачийг бэлтгэх, судалгааны чиглэлийг тогтоох, судлаачдын ур чадварыг дээшлүүлэх, хамтын ажиллагааг хөгжүүлэн дэмжих зэрэг нь уг хурлын үндсэн зорилго гэж үзэн жил бүр тогтмол зохион байгуулах зорилго тавин ажиллаж байна. Хуралд илтгэхээр ирүүлсэн илтгэлүүд дотроос судалгааны түвшин, шинжлэх ухаанч арга зүй ашигласан байдал зэргийг нягтлан хоёр үе шаттай сонгон шалгаруулалтыг амжилттай давсан илтгэлүүдийг хуралд оролцуулан судалгааны материалыг хурлын эмхэтгэлд хэвлэж байгааг та бүхэнд толилуулж байна.

“Нээлттэй боловсрол 2017” ЭШХ зохион байгуулах хороо

4

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ

БОЛОВСРОЛ 2017 эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Эрдэм шинжилгээний ªÃ¯¯Ë˯¯Ä

http://news.num.edu.mn/oer2017

5

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Extracting Occupational Data from Wikipedia for Adolescent’s Career Planning Ankhtuya Ochirbata, b, Timothy K.Shiha,* a

Dept. of Computer Science and Information Engineering, National Central University, Taiwan b Dept. of Information and Computer Science, National University of Mongolia, Mongolia {ankhaa8, timothykshih}@gmail.com

Abstract Purpose – Structured information can be extracted from Wikipedia using DBpedia, can be interlinked with other knowledge bases and can be published results on the linked data and SPARQL. However, it is heavy-weight process. Our study employed MediaWiki API to retrieve a variety of meta-data about occupational data from Wikipedia for recommending occupations to adolescents.

Method – In order to help adolescents in career planning, we provide wiki-occupational information based on their intended occupation. To do this, we used text mining methods.

Finding – We extracted 41 wiki categories and its 1296 relevant articles in occupation descriptions from Wikipedia. This study was carried out an experiment with Mongolian 15 tenth grade students in the fall semester of 2016/ 2017 academic year.

Keywords: Wikipedia, Linked open data, web of data, occupation recommendation.

Introduction Open education is a philosophy about the way to produce, share, and build on knowledge. According to the Open Education Consortium, "sharing is probably the most basic characteristic of education: education is sharing knowledge, insights and information with others, upon which new knowledge, skills, ideas and understanding can be built".

Massive open online courses (MOOCs) are online courses accessible to anyone with a computer and access to the Internet. Many colleges and universities have joined to providing high-quality education through MOOCs (on edX, Khan Academy, Coursera and so on). Various MOOCs license in their course materials for remixing and reusing differs from one institution to another.

Open educational resources (OERs) are learning materials that can be modified and enhanced. OERs include materials like presentation slides, podcasts, syllabi, images, lesson plans, lecture videos, maps, worksheets, and even entire textbooks, typically via legal tools like Creative Commons licenses, so others can freely access, reuse, translate, and modify them.

The largest and most flexible platform for OER is the Wikimedia Foundation that

6

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

aims to allow anyone to edit articles. Wikipedia is a multilingual encyclopedia, which consists of millions of articles related to different domains. Structured information can be extracted from Wikipedia using DBpedia [1, 2], can be interlinked with other knowledge bases and can be published results on the linked data and SPARQL. However, it is heavy-weight process. Our study employed MediaWiki API to extract data.

1. Related works National Employment Service, Research, and Information Center (http://hudulmur.mn/) provides the services that users can check the occupational descriptions, search workplaces or staffs, send/receive the worker to/from a foreign country, see statistics and researches of the labor. Moreover, a project entitled “Support for the implementation of the Labor Market Information System and Career Guidance Services in Mongolia” implemented by Millennium Challenge Account-Mongolia (MCA-M) organization was to design an integrated Labor Market Information System (LMIS) and Career Guidance System (CGS) in Technical Vocational Education and Training in Mongolia between 21 March 2011 and 16 March 2012. It covers only Technical Vocational Education and Training and does not provide recommendation based on user input yet.

According to S.Enkhtuvshin [3] and B.Bolormaa et al. [4], they stated that Online Automate System, which can provide occupational information including work setting, requirements, tasks to perform, skills and competence of the particular majors/ occupations and the guidance/counseling for students based on their preferences, are needed. Consequently, the personalized major/occupation automatic recommendation system for general education students is inevitably needed to build.

The research question arrives from this issue is whether students will study continuously or will find a job directly after the school graduation, how to help them in the occupation/major/job selection. Hence, we purposed that the recommendation system provides occupational information based on Wikipedia occupational articles.

2. Methodology Data extraction.

Wikipedia occupational articles are extracted and linked in order to offer real occupational information using MediaWiki API which is a web service that provides convenient access to wiki features, data, and metadata as linked open data over HTTP. Linked data formats are in JSON-LD due to its simplicity and compatibility. We used query and parse “actions” as action parameters to get information. Wikipedia articles have same common elements shown in Figure 1. The elements are introduced in following: • Article title – name of article • Abstract – brief description • Infobox – fixed format table presenting a summary of some unifying aspect • Geolocation – absolute position of subject • Table of contents – a list of chapter or section titles (abbreviated TOC) • Section headers – use for content segmentation

• • • • • • • •

Languages – to switch languages Pictures/Audio/Video – images, audio, video Lists – listed items Tables – values arranged in tabular form References – citations External links – links to external sites Related articles – list of related articles Categories – classification of the article

http://news.num.edu.mn/oer2017

7

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

These elements can be extracted separately.

Article title

Geolocation

Abstract Table of Contents Infobox

Languages

Section Header

List Table Pictures, video, audio Related articles

Categories

References Figure 1. Main anatomy of a Wikipedia article

8

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Dataset.

Occupation. We extracted 1296 wiki occupations in 41 categories from Wikipedia as mentioned above. 126 wiki occupations belong to health care occupations, 113 wiki occupations are in legal professions followed by 77 wiki occupations in management occupations (See Table 1). In addition, there is a category entitled occupations included variety of professions (N = 110).

User. 15 adolescents at 10th grade in 2016/2017 academic year were participated in this experiment. 6 students are male while 9 students are female.

Methods.

HTML Parser. Extracted wiki contents are enclosed in HTML tags. HTML Parser is employed to take necessary content parts (or separating unwanted parts). We retrieved abstracts in texts of occupational information in Wikipedia articles (See Figure 2).

Text mining methods. Tokenization, Stop word removal, and Stemming are employed in our work for removing noise and unwanted textual content. Tokenization is to split given document (sentences) into pieces (words). Some terms that occur too many times in a document. Stop word removal is to remove it. Stemming is to reduce variations of each word due to a common stem.

Table 1 Extracted wiki categories and its number of occupations №

Category

№ Occ

№

Category

1

Healthcare occupations

126

22

2 3 4 5 6

Legal professions Management occupations Occupations in music Government occupations Business occupations Education and training occupations

113 77 75 75 60

23 24 25 26 27

Cleaning and maintenance occupations Media occupations Forestry occupations Sports occupations and roles Military specialisms Museum occupations

58

28

Political occupations

12 12

7

№ Occ 22 21 17 16 14 13

8

Theatrical occupations

51

29

9 10 11 12 13 14 15

Transport occupations Entertainment occupations Computer occupations Arts occupations Finance occupations Religious occupations Sales occupations

46 36 31 30 29 26 26

30 31 32 33 34 35 36

16

Consulting occupations

25

37

17

Visual arts occupations Agricultural occupations (animal) Science occupations Engineering occupations Journalism occupations

24

38

Construction and extraction occupations Fashion occupations Industrial occupations Hospitality occupations Mathematical science occupations Humanities occupations Agricultural occupations (plant) Service occupations Building and grounds cleaning and maintenance occupations Design occupations

23

39

Agricultural occupations

2

22 22 22

40 41

Marketing occupations Occupations Total

1 110 1296

18 19 20 21

http://news.num.edu.mn/oer2017

12 10 8 7 6 6 4 3 3

9

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Term Frequency–Inverse Document Frequency (TF-IDF) [5-7] method evaluates how important a word is to a document in a collection. Let term within document , is frequency of in , is number of documents containing , is total number of documents. TF-IDF weight calculated as:

In our case is the intended occupation of student as the term, is wiki occupations. Then similarities between the terms and occupations are calculated using Cosine similarity is given by

Where

is the total number of terms.

Figure 2. Example on Lawyer occupation and its format’s representative 3. Result In this section, we present our experimental results of recommending wiki occupations to the adolescents. A representative site is http://recsys.minelab.tw/OE/. For instance, typed keyword is computer and related wiki occupations are listed in figure 3. We basically provide top 10 relevant wiki occupations. When students click on the wiki occupation name which is a title in green color, it will move through a Wikipedia relevant article. Then students can check more details.

Student’s intended occupation list, relevant top 1 wiki occupation and category for each student shown in Table 2. After the student entered the intended occupation, TF-IDF method is used to find out the wiki occupations. An accuracy of relatedness is 0.93.

Table 2 Student’s intended occupation and its relevant wiki occupation

10

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

No. Intended Occupation Relevant Wiki occupation title

Relevant Wiki categories

1

business manager

General manager

Management occupations

2

economist

Chief economist

Business occupations

3

fitness teacher

Substitute teacher

Education and training occupations

4

designer

Costume designer

Fashion occupations

5

engineer

Systems engineering

Engineering occupations

6

doctor, engineer

Systems engineering

Engineering occupations

7

lawyer

Cause lawyer

Legal professions

8

doctor, lawyer

Cause lawyer

Legal professions

9

athlete

Sports agent

Business occupations

10

practitioner engineer

Systems engineering

Engineering occupations

11

civil enigeer

First Civil Service Commissioner Government occupations

12

police officer

Law enforcement officer

Legal professions

13

veterinarian

Zoological medicine

Healthcare occupations

14

captain

Captain

Occupations

15

marine captain, manager

Captain

Occupations

Figure 3. Sample screen shot.

http://news.num.edu.mn/oer2017

11

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

References [1] Lehmann, J., Isele, R., Jakob, M., Jentzsch, A., Kontokostas, D., Mendes, P. N., ... & Bizer, C. (2015). DBpedia–a large-scale, multilingual knowledge base extracted from Wikipedia. Semantic Web, 6(2), 167-195.

[2] Morsey, M., Lehmann, J., Auer, S., Stadler, C., & Hellmann, S. (2012). Dbpedia and the live extraction of structured data from Wikipedia. Program, 46(2), 157-181.

[3] Enkhtuvshin, S. (2013). Suraltsagchdad ajil mergejliin chig barimjaa olgoj bui baidaliin sudalgaa. [The research on providing occupational orientation for the students].

[4] Bolormaa B, Oyunsuren B, Altangerel, C., & Tsolmon, C. (2015). Akhlakh angiin suragchdiin mergejil songoltin ontslogiig sudalsan dungees. [The research result in career guidance of high school students]. Innovations. Retrieved from innovations.mn [5] Salton, G., Wong, A., & Yang, C. S. (1975). A vector space model for automatic indexing. Communications of the ACM, 18(11), 613-620.

[6] Salton, G., Fox, E. A., & Wu, H. (1983). Extended Boolean information retrieval.

Communications of the ACM, 26(11), 1022-1036.

[7] Wu, H. C., Luk, R. W. P., Wong, K. F., & Kwok, K. L. (2008). Interpreting tf-idf term weights as making relevance decisions. ACM Transactions on Information Systems (TOIS), 26(3), 13.

12

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ ЦАХИМ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮНҮҮДИЙГ АШИГЛАН БАГА АНГИЙН СУРАГЧДЫН МАТЕМАТИК СЭТГЭЛГЭЭГ ХӨГЖҮҮЛЭХ НЬ С.Наранцэцэг1, Э.Энхбаяр2, С.Наранзаяа1 Дархан-Уул аймаг Үндэсний лаборатори “Оюуны ирээдүй” цогцолбор сургуулийн 1 Бага ангийн багш, 2Мэдээллийн технологийн багш naraa2016@yahoo.com, nowi2son@gmail.com, s.naraa_03@yahoo.com

Хураангуй Хөгжил дэвшлийн хурд түргэсэн технологийн ололтууд нийгмийн бүх салбарт нэвтэрч, боловсролын сургалтын арга зүйд цахим хичээлүүдийг интернетээс авч ашигласнаар боловсролын чанарыг сайжруулах боломж багшийн хөгжлөөр хязгаарлагдахгүй эцэг эх, суралцагчдын өмнө нээлттэй болжээ. ЕБС-ийн бага боловсролын багш нарын хувьд арга зүй болоод, нэмэлт хэрэглэгдэхүүн зайлшгүй шаарддаг өгүүлбэртэй бодлого, өгөгдөлтэй ажиллах (математик статистик, комбинаторикийн үндсэн ухагдахуун), дүрс биет, байршил хөдөлгөөн (геометр) зэрэг сэдвүүдийг зааж таниулахад интернет, вэб сайтын хичээлүүд болон мэргэжлийн багш нартай хамтран бэлтгэсэн цахим хэрэглэгдэхүүнүүдийг ашиглан үр дүнд хүрч буй нь практикт нэвтрэн байгаа билээ. Бид www.turtlediary.com сайтын “Тэгш хэм”, “Параллель зөөлт”, “Эргүүлэлт” хичээлийг татан авч өөрийн туршилт хичээлийг Дархан-Уул аймаг, нийслэлийн төрийн болон хувийн хэвшлийн 5-р ангийн 400 гаруй суралцагч, 80 гаруй багшид зааж түгээн дэлгэрүүлж туршсан судалгааны үр дүнг хэлэлцүүлж байна. Туршилт судалгааны үр дүнд бага ангийн суралцагчдын нас сэтгэхүйн онцлогт тохирсон цахим хэрэглэгдэхүүнийг сургалтандаа ашигласнаар хүүхдийн хичээлд оролцох байдал эрс сэргэж учир зүйг олж, тайлбарлан ярьж, асуудлыг шийдвэрлэх, тодруулбал суралцах явцад тохиолдсон бэрхшээлийн учир холбогдлыг тухайн цахим хэсгээс ажиглаж, багшийн заасан хэсэгтэй харьцуулан эргэцүүлэн бодох сэтгэхүйн бүтээлч үйл хийх чадвартай болж байсан зэрэг үр дүн ажиглагдлаа. Түлхүүр үг: ЦХ - цахим хэрэглэгдэхүүн, хичээлийн судалгаа, арга зүй. Удиртгал Монгол Улсын боловсролын салбарт хэрэгжиж буй чадамжид суурилсан бага, дунд боловсролын стандарт (2005 он), Сургалтын үндэсний хөтөлбөрт (2008 он) хэрэгжиж эхэлснээр суралцагчид өөрсдөө мэдлэг бүтээх чадварыг хөгжүүлэх, багш бүр сургалтын шинэ арга зүйг эзэмших шаардлагатайг тусгасан байдаг. Иймд багшлах ур чадвар арга зүйгээ хөгжүүлэх боломжийг нээж өгсөн “Суралцагчдын суралцахуйг дэмжих арга зүйн хөгжил” төслийн хүрээнд

http://news.num.edu.mn/oer2017

13

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

боловсролын салбарт нэлээд үр өгөөжөө өгч байгаа нь “Хичээлийн судалгаа” юм. Хичээлийн судалгаа нь 100 гаруй жилийн өмнөөс Японд, 1990 онд Америкийн бага ангийн математикийн хичээлд хэрэглэгдэж эхэлсэн байдаг. Манай улсад сүүлийн 10-аад жил хичээлийн судалгааны талаар нэлээдгүй төсөл сургалтууд явагдаж багш бидний сургалтын үйл ажиллагаанд ахиц өөрчлөлт ихээхэн гарсан. Хичээлийн судалгааг “Параллель зөөлт”, “Эргүүлэлт” сэдвүүдээр ДарханУул аймгийн төрийн болон хувийн хэвшлийн 5 сургуульд туршиж үр дүнтэй явуулснаар хүүхэд нэг бүрийг хөгжүүлэх багшийн арга зүй, нас сэтгэхүйн онцлогт тулгуурласан хөтөлбөр, хэрэглэгдэхүүн, чадамжид нь тохирсон даалгаврыг боловсруулах зэрэгт дэвшил гарлаа. Үүнээс хамгийн чухал нь бага боловсролын багш нар төдийлөн ашигладаггүй нээлттэй цахим хэрэглэгдэхүүнийг сургалтандаа ашигласнаар хүүхдийн хичээлд оролцох байдал эрс сэргэж, учир зүйг олж, тайлбарлан ярьж, бүтээж, суралцах явцад тохиолдсон бэрхшээлийн учир шалтгааныг тухайн цахим хэсгээс ажиглан эргэцүүлэн бодож, харилцан ярилцаж, дүгнэлт гаргаж сэтгэхүйн бүтээлч үйл хийх чадвартай болж байсан нь бусад мэргэжил нэгт багш нартаа хүргэн цаашид бодитой үр дүнтэй ажил болгохыг зорьж байна.

1. Арга зүй Хичээлийн судалгааг ажиглалт, туршилт, асуулга, ярилцлагын аргуудаар явуулсан болно. Бага боловсролын “Цөм хөтөлбөр”-т шинээр нэмэгдсэн “Тэгш хэм”, “Параллель зөөлт”, “Эргүүлэлт” сэдвүүд буюу “Байршил хөдөлгөөн” нэгж хичээлийн хүрээнд Дархан-Уул аймгийн үндэсний лаборатори Оюуны Ирээдүй цогцолбор сургуулийн 5-р ангийн 7 бүлгийн 259 суралцагчаас авсан хөндлөнгийн үнэлгээний сэдэв ба анализ. “Байршил хөдөлгөөн” сэдвийн хөндлөнгийн үнэлгээний сэдэв

1-р зураг. Сэдвийг боловсруулсан Сургалтын менежер П.Байгалмаа,

14

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Математик судлагдахууны баг

2-р зураг. Хөндлөнгийн анализ анги бүрээр Дээрх анализаас дүгнэлт хийхэд “Эргүүлэлт”, “Параллель зөөлт” сэдвийн хүрээнд өгөгдсөн дасгал даалгаврын гүйцэтгэл бага хувьтай байлаа. ОИЦ сургуулийн сургалтын менежерийн санаачлагаар Дархан-Уул аймгийн бага боловсролын сургалтын менежерүүд математикийн хөтөлбөрт шинээр нэмэгдсэн агуулгыг хүүхдэд хэрхэн яаж ойлгуулах, ямар хэрэглэгдэхүүнээр дамжуулан эргэцүүлэн бодуулж учир зүйг таниулах вэ?” гэсэн хэлэлцүүлэг хийж аймаг, бүсийн “Сайн хичээл”-ийн зөвлөгөөнд математик судлагдахуунаар “Тэгш хэм”, “Параллель зөөлт”, “Эргүүлэлт” сэдвүүдийг зааж турших нэгдсэн саналд хүрсэн. БСГ–аас Аймгийн “Сайн хичээл”-ийн зөвөлгөөнд дээрх сэдвүүдээс “Параллель” зөөлт ээлжит хичээлийг заах удирдамж ирсний дагуу “Судалгаат хичээл”-ийг хэд хэдэн үе шаттайгаар зохион явуулж сайжруулан заалаа. Үүнд: Туршилт–1 Дархан-Уул аймгийн Үндэсний лаборатори ОИЦ сургуулийн 5-р ангийн нийт 6 бүлгийн 200 сурагчдад “Параллель зөөлт” хичээлийг уламжлалт аргаар зааж хичээлийг судалгааг асуулга, ярилцлага, ажиглалтын аргаар авч, ээлжтит хичээлийн төлөвлөлтөө сайжрууллаа. Туршилт–2 Дархан-Уул аймгийн 19-р сургууль, 22-р сургууль, Цайхун сургуулийн нийт 68 сурагч, 21 багшид сайжруулан “Параллель зөөлт” ээлжит хичээлийг заалаа. Зураг-3: 1-р төлөвлөлтөөр заахад хичээлийн үргэлжлэх хугацаа 15 минутаар хэтэрсэн, багшийн яриа ихэдсэн, ажлын хуудасны даалгавар 2-ын тэгш өнцөгтийг гурвалжин болгон өөрчлөх, багш яриа чиглүүлгийг дэлгэцээр өгөх, цахим хэрэглэгдэхүүнийг ашиглах саналууд гарлаа. Зураг-4: 2-р төлөвлөлтөнд сайжруулалт: Ажлын хуудсаа саналын дагуу өөрчилсөн, дэвтэрт хийх даалгаврын чиглэлийг

http://news.num.edu.mn/oer2017

15

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

дэлгэцээр өгсөн. www.turtlediary.com ашигласан.

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

сайтаас

цахим хэрэглэгдэхүүнийг авч

3-р зураг. Туршилт - 1 Хичээлийн төлөвлөлт

4-р зураг. Туршилт - 2 Хичээлийн төлөвлөлт

16

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

1.1-р хүснэгт Судалгаат хичээлийн явцад багш нараас гарсан саналын нэгтгэл Судалгааны асуулга \ шалгуур\

Туршилт - 1 хичээл Давуу тал

Өмнөх төсөөлөл ба хичээлийн зорилго зорилт

Агуулга

Сургалтын цөм хөтөлбөрийн суралцахуйн цөм хөтөлбөртэй уялдсан.

Аргазүй

Багшийн чиглүүлэг сайн, хүүхдийн сонирхлыг төрүүлж байсан, Идэвхтэй үр дүнтэй суралцахад хөтөлсөн.

Туршилт - 2 хичээл

Сул тал

Давуу тал

Сул тал

Өмнөх төсөөлөл сул байсан. Хичээлийн төгсгөлд зорилгод хүрсэн эсэхээ багш суралцагчид хамтдаа дүгнээгүй.

Хичээлийн зорилго биелж суралцагчид дүгнэлтээ гаргасан

Өмнөх төсөөллийг

Суралцагчид математик үг хэллэг ойлголтыг алдаатай хэлж байсан.

Сургалтын цөм хөтөлбөрийн суралцахуйн цөм хөтөлбөртэй уялдсан.

тодорхойлох

1.Багшийн чиглүүлэг сайн, хүүхдийн сонирхлыг төрүүлж байсан, Идэвхтэй үр дүнтэй суралцахад хөтөлсөн.

2.Дэлгэцээр даалгаврын зааврыг өгсөн нь багшийн яриа багасаж шавь төвтэй боллоо.

Дэлгэцтэй зөв харьцах

Цагийн төлөвлөлтөө хэмжигдэхүйц гаргаагүй байна. Хичээлээ 10 минут хэтэрч заасан.

Цагийн төлөвлөлтийг хэмжигдэхүйц гаргасан зааврууд дэлгэцээр гарсан учраас хугацаа бага зарцуулагдсан

Төлөвлөлт дээр алхамуудын хугацааг тавих

Ажлын хуудасны даалгавар 2-ыг өөрчлөх

Хүүхэд хүүхэдээ үнэлж байгаа

Үнэлгээний олон хэлбэрийг ашиглах

Хэрэглэгдэхүүн

Оновчтой боловч урьдчилан туршаагүй байсан, хэрэглэгдэхүүний хүртээмж, давтан хэрэглэх, байдлыг тооцоогүй

Цахим хэрэглэгдэхүүнийг ашигласан

Багш

Багш төвтэй сургалт болсон. Сурах бичиг бусад эх сурвалжийг бүтээлчээр ашиглаагүй Самбарын бичиглэл сурагчдад ойлгомжгүй байсан

Хүүхэд нэг бүрийг хөгжүүлэх багшийн арга, тэдний нас сэтгэхүйн онцлогт тохирсон хөтөлбөр, хэрэглэгдэхүүн, чадамжид тохирсон даалгаврыг боловсруулах, багаар ажиллах чадвар,

Цагийн төлөвлөлт

Үнэлгээ

Багш даалгаврын гүйцэтгэлийн ялгаатай байдлыг илрүүлж зөв чиглүүлсэн

Бүтээлч үйл хийлгэж байгаа нь\ хайчлуулж, наалгаж\

Багшийн яриа их байна. Сурагчид санаа бодлоо бага илэрхийлж байна.

Техник хэрэгсэлтэй ажиллаж сурах

http://news.num.edu.mn/oer2017

17

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Суралцагч

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Хичээлийн төгсгөлд зорилгод хүрсэн эсэхээ дүгнэж ярих чадвар сул байсан, өмнөх төсөөлөл мэдлэг сул хийсвэр байна.

Бүтээж, хосоор ажилласан

1. Цахим хэрэглэгдэхүүн ашиглах Сайжруулах арга зам

2. Мэргэжлийн багш нартай хамтран хичээлээ бэлдэх 3. Энэ сэдвүүдийн бага дундын залгамж холбоо, босоо хөндлөн холбоосыг гаргах

Цахим хэрэглэгдэхүүнийг ашигласнаар хичээлд оролцох байдал эрс сэргэсэн, учрыг олж тайлбарлан дүгнэлтийг сурагчид гаргаж байсан.

1. Техникийн болон бусад саатлыг тооцох 2. Ажлын хуудсыг арай томруулах 2% бол сайн байна. 3.Цахим хэсгийн тайлбарыг сурагчдаар хийлгэх

Туршилт-2 хичээлийн төлөвлөлтийг багш нарын саналын дагуу сайжруулж цахим хэрэглэгдэхүүнийг ашигласнаар сурагчдын сонирхлыг төрүүлж, хичээлд оролцох байдал эрс сэргэж, дэлгэцээр гарч байгаа зүйлд анхаарлаа маш төвлөрүүлж багшийн заасан хэсэгтээ харьцуулан зорилгодоо хүрсэн эсэхээ суралцагчид өөрийн үгээр тайлбарлан ярьж байсан нь хэлэлцүүлгийн явцад багш нараас өндөр үнэлгээ авсан.

1.1 Хүснэгтийг графикаар харьцуулсан байдал: 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Өмнөх төсөөлөл ба хичээлийн зорилго зорилт

Агуулга

Аргазүй Туршилт-1

Цагийн төлөвлөлт

Үнэлгээ

Хэрэглэгдэхүүн

Туршилт-2

2. Үр дүн Хичээлийн судалгааны үр дүнд суралцагчдын мэдлэг чадварт ахиц гарч учир зүйг ойлгох тайлбарлах, асуудлыг шийдвэрлэх, харьцуулж эргэцүүлэн бодох зэрэг сэтгэхүйн бүтээлч үйл хийх чадвартай болж байна.

2015 оны хөндлөнгийн үнэлгээг 2016 оны хөндлөнгийн үнэлгээтэй харьцуулсан судалгаа /үнэлгээний сэдэв ижил зураг -1/

18

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

5-р зураг. Хөндлөнгийн анализ анги бүрээр

Сурагчдад гарсан үр дүн: • Хичээлд оролцох сурагчдын идэвх сэргэсэн.

• Сурагчид бие даан болон хосоор ажиллах чадвар ахисан.

• Сурах бичиг, бусад эх сурвалжийг бүтээлчээр ашиглаж сурч байна.

• Сурагч өөрийн болон хос, багийн үйл ажиллагаандаа дүгнэлт хийж чадаж байна. Багшид гарсан үр дүн: • Зорилго зорилтоо оновчтой томьёолдог болсон.

• Өөрийн арга зүй технологио зөв тодорхойлон ашиглах • Интернэт вэб сайтаас бага ангийн хүүхдийн нас сэтгэхүйн онцлогт тохирсон нээлттэй цахим хичээлийг татан авч сургалтандаа ашигладаг боллоо.

• Хэрэглэгдэхүүнийг оновчтой сонгож, урьдчилан туршиж үр дүнг тооцдог болсон.

• Мэргэжлийн багш нартай хамтран баг болон ажилладаг боллоо.

• Цахим хэрэглэгдэхүүний сантай болж байна. Дүгнэлт ба хэлэлцүүлэг Судалгаат хичээлийн үр дүнгээс харахад “Параллель зөөлт”, “Эргүүлэлт” сэдвүүдийг зааж таниулахад www.turtlediary.com сайтын цахим хэрэглэгдэхүүн

http://news.num.edu.mn/oer2017

19

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

нь бага ангийн сурагчдын нас сэтгэхүйн онцлогт тохирсон, тэдний тухайн хичээлээс олж авах мэдлэг, чадвар, дадалд чухал хэрэгцээтэй сургалтын хэрэглэгдэхүүн болж байсан нь, бага ангийн сургалтанд цахим хэрэглэгдэхүүнийг ашигласанаар, багш арга зүй технологийн эрэл хайгуул хийж түүнийгээ өөрчлөн хөгжихийн зарэгцээ сурагчдын амжилт чанар ахиж сурах идэвх оролцоо хандлага өөрчлөгдөж байгаа ололтой тал байлаа. Иймээс цахим хэрэглэгдэхүүнийг бага ангийн сургалтад ашиглах нь илүү үр дүнтэй байгааг хэлэлцүүлж байна. Ашигласан ном, хэвлэл 1. www.turtlediary.com сайт 2. mn.khanacademy.org/math/early-math 3. Бага боловсролын сургалтын цөм хөтөлбөр 2014 он 4. Бага ангийн багшийн гарын авлага-1 УБ 2006 он 5. Бага ангийн багшийн гарын авлага-2 УБ 2011 он 6. Бага ангийн багшийн гарын авлага-3 УБ 2012 он 7. Нээлттэй боловсрол эрдэм шинжилгээний өгүүллэгийн эмхтгэл-2016 8. Хөгжлийн төлөө хамтдаа 1000 багшийн хөтөлбөр Дархан 2012 он 9. Хүүхдийн бүрийн хөгжил УБ 2016 он 10. Ц.Батсуурь, Ц.Сумьяа, Д.Цэдэвсүрэн “МХТ-ийг сургалтанд хэрэглэх бодлого, зорилт агуулга арга зүйд анхаарах зарим асуудлууд

20

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

ASC TIMETABLE ПРОГРАМААР ЕБС-Н ХИЧЭЭЛИЙН ХУВААРИЙГ ЗОХИОХ НЬ Б.Түвшинбаяр Орхон,”Наран” цогцолбор сургууль btuvshinbayar@gmail.com

Хураангуй ЕБС-н өдөр тутмын сургалтын болон сургалтын бус үйл ажиллагааг зохицуулдаг гол баримт бичиг бол хичээлийн хуваарь билээ. Хуваарь зохиолтыг цахимжуулах, програм хангамж ашиглах, автоматжуулах шаардлага эндээс зүй ёсоор урган гарч ирж байна. ЕБС-н хичээлийн хуваарийг алдаагүй, хурдан шуурхай, хэрэглэгчдийн саналыг тусгасан байдлаар зохиох зорилгоор энэ чиглэлийн програм хангамжуудыг судалж, үр дүнг тооцон, туршиж эхэлсэн. Олон нэр төрлийн програм хангамж байдгаас хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг нь asc Timetables (https://asctimetables.com/) бөгөөд судалгааны явцад уг програмыг сонгон хэрэглэж байна. Уг програмыг дэлхийн 173 орны 150 000 сургууль хэрэглэдэг юм байна. Мөн Timetabling turbo (http://www.lantiv.com/), Mimosa (http://www.mimosasoftware.com/) програмуудыг туршиж үзсэн болно. Мөн монгол програм ч зохиогдсон байдаг. Эдгээрээс asc Timetables програм нь монголын нөхцөлд илүү тохиромжтой болохыг батлан харуулахыг зорьсон. Энэхүү өгүүллийн хүрээнд asc Timetables програмы ашиглан ЕБС-н хичээлийн хуваарь зохиох арга, түүнийг монголын нөхцөлд ашиглах аргачлал боловсруулж , хоёр ээлжээр хичээллэдэг сургуулийн хичээлийн хуваарь зохиож туршсан үр дүнг илтгэнэ. Судалгааг хийхдээ эх материал судлах, ажиглах, ярилцах, турших зэрэг судалгааны аргуудыг ашигласан болно. Судалгаа, туршилтыг Орхон аймгийн “Наран” цогцолбор сургуулийн 136 багшийг (давхардсан тоогоор) хамран явуулсан бөгөөд 2016 оны сүүлчийн туршилт буюу хичээлийн хуваарьт ямар нэг санал, гомдол ирүүлээгүй байгаа нь хэрэглэгчдийн сэтгэл ханамж сайн байгаагийн илрэл юм. Судалгааны ажлын үр дүнд програмыг ашиглах видео заавар (https://www.youtube.com/watch?v=kk1vaq4vqgs), гарын авлага хийгдэж байгаа болно. Түлхүүр үг: хичээлийн хуваарь зохиодог програм, өгөгдөл, тохиргоо, цонхтой цаг, багш нарын нийгмийн асуудал, тооцоололт Удиртгал ЕБС-н сургалтын үйл ажиллагаанд мэдээлэл харилцааны технологи нэвтэрсээр 10 гаруй жил болжээ. Цахим сурах бичиг, үзүүлэнгийн материалууд, аудио видео бичлэг, програм хангамж гэх мэт. Бүх төрлийн судлагдахуун, хичээлд хангалттай хэмжээний цахим үзүүлэн, сурах бичиг, цахим лаборатори, туршилт, аудио видео материалууд монгол болон гадаад хэл дээр байна. Мөн боловсролын удирдлагын чиглэлээр Боловсролын салбарын мэдээллийн

http://news.num.edu.mn/oer2017

21

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

систем (https://www.esis.edu.mn/ ) албан ёсоор нэвтрээд 3 дахь жилдээ амжилттай хэрэгжиж байна. Энэ системийн хамгийн ойрын хэрэглэгч бол сургалтын менежерүүд юм. БСМС нь хараахан бүрэн төгс хөгжүүлэгдээгүй байгаа бөгөөд сургуулийн өдөр тутмын амьдралд тохиолддог асуудлыг шийдэхэд хараахан бэлэн биш байна. Хамгийн ойрын жишээ дурдахад ЕБС-н сургалтын менежерүүд хичээлийн хуваарь зохиох ажил хүндрэлтэй хэвээр байсаар байна. Ерөнхий боловсролын сургуулийн өдөр тутмын сургалт, хүмүүжлийн үйл ажиллагааг зохицуулж байдаг хамгийн чухал зүйл бол хичээлийн хуваарь билээ. Монгол улсад ерөнхий боловсрол олгох бага, дунд сургуулиуд байгуулагдаж, хичээл сургалтын үйл ажиллагаа эрхлэх болсноор ямар хичээлийг ямар дарааллаар үзэж судлах вэ гэсэн асуудал хөндөгдөж иржээ. Жишээлбэл математик, физик, хими зэрэг онолын мэдлэг, томьёо ихтэй, агуулгын хүрээ өргөн, оюуны хөдөлмөр ихээр шаардсан хичээлүүдийг 1-р цаг дээр үзэх нь зүйтэй, харин хөгжим, биеийн тамир, дүрслэх урлаг, технологи гэх мэт биеээр үйлдэх үйл ихтэй хичээлүүдийг сүүлийн цагуудад оруулах нь зүйтэй гэсэн үзэл баримтлал байдаг. Гэвч сургуулийн анги танхимын хүрэлцээ, мэргэжлийн багш нарын хангамж, анги бүлэг, сурагчдын тооноос хамааран бүх сургуулиуд дээрх үзэл баримтлалын дагуу хичээлийн хуваариа хийх боломжгүй юм. Энэ талаар монгол улсын хэмжээнд судалж, дүгнэлт өгсөн эрдэмтэн судлаач ч ховор байна. Үндэсний лаборатори “Шинэ эрин” сургуулийн захирал зөвхөн бага ангийн хүрээнд судалгаа хийж үзэхэд хичээлийг “хүнд-хөнгөн-хүнд-хөнгөн...” гэсэн дарааллаар орохоор зохион байгуулах нь үр дүнтэй байна гэж үзсэн байдаг. Энэ бүгдийг тооцож үзэн хичээлийн хуваарийг зохиоход тодорхой арга, аргачлал зайлшгүй хэрэг болж байна. Ингээд хичээлийн хуваарь зохиох аргуудыг судалж үзэхэд яг тогтсон арга, аргачлал гэж байхгүй байна. Ихэнх тохиолдолд гадаад хэлний хичээлийг эхэлж хуваарь дээр байрлуулна, дараа нь биеийн тамир, технологийн хичээлүүдийг гадаад хэлний цагтай давхцуулан байрлуулж гадаад хэлний подгруп орох анги танхимыг суллаж өгнө, тэгээд бусад хичээлүүдийг тэдгээртэй уялдуулан байрлуулдаг байжээ. Сургалтад компьютер болон програм хангамж ашиглаж эхэлсэн үеэс цөөн тооны менежерүүд Microsoft Excel програм дээр хичээлийн хуваарийг хийж эхэлсэн байна. Ингэхдээ мөн л дээрх зарчмыг баримтлан хичээлүүдээ байрлуулах боловч томьёоны тусламжтайгаар анги танхим, багш, хичээл давхардалт, анги бүлгийн цонхтой цагийг илүү хурдан хугацаанд хянах, алдааг олох боломжтой болжээ. Гэсэн хэдий ч энэ нь бас л нэлээд цаг хугацаа шаардсан ажил бөгөөд шинэ, туршлагагүй, залуу менежерүүдийн хувьд хичээлий хуваарь зохиох нь тулгамдсан асуудал байсаар байна. Хичээлийн хуваарийг алдаатай зохиосноос болж багш нартайгаа үл ойлголцох, сургалт хүмүүжлийн ажил жигдрэхгүй удах зэрэг хор хохиролтой юм. Зарим сургуулиуд одоог хүртэл хичээлийн хуваарийг ватум цаасан дээр шугамдаж ноороглон, маш их цаг хугацаа зарцуулж, хичээл “цонхлох”, давхардах зэрэг алдаа мадагтай хуваарь зохиож байна. Ялангуяа 100 илүү гарсан багштай сургуулиудын хувьд хуваарь зохионо гэдэг нь 2-3 хүний хэд хоногийн хөдөлмөр зарцуулсан зүйл болж хувирдаг байна. Үүнээс үүдээд хичээлийн хуваарийн автоматжуулалт гэдэг зүйл зайлшгүй хэрэгцээтэй зүйл болж хувирчээ. Манай оронд хичээлийн хуваарь зохиодог програм хангамжийг өмнө нь 2014 онд Грийн аппликешн ХХК-н [1] мэргэжилтэн Г.Төмөрцоож зохиож байсан боловч хэрэглэгчдэд танигдаж чадаагүй. Уг програм нь анги танхимын мэдээлэл оруулах боломжгүйгээс гадна

22

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

зөвхөн МСҮТ-д зориулагдсан байдлаар хийгдсэн байна. Харамсалтай нь уг програмын хөгжүүлэлт хаагдаж, компани үйл ажиллагаагаа зогсоожээ. ЕБС-д хичээлийн хуваарийн автоматжуулсан системийг нэвтрүүлэхийн тулд гадаад орнуудын туршлагыг интернетээр судалж, Asc Timetable [2], Mimosa [3], Timetable turbo [4] програмуудыг туршсан. Эдгээрээс asc Timetable програм ын туршилт нь маш сайн үр дүн үзүүлсэн. Уг програм нь Словак улсын програмистуудын бүтээл бөгөөд 2004 оноос эхлэн хөгжүүлсэн байдаг юм байна. Үүнийг өөрийн сургуульд туршиж, нэвтрүүлснээр цаг хугацаа болон хөдөлмөр зарцуулалтыг маш ихээр хэмнэж, алдаагүй хуваарь зохион, сургалт хүмүүжлийн ажил хэвийн явагдах нөхцөлийг цаг хугацаанд нь бэлэн болгох сайн үр дүн үзүүлсэн юм.

1. Арга зүй Судалгааны ажлын үндсэн арга нь туршилтын арга байлаа. Мөн судалгааг хийх явцад асуулгын арга, эх материалтай ажиллах, ажиглалтын аргуудыг хэрэглэлээ. Туршилтыг хийхдээ бэлтгэл үед хичээлийн хуваарь зохиох аргуудыг судалж, хичээлийн хуваарь зохиоход шаардлагатай өгөгдлүүдийг цуглуулсан. Үндсэн үед өгөгдлүүдийг програмд оруулж, нэмэлт тохиргоонуудыг сургуулийн онцлогт тохируулан хийж, хичээлийн хуваарийг тооцоолж, алдаа мадагийг хянан засварлаж, хичээлийн хуваарийг зохиож дууссан. Төгсгөлийн үед зохиосон хичээлийн хуваарийг өмнөх хуваариудтай харьцуулж, тоон үзүүлэлтүүдийг гарган, чанар стандартын шаардлага хангасан эсэхэд дүгнэлт өгсөн. Туршилтыг дараах аргачлалаар явуулсан.

- Зорилго - Агуулга - Хамрах хүрээ - Хугацаа - Бэлтгэл ажил - Үр дүнг хэмжих зэрэг болно. [5] Судалгааны обьект нь Орхон аймгийн Наран цогцолбор сургуулийн хичээлийн хуваарь байсан. Хичээлийн хуваарийг алдаагүй, хурдан шуурхай, тэгш байдлаар хийх нь судалгааны гол зорилго байсан. Зорилгоо биелүүлэхийн тулд хичээлийн хуваарийг хийдэг програм хангамжийг хайх, судлах, турших, хэрэглээнд нэвтрүүлэх зорилтууд дэвшүүлсэн. Багш нарын цагийн ачаалал, хичээлийн цагийн хуваарилалт, анги танхим, анги бүлэг зэргийг хэрхэн хооронд нь уялдуулж, мөн дээр нь багшийн нийгмийн асуудлыг (сургууль, цэцэрлэгт хүүхдээ хүргэж өгөх авах, холоос ажилдаа явах, эмнэлэгт үзүүлэх, тусламж авах, ажлын цаг тогтсон цаг эхэлж, тогтсон цагт дуусдаггүй гэх мэт) хуваарьт тусгаж өгөх нь хамгийн чухал асуудал байв. Үүнийг агуулгадтусгаж өгсөн. Туршилтын хугацаа нь хичээлийн улирал тутам буюу жилд 4 удаагийн давтамжтай байна. Бэлтгэл ажилд өгөгдөл (багш нарын цаг хуваарилалт, багш нарын нэрс, судлагдахууны нэрс, анги бүлгийн нэрс, анги танхимын дугаар, хуваарилалт зэрэг) цуглуулах, тэдгээрийг програмд оруулах, тохиргоо хийх зэрэг ажлууд хийгдсэн. Хичээлийн хуваарийг зохиож дууссаны дараа тоон болон чанарын үзүүлэлтүүдийг харьцуулан үр дүнг гаргав. Туршилтанд 2006 болон 2016 оны хичээлийн хуваарийг жишээ болгон ашигласан. Багш нарын нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд ярилцлагын аргаар тухайн багшид тулгамдаж буй асуудлыг тодруулж, хэрхэн шийдвэрлэж болох

http://news.num.edu.mn/oer2017

23

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

талаар санал солилцов. Мөн өмнөх жилийн хичээлийн хуваариас багш нарын сургалтын болон ажлын цаг хэрхэн зохицуулагдаж байсныг судаллаа. Наран цогцолбор сургуулийн хувьд 2014 оноос өмнөх жилүүдэд хичээлийн хуваарийг гараар зохиодог байсан ба 2014 оын 09 дүгээр сараас asc Timetables програмыг ашиглаж эхэлжээ. Програмыг ашиглах ерөнхий аргачлалыг товч тайлбарлая. Програмын ажиллах зарчим нь өгөгдөл оруулах, тохиргоо хийх, тооцоолох, гаргах гэсэн 4 үндсэн хэсгээс бүрдэнэ. Өгөгдөл оруулах, тохиргоо хийх хэсгийг хэрэглэгч өөрөө, харин тооцоолох, гаргах хэсгийг програм автоматаар гүйцэтгэдэг.

I.

Өгөгдөл буюу мэдээллийг програмд оруулна. Дараах өгөгдлийн төрлүүд байна.  Багш нарын мэдээлэл  Өрөө тасалгаа, танхимын мэдээлэл  Судлагдахуун буюу хичээлийн мэдээлэл  Анги бүлгийн мэдээлэл  Багш нарын цаг хуваарилалт гэсэн үндсэн 5 мэдээллийг оруулна. Програмд мэдээллийг оруулах 2 үндсэн арга байдаг. Үүнд:  Гараар шивж оруулах  Текст файлаас импортолж оруулах II. Тохиргооны хэсэгт хичээллэх ээлж, багш нарын “цонхтой цаг”, хичээлийн үргэлжлэх хугацаа, давтамж болон бусад холбогдох тохируулгыг хэрэглэгч өөрийн сургуулийн онцлогт нийцүүлэн хийдэг.

III. Тооцоолох хэсэгт хэрэглэгчийн оруулсан өгөгдөл, тохиргоонд үндэслэн компьютер хичээлийн хуваарийн хамгийн зөв зохистой хувилбарыг тооцоолон хэрэглэгчид санал болгодог.

IV. Гаргах хэсэгт хичээлийн хуваарийг 15 төрлөөр хэвлэх боломжийг олгодог. Жишээлбэл анги бүлгийн хуваарь, багш тус бүрийн хуваарь, анги танхимын хуваарь, судлагдахууны хуваарь, багш нарын нэгдсэн хуваарь, ангиудын нэгдсэн хуваарь, анги танхимын нэгдсэн хуваарь гэх мэт. Мөн судалгааны явцад хичээлийн хуваарь зохиодог Timetabling turbo, Mimosa зэрэг програм хангамжуудыг ашиглан туршилт явуулсан боловч хэрэглэгчийн интерфейс ойлгоход төвөгтэй, бүх өгөгдлийг нэг бүрчлэн гараар шивж оруулах,цаг хугацаа их шаарддаг, тохиргоо хийх сонголт багатай, хэвлэх хувилбар цөөнтэй зэрэг шалтгаанаар цаашид хэрэглэхээс татгалзав. FOSS (Free open source software) хувилбарууд байгаа боловч төлбөртэй програмын түвшинд хөгжүүлэгдээгүй, шаардлага хангахгүй байна.

2. Үр дүн “Наран” цогцолбор сургууль 2006 онд 74 багш, 44 бүлэг 2 ээлжээр, 2016 онд 62 багш, 29 бүлэг 2 ээлжээр хичээллэж байжээ.Дээрх онуудад хийгдсэн хичээлийн хуваарьт анализ хийж үзвэл дараах ялгаа харагдаж байна.

24

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Хүснэгт 1.

2006, 2016 оны хичээлийн хуваарийн тоон үзүүлэлтүүд Үзүүлэлт

2006 oн

2016 он

Багшийн тоо

72

64

Хичээллэх ээлжийн тоо

2

2

Хичээл заах цаг /дунджаар/

21

19

1 өдөрт хамгийн их хичээл заах цаг

9

6

1 өдөрт хамгийн бага хичээл заах цаг

0

0

7 хоногт цонхлох цаг /дунджаар/

7

4,6

7 хоногт цонхлох цаг /хамгийн их/

19

7

7 хоногт цонхлох цаг /хамгийн бага/

0

0

Хүснэгтээс багшийн ажлын гүйцэтгэл, түүний чанарт голлон нөлөөлдөг цонхтой цаг, 1 өдөрт заах хичээлийн цагийн хамгийн их утгуудыг авч, графикаар дүрслэн үзүүлье.

1-р зураг: 2006 болон 2016 оын хичээлийн хуваарийн харьцуулалт 2006, 2016 оны хичээлийн хуваарийн ялгааг нэгтгэн дүгнэж үзвэл багш нарын ажлын гүйцэтгэл, чанарт голлон нөлөөлдөг гурван үзүүлэлт 1,3-2,7 дахин буурсан үзүүлэлт харагдаж байна. Өмнөх хичээлийн хуваарийг 3 хүний оролцоотойгоор 2 хоногт хийж, цаашид алдаа илрэх бүр засаж сайжруулж явсан урт хугацааны ажил байсан бол програмаар зохиосон хичээлийн хуваарь нь 1 хүн 1-30 минутад ямар нэг алдаа, давхцалгүй, олон төрлийн өгөгдлийг харуулсан хуваарь хийж байна. Үүнээс үзвэл хуваарийг програмаар хийх нь чанарын болон тоон үзүүлэлтийн хувьд харьцангуй өндөр үр ашигтай байх нь харагдаж байна. Учир нь багш нарын цонхтой цаг багассан, хуваарийн алдааг цаг тухайд нь илрүүлэн засах боломжтой болсон, холоос явдаг болон бусад хүндэтгэн үзэх шалтгаантай багш нарын хичээлийн эхлэх, дуусах цагийг боломжит хэлбэрээр зохицуулсан,

http://news.num.edu.mn/oer2017

25

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

1 мэргэжлийн багш нарт багаараа мэргэжил дээшлүүлэх, хамтдаа хөгжих боломжит цагийг гаргаж өгсөн, сонгон судлах хичээл, дугуйлан, секцийн цагууд зэрэг 1 өдөрт сургууль дээр явагдах сургалт хүмүүжлийн бүх ажлыг 1 хуваариар зохицуулах боломжтой болсон. Мөн олон төрлөөр хичээлийн хуваарийг хэвлэх боломжтой. Asc Timetable програм нь өөртөө тоон үзүүлэлтийг харуулах Statistic командтай байгаа нь хичээлийн хуваарийг хянах, үр дүнг үнэлэх маш чухал хэрэгсэл болох юм.Туршилтын явцад судлаачийн зүгээс энэхүү програмын зааврыг видео хэлбэрээр хийж Youtube сайтад байршуулсан [6], мөн монгол орчуулгатай интерфейс ашиглах боломжийг эрэлхийлсэн болно. Програм хангамж үйлдвэрлэгчийн вэб хуудас нь монгол хэлээр тусламж авах боломжийг тусгаж өгсөн нь давуу тал боловч unicode-ийг програм дэмжихгүй байгаа нь багахан хүндрэлийг үүсгэж байсан.

2-р зураг. Asc Timetable програмын интерфейсийг монголчилсон байдал Дүгнэлт ба хэлэлцүүлэг Судалгаа явуулж туршилт хийснээр хичээлийн хуваарийг програм хангамж ашиглан хийх нь давуу талтай байна гэдэг ерөнхий дүгнэлтийг өгч болно. Хичээлийн хуваарийг asc Timetable програмыг ашиглан хийх нь дараах давуу талуудтай байна. Үүнд: - Цаг хугацаа хэмнэнэ. 1- 30 минутад хичээлийн хуваарийг тооцоолдог.

- Хөдөлмөрийн бүтээмжийг дээшлүүлнэ. Сургалтын менежерүүдийн ажлын ачаалал багасч байна.

- Алдаа гарахгүй. Хичээл сургалтын ажил тогтсон төлөвлөгөө, цагийн хуваарийн дагуу хугацаа алдахгүй, чанартай явагдах боломж бүрдэнэ.

- Багш нарын цонхтой цагийг багасгах боломжтой. Багшийн ажлын бүтээмж дээшлэх боломжтой.

26

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

- Багш нарын нийгмийн асуудал буюу нялх, хөхүүл хүүхэдтэй, өрх толгойлсон, сургууль цэцэрлэгт хүүхдээ зөөдөг, 2 автобус дамжин холоос ажилдаа явдаг багш нарын хичээл эхлэх, дуусах цагийг хүсэлтийн дагуу ажлын 40 цагийн гүйцэтгэлийг багасгахгүйгээр шийдвэрлэх боломжтой. Ингэснээр багшийн ажилдаа дуртай байх, сэтгэл гарган ажиллах нэг томоохон дэмжлэг болж өгнө.

- Ижил мэргэжлийн багш нарт нэгдсэн журмаар хичээлгүй байх цагийг гаргаж өгснөөр мэргэжил дээшлүүлэх, заах аргын нэгдлийн үйл ажиллагаа явуулах боломжтой.

- Гадаад хэлний подгруп нэг танхимд давхцахгүй.

- Ямар хичээлийг хэддүгээр цаг дээр оруулахыг тохируулж болно.

- Монгол хэлээр ашиглах боломжтой. Хэрэглэгч Translate командыг ашиглан үг хэллэгүүдийг монголоор орчуулж хэрэглэх боломжтой.

- Хичээлийн хуваарийг багш нарт, анги бүлгүүдэд, танхим кабинетаар, хичээлээр тус тусад нь хэвлэх боломжтой.Нийт 15 төрлөөр хэвлэж болно. Хэрэглэгчдэд (багш, сурагч, эцэг эх, сургуулийн удирдлагууд) ойртсон үйлчилгээ болсон.

- 2 ээлжийн хуваарийг хамтад нь хийх боломжтой болсноор цаг хугацаа хэмнэж, ажлын цаг ашиглалтыг сайжруулсан.

- Хичээл болон сургалт хүмүүжлийн бусад тогтмол ажил, сонгон, секц, дугуйлангийн хуваарийг хамтад нь зохиох боломжтой.

- Програм хангамжийг албан ёсны лицензтэйгээр ашиглавал ЕБС-үүд өөрсдийн веб сайтаар дамжуулан online хичээлийн хуваарийг тухайлсан хэрэглэгчдэд хүргэх, мобайл буюу үүрэн холбооны үйлчилгээ ашиглан багш сурагчидад хуваарийн өөрчлөлтийг цаг алдалгүй шуурхай хүргэх, 1 лицензээр сургуулийн бүх компьютерүүдэд ашиглах боломж нээлттэй байна.

- Trial буюу туршилтын хувилбарыг ашиглан хичээлийн хуваарийг зохиох боломжтой.

- Бусад боломжууд

3-р зураг. Бүлгийн хичээлийн хуваарь

http://news.num.edu.mn/oer2017

27

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

4-р зураг. Багшийн хичээлийн хуваарь

5-р зураг. Анги танхимын хичээлийн хуваарь. Энэхүү програмыг Монгол улсын хэмжээнд төрийн болон хувийн хэвшлийн бүхий л ЕБС-иуд, МСҮТ-д нэвтрүүлэх, ашиглаж боломжтой юм. Нэн ялангуяа 2 болон 3 ээлжээр хичээллэдэг, олон багш, анги бүлэгтэй, хичээлийн байрны анги танхимын багтаамж багатай сургуулиудын хувьд хамгийн эрэлттэй байх нөхцөл харагдаж байна. Улаанбаатар болон Хөвсгөл аймгуудад хийсэн сургалтын үеэр энэхүү програмын ач холбогдол, үр дүнгийн талаар сургалтын менежерүүд эерэг сэтгэгдэлтэй байсан болно. БСМС-р дагнан ажиллаж байгаа програм зохиогчид энэхүү програмын эх кодыг судлах, шинжлэх замаар үүнтэй төстэй, монголын нөхцөлд илүү тохиромжтой програм зохиох боломжийг эрэлхийлэх нь зүйтэй юм. Ашигласан ном, хэвлэл [1] https://www.facebook.com/greenappsdev/posts/255288377993272 [2] www.asctimetables.com [3] http://www.mimosasoftware.com/ [4] http://www.lantiv.com/ [5] Байгалмаа Ч., Боловсролын судалгааны аргазүй, УБ., 2015 [6] https://www.youtube.com/watch?v=kk1vaq4vqgs

28

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

ХАН-АКАДЕМИЙН ОРЧУУЛАГДСАН ХИЧЭЭЛҮҮДЭД БАГШ НАР ХАНДАЖ БУЙ БАЙДАЛ Б.Нямсүрэн, Б.Батхүү, Б.Цогбадрах, Б.Батчулуун, Г.Дулмаа, Б.Үүрцайх Багшийн мэргэжил дээшлүүлэх институтийн Цахим сургалтын алба nyamsuren@itpd.mn, batkhuu@itpd.mn, tsogbadrakh@itpd.mn, batchuluun@itpd.mn, dulmaa@itpd.mn, uurtsaikh@itpd.mn Хураангуй Монгол хэл дээр нутагшуулж буй Хан Академийн хичээлүүдийн талаар ЕБС, цэцэрлэгийн багш нар (40% нь) мэдээлэл дутмаг, мөн өөрийнх нь заадаг цөм хөтөлбөрт тусгагдаагүй агуулга байгаа зэргээс шалтгаалан уг хичээлүүдийг (50.9% нь) үздэггүй бололтой. ЕБС-иудад интернетийн холболт, цахим техник хэрэгсэл дутмаг, мөн багш нарын МХТ-ийн хэрэглээний чадвар сул байдаг нь Хан Академийн хичээлүүдийг сургалтдаа хэрэглэдэггүй байдал судалгаанаас ажиглагдаж байна. Иймээс багш нарт Хан Академийн хичээлүүдийг сургалтдаа ашиглахад зориулсан дадлага ажил бүхий сургалтуудыг үе шаттай явуулах нэн шаардлагатай байна. Түлхүүр үг: Хан Академийн хичээлүүд, Байршуулснаас хойших өдрийн тоо, Хандалтын жигнэсэн дундаж Судалгааны зорилго: Монгол хэлээр Боловсролд зориулсан нээлттэй эх сурвалжуудыг хангалттай хэмжээгээр нийлүүлж байгаа хэдий ч тэдгээрийг багш нар сургалтад хэрэглэх байдал төдийлөн сайн ажиглагдахгүй байгаагийн шалтгааныг Хан Академийн хичээлүүдээр тандан үзэх зорилгоор энэхүү судалгааг хийв. Оршил “Нээлттэй боловсрол” ТББ-аас Хан-Академийн хичээлүүдийг 2014 оноос Монгол хэл дээр орчуулан youtube.com цахим хуудас дээр байршуулж эхэлсэн. 2015 оноос манай БМДИ-ийн арга зүйчид “Нээлттэй боловсрол” ТББ-аас сургалт авч үндсэн сургалтын хөтөлбөртөө тусган, СӨБ болон ЕБС-ийн багш нарт түгээх, сурталчлах ажилд оролцож эхэлсэн билээ. Эхний болон 5, 10 дахь жилдээ ажиллаж буй багш нарт зориулсан үндсэн сургалтад хамрагдаж буй багш нартай Хан-Академийн хичээлүүдийн талаар ярилцаж үзэхэд дийлэнх нь огт мэдэхгүй байдаг бөгөөд цөөн багш нар өөрөө л үзэж байснаас бус хичээлдээ төдийлөн хэрэглэдэггүй бололтой юм. Харин “Нээлттэй боловсрол” ТББ-аас зохион байгуулсан “Хан Академийн хичээлүүд” сургалтад суусан багш нар л цөөн тоотой тааралдаж байлаа. Иймээс Хан-Академийн хичээлүүдийг ЕБС-ийн багш нар хэрхэн ашиглаж байгаа талаар сонирхон судлахыг хичээлээ.

http://news.num.edu.mn/oer2017

29

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Судалгааны арга зүй ЕБС, СӨБ-ын багш нарын дунд Хан-Академийн хичээлүүдийг ашиглаж байгаа талаар санал асуулгын судалгааг Google Form дээр бэлтгэн онлайн хэлбэрээр авсан. Судалгаанд нийт 285 багш нар оролцсон. Мөн youtube.com цахим хуудас дээр байршуулсан Хан-Академийн хичээлүүдийг үзсэн хандалтын тоог http://youtube-playlist-analyzer.appspot.com/ линк ашиглан 2017 оны 02 дугаар сарын 02-ны өдрийн байдлаар татаж аван шинжилгээ хийсэн билээ. Хан Академийн хандалтын тоонд шинжилгээ хийхдээ дараах аргачлалыг баримтлав. Үүнд: • Хан Академийн бүх хичээлүүдийг хандалтын тоогоор нь эрэмбэлэн ажиглалт хийв.

• Мөн байршуулснаас хойших хугацааг 2017 оны 02 дугаар сарын 02-ны өдөр хүртэл нийт хоногийн тоог дараах томьёогоор тооцоолов. Үүнд: Байршуулснаас хойших өдрийн тоо = 2017/02/02 - Байршуулсан өдөр • Хичээлийн чиглэл доторх хандалтын жигнэсэн дунджийг дараах томьёогоор тооцоолов. Хандалтын жигнэсэн дундаж = (V1*d1+V2*d2+V3*d3 +...Vn)/(d1+d2+d3+...dn) Үүнд: Vn нь тухайн видео хичээлийг үзсэн (View) буюу хандалтын тоо, dn нь тухайн видео хичээлийг youtube.com цахим хуудас дээр байршуулснаас хойш хоногийн тоо Судалгааны үр дүн Судалгаанд хамрагдсан багш нарыг орон нутгаар нь хамгийн их оролцсоноор эрэмбэлэн ангилж үзвэл Ховд 12.4% /35/, Говь-Алтай 12% /34/, Увс 11% /31/, Завхан 7.8% /22/, Багануур 7.1% /20/, Архангай 4.2% /12/, Өвөрхангай 3.2% /9/, Баянгол 3.2% /9/ байлаа. Судалгааг facebook.com сайт болон үндсэн сургалт дээр авсан тул нийт орон нутагт ижил харьцаагаар оролцоогүй болно. Аймаг, нийслэл (283 хариулт) Архангай Баян-Өлгий Баянхонгор Булган Говь-Алтай Говьсүмбэр Дархан-Уул Дорноговь

Багшийн мэргэжлийн хувьд Бага боловсролын багш 43.2% /123/, МХУЗ-ын багш 20% /57/, СӨБ-ын багш 17.2% /49/, Физикийн багш 3.5% /10/, Мэдээллийн технологийн багш 2.1% /6/, Математик-Мэдээллийн технологийн багш 2.1% /6/, Англи хэлний багш 2.1% /6/, Математикийн багш 1.4% /4/, Газарзүйн багш 1.4% /4/ оролцсон байлаа.

30

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Ажилласан жилийн тархалт нь дараах байдалтай байв.

Ажилласан жил 70.0% 58.6%

60.0% 50.0% 40.0% 30.0%

17.9%

20.0%

13.3%

13.3% 10.0% 2.8%

0.0%

1-5 жил

6-10 жил

11-15 жил

16-20 жил

21-ээс дээш

Судалгаанд хамрагдсан нийт багш нарын 49.1% /140/ нь Хан Академийн сайтад хандаж үзсэн байлаа. Хан Академийн /mn.khanacademy.org/ сайт руу хандаж үзсэн эсэх (285 хариулт) 50.9% тийм үгүй

49.1%

Харин хандаж үзээгүй гэж хариулсан багш нарын хувьд дийлэнх нь буюу 80.3% /114/ нь энэ сайтын талаар мэдээлэл байхгүй гэсэн хариултыг сонгожээ. Энэ нь нийт судалгаанд хамрагдсан багш нарын 40% -ийг эзэлж байна.

http://news.num.edu.mn/oer2017

31

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Та Хан Академийн сайтад хандаж үзээгүй бол дараах шалтгаануудаас сонгоно уу. (142 хариулт) Интернетэд...

-25 (17.6%)

Энэ сайтын...

-114 (80.3%)

Компьютер...

Энэ сайтын талаар мэдээлэл байхгүй Тоо ширхэг: 114

-4 (2.8%)

Сонссон ч с...

-7 (4.9%)

Бусад... -1 (0.7%) 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

110

Хан Академийн хичээлүүдийг ямар зорилгоор хэрэглэж байна вэ? гэсэн асуултад ихэнх нь Өөрийн мэдлэгээ сэргээх, сайжруулах гэсэн хариултыг сонгосон байлаа. Хан Академийн хичээлийг ямар зорилгоор хэрэглэж байна вэ? (130 хариулт) Өөрийн мэд...

-92 (66.7%)

Сурагчиддаа

-44 (31.9%)

Хичээл дээр...

Өөрийн мэдлэгээ сэргээх, сайжруулах Тоо ширхэг: 92

-24 (17.4%)

Бусад

-4 (2.9%) 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Судалгаанд хамрагдсан багш нарын 17.4% /24/ нь л Хан Академийн хичээлүүдийг сургалтдаа хэрэглэдэг гэж хариулсан байна. Хан Академийн сайтын хэрэглээг тандсан асуултад дараах байдалтай хариулжээ. Хан Академийн сайтад өөрийн ангиа үүсгэн ажиллаж байгаа юу?

(139 хариулт)

тийм үгүй бусад

Нийт судалгаанд хамрагдсан багш нарын 26 нь буюу 9.1% нь л Хан Академийн сайтад өөрийн ангиа үүсгэн ажиллаж байна. Хан Академийн сайтад нэвтэрч үзсэн гэж сонгосон багш нарын 65% нь Багшийн мэргэжил дээшлүүлэх үндсэн сургалтад хамрагдаж байх хугацаандаа тус сайтын талаарх мэдээллийг олж авсан байна.

32

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Хан Академийн сайтыг телевизээс мэдэж авсан гэж сонгосон багш байсангүй. Хан Академийн хичээлийн талаарх мэдээллийг ямар эх үүсвэрээс авсан бэ?

(140 хариулт)

Хан-Академийн хичээлүүдийг youtube.com цахим хуудаснаас үзсэн хандалтын тоо нь байршуулсан хугацаанаас хамаарч байгаа мэт харагдсан учраас нийт 1032 хичээлүүдийг үзсэн тоо ба байршуулснаас хойш өнгөрсөн өдрүүдийн тоогоор корреляцийн шинжилгээ хийж үзэхэд r=0.38 гарсан нь сул хамааралтай болохыг тогтоов. Иймээс ямар хичээлүүдэд хандалтын тоо өндөр байгааг эрэмбэлэн авч үзэх оролдлого хийж үзлээ. Тэдгээрийн эхний 20 хичээлүүдийг хүснэгтээр авч үзэв.

1-р хүснэгт № Нэр 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Францын хувьсгал (1-р хэсэг) Дэлхийн I дайны өмнөх эзэнт гүрнүүд Уушиг ба амьсгалын эрхтэн систем Хятадын түүхийн товч.

1911-1949 Зүрх судасны тогтолцоо Эртний Ром Солонгосын дайны товч Вьетнамын дайн Удамшлыг танилцуулахуй Занданшуулах үйл явц Цусны улаан эс Давхар зээлж хасах Пифагорын теорем 2 Үржүүлэх үйлдэл 2: Үржүүлэхийн хүрд Мэдрэлийн эсийн анатом бүтэц Бөөр ба нефрон Өнцөгтэй ажиллах Удамшил зүй. 1-р хэсэг. Ген гэж юу вэ?

Байршуулсан хугацаа

Хандалтын Байршуулснаас Хуваалцтоо хойших өдөр сан тоо

2014-12-27 07:37

5947

770.68

16

2014-04-01 08:58

5674

1040.63

16

2015-02-02 06:24

4430

733.73

37

2015-01-15 09:21 2015-02-02 07:24 2014-04-01 08:58 2015-01-15 09:40 2015-01-13 08:23 2015-02-02 04:44 2014-04-01 08:58 2015-02-02 07:16 2015-01-26 13:13 2015-02-06 09:01

4329 4072 3613 3509 3485 2361 2339 2078 2068 2002

751.61 733.69 1040.63 751.60 753.65 733.80 1040.63 733.70 740.45 729.62

9 18 22 8 7 9 14 11 13 8

2015-06-16 09:39

1925

599.60

19

2015-02-02 06:28 2015-02-03 00:58 2015-02-04 08:53

1922 1830 1799

733.73 732.96 731.63

12 15 15

2015-02-02 05:59

1784

733.75

18

http://news.num.edu.mn/oer2017

33

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

I дайнд 19 Дэлхийн хэрэглэсэн технологиуд 20 Энгийн хасах үйлдэл

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

2015-01-13 10:28 2014-04-01 04:37

1685 1684

753.56 1040.81

2 11

Дээрх хүснэгтэд буй хичээлүүд нь ЕБС-ийн Дэлхийн түүх(8), Биологи(7), Бага боловсролын математик(5) гэсэн 3 хичээлүүд байна. Хичээлийн чиглэлүүдээр хамгийн их хандалттайг нь тодорхойлохын тулд байршуулснаас хойших хугацаагаар жигнэсэн дунджийг авч эрэмбэлэн үзэв.

2-р хүснэгт №

Чиглэл

Хичээлийн тоо

1 2 3 4 5

Биологи Дэлхийн түүх Дунд, ахлахын математик Бага боловсролын математик Мэдээлэлзүй

59 78 207 260 15

Хандалтын жигнэсэн дундаж 998.53 981.57 253.90 245.38 132.67

2-р хүснэгтээс үзвэл хамгийн их хандалттай хичээлийн чиглэл нь Биологийн хичээл болж байна. Түүний дараа Дэлхийн түүх орж байна. Энэ нь 1-р хүснэгтэд хамгийн их хандалттай хичээлүүдийг Дэлхийн түүх, Биологийн хичээлүүд эзэлж байсантай ойролцоо үр дүн гаргасан байна. Харин хамгийн бага хандалттай хичээл нь Мэдээлэлзүйн хичээл оржээ. Тус хичээлийн хувьд ЕБС-ийн цөм хөтөлбөрийн агуулгад тусгагдаагүй сэдвүүд байгаатай холбоотой гэж мэдээллийн технологи(мэдээлэл зүй)-ийн хичээл зааж буй багш нар ярьдагтай холбоотой байж магадгүй. Харин Алгоритм сэдэв, Мэдээллийн технологийн цөм хөтөлбөрт тусгагдсан байдаг бөгөөд уг сэдвийг агуулсан “Алгоритм гэж юу вэ?” гэсэн Хан Академийн хичээл нь 791 буюу хамгийн их хандалттай байлаа. Дүгнэлт Хан Академийн хичээлүүдийг багш нар сургалтдаа хэрэглэж байгаа байдлыг санал асуулга болон youtube.com сайт дахь видео хичээлийг үзэж буй байдлыг тандан үзсэн. Судалгааг интернет орчинд авсан бөгөөд 2017 оны 2-р сарын 10-ны байдлаар нийт 285 багш судалгаанд хамрагдсанаар энэхүү дүгнэлтийг гаргасан. Уг судалгаа нь цаашид нээлттэйгээр үргэлжилж байгаа болно. Судалгаанд хамрагдсан багш нарын 49.1% нь Хан Академийн сайтад хандаж үзсэн бөгөөд тэдгээр багш нар БМДИ-ийн үндсэн сургалтын үеэр мэдээлэл авсан 65% (91), Интернетээс 22.9%(32), үлдсэн нь бусад сургалт, хамтран ажилладаг багш нараас мэдээлэл авсан гэж хариулсан байна. Хан Академийн хичээлийг телевизээр мэдээлэл авсан гэсэн сонголт хараахан байхгүй байна. Хан Академийн хичээл нь телевизээр олон гарсан боловч энэ нь багш нарт хүрч чадахгүй байгаагийн илрэл болж болох юм. Хан Академийн хичээлүүдийг багш нар өөрийн мэдлэгээ сайжруулах зорилгоор хэрэглэж байгаа 66.7% (92), бөгөөд өөрийн ангиа үүсгэн ажиллаж байгаа нь судалгаанд оролцоод сайтад хандаж үзсэн багш нарын 18.7%(26) байгаа нь багш нарт Хан Академийн хичээлүүдийг сургалтдаа ашиглахад зориулсан дадлага ажил бүхий сургалтуудыг үе шаттай явуулах нэн шаардлагатай байгаа нь харагдаж байна. Үүнийг дагаад сургалт явуулах сургагч багш бэлтгэх, ном гарын авлага гаргах, мэдээллийг зөв

34

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

арга замаар дамжуулах, түгээх зэрэг хэрэгцээ шаардлага байгаа нь харагдаж байна. Судалгаанд оролцсон багш нарын 50.9% нь Хан Академийн сайтад хандаж үзээгүй шалтгаан нь мэдээлэл болон ЕБС-иудад интернетийн холболт, цахим техник хэрэгсэл дутмаг, мөн багш нарын МХТ-ийн хэрэглээний чадвар сул байдаг нь судалгаанаас ажиглагдаж байна. Үүгээр зогсохгүй өөрийнх нь заадаг хичээл болон цөм хөтөлбөрийн агуулга тусгагдаагүй байгаа зэргээс шалтгаалан уг хичээлүүдийг үздэггүй бололтой. Иймд дараах хэд хэдэн зөвлөмж гарч байна. Үүнд: • “Шинэ зууны боловсрол” төслөөр ЕБС-ийн анги бүрд өндөр хурдны интернетийн шилэн кабелийн үзүүр оруулсан байх тухай төлөвлөсөн байдаг тул уг төсөлд ЕБС-ийн захирал, багш нар анхаарлаа хандуулан интернеттэй болохыг хичээх • Хан Академийн хичээлүүдийг бүрэн орчуулах тал дээр хүч нэмэгдүүлэн ажиллах шаардлагатай байна.

• Хан Академийн сайт дахь хичээлүүдийг үзэх, дадлага ажил хийх, анги үүсгэх, ангид агуулгын залгамж холбоо бүхий хэлхээ үүсгэх зэрэг үйл ажиллагааны заавар бүхий гарын авлага, зөвлөмж боловсруулан түгээх Ашигласан материал 1. А. Дэмбэрэл, “Тоон мэдээлэлд дүн шинжилгээ хийх гарын авлага”. УБ 2017 2. Салман Хан. “Нэг дэлхийн сургууль”. УБ 2015 он 3. https://mn.khanacademy.org/ 4. https://khanacademy.org/ 5. http://youtube-playlist-analyzer.appspot.com/ 6. http://one.mn/

http://news.num.edu.mn/oer2017

35

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

НЭЭЛТТЭЙ ЭХИЙН ҮНЭЛГЭЭНИЙ ХЭРЭГСЛҮҮДИЙГ СУРГАЛТАД АШИГЛАХ БОЛОМЖ, ТУРШИЛТ, ҮР ДҮН С.Эрхбаяр, Ц.Нямсүрэн, Г.Ганбаяр МУБИС, МБУС, Мэдээлэл зүйн тэнхим erkhee@gmail.com, nyamsuren@msue.edu.mn, ganbayar@msue.edu.mn Хураангуй Үнэлгээ нь сургалтын үр дүнг хэмжих үндсэн арга хэрэгсэл бөгөөд бүх шатны сургалтын салшгүй хэсэг юм. МХТ-ийн хөгжил хурдтай байгаа өнөө үед үнэлгээний үйл явцыг багш болон суралцагчдад хялбар аргаар шийдэх асуудал чухал байна. Үнэлгээг цаасан хэлбэрээр авч шалгалтын асуулт тус бүрт анализ хийх, суралцагчид ямар асуулт бүлэг сэдэв дээр хангалтгүй байгааг хянаж дүгнэлт хийх нь төвөгтэй асуудал байсаар байдаг. Цахим үнэлгээний олон программ хангамж байдаг боловч ихэнх нь үнэтэй, уян хатан бус, платформоос хамааралтай байх нь түгээмэл. Хэдий тийм ч интернэтийн хэрэглээ хурдацтай өсөж буй өнөө үед хүн бүрт нээлттэй эхийн онлайн орчинд ажилладаг олон хэрэгслүүдийг сургалтад ашиглах боломж бүрдээд байна. Тухайлбал Google Apps for Educaton багцын Google form, Google Spreadsheet, Google Docs, Superquiz, Flubaroo зэрэг хэрэгслүүдийн хослолыг цахим үнэлгээнд ашиглах боломжтой байдаг. Эдгээр хэрэгслүүд нь үнэгүй, хэрэглэхэд хялбар, анализ дүгнэлт хийх, эргэх холбоо тогтоох, платформоос хамааралгүй гэх зэрэг олон давуу талуудтай. Энэхүү судалгааны ажлаар дээрх хэрэгслүүдийг өөрсдийн заадаг хичээлийн явцын үнэлгээнд ашиглан туршилт хийж, үр дүнг танилцуулахыг зорилоо. Түлхүүр үг: Цахим үнэлгээ, Үнэлгээ, Google Apps for Education, Super Quiz, Flubaroo Удиртгал Сургалтын үйл явцад үнэлгээ өгөх, түүний дагуу засаж сайжруулах нь сургалтын чухал хэсэг бөгөөд энэ нь багшийн гүйцэтгэдэг зайлшгүй ажлын нэг болдог. Үнэлгээг уламжлалт цаасан хэлбэрээр авч шалгалтын асуулт тус бүрт анализ хийх, суралцагчид ямар асуулт бүлэг сэдэв дээр хангалтгүй байгааг илрүүлэх, хянах, дүгнэлт хийх зэрэгт цаг их зарцуулдаг. Орчин үед мэдээлэл харилцааны технологийн хөгжил бүх салбарт нэвтэрснээр сургалтын үйл явцыг дэмжих цаашлаад үнэлгээ хийх ажлыг хялбарчлах боломж олгож байна. Цахим үнэлгээний олон программ хангамж, онлайн хэрэгслүүдээс багш өөрийн хэрэгцээ шаардлагад нийцүүлэн хэрэглэх өргөн боломж нээгдсэн. Иймээс бид нээлттэй эхийн үнэлгээний хэрэгслүүдээс жишээ болгон Super Quiz, Flubaroo -г сонгон авч судалсан. Эдгээр хэрэгслүүдийг сургалтад ашигласнаар ямар нэгэн давуу тал гарах эсэхийг тодруулахаар зорилоо.

36

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Бидний судалсан үнэлгээний хэрэгслүүдийг гадаадын улс орны багш судлаачид хэрэглэж, туршиж байгаа баримтууд байна. Жишээ нь, үнэлгээний Flubaroo хэрэгслийг хамгийн сүүлд өөрчлөлт хийснээс нь хойш өнөөдрийн байдлаар 808413 хэрэглэгчид татан авч ашиглаж байна. Мөн зохиогчийнх нь твиттер болон тухайн хэрэгслүүдийн сайтанд санал хүсэлтүүд үлдээсэн байгаа зэргээс харах боломжтой юм.

1. Арга зүй Туршилт №1. Суралцагчдын хичээлийн үнэлгээнд SuperQuiz ашигласан нь Мэдээлэл харилцааны технологи хичээлийг зааж буй бүх багш нарт тэнхимийн семинарын хүрээнд дээрх хэрэгслийг хэрхэн ашиглах талаар сургалт, семинар явуулсан. Ингээд тухайн хичээлийг 2-р улиралд судалж буй бүх оюутнаас явцын шалгалтыг нэгдсэн журмаар авсны дараа тухайн хэрэгслийг ашиглан шалгалт өгсөн оюутан мөн тухайн хэрэгслийг ашиглан шалгалт авсан багш нараас нээлттэй болон хаалттай асуулгын аргаар судалгаа авав. Судалгаанд НХУС-ийн Мэдээлэл Харилцааны Технологи хичээлийг судалж буй 300 орчим оюутан, МХТ хичээлийг заадаг МБУС-ийн 15 гаран багш хамрагдсан болно. Туршилт №2. Суралцагчдын хичээлийн үнэлгээнд FLUBAROO ашигласан нь Мэдээлэл зүйн багшийн ангийн компьютер архитектур, зохион байгуулалт хичээлийн явцын үнэлгээнд Flubaroo хэрэгслийг ашиглан туршилт, судалгаа хийсэн бөгөөд судалгаанд Мэдээлэл зүйн багшийн ангийн оюутнууд хамрагдсан болно.

Super Quiz, Flubaroo - ийн тухай Тус системүүд нь үнэгүй, онлайн шалгалтын хэрэгслүүд юм. Энгийн gmail хаягтай хүн бүр (багш, суралцагчид) ашиглах боломжтой. Онлайнд суурилсан олон шалгалтын систем байдаг боловч тус хэрэгслүүд нь Google apps for Education –д суурилсан, маш энгийн, хэрэглэхэд хялбар, багш нарт хамтарч ажиллах боломж олгодог гэх мэт олон давуу талтай. Энгийнээр тайлбарлавал тус хэрэгслүүд нь Google Form ашиглан суралцагчдаас шалгалт авч үр дүнг хялбар, хурдтай, үр ашигтай боловсруулах боломж олгоно. Хэрэгслүүдийн гол давуу тал, боломжуудаас дурдвал: • Суралцагч шалгалт өгч дуусмагц шалгалтын хариуг мэйл хаягаараа хүлээн авах • Шалгалтын бүлэг сэдэв эсвэл асуулт тус бүрт нарийвчилсан анализ хийх • Багш суралцагч бүрт тохирсон хариултыг илгээх • Шалгалтын үр дүнг хүснэгт болон графикаар дэлгэрэнгүй харуулна.

• Шалгалтын нээлттэй асуулгыг хялбар аргаар шалгаж, оноог багш гараас өгөх боломжтой.

2. Үр дүн Туршилт №1. Үр дүн Superquiz хэрэгслийг ашиглан • 30 асуулттай, Мэдээлэл харилцааны технологи хичээлийн явцын үнэлгээний шалгалт,

http://news.num.edu.mn/oer2017

37

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

• 50 асуулттай, Улсын шалгалтын урьдчилсан тест боловсруулж туршилт явуулав.

• Мөн туршилтад оролцсон багш болон суралцагчдаас нээлттэй болон хаалттай асуултаар авсан судалгаа, фокус ярилцлага явуулсны үр дүнг нэгтгэн танилцуулбал: 1-р хүснэгт Үзүүлэлт

Багш нараас авсан судалгааны үр дүн

Суралцагчдаас авсан судалгааны үр дүн

Бэлтгэхэд зарцуулах цаг

Харьцангуй бага, тест бэлэн болсон бол хэдэн ч оюутнаас авах боломжтой

Хэрэглээ

Хялбар, ойлгомжтой

Үр дүн илгээх

Үр дүнг нэгтгэн харах боломжтой мөн ганцхан товч дараад оюутан тус бүрт мэйл илгээх боломжтой

Мэйлээр шалгалтын үр дүн ирдэг

Анализ хийх боломж

Маш өргөн хүрээнд анализ хийх боломжтой

Хаана ямар асуултад алдсанаа харах боломжтой

Сул тал

1. Хугацаа заах боломжгүй тул шалгалтыг зөвхөн багшийн хяналтан дор танхимд авах хэрэгтэй.

2. Нэг шалгалт дээд тал нь 50 асуулттай байх ёстой. Том хэмжээний шалгалтад (улсын шалгалт г.м) бүлэг үүсгэж шалгалт авах тохиолдолд дээд тал нь 4 бүлэг л үүсгэх боломжтой.

Туршилт №2. Үр дүн Flubaroo хэрэгслийг ашиглан мэдээлэл зүйн багш мэргэжлийн ангийн компьютер архитектур, зохион байгуулалт хичээлийн хүрээнд 30 асуулга бүхий явцын шалгалт боловсруулан туршиж үзсэн.

• Тус шалгалтын материалд • Үнэн худлыг тогтоох • Тохируулах • Олон хариултаас нэгийг сонгох • Олон сонголттой • Нөхөж бичих зэрэг асуулгын төрлүүдийг оруулсан

1-р зураг. Асуулгад оноо өгсөн үнэлгээний хуудас 38

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

2-р зураг. Нөхөх асуулгыг шалгаж, үнэлгээ хийх харилцах цонх Тус шалгалтыг авсан ангийн оюутнуудаас нээлттэй болон хаалттай асуулгаар авсан судалгаа, фокус ярилцлага явуулсны үр дүнг нэгтгэн танилцуулбал: • Ашиглахад хялбар, ойлгомжтой байсан • Бусад цахим тестийн программаас ялгаатай нь нөхөх асуулгыг хангалттай оруулж өгсөн.

• Мэйлээр шалгалтын үр дүн маш ойлгомжтой байдлаар ирдэг. Ямар асуулт дээр алдсанаа, цаашид юун дээр анхаарах шаардлагатайг мэдэх боломжтой. Дүгнэлт ба хэлэлцүүлэг Мэдээлэл харилцааны технологи хөгжихийн хэрээр сургалтын үйл ажиллагааг дэмжих, хөнгөвчлөх талын технологиуд олноор гарч ирсээр байгаа билээ. Дээр дурдсанчлан сургалтын үнэлгээний үйл явцыг багш болон суралцагчдад хялбар аргаар шийдэх асуудал чухал байсаар л байна. Чухам аль хэрэгслийг ямар зорилгоор ашиглах вэ гэдэг нь бидний шийдвэрлэх асуудал болоод байгаа юм. Хамгийн хялбар, ойлгомжтой, үнэ өртөг багатай, зарцуулах цаг багатай боловч үр дүн сайтай байх зэрэг олон үзүүлэлтүүдийг харж байж тухайн үнэлгээний хэрэгслийн сул болон давуу талыг мэдэж авах боломжтой.

Google form болон SuperQuiz ашиглан суралцагчийг үнэлснээр: • Шалгалт үүсгэхдээ дээд тал нь 4 бүлэгтэй байх ёстой, • Нэг шалгалтад 50 асуулт л оруулах боломжтой, • Мөн хугацаа заах боломжгүй зэрэг сул тал байгаа боловч • Бүлэг болон асуулт тус бүрээр анализ хийх боломжтой тул шалгалтыг бүлгээр бус түвшингөөр ангилах боломжтой.

• Асуулт бүрт график үүсгэх боломжтой.

• Хэрэв суралцагч 1-с олон удаа шалгалтыг өгөх боломжтой гэсэн сонголт тохируулсан бол суралцагчийн бөглөсөн үр дүн бүрийг харьцуулах боломжтой • Суралцагчийг ганцхан удаа бөглөх эсвэл олон удаа бөглөх эсэхийг сонгох

http://news.num.edu.mn/oer2017

39

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

• Анги тус бүрээр анализ хийснээр тухайн ангид шаардлагатай мэдээллийг хэлж өгөх, багш юун дээр алдсан, ямар сэдвийг тухайн ангид ахин хэлж өгөх шаардлагатай зэргийг илрүүлэх • Суралцагч тус бүрт ямар бүлэг сэдэв дээр ямар материал нэмж уншиж судлах, юу хийх ёстой талаар мэдээллийг урьдчилан бэлтгэж автоматаар илгээснээр суралцагчдад зөвлөгөө өгөх цагийг багасгах • Суралцагч шалгалтын үр дүнг мэйлээр дамжуулан мэдэх тул анги нийтэд нууцлалтай, багш суралцагчийн хувьд ил тод эерэг үзүүлэлт бүхий • Энэхүү хэрэгслийг ашиглахад нэн хялбар, цаг бага зарцуулах • Багш хүүхэд тус бүрт зөвлөгөө өгөх цагийг хэмнэх зэрэг олон ач холбогдолтой гэдэг нь бидний судалгааны үр дүнгээс харагдаж байна. Мөн Flubaroo хэрэгсэл нь дээрх боломжуудыг агуулахаас гадна үнэлгээний бусад программ, хэрэгслүүдээс ялгаатай хамгийн том давуу тал нь нөхөх асуулгыг багш хялбар, үр дүнтэй байдлаар гараас үнэлэх боломжтойд байгаа юм. Математик, хими, физикийн багш нар томъёо, тусгай тэмдэгтүүд ашиглахын тулд g(math) программыг гүүгл форм-д нэмэлтээр суулган ашиглавал тохиромжтой байдаг. Цаашид бид энэхүү судалгааг үргэлжлүүлэн бүлэг тус бүрт анализ хийх боломжтой байдгийг нь ашиглан үнэлгээний асуултыг бүлгээр бус, түвшингээр ангилж үүсгэн шалгалт авахаар төлөвлөж байна. Ингэснээр тухайн суралцагч ямар түвшинд байгааг харах хамгийн хялбар арга болох юм. Ашигласан ном, хэвлэл 1. Brown, J. S., & Adler, R. P. (2008). Minds on Fire: Open Education, the Long Tail, andLearning 2.0. Learning, 43(1), 1–19.

2. Formative Assessment Add-On: Super Quiz for Google Sheets - Synergyse. (2016).

Retrieved March 1, 2016, from 3. https://www.synergyse.com/blog/formative-assessment-add-on-super-quiz-forgoogle-sheets/ 4. Kraebber, H., & Lehman, J. (2009). Use of educational technology in manufacturing engineering and technology education. In 2009 39th IEEE Frontiers in Education Conference (pp. 1–6).

5. Mayadas, A. F., Bourne, J., & Bacsich, P. (2009). Online Education Today. Science, 323(January), 85–89.

6. Trussel, O. (2014). Super Quiz - Google Sheets add-on. Retrieved March 1, 2016, from https://chrome.google.com/webstore/detail/super-quiz/pjbiflobnndcecpflbbldjhiplcobiim?hl=en 7. Trussel, O. (2014). Super Quiz Add-on - Mr Trussell Auto Feedback. Retrieved March 1, 2016, from https://sites.google.com/a/prsbucks.com/mr-trussell-auto-feedback/add-on 8. Trussel, O. (2014). Teach Tech Trussell: Super Google Quiz Feedback. Retrieved March 1, 2016, from http://mrtrussell.blogspot.com/2013/10/super-google-quiz-feedback.html 9. Laurie O. Campbell. (2012). Google Forms and Flubaroo: Less Paper, More Teaching, International Society for Technology in Education, 1.800.336.5191 November, 28-30 10. Google Inc. (2016). Flubaroo Overview. Төлбөргүй холбоос http://www.flubaroo. com/flubaroo-user-guide

40

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

11. Byrne Instructional Media LLC. (2015). Flubaroo Now Lets You Share Graded Assignments Through Google Drive. Төлбөргүй холбоос http://www.freetech4teachers.com/2015/12/flubaroo-now-lets-you-share-graded.html 12. SOPHIA Learning, LLC. (2016). Using Flubaroo to grade a Google Form. Төлбөргүй холбоос https://www.sophia.org/tutorials/flubaroo 13. Using Technology Better LLC. (2016). Flubaroo Update Makes Self Grading Assessments Just The Little Bit Better. Төлбөргүй холбоос http://usingtechnologybetter.com/flubaroo-update-makes-self-grading-assessments-just-the-little-bit-better/#sthash.uPeoTZlK.dpuf

http://news.num.edu.mn/oer2017

41

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

ГЕОМЕТР СУРГАЛТАД ХАН АКАДЕМИЙН ХИЧЭЭЛИЙГ ТУРШСАН ҮР ДҮН Г.Жаргалтуяа Баянгол дүүргийн Эрдмийн Ундраа цогцолбор сургууль, математикийн багш g_jargaltuya@yahoo.com, gongorsurenjargaltuya@gmail.com

Хураангуй ЕБС-ийн ахлах ангийн сурагчид геометр айн хүрээн дэх мэдлэг хангалтгүй байгаа нь 2008 оноос хойших математикийн хичээлийн хүрээний ажиглалт, шалгалтын анализ, үр дүнгийн шинжилгээгээр ил болсон. Иймээс геометр айн мэдлэг, чадварыг ахлах ангийн сурагчдад хэрхэн эзэмшүүлэх вэ? гэсэн асуулт математикийн багш бидний өмнө нэн тэргүүнд тавигдах боллоо. Геометр ай нь цаг цөөн, агуулга их, бие даан судлахад өмнөх болон шинэ мэдлэгийн чадвар ихэнхи сурагчдад сул байдаг нь сурлагын үнэлгээ хангалтгүй байгаагийн нэгэн шалтгаан юм. Иймээс геометр айн агуулгыг элементарчлах, дидактик боловсруулалт хийх, мэдээллийн технологийг ашиглан мэргэжлийн дидактикийн багаар хамтран “Багшийн заах арга зүй, цахим хэрэглэгдэхүүн”, “Суралцагчдад мэдлэгийг чадвар болгох нь” сургалтыг зохион байгуулж цахим хэрэглэгдэхүүн, гарын авлагуудыг анги бүрээр бэлтгэн сургалтдаа хэрэглэж байна. Цаашлаад 2015-2016 оны хичээлийн жилээс Хан академийн видео хичээлүүдийг тухайн нэгж, ээлжит хичээлд тохирох агуулгыг шинэ мэдлэг олгоход сэдэлжүүлэлтээр сонгон ашиглаж, хамтран ярилцах, гэрийн даалгавар хийхэд хэрхэн ашиглах талаар мэдээллийг тогтмол өгснөөр хоцрогдлыг багасгах нэгэн шийдэл болж байгааг үнэлгээний үр дүнгээс харж болно. Энэхүү өгүүллээр Хан академийн видео хичээлүүдийг суралцагч бие даан суралцахад цахим ертөнцийг зөв зохистой ашиглахад дэмжлэг үзүүлэх, түүнийг анги танхимын сургалтад ашигласнаар гарч буй зарим үр дүнг танилцуулна. Судалгаанд Дорнод аймгийн Улсын тэргүүний Хан-Уул лаборатори сургууль, нийслэлийн БГД-ийн ЭУЦС-ийн мэргэжлийн багш нар, ахлах ангийн сурагчид, эцэг эх хамрагдсан бөгөөд сурагчид геометр айн хүрээнд мэдлэг чадвараа хэрхэн бүтээж буйг харуулах нэгэн практик жишээ болж байна. Түлхүүр үг: МХХТ, геометр ай, бие даан суралцахуй, цахим хэрэглэгдэхүүн, видео хэрэглэгдэхүүн Удиртгал Суралцагчдад математикийн шинжлэх ухааны мөн чанар, учир шалгааныг чадвар болгоход мэргэжлийн багш бүр хэрэглээний программуудын тусламжтайгаар гол ухагдахууныг таниулах үйл явцыг ашиглаж байгааг олон эрдэмтэн судлаачдын тоо

42

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

баримтаас харж болно. Гэсэн хэдий ч 10 жилийн өмнө, түүнээс өмнө нь ашиглаж байсан хэдхэн программ төдийхнөөр сургалтыг зохион байгуулсаар байна. Энэ нь үр дүнд хэрхэн нөлөөлж байна вэ?, сургалтын чанарт өөрчлөлт гаргаж чадаж байна уу? МХХТ-ийн хурдацтай хөгжлийг дагаад нээлттэй эхийн олон программуудыг сургалтад ашиглах боломжтой болсон ч хэрэглээ болгон ашиглаж байгаа нь маш цөөхөн байна. Суралцагчдад шинжлэх ухааны мэдлэгийг чадвар болгон суулгахад багш бүрийн арга барилаас гадна технологийн дэвшлийг ашиглан боловсруулсан хэрэглэгдэхүүн хамгаас чухал болохыг судлаачид нотолсоор байна. Математикийн шинжлэх ухаан нь нь 4 айгаас бүрдэх ба суралцагчдын хамгийн их хоцрогддог агуулгыг судлан үзвэл геометр ай байдаг. Геометр ай ЕБС-д тусдаа бие даасан хичээл байснаа математик хичээлтэй нэгдэж заагдах цаг цөөрсөн нь тухайн агуулгад хоцрогдол гарах шалтгаануудыг нэг болсон. Хоцрогдолыг хэрхэн багасгах, цаашлаад массаар жигд сургахад сургалтын ямар арга, технологийн дэвшлийг ашиглах тохиромжтойг судлан үзэх, турших хэрэгтэйг шаардах болсон. Тиймээс танхимын сургалтын үйл ажиллагаанд онлайн орчинг бүрдүүлж цахим хэрэглэгдэхүүнийг ашиглаж сурах нь багш бүрийн ажлын гол чиг үүрэг гэдгийг ойлгож байгаа ч хэрэгжих шатанд удааширалтай байна. Багш миний хувьд энэхүү судалгааны ажлаараа геометр айн хүрээнд Хан академийн тухайн агуулгад тохирох хичээлүүдийг сургалтад шинэ мэдлэг болгон ашиглаж, туршилт хичээлийг зохион байгуулахад гарсан үр дүнг харуулахыг зорьсон. Арга зүй Сургалтын үр дүнг сайжруулахын тулд суралцагчдын суралцах арга барилыг судлах, шинэ мэдлэгийг хэрхэн эзэмшүүлэх талаар төлөвлөгөө боловсруулах, Хан академийн геометр агуулгын хичээлүүдийг судлан турших, үнэлгээ хийхийг мэргэжлийн багаар зорилго болгож, Багш <-> Суралцагч <-> Эцэг эхийн хамтын ажиллагааг бэхжүүлэхэд http://mn.khanacademy.org/ хаягаар бүртгүүлэн бие даан суралцах боломжийг бүрдүүлэн ажиллаж байна. Судалгааны арга Туршилт судалгаа 1. Сургуулийн намрын нэгдсэн эцэг эхийн хурал дээр мэргэжлийн багийн зорилгыг танилцуулан Хан академийн видео хичээлүүдийг ашиглах, хүүхдийнхээ гэрийн даалгаврыг хийлгэхэд дэмжлэг үзүүлэхэд “Цахим ертөнцийн зөв хэрэглээ ба Хан академи” сэдвээр сургалт явуулсан (Зураг 1). Мөн ахлах ангийн сурагчдад МХХТ-ийн талаарх судалгаа явуулсаны дараа дээрх сургалтыг зохион байгуулж хэрхэн яаж ашиглах талаар мэдээлэл хийсэн. Í Ý Ý Ë Ò Ò Ý É Ì ÝÄ Ë Ý Ã Á Î Ë Î Â Ñ Ð Î Ë Û Í Ñ À Í

Зураг 1. Эцэг эх болон сурагчдад Хан академийн видео хичээлийг ашиглах талаар өгсөн мэдээлэл

Зураг 2. Олон өнцөгтийн дотоод өнцгүүдийн нийлбэр https://www.youtube.com/watch?v=lYwEeAZ-dV8

http://news.num.edu.mn/oer2017

43

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Хан академийн сайтаас суралцагч тухайн хичээлийн агуулгыг бие даан судлах, эцэг эх дэмжлэг үзүүлэх, багш “Олон өнцөгт тойргийн чанар” нэгж сэдвийг 5 цагаар заахдаа ээлжит хичээлд холбогдох видео хичээлийн нэр, замыг урьдчилан өгөх боломжийг олгосон.

2. БГД-ийн ЭУЦС-ийн 10-р ангийн сурагчид Хан академийн видео хичээлүүдийг сургалтад тогтмол ашиглах боломжийг бүрдүүлэхэд геометр ай дахь тухайн ангийн агуулгыг мэргэжлийг багаар туршилт хичээлээр явуулж, ажиглалт хийлээ. Суралцагчид үзсэн сэдвээ бататгах, мэдлэг бүтээх явцад аль хэсэгт хоцорч байна түүнийгээ давтан үзэх, урьдчилан гэрийн даалгаварт өгснөөр бие даан судлах боломжтой болсон. Судалгааны үр дүн 10-р ангийн 12 бүлгийн 394 сурагчдаас авсан судалгааны үр дүнг нэгтгэж үзвэл: График 1: Интернэтийг өдөрт хэдэн цагаар ашигладаг вэ? Суралцагчлын тоо

1-2 цаг 2-4 цаг 4-6 цаг 6-с дээш цаг

График 2: Ямар сайтуудыг ашигладаг вэ? /Давхардсан тоогоор/ Суралцагчлын тоо Зарим хичээл дэх...

24

Youtube

Суралцагчлын тоо

217

Портал сайт

164

Twitter

49

Facebook

361 0

100 200 300 400

Суралцагчдаас авсан судалгааг нэгтгэн дүгнэхэд ихэнхи цагаа интернэт орчинд өнгөрүүлдэг ч хичээл сургалтад бие даан суралцахад ашигладаг нь хангалтгүй байсан. Тиймээс сурагчдад дээрх сургалтыг зохион байгууллаа. Үр дүн Энэхүү судалгааны ажилд ЭУЦС-ийн 10-р ангийн 2 бүлгийг сонгон авч нийт 68 суралцагчдыг туршилтын анги болгон хамруулж геометр айн 5 цагийн хичээлд давхардсан тоогоор 10 цаг Хан академийн видео хичээлүүдийг зааж туршсан.

44

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Туршилтыг 2 долоо хоногийн хугацаанд явуулж эзэмшсэн мэдлэгийг бичгийн ажил боловсруулан шалгаж, үр дүнд боловсруулалт хийсэн. Туршилтанд хамрагдсан 2 бүлгийн суралцагчдыг хамрагдаагүй 2 ангийн үнэлгээтэй харьцуулан хүснэгтээр харуулбал: Хүснэгт 1: Шалгалтын дүнг харьцуулбал Туршилтын Туршилтын бус анги 101, 105 анги 103, 104 Гүйцэтгэлийн (гүйцэтгэлийг % (гүйцэтгэлийг % зөрүү тооцвол) тооцвол)

Ойлголт Зөв олон өнцөгтийн өнцөг, зөв биш олон өнцөгтийн өнцгүүдийн нийлбэрийг хэрэглэх Тойргийн тэгш хэмт чанаруудыг хэрэглэх: - Хөвчийн дундаж перпендикуляр - Тэнцүү урттай хөвч - Тойргийн гадна орших цэгээс татсан шүргэгч Тойргийн өнцгийн чанаруудыг хэрэглэх: - Тойргийн ижил нумд тулсан төв өнцөг Тойргийн төв өнцөг ба багтсан өнцгийн харьцаа хоёртой тэнцүү Нэг нумд тулсан багтсан өнцгүүд тэнцүү

42%

26%

16%

38%

14%

24%

39%

18%

21%

46%

21%

25%

График 3: Туршилтанд хамрагдсан 2 бүлгийн болон туршилтанд хамрагдаагүй 2 бүлгийн амжилтын харьцуулалт 46%

42%

39%

38%

Туршилтын Туршилтын бус

26% 14%

Зөв олон Тойргийн тэгш хэмт өнцөгтийн чанаруудыг хэрэглэх: өнцөг, зөв биш - Хөвчийн дундаж олон өнцөгтийн перпендикуляр өнцгүүдийн Тэнцүү урттай хөвч нийлбэрийг - Тойргийн гадна хэрэглэх орших цэгээс татсан шүргэгч

18%

21%

Тойргийн өнцгийн Нэг нумд тулсан чанаруудыг багтсан өнцгүүд хэрэглэх: - Тойргийн тэнцүү ижил нумд тулсан төв өнцөг Тойргийн төв өнцөг ба багтсан өнцгийн харьцаа хоёртой тэнцүү

Олон өнцөгт тойргийн чанар 5 цагийн нэгж хичээлд туршилтын болон туршилтын бус ангийн сурагчдын дундажийн зөрүү -21,5% байгаа нь сургалтын үр дүнд эерэг хандлага өгсөн. Туршилт хичээлд хамрагдсан 2 бүлгийн 68 суралцагчдаас туршилт хичээл зохион байгуулсаны дараа авсан асуулгыг дүгнэвэл: Хүснэгт 2: Хан академийн видео хичээлийг ашигласнаар суралцагч танд гарсан өөрчлөлт

http://news.num.edu.mn/oer2017

45

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Давуу тал

дутагдалтай тал

• Шинэ хичээлийг үзэхдээ Хан академийн видео хичээлийг үздэг нь мэдлэг бүтээхэд үр дүнтэй байна.

• Гэртээ хариад ч давтан үзэх боломжтой • Видео хичээл нь ойлгомжтой учраас ашиглахад хялбар байсан • Шинэ хичээл үзэх явцад өмнөх ангийн зарим мэдлэг хэрэглэгдэх болдог. Тэгвэл өмнөх мэдлэгээ бататгахын тулд Хан академийн хичээлүүдээс тухайн сэдвээ хайж олон үздэг болсон.

• Сүлжээ хааяа тасалддаг • Гэртээ интернэтгүй учраас бие даан судлахад хэцүү байна. / Зарим суралцагчдын хувьд/ • Сургууль дээр хичэлийн бус цагаар интернэт ашиглах боломж байхгүй байна.

• Гар утаснаасаа ордог учраас дата амархан дуусдаг.

Хэлэлцүүлэг Энэхүү судалгааг БГД-ийн ЭУЦС болон Дорнод аймгийн ХУЦС-ийн 10-р ангийн сурагчдад “Олон өнцөгт тойргийн чанар” нэгж хичээлээр зохион байгуулсан. ЕБС-ийн 10-р ангид геометр ай нь 2016-2017 оны хичээлийн жилээс эхлэн 42 цагаар судлах болсон нь бусад нэгж хичээлүүд дээрээ ч туршилтыг үргэлжлүүлэн туршиж үр дүнг ахиулах төлөвлөгөө боловсруулж байна. Дүгнэлт Энэхүү судалгааны ажлаар 10-р ангийн геометр айн хүрээнд 5 цагийн нэгж хичээлээр суралцагчдын эзэмших мэдлэгийг чадвар болгон насан туршийн боловсрол болгоход амьдрал дээрх бодит жишээн дээр туршсан Хан академийн видео хичээлүүдийг сонгон ашигласан нь суралцагчдын ахиц, идэвхи оролцоо, хандлага, гэрийн даалгаврын гүйцэтгэл, нэгж хичээлийн шалгалтын үнэлгээний харьцуулалтаас харж болох ач холбогдолтой судалгаа болсон. Суралцагчдын сурах үйл ажиллагаанд мэргэжлийн багаар хамтран төлөвлөж боловсруулсан хөтөлбөр, гарын авлага, сэдэлжүүлэх буюу шинэ мэдлэгийг олгоход Хан академийн хичээлүүдийг ашигласнаар агуулгын аль хэсгээс ойлгоогүй түүнээсээ давтан үзэх боломж бүрдүүлж багшийн ажлыг хөнгөвчилсөн. Туршилт хичээлд хамрагдсан 2 бүлгийг 6-7 багт хуваан баг бүрт интернэтэд холбогдсон компьютерийг байршуулж өгсөнөөр шинэ мэдлэгийг бусдадаа саад болохгүйгээр давтан үзэх боломжийг багшийн зүгээс бүрдүүлсэн. Туршилт хичээлийг зохион байгуулснаар суралцагчдад гарсан өөрчлөлтүүдийг нэгтгэвэл: Суралцагчдад илэрсэн давуу талууд 1. Хан академийн видео хичээл бүрийг үзсэний дараа нээлттэй хэлэлцүүлэг өрнүүлдэг болсон.

2. Суралцагч бүрийн өөрийн ойлгосон санааг бусдадаа илэрхийлж биенээсээ суралцах боломж бүрдсэн.

3. Гэрийн даалгаврыг тогтмол хийж хэвшсэн 4. Дараагийн хичээлээр үзэх сэдвийг өгөхөд бие даан тухайн агуулгыг судлан ирдэг болсон.

46

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

5. Суралцагч бүр дээр 11,6%-33,6% ахиц гарсан. Хан академийн видео хичээлүүдийг туршилтанд ашигласнаар дараахь санааг дэвшүүлж байна.

• Суралцагчдын шинэ мэдлэгийг хүлээн авах чадварын хугацааг нарийвчлан тогтоох • Хан академийн видео хичээлүүдийг тогтмол ашиглах, суралцагчдын бие даан судлахад туслах • Суралцагчдад сургууль дээрээ багаар болон ганцаарчлан даалгавраа хийхдээ интернэттэй орчинг бүрдүүлэх. / Жишээлбэл: номын санг интернэт орчноор тохижуулан компьютерүүдийг нь ашиглуулах/ • Бүх мэргэжлийн кабинетуудыг интернэттэй болгох / цөөхөн кабинет интернэтэд холбогдсон учир багш бүр ээлжит хичээлдээ ашиглах боломж бүрдээгүй/ • Нээлттэй эхийн программууд дээр багш өөрийн арга зүйд тохирсон цахим хэрэглэгдэхүүн бэлтгэхэд зориулсан чадваржуулах сургалтыг зохион байгуулах Ашигласан ном, хэвлэл 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

Бүрэн дунд боловсролын цөм хөтөлбөр, 2015 он https://www.facebook.com/groups/KhanAcademyMN/ https://www.facebook.com/groups/1166986050051818/?fref=nf http://k12.mn/mathdictionary Даваадорж,Ч., (2009), Сургалтын материал IX-X Адъяасүрэн,В., Ганбаатар,Л., Далайжамц, Ц., Чогмаа, Ж., (2012), Математик X https://www.youtube.com/watch?v=lYwEeAZ-dV8 https://www.youtube.com/watch?v=Y7MPH5fBMSo https://www.youtube.com/watch?v=T1oSNunLmdM https://www.youtube.com/watch?v=clzD1XRRsqs https://www.youtube.com/watch?v=VFrtxldNZx0 https://www.youtube.com/watch?v=qUe-v2TlGco https://www.youtube.com/watch?v=OdABcyxpi84 https://www.youtube.com/watch?v=Fj7prbZq7Pg&spfreload=10 https://www.youtube.com/watch?v=qUe-v2TlGco&t=44s

http://news.num.edu.mn/oer2017

47

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

ҮР ДҮНД СУУРИЛСАН СУРГАЛТАД СУРГАЛТЫН УДИРДЛАГЫН СИСТЕМИЙГ АШИГЛАХ БОЛОМЖ Г.Баярцэцэг Дорнод их сургууль, Байгалийн ухаан бизнесийн салбар bayartsetseg_dds@yahoo.com

Хураангуй Дэлхий нийтээр боловсролын үзэл санааг нээлттэй, чанартай бас өрсөлдөх чадвартай боловсон хүчин бэлтгэх, хүн бүр адил тэгш боловсрол эзэмших боломжийг нээж, суралцагчдын хөрвөх чадварыг нэмэгдүүлэх, сургалт явагдсаны дараах үр дүнг чанаржуулах зорилгоор үр дүнд суурилсан сургалт(OBE)-ыг боловсролын системдээ түлхүү ашиглах болжээ. Харин манай улсад үр дүнд суурилсан сургалтыг их/дээд сургуулиуд сургалтандаа аль хэдийн нэвтрүүлж эхэлсэн байна. Өнөөгийн боловсрол нь цаг хугацаа, орон зайг үл хамааран сургалтыг үр дүнтэй, нээлттэй байхыг шаардаж байна. Тиймээс үр дүнд суурилсан сургалтыг сургалтандаа ашиглаж, түүндээ нээлттэй эхүүдийг ашиглах нь үр дүнг ахиулах нэгэн боломж байх юм. Сурган хүмүүжүүлэгч багш нь сургалтаа үр дүнтэй гүйцэтгэхийн тулд сургалтын шинэ хэрэглэгдэхүүнийг ашиглах зайлшгүй шаардлага үүссээр байна. Энэ ажлын гол зорилго нь үр дүнд суурилсан сургалтад Schoology LMS-ийг ашиглан үр дүнтэй сургалт болон суралцагчдын тасралтгүй суралцах, сургалтад дэвшилтэт сургалтын арга технологийг нэвтрүүлэх явдал юм. Түлхүүр үг: Үр дүнд суурилсан сургалт, нээлттэй эх, schoology, сургалтын удирдлагын систем Удиртгал Мэдээллийн технологийн хөгжил, интернэтийн хэрэглээ нь манай орны дээд боловсролын тогтолцоо төдийгүй сурган хүмүүжүүлэх ухаанд томоохон тулгамдсан асуудал үүсгэж байна. Хөгжингүй орнуудад мэдээллийн технологийн хэрэглээ, хүртээмжийг дээшлүүлэхийн тулд “зохион байгуулалттай болон хийсвэр сургалтын орчин” (Managed and the Virtual Learning Environments: MLE, VLE) бүрдүүлэх шинэлэг арга зүйг ашиглаж байна. MLE, VLE гэдэг нь оюутны сурах үйл ажиллагааг дижитал хэлбэрт хөрвүүлж интернэт хөтчийн тусламжтайгаар ашигладаг сургалтын хийсвэр орчин юм. Английн судлаачид боловсролын салбарт мэдээллийн технологитой холбоотой хэд хэдэн төрлийн шинэ чадваруудыг илрүүлсэн байна. Судалгаанаас техникийн чадвар нь онлайн орчноос суралцах чадвартай шууд хамааралгүй бөгөөд эндээс мэдээллийн технологи болон сурган хүмүүжүүлэх ухаан хоорондын заагийг тодорхойлж болно гэж үзжээ (МУИС-ийн судалгааны баг, 2013).

48

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Манай улсын хувьд их дээд сургуулиуд болон ЕБС-ууд сургалтын удирдлагын систем нэвтрүүлэн хөгжүүлж эхэлсэн. Тэдгээрийг дурьдвал ШУТИС – UNIMIS систем, МУИС – SISi систем, ..... зэрэг системүүдийг ашиглаж байна. Мөн БСШУЯаас сургалтыг цахимжуулах зорилгоор дараах ажлуудыг хэрэгжүүлж байна.

• Боловсрол, соёл, шижлэх ухаан, спортын яамнаас санаачлан бэлтгэсэн интерактив хичээл, цахим сурах бичгүүд http://econtent.edu.mn • Нээлттэй Мэдлэг Боловсролын Сан (http://one.mn) –гийн хэрэгжүүлсэн агуулга, арга зүй, үнэлгээ бүхий Хан академийн нээлттэй сургалтын систем https://mn.khanacademy.org • Нээлттэй боловсролын нөөц, нээлттэй хичээлүүдийг сургалтандаа хэрэглэж буй багш нар, судлаачид, боловсролын байгууллагын мэргэжилтнүүдийн клуб: http://www.k12.mn • Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын яамны захиалгаар Нээлттэй Мэдлэг Боловсролын сангаас хэрэгжүүлсэн бүх их, дээд болон ерөнхий боловсролын сургуулиудыг дэлхийд хамгийн өргөнөөр ашиглагддаг Гүүгл сургалтын багцаар үнэ төлбөргүйгээр хангаж, цахим сургууль байгуулах үйл ажиллагаа: http://one.mn/google/ • Хүүхэд бүр компьютер төслөөр бэлтгэсэн цахим агуулгууд http://Laptop. gov.mn Сургалтын удирдлагын системийг зөвхөн сургалтын агуулгыг түгээх, оюутны дүн, хичээл сонголт зохион байгуулах хэрэгсэл болгон ашиглаад зогсохгүй сургалтын чанарыг үнэлэхэд шаардлагатай өгөгдөл цуглуулан түүнийг боловсруулан шийдвэр гаргах хэлбэрээр ашиглах нь чухал байгаа юм (Б. Мөнхчимэг, 2016). Сургалтыг цахимжуулснаар тасралтгүй сургалт болон үр дүнд суурилсан сургалтын арга зүйг давхар хэрэгжүүлэх боломж олдох юм. Тасралтгүй сургалт гэдэг нь суралцагчдыг байнгын хөгжүүлэх, харин үр дүнд суурилсан сургалт нь суралцагчдын мэдлэг, чадварыг урьдчилан тодорхойлж, хүрэх үр дүнгээ төсөөлж, тэр үр дүндээ хүрсэн эсэхээс хамаардаг байна. Үр дүнд суурилсан боловсролыг 1989 оноос Австрали, Канад, Тайван, Гонконг, Энэтхэг, Ирланд, Япон, Солонгос, Малайз, Шинэ зеланд, ОХУ, Сингапур, Өмнөд Африк, Шри-Ланк, Турк, Англи, АНУ, Хятад зэрэг улс орнууд боловсролын системдээ нэвтрүүлэн сургалтын үр дүнг сайжруулж, сургалтаараа дэлхийд тэргүүлсээр байна. Монгол Улсын засгийн газрын 2016-2020 онд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн (ЗГҮАХ-3.2.18)-д “Үр дүнд суурилсан боловсрол (ҮДСБ)-ын үзэл баримтлалыг хэрэгжүүлэх” зорилт дэвшүүлсэн нь зөвхөн инженер технологийн боловсролд CDIO стандарт арга зүй нэвтрүүлэх бус бүх шинжлэх ухааны салбар чиглэлүүдэд Үр дүнд суурилсан боловсрол тогтолцоог нэвтрүүлэх, улмаар Монгол улсын бүх их дээд сургуулиудын сургалт, судалгааны ажлын чанар, менежментийг шинэ шатанд гаргах боломжийг бүрдүүлж байна (Монгол улсын их сургууль, 2016). Суралцагчийн сурах үйл явц нь мэдээллийн технологийн хэрэгсэлээс ангид авч үзэх аргагүй болж хүн бүр ухаалаг технологи, олон нийтийн сүлжээгээр дамжуулан мэдлэг боловсролоо нэмэгдүүлсээр байна. Тиймээс бидэнд их/ дээд сургуулиудын МТМС, ЕБС-ийн Мэдээллийн Технологийн хичээлүүдийг ухаалаг технологи, олон нийтийн сүлжээ болон сургалтын удирдлагын системийг хавсарган сургалтыг үр дүнтэй зохион байгуулах шаардлага тулгарч байна.

http://news.num.edu.mn/oer2017

49

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Мэдээллийн технологи нь дэлхий нийтэд маш хурдацтай тархаж, түүний хэрээр хүн бүр түүнтэй ажиллах чадвараа нэмэгдүүлэх шаардлагатай болжээ. Мэдээллийн технологийн чадварыг дэлхийн олон улс оронд “Олон улсын компьютерийн хэрэглээний гэрчилгээ” олгох шалгалтаар тодорхойлох болжээ. Энэ шалгалтаар 14 сая гаруй хүн өөрийн мэдлэг чадвараа сорих болсон нь Мэдээллийн технологийн хэрэглээ зайлшгүй чухал байр суурь эзлэх болсныг харуулсаар байна. БСШУЯ-аас Нээлттэй боловсролын “Нэг монгол” үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж, энэ ажлын хүрээнд “Нээлттэй их сургууль” төсөл хэрэгжих бөгөөд түүнийг: “Хэн ч, хаанаас ч хүссэн цагтаа хэрэгтэй бүх мэдээллээ орон зай, цаг хугацааны хязгаарлалтгүйгээр хүлээн авч өөрийн боломжоороо бүтээлчээр судлах, профессор багшаас оюутнуудтайгаа онлайнаар хамтран бүтээж суралцах нээлттэй боломжийг дээд боловсролын тогтолцоонд бий болгох зорилгоор үүлэн технологи бүхий нээлттэй их сургуулийг хөгжүүлэх “Нээлттэй их сургууль” төслийг хэрэгжүүлнэ (Нээлттэй мэдлэг боловсролын сан, 2016) гэж бичжээ. Тэгвэл энэ зорилгыг хэрэгжүүлэхийн тулд багш бүр өөрийн мэдээллийн технологийн чадварыг дээшлүүлэх шаардлагатай бөгөөд сургалтаа онлайн орчинд зохион байгуулах чадвартай байх ёстой.

Schoology сургалтын удирдлагын систем нь хэрэглэгчдэд сургалтын агуулга, сургалтын хэрэглэгдэхүүн материалыг хуваалцах, сургалтыг удирдах, нөөц бий болгох боломжийг олгохоос гадна сургалтыг тасралтгүй, үр дүнтэй зохион байгуулахад гол үүрэг гүйцэтгэхүйц систем юм. Мөн энэ системийг хичээлийн удирдлагын систем(CMS) буюу виртуал сургалтын орчин(VLE) гэж нэрлэж болох юм. Энэ систем нь үүлэнд суурилсан ба Үр дүнд суурилсан сургалтын орчинг бүрдүүлэх арга хэрэгсэл байж болох юм.

1. Арга зүй Schoology сургалтын систем нь анх ЕБС-ийн сургалтын хүрээнд дэлхийн бүхий л орнуудад үйл ажиллагаагаа явуулж эхэлсэн ба сүүлийн жилүүдэд их, дээд сургуулиудын дунд хурдацтай тархаж, зайлшгүй хэрэглээ нь болоод байна. Энэ систем нь хэрэглэгчдэд цаасан материалаас татгалзаж, үүлэн технологид суурилан цахим мэдээллийг хадгалах, боловсруулах, хуваалцах, бусдад түгээх, санал бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх боломжтой. Систем нь зөвхөн боловсролын байгууллага дахь Багш, сурагч, эцэг эхүүдийн хамтын үйл ажиллагааг дэмждэг.

UNESCO ЕБС-иудаас 2003 онд олон улсыг хамруулан ЕБС-ийн багш нараас авсан судалгаанаас багшийн ICT-д эзэмших чадварыг 3 түвшинд хуваан үзэх болсон. Үүнд: 1. Багшлах, сургах үйл ажиллагаатай шууд холбогдохгүй компьютерийн үндсэн мэдлэг.

2. Багшлах, сургах үйл ажиллагаанд дэм болдог компьютерийн мэдлэг.

3. Сурган хүмүүжүүлэх ухаан ба ICT нэгдмэл агуулга. Тодорхой хичээл заахад шууд шаардлагатай байдаг мэдээлэл харилцааны мэдлэг. Тэгвэл бид дээрх 3 чадварыг багш нар ашиглаж чадаж байгаа эсэхэд дүгнэлт хийх зорилгоор Дорнод их сургуулийн нийт 50 багш судалгаанд хамрагдсан. Багш нараас “Цахим ертөнц”, “Онлайн сургалт”, “Цахим сургалт”, “Сургалтын

50

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

удирдлагын систем” гэсэн 4 агуулгыг багтаасан анкетаар судалгаа авч Мэдээллийн технологийг сургалтын үйл ажиллагаандаа яаж ашиглаж буйг судаллаа.

2. Үр дүн Судалгааг Дорнод их суруулийн нийт 50 багш нараас авсан бөгөөд агуулгыг үндсэн 4 бүлэгт хуваан авч үзсэн юм. А. Цахим ертөнц 1. Та интернэтийг голчлон ямар зорилгоор ашигладаг вэ? Мөн ард нь цагийг бичнэ үү гэсэн асуултад: 1. Yahoo, Gmail гэх мэт хаягуудаа шалгахад: ихэнхдээ 10-30 минут зарим тохиолдолд 1-2 цаг 2. Facebook, Twitter хаягуудаар бусадтай мэдээлэл солилцоход: ихэнхдээ 1-3 цаг, зарим тохиолдолд 30 минут хүртэл 3. Сургалтын материал бэлтгэхэд: ихэнхдээ 1-3 цаг, зарим тохиолдолд 30 орчим минут хүртэл 4. Судалгааны материал цуглуулах: ихэнхдээ 1-3 цаг, зарим тохиолдолд 30 орчим минут хүртэл 5. Бусад: хэл сурах, толь бичиг ашиглах, мэдээлэл хайх, цуглуулах, суралцах, өөрийгөө хөгжүүлэх, ном сэтгүүл унших, орчин үеийн технологийн хөгжил, эдийн засгийн талаарх мэдээлэл авах зэрэгт ашигладаг байна.

2. Бүх багш нар Yahoo, Gmail, хаяг ашигладаг ба цөөн тооны багш нар QQ, Instagram, Facebook хаягтай гэж бичсэн байна.

3. Дээрх хаягуудаа хэрхэн ашигладаг вэ? гэсэн асуултад: 1. Мэдээлэл солилцох 2. Мэдлэгээ өргөжүүлэх 3. Албан хэрэглээ болон бусад 4. Оюутнуудаас бие даалт авах 5. Мэйл дамжуулах, хүлээн авах 6. Материал татах 7. Бусадтай харилцах 8. Оюутнуудад сургалтын материал илгээх, гүйцэтгэсэн ажлуудыг нь хүлээн авах 9. Гадны сургуулиудаас сургалтын материал хүлээж авах 10. Видео хадгалах, оруулах болон файл хадгалах Дээрх судалгаанаас харахад багш нар ойролцоогоор өдрийн 6 цагийг интернэт орчинд ажилладаг. Ихэвчлэн yahoo, gmail сайтуудыг мэдээлэл түгээх, солилцох, оюутнуудаас бие даалт хүлээн авах зорилгоор ашигладаг бол олон нийтийн сүлжээнд QQ, Instagram, Facebook сайтуудыг мэдлэгээ хуваалцах, бусдад мэдээлэл түгээх зэргээр ашигладаг байна. Б.Онлайн сургалт 1. Та сургалтандаа онлайн сайтуудыг ашигладаг уу? гэсэн асуултад: Тийм20, үгүй-15 хариулсан бол багш нарын 50% нь сургалтандаа онлайн

http://news.num.edu.mn/oer2017

51

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

сайтуудыг ашигладаг байна. Үүнд: • Аман орчуулгын хичээлд сонсох материал хэрэгсэл • Youtube.com • Wikipedia.com • Legalinfo.mn • Meds.gov.mn • Courser.org • Орос сайтууд • Oecd.org • Unesco.org • Harvard.edu

• • • • • • • • •

Санхүүгийн сайтууд Yahoo.com Davalgaa.mn One.mn Javalearn.online.com Freegrammer.com Englishteacher.org Google drive Khvvkhed.gerbul.miniikh.com зэрэг сайтуудыг өөрийн сургалтынхаа үйл ажиллагаанд ашигладаг байна.

2. Онлайн сургалтыг ашиглахад танд ямар хүндрэл гардаг вэ? давхардсан тоогоор дараах сонголтуудыг хийсэн байна.

Нэмэлтээр: - Төлбөртэй сайтууд - Оюутнуудын хэлний мэдлэг чадвар дутмаг - Компьютерийн хүрэлцээ хангамж муу - Лаборатори байхгүй - Хүндрэл тулгардаггүй - Мэдээллийн технологи, мэдээллийн системийн хэрэглээ мэдлэг дутмаг - Системийн нээлттэй байдал(Жишээ нь багш нарын өрөөнд сүлжээ байдаг ч сургалтын танхимд сүлжээ байдаггүй) гэсэн байна. Онлайн сургалтыг багш бүхэн өөр өөрсдийн мэргэжлийн онцлогоос хамааран өөр өөр сайтууд ашиглаж өөртөө болон оюутнууддаа мэдлэг, мэдээлэл дамжуулах зорилгоор ашиглаж байна. В. Цахим сургалт 1. Та сургалтандаа ямар ямар программуудыг ашигладаг вэ? График 1. Сургалтандаа ашигладаг программууд

52

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

2. Дээрх программуудаа та хэрхэн яаж сурсан бэ? График 2. Программуудыг сурсан байдал

3. Танд программ ашиглахад ямар хүндрэлүүд тулгардаг вэ? График 3. Программуудыг ашиглахад гардаг хүндрэл

Ихэнх багш нар Office-ийн багцаас Word, PowerPoint, Excel программ дээр сургалтын материалуудаа боловсруулдаг, тэдгээр программуудыг их/дээд сургууль болон ажилд орсныхоо дараа бие даан судалж байсан байна. Мөн цахим хэрэглэгдэхүүн боловсруулахад олон программын мэдлэг дутмаг, мөн сурахад цаг их шаарддагаас дээрх 3 программыг ашигладаг байна. Г. Сургалтын удирдлагын систем Дорнод их сургуулийн хувьд сургалтын удирдлагын системийг 2010-2012 онд Dornod.edu.mn сайтын дэд домайныг ашиглан хөгжүүлж байсан. Судалгаанд хамрагдсан нийт багш нар сургалтын удирдлагын системтэй болохыг зөвшөөрснөөс гадна энэхүү сургалтын удирдлагын системийг дараах хэлбэрээр ашиглах шаардлагатай байгааг дурджээ. Үүнд: - Оюутнуудад сургалтыг материалыг түгээх - Оюутнуудтай нэг бүрчлэн харилцах - Оюутнуудаас бие даалт хүлээн авах - Явц болон улирлын шалгалт авах

http://news.num.edu.mn/oer2017

53

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

- Дүнгийн нууцлал хадгалах - Оюутны санаа хүсэлтийг сонсох, зөвлөгөө өгөх Дэлхий нийтийн боловсролын чиг хандлага нээлттэй, чанартай байхад чиглэгдэж хэн ч хаанаас ч тухайн сургалтанд хамрагдах боломжийг олгож байгаа нь биднийг зайлшгүй энэ системийг судлах шаардлагатай байгааг илэрхийлж байна. Багш нараас чөлөөт асуулгыг үлдээхэд: 1. “Сургалтын удирдлагын систем”-ийн талаар сургалт зохион байгуулах 2. Богино хугацаанд энэ системийг санал болгох 3. Сургалтандаа иж бүрэн онлайн сайтыг хэрэглэхийг хичээдэг 4. Программ ашиглалт муу, мэдэхгүйгээс болж ажлын үр өгөөж удаан байдаг 5. Багш нар бүгд сургалтын удирдлагын системийг ашиглах зайлшгүй шаардлагатай 6. Дээрх программуудтай холбоотой сургалт хэрэгтэй 7. Сургалтын чанар үр өгөөжийг сайжруулахад илүү үр дүнтэй Онлайн сургалтыг хэрэгжүүлж буй туршлагаас судлах, онлайн хичээл, хурал зохион байгуулдаг төвтэй байх шаардлагатай байна гэж багш нар үзсэн байна. Мөн бид сургалтаа танхимын сургалт болон Schoology системээр дамжуулан зохион байгуулж, хичээл хоорондын уялдаа, залгамж холбоог нэмэгдүүлэх ажлуудыг шат дараалалтайгаар хэрэгжүүлж байна. Энэ систем нь хичээл хоорондын уялдаа, залгамж холбоог нэгтгэн дүгнэх боломжийг бүрдүүлэхээс гадна иж бүрэн лекц, семинар, лаборатор ажил, бие даалт, сэдвийн шалгалт, ирцийн бүртгэл сургалтын үйл ажиллагааны нэгдсэн төлөвлөгөөг харуулах хуанли гэх мэт агуулгыг багтаасан байдаг. Тиймээс бид үүлэн технологид суурилсан Schoolgy системийг бусдад таниулж, түүнийг түгээн дэлгэрүүлэх зорилгыг өвөрлөн ажиллаа. Бид судалгаандаа үндэслэн багш нарт Schoology системийг танилцуулах түгээн дэгэрүүлэх ажлыг эхлүүлсэн. Тус системийг Дорнод их сургуулийн нийт багш нарт танилцуулж одоогоор 10 багш хэрэглэж байна. Эдгээр 10 багш одоогийн байдлаар лекц семинарын материал оруулах, оюутнуудад хичээлтэй холбоотой зар түгээх зорилгоор ашиглаж байна. Зураг 1. ДИС-ийн НББ-ийн багш О.Уугантуяагийн Schoology систем дахь оюутнуудад илгээсэн зарлал

Зураг 2. ДИС-ийн НББ-ийн багш О.Уугантуяагийн Schoology систем дахь Лекц, семинар

54

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Мөн ДИС-д ӨМӨЗО-ны Хөлөнбуйр их сургуулиас ирж суралцаж буй магистрийн оюутнуудад танилцуулж түгээн дэлгэрүүлэх ажлыг шат дараалалтайгаар хийсээр байна. Зураг 3. ДИС-ийн ӨМӨЗО-ны Хөлөнбуйр Их Сургуулиас ирж суралцаж буй магистрийн оюутнуудад танилцуулж байгаа нь

Дүгнэлт ба хэлэлцүүлэг Багш нараас авсан судалгаанаас харахад багш бүр цахим ертөнцийн хэрэглэгч бөгөөд өдөрт дунджаар 6 цагийг цахим ертөнцөд өнгөрүүлдэг байна. Мөн цахим ертөнцөөр өөрт хэрэгтэй мэдээллээ олж авах, бусдад түгээх, бусадтай мэдээлэл солилцох, суралцагчдад сургалтын материал илгээх, тэднээс бие даалт хүлээн авах зэргээр өнгөрүүлдэг бол онлайн сургалтыг зохион байгуулахдаа өөрийн мэргэжлээс хамааран мэргэжлийн сайтуудыг ашиглан удирдаж байна. Харин цахим сургалтын хувьд ихэнх багш нар Office-ийн багцаас Word, PowerPoint, Excel програм дээр сургалтын материалуудаа боловсруулдаг, тэдгээр програмуудыг их/дээд сургууль болон ажилд орсныхоо дараа бие даан судалж байсан байна. Багш нар сургалтандаа Schoology системийг ашигласнаар багшийн цахим баримт бичиг цэгцрэх, мэдээллийн аюулгүй байдлыг хамгаалах, суралцагц нэг бүртэй хамтран ажиллах, цөөн программын мэдлэгийг олон программын мэдлэг болгох, явцын болон улирлын шалгалтыг цахимаар авах, суралцагчаас бие

http://news.num.edu.mn/oer2017

55

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

даалтын ажлыг хүлээн авах, суралцагчийн дүнг нэгтгэх, суралцагчдыг бүртгэх зэрэг багшийн бүхий л үйл ажиллагааг цахимжуулах боломжтой юм. Сургалтыг цахимжуулснаар тасралтгүй сургалт болон үр дүнд суурилсан сургалтын арга зүйг давхар хэрэгжүүлэх боломж олдох юм. Тиймээс багш нарын Мэдээллийн технологийн чадварыг дээшлүүлэх сургалтуудыг зохион байгуулах, сургалтын удирдлагын системийн ач холбогдолыг ойлгуулах, заавар зөвлөмжийг боловсруулан гаргах шаардлагатай байна. Багш нар сургалтандаа сургалтын удирдлагын системийг ашигласнаар суралцагчид сурах үйлийн баримжааг зөв олж, өөртөө итгэлтэй болдог тул сурч мэдэх, бүтээх сонирхол дээшлэн цаашид сурах хэрэгцээгээ ухамсарлан ойлгодог байна. Сургалтын системийг танхимын сургалтад хослуулан ашиглах нь сургалтын үр нөлөөг нэмэгдүүлэх, оюутны суралцах явцыг дэмжих боломжтой Мөн үр дүнд суурилсан сургалт, виртуал сургалтыг Schoology системтэй хамтатган хэрэгжүүлснээр хөрвөх чадвартай, мэдлэг чадвараа дээшлүүлэх сонирхолтой мэргэжилтэн болон тасралтгүй сургалтыг дэмжих боломжтой. Ашигласан ном, хэвлэл 1. Б. Мөнхчимэг, С. (2016). СУРГАЛТ УДИРДАХ СИСТЕМИЙН БҮРТГЭЛИЙН ӨГӨГДЛИЙГ БОЛОВСРУУЛАХ СУДАЛГАА. «Мэдээлэл, холбооны салбарын хөгжилд бидний гүйцэтгэх үүрэг-2016» ЭШХ-ын эмхэтгэл, 204.

2. Монгол улсын их сургууль. (2016, 11 07). Монгол улсын их сургууль.

Retrieved from Үр Дүнд Суурилсан Боловсролын CDIO стандарт, арга зүйг түгээн дэлгэрүүлэх сургалт зохион байгуулагдаж байна: http://news.num. edu.mn/?p=37873 3. МУИС-ийн судалгааны баг. (2013). ИДСК-ийн багшийн Мэдээллийн Технологийн мэдлэгийн түвшинг дээшлүүлэх асуудал. In И.-и. б. хөгжил, ИДСК-ийн багшийн хөгжил (p. 57). Улаанбаатар хот.

4. Нээлттэй мэдлэг боловсролын сан. (2016). БСШУЯ-ны сайд Л.Гантөмөрийн Нээлттэй боловсролын НЭГ МОНГОЛ үндэсний хөтөлбөрийн танилцуулах үйл ажиллагааг нээж хэлсэн үг. «Нээлттэй боловсрол» ЭШХ-ын эмхэтгэл, 5.

5. Баярцэцэг.Г ба Долгоржав.Ч, “Зүүн бүсийн багш бэлтгэдэг сургуулийн мэдээлэл зүйн багш мэргэжлээр төгсөгчдийн өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх нь,” Шинэ зууны багшийн чадамж, pp. 60-62, 2014.

6. Цэдэвсүрэн.Д ба Нямсүрэн.Ц, Багш бэлтгэх сургалтад сургалтын нээлттэй цахим системийг туршсан нь, Улаанбаатар, 2016.

7. R. Empson, “1M Users Strong, Schoology Grabs $6M To Take On Blackboard, Moodle,” 16 4 2012. [Холбогдсон]. Available: http://techcrunch. com/2012/04/16/schoology-series-b/.

8. Нээлттэй мэдлэг боловсролын сан, “Нээлттэй боловсролын «Нэг Монгол» үндэсний хөтөлбөр,” Нээлттэй боловсрол ЭШХЭмхэтгэл, pp. 114-119, 2016.

56

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

ОНЛАЙН ТЕСТИЙГ АНГЛИ ХЭЛ, ТҮҮХ - НИЙГЭМ, ГАЗАРЗҮЙН СУРГАЛТАНД АШИГЛАЖ БУЙ БАЙДАЛ Ц.Бат-Эрдэнэ, А.Баасанбат, Б.Баярцэцэг, С.Батцэцэг, М.Туяа Дархан – Уул аймаг, Од цогцолбор сургууль a_baaska2002@yahoo.com, baterdenetserendash@gmail.com, bayartsetseg516@gmail.com, sambuugiinbattsetseg@gmail.com

Хураангуй БСШУЯ-аас хэрэгжүүлэх “БАГШИЙН ХӨГЖИЛ ХӨТӨЛБӨР”-ийн зорилтын хүрээнд багшийн мэргэжил ур чадварыг хөгжүүлэх, мэдээллийн болон хэрэглэгдэхүүний цахим сан бий болгох, цахим сургалтын хэрэглэгдэхүүн, сургалтын шинэлэг арга, тэргүүн туршлагаа бүрдүүлж, бусаддаа түгээн дэлгэрүүлэх талаар тусгагдсан билээ. Од цогцолбор сургуулийн 2016 – 2020 оны стратеги төлөвлөлтийн багшийн хөгжил чиглэлд мультимедиа технологийг сургалтанд хэрэглэх, онлайн ЭЕШ-ийг зохион байгуулж, ахлах ангийн сургалтын хөндлөнгийн үнэлгээний зарим хэсгийг онлайн хэлбэрээр зохион байгуулна гэж туссан болно. Энэ дагуу сургуулийн удирдлагаас багш нарт Google drive, Google forms / quiz/ сэдвээр сургалт зохион байгуулсны үр дүнд гадаад хэл, түүх нийгэм, газар зүйн багш нар хамтран онлайн тест боловсруулан 12 ангийн төгсөх сурагчдыг ЭЕШ-танд бэлдэж эхлээд тодорхой ахиц, үр дүн гарч байна. Тухайлбал төгсөх ангийн нийт 196 сурагч онлайнаар шалгалт өгөх чадварыг эзэмшиж багшийн оруулсан тестийг давхардсан тоогоор нийт 336 сурагч хичээлийн болон чөлөөт цагаараа ажиллаж хичээлээр олж авсан мэдлэгээ бататган бие даан сурах чадварт ахиц гарч байгаа нь онлайн анализ болон сурагч, багш нарын өгсөн сэтгэл ханамжийн судалгаанаас харагдаж байна. Онлайн тестийн давуу тал нь цаг хугацааг хэмнэх, үр дүнг автоматаар хурдан тооцоолон гаргадаг бөгөөд багш сурагчийн хоёулантай нь холбогдогдож чаддагаараа чухал хэрэгцээтэй сургалтыг дэмжих хэрэгсэл болж байна.1/https:// www.classmarker.com/online-testing/blog/Review-the-benefits-of-online-testing/ Түлхүүр үг: онлайн сорилго, Бие даан суралцах, өөрийн үнэлгээ Удиртгал ХХI зуунд мэдээлэл харилцааны технологийг хүн бүр эзэмшсэн байх боловсрол, нөгөө талаас багш бүрийн хэрэглэж сурсан байвал зохих сургалтын арга хэрэгсэл болж байна2. /Багшлах урлаг эрдэм шинжилгээ, судалгаа, онол арга зүйн сэтгүүл 2016 3*4/2016. 10т/ Цахим хэрэглэгдэхүүний тоо, төрөл олширч, түүний хэрэглэх интернэтийн боломж нэмэгдсэн явдал нь бие даан суралцах боломжийг олгож байгаа билээ.

Google Forms програм гэдэг нь илтгэл, судалгаа, бичиг баримтаа бусадтай

http://news.num.edu.mn/oer2017

57

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

хуваалцан хамтран ажиллах, онлайн шалгалт бөглөн хариуг өргөн хүрээнд цуглуулан хэрэгцээтэй график, хүснэгтээр гаргах боломжтой програм юм.3 / https://docs.google.com/document/d/1R284Rr2v-tl4Uu8e8_6z1MN9TLSdhVp2zRWAChviNf0/edit#/ Энэ програмыг ашиглан ахлах ангийн сурагчдын бие даан суралцах чадвар, өөрийн үнэлгээ, багш нарын багаар хамтран хүүхэд нэг бүрийг хөгжүүлэх зэрэг зорилтуудын хүрээнд бид 2016 оны 11 сараас Google Forms дээр онлайн тест боловсруулж, Facebook группүүдээр дамжуулан сурагчиддаа хүргэж, компьютерийн лаборатори, ухаалаг ангиудаар дамжуулан сорил шалгалтыг авч, сурагчдыг чөлөөт цагаар нь бие даан ажиллуулж тодорхой хэмжээний үр дүнд хүрснээ мэргэжил нэгт багш нартаа хүргэхийг зорилоо.

1. Арга зүй Интернэтийн орчинд хаанаас хэзээд ч нэвтэрч Google form aшиглан олон хувилбарт тесттэй ажилласнаар сурагчдад дараах боломжуудыг олгож байна. Тесттэй ажиллах цаг хугацаа хэмнэх. Өөрийн үнэлгээг дор бүр нь авч бие даан оноогоо ахиулах, үнэлгээнд эргэлзэхгүй, цаашид суралцахад урамших. Энэ нь шавь төвтэй сургалтын арга зүй хэрэгжиж буйн илрэл юм.

Онлайн сорилгоо зохион байгуулах ерөнхий зураглалыг харуулбал:

1-р зураг. Зураглал Онлайн тестнээс багш сурагчдын алдаж буй хариултаас багш өөрөө дүгнэлт хийх боломжтой. Тухайлбал 2016 оны Нийгмийн ухааны ЭЕШ А хувилбарыг нийт 367 сурагч ажилласан бөгөөд 302 хүүхэд буюу 84,4% нь зөв хариулжээ. Харин М.Вебер гэж 42 хүүхэд буюу 11,7% нь хариулснаас харахад багш Веберийн үзэл баримтлалыг дахин сайн тайлбарлаж өгөх хэрэгтэй гэсэн дүгнэлт хийж болохоор байна.

58

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

2-р зураг. Сурагчдын хариултын график Онлайн тестийг сурагчид хэрхэн бөглөж гүйцэтгэж байгаа болон хичээл заадаг багшийн сурагчдын хамрагдалт харах боломжтой.

3-р зураг. Сурагчдын бүртгэл график

4-р зураг. Сурагчдын багш сонголт

Сурагчдын гүйцэтгэсэн гүйцэтгэлийг цаг хугацаа, анги нэрээр нь харахаас гадна сурагчид гүйцэтгэлийн оноо, алдсан алдаагаа харж зөв хариултыг харах боломжтой.

5-р зураг. Сурагчдын дүнг илтгэх хүснэгт

6-р зураг. Сурагчид харагдах өөрийн оноо

http://news.num.edu.mn/oer2017

59

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Багш нар мэргэжил бүрээр дундаа нэг google account нээж, тестүүдээ байршуулсанаар нэгдсэн нэг онлайн тестийн сантай болохын сацуу, сорил тус бүрээр зөвхөн өөрийн ангийн бус нийт сурагчдын үзүүлэлттэй харьцуулан дүгнэх боломж нэмэгдээд байна.

2. Үр дүн Онлайн ЭЕШ-ийг сургалтын нэг хэсэг болгох, ахлах ангийн сурагчдын бие даан суралцах, өөрийгөө үнэлэх үйлийг дэмжих зорилгоор дараах үйл ажиллагаануудыг хэрэгжүүлж үр дүнд хүрлээ. Үүнд: 1. Багш нарт google drive, google forms /quiz/ сэдвээр сургалт зохион байгуулсан.

2. ЗАН-ээрээ 2006 – 2014 оны ЭЕШ-уудын материалуудыг google forms програмд шивж оруулах, нэг google хаяг дээр байршуулж хэвшсэн.

3. Ахлах ангийн сурагчдаас эхний өөрийн үнэлгээг онлайн хэлбэрээр зохион байгуулж, анализ хийх 4. Сурагчдыг онлайн тестээ ажиллах, алдаагаа засах, дэвтэртээ бусад эх сурвалжуудтай ажиллах зэрэг технологи үйлдлүүдийг хэвшүүллээ.

5. Хөндлөнгийн үнэлгээг зохион байгуулж сургуулийн дунджийг гаргаж эцэг эх, багш нарт сурагчдын нэгдсэн хурлаар хэлцүүлсэн.

6. Эцэг хэд үр дүнг танилцуулж, гэртээ бие даан суралцахад нь хэрхэн дэмжлэг үзүүлэх тал дээр зөвлөгөө өгснөөр сурагчдын бие даан ажиллах чадвар нэмэгдсэн үр дүн гарлаа.

1.1-р хүснэгт Нэг ба 2 дугаар онлайн тестэнд хамрагдсан сурагчдын ерөнхий үзүүлэлт

Шалгалт НЭГ

нийт Дээд доод Дундаж хамрагдсан оноо оноо оноо сурагчид 141

98

дунджаас доор оноотой сурагчдын тоо

Дунджаас доод оноотой сурагчдын эзлэх хувь

Вариант

43.97163

2014А

14

52

62

Хоёр

83

95

12

50

48

57

2014 С

Дундаж

112

96.5

13

51

55

50.48582

7-р зураг. Сурагчид tablet ашиглан сорилгоо өгч буй байдал Сурагчдын хувьд онлайн шалгалт өгч үзээгүй, цагаа төлөвлөх, бэлтгэлгүй ирэх зэрэг бэрхшээлүүд эхний сорил дээр гарч байсан бол өнөөдөр даваа гараг бүр сэтгэлзүйн бэлтгэлтэй, гэртээ урьдчилан давсан, төсөөтэй хувилбарууд дээр

60

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

ажиллаж, өмнөх алдаагаа дэвтэртээ засаж, хичээлд бэлтгэлтэй ирж байгаа эерэг үр дүн ажиглагдаж байна.

1 ба 2 дугаар сорилыг харьцуулан дүгнэхэд нийт сурагчдын амжилт 15 хувиар ахисан ба нэг сурагч хамгийн доод тал нь 4 удаагийн онлайн ЭЕШ өгсөн байхад зарим сурагчид 9 удаа ажилласан байна. Гэртээ бие даан ажилласан, алдаагаа зассан сурагчдын ахиц өндөр хувьтай байна.

Google form ашиглан онлайн тест ажиллахад эхний удаагийн дундаж гүйцэтгэл 46% байсан бол 4 удаагийн тестийн дараа дундаж гүйцэтгэл 81% буюу нийт гүйцэтгэл 35 хувиар өссөн байна. Өссөн үзүүлтэнд анализ хийж үзэхэд сурагчид сэргээн санах, ойлгох, хэрэглэх түвшний даалгавруудыг амжилттай гүйцэтгэж байна. Даалгаврын гүйцэтгэлээс дараах дүгнэлтэнд хүрч байна. Онлайн тест нь цаасан тест цуглуулах, тэдгээртэй ажиллах хугацаа үйлдлийг хялбарчилж нэг эх сурвалжаас өөр өөр, ялгаатай утга санаа бүхий хам сэдэв тэдгээрийн цагийн айн ялгааг таних боломжийг олгож байна.

1.2-р хүснэгт Англи хэлний судлагдахууны даалгавруудын гүйцэтгэлийг харуулсан хүснэгт Асуулгын хэсэг

Даалгаврын төрөл

Гол үр дүн

Section 1

Дүрэм ба хэлзүй

Нийт даалгаврын 25 хувийг эзэлж байна. Гүйцэтгэлийн хувь 26 хувиар ахисан нь сурагчид хэл зүйн бүтцийг таньж ялгаж сурч байна.

Үгийн сан

Мөн жигд ахисан. Өөрийн үнэлгээгээ тухай бүрт нь авах боломж нь сурагчдын сурах идэвхийг нэмэгдүүлж дараа дараагийн тестийг ажиллах бүрт өмнөх даалгавар шинэ үгсийг блгино хугацаанд эзэмшин мэдлэгээ бататгаж баина. Энэ нь дзараагийн шинэ сорил тухайн сурагчийн ахиц багш сурагчийн хувьд БОДИТ ҮНЭЛГЭЭ болж байна

Section2

Section 3

битүү утга санааг таньж мэдэж Харилцан яриа Өгүүлбэрийн байгаа нь мөн үгийн утгыг таних буюу буюу хэрэглээ сурч үгийн сан нэмэгдэж байна

Section4

Унших шинжлэх ухаан танин мэдэхүй

Энэ хэсэгт тулгарсан бэрхшээл нь эхийг асуулт бүрт оруулж өгөх мөн сурагчдаас авсан санал асуулгаас эхийг цахимаар биш цаасан хэлбэрээр уншсан нь илүү үр дүнтэй хялбар байдаг гэсэн дүгнэлтэнд хүрсэн

Section5

Тоон мэдээлэл буюу диаграмтай ажиллах

Хамгийн өндөр хувьтай буюу 100 хувь гүйцэтгэгддэг. Энэ нь хүснэгтэн мэдээлэл нь хэлний шалгуур гэхээсээ тооцоолол байдаг учраас сурагч тухайн асуултыг ойлгосноос үл хамаарч тактик хэрэглэн оноог хялбар авдаг

Сонсох дасгалыг одоогийн байдлаар оруулаагүй байна. Оруулах шаардлагатай.

http://news.num.edu.mn/oer2017

61

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

8-р зураг. Эхний сорилгод сурагчдын түгээмэл алдсан асуултууд

9-р зураг. Дараагийн сорилгод сурагчдын түгээмэл алдсан асуултууд Газарзүйн хичээлээр жишээ авахад сурагчид эхний даалгавар дээр 20 асуултанд хамгийн их алдаж байсан бол, дараагийн сорилгондоо алдаагаа засаж, дэвтэртээ ажиллан, бусад хувилбаруудтай урьдчилан танилцасны дүнд хамгийн их алдсан асуулт 7 руу буурч, дундаж гүйцэтгэл нь 53,63-аас 70,08 руу буюу 16,45%-иар өссөн байна.

1.1-р график

62

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

нийт 109 сурагчдын хүрээнд дүгнэлт хийж үзэхэд, сургуулийн дунджаас дээш оноотой сурагчид 48 байна. Нийт сурагчдын дундаж 52% тай ба 23 сурагч дахин ажилласан байна.

1.2-р график

Нийт 109 сурагчдын хүрээнд дүгнэлт хийж үзэхэд, сургуулийн дунджаас дээш оноотой сурагчид 64 болж 48 хүүхдийн амжилт ахисан байна. Сурагчдын дундаж 63% болж 11 хувиар өсч, 23 сурагч дахин ажилласан байна. Онлайн тестийг сурагчид чөлөөт цагаараа хэрхэн ажиллаж байгааг багш харж явцын үнэлгээнд дүгнэх боломжтой. Тухайлбал: 12а ангийн сурагч М нь 2017 оны 01 сарын 19-ны өдрийн 10:38 минутанд 38 оноотой үнэлэгдсэн бол 2017 оны 01 сарын 19-нд 17:22 минутанд 82%-тай үнэлэгдсэн байна. Энэ нь алдсан алдаагаа засаж сайжирч байгааг хариулж байна. Дүгнэлт ба хэлэлцүүлэг Онлайн ЭЕШ-ийн хүртээмжийн талаар сурагчдаас авсан судалгааны товч дүгнэлт: Судалгааг 2017 оны 02 сарын 18 – 20-ны өдрүүдэд нийт 91 сурагч, 13 багшийн хүрээнд онлайнаар авч дүгнэж үзэхэд дараах байдалтай байна.

http://news.num.edu.mn/oer2017

63

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

10-р зураг. Сурагчдын онлайн сорилгын хамрагдалтыг харуулсан график

11-р зураг. Сурагчдын онлайн сорилго ажилласан байдлыг харуулсан график

12-р зураг. Сурагчдын онлайн сорилго ажиллаж буй байршил харуулсан график

13-р зураг. Онлайн сорилгын үр дүнг асуусан график Нээлттэй асуулт болох танд онлайн эеш ажиллахад яг ямар үр дүн гарч байна, танд ямар нэгэн бэрхшээл тохиолдож байна уу гэсэн асуултанд сурагчдын 37% нь алдаагаа засдаг гэж хариулсан бол, дахин бөглөдөг гэж 35% нь, бусад тесттэй харьцуулдаг гэж 20%, хичээлдээ ордог, засаж амждаггүй гэж 8, нь хариулсанн бол сурагчид 100% онлайн тест ажиллахад ямар нэгэн бэрхшээл алга байна гэж хариулсан байна. Багш нарын асуулгын дүнг харуулсан график:

64

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

14-р зураг. Мэргэжлийн багш нарын хувийг харуулсан график 1.3-р хүснэгт Онлайн сорилго бэлтгэсэн багш нараас үр дүнг илрүүлэхээр асуусан асуулгын нэгтгэл Та аль Таны ажилд online мэргэжлийн эеш-ын гүйцэтгэх багш вэ? үүрэг?

Түүх

Цаас болон цаг хугацаа хэмнэж, дүнд анализ хийхэд хялбар болсон.

Нийгэм

Бичиг цаасны ажил, шалгалтын материал засахад цаг хэмнэдэг

Гадаад хэл

Нийгэм

Гадаад хэл

Та online тест таны ажлын ажиллуулснаар ачаалал хүүхэд нэг бүрт нэмэгдэж, буурч хүрч ажиллах буй эсэх боломж байна уу? Боломжтой. Смарт ангитай болохоор.

боломж байгаа.

Online тестийг өөрийн хичээлд ашиглахын давуу болон сул талыг тодолхойлно уу?

материал засах хугацаа багассан.

Хичээлийг бататгахад давуу талтай.

ачаалал багасаж байгаа.

Онлайн тест хэдэн хүүхэд бөглөж хичээлээ бататгаж байгааг багш өөрөө хянах боломжтой.

Тест засах болон Сурагч нэг бүрийн сурагчдын дүнд ахиц амжилтыг ачаалал бага анализ хийхэд дүгнэж харах зэрэг нэмэгдсэн маш хялбар боломжийг илүү ч үр дүн сайн. болж ажил олгож байна. хөнгөвчилсөн.

анализ хийхэд хурдан, сурагчид өөрсдийн алдааг цаг тухайд нь тодорхойлж мэдэх боломжтой.

Буурч байна. Материал засаж, дүгнэлт хийхэд их цаг ордог байсан.

Сурагчдаа хэрхэн ажиллаж байгааг хянаж чаддаг.

Cурагчид хэзээ Сурагч нэг Цаас ч хаана ч хийх бүрийн шалгалтын принтерийн боломжтой анализыг зардал байхгүй учраас программ өөрөө шалгалтын танхимаас шууд гаргадаг анализ хийх цаг гадуур тесттэй учраас богино хэмнэж цаашид ажиллаж гарааны хугацаанд анхаарах мэдлэгээс ахиц ажиглалт хийж асуудлаа амжилтыг үнэлэх тайлбар бататгал тодорхой харж боломжтой хийх боломжтой чадаж байна

Анализ бэлэн болсон. Ажлаа төлөвлөх санаа гарч ирдэг. Сул тал байхгүй

Сурагчдын ЭЕШ бэлдэхэд маш их хэрэг болж байгаа.

Тийм.

http://news.num.edu.mn/oer2017

65

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Гадаад хэл

сурагчдыг нэгдсэн Дүн нь хурдан журмаар7 гардаг учраас хоногт 1 удаа цаг тэднийг дүнгээ товлон танхимд сайжруулахад нь хяналттай шалгалт дэмжлэг үзүүлдэг. авч байна

Гадаад хэл

багш сурагчдын цагийг хэмнэх

Гадаад хэл

цаг хэмнэх,тестийн хариуг багшаас шалтгаалахгүйгээр шалгаж, эргэж ажиллах алдаагаа засахад хялбар

Гадаад хэл

ЭЕШ н материалыг хүссэн үедээ ажиллуулах боломжтой болсон.

Газарзүй

сурагчдын бие даан ажиллах чадварыг нэмэгдүүлэх

боломжтой

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

ачаалал эрс буурсан. Цаасан дээр хэвлэж өгөхөө болисон.

Цаас хэмнэдэг болсон. Сурагчдыг олон дахин ажиллуулж оноогоо өсгөх боломжийг олгодог. Сул тал байхгүй.

багшийн ачаалал багасна

давуу талтай сурагч нэг бүрийн тестийг засах гараар засах шаардлагагүй

Тестийн анализ хийх боломжтой засах учраас сураг нэг шаардлагагүй бүр аль section учраас ачаалал дээр алдаа харьцангуй гаргаж байгааг буурч байна. хянах боломжтой. Боломжтой. Олон удаа ажиллах боломжтой.

боломжтой

давуу тал:цаг хэмнэх, анализ дүн шинжилгээ хийхэд хялбар.

ЭЕШн онлайн тестийн фондтой болчихвол ачаалал багасна.

давуу талтай

буурч байгаа.

сурагчдын алдааг эрт мэдэх, тэдэнд зөвлөгөө өгөх, хамтран ажиллах боломжтой

Багш нарын нээлттэй асуулгыг ерөнхийд нь дүгнэхэд багшийн ачаалал багасч, анализ хийхэд хялбар болж, хүүхэд бүрт хүрч ажиллах боломж нэмэгдсэн гэж дүгнэсэн байна. Онлайн сорилгоор элсэлтийн ерөнхий шалгалтын бэлтгэлийг зохион байгуулах нь багшид хүүхэд бүрийн ахиц амжилтыг тооцоолох, олон хүүхэдтэй зэрэг ажиллах, анализ хийхэд хялбар болох зэрэг давуу талтай байгаа бол сурагчдад алдаагаа дахин засварлах, танил сэдвүүдтэй гэрээсээ ажиллах зэрэг боломжуудыг нэмэгдүүлж байна. Цаашид онлайн тестээр ахлах ангийн хөндлөнгийн үнэлгээг зохион байгуулж хэвших, сурагчдын ахиц, амжилт болон сорилын тохирцыг он, оноор харьцуулж, ЭЕШ-нд амжилттай бэлтгэх зорилт тавин ажиллаж байна. Ашигласан ном, хэвлэл 1. https://www.classmarker.com/online-testing/blog/Review-the-benefits-of-online-testing 2. Ц.Лувсандорж, Багшлах урлаг эрдэм шинжилгээ, судалгаа, онол арга зүйн сэтгүүл 2016 3*4/2016. 10т 3. https://docs.google.com/document/d/1R284Rr2v-tl4Uu8e8_6z1MN9TLSdhVp2zRWAChviNf0/edit#

66

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

“EDRAW MIND MAP” ПРОГРАМЫГ БАГА БОЛОВСРОЛД ХЭРЭГЛЭХ НЬ Д.Эрдэнэтуяа, Д.Батзаяа МУБИС-ийн Архангай аймаг дахь Багшийн сургууль, Байгалийн ухааны тэнхим dtuya0910@gmail.com, zaya012977@gmail.com Хураангуй: Боловсролын салбарт мэдээлэл харилцаа холбооны технологийг багш мэргэжилтэй хэн бүхэн чадварлаг эзэмшиж, сургалтын үйл ажиллагаагаа үр дүнтэй явуулах, сургалтын технологи, заах арга зүйгээ хөгжүүлэх, өөрчлөх, мэдлэг мэргэжил, ур чадвараа дээшлүүлэх боломжийг байнга эрэлхийлэх шаардлагатай болж байна. Мөн Бага, дунд боловсролын салбарт 2015 он хүртэлх хугацаанд мэдээллийн технологийг нэвтрүүлэх үндсэн чиглэл, бичиг баримтуудад МХХТ-ийн дэд бүтэц байгуулах, сургалтын электрон агуулгыг бүрдүүлэх, МХХТ-ийн хэрэглээний орчин бүрдүүлэхэд шаардлагатай компьютер, техник хэрэгслээр хангах, мэдээллийн портал сайт, мэдээллийн систем нэвтрүүлэх гэсэн зорилт, зарим тодорхой асуудал тусгагдан хэрэгжсэн. Үүнтэй холбоотойгоор сүүлийн жилүүдэд нийгмийн хэрэгцээ, шаардлага, боловсролын салбар дахь шинэчлэлийн үйл ажиллагаанд нийцүүлэн боловсролын байгууллагууд боловсролын нээлттэй эхийг ихээр сонирхож сургалтад ашиглах болсон. Гэсэн хэдий ч нээлттэй эхийг сургалтад ашиглахад багш нарын МХТ-ийн мэдлэг чадвар, харилцан адилгүй байна. Ялангуяа СӨБ-н болон бага ангийн багш нарын энэ талын мэдлэг төдийлөн сайн биш байгаа тул энэ чиглэлээр суралцаж байгаа оюутнуудын МХХТ –ийн мэдлэг чадварыг дээшлүүлэх хэрэгтэй байгаа юм. Сургалтын цахим хэрэглэгдэхүүн нь багшид эдийн засгийн хувьд хэмнэлттэй, дахин шинэчлэн сайжруулж ашиглах боломж их, хадгалалахад цаасан хэрэглэгдэхүүнийг бодоход хялбар, насжилт удаан байдгаас гадна багшид цаг хугацаа, орон зайн хувьд хаана ч, хэзээ ч ашиглах боломжийг өгдөг, хичээлийн агуулгыг олон талаар тайлбарлах боломж олгодогоороо давуу юм. Суралцагчдад сонирхолтой, үр дүнтэй, чанартай боловсрол эзэмшүүлэх, сэтгэн бодох чадвар хөгжүүлэх, идэвхтэй оролцоонд хамруулдаг зэргээрээ мэдээллийн технологи ашигласан сургалт нь үр дүнтэй. Бага боловсролын хувьд бага насны хүүхдийн нас, сэтгэхүйн онцлогт тохирсон програм хангамж, хэрэгсэлүүдийг олж ашиглах нь чухал юм. Энэхүү өгүүллээр нээлттэй эхийн Edraw Mind map програмаар бага боловсролын сургалтын хэрэглэгдэхүүн боловсруулан, оюутнуудын багшлах дадлагын үеэр туршсан үр дүнг илтгэнэ. Судалгаанд ярилцлага, туршилт , ажиглалтын судалгааны аргуудыг хэрэглэсэн болно. Судалгаанд МУБИС-ийн Архангайн Багшийн сургуулийн бага ангийн багшийн 4-р курсийн оюутнууд Дархан, Орхон аймгийн 1-р ангийн сурагчдыг хамруулсан.

Edraw Mind map програмыг ашиглан боловсруулсан сургалтын хэрэглэгдэхүүн

http://news.num.edu.mn/oer2017

67

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

нь бага насны хүүхдийн онцлог, нас, сэтгэхүйд тохирсон, суралцагчдын сонирхолыг татахуйц сургалтын хэрэглэгдэхүүн болж хичээлийг үр дүнтэй зохион байгуулахад нь их дэмжлэг болсон гэж үзэж байна. Мөн энэ програмыг бага ангийн математик, монгол хэл, хүн ба орчин, гадаад хэл, дүрслэх урлаг зэрэг бүхий л хичээлд ашиглах боломжтой нь харагдаж байна. Түлхүүр үг: Бага боловсрол, багш, суралцагч, сургалтын хэрэглэгдэхүүн Удиртгал: Бага боловсролын багшийн тулгамдсан асуудлын нэг болоод байгаа МХТ-ийг сургалтандаа үр бүтээлтэйгээр ашиглах, бага насны хүүхдийн нас, сэтгэхүйн онцлогт тохирсон сургалтын хэрэглэгдэхүүн боловсруулан ашиглах шаардлага өдрөөс өдөрт нэмэгдэж байна. Оюутнуудын багшлах дадлагын үеэр ажиглахад бага ангийн багш нар суралцагчидтайгаа ажиллах, хичээлээ төлөвлөх, боловсруулах, заах сургуулиас өгсөн үүрэг даалгаварыг биелүүлэх, гэр бүлдээ анхаарах, ажиллах гээд цаг зав муутай байдаг нь харагдсан. Энэ асуудалд МХТ-ийн голлох үүрэг их юм. МХТ ашигласан цахим хэрэглэгдэхүүн ашиглахад эдийн засгийн хувьд хэмнэлттэй, дахин шинэчлэн сайжруулж ашиглах боломж их, хадгалалахад цаасан хэрэглэгдэхүүнийг бодоход хялбар, насжилт удаан байдгаас гадна багшид цаг хугацаа, орон зайн хувьд хаана ч ашиглах боломжийг өгдгөөрөө давуу юм. Гэвч энэ тал дээр ЕБС-ийн бага боловсролын багш нарын МХТ-ийн мэдлэгийн түвшин дутмаг байгаа тул дээрх асуудлууд төдийлөн амжилттай хэрэгжиж чадахгүй байна. Иймээс бага боловсролын багш мэргэжлээр суралцаж байгаа оюутнуудын МХТ-ийн мэдлэг чадвар, дадалыг бүрэн эзэмшүүлэх хэрэгтэй байгаа юм. Нөгөө талаар ЕБС-ийн ихэнх сургуулиудад цахим хэрэглэгдэхүүнийг ашиглах техник хэрэгсэлүүд бүрдээд байгаа тул оюутнуудын МХТ-ийн мэдлэг чадварыг дээшлүүлэх, тэднийг хөгжүүлэхэд анхаарах хэрэгтэй байгаа юм. Энэхүү өгүүллээр нээлттэй эхийн Edraw Mind map програмаар бага боловсролын сургалтын хэрэглэгдэхүүн боловсруулан, оюутнуудын багшлах дадлагын үеэр туршсан үр дүнг харуулна.

Edraw Mind map програм нь ашиглахад интерфейс нь хялбар бага насны хүүхдэд тохирсон бэлэн зураг, дүрс хэрэгсэлийн сангаар баялаг, хүүхдийн танин мэдэхүйг хөгжүүлэх, бүх төрлийн хичээлд хөрвүүлэн ашиглах боломжтой нээлттэй эхийн програм хангамж юм. Судлагдсан байдал: 1. Д.Алтанзаяа “Сургалтын програм хангамж түүгээр суралцагчийн бүтээлч сэтгэлгээг хөгжүүлэх нь” УБ 2009 он /магистрын дипломын ажил/ 2. Д.Эрдэнэтуяа, Д.Батзаяа, Д.Алтанзаяа Сургалтын нээлттэй програм хангамж /гарын авлага/ Ар 2010 он 3. Д.Эрдэнэтуяа, Д.Батзаяа, Д.Алтанзаяа “Edraw mind map” програм ашиглан сургалтын хэрэглэгдэхүүн бэлтгэх /2013 он 12 сар/, /Бага ангийн багш сэтгүүл/

68

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Арга зүй: 1. Бид бага ангийн багшийн 4-р ангид I улиралд “Сургалтын хэрэглэгдэхүүн боловсруулах арга зүй” хичээлийг ордог. Энэ хичээлийг үзэж дуусаад оюутнууд “Цагаан толгойн багшлах дадлагыг” Орхон, Дархан аймгуудад 1-р ангид хийдэг. Иймээс энэ хичээлийн агуулгад бага насны хүүхдийн нас, сэтгэхүйн онцлогт тохирсон сургалтын хэрэглэгдэхүүн боловсруулах нээлттэй эхийн програм хангамжуудыг тусгах, хичээл хооронд интеграцчилах боломжийг хайсан юм. Бага боловсролд ашиглаж болох нээлтэй эхүүд дотроос Edraw Mind map програмыг бага боловсролд ашиглах, математик, монгол хэл, хүн ба орчин, гадаад хэл, дүрслэх урлаг зэрэг бүхий л хичээлд ашиглах боломж байгааг оюутнуудад таниулан ярилцсан.

2. Боловсруулсан хэрэглэгдэхүүнийг багшлах дадлагын үеэр турших. 20142015 оны хичээлийн жилд Дархан-Уул аймгийн “Од цогцолбор” cургуулийн 15, 110, Орхон аймгийн “Баян-Өндөр” цогцолбор VI сургуулийн 1а,б,д ангид “Дүрслэх, урлаг”, “Монгол хэл”, “Хүн ба орчин” зэрэг хичээлүүдэд туршсан явцад баримт бичиг, ажиглалт, ярилцлага, туршилтын аргуудаар судалгаа хийхэд 1-р ангийн суралцагчдад дараах зүйлс ажиглагдсан.

- Сурагчдыг идэвхжүүлж, сонирхлыг төрүүлж байсан.

- Бүтээлч сэтгэлгээг хөгжүүлэх, чөлөөтэй сэтгүүлэх - Харагдах байдал нь илүү бодитой байдаг.

3. Оюутан багшийн хувьд: - Суралцагч илүү сонирхож анхаардаг - Цаг хугацааг хэмнэдэг - Эдийн засагт хэмнэлттэй - Програмыг хэрэглэхэд хялбар, үнэ төлбөргүй - Дахин ашиглах, сайжруулах боломжтой - Багш болоод сургалтын хэрэглэгдэхүүн хийх арга барилд суралцсан гэх мэт хариултуудыг өгсөн байна.

4. Хичээлийн агуулгаар туршилт хичээл заах, хэлэлцүүлэх. Бид судалгааны ажлын хүрээнд хичээлийн агуулгаар үзүүлэх хичээл зааж хэлэлцүүлэн, үр дүнг тусгаж ажилласан. Мөн бага ангийн багш сэтгүүлд бага боловсролын багш нарт зориулсан Edraw Mind map, Tux paint програмыг хэрэглэх арга зүйн зөвлөмж бичиж тус тус хэвлүүлсэн.

Edraw Mind map програм нь бага насны хүүхэд ашиглаж болох үнэгүй хэрэглээний програм юм. Уг програм нь энгийн, ашиглахад интерфейс нь хялбар бөгөөд word, excel, powerpoint гэх мэт хэрэглээний програмтай ерөнхийдөө төстэй програм. Энэ нь хүүхдүүдэд дүрс зургийг таниулах, хүүхдийн танин мэдэхүйг хөгжүүлэх, ашиглахад хялбар програм. Мөн бэлэн дүрс зураг болон олон төрлийн хэрэгслийг ашиглах боломжтой.

• Програмыг http://www.edrawsoft.com хаягаар хандан татаж авна. Энэ програмын даавуу тал нь: - Бага насны хүүхдэд зориулагдсан бөгөөд бэлэн зургийг ашиглан хүүхдийн танин мэдэхүйг хөгжүүлэх.

http://news.num.edu.mn/oer2017

69

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

- Энэ програм нь өргөтгөгдсөн юм. Word, excel програмуудыг дуудаж ажилуулах болон төрөл бүрийн зураг ашиглан мэдээллийг дүрсэлж болно. Жишээлбэл: Багш төрөл бүрийн дүрсийг таниулахдаа бэлэн объектуудыг хэрэглэж сурагчдад бодлого бодуулах, байгаль орчин, геометрийн дүрсүүдийн шинж чанарыг таниулах боломжтой.

- Энэ програм нь windows-ийн орчинд ажилладаг. Зураг 1. Edraw mind map програмын үндсэн цонх

Үндсэн дэлгэц нь дараах хэсгүүдээс бүрдэнэ.

I. Гарчгийн мөр- Энэ нь програмын хамгийн дээд талд байрлана.

II. Microsoft office товчлуур- энэ товчлуур нь програмын мөрний эхэнд байрлах ба баримттай ажиллах командууд бүхий цэс нээгдэх ба баруун талын Recent Documents жагсаалтаас хамгийн сүүлд ажиллаж байсан баримтуудыг нээх боломжтой.

III. Quick access- энэ нь гарын дор хэрэглэгдэх командын хэрэглүүрүүд юм.

IV. Үндсэн цэс ба командын зурвас- комадыг богино хугацаанд сонгох боломжийг командын зурвас бүрдүүлнэ.

1. Home-д дараах хэрэгслүүрүүд байрлана 2. Insert-Баримт оруулна 3. Page layout- Хуудсанд тохиргоо хийнэ.

4. Libraries- цуглуулга 5. View- Харах 6. Help- Тусламж 7. Shape format- Хэрэглэгч объект сонгосон үед дэлгэцэнд харагддаг хэрэглүүр Libraries хэсгээс бэлэн дүрсүүдийг сонгоод хичээлийн хэрэглэгдэхүүн бэлдэж болно. Энэ бүлэгт дараах дүрс зурагнууд байна.

70

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

1. Clipart- бэлэн дүрс зураг • Animals- амьтад • Business- мэргэжил • Business scene- мэргэжлийн дүр зураг • Finance- мөнгө санхүү • Food- хүнс • Flags- туг далбаа • Gift- бэлэг • Office- албан өрөө • People- хүмүүс • Professions- мэргэжлүүд • Religion- шүтээн • School- сургууль • Technology- технологи • Vehicles- тээврийн хэрэгсэл • Weather- цаг агаар • Mind map symbols тэмдэгтүүд

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

2. General-гол дүрсүүдийг агуулна.

• Arrow shapes- сумны хэлбэрүүд • Backgrounds- дэвсгэр өнгө • Basic drawing shapes- үндсэн хэв загварын зургууд • Borders and titles- хүрээ ба гарчиг • Callouts- тайлбар оруулна • Connectors- холбоосууд • Dimensioning- хэмжигдэхүүн • Highlight shapes- бэлэн дүрс оруулна.

• Highlight shapes 2- бэлэн дүрс оруулна.

• Bubble shapes- хөөсний дүрсүүд • 3D block- 3 хэмжээст дүрс

3. Mind map- оюун ухааны таамаглал • Mind shapes- холбоос зарим нэг дүрсийг оруулна • Symbols- тэмдэгтүүд оруулна • Highlight shapes- бэлэн дүрс оруулна • Highlight shapes 2- ыэлэн дүрс оруулна • Bubble shapes- хөөсний дүрс Зургийн хичээлд ашигласан нь Дасгал 1. Дараах дүрсүүдийг эвлүүлж төрөл бүрийн загвар бүтээ. Алхам 1. Home цэсний basic tools (Basic tools) бүлгээс rect командыг сонгож 7 смийн хэмжээтэй квадрат зурна. Алхам 2. Сонгон зурсан квадратаа дараах байдлаар 7 хэсэгт хуваана Алхам 3. Хуваасан дүрсүүдээ салгавал дараах байдалтай болно. Алхам4. Хуваасан дүрснүүдээ өөрийн хүссэн өнгөөрөө будна. Дүрснүүдээ сонгоод home цэсний basic tools бүлгийн select arrow командыг сонгоод styles бүлгийн styles ( ) сонгож будна.

Алхам 5. Хуваасан дүрсээ ашиглан дараах дүрсүүдийг бүтээ.

http://news.num.edu.mn/oer2017

71

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Дасгал 2. Дөрвөлжин нүд ашиглан дараах зургуудыг зурна.

Алхам 1. Энэ програмын ажлын талбарын дөрвөлжин нүднүүдийг ашиглан зургаа зурж эхлэнэ. Нэг нүдийг нь нэг см гэж үзнэ. Алхам 2. Эхлээд нүд ашиглан нохойг зурна. Үүнийг зурахын тулд a. Home цэсний basic tools хэрэглүүрээс line командыг сонгоно. b. Home цэсний basic tools хэрэглүүрээс shape outline командыг сонгож гарч ирсэн жагсаалтын theme colors-оос шулууныхаа өнгийг сонгох ба weight дэд командаас шулууныхаа өргөнийг сонгоно. c. Дараах зургийг зурна. d. Дараа нь мөн line-г сонгоод нөгөө хөлийг зурна. Үүний тулд Home цэсний basic tools хэрэглүүрээс line командыг сонгоно. e. Нохойныхоо нүдийг зурна. Нүдийг зурахын тулд Home цэсний basic tools хэрэглүүрээс oval командыг сонгоод stylesхэрэглүүрээс shape fill хар өнгийг сонгоно . f. Нохойныхоо чихийг зурна. Үүний тулд Home цэсний basic tools хэрэглүүрээс line командыг сонгоно. g. Хамгийн сүүлд нохойныхоо хамрыг зурна. Үүний тулд Үүний тулд lebraries цэсний drawing tools хэрэглүүрээс arc командыг сонгоно. Алхам 3. Нүд ашиглан машин зурна.Үүний тулд a. insert цэсний illustrations бүлгийн predefined libraries командын general дэд командын basic drawing shapes командыг сонгоно. b. libraries талбарын basic drawing shapes бүлгээс square (тэгш өнцөгт)-ийг сонгоно. c. Ажлын талбар дээрээ байрлуулсаны дараа дүрсээ сонгоод libraries цэсний symbols бүлгийн connections point tool командын remove connection points дэд командыг сонгож х сонголтыг арилгана.

72

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

d. Үүний дараа home цэсний styles бүлгийн styles- аас өнгөө сонгоно. Дараагийн алхамд шилжинэ. e. Энэ тэгш өнцөгтүүдээ дараах байдлаар байрлуулна. Байрлуулахдаа тухайн дүрсээ сонгоод home цэсний file бүлэг хэрэглүүрийн copy командыг сонгож, paste командаар дүрсүүдээ хувилна. Үүний дараа libraries талбарын basic drawing shapes бүлгээс rectangle (тэгш өнцөгт)-ийг сонгоно. f. Мөн энэ тэгш өнцөгтөө сонгоод home цэсний styles бүлгийн shape fill- аас саарал өнгийг сонгож дараах байдлаар байрлуулна. g. Үүний дараа энэ тэгш өнцөгтөө ашиглан дараах дүрсийг байрлуулна. Мөн өнгөө home цэсний styles бүлгийн shape fill- аас улаан, хөх өнгийг сонгоно. h. Дараагийн алхамд home цэсний basic tools бүлгийн oval командыг сонгож дараах байдлаар байрлуулна. Өнгөө өөрийнхөө хүсснээр shape fill командаас өнгөө сонгоно. i. Үүний дараагийн шулуун ашиглан алхам нь хайчлах хүрээ шугамыг зурна. нугалах j. Тайлбар хайчлах наах

“Монгол хэл”-ний хичээлд ашиглабал Дасгал 1. Дүрсүүдийг ашиглан дараах даалгавруудыг гүйцэтгэ. а. Асуултын тэмдгийн оронд ямаг дүрс байх вэ? б. Өгөгдсөн үгнүүдээр холбоо үг үүсгэ Алхам 1. Эхлээд текстүүдээ оруулна. Үүний тулд a. Home цэсний basic tools бүлгийн text командыг сонгоно. b. Дараах дүрсүүдийг ажиглаад асуултын тэмдгийн оронд нөхөж зураарай. c. Үгийг тохируулан холбож, холбоо үг бүтээгээрэй. d. Дараагийн алхам нь дүрсүүдээ байрлуулна. Үүний тулд insert цэсний illustrations бүлгийн predefined libraries командын mind map дэд командын symbols командыг сонгоно. e. Үүний дараа symbols бүлгээс happy болон sad дүрсийг сонгож дараах байдлаар байрлуулна. f. Үүний дараа дүрс тус бүр дээр хамар зурна. Үүний тулд home цэсний basic tool бүлгийн line, rectangle, oval дүрсүүдийг ашиглан дараах байдлаар дүрсэндээ хамар зурна. g. 2 эгнээний сүүлийн зурагны амыг арилгана. Үүний тулд амыг идэвхжүүлээд delete товч дарж арилгана.

http://news.num.edu.mn/oer2017

73

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

h. Оруулж бэлэн болгосон дүрсэн дээрээ дараах үгнүүдийг бичнэ. Ингэж бичихийн тулд home цэсний basic tools бүлгийн text командыг сонгож бичнэ. Дасгал 2. Хүснэгт байгуулан амьтны нэр олно. Алхам 2. Хүснэгт байгуулна. Үүний тулд a. Хүснэгтийнхээ тайлбарыг оруулна. Үүний тулд home цэсний basic tools бүлгийн text командыг сонгож дараах текстийг бичнэ. “Доорх хүснэгтээс 11 амьтан, 4 шувууны нэр бүтээгээрэй”. b. Хүснэгт оруулна. Хүснэгт оруулахдаа insert цэсний tables бүлгийн table командын insert table…-ийг сонгож хүснэгтээ сонгоно. c. Ингэхэд харилцах цонх гарч ирнэ. d. Энэ харилцах цонхны number of columns талбарт баганынхаа тоог, number of rows талбарт мөрийн тоог оруулаад ok товч дарна.

e. Дараа нь доор харагдаж байгаа байдлаар үсэгнүүдийг байрлуулан бичнэ. f. Сүүлийн алхам нь эндээс 11 амьтан, 4 шувууны нэрийг өнгөөр ялган будсантай адилаар өнгөөр ялган будаж олоорой. (Жишээ нь: тоншуул гэдэг үгийг олсон) Англи хэлний хичээл дээр ашиглах Дасгал 1. Дүрс ашиглан хүүхдүүдийн мэдлэгийг бататгах Алхам 1. Дүрснүүдээ оруулж байрлуулна. Үүний тулд: a. Дасгал ажлынхаа тайлбарыг оруулна. Дээр хийсэн дасгалтай адил дараах текстийг оруулна. “look and match”. b. Дүрсүүдээ байрлуулна. Дүрсүүдийг байрлуулахын өмнө хэрэгтэй хэрэглүүрийг сонгох хэрэгтэй. Insert цэсний illustrations бүлгийн predefined libraries командын clipart-аас office, school-ийг сонгоно. c. Office бүлгээс дараах зургуудыг сонгоно. Үүнд: (laptop, mouse, stamp, briefcase, brooch, glue, scissors, pancil, pen, stapler, protractor, cutter, terrestrial globe, ) оруулахдаа дараах байрлалаар байрлуулна. d. School бүлгээс дараах зургуудыг сонгоно. (chalkboard, book, calculator, award, reading lamp, open book) e. Эдгээр дүрсүүдийг тойруулж байрлуулсны дараа school бүлгээс teaching building гэсэн зургийг сонгож тойруулж тавьсан дүрснүүдийн голд байрлуулна. f. Бүх зурагнуудын нэрийг оруулна. Оруулахдаа дараах байрлалаар үгээ бичнэ.

74

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Хүн ба орчин хичээл дээр Дасгал 1. Өгсөн зурагнуудыг зааврын дагуу ялга. Алхам 1. Даалгаврын тайлбарыг оруулна. Үүний тулд a. Home цэсний basic tools бүлгийн text командыг сонгож дараах тайлбарыг оруулна. “Зургийг ажиглаарай. Эдгээр амьд биесийн хаана амьдардгийг тодорхойлоорой. /өндөр уул, хад, асга, газрын гадарга, далайн ёроол/” b. Зурагнуудаа оруулахаасаа өмнө insert цэсний illustrations бүлгийн predefined libraries командын clipart-аас animals командыг сонгоно. Мөн интернэт ашиглан бэлэн зурагнуудыг оруулж болно. c. Дараах байдлаар зурагнуудаа оруулж байрлуул. Мөн өөр бусад хичээлд ч гэсэн загвар байдлаар хэрэглэж болно.

Үр дүн: - Сүүлийн жилүүдэд хичээлийн хөтөлбөр, агуулгад бага боловсролын багшид хэрэгтэй боловсролын нээлттэй эхүүдийг тусган, туршиж шинэчилсээр байна. Одоогоор Edraw mind map, Tux paint, Scratch, Hot potatoes зэрэг нээлттэй эхүүдийг сургалтад туршиж байна.

- Edraw mind map програмыг ашиглан бага боловсролын бүх төрлийн хичээлд ашиглаж болохуйц хэрэглэгдэхүүн боловсруулсан.

- Хичээлийн агуулгаар гарын авлага боловсруулан хэвлүүлсэн.

http://news.num.edu.mn/oer2017

75

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

- Edraw mind map програмыг ашиглах арга аргачлалд оюутнуудыг сургасан. Мөн бага ангийн багш нарт зориулан Edraw mind map, Tux paint програмыг ашиглах арга зүйн зөвлөмж боловсруулсан.

- Хичээлийн агуулгаар үзүүлэх хичээл заан хэлэлцүүлсэн. Бага боловсролын нэгдүгээр ангийн хичээлүүдэд Edraw Mind Map програмыг ашиглахад оюутан багшийн хувьд ашиглахад интерфейс нь хялбар, бүх төрлийн хичээлд ашиглах, хөрвүүлэх, хичээлийн цаг хугацааг хэмнэх боломжтой мөн бага насны хүүхдэд тохирсон бэлэн зураг, дүрс хэрэгсэл нь хүүхдийн сонирхол татахуйц, танин мэдэхүйг нь хөгжүүлэх, оролцоог идэвхжүүлэн дэмжих зэрэг үр дүнтэй. Дүгнэлт Энэхүү ажлын хүрээнд Edraw Mind Map програмыг ашиглан бага боловсролын хүрээнд сургалтын хэрэглэгдэхүүн боловсруулах арга аргачлал, түүнд оюутан багш, бага ангийн багшийг суралцуулж буй туршлага , боловсруулсан хэрэглэгдэхүүнийг дадлагын үеэр туршсан үр дүнг бичсэн юм. Уг програм нь ашиглахад хялбар, бага боловсролд ашиглаж болохуйц тохирсон бэлэн зураг, дүрс, хэрэгсэлийн сан ихтэй, бага ангийн монгол хэл, математик, хүн ба орчин,дүрслэх урлаг зэрэг бүхий л хичээлд хөрвүүлэн ашиглах боломжтой мөн суралцагчдын танин мэдэхүй, сэтгэхүйг хөгжүүлэх, өөрийгөө чөлөөтэй илэрхийлэх , хичээлд оролцох оролцоог дэмжих зэрэг давуу талуудтай нь харагдсан.

Edraw Mind map програмыг ашиглан боловсруулсан сургалтын хэрэглэгдэхүүн нь бага насны хүүхдийн онцлог, нас, сэтгэхүйд тохирсон, суралцагчдын сонирхолыг татахуйц сургалтын хэрэглэгдэхүүн болж хичээлийг үр дүнтэй зохион байгуулахад нь их дэмжлэг болж байлаа. Ном зүй 1. Батханд.Т “Office Word 2010 бие даан судлах” УБ 2013 он 2. http://www.edrawsoft.com 3. http://www.Yahoo.com 4. Оюун.Т “Хичээл хоорондын холбоог сурах аргын түвшинд хэрэгжүүлэх нь” УБ 2005 он 5. Чулуунцэцэг.О нар “ Бодит юмсыг загварчлан тооцоолох үйлд хүүхдийг сургах арга зүй” УБ 2008 он 6. Оюунцэцэг.Д нар “Бүтээлч сэтгэлгээг хөгжүүлэх арга зүй” УБ 2004 он 7. Константинов Н.А и др. История педогогики М.,1982.

8. Сувдмаа.Т “Цахим сургалт” УБ 2005 он Ашигласан web site 1. http://yaruus.amjilt.com/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=170&Itemid=198 2. Honha.blog.banjig.net/index.php?page 3. http://undergraduate.num.edu.mn/Teaching/Theory.pdf 4. http://www.mongoleducation.mn/modules.php?ss=4&id=115

76

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

МАТЕМАТИКИЙН ХИЧЭЭЛД ГЕОГЕБРА ПРОГРАМ АШИГЛАН ЗААХАД СУРЛАГЫН АМЖИЛТАД НӨЛӨӨЛӨХ НӨЛӨӨЛЛИЙН СУДАЛГАА Л.Янжинлхам1, Ц.Навчаа2 МУИС-ийн Математик боловсролын магистрант 2 МУИС-ШУС Байгалийн ухааны салбарын багш

1

МУИС-ШУС-БУС Ynjikaaa@yahoo.com

Хураангуй Математикийн хичээлд геогебра програм ашиглан хэрэглэгдэхүүн бэлтгэн хичээл заахад сурагчдын сурлагын амжилтанд ямар нөлөө үзүүлж байгааг тодорхойлох хэрэгцээ байна. Баянхонгор аймгийн Баянлиг сумын сургуулийн 12-р ангид “Тэгш өнцөгт параллелепипед” сэдэвт хичээлийг геогебра хэрэглэгдэхүүн ашиглан заасан туршилтын бүлэг (12а анги 25 сурагч), уламжлалт аргаар заасан хяналтын бүлэг (12б анги 25 сурагч)-үүд, мөн Улаанбаатар хотын 2-р сургуулийн туршилтын бүлэг (11е), хяналтын бүлэг (11б)-үүдэд ижил агуулгатай заасан. Сумын сургуулийн хувьд хичээл заасны дараа 2 удаагийн шалгалт авахад хамаарлын коэффициент (корреляци) 0.7, хотын сургуулийн хувьд 0.6 байсан нь хэмжиж буй багажны найдвартай байдлыг харуулна. 2 бүлгийн сурагчдаас хичээл заахын өмнөх мэдлэгийг тандалт шалгалт аван харьцуулахад сумын сургуулийн хувьд (p=0.456), хотын сургуулийн хувьд (p=0.224) ялгаагүй гарч, хичээл заасны дараах шалгалт нь сумын сургуулийн хувьд (p=0.008), хотын сургуулийн хувьд (p=0.047) ялгаатай гарсан. Иймд туршилтын болон хяналтын бүлгүүдийн дараах шалгалтын нөлөөллийн хэмжээг (effect size) тооцоход сумын сургуулийн хувьд 0.8, хотын сургуулийн хувьд 0.537 байгаа нь геогебра хэрэглэгдэхүүн ашиглан хичээл заах нь сурагчдын сурлагын амжилтад сайн нөлөөтэй байна гэдгийг харуулж байна. Түлхүүр үг: Нөлөөллийн хэмжээ, Геогебра хэрэглэгдэхүүн Удиртгал Сургалтын агуулга, хөтөлбөр нь байнга хувьсан өөрчлөгдөж, шинэчлэгдэж байдаг. Сургалт гэдэг нь багш, сурагчдын хамтарсан идэвхитэй үйл ажиллагаа. Тиймээс сургалт өөрчлөгдөхөд багш мөн өөрчлөгдөж, хичээлд сонирхолтой хэрэглэгдэхүүн, техник технологи ашиглах хэрэгцээ шаардлага гарч ирж байна. Ялангуяа математикийн багш нар сурагчдад геометрийн биетийн төсөөллийг өгч бий болгох, ухааруулан ойлгуулахад олон тооны программууд ашиглаж байгаагийн дотроос Геогебра программыг сонгон хэрхэн хэрэглэгдэхүүн бэлтгэх,

http://news.num.edu.mn/oer2017

77

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

бэлтгэсэн хэрэглэгдэхүүнээ хичээлдээ турших, мэдээлэл технологийн өнөө үед аль хэдийн бий болж үр ашгаа өгч байгаа билээ. Тэгвэл геогебра программаар бэлтгэсэн хэрэглэгдэхүүн ашиглан хичээл заах нь сурагчдад хэрхэн нөлөөлж, үр ашигтай эсэхийг тогтоох шаардлагатай. Геогебра програм ашиглан заасан туршилтын бүлэг, уламжлалт аргаар заасан туршилтын биш (хяналтын бүлэг) 2 бүлгийн сурагчдын сурлагын амжилтыг харъцуулсан судалгааны талаар энэхүү өгүүлэлд авч үзнэ. Судлагдсан байдал “Мультимедиа суралцахуйн онол” (E.Mayer, 2009) номонд 2 бүлгийг харъцуулан судалгаа хийхдээ нөлөөллийн хэмжээг олж, маш олон судалгаа хийсэн байна. Жишээ нь мультимедиа суралцахуйн онолын уялдаа холбооны зарчмыг ашиглан 2 бүлгийг харъцуулан 11 удаа судалгаа хийж, нөлөөллийн хэмжээг олоход нөлөөллийн хэмжээ нь нэмэгдсээр байсан байна. Манай орны хувьд их дээд сургууль, ерөнхий боловсролын сургуулийн багш нар геогебра програм ашиглан хэрэглэгдэхүүн бэлтгэн, туршин судлан сургалтын үйл ажиллагаандаа тодорхой хэмжээгээр хэрэглэх болсон. Тухайлбал МУБИС-ийн багш Э.Чойсүрэн лекцийн хичээлдээ, МУИС-ийн математикийн багшийн ангийн оюутан Л.Янжинлхам ЕБСийн 12-р ангид геогебра програмыг ашиглан хичээлдээ туршиж үзсэн гэх мэт өгүүллэгүүд байна. Мөн үнэлгээний найдвартай байдлыг судалж, судалгаа хийх талаар Б.Хишигдэлгэр 2015 онд “Боловсрол судлалын судалгаанд математик статистикийн аргыг хэрэглэх нь” гэсэн сэдвээр МУИС-ийн магистр, докторуудад семинар явуулж байсан байна. Геогебра програм Геогебра програмыг математикийн хичээлүүдэд ашигласнаар сурагчдыг хичээлд идэвх сонирхолтой оролцуулж, багшийн ажлыг хөнгөвчилж, хичээлийг илүү үр дүнтэй болгох боломж бололцоо нэмэгдэж байна. Тиймээс сүүлийн үед манай ЕБС-ийн математикийн багш нарын геогебра програмын талаарх ойлголт өсөн нэмэгдэж, түүнийг хичээлдээ ашиглах хэрэглэгдэхүүн бэлтгэхэд анхаарал хандуулж байна. Энэ нь сургалтын агуулга хэлбэр өөрчлөгдөхийн хирээр математикийн багш нарын чадвар өөрчлөгдөж сайжирч байгааг илтгэж байна. Үнэлгээний үр дүнгийн найдвартай байдал Найдвартай байдал гэдэг нь (Ж.Нитко & М.Брүүкхарт) суралцагчдаас тухайн сэдвээр эсвэл агуулгаар өөр хэлбэрээр шалгалт авахад үр дүн нь ижил байх тэрхүү хэмжээг хэлдэг. Өөрөөр хэлбэл хүүхдүүдийг үнэлэх үнэлгээний үр дүн дараах нөхцөлд ижил, төстэй байвал найдвартай байна гэж үздэг. a) Хоёр эсвэл түүнээс дээш удаа ижил даалгаврыг ажилласан b) Хоёр эсвэл түүнээс дээш багш нар ижил даалгаврыг үнэлсэн c) Хүүхдүүд ижил агуулгатай боловч өөр өөр хувилбарыг нэг ижил ба өөр өөр нөхцөлд ажилласан хэдий ч үнэлгээ нь ойролцоо гарч байвал уг үнэлгээг найдвартай буюу нийцтэй байна гэж гэдэг.

78

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Нөлөөллийн хэмжээ (effect size) Нөлөөллийн хэмжээ гэдэг нь (Cohen, manion, & Morrison, 2004) 2 бүлгийн хоорондох ялгааг тоон хэмжээгээр илэрхийлэх арга юм. Жишээ нь хэрвээ нэг бүлэг нь туршилтын, нөгөө бүлэг нь хяналтын бүлэг байвал нөлөөллийн хэмжээ нь 2 бүлгийг харъцуулан, туршилтын бүлгийн нөлөөг хэмжинэ. Нөлөөллийн хэмжээг олохдоо (Louis, Lawrence, & Keith, 2004)

1-р хүснэгт Нөлөөллийн хэмжээ Нөлөөллийн хэмжээ Маш бага Бага Дунд Их Нилээн их Маш их

d

Тайлбар

0.01 0.20 0.50 0.80 1.20 2.0

Sawilowsky Cohen Cohen Cohen Sawilowsky Sawilowsky

Судалгааны зорилго: Геогебра програмыг ашиглан геометрийн хичээл заасан туршилтын бүлэг болон уламжлалт аргаар заасан хяналтын бүлгийн сурагчдын сурлагын амжилтыг харъцуулан нөлөөллийн хэмжээг тогтоож, дүгнэлт гаргах Судалгааны зорилт: - Туршилтын болон хяналтын бүлгүүдийн хичээл заахын өмнөх мэдлэгийг тогтоох - 2 бүлэгт хичээл заах - 2 бүлгээс хичээл заасны дараах мэдлэгийг тогтоох I, II шалгалтыг авах - Үр дүнг гаргаж, статистик ач холбогдолыг судалж, нөлөөллийн хэмжээг тогтоох Судалгааны арга зүйн хэсэг Геогебра хэрэглэгдэхүүн ашиглан заасан анги (туршилтын бүлэг), уламжлалт аргаар заасан ангийг (хяналтын бүлэг) харъцуулахдаа дараах алхамуудаар үр дүнг гаргахыг зорилоо.

1. Үнэлж байгаа шалгалтын найдвартай эсэхийг тогтоохын тулд a) агуулга нь ижил, өөр хэлбэрээр авсан 2 шалгалтын хамаарлын коэффициентийг (корреляци) бодож хамаарлыг олох b) Үнэлгээний аргачлал боловсруулж 2 өөр багш шалгалтын материалыг засаж хамаарлын коэффициентийг (корреляци) бодох 2. Өмнөх болон дараах шалгалтын статистик ач холбогдолтой эсэхийг SPSS программ ашиглан шалгах 3. Нөлөөллийн хэмжээг (effect size) тогтоох

http://news.num.edu.mn/oer2017

79

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Судалгааны түүвэр: Хичээлийн нэр: Тэгш өнцөгт параллелепипед 2-р хүснэгт. Судалгааны түүвэр №

Сургууль

Анги

Бүлэг

Сурагчдын тоо

1

Баянхонгор, Баянлиг сум “Эрдмийн ундраа” ахлах сургууль

12а

Туршилтын

25

12б

Хяналтын

25

11е

Туршилтын

27

11б

Хяналтын

32

2 3

УБ, 2-р сургууль

4

Он

2016

2017

Судалгааны үр дүн: 1. Үнэлж байгаа шалгалтын найдвартай эсэхийг судалсан судалгааны үр дүн a) агуулга нь ижил, өөр хэлбэрээр авсан 2 шалгалтын хамаарлын коэффициентийг (корреляци) бодож хамаарлыг олвол дараах байдалтай байна.

3-р хүснэгт. Дараах I, II шалгалтын хамаарлын коэффициент

Тэгш өнцөгт параллелопипед

Сэдэв

Сургууль

“Эрдмийн ундраа”

Бүлэг Туршилтын Хяналтын Туршилтын

2-р сургууль Хяналтын

Дараах шалгалт I II I II I II I II

Хамаарлын коэффициент 0.691 0.863 0.609 0.677

Тэгш өнцөгт параллелепипед сэдвийн сумын сургуулийн - туршилтын бүлгийн дараах I, II шалгалтын хамаарал нь 0.691, хяналтын бүлгийн хамаарал нь 0.863 байна. Хотын сургуулийн - туршилтын бүлгийн дараах I, II шалгалтын хамаарал нь 0.609, хяналтын бүлгийн хамаарал нь 0.677 байна. Эндээс харахад хамаарлын коэффициент (корреляци) нь хүчтэй байгаа тул агуулгын хувьд найдвартай байдлыг илтгэж байна. a) Үнэлгээний аргачлал боловсруулж 2 өөр багш шалгалтын материалыг засаж хамаарлын коэффициентийг (корреляци) олвол дараах байдалтай байна.

4-р хүснэгт. Туршилтын бүлгийн I, II шалгалтыг 2 өөр багш зассан үнэлгээний хамаарлын коэффициент

80

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Бүлэг

Туршилтын бүлэг

Тэгш өнцөгт параллелопипед

Сэдэв

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Сургууль

Хот

Багш

Дараах шалгалт

1

I

2

I

1

II

2

II

Хамаарлын коэффициент 0.96

0.83

Тэгш өнцөгт параллелепипед сэдвийн шалгалтын 2 өөр багшийн - Дараах I шалгалтын хамаарал нь 0.96 - Дараах II шалгалтын хамаарал нь 0.83 байна. Эндээс харахад хамаарлын коэффициент (корреляци) нь хүчтэй байгаа тул 2 өөр багшийн үнэлгээний хувьд найдвартай байдлыг илтгэж байна.

2. Өмнөх болон дараах шалгалтын статистик ач холбогдолтой эсэхийг SPSS программ ашиглан шалгасан судалгааны үр дүн 5-р хүснэгт. 2 бүлгийн статистик үзүүлэлтүүд Сургууль

Шалгалт Өмнөх

Сум

Дараах I Дараах II Өмнөх

Хот

Дараах I Дараах II

Анги Туршилт 12а Хяналт 12б Туршилт 12а Хяналт 12б Туршилт 12а Хяналт 12б Туршилт 11е Хяналт 11б Туршилт 11е Хяналт 11б Туршилт 11е Хяналт 11б

Статистик ач холбогдол (p) 0.456 0.0008 0.224 0.248 0.047 0.012

Дундаж оноо M

Стандарт хазайлт SD

3.28

1.98

3.72

2.15

10.24

6.11

5.96

4.8

5.24

5.3

3.6

4.01

3.18

2.3

3.81

1.8

12.4

5.8

9.2

6.1

8.8

4.9

5.6

4.1

Өмнөх болон дараах шалгалтын статистик үзүүлэлтүүдийг тооцвол байдалтай байна. Сумын сургуулийн - өмнөх шалгалт нь 0.456 - Дараах I шалгалт нь 0.0008 - Дараах II шалгалт нь 0.224 Хотын сургуулийн - өмнөх шалгалт нь 0.248 - Дараах I шалгалт нь 0.047 - Дараах II шалгалт нь 0.012 байна.

http://news.num.edu.mn/oer2017

дараах

81

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

3. Нөлөөллийн хэмжээг (effect size) тогтоосон судалгааны үр дүн 6-р хүснэгт. 2 бүлгийн нөлөөллийн хэмжээ Сэдэв

Сургууль

Шалгалт

Тэгш өнцөгт параллелопипед

Дараах I Сум Дараах II Дараах I Хот Дараах II

Анги Туршилт 12а Хяналт 12б Туршилт 12а Хяналт 12б Туршилт 11е Хяналт 1б Туршилт 11е Хяналт 11б

Нөлөөллийн хэмжээ (d) 0.779 0.348 0.537 0.708

Дараах I, II шалгалтын нөлөөллийн хэмжээг олоход дараах байдалтай байна.

1. Сумын сургуулийн - Дараах I шалгалт нь 0.779 - Дараах II шалгалт нь 0.348 2. Хотын сургуулийн - Дараах I шалгалт нь 0.537 - Дараах II шалгалт нь 0.708 байна. Судалгааны дүгнэлт Математикийн хичээлийн геометрийн тэгш өнцөгт параллелепипед сэдвийг сонгон аваад геогебра программ ашиглан заасан болон уламжлалт аргаар заасан хичээлүүдийн агуулгыг эзэмшсэн эсэх, сурагчдын сурлагын амжилтыг харъцуулан судалгаа хийж дүгнэлт гаргалаа.

1. 2 бүлгийг харъцуулахын тулд эхлээд өмнөх эзэмшсэн мэдлэг нь ямар түвшинд байна вэ? Өмнөх мэдлэгийг шалгахад (сумын сургууль хотын сургууль ) мэдэгдэхүйц ялгаа байхгүй гэж гарсан. Энэ нь ижил түвшний мэдлэгтэй сурагчдад хичээлийг заасан гэсэн дүгнэлтэнд хүрч байна.

2. Хичээл заасны дараа ижил агуулгаар 2 удаа шалгалт авахад хамаарлын коэффициент сумын сургуулийн хувьд 0.7, хотын сургуулийн хувьд 0.609 байна. Мөн үнэлгээний аргачлал боловсруулан 2 багш материалыг засахад хамаарлын коффициент нь I шалгалтын хувьд 0.96, II шалгалтын хувьд 0.83 байна. Энэ нь сурагчдын мэдлэгийг хэмжиж буй багажны найдвартай байдлыг харуулна.

3. Хот болон сумын сургуулийн дараах шалгалтуудын нөлөөллийн хэмжээг тус тус тооцоход - Сумын сургуулийн дараах I шалгалтын нөлөөллийн хэмжээ нь 0.779 гарч нөлөөлөл сайн, - Дараах II шалгалтын нөлөөллийн хэмжээ нь 0.348 гарч нөлөөлөл бага, - Хотын сургуулийн дараах I шалгалтын нөлөөллийн хэмжээ нь 0.537 гарч нөлөөлөл дунд, - Дараах II шалгалтын нөлөөллийн хэмжээ нь 0.708 гарч нөлөөлөл сайн байна гэсэн дүгнэлт гарч ирж байна. Ерөнхийд нь судалгааны ажлаа дүгнэхэд хот болон хөдөөний сургууль байхаас үл

82

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

хамааран 2 бүлгийг харъцуулан нөлөөллийн хэмжээг тогтооход геогебра програм ашиглан хичээл заахад сурагчдын сурлагын амжилтанд нөлөөлөх нөлөөллийн хэмжээ сайн байна гэж үзэж болохоор байна. Зөвлөмж, хэлэлцүүлэг Үнэлгээний найдвартай байдлыг хэмжиж, статистик ач холбогдлыг тооцон үзэж, нөлөөллийн хэмжээг тогтоон 2 бүлгийг харъцуулсан судалгаа хийлээ. Судалгааг хийж байхад хамгийн чухал зүйл бол үнэлж байгаа багаж буюу шалгалтын найдвартай байдлыг тогтоох явдал байсан. Тиймээс яг юуг илрүүлэх гэж байгаа вэ? гэдэг зорилгоо тогтоон, шалгалтын материалыг сайн бэлдэж, үнэлэх аргачлалыг тодорхой болгох хэрэгтэй. Өмнөх “Математикийн хичээлд цахим хэрэглэгдэхүүн ашиглах нэгэн хувилбар” (Л.Янжинлхам, 2015) өгүүлэлд мультимедиа суралцахуйн онолын зарчмуудыг үндэслэж геогебра програмыг ашиглан бэлтгэсэн хэрэглэгдэхүүнээр хичээл заахад гарах давуу тал болон илүү үр дүнтэй байна гэсэн дүгнэлтийг өгч байсан бол энэ удаагийн судалгаа нь уг хэрэглэгдэхүүнийг ашиглан заахад суралцагчдын сурлагын амжилтанд эерэг нөлөөтэй байгаа эсэхийг тогтоохыг оролдсон. Мөн судалгаа хийж байхад олон хүчин зүйл судалгааны үр дүнд нөлөөлөх магадлалтай. Тухайлбал байнга уламжлалт аргаар хичээл заалгаж байсан суралцагчдад проектор ашиглан заалгаж байгаа бол, мөн хичээл заадаг багшаас нь өөр багш заах гэх мэт хүчин зүйлс. Тиймээс судалгааг олон удаа давтан явуулж, үр дүнг гаргавал илүү найдвартай болж байж болох юм. Цаашид дунд болон ахлах ангийн математикийн хичээлүүдээс геогебра програм ашиглан заавал илүү үр дүнтэй байх болон багш нарт заахад хүндрэлтэй байдаг сэдвүүдийг сонгон авч хэрэглэгдэхүүн бэлтгэн туршилт судалгаа хийж, нөлөөллийн хэмжээг тогтоон, сайжруулах зорилготой байна. Ашигласан ном 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

Геогебра хураангуй гарын авлага http://tube.geogebra.org/ http://geogebra.org/ George A. Morgan., Nancy L. Leech., Gene W. Gloeckner, Karen., C. Barrett.

(2004). SPSS for introductory statistics Second edition Richard E. Mayer. (2009). Multimedia learning second edition. Антони Ж.Нитко., Сюзан М.Брүүкхарт., Суралцагсдын эзэмшсэн боловсролыг үнэлэх арга зүй, 47-123 Нээлттэй боловсрол Эрдэм шинжилгээний хурлын эмхэтгэл, 98-99 Боловсрол судлал 2016 Дугаар 19 (454), Сэтгүүл, УБ Э.Чойсүрэн, (МУБИС, МБУС, 2016) , Геогебра програм ашиглан сургалтын хэрэглэгдэхүүн боловсруулж туршсан үр дүн Г.Пэрэнлэй, Л.Нэргүй, Б.Энхболд., (2015), Геометрийн хичээлд цахим хэрэглэгдэхүүн бэлтгэх, “Геогебра” програмыг ашиглах боломж “XII ангийн Пирамид сэдвийн жишээн дээр”, Архангай аймаг Л.Янжинлхам (2015)., Математикийн хичээлд цахим хэрэглэгдэхүүн ашиглах нэгэн хувилбар, УБ Ц.Навчаа, Л.Янжинлхам, С.Мягмарлхам., (2016) Геогебра программаар математикийн хичээлийн хэрэглэгдэхүүн бэлтгэхдээ ГеогебраТубе ашиглах нь, УБ http://news.num.edu.mn/oer2017

83

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

“ДАРХАН-УУЛ АЙМГИЙН АНГЛИ ХЭЛНИЙ БАГШ НАР AMERICAN ENGLISH WEBINAR-Т ХАМРАГДАН АЖЛЫН БАЙРАН ДЭЭРЭЭ ХӨГЖИЖ БАЙГАА НЬ” Х.Сэлэнгэ, Б.Пүрэвсүрэн Т.Сарандэлгэр, М.Туяа Дархан-Уул аймгийн Дархан сумын “Жигүүр” цогцолбор, Шарын гол сумын 2-р сургуулийн англи хэлний багш нар khasbaatarselenge@yahoo.com, puugii 0726@yahoo.com, m.tuya05@yahoo.com, saraa_670504@yahoo.com

Хураангуй Монгол улсын хөгжлийг тодорхойлогч боловсролын салбарын гол хүч болсон багшлах боловсон хүчний чанараас боловсролын шинэчлэлийн үр дүн шууд хамааралтай. Улс орны хөгжил, ирээдүйг тодорхойлох гол салбар болохын хувьд энэхүү өөрчлөлт шинэчлэлт нь багш биднээс өндөр түвшний мэдлэг, мөн цаг үеэ даган уян хатнаар хөгжих чадварыг шаардаж байна. Иймд багш нар мэдээлэл харилцааны технологи хөгжсөн өнөө үед онлайн орчинд өөрт хэрэгтэй мэдээллийг хүлээн авч,боловсруулан,ашиглах дамжуулах замаар ажлын байран дээрээ өөрийгөө хөгжүүлэх зайлшгүй шаардлагатай байна. Учир нь бид бүхний мэдлэг чадвараас шалтгаалан сурагч, шавь нар маань хөгжих боломжтой билээ. Энэхүү өгүүллээрээ бид гадаад хэлний багш нар ажлын байран дээрээ Онлайн сургалтаар хөгжих боломж, хэрэгцээ ямар түвшинд байгааг илрүүлэн мөн энэхүү сургалтанд хамрагдсанаар гарч болох хүндрэл бэрхшээл, сургалтын давуу болон сул талыг хэлэлцүүлэг ярилцлагын үр дүнд шинжлэн судлахыг зорилоо.

American English Webinar Course нь АНУ-ын боловсрол соёлын яамнаас гаргасан үндэсний хөтөлбөр бөгөөд дэлхий дахинаа хэл судлаачид, багш нар сурагч төвтэй сургалтандаа өргөн ашигладаг онлайн сургалтын нэг төрөл юм. Энэхүү хөтөлбөрийг англи хэлний багш нар сургалтандаа ашигласнаар ажлын байран дээрээ хөгжих боломжтой гэж бид үзэж байна. Түлхүүр үг: Багшийн хөгжил, мэдээлэл харилцааны технологи, English Webinar Course, түгээн дэлгэрүүлэлт Удиртгал Багш нарыг шинэ санаачлагад хөтлөх, санаачлагын үр дүнд шилдэг арга, технологийг бий болгох, тэрхүү сургалтын үр дүнтэй арга, технологи, тэргүүн туршлагыг цаг хугацаа орон зайнаас үл хамаарсан байдлаар түгээх, ярилцах, суралцах тогтолцоог дэлхий дахинд хэрэгжүүлсээр байна. БСШУЯ сайд асан Гантөмөр “ Орчин үед хүүхдийн онцлог хэрэгцээнд үндэслэн сургалтын арга хэлбэрүүдийг амжилттай туршин хэрэгжүүлж байна. Энэ цаг үед хүүхдийн сурч хөгжих явцыг мэдээллийн технологийн арга хэрэгслээс ангид авч үзэх аргагүй

84

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

юм. Тийм учраас өнөөгийн сургалтын системийн шийдэж чадаагүй олон асуудлыг шийдэж үр дүнтэй нь нотлогдож байгаа цахим сургалтын технологи дэлхий дахинд болоод манай улсад өргөн дэлгэр ашиглагдаж байна.Дэлхий нийтэд эрдэмтэн судлаачид багш нар сурагчид эцэг эхчүүд хамтран суралцан, хөгжиж интернетэд суурилсан нээлттэй боловсролын нэг талбар бий болж байгаа нь насан туршийн тасралтгүй чанартай боловсрол эзэмших боломжийг бүрдүүлж байгаа юм. Технологийн энэхүү боломжийг бид боловсролын чанарын шинэчлэл хийхэд ашиглах зайлшгүй шаардлага гарч байна” гэж дурьджээ. Англи хэлний багш нарын хувьд гадаад хэлний чадвартаа тулгуурлан МТХ, интернетийн орчинд ажиллан өөрийн хэлний академик мэдлэг, заах арга зүйгээ хөгжүүлэх шаардлага өнөө цагт зайлшгүй тавигдаж байна.

American English Webinar Course бол англи хэлийг судалж буй дэлхийн олон орны багш нарт англи хэлийг заах арга зүй, хэлний бүхий чадваруудыг хөгжүүлэх боломжтой, өргөнагуулга хүрээг хамарсан бүхий л төрлийн хэрэглэгдэхүүнтэй цахим систем юм. Энэ сайтад олон төрлийн сургалтын материал хэрэглэгдэхүүнийг текст , видео, онлайн хэлэлцүүлгийн хэлбэрээр байршуулсан байдаг бөгөөд бид энэхүү сургалтанд хамрагдаж өөрсдийн сурч мэдсэнээ бусадтай хуваалцах зорилгоор судалгааны объект болгон сонгосон болно. American English Webinarсайтын “Shaping the Way We Teach English” онлайн сургалт нь анх 2010 оны 11 сарын 10нд эхэлсэн. 2015 оны 6 сарын 1нийг хүртэл 5-6 цуврал хичээл бүхий 16 модуль явагдсан. 2015 оны 9 сарын 9нээс “American English webinar series 5” шинээр эхэлж 2016 оны 5 сарын 3ныг хүртэл явагдах юм.Багш нар энэхүү сургалтанд хамрагдсанаар өөрсдийн хэлний мэдлэг, сонсох, ярих, унших бичих чадвар мөн заах арга зүйн ур чадвараа хөгжүүлэхээс гадна олон орны багш нарын байршуулсан presentation, даалгавар дасгалуудыг жишиг, жишээ болгон сургалтын агуулгадаа тохируулан ашиглах эсвэл шууд байгаагаар нь хэрэглэх боломжтой юм. Арга зүй 1. Бид судалгааны ажлаа 2017 оны 01 сарын 25 нд Дархан-Уул аймгийн “ОИЦ” цогцолбор сургууль дээр зохиогдсон аймгийн заах аргын нэгдлийн ажилд хамрагдсан 1, 4, 9, 15, 18, Од, Оюуны ирээдүй сургуулийн 30н багшаас хаалттай асуулгаар авсан. Мөн харьцуулсан судалгаа хийх үүднээс нээлттэй асуулгыг АНУ-н иргэн Жюди Эмерсоноос имайлаар авсан. ШУТИС-н Англи хэлний тэнхимийн мэргэжилтэн багш /Майл: judy@judyemerson.org Утас: 94501957 /2017-01-26/ 2. 2017 оны 02-15 нд “Жигүүр” цогцолбор сургууль дээр хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан. Судалгаа 1. Тандалтын судалгаа Дархан-Уул аймгийн ЕБС-н Англи хэлний 30 багш Судалгааны гол зорилго нь англи хэлний багшнар онлайн сургалтаар мэдлэг чадвараа хөгжүүлэх эрэлт хэрэгцээ,хүндрэл бэрхшээл ямар түвшинд байгааг илрүүлэх, шийдвэрлэх арга замыгсудалж багш нарт American English Webinar сургалтын талаар мэдээлэл хүргэж өөрсдийн ажлын байрандаа хөгжиж буй туршлагаа хуваалцахад оршино.

http://news.num.edu.mn/oer2017

85

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Багш нарын ажилласан жил

20%

23%

1-5 дахь жилдээ ажиллаж буй багш 5-10 дахь жилдээ ажиллаж буй багш 10-15 дахь жилдээ ажиллаж буй багш

17%

15-с дээш жил ажиллаж буй багш

40%

1-р график. Санал асуулга 1

Та онлайн сургалтанд хамрагдан ажлын байрандаа хөгжих боломжтой гэж үзэж байна уу?

7%

Тийм Үгүй

93%

2-р график. Санал асуулга 2

Та онлайн сургалтаар аль чадвараа илүү хөгжүүлэхийг хүсэж байна вэ?

30%

37%

Заах арга зүйн чадвар Ярих чадвар Сонсох чадвар Унших, бичих чадвар

13%

3-р график. Санал асуулга 3

20%

Та өөрийн мэдлэг онлайн сургалтуудаас нэрлэнэ үү?

33% 67%

Сургалт нэрлээгүй Free online course

4-р график. Санал асуулга 4

86

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Та American English webinar -т хамрагдаж байсан уу?

16%

Тийм Үгүй

84% 5-р график. Санал асуулга 5 Та онлайн сургалтанд хамрагдахад таны хувьд ямар хүндрэлүүд гарна гэж үзэж байна бэ? Компютер техник хэрэгсэл дээр ажиллах чадвар хангалтгүй 20% Интернет орчингүй 23%

Төлбөртэй 17%

Мэдээлэлгүй 40%

6-р график. Санал асуулга 6 Судалгаа-1 Дүгнэлт Судалгаанд хамрагдсан багш нарын дийлэнх нь буюу 40 хувь нь 5-10 дахь жилдээ ажиллаж байгаа залуу багш нар байсан бөгөөд нийт багш нарын 93 хувь ньонлайн сургалтанд хамрагдан хөгжих сонирхолтой байна. Санал асуулга # 3-т судалгаанд оролцогчдын 37 % нь заах арга зүйн чадвараа хөгжүүлэхийг хүссэн байна.Сонсох, унших, ярих чадварын хувьд онлайн сургалтаар нэгэн зэрэг хөгжүүлэх бүрэн боломжтой. Санал асуулга #4 т багш нарын дийлэнх нь буюу 66 % нь сургалт нэрлээгүй, нэрлэсэн багш нарын хувьд American English webinar,Coursera, Canvas Oregano гэх мэт онлайн курсыг нэрлэжээ. Асуулга#5тAmerican English webinar –т хамрагдсан багш нар 16% эзэлж байгаа нь онлайн сургалт ашиглан хөгжиж байгаа багш нар цөөн байгааг харуулж байна. Мөн асуулга #6т онлайн сургалтанд хамрагдахад мэдээлэлгүй байдаг нь хүндрэл болдог гэж ихэнх оролцогчид хариулжээ. Энэ нь ямар сайт дээр ямар чиглэлийн сургалт хэзээ, хэдэн цагт болох талаарбагш нарт тэр бүр мэдээлэл байдаггүй нөгөөтэйгүүр багш нарын интернет орчинд ажиллах чадвар хангалттай бус, зарим сургууль нь интернетгүй /гэрт мөн адил/ зэргээс үүдэлтэй болох нь судалгаанаас харагдаж байна. Нээлттэй судалгаа: /Yahoo mail ашиглан авсан нээлттэй судалгаа /Оролцогч Жюди Эмерсон / ШУТИС-н Англи хэлний тэнхимийн мэргэжилтэн багш/ И-мэйл: judy@judyemerson.org

http://news.num.edu.mn/oer2017

87

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Утас: 9450-1957 Энэхүү судалгааг ШУТИС-ын мэргэжилтэн багш Judy Emerson-тай майлаар харилцаж авсан бөгөөд судалгааны гол зорилго нь гадаад орны багш нар онлайн сургалт ашиглан хөгждөг эсэхийг нээн илрүүлэхэд чиглэгдсэн. Мөн англи хэлний багш нарт зориулагдсан онлайн сургалтуудын талаар мэдээлэл авах зорилготой болно. /Судалгааг хавсралтаар оруулав/ Нээлттэй болон хаалттай асуулгын үр дүн АНУ-н мэргэжилтэн багшийн судалгааны асуулгад хариулсан байдлаас үзвэл онлайн сургалт нь гадаад багш нарын өөрийгөө хөгжүүлэх үндсэн сургалтын хэлбэр хэдийнээ болсон байна. Харин манай судалгаанд хамрагдсан багш нарын 90 % нь онлайн хэлбэрээр өөрийгөө хөгжүүлэх боломжтой гэж үзсэн ч онлайн сургалтанд хамрагдсан багш нарынтоон үзүүлэлт 33% тай байна. Багш нарын дийлэнх нь мэдээлэл дутмаг, мөн тодорхой хувь нь интернет орчингүй, компьютер цахим орчинд ажиллахад хүндрэлүүд гарна гэж үзсэн.Мөн бид багшийн ажлын ачаалал, тухайн орны цагийн зөрөө нөлөөлнө гэж үзэж байна. Судалгаа-2 Туршилт судалгааны үр дүн 2017 оны 01 сарын 25ны өдрийн ЗАН-н ажлаар илтгэлийн багийн гишүүд хамтран American English webinar-т хамрагдаж буй туршлагаа хуваалцаж багшийн сургалтын үйл ажиллагааны чанарт гарч байгаа ахиц болон өөрийн ямар чадвараа хөгжүүлж байгаа талаараа мэдээлэл хийж туршлагаа түгээн дэлгэрүүлсэн.

1. Багш Б.Пүрэвсүрэн Strange “Weather & Climate Change Activities for the English Classroom” pdf цахим хэрэглэгдэхүүнийг 7-р ангийн Unit-7 Environment бүлэг сэдвийн хичээлд ашиглаж зааснаар сурагчдын үгийн нөөц нэмэгдэж хичээлд оролцох оролцоо сонирхол нэмэгдсэн байна. Багш American English series 5 сургалтаар өөрийн заах арга зүйн чадвараа хөгжүүлж байна гэж мэдээлсэн.

2. Багш Х.Сэлэнгэ болон М. Туяа нь 12-р ангийн англи хэлний сонгон суралцах хичээлд VOA/’’Voice of America’’ сайтын мэдээг сонсгож сурагчдын сонсох чадварыг нь хөгжүүлж байна.Мөн мэдээний шинэ үгсийг орчуулах замаар үгсийн сангаа нэмэгдүүлж байна.Үүнд 12-р ангийн 2-р бүлэг сэдэв ‘Information and communication’, 4-р бүлэг сэдэв ‘Story telling’, 7-р бүлэг сэдэв ‘News, news” сэдвүүдэд онлайн курсын сонсголын хичээл, даалгавруудыг оруулж өгсөн ба ялангуяа ЭЕШ-ын англи хэлний даалгаварт сонсох даалгавар нэмэгдэж байгаатай холбоотой бусад хичээлд богино хэмжээний сонсголын даалгавруудыг тогтмол ажиллуулж байна. Багш нар сонсох чадвараа хөгжүүлж чадаж байна гэж үзсэн. Багш Т.Сарандэлгэр “Reader’s Theater for EFL Classrooms” үйл ажиллагааг дугуйлангийн үйл ажиллагаандаа хэрэгжүүлснээр жүжиглэх авьяастай сурагчдын англиар унших ярих чадварыг хөгжүүлж байна. Сурагчид Snow white and 7dwarfs үлгэрийг жүжигчилсэн дүрийн тоглолтыг эцэг эхчүүддээ тоглож үзүүлсэн.

1.1-р хүснэгт American English Сайтад байршуулсан хэрэглэгдэхүүнээс хичээл сургалтандаа ашигласан байдал

88

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Хэрэглэгдэхүүн

анги

Board games

7,8,9

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Бүлэг сэдэв

Сонсох хичээл 10,11,12

Хэрэглэгдэхүүнийг хэрхэн бэлтгэсэн

Хэдэн цагийн хичээлд ашигласан

Nice ideas, Types AEWC-ийн fun and of houses, environgames хэсгээс ment загвар авч дуурайлган хийсэн

9

Information and communication, Storytelling, News news,

Speaking, listening and pronunciation хэсгээс шууд авч ашигласан

12

Critical and creative thinking

10,11,12 speaking club

Creative writing

Шууд авч хэрэглэсэн

18

Сонсох хичээл (дуу, шүлэг)

5,6

Body, Everyday life, My school, Food, Stories

Шууд авч хэрэглэсэн

12

Судалгаа-3 Хэлэлцүүлэг 2.1-р хүснэгт Судалгаанд хамрагдсан багш нар ярилцлага өрнүүлсэн байдал Багш нарын Багш ажилласан нарын жил тоо 1-5

12

5-10

15

10-15

5

15 болон түүнээс дээш

8

Хариулт

Таны хувьд бэрхшээл юундаа байна гэж үзэж байна вэ?

Сургалтын давуу тал

Тийм100%

Сонсож ойлгох чадвар

Visual хэлбэрээр материал нь өгөгдсөн байдаг

Энэ онлайн сургалтанд хамрагдах хэрэгцээ байна уу?

Тийм100%

Ажлын ачаалал цаг их орно

Хүссэн үедээ хаанаас ч хандалт хийх боломжтой.

Хөгжих боломжтой гэж үзэж байна уу?

Тийм3 хүн

Хөтөлбөр сурах бичгийн агуулгаас зөрөөтэй

Уян хатан олон сонголттой. Сурагч төвтэй Олон улсын стандартад нийцсэн хөтөлбөр

Тийм2 хүн

МХТ дээр ажиллах чадвар дутмаг

Ашиглахад хялбар хүссэн үедээ орж болно

Асуулга

Хэлэлцүүлгийн үр дүн Хэлэлцүүлгийг нийт 40 н багшийн дунд явуулсан. Багш нарын хариултаас харахад нийт 55 хувь нь онлайн сургалтад хамрагдах шаардлагатай байна гэж үзсэн боловч 10-аас дээш жил ажилласан багш нарын дийлэнх хувь нь хөгжих боломжгүй, онлайн сургалтанд хамрагдах боломжгүй гэж хариулсан байна. Харин 1-10 жил ажилласан багш нар онлайн сургалтанд хамрагдах сонирхол их байгаа боловч ажлын ачаалал их, сонсох ойлгох чадвар тааруу байгаа нь бэрхшээл болж байна. Тус хэлэлцүүлгийн дараа судалгаанд хамрагдсан багш нараас 25 н багш энэхүү сургалтанд хамрагдах хүсэлтэй байгаагаа илэрхийлж хаяг, sign up хийх

http://news.num.edu.mn/oer2017

89

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

зааварчилгаагаа авсан. American webinar –н ээлжит section нь 2017-02-15 нд монголын цагаар 21:00 болсон. 2017-03-1 нд сургалтын ээлжит section болсон бөгөөд судалгааны ажлын үр дүнг сайжруулах зорилгоор AE webinar-н сүүлийн 2 жилийн тандалтын тоо сургалтанд бүрэн хамрагдсан багш нарын тоон судалгааг АНУ-н УБ дахь ЭСЯ-ны мэргэжилтэн Т.Алтанцэцэгтэй имайлаар холбогдож авсан. Дархан-Уул аймгийн хэмжээнд одоогийн байдлаар нийт 30 багш хамрагдаад байгаагаас 15 нь 2015-2016 онд хамрагдсан байна. Энэ сайтад sign up хийх тандалт их ч 5-6 удаа бүрэн хамрагдсан тохиолдолд сертификат олгодог байна.

2016 оны цуврал сургалтанд хамрагдаад байгаа багш нарын мэдээллийг авч хавсралтанд орууллаа. Багш нар сургалтанд хамрагдсанаар хэрхэн хөгжиж байгаа талаар туршлагыг утас, майл чат ашиглан авч судалгааны ажилдаа орууллаа.

1. 18-р сургуулийн Багш Оюунбилэг 7-р ангийн ‘Nice ideas’ бүлэг сэдвийн хүрээнд Present PerfectTense /for experience /дүрмийг сурагчдад заахдаа багш нарт зориулсан “Games for learning American English’ арга зүй дээр тулгуурлан тус хичээлтэй холбоотой “Вoard game”хийж сурагчдаар тоглуулсан байна. Мөн тус тоглоомын аргыг 8-р ангийн ‘Types of houses’ сэдэвт тохируулан бэлдэж ажиллуулжээ.

2.“Жигүүр” цогцолбор сургуулийн багш М.Долгормаа 5-р ангийн сурагчдад ‘Elementary course’-оос шүлэг, дуу, унших материалууд авч сонсгож, чээжлүүлснээр англи хэлийг анхлан сурч байгаа сурагчдын сонсох чадвар, хэллэг, дуудлага анхнаасаа зөв хэвших ач холбогдолтой байгааг дурьдсан. Дүгнэлт Энэхүү судалгааны ажлын үр дүнгээс харахад англи хэлний багш нар ажлын байрандаа онлайн сургалтаар хөгжих хэрэгцээ шаардлага байгаа нь харагдаж байна. Бид судалгааны ажлаараа дамжуулан American English webinar –т хамрагдан хөгжиж байгаа өөрсдийн туршлага, арга зүйгээ хуваалцаж багш нарын идэвхи санаачлага ажлын байран дээрээ хөгжихөд нь ямар ахиц, давуу тал авчирсныг харуулахыг зорилоо. Мөн Дархан-Уул аймгийн англи хэлний багш нарын онлайн сургалтын талаарх мэдээлэл, тэдний санал бодлыг хэлэлцүүлгийн аргаар илрүүллээ.

“American English Webinar’’онлайн сургалтын явцын талаар эрх бүхий мэргэжилтнээс үнэн бодит мэдээлэл авч өнөөгийн нөхцөл байдлыг гаргаж тавьсан. Онлайн сургалтанд хамрагдахад гарах хүндрэл бэрхшээлийг тандалтын судалгаагаар илрүүлсэн. Дархан-Уул аймгийн англи хэлний багш нарт нь ажлын байрандаа англи хэлний тусгай чадварууд болон заах арга зүйгээ хөгжүүлж байгааг энэхүү судалгааны ажлаар харуулж байна. Цаашид дэвшүүлэх санал БСШУЯ-аас Багш нэг бүрийг зөөврийн компьютерээр хангасан нь МХТ-г ашиглан ажлын байрандаа төдийгүй ажлын бус цагаар интернет орчинд өөрийн мэргэжил боловсрол, мэргэшлийн чадвараа хөгжүүлэх өргөн боломжийг олгож байгаа юм. Иймд чанартай нээлттэй боловсрол олгох онлайн сургалтанд багш хамрагдсанаар боловсролын чанарт эерэг өөрчлөлт, сурагчдын мэдлэг чадварт бодит үр дүн, ахиц гарна гэж үзэж байна. Англи хэлний багш нар бид хамтран багаар ажиллаж онлайн сургалтанд

90

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

зэрэгцэн хамрагдсанаар илүү системтэй, зохион байгуулалттай суралцаж, бие биедээ туслах, хамтран ажиллах замаар сургалт илүү үр дүнтэй болно гэж үзэж байна. Цаашид мэргэжил, сонирхлын бүлгээр нэгдэн онлайн сургалтанд хамтран хамрагдахыг багш нарт санал болгож байна. Ном зүй 1. Нээлттэй боловсрол -2016 ЭШХ-н эмхтгэл 2. Монгол улсын боловсролын салбарт 2010 он хүртэл хугацаанд Мэдээлэл, холбооны технологийг хөгжүүлэх үндсэн чиглэл 3. “Багш нарын МХТ-ийн чадамжийн бүтэц” (ICT Competency Framework for Teachers, ICT-CFT) Юнескогийн зөвлөмж 4. http://www.americanenglishwebinars.com/ 5. www.iptd.mn Багшийн мэргэжил дээшлүүлэх институт “Багшийн Үндсэн сургалтын бүртгэл” 6. www.wikepedia“Что такое обучение онлайн?”

http://news.num.edu.mn/oer2017

91

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

УЛАМЖЛАЛТ БОЛОН ЦАХИМ ҮНЭЛГЭЭНИЙ АСУУДАЛ О. Мягмарсүрэн МУБИС-НХУС-ГХТ багш myagmarsuren@msue.edu.mn

Хураангуй Өнөөгийн мэдээлэл технологийн ололт амжилттай уялдан дэлхийн улс орнуудад цахим сургалтын хэлбэр өргөн нэвтэрч байгаа үед манай ихэнх сургуулиуд суралцагчдынхаа мэдлэг чадварыг үнэлэхдээ уламжлалт аргаар буюу цаасан тест хэрэглэсээр байгаа нь ямар давуу болон сул талтай болохыг, тэрхүү үнэлгээ нь хэр бодит үнэн байгааг болон МУБИС-ийн бакалавр, магистрант, докторантуудын гадаад хэлний үнэлгээг уламжлалт болон цахим аргаар үнэлэн, тэдгээрийг хооронд нь харьцуулсан үр дүнг танилцуулж байна. Аливаа үнэлгээний найдвартай болон үндэслэл нотолгоотой байх шаардлага нь сорилгын дүгнэлтийг үнэн зөв гаргах арга хэлбэр, үр дүнгийн хэмжилтээс хамаарна хэмээн үзэж байна. Судалгааны ажлын гол зорилго нь уламжлалт болон цахим аргаар суралцагчдын мэдлэг, чадварыг үнэлэхийн эерэг, сөрөг талуудыг судлан тогтоох бөгөөд тухайн сэдвийн дагуу гадаад дотоодын онолын ном, сурах бичиг, эрдэмтдийн бичсэн өгүүллийг уншиж судлан, тест засах машин болон програм ашиглан оюутнуудын гадаад хэлний мэдлэг чадварыг цахимаар үнэлэн туршиж, үр дүнг тооцсон болно. Судалгаанд МУБИС-ийн 2015-2016, 2016-2017 оны хичээлийн жилд суралцаж буй бакалаврын 160, магистрант 70, докторант 40 буюу нийт 270 оюутан хамрагдсан ба анализ хийх, ажиглалт, туршилт, баримт шинжилгээ, ярилцлага, асуулга, ерөнхийлөн дүгнэх зэрэг аргуудыг тус судалгаанд хэрэглэсэн болно. Түлхүүр үг: хэлний үнэлгээ, зарчим, комьпютерт суурилсан үнэлгээ Удиртгал Цахим үнэлгээ буюу и-үнэлгээ, онлайн үнэлгээ, компьютерт тулгуурласан үнэлгээ, компьютерт суурилсан үнэлгээ гэх мэтээр нэрлэдэг энэхүү үнэлгээ нь боловсрол, эрүүл мэнд, сэтгэц болон сэтгэл зүйн үнэлгээнд мэдээллийн технологийг ашиглахыг хэлнэ.

2000 оны 11-р сард Кэмбрижийн их сургуулийн дотоод шалгалтын байгууллага цахим үнэлгээний талаар (Кэмбрижийн үнэлгээ хэмээх) анхны өргөн цар хүрээтэй туршилт судалгаа хийсэн байна. Энэхүү судалгааны гол зорилго нь “Academic dishonesty” буюу хуулах, хуурахаас сэргийлэх байсан бөгөөд эхэндээ гараар бичсэн материалыг цахим үнэлгээний системд уншуулдаг байв. (Tom Benton ,2015) Эрдмийн шударга бус явдал буюу шалгалтын үеэр хуулах, хуурах асуудал боловсролын байгууллагуудын бүх шатанд тохиолддог. Уламжлалт танхимын

92

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

сургалтын үед суралцагчид нууцаар тэмдэглэл хэрэглэх, нэг нэгнээсээ хуулах, шалгалтын явцад бусад суралцагчийн материалыг харах, бусдын гэрийн даалгаврыг хуулах, эх сурвалжийг нь дурдалгүйгээр ном, сэтгүүл, өгүүлэл хуулах зэрэг асуудал гардаг. Суралцагч оюуны өмчийн хулгай гэж юу болохийг мэдэхгүйгээс, эсвэл цагийн менежмент муу, илүү сайн дүн авах зэргээс шалтгаалж хуулдаг байна. (RM Results, 2015) Олон улсын хэмжээнд шалгалтыг зөвхөн цаасан хэлбэрээр авах нь бодит мэдлэг чадварыг үнэлж чадахгүй байгаа гэсэн хандлагатай болсон байна. Ийм учраас цахим аргаар суралцагчдыг үнэлэх боломж, цахимаар үнэлэхийн давуу болон сул талууд, бэрхшээл, мөн багш сурган хүмүүжүүлэгчдийн ажлыг хөнгөвчлөх боломжтой байгаа эсэхийг судлахаар бид энэхүү сэдвийг сонгосон болно. Үнэлгээ нь хэрэглэх боломжтой байх (practicality), найдвартай байх (reliability), үндэслэл нотолгоотой байх (validity), үнэн зөв байх (authenticity) зарчмуудыг баримталдаг. Сургуулиудын удирдлагууд, болон багш нар энэхүү зарчмыг чухалчлан үзэж, хянан баталгаажуулснаараа сургалтын чанар дээшлэх ач холбогдолтойг ойлгох хэрэгтэй байна. Тиймээс дээрх зарчмуудыг товч тайлбарлавал: 1. Үнэлгээг хэрэглэх боломжтой байх гэдэг нь • Хэт их үнэтэй биш • Тохиромжтой цагийн хязгаартай байх • Хэрэглэхэд харьцангуй хялбар байх • Тодорхой, цаг хэмнэж үнэлэх, шалгах боломжтой байх юм.

2. Найдвартай байх зарчмыг доорх байдлаар ангилдаг. Үүнд: • Суралцагчтай холбоотой найдвартай байдал (Суралцагч шалгалтын үед бие муу байх, эсвэл бие сэтгэлийн бусад таагүй байдал зэргээс шалтгаалж үнэлгээ найдвартай эсэх нь хамаарч болно.)

• Үнэлгээ өгөх хүний найдвартай байдал (Үнэлгээ өгч буй хүн буюу багш шалгуур үзүүлэлтийг андуурах, анхаарлаа төвлөрүүлээгүй байх, туршлагагүй байх, эсвэл шууд энэ оюутан муу байсан, сайн байсан гэх хувийн үзлээр хандан болгоомжгүйгээр дүгнэх зэрэг асуудал орно.)

• Тест авч буй газрын найдвартай байдал (Сонсголын шалгалт авч байх үед гадаа чимээ сонсогдох, цонх нээлттэй байснаас доор нь сууж буй оюутанд бүдэг сонсогдох, ангийн гэрэлтүүлэг тод бүдэг эсэх, температур хэвийн байх, бүр сандал ширээний нөхцөл байдал хэр байх нь хүртэл энэхүү найдвартай байдалд ордог.)

• Тестийн найдвартай байдал (Зарим үед тест өөрөө үнэлгээний алдаатай байх нь бий. Хэт урт, эсвэл агуулга сэдэв холбогдолгүй байх зэрэг хамаарна.)

3. Үнэлгээний үндэслэл, нотолгоотой байдал ( Энэ нь хамгийн чухал зарчим юм. Тухайлбал унших чадвар шалгаж байгаа бол уншиж буй сэдвийн талаарх өмнөх мэдлэгийг бус уншиж ойлгох чадварыг шалгасан байх ёстой. Үүнийг үндэслэлтэй тест гэж болно.)

4. Үнэн зөв байх (Тест үнэн зөв байх нь дараах зүйлтэй холбоотой. Үүнд: • Тестэнд хэрэглэх хэл аль болох энгийн байх • Дэд хэсгүүд нь салангид бус хам сэдэвтэй холбоотой байх • Сонгосон сэдвүүд суралцагчдад сонирхолтой байх • Сэдэвчилсэн зохион байгуулалттай байх

http://news.num.edu.mn/oer2017

93

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

• Бодит амьдралд ойрхон даалгавар, дасгалтай байх. Сүүлийн үед суралцагчдад урт, нуршсан, уйтгартай, хүнд, бодит амьдралаас хол сэдэв бүхий унших чадвар шалгасан материал өгөхөөс татгалзаж байна.) (H. Douglas Brown, 2004) Цаасан тестийг гараар засахад маш их цаг зарцуулдаг. Харин цаг хэмнэхийн тулд цахим тест авах, эсвэл тестийг машинаар уншуулж болно. Тухайлбал МУБИС-д 2015-2016 онд элсэж буй 3000 орчим оюутнаас англи хэлний түвшин тогтоох тест аваад 28 багш гараар засахад 7 хоног ажлын бус цагаар ажилладаг байсан. Ийм нөхцөлд ажиллаж байгаа багш нараас “Үнэлгээ өгөх хүний найдвартай байдал”-ын талаар шаардах хэцүү бөгөөд тодорхой, цаг хэмнэж үнэлэх, шалгах боломжтой байх зарчим алдагдаж байна. Өөрөөр хэлбэл шөнө 02 цаг өнгөртөл гараар тест засаж байгаа багш шалгуур үзүүлэлтийг (шаблоны хариу) андуурах, анхаарлаа төвлөрүүлээгүй байх тохиолдол гарсныг үгүйсгэх аргагүй юм. Харин тест засагч машинаар уншуулдаг болсноос хойш цаг хэмнэж, “Үнэлгээ өгөх хүний найдвартай байдал” илүү сайжирсан байх нь тодорхой боловч тест засагч машины дүн автоматаар сургуулийн дүнгийн цахим системд орохоор холбогдоогүй байгаа учраас багш оноог засах магадлал гарч ирдэг нь үнэн. Энэ тохиолдолд үнэлгээний зарчмаас гадуур багшийн ёс зүй болон бусад зарчим яригдах ба багш өөрийн танил, хамаатан садны хүүхдийн дүнг засах, багш багшаасаа эсвэл багш нараас эрх бүхий албан тушаалтангууд дүн тавьж өгөхийг гуйх, шаардах, тулгах асуудал ил биш ч байнга байсаар байгаа нь монгол улсын боловсролын салбарын хөгжил дэлхийн олон улс орнуудаас яагаад доогуур байдагийн өчүүхэн нэг шалтаан болох буй за. Энэхүү судалгааны ажлын гол асуудал бол бид үнэлгээний зарчмуудыг баримталж чадаж байгаа эсэх, үнэлгээ хэр бодит, шударга явагддаг талаар түлхүү анхаарсан бөгөөд цахимаар үнэлэх нь хамгийн шударгаар үнэлж байгааг харуулж байна. Нэгэнт бичих, ярих, сонсох чадварыг үнэлэхгүй байгаа учраас багшийн оролцоо, нөлөөгүйгээр оюутнуудын түвшин тогтоох шалгалтыг цахимаар авах бүрэн боломжтой. Харин бичих, ярих чадварыг шалгах үед багшийн оролцоо чухал болох юм. Англиар өөрийгөө чөлөөтэй танилцуулах ч чадваргүй хэлний бус мэргэжлийн бакалавр, магистр, доктор оюутан төгсгөж байгаа нь “Үнэлгээний үндэслэл, нотолгоотой байдал”-тай шууд холбоотой хэмээн үзэж байна. Уламжлалт болон цахим үнэлгээний асуудал Хэлний үнэлгээ, хэлний тестийн асуудал нь хэрэглээний хэл шинжлэлийн нэгэн салбар юм. Гол судлагдахуун нь их дээд сургууль, коллеж, ЕБС-ийн хүрээнд эх хэл болон гадаад хэлний үнэлгээ, ажлын байран дахь хэлний хэрэглээнд үнэлгээ хийх, цагаачлал, иргэншил, улс төрийн орогнолын хүрээнд хэлний үнэлгээ хийх зэрэг асуудал орно. (Hornberger,2008) Үнэлгээнд сонсох, ярих, унших, бичих ур чадвар, эсвэл энэхүү хэлний чадваруудыг хооронд нь нэгтгэн оруулж болно. Хэлний мэдлэг (хэлийг онолын хувьд ойлгох) болон хэлний чадвар (хэлийг практикт ашиглах) зэргээр нь үнэлж болно. (Shepherd, 2016) Анх АНУ-д 1950-иад онд Роберт Ладо, Дэвид Харрис нар хэлний үнэлгээний талаарх судалгааны ажил хийж байсан байна. АНУ-ын анхны том хэмжээний үнэлгээ бол CaMLA хэмээх Мичиганы их сургуулийн англи хэлний институтын боловсруулсан Мичиган тест, мөн Принстоны Нью-Жерсигийн Боловсролын

94

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

үнэлгээний төвөөс (ETS) гаргасан англи хэлний (TOEFL) тест юм. Мичиганы их сургуулийн англи хэлний институт (CaMLA) 1941 онд байгуулагдсан бөгөөд АНУ-даа анхных нь байв. АХИ-ийн захирал Чарльз Фрайс, АХИ-д шинжилгээ захирал нь Роберт Ладо нар гадаад хэл заах, үнэлэх асуудлыг «шинжлэх ухааны» үндэслэлтэйгээр тодорхойлсон байна. 1946 онд анхны сонсох чадварын тухай Ладо хэмээх анхны тест гарсан. Ойролцоогоор 10 жилийн дараа Мичиган болон бусад их дээд сургуульд элсэн орж байгаа гадаад оюутнуудаас англи хэлний цогц мэдлэг шалгах зорилгоор “Англи хэлний тест” авч байжээ. Энэ нь одоогийн Мичиганы англи хэлний үнэлгээ (MELAB) хэмээх тест юм. 1953 онд Англи хэлний институт АНУ-ын мэдээллийн агентлагтай хамтарсан гэрээний дагуу гадаадад ашиглах зорилгоор ECPE (англи хэлний түвшин тогтоох шалгалт) боловсруулжээ.

(Swales, J, 2015) 1961 онд АНУ болон Канадын коллеж, их дээд сургуульд элсэх оюутнуудын англи хэлний чадварыг үнэлэх зорилготой TOEFL-ийн шалгалтыг эхлүүлжээ. Энэхүү тест дэлхий дахинд өргөн хэрэглэгддэг бөгөөд одоогоор интернет дээр суурилсан хэлбэрт (TOEFL iBT) шилжсэн байна. (Magoosh, 2010) iTEP (Англи хэл дээр хэлний түвшин тогтоох олон улсын шалгалт), Канадын Англи хэлний түвшин тогтоох хөтөлбөр (CELPIP) тест, Англи хэлний Pearson тест (PTE), Мичиганы их сургуулийн англи хэлний институт CaMLA үнэлгээ, Мичиганы англи хэлний үнэлгээ зай (MELAB) ба Кэмбрижийн Англи хэлний үнэлгээ, Британийн консул болон Австралийн Олон улсын англи хэлний шалгалтын систем (IELTS) зэрэг компаниуд, их дээд сургууль, агентлагууд олон улсын үнэлгээний зах зээлд өрсөлдөж байна. Суралцагчдын мэдлэг чадварыг тодорхой хэмжүүрийн дагуу тодорхойлохыг үнэлгээ гэнэ. Үнэлгээг өмнөх мэдлэгийн үнэлгээ, явцын үнэлгээ, эцсийн үнэлгээ гэж ерөнхийд нь хуваадаг. Английн судлаач Пол Блек (Paul Black) “Тогооч чанасан шөлөө амтлах нь явцын үнэлгээ, харин үйлчлүүлэгч нь шөлийг амтлах бол эцсийн үнэлгээ болно” гэсэн байдаг. Эцсийн үнэлгээг бодлого боловсруулагчид боловсролын тогтолцоог үнэлэхийн тулд, сургуулийн удирдлага цаашид анги бүлгийг зохион байгуулах буюу сурлагын амжилтаар нь сурагчдыг ангилахын тулд, мөн багш нарт сургалтын чанарыг мэдээлэхийн тулд ашигладаг. (Амартүвшин,Д, 2013) Мөн дараах зүйлд ашиглах боломжтой. Үүнд: 1. Дараагийн шатанд сурган хүмүүжүүлэгчид, ажил олгогчид сонголт хийх, эсвэл сурагчдыг зөв сонголт хийхэд нь чиглүүлэхэд зөвлөх 2. Улс, муж, сургууль, багшийн ажлын гүйцэтгэлийг хянан шинжлэх АНУ-д Хэрэглээний хэл шинжлэлийн төв, Вашингтон дахь олон улсын хэлний шалгалт, Нью-Йоркийн Цагаан Плейнс зэрэг газрууд ашгийн бус төрийн болон хувийн хэвшлийн олон байгууллагуудад хэрэглэгдэж байгаа хэлний тест боловсруулсан байна. Калифорнийн их сургууль, Лос-Анжелес, Багшийн коллеж, Колумбын их сургууль болон Иллинойс мужийн их сургууль, Урбана-Шампань зэрэг олон их дээд сургуулиуд ч бас оюутан, багшийн туслахын чадварыг үнэлэх зорилгоор англи хэл (болон бусад) хэлний тестийг боловсруулсан байна. Эдгээр хэлний үнэлгээг ерөнхийд нь түвшин тогтоох юмуу ахицын үнэлгээ гэж нэрлэдэг. Тайванд Ерөнхий англи хэлний түвшин тогтоох шалгалт (GEPT), БНХАУ-д коллежын англи хэл шалгалт, Японд СТЭП эйкэн гэх мэт бусад улс орнууд орчин үеийн англи хэлний тест боловсруулж байна. Версант Англи, Голланд хэлний үнэлгээнд гар утас ашиглан ярианд бичлэг хийж автоматаар үнэлэх, мөн Боловсролын үнэлгээний

http://news.num.edu.mn/oer2017

95

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

төв (ETS) одоогоор байдлаар бичих шалгалтыг автоматаар үнэлэх талаар тухайн салбарт шинэ технологи боловсруулж байна. Сургалтын хөтөлбөрийн үнэлгээнд суралцагчдын сурах үйл явцыг дэмжсэн үнэлгээ хэрхэн хийгдэж байгаад хяналт тавих, суралцагч өөрийгөө болон харилцан бие биенээ үнэлэх, тэднийг дүнгийн хэлбэрээр бус гүйцэтгэлийн хэлбэрээр үнэлэх зэрэг тус тус багтдаг. Ерөнхий болон дэд зорилгод хүрсэн байдлыг даалгавар, арга зам, хэлбэрийг сургалтын хөтөлбөрийн үнэлгээ дүгнэлтийн хэсэгт тодорхойлж өгдөг байна. Үнэлгээ дүгнэлтийг хугацаагаар нь явцын болон, төгсөлтийн, хийж байгаа байдлаар нь хөндлөнгийн болон дотоод үнэлгээ гэж ангилдаг. Явцын үнэлгээ нь хөтөлбөр боловсруулагчид ба хэрэгжүүлэгчид түүнийг байнга боловсронгуй болгоход, төгсөлтийн үнэлгээ нь хөтөлбөр хэрэгжиж дууссаны дараа нэгдсэн дүгнэлт гаргах, цаашид боловсронгуй болгоход чиглэгдэнэ. Сургалтын хөтөлбөрийн үнэлгээ нь өөртөө суралцагчийн сурах арга барил эзэмшсэн түвшин буюу төлөвшил, уг хөтөлбөрийн үнэт зүйл болох бодит байдал (хөтөлбөр зорилгоо биелүүлсэн байдал) зорилго зорилт нь бодитой эсэх, хэрэглэгчдэд хэр тохиромжтой эсэх, арга зүйн оновчтой загвар сонгож чадсан эсэх, санал болгосон сургалтын материал хэрэглэгдэхүүн тохирч байгаа эсэх, зэрэг тухайн байгууллагын бүтэц, зохион байгуулалт, удирдлага хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд тохирч байгаа байдал гэсэн 3 зүйлийг тооны болон чанарын талаас нь тодорхойлж өгдөг. Хөтөлбөрийн үнэлгээ нь түүний зорилго, зорилтын биелэлтийг тогтоох, чанар үр ашгийг хянах, хэрэглэгчийн сонирхол, нийгмийн ач холбогдолыг тогтоох, мэргэжлийн талаас хүлээн зөвшөөрөх олон ургалч үзлийн үүднээс агуулгад хандах боломжийг гаргаж өгдөг ач холбогдолтой. Тиймээс англи хэлний сургалтыг боловсронгуй болгохын тулд суралцагчдын хэрэгцээг тодорхойлох, сургалтын хөтөлбөрийн зорилго, зорилтыг оновчтой томьёолох, сургалтын хөтөлбөрийн агуулгыг тодорхойлох заах аргазүйн асуудлыг оновчтой болгох, сургалтын хөтөлбөрийг төлөвлөх, сургалтын хөтөлбөрт хэрэглэх материал боловсруулах, сургалтын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх, сургалтын хөтөлбөрт үнэлгээ хийх зэрэг ажлуудыг шат дараалалтай хийх хэрэгтэй. Цахим шалгалтын материалыг, бичгээр хариулах, сонсоод хариулах, уншаад хариулах, нэг зөв хариулттай сонголттой хариулт, олон зөв хариулттай сонголттой хариулт, харгалзуулах, зөв буруу олох , хоосон зайг бөглөх зэрэг олон төрлийн сонголттойгоор бэлтгэж болдог.Манай улсын хувьд цахим тестийн програмыг төдийлөн дангаар хэрэглэдэггүй бөгөөд цахим сургалтын хэрэглэгдэхүүний нэгэн хэсэг болон сургалтанд ашиглаж байна. Хэлний сургалтанд хэрэглэгдэж болох үнэлгээний арга хэлбэрүүд нь бусад сургалтынхтай харьцуулахад их байдаг бөгөөд багш болон сургууль зорилго хэрэгцээндээ нийцүүлэн сонголтоо хийж болох билээ. АНУ-ын Сан Франциско мужын их сургуулийн эрдэмтэн Д. Браун (H. Douglas Brown) “Хэлний үнэлгээ: зарчим, танхим дахь хэрэглээ” (Language assessment: principles and classroom practices) хэмээх номонд үнэлгээний хэлбэрийг дараах 3 бүлэгт хуваан үзсэн байна.

1. Хариултын сонголт нь өгөгдсөн үнэлгээ (үнэн хариултыг сонгох, олон хариултаас зөвийг сонгох, хариултыг тохируулах гэх мэт) 2. Хариултыг өөрөө бүтээх үнэлгээ (богино хариулт хэлэх эсвэл бичих, бөглөх гэх мэт) 3. Хувь оюутан бүрт суурилсан үнэлгээ (конференс, портфолио, өөрийн болон ангийн андын үнэлгээ гэх мэт).

96

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Эхний 2 бүлэгт багтсан үнэлгээний хэлбэрүүдийг уламжлалт аргууд гэх бол харин сүүлийн бүлэг аргууд нь үнэлгээний шинэлэг хэлбэрүүд юм. Эдгээр үнэлгээг ерөнхийд нь цаасаар болон цахим хэлбэрээр хийж болно. Уламжлалт тестийн арга нь юуг санаж байна вэ гэдгийг шалгадаг бол, үнэлгээний шинэлэг аргууд нь оюутан юу хийж, бүтээж чаддаг вэ, гэдэгт буюу тэднийг юу чаддагаа харуулахад нь туслах стратегиуд юм. Арга зүй Хэлний үнэлгээний асуудал, цахим үнэлгээтэй холбогдох ном зохиолд анализ хийх, ажиглалт, туршилт, баримт шинжилгээ, ярилцлага, асуулга, ерөнхийлөн дүгнэх зэрэг аргуудыг судалгааны ажилдаа хэрэглэсэн болно.

270 оюутны англи хэлний түвшинг цахимаар шалгахдаа “Транспарент” (http:// www.transparent.com/learn-english/proficiency-test.html) хэмээх үнэгүй онлайн тест ашигласан. Тухайн онлайн тест нь нийт 150 оноо бүхий дүрэм 1, 2, үгийн сан, унших чадвар 4 хэсэгтэй тест байсан. МУБИС-ийн англи хэлний хичээлийн хөтөлбөр төлөвлөгөөнд англи хэлний 4 чадварыг сайжруулна гэж тусгасан боловч аль ч төрлийн шалгалтанд ярих, сонсох, бичих чадварыг шалгалгүй орхидог учраас дээрх онлайн тест хамгийн тохиромжтой байсан бөгөөд бусад өндөр төлбөртэй цахим тест ашигласнаас дээр учраас сонгосон. Мөн цаасан тестийг шаблон дээр бөглүүлэн тест засагч машинаар шалгаж цахим болон цаасан тестийн үнэлгээг гаргасан. Өөрөөр хэлбэл цаасан тест авч гараар засах, цаасан тестийг машинаар засах, онлайн тест авах гэсэн 3 төрлийн үнэлгээг хооронд нь харьцуулсан юм. Үр дүн МУБИС-ийн англи хэлний хичээлийн бүх шалгалт уламжлалт аргаар буюу цаасан хэлбэрээр явагддаг ба дүрэм, үгийн сан, унших чадвар дээр голчлон анхаардаг бөгөөд Англи хэл II хичээл судлах гэж буй оюутан тухайн хичээлийн хөтөлбөр төлөвлөлгөөний дагуу олон улсын англи хэлний A1 түвшинд хүрсэн буюу Англи хэл I хичээлд 61 ба түүнээс дээш дүн авсан оюутан дараагийн түвшинд сурах, сонгох эрхтэй болдог. Гэтэл Англи хэл I хичээл дээрээ тэнцээд орж ирж байгаа оюутнуудаас Англи хэл II хичээл заах гэж буй багш түвшин тогтоох шалгалт авахад тэдний олонх нь бодит байдалд нийцэхгүй буюу хангалтгүй мэдлэгтэй байна. Англи хэл II хичээлийг сонгон судлахаар ирсэн 160 оюутнуудаас түвшин тогтоох цахим тест авахад 121 буюу 75,6% нь дундын өмнөх шатанд тэнцэхгүй байгаа боловч дунд шатны англи хэлний хичээл судлахаар болсон байгаа нь бидний үнэлгээний системд дээрх дөрвөн зарчмуудыг баримтлах зайлшгүй шаардлагатайг харуулж байна. Мөн багш тухайн хичээл дээр олон оюутан “унагахгүйн” тулд автоматаар 61 тавих, эсвэл худал дүн зохиох, багш нар нэг нэгнээсээ оюутны дүн гуйх зэрэг олон хүчин зүйл нөлөөлж байгаа нь үнэн. Энэ нь сургалтын үр дүнд нөлөөлж байгаа гэдгийг багш бүр ухамсарлах ёстой бөгөөд мэдлэг чадвар хангалтгүй төгсөгчдийн тоог нэгээр ч болов нэмснээрээ монгол улсын боловсролын салбар цаашлаад монгол улс хөгжих эсэхэд нөлөөлөх хүчин зүйл мөн гэдгийг хатуу ойлгож, багш бэлтгэдэг гэх улсын сургуулийнхаа хувьд энэ мэт аргаар үнэлэгдсэн боловсон хүчин бэлтгэсээр байвал бидний ирээдүй хойч, үр хүүхдүүдэд энэхүү мэдлэг чадваргүй хүмүүс хичээл заах болно гэдгийг ухаарах хэрэгтэй. Тиймээс үнэлгээнийн системийг шинэчилж, зөв бодлого хэрэгжүүлэх зайлшгүй шаардлагатай байна.

http://news.num.edu.mn/oer2017

97

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Мөн МУБИС-д хэлний бус мэргэжлийн 70 магистрант, 40 докторантаас түвшин тогтоох цахим шалгалт авахад 61 магистрант буюу 87,1%, 35 докторант буюу 87,5% нь анхан ба түүнээс доош түвшинтэй байсан боловч хичээлийн хөтөлбөр, төлөвлөгөөний дагуу ахисан түвшинд суралцахаар болсон байна. График 1 Цахим үнэлгээний дүн

61% дээш

100 50 0

60% доош бакалавр оюутан

магистрант

докторант

60% доош 61% дээш Гадаад орнуудын туршлагаас харахад хэлний чадвар бүрээр үнэлгээ хийх хандлагатай байна. Харин МУБИС-ийн ерөнхий англи хэлний хичээлийн үнэлгээний хувьд сонсох, ярих чадварын шалгалтын материал гэж тусад нь боловсруулдаггүй боловч хичээлийн стандарт төлөвлөгөөндөө дөрвөн чадварыг (унших, бичих, ярих, сонсох) цогц эзэмшүүлнэ гэсэн байгаа нь ажиглагдсан. Сургалтын хөтөлбөр төлөвлөгөөнд хэлний чадвар эзэмшүүлнэ гэсэн боловч хэлний мэдлэг шалгах үнэлгээ хийсээр байна. Шалгалтын материал, тест боловсруулах онолын үндэслэл нь гадаад хэлний сургалтын гадаад дотоод зүй тогтол арга ажиллагааг боловсронгуй болгоход нөлөөлөх бөгөөд суралцагчдад сурах үйл ажиллагааны ахицыг харьцуулан дүгнэж дүн шинжилгээ хийх нөхцөл бүрдүүлэх юм. Мөн суралцагчдын сурах үйл ажиллагааг эрэмбэлж сурах ур чадварын ахиц тодорхой түвшинд хүрсэн эсэхийг бодит байдлаар тодорхойлж цаашдын сурах үйл ажиллагааны үргэлжлэл болж, мэдлэг боловсролоо дээшлүүлэх боломжийг бүрдүүлнэ. Гэтэл багш нарын үнэлгээ оюутны мэдлэг чадвар хоорондоо зөрөх буюу англи хэлээр өөрийгөө чөлөөтэй танилцуулж чадахгүй байгаа боловч англи хэлний хичээл дээрээ магистрантуудын эцсийн үнэлгээ нь 75%-аас дээш, докторантуудын эцсийн үнэлгээ нь 81%-ээс дээш хувьтай байгаа нь ажиглагдсан болно. Тиймээс үнэлгээнд цаасан тест, материал ашиглах явдал нь “Эрдмийн шударга бус явдал” буюу шалгалтын үеэр хуулах, хуурах, үнэлгээний зарчим алдагдах, тухайн багшийн хувийн хандлага нөлөөлөх магадлалтай байна. Онлайн тестэн дээр ажиллахад тухайн суралцагч нэг нэгнээсээ хуулах боломжгүй байсан бөгөөд хариу нь тэр дороо гарч байсан нь цаасан тест авч багш гараар засахаас хамаагүй хялбар, цаг хэмнэсэн байх нь тодорхой. Мөн суралцагчдийг англи хэлний шалгалтын шаблон дээр ажиллуулж тест засагч машинаар уншуулахад цаг хэмнэхээс гадна багш хувийн хандлага, үзэл бодлоороо зохиомол оноо нэмэх боломжгүй шударга байх нь илт байсан. Ийнхүү машинаар уншуулах тестийг багш өөрөө хэдэн ч вариантаар оруулж болох бөгөөд ангид буй бүх оюутанд өөр өөр хувилбартай шалгалтын материал өгөх боломжтой байгаа нь мөн хуулах, хуурахаас сэргийлэх юм.

98

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Дүгнэлт Цахим үнэлгээ нь суралцагчийн өөрийнх нь мэдлэг чадварыг үнэн бодитоор дүгнэх хамгийн шилдэг аргуудын нэг юм. Үнэлгээ үнэн бодитой байх нь сургалтын болон хөтөлбөрийн чанараас гадна өндөр мэдлэг чадвартай, улс орондоо хэрэгтэй мэргэжилтэн бэлтгэдэг их сургуулиудын нэр хүндэд нөлөөлөх чухал асуудал юм. Цаашид англи хэлний үнэлгээний судалгаа, шинжилгээний ажлын түвшинг олон улсын жишигт хүргэх, эрдэмтэд, багш судлаачид хамтран цаасан болон цахим үнэлгээний шалгуур үзүүлэлтийг боловсруулах, үнэлгээний зарчмыг нэвтрүүлэх, хэрэгжүүлэх зэрэг томоохон арга хэмжээг улсын, салбарын, сургуулийн бодлогын түвшинд тус тус төлөвлөн ажиллах нь зүйтэй байна. Дээрх судалгаанд оролцсон оюутнуудын цахим үнэлгээний дүн хангалтгүй байгаа нь өмнөх холбоос, суурь хичээлүүдийн дүн гаргах үйл явцтай буюу уламжлалт үнэлгээний асуудалтай шууд холбоотой гэж үзэж байна. Цахимаар үнэлгээ хийхэд багшийн хувийн хандлага нөлөөлөхгүйгээс гадна тухайн шалгуулагчийн мэдлэг, чадварыг шударга, үнэн бодитой, баримттай дүгнэдэг. Тиймээс үнэлгээ өгч байгаа хүн буюу багш эдгээр зарчмыг мэддэг, баримталдаг байх, удирдах албан тушаалтангууд үнэлгээний асуудалд хөндлөнгийн хяналт шинжилгээ хийж, хариуцлага тооцдог болох шаардлагатай байна. Эмч алдаа гаргахад хүний амь нас үрэгдэнэ, харин багш алдаа гаргахад яах ч үгүй гэсэн үзэл, хандлага түгээмэл байгаа нь харамсалтай. Ном зүй 1. Douglas Brown, H. (2004). Language assessment: principles and classroom practices, 2004 New York, Pearson/Longman 2. Hornberger, Nancy H.; Shohamy, Elana (2008). Encyclopedia of Language and Education, Volume 7: Language Testing and Assessment. Berlin: Springer.

ISBN 0-387-32875-0 3. Magoosh, (2010). About the TOEFL iBT Test, p17 4. RM Results (2015), The rise and rise of onscreen exam marking around the world 5. Shepherd, Ms. Ksenia Elovskih, (2016). APEC Human Resources Development Working Group 6. Swales, J. (2013). Other Floors, Other Voices: A Textography of A Small University Building, p25 7. Tom Benton, (2015). Examining the impact of moving to on-screen marking on concurrent validity, Cambridge Assessment.

8. Амартүвшин.Д, (2013). Монгол-Кембриж боловсролын санаачлага, багшийн гарын авлага, х10

http://news.num.edu.mn/oer2017

99

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

ОЮУТНУУДЫН ЦАХИМ СУРГАЛТАД БЭЛЭН БАЙДЛЫН ШИНЖИЛГЭЭ: МУИС-ИЙН ЭХНИЙ ЖИЛИЙН ОЮУТНУУДЫН ЖИШЭЭН ДЭЭР Ц.Навчаа, Д.Түмэнбаяр МУИС, БУС-ийн Математикийн тэнхим navchaa@smcs.num.edu.mn

Хураангуй Цахим сургалтын талаарх оюутны итгэл үнэмшил, хандлага болон өмнөх сэтгэл ханамж нь цаашдын цахим сургалтын санаачлагыг амжилттай тодорхойлогч гэж үздэг байна. Манай орны хувьд цахим сургалт болон түүний боломжит ашиг тусын талаар хэлэлцэж байгаа хэдий ч, цахим сургалтын хэрэглэгч талын судалгаа хязгаарлагдмал байна. Энэ илтгэлээр МУИС-ийн ерөнхий суурийн Математикийн хичээлийг сонгон судалж эхэлж буй 339 оюутнуудын технологидэмжсэн суралцахуйн ойлголт болон туршлагын талаар мэдүүлсэн судалгааны асуулгын үр дүнг толилуулж байна. Үүнд оюутны хувийн шинж чанарын 5 асуулт, тэдний цахим сургалтанд хандах хандлагын 15, технологийн боломжийн 6, суралцахуйд технологийг ашиглах технологийн ур чадварын 15, сургалтын хэрэгцээний 16, хэрэглэх өөрийн үнэлэмжийн 8 асуулга бүхий фактор анализ, фактор тус бүрийн найдвартай байдал болон хэрэглэх өөрийн үнэлэмжид бусад хувьсагчдын нөлөөлөх нөлөөллийн шинжилгээ багтсан байна. Түлхүүр үг: Цахим сургалтад бэлэн байдал, МХХТ-ийн чадвар, цахим сургалтын хандлага, цахим сургалтыг хэрэглэх өөрийн үнэлэмж 1. Удиртгал Оюутнуудын сургалтандаа МХТ-ийг ашиглах талаарх ойлголт янз бүр, өөр өөрийн байр сууринаас цахим сургалтад хандаж зарим нь түүнийг байнга хэрэглэхдээ дуртай байдаг бол зарим нь хэрэглэх боломжгүй, бэрхшээлтэй, хэрэглэх дургүй байдаг. МХТ нь хурдацтай хөгжих нөхцөл бүрдсэн сургалтын таатай орчныг бий болгоод зогсохгүй багш нарт сургалтыг зохион байгуулах шинэ арга хэлбэрийг эрж хайх, суралцагчдад сурч хөгжих боломжийг тус тус олгодог (ЮНЕСКО, 2011). Хөгжиж буй орнуудад сүүлийн жилүүдэд интернэт холболт, дотоод сүлжээ, мэдээллийн технологийн дэмжлэгийг сайжруулсан цахим сургалтын хэрэглээ аажмаар дэвшиж байна (Rhema & Miliszewska, 2014). Манай орны хувьд сургалтаа технологиор дэмжин зохион байгуулах, сургалт удирдах системийг нэвтрүүлэн ашиглаж сургалтын таатай орчинг бий болгохоор ажиллаж буй их сургуулиуд болон багш нар, хамтлагууд олон байна (Навчаа, 2012; Навчаа & Мөнхцэцэг, 2013; Цэдэвсүрэн & Нямсүрэн, 2016). Цахим сургалтын талаарх оюутнуудын эерэг хандлага болон зан байдал нь цахим сургалтын бэлэн байдал,

100

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

хүлээн авахад нь чухал байдаг (Lim, Hong, & Tan, 2008), (Selim, 2007). МУИС-д элссэн орсон, ерөнхий суурийн Математикийн хичээлийг судлахаар сонгосон оюутнуудыг оролцуулсан судалгааг 2016-2017 оны хичээлийн жилийн намар, хаврын улирлын эхэнд явуулсан. Судалгаа нь оюутнуудын суралцахдаа МХТ-ийг ашиглах, цахим сургалтын талаарх ойлголт, түүнд бэлэн байдлыг тогтоохын тулд тэдний МХТ-ийн чадвар, цахим сургалтад оролцох боломж, хандлага, хэрэгцээ, хэрэглэх өөрийн үнэлэмжийг хэмжиж фактор шинжилгээ хийн цахим сургалтын өөрийн үнэлэмжид бусад хувьсагчдын нөлөөлөх нөлөөллийг олон хувьсагчийн шинжилгээг хийж үр дүнг энэхүү өгүүллээр авч үзнэ.

2. Сэдвийн судлагдсан байдал 2.1. МХТ болон цахим сургалтад хандах оюутны хандлага Хандлагын үүсэл болон хандлагын чиглэлийн судалгаагаар, хандлага бол итгэл үнэмшилтэй холбоотой, хандлага нь зан төлөвтэй холбоотой байх; түүнчлэн, хандлага нь үндсэндээ таалагддаг, таалагдахгүй гэж хуваагддаг болохыг харуулж байна (Siragusa & Dixon, 2008). Интернэт ашиглах боломжтой хөдөлгөөнт төхөөрөмжүүд хөгжиж буй орнуудад илүү их түгээмэл болж байгаа учраас энэ нь тэдний хэрэглэж байгаа цахим сургалтыг агуулсан талбарын хэмжээ юм. Интернэт ашиглах боломжтой ийм гар утас мэтийн төхөөрөмж асар ихээр түгж, нийгмийн сүлжээ, блогд ашиглагдах нь өсөн нэмэгдэж байгаа нь эргээд цахим сургалтанд хандах хэрэглэгчийн хандлагыг сайжруулахад тусалдаг. Selim (2007) вэб технологи маш сайн мэддэг, компьютер болон гар төхөөрөмжүүдийг ашиглах шаардлагатай ур чадвартай хэрэглэгчид заавар боловсруулахад эерэг хандлагатай нь мэдэгджээ. Нөгөө талаар, МХТ-ийн чадварлаг биш оюутнууд компьютер ашиглах талаар санаа зовж, боловсролын технологиос бага хүлээлттэй байсан бөгөөд тэд цахим сургалтын ашигтайд итгэдэггүй байсан (Vrana, Fragidis, Zafiropoulos, & Paschaloudis). Bhuasiri ба бусад (2012) хөгжиж буй орнуудад технологийн мэдлэгийг нэмэгдүүлэх, е-сургалтад хандах хандлагыг сайжруулахтай холбоотой хамгийн чухал хүчин зүйл нь онлайн сургалтын системийг ашиглах боломжийг хэрэглэгчдэд сонирхол төрүүлэх, компьютерийн сургалт явуулах шаардлагатай, суралцахуйн агуулгыг сайжруулах, суурь технологийн мэдлэг, ур чадварыг дээшлүүлэх, мөн их сургуулийн дэмжлэг дээд зэргээр шаарддаг болохыг олж мэдсэн. (Bhuasiri, Xaymoungkhoun, Zo, Rho, & Ciganek, 2012) 2.2. Технологид нэвтрэх боломж Технологид нэвтрэх оюутны түвшин нь түүнийг ашиглах бэлэн байдал болон цахим сургалтад хандах хандлагыг нь төлөвшүүлэх эхний хүчин зүйлийг төлөөлж; МХТ-ийн найдвартай эсэх, эдгээр технологиудад хандахад тохиромжтой байх нь е-сургалтанд хандах оюутны хандлагыг тусгадаг. Хөгжиж буй орнуудын е-сургалтын ахиц дэвшлийг үнэлэхэд шаардлагатай МХХТ-ийн дэд бүтцийн боломжийг анхаарч ирсэн нь хамгийн чухал асуудлын нэг юм. Omidinia, Masrom болон Selamat (2011) нар суралцахуйд МХТ-ийг ашиглахыг Ираны боловсролын байгууллагууд өргөн хүрээнд хүлээн авсан гэж мэдээлсэн байна. Гэхдээ е-сургалтын шаардлагатай агуулга бий болгох, шаардлагатай дэд бүтцээр хангах томоохон сорилт байсан гэж тэмдэглэсэн байна. Tekinarslan (2008) Голланд, Туркийн хоёр бүлгийн оюутнуудын хоорондох хувийн компьютерийн хүртээмж болон компьютерийн

http://news.num.edu.mn/oer2017

101

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

түгшүүрийг судалсан байна. Судалгааны үр дүн нь Голландын оюутнууд Турк оюутнуудаас компьютерийн айдасын түвшин илүү бага, технологийн хэрэглээ илүү өндөр түвшинд байгааг харуулсан байна. Энэ нь Голланд оролцогчдын компьютерийн хүртээмж, компьютерийн хэрэглээний түвшин харьцангуй өндөр байгаагаар тайлбарлагдаж байна. Тиймээс ерөнхийдөө, технологийн хүртээмж нь оюутан, багшийн хандлага, ур чадварт нөлөөлөх хандлагатай ба технологийн хэрэглээний түвшинтэй эерэг хамааралтай. Sweeney and Geer (2010) нар хязгаарлагдмал хүртээмж нь оюутны чадвар, хандлага, туршлагыг МХХТ-оор хязгаарладаг болохыг тогтоож, Hussain зөвшөөрсөн байна. Hussain (2007)-ы хэлснээр, Пакистан дахь е-сургалтын талаархи судалгаанд сонгогдсон оюутнууд МХХТ-ийн тоног төхөөрөмж хандахад олон бэрхшээлтэй тулгарч, энэ технологийг ашиглах чадвар нь хязгаарлагдмал байсан гэжээ. Оюутнуудын ихэнх нь суралцах хэрэгцээндээ зориулан интернэтэд ханддаг кафе маш цөөн тоотой байсан.

2.3. МХТ-ийн чадвар Сүүлийн хэдэн арван жилийн турш хөгжиж буй орнуудын боловсролын байгууллагад тооцоолох төхөөрөмжийн хэрэглээ нэмэгдэж байна. Вэб, компьютер, гар утсанд суурилсан технологиудыг сургалтын зорилгоор болон нийгмийн сүлжээндээ ашиглах оюутнуудын сонирхолыг маш их татаж байна. Энэ нь эдгээр технологитой ойр дотно харилцаа, тэдгээрийг ашиглах наад захын ур чадварын зэрэг гэсэн үг юм. Пакистанд технологийн боломжийн түвшин бага байгаа нь МХТ-ийг ашиглах оюутнуудын чадварт ихээхэн саад учруулж байна (Hussain, 2007). Олон тооны судалгаа компьютерийн эерэг туршлага ба эерэг хандлага, компьютерийн ур чадвар ба ая тухтай байдлын хооронд хамааралтай болохыг тодорхойлсон.

2.4. Хэрэгцээ Өнгөрсөн арваад жил МУИС-ийн Математикийн хичээлд МХТ-ийг ашиглах болон Сургалт Удирдах нээлттэй эхийн системүүд (Moodle, Wikispaces)-ээр цахим сургалтыг зохион байгуулж, сайжруулсаар байна (Навчаа Ц., 2012), (Navchaa, Uranchimeg, & Ariane Heller, 2013), (Tumenbayar & Navchaa, 2015). Нүүр тулсан танхимын сургалт болох лекц, семинарын хичээл дээр багш проектор, нөөтбүүк, ухаалаг утас ашиглан оюутнуудад хичээлийн агуулгыг хүргэж, материалыг хуваалцдаг. Танхимын бус цагаар оюутнуудад бие даан ажиллахад нь дэмжлэг болгох зорилгоор СУС дээр математикийн хичээлийн онлайн талбар (анги)-ыг үүсгэсэн байх бөгөөд тэнд хичээлийн бүх материалууд, мультимедиа болон интерактив хэрэглэгдэхүүнүүдийг байршуулсан байна. Оюутнууд цахим контентуудын төрөл хэлбэрийг мэдэж байгаа эсэх болон алийг нь хэрэглэх хүсэлтэй хэрэгцээтэй байгааг илрүүлснээр дээр дурдсан материал, хэрэглэгдэхүүнүүдийг засан сайжруулах арга замыг тодорхойлж болох юм.

2.5. Цахим сургалтад оролцох өөрийн үнэлэмж Хэрэглэх өөрийн үнэлэмж (Self efficacy)-ийг “хэн нэгний тухайн түвшинд хүрэхэд шаардлагатай үйл ажиллагааг хичээлээр гүйцэтгэх болон зохион байгуулах чадвар”-ын итгэл үнэмшил гэж дотоод хувийн хүчин зүйл болгон тодорхойлсон байна (Bandura, 1997). Нийгмийн танин мэдэхүйн онол (SCT)-д SE гэж тодорхой ажлууд дахь хүний зан, гүйцэтгэлийг ойлгоход тусалдаг өөрийн үнэлгээний нэг төрөл юм (Bandura, 1997). Тэгэхээр цахим сургалтад оролцох өөрийн үнэлэмж

102

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

гэж МХТ-ийг ашиглах, цахим сургалтад оролцох хэн нэгний чадварын шүүлтийг хэлнэ. Энэ нь өнгөрсөн хугацаанд юу хийснийг биш, харин ирээдүйд юу хийж болох зүйлийг шүүн шийдэхтэй холбоотой юм. Түүнээс гадна, энэ нь диск форматлах, эсвэл хүснэгтэд томьёог оруулах гэх мэт энгийн бүрэлдэхүүн хэсгийн чадваруудын тухай биш, харин өргөн хүрээтэй ажлуудыг хэрэгжүүлэх ур чадвар (жишээ нь, бие даалтын даалгавар гүйцэтгэх, хичэээлтэй холбоотой мэдээлэл авах, боловсруулах, шинжилгээ хийх)-аа дүгнэж илэрхийлсэн хувь хүний ойлголт, итгэл үнэмшил байна (Compeau & Higgins, 1995). Энэ судалгааны хүрээнд, цахим сургалтад оролцох өөрийн үнэлэмжийг суралцах тодорхой ажлуудыг МХТ ашиглах болон цахим сургалтаар хийж гүйцэтгэх оюутны чадварын өөрийгөө үнэлэх итгэл үнэмшлийн хэмжээ гэж тодорхойлж байна. Ерөнхийдөө, цахим сургалтад оролцох өөрийн үнэлэмжийн өндөр түвшинтэй хэрэглэгчид бага түвшинтэй хэрэглэгчидтэй харьцуулахад цахим сургалтын системийг ашиглах болон хүлээн авахад бэлэн байх илүү магадлалтай гэж үзэж байна. Тиймээс бид дараах таамаглалыг санал болгож байна.

2.6. Судалгааны асуулт МУИС-ийн эхний жилийн оюутнуудын цахим сургалтын туршлага, ойлголт, нөлөөллийг тодорхойлохын тулд судалгаа нь дараах судалгааны асуултуудаар чиглэгдэнэ.

1. Оюутнуудын технологийн боломж нь тэдний МХТ-ийг ашиглах болон цахим сургалтад оролцох өөрийн үнэлэмж (self efficacy)-д нөлөөлөх үү?

2. Оюутнуудын технологийн чадвар нь тэдний МХТ-ийг ашиглах болон цахим сургалтад оролцох өөрийн үнэлэмж (self efficacy)-д нөлөөлөх үү?

3. Оюутнуудын цахим сургалтын хэрэгцээ нь тэдний МХТ-ийг ашиглах болон цахим сургалтад оролцох өөрийн үнэлэмж (self efficacy)-д нөлөөлөх үү?

4. Оюутнуудын хандлага нь тэдний МХТ-ийг ашиглах болон цахим сургалтад оролцох өөрийн үнэлэмж (self efficacy)-д нөлөөлөх үү?

3. Арга зүй Асуулгын аргаар судалгааны өгөгдлийг цуглуулан Нийгмийн Шинжлэх Ухааны статистикийн багц (SPSS 17) ашиглан дүн шинжилгээ хийсэн. МХТ-ийг ашиглах болон цахим сургалтад оролцох өөрийн үнэлэмж (self efficacy)-д нөлөөлөх хүчин зүйлүүд (боломж, чадвар, хандлага, хэрэгцээ)-ийн хамааралтай хувьсагчийн статистикийн загвар (олон хувьсагчийн шугаман регрессийн)-ыг боловсруулсан.

3.1. Оролцогчид ба цуглуулсан мэдээлэл Ерөнхий суурийн Математик1А хичээлийг судлахаар сонгосон оюутнуудаас 2016-2017 оны хичээлийн жилийн улирлын эхэнд Сиси мэдээллийн системээр дамжуулан асуулгад оролцохыг урьсан. Google Form ашиглан оюутнуудын технологи-дэмжсэн суралцахуйн ойлголт болон МХТ-ийн туршлагын талаарх мэдээллийг онлайнаар цуглуулсанаас 339 оюутны мэдүүлэг дээр боловсруулалт хийсэн. Ерөнхий мэдээллийн 5 зүйл асуулттай байсан. Үүнээс: Оюутнуудын 31.3% нь эрэгтэй, 68.7% нь эмэгтэй; 46.6% нь намрын улиралд, 53.4% нь хаврын улиралд хамрагдсан байна.

http://news.num.edu.mn/oer2017

103

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Хүснэгт 1. Ерөнхий мэдээллийн статистик Хувьсагч Хүйс Улирал Төхөөрөмжтэй эсэх

Элссэн он

Ангилал Эрэгтэй Эмэгтэй 1-р (намар) 2-р (хавар) Суурин компьютер Нөөтбүүк Ухаалаг утас 2012 2013 2014 2015 2016

Тоо 106 233 158 181 121 247 316 3 6 13 45 272

Эзлэх хувь (%) 31.3% 68.7% 46.6% 53.4% 35.7% 72.8% 93.3% 0.9% 1.8% 3.8% 13.3% 80.2%

3.2. Асуулга хэрэгсэл Судалгаанд ашигласан “Цахим сургалтад бэлэн байдлыг илрүүлэх” асуулга тест нь технологийн боломж, чадвар, хэрэгцээ, хандлага, хэрэглэх өөрийн үнэлэмж гэсэн 5 дэд хэсгээс бүрдэх бөгөөд асуулгыг боловсруулсан болон авч ашигласан эх үүсвэрийг хүснэгт 2-т харуулав. Энэ тест нь 5 алхамт лайкерт скэйл бүхий 65 асуулгатай. Хүснэгт №2. Дэд хэсгүүдийн асуулгын тоо эх үүсвэр Дэд хэсэг

Асуулгын тоо

Боловсруулсан

Технологийн боломж

6

(Rhema & Miliszewska, 2014) Ц.Навчаа

Чадвар

15

(Rhema & Miliszewska, 2014) Ц.Навчаа

Хэрэгцээ

16

Ц.Навчаа

Хандлага

15

(Rhema & Miliszewska, 2014) Ц.Навчаа

Хэрэглэх өөрийн үнэлэмж (ХӨҮ)

8

Kuo, E.Walker, Schroder, & Belland, 2014 Ц.Навчаа

4. Үр дүн 4.1. Өгөгдлийн шинжилгээ Бид фактор бүтцийг тодорхойлохын тулд varimax эргүүлэлттэй үндсэн бүрэлдэхүүн хэсэг шинжилгээг ашиглан фактор сорих шинжилгээ (Exploratory factor analysis) хийсэн. Оюутнуудын МХТ-ийн болон цахим сургалтад бэлэн байдлыг илрүүлэх тестийг бүрдүүлж буй 65 асуулга үл хамаарах хэдэн дэд хэсэгт хуваагдахыг илрүүлэх зорилгоор фактор анализ хийсэн. КМО (Kaiser Mayer Olkin Measure) коэффициент нь 0.962 гарсан тул уг өгөгдөлд фактор анализ хийх боломжтой. Bartlett-ийн шинжүүрээр (Chi-Square=19973.123, df=1770, p<0.001) хувьсагч хооронд холбоо хамаарал байгааг харуулж байна. Фактор анализын үр дүнд тестийн 65 асуулга таван дэд хэсэгт хуваагдсан ба дэд хэсэг бүрийн хувийн утга, тестийн найдварын коэффициентийг хүснэгт 3-т харуулав.

104

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Хүснэгт №3 Дэд хэсгүүдийн асуулгын найдвартай байдал Сайжруулсан асуулгын тоо

Кронбах альфа

Хувийн утга

Технологийн боломж

6

.918

1.847

Чадвар

15

.956

4.606

Хэрэгцээ

16

.950

5.394

Хандлага

14

.972

26.254

Хэрэглэх өөрийн үнэлэмж (ХӨҮ)

7

.919

2.235

Дэд хэсэг

Хувийн утга 1-ээс дээш байх тохиолдолд үл хамаарах дэд хэсэг гэж үзэж болдог. Тестийн найдвартай байдлыг үнэлэхийн тулд Кронбах альфа шинжүүрийг ашигласан бөгөөд дэд хэсэг тус бүрийн найдварын коэффициентийг хүснэгт 3-т үзүүлэв. 1-р хэсэг, 2, 3, 4, 5-р хэсгүүдийн найдвартай байдлын коэффициент харгалзан 0.918, 0.956, 0.950, 0.972, 0.919 байна. Анх авч үзсэн 65 асуулгаас attitude15 кодтой асуулга хандлагын дэд хэсэгт орно гэж байснаас ХӨҮ дэд хэсэг рүү орж, inten7, inten8 кодтой асуулгуудын фактор коэффициентүүд хандлага болон ХӨҮ хэсгүүдэд харгалзан .557 ба .549; .600 ба .505 гэсэн утга авч 0.4-өөс дээш бөгөөд ойролцоо утгатай байсан тул хассан (Хүснэгт 4). Ингээд дараах дэд хэсгүүдэд асуулгууд харгалзан хуваагдсан өгөөд фактор коэффициентүүдийг хүснэгт 4-т бичив. Хүснэгт №4 Дэд хэсэг тус бүрийн сайжруулсан асуулгуудын фактор коэффициент 1-р хэсэг

2-р хэсэг

3-р хэсэг

4-р хэсэг

5-р хэсэг

attitude1

.793

need1

.652 ability1

.543

inten1

.526

access1

.737

attitude2

.843

need2

.676 ability2

.597

inten2

.697

access2

.643

attitude3

.864

need3

.685 ability3

.569

inten3

.686

access3

.782

attitude4

.788

need4

.662 ability4

.590

inten4

.724

access4

.814

attitude5

.812

need5

.679 ability5

.720

inten5

.637

access5

.750

attitude6

.839

need6

.663 ability6

.727

inten6

.618

access6

.758

attitude7

.828

need7

.567 ability7

.693

attitude15 .549

attitude8

.751

need8

.606 ability8

.734

attitude9

.734

need9

.601 ability9

.798

attitude10 .747

need10

.627 ability10

.736

attitude11 .599

need11

.656 ability11

.781

attitude12 .767

need12

.790 ability12

.761

attitude13 .764

need13

.741 ability13

.716

attitude14 .846

need14

.759 ability14

.725

need15

.765 ability15

.578

http://news.num.edu.mn/oer2017

105

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

need16

.770

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

4.2. Олон хувьсагчийн регрессийн загварын шинжилгээ Олон хувьсагчийн шугаман регрессийн загвар нь 0.001 түвшин (F(4,334)= 127.101; р=0.000)-д статистик ач холбогдолтой бөгөөд оюутны цахим сургалтад оролцох өөрийн үнэлэмж дэх вариацын 60% (Adjusted R Square = 0.599) нь энэ загварт агуулагдах үл хамаарах хувьсагчдаар тайлбарлагдаж байна. Хүснэгт 5. Model Summary Model R R Square Adjusted R Square Std. Error of the Estimate .604 .599 .57376 1 .777a a. Predictors: (Constant), ATT, ACS, NEED, SKILL Хүснэгт 6. ANOVAb Model Sum of Squares Df 1 Regression 167.369 4 Residual 109.954 334 Total 277.323 338 a. Predictors: (Constant), ATT, ACS, NEED, SKILL b. Dependent Variable: SE Unstandardized Coefficients B Std. Error 1 (Constant) .252 .182 ACS .120 .040 SKILL .420 .051 NEED .040 .058 ATT .326 .042 a. Dependent Variable: SE Model

Mean Square 41.842 .329

F 127.101

Sig. .000a

Хүснэгт 7. Coefficientsa Standardized Coefficients Beta t Sig. 1.389 .166 .133 3.000 .003 .415 8.227 .000 .033 .691 .490 .353 7.829 .000

5. Дүгнэлт 5.1. Асуулга тестийн найдвартай байдал Оюутнуудын “Цахим сургалтын хандлага“ дэд хэсгийн хувьд = 0.918, “Цахим сургалтын хэрэгцээ” дэд хэсгийн хувьд = 0.956, “МХТ-ийн чадвар” дэд хэсгийн хувьд = 0.950, “Цахим сургалтанд оролцох өөрийн үнэлэмж” дэд хэсгийн хувьд = 0.972, “Технологийн боломж” дэд хэсгийн хувьд = 0.919 байгаа нь найдвартай байдал өндөр байгааг харуулж байна. Иймд энэ судалгааны ажилд авч үзэж байгаа “Цахим сургалтад бэлэн байдал”-ыг илрүүлэх тестээр оюутнуудын МХТ-ийг ашиглах болон цахим сургалтад оролцох байдлыг урьдчилан илрүүлэх боломжтой.

5.2. Олон хувьсагчийн регрессийн загварын шинжилгээ Зураг 1. Бүтцийн загварын шинжилгэээний үр дүн

106

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Технологийн боломж

0.1

3**

***

МХТ-ийн чадвар

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

0.42

Суралцах хэрэгцээ

3

Цахим сургалтад оролцох өөрийн үнэлэмж R2 = 0.599

0.0

0.35*

*

Цахим сургалтын хандлага

** p<0.01, *** p<0.001 Хүснэгт 8. Нөлөөллийн коэффициент

t утга

Үр дүн

H1. Оюутнуудын технологийн боломж нь цахим сургалтад оролцох өөрийн үнэлэмжид нөлөөлнө.

0.13

3.00**

Зөвшөөрөгдсөн.

H2. Оюутнуудын МХТ-ийн чадвар нь цахим сургалтад оролцох өөрийн үнэлэмжид нөлөөлнө.

0.42

8.23***

Зөвшөөрөгдсөн.

H3. Оюутнуудын цахим сургалтын хэрэгцээ нь цахим сургалтад оролцох өөрийн үнэлэмжид нөлөөлнө.

0.03

0.69

Зөвшөөрөгдөөгүй.

H4. Оюутнуудын цахим сургалтын хандлага нь цахим сургалтад оролцох өөрийн үнэлэмжид нөлөөлнө.

0.35

7.83***

Зөвшөөрөгдсөн.

Таамаглал

Хүснэгт 5-д харуулснаар Таамаглал 1, Таамаглал 2, Таамаглал 4 нь ач холбогдолтой, харин Таамаглал 3 ач холбогдолгүй байна. МУИС-ийн эхний жилийн оюутнуудын H2) МХТ-ийн чадвар болон H4) Цахим сургалтад хандах хандлага нь цахим сургалтад оролцох өөрийн үнэлэмжид 0.001 түвшинд эерэг 0.32 болон 0.45 нөлөөтэй, харин H1) Технологийн боломж нь цахим сургалтад оролцох өөрийн үнэлэмжид 0.01 түвшинд эерэг 0.13 нөлөөтэй байна. Гэвч цахим сургалтын хэрэгцээ нь цахим сургалтад оролцох өөрийн үнэлэмжид мэдэгдэхүйц нөлөөгүй болох нь Хүснэгт 8-аас харагдаж байна. Регрессийн загварын хувьд R=0.777, Rsquare=0.604 байгаа тул энэ загвараар нөлөөллийг тайлбарлах боломжтой юм. Хэлэлцүүлэг Энэ судалгаанд их сургуулийн эхний жилийн оюутнуудын цахим сургалтад бэлэн байдлыг илрүүлэх тестийг боловсруулж дэд хэсгүүдийг ялган, найдвартай байдлыг судалсан. Харин тестийн тохирцыг оруулаагүй бөгөөд үргэлжлүүлэн судлах болно.

Bibliography 1. Bandura, A. (1997). Self-Efficacy: The Exercise of Control. New York.

2. Bhuasiri, W., Xaymoungkhoun, O., Zo, H., Rho, J. J., & Ciganek, A. P. (2012).

http://news.num.edu.mn/oer2017

107

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Critical success factors for e-learning in developing countries: A comparative analysis between ICT experts and faculty. Com-puters & Education, 58 (2012), 843-855.

3. Compeau, D. R., & Higgins, C. A. (1995). Computer Self-Efficacy: Development of a Measure and Initial Test. MIS Quarterly, 19(2), 189-211.

4. Hussain, I. (2007). A study of student’s attitude towards virtual education in Pakistan. Turkish Journal of Distance Learning, 8(2), 69-79.

5. Lim, B., Hong, K. S., & Tan, K. (2008). Acceptance of e-learning among distance learners: A Malaysian perspective. Hello! Where are you in the landscape of educational technology? Proceedings ascilite Melbourne 2008.

6. Navchaa, T., Uranchimeg, T., & Ariane Heller, G. (2013). Integration of Learning Management System into University-level Teaching and Learning. Chemnitz.

7. Omidinia, S., Masrom, M., & Selamat, H. (2011). Review of e-learning and ICT infrastructure in develop-ing countries (Case study of Iran). American Journal of Economics and Business Administration, 3(1), 120-125.

8. Rhema, A., & Miliszewska, I. (2014). Analysis of student attitudes towards e-learning: The case of engineering students in Libya. Issues in Informing Science and Information Technology, 169-190.

9. Selim, H. M. (2007). Critical success factors for e-learning acceptance: Confirmatory factor models. Com-puters and Education(49), 396–413.

10. Siragusa, L., & Dixon, K. (2008). Planned behaviour: Student attitudes towards the use of ICT interactions in higher education. Hello! Where are you in the landscape of educational technology? Proceedings ascilite Melbourne 2008.

11. Sweeney, T., & R., G. (2010). Student capabilities and attitudes towards ICT in the early years. Austra-lian Educational Computing, 25 (2010), 18-24.

12. Tekinarslan, E. (2008). Computer anxiety: A cross-cultural comparative study of Dutch and Turkish uni-versity students. Computers in Human Behavior, 24 (2008), 1572–1584.

13. Tumenbayar, D., & Navchaa, T. (2015). Students’ self-regulated learning strategies in traditional and non-traditional classroom: A comparative study. J. Korean Soc. Math. Educ., Ser. D, Res. Math. Educ., 81-88.

14. Vrana, V., Fragidis, G., Zafiropoulos, C., & Paschaloudis, D. (n.d.). Analysing academic staff and students’ attitudes towards the adoption of e-learning.

15. Навчаа, Ц. (2012). Сургалт Удирдах Системийн туршилтын үр дүн. Математик, Компьютерийн Ухаан - 2012, (pp. 80-93). Retrieved from https:// www.geogebra.org/m/qgBmFu4s 16. Навчаа, Ц., & Мөнхцэцэг, Н. (2013). Хэрэглэгчийн зохиосон систем, нээлттэй эхийн системийн харьцуулсан судалгаа. МУИС-МКС, Мэдээллийн системийн салбар үүсч, хөгжсөний 10 жилийн ойн ЭШБХ, (pp. 38-42).

17. Цэдэвсүрэн, Д., & Нямсүрэн, Ц. (2016). Багш бэлтгэх сургалтад сургалтын нээлттэй цахим системийг туршсан нь. pp. 106-114.

18. ЮНЕСКО. (2011). Багшийн МХТ-ийн чадамжийн хүрээ ЮНЕСКО-гийн зөвлөмж.

108

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

МУЗЕЙН ҮЗМЭРИЙГ СУРГАЛТАД ЦАХИМ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮНЭЭР АШИГЛАСАН ТУРШЛАГА, ҮР ДҮН Э.Баасанцэрэн Сант сургуулийн нийгмийн ухаан багш baaska_agaa@gmail.com

НЭГ.ОРШИЛ Монгол Улсын Их Хурлын 2008 оны 12 дугаар тогтоолоор баталсан “Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлого”-ын баримт бичигт: “Суралцагчдад хүртээмжтэй, чанартай, хэрэгцээнд нь нийцсэн боловсрол эзэмших тэгш боломж бүрдүүлнэ. Боловсролын бүх шатны стандарт, сургалтын хөтөлбөрийг тухайн үеийн суралцагчийн хэрэгцээ, нийгмийн шаардлагад нийцүүлэн боловсронгуй болгоно” зэрэг зорилтууд дэвшүүлсэн.

2015 онд НҮБ-аас баталсан “Тогтвортой хөгжлийн хөтөлбөр 2030” -ийн “Бүгдийг хамарсан, нийтлэг, чанартай боловсрол олгох бүх хүмүүсийн амьдралын турш сурах боломжийг дэмжих” зорилтыг хэрэгжүүлэхэд өнөөгийн мэдээлэл технологи чухал үүрэгтэй бөгөөд Монгол улсын Их Xурлын 2015 оны 12 дугаар тогтоолоор батлагдсан “Төрөөс боловсролын талаар баримтлах бодлого (2014-2024 он)”-д “Боловсролд мэдээллийн технологи, нээлттэй агуулга, хөтөлбөрийг хөгжүүлсэн байна” хэмээн бодлогын хэрэгжилтийн шалгуур үзүүлэлтийг хангахад нээлттэй боловсрол, мэдээлэл технологийг сургалтад ашиглах шаардлага урган гарч ирж байна. Дэлхий нийтийн нээлттэй боловсролын чиг хандлага нь суралцагч бүрт хүн бүрт тэгш хүртээмжтэй, сургалтын арга зүй нь сурагцагчын сонирхолд нийцтэй хэлбэрт онцгой анхаарч, тэдний танин мэдэхүй, эх оронч сэтгэлгээ, нийгэмжүүлэхүйн чадварыг хөгжүүлэхэд явуулахад чиглэгдэж ирлээ. Сүүлийн жилүүдэд дэлхийн олон орон өөрийн музей үзмэр цуглуулгаа нээлтэй сургалтын арга хэлбэрээр олон нийтэд танилцуулан дэлгэрүүлж, энэ үйл ажиллагаагааг дэмжих талаас боловсролыг бодлогодоо тусгаж, олон нийт, төрийн бус байгууллагуудын зүгээс дэмжлэг авч эхэлсэн билээ. Манай улс суралцагч бүрт тэгш хүртээмжтэй, сургалтын сонирхолтой аргад түшиглэн музейн үзмэрийг сургалтад нээлттэй хэлбэрээр ашиглаж, бүх шатны боловсролын чанар, хүртээмж, шинжлэх ухаан технологийн үйл ажиллагааны үр өгөөжийг нэмэгдүүлэхэд сүүлийн нэг жилээс эхлэн анхаарлаа хандуулж ажиллаж ирлээ. Энэ нь суурь боловсролын түвшний сургалтын агуулга, хөтөлбөрийг түүх, эх хэл, утга зохиол, үндэсний соёлын агуулгаар баяжуулан боловсруулалт хийхэд анхаарч буй төрийн боловсролын бодлогын хэрэгжилтын нэг юм. Түүх соёлын өв, археологи, угсаатны зүйн үзмэрүүдийг виртуаль, видео хэлбэрээр сургалтын нэмэлт хэрэглэхүүн хэлбэрээр бэлтгэснээр СӨБ болон ЕБС -ийн хичээлийн хөтөлбөрийн эх хэл, түүх, хүн ба байгаль, иргэний боловсрол, биологи, газарзүй, утга зохиол, үндэсний соёлын хичээлд хэрэглэж эхэлсэн нь нээлттэй боловсролын үзэл санааг дэмжихийн зэрэгцээгээр шинжлэх ухааны мэдлэгийг суралцагсдад түүхийн эд өлгийн зүйлс, археологийн дурсгалууд,

http://news.num.edu.mn/oer2017

109

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

уламжлалт мэдлэг, ухаан, соёлтой хамтатган танилцуулж, түүнийг хадгалан хамгаалах, уугуул соёл хийгээд хүний мөн чанарыг бий болгож, түүх, өв соёлоороо бахархах эх оронч үзлийг төлөвшүүлэхэд ач холбогдолтой. ХОЁР. СУДАЛГААНЫ АГУУЛГА, ҮНДЭСЛЭЛ ХЭРЭГЦЭЭ ШААРДЛАГА Сүүлийн жилүүдэд сургалтад нээлттэй боловсролын арга зүй хурдацтай хөгжиж, техник технологи, нийгмийн хөгжлийг даган шинэчлэгдэн сайжирч байна. Улсын Их Хурлаас баталсан Монгол Улсын Засгийн газрын 2012-2016 онд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны хөтөлбөрт боловсролын салбарт нийгэмд бие даасан, хөгжсөн, амьдрах чадвартай Зөв Монгол хүн төлөвшүүлэх зорилгыг тодорхойлон ажиллаж ирлээ. Монголын үндэсний боловсролын тогтолцоог мэдээлэл технологийн хэрэглээгээр баяжуулж, суралцагчийн зөв төлөвшил, зөв хандлагыг төлөвшүүлэхэд сургалтын арга зүй, технологийг бий болгож, оновчтой судалгаа, бодлого боловсруулан ажиллах шаардлага хэрэгцээ боловсролын бүх шатны байгууллагуудын өмнө тавигдаж байна. Нөгөө талаас музейн нийгэмд гүйцэтгэх чиг үүргийн талаарх ойлголт өргөжин, музей нь сургалт, боловсролын байгууллага хэлбэрээр ажиллаж эхэлж байна. Социализмын үед 1980-аад оны сүүлч хүртэл музейн соёл гэгээрлийн ажлыг ”коммунист сурталчилгааны ленинч зарчмын” дагуу явуулж байв. Шилжилтийн үед музейг “гоо зүйн сурталчилгааны хэрэгсэл” гэж үзэхээ больж, харин гоо зүйн үнэлэмж ба бүтээлч сэтгэлгээ, түүх соёлын өвийг үнэлэх сэтгэлгээний хандлагыг хөгжүүлэхэд чиглүүлэх болсон байна. Барууны орнуудын музейн практикт өмнө нь өргөн тархсан, музейг коммуникацийн систем гэсэн ойлголт дээр тулгуурласан боловсролын үйл ажиллагааны үзэл баримтлал батажсан. Энэ үзэл баримтлалаар музейн зорилт нь зөвхөн ямар нэг үзэгдэл, үйл явцын тухай мэдээллийг дамжуулж, баримт материалыг заахад бус мөн үзэгчийн дотоод ертөнцөд хандаж, мэдрэхүй сэтгэл хөдлөлд нөлөөлж, түүхэн орчинд оруулан, сэтгэмжийг нь хөгжүүлэн сонирхлыг нь төрүүлж, сэтгэлийн таашаал өгч, суралцуулахад оршино. Сүүлийн жилээс хойд америк, ази, европын олон музейнууд ЕБС-иудтайгаа хамтран, сургалтыг үйл ажиллагаанд музейн үзмэрүүдээ цахим хэлбэрээр бэлтгэж, сургалтын нэмэлт хэрэглэгдэхүүн хэлбэрээр ашиглах болсон суралцахуйн арга технологид шинэлэг алхам болсон. Манай улсын хувьд музейн үзмэрийг сургалтад цахим хэлбэрээр ашиглах хүрээнд хийгдсэн ажлуудыг тоймловол: 2001 онд Монгол дахь Нээлттэй Нийгэм Хүрээлэнгээс музейн боловсролын ажлын талаар музейн ажилтнууд, дунд сургуулийн багш нарт зориулан сургалт зохион байгуулж, “Музей багш болох нь. Музейн үзмэрийг хичээлд ашиглах нь”, 2008 онд “Музейн соёлын өвийн боловсрол” сургалтыг музейн ажилтнуудад зохиож, “Музейн соёлын өвийн боловсролын гарын авлага” гарын авлага номыг тус тус хэвлүүлжээ. Эдгээр сургалтыг АНУ-аас ирсэн багш хөтлөн явуулж албан бус боловсрол, музейн сургалтын арга барил, сурагчдын сэтгэхүйн онцлог болон музейд байгалийн шинжлэх ухааны хичээлийг хэрхэн явуулах талаар заасан байна. 2016 онд хичээлийн жилд үндэсний болон байгалийн түүхийн музейн үзмэрт түшиглэн хүүхдийн танин мэдэхүйн онцлогод тохирсон сургалтын цахим хэрэглэгдэхүүнийг БСШУЯ-ны захиалгаар Швейварийн хөгжлийн агентлагын дэмжлэгтэйгээр суралцагсдын сонирхлыг төрүүлэхүйцээр видео хэлбэрээр бэлтгэн, түгээх ажил хийгдсэн.

110

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Дээрх суурь нөхцлүүдэд тулгуурлан 2015-2016 оны хичээлийн жилд үндэсний болон байгалийн түүхийн музейн үзмэрт түшиглэн хүүхдийн танин мэдэхүйн онцлогод тохирсон сургалтын цахим хэрэглэгдэхүүнийг БСШУСЯ-ны санаачлагаар Швейварийн хөгжлийн агентлагын дэмжлэгтэйгээр хэрэгжүүлсэн “музейн үзмэрийг сургалтын хэрэглэгдэхүүн болгон ашиглах нь” суралцагсдын сонирхлыг төрүүлэхүйцээр видео хэлбэрээр бэлтгэн, ЕБС-иудад түгээх зорилготой төслийн хүрээнд төслийн багийн бүрэлдэхүүнд ажилласан туршлага дээрээ үндэслэн музейн үзмэрийг цахим хэрэглэгдэхүүнээр ашиглах боломж, арга замыг эрэлхийлэх үүднээс уг туршилт, судалгааны ажлыг явуулж дүгнэлээ. Энэхүү төслийн хүрээнд үндэсний түүхийн музейн 100 гаруй үзмэрүүдийг хийсвэр аялалын орчинд буюу гурван хэмжээс зургаар илэрхийлэх ажлыг гүйцэтгэсэн. Цөм хөтөлбөрийн хүрээнд музейн үзмэрийн тайлбаруудыг сурагчдын нас бие сэтгэхүйн онцлогт нь тааруулж сургалтад нэмэлт хэрэглэгдэхүүн болгон тушилтаар сургалтанд ашиглалаа. Тус төслийн хүрээнд боловсруулагдсан цахим хэрэглэгдэхүүнийг ашигласнаар сурагчдын эх сурвалжаас авсан мэдээлэл ойлголтоо тодорхойлох, шинжлэн дүгнэх төдийгүй эх оронч сэтгэлгээг төлөвшүүлэхэд ахицтай ажил болсон гэж үзэж байна.

Мөн түүнчлэн судлаач миний бие олон улсад музейн үзмэрээр дамжуулж, хүүхдийн танин мэдэхүй, төлөвшил хандлагад нөлөөлөх, сургалтад цахим хэрэглэгдэхүүнээр ашиглах туршлагатай БНСУ, БНХАУ-ийн жишээн дээр биечлэн танилцахад манай улсын хувьд хүүхдэд хөгжиж төлөвших боломж олгох, уламжлал, шинэчлэл хосолсон, хүүхэд төвтэй, хүүхдийн сэтгэхүйн онцлогт тохирсон цахим хэрэглэгдэхүүнийг сургалтын орчинд хэрэгжүүлэх шаардлага зүй ёсоор тавигдаж байгааг судаллаа.

http://news.num.edu.mn/oer2017

111

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

ГУРАВ. СУДАЛГААНЫ ЗОРИЛГО, АРГА ЗҮЙ Зорилго: Цахимжсан нийгэмд цахимжсан хүүхдийг төлөвшүүлэхдээ мэдлэг, чадвар, төлөвшил хэмээн дэс дараалалтай сургалтын процесоос гадна өнөөдөр аливаа зүйлийг сурах, бүтээх чин эрмэлзэл, эх оронч үзлийг төлөвшүүлэх нь чухал юм. Үүнтэй уялдан сургалтын агуулга, сурах, сургах арга, үнэлгээ зэрэг сургалтын технологийн бүх элемент нь өөрчлөгдөхөөс мэдээлэл технологид түшиглэж, сургалтанд музейн үзмэрийг видео хэлбэрээр ашигласнаар суралцагчдыг бүтээлч сэтгэлгээтэй, бие даан суралцах чадвартай, эх оронч үзэлтэй, зөв төлөвшил, эерэг хандлагатай дэлхийн монгол иргэнийг бэлтгэхэд судалгааны зорилго оршино. Зорилт: • Мэдээлэл технологийн, OER (Open Educational Resources) боловсролын нээлттэй нөөцүүд, музейн үзмэрийг сургалтын цахим хэрэглэгдэхүүн болгон ашиглаж талаар судалж, эрэл хайгуул хийснээр хүүхдийн хөгжил, сургалтын ахиц дэвшил, хичээлийн идэвх оролцоог нэмэгдүүлэх • Музейн үзмэрийг сургалтын цахим хэрэглэгдэхүүн болгон ашиглаж, түгээхэд мэдээллийн технологид суурилсан аргыг хэрэглэн туршиж, сургалтын аргын явц, үр дүнгийн талаар дүгнэлт хийж цаашид сургалтад хэрхэн ашиглах боломжийг судлах, хичээлийн хөтөлбөртэй уялдуулах боломж, суралцагчийн хөгжилд энэ арга хэрхэн нөлөөлж байгаад судлах • Судалгаанаас гарсан үр дүн, санал шийдлээ бусад багш нарт түгээн дэлгэрүүлэх Хамрах хүрээ: Нийслэлийн ерөнхий боловсролын сургуулиудын 249 багш, 91 сурагчид хамрагдсан. Судалгааны арга: • Мэдээлэл цуглуулахад: Судалгааны асуулгыг гүүгэл форм (google form) дээр бэлтгэж, санал асуулгын судалгааг авсан. Асуулгын арга, ярилцлагын арга болон хэрэглээ, ашиглалтын UFE (Utilization Focused Evaluation) асуулга, ярилцлагын аргыг ашигласан.

• Мэдээлэл боловсруулахад: Цуглуулсан мэдээлэлд анализ хийж дүгнэлт хийхдээ SPSS (Statistical Packeges for Social Science) программын аргыг ашигласан болно. Судалгааны аргачлал: Үйл ажиллагаа эхлэхээс төгсгөл хүртлэх хэрэглээ, ашиглалтын UFE (Utilization Focused Evaluation) аргаар судалгааг явуулахыг зорьсон.

1. Суурь судалгаа: Музейн үзмэрийг сургалтын цахим хэрэглэгдэхүүн болгон ашиглахаас өмнөх сурагчдын ур чадвар болоод мэдлэгийнх нь түвшинг мэдэхэд чиглэгдсэн суурь судалгаа. Энэ суурь судалгааны гол зорилго нь эцсийн болон явцын мониторингийн судалгааг харьцуулан мэдээллээ цуглуулахад чиглэгдэнэ.

2. Явцын хэрэглээ, ашиглалтын судалгааг 2 удаа 3 сарын туршилтын хугацаанд явуулсан.

3. Эцсийн судалгаа нь туршилтын үйл ажиллагааны эцсийн үр дүнгийн

112

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

шинжилгээг суурь болон явцын судалгаатай харьцуулан гаргахад чиглэгдсэн. Судалгаа 1. Музейн үзмэрийг сургалтын цахим хэрэглэгдэхүүн болгон ашигласан гарсан өөрчлөлт байдлын судалгаа Музейн үзмэрийг цахим хэрэглэгдэхүүнээр ашигласан суралцагсдын хичээлийн оролцооны өөрчлөлт /дүнгээр/ 120 100

95.4

80 60 44.4

40 20 0

34 22.2 11.6 6 2.3

18

0

11.1 0

18

24

Суурь судалгааны шалгалтын дүн 1-ð ìониторингийн шалгалтын дүн

11.1 2.3

2-ð ìониторингийн шалгалтын дүн

A B C D F

Судалгаа нь тоон ба чанарын гэсэн аргуудыг хослуулан хэрэглэж, дараах хэсгүүдээс бүрдсэн. Үүнд: 1) хоёр хичээлийн тестын шалгалт 2) асуулга 3) ганцаарчилсан болон бүлгийн хэлэлцүүлгүүд Сурагчдын мэдлэг нэмэгдсэн байна гэдгийг энэ графикаас харж болно. Суурь судалгааны дүнгээс ажиглахад 95,4% нь “F” үнэлгээ авсан бол дөнгөж 2,3% нь “A” болон “D” үнэлгээ авсан байна. Мониторингийн эхний шалгалтанд “F” үнэлгээ авсан сурагчдын тоо 50%-иар буурсан бол хоёрдахь мониторингийн шалгалтанд мөн буурсан байна. Хоёрдахь мониторингийн шалгалтын дүн болон сурагчдын гүйцэтгэл бага зэрэг буурсан нь уг туршилт судалгаа сурагчдын өвлийн амралт эхэлж, хичээл түр завсарласантай холбоотой гэж үзэж байна.

100

89% 89.9%

80 60 40 20 0

1-р ìониторинг

8% 17.5% 2.9% 1% Сэтгэл ханамж өндөр

Сэтгэл ханамж дунд зэрэг

2-р ìониторинг

Сэтгэл ханамж бага

Сурагчдын сэтгэл ханамжийг тандан судлахад нэг болон хоёр дахь мониторингийн судалгааны үеийн сэтгэл ханамжийн хэлбэлзэл бараг өөрчлөгдөөгүй байна. Нийт сурагчдын 89% нь сэтгэл ханамж өндөр байгаагаа илэрхийлсэн нь музейн үзмэрийг цахим хэлбэрээр сургалтын нэмэлт хэрэглэгдэхүүн хэлбэрээр сургалтад хэрэглэсэн нь тэдний сонирхолд нийцэж буй гэж үзэж байна.

http://news.num.edu.mn/oer2017

113

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Музейн үзмэрийг цахим хэлбэрээр сургалтын нэмэлт хэрэглэгдэхүүн хэлбэрээр сургалтад хэрэглэх бэлтгэл байдлыг судлахад нийт 249 оролцогсдын 159 нь буюу 64 хувь сургалтад хэрэгтэй гэж үзсэн байна.

4% 32% Бэлтгэл шаардлагатай

64%

Сургалтад хэрэгтэй Орчин бүрдээгүй

Уг музейн үзмэрийг цахим хэлбэрээр сургалтын нэмэлт хэрэглэгдэхүүний ач холбогдол, сурагчдын тодорхой ур чадвар, хандлагад өөрчлөлт гарсан эсэхийг тандан судлахад нийт 249 оролцогсдын дийлэнх нь буюу 129 нь 52 хувь сурагчдын сурах идэвх дээшилсэн. Харин 23 хувь эх орноороо бахархах үзэл төлөвшиж болох талтайг харсан байна. Сурагчдын бие даах чадвар 4%

Эх орноороо бахархах үзэл төлөвшинө.

23%

Сурагчдын хичээлийн идэвх дээшилсэн 52%

Хичээлийн чанар сайжирсан 4% Судалгаа 2. Хан Академийн музейн виртуал үзмэрийг сургалтын цахим хэрэглэгдэхүүн болгосон видео хичээлүүдийн жишгээс хос хэлний сургалттай сургуулиудын сургалтад ашиглуулан судласан байдал Хан Академитай хамтарсан дэлхийд алдартай АНУ-ын Нью Иорк хотын үндэсний түүхийн музей, Английн түүхийн музей, орчин үеийн урлагийн түүхийн музей зэргүүдийг сургалтад нэмэлт хэрэглэгдэхүүнээр шинэ сэдэв, бие даалт, гэрийн даалгаварт ашиглуулж, судалгааг явууллаа.

114

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Хан Академийн музейн виртуал үзмэрийг сургалтын цахим хэрэглэгдэхүүн болгосон видео хичээлүүдийг сургалтад ашигласан байдлын судалгаанд нийт 91 сурагч хамрагдсанаас гарсан саналуудыг нэгтгэн тоймлоход 48 хувь нь хан академийн сургалтын арга зүй хэлбэрээр музейн үзмэрээр видео хичээл бэлтгэвэл цаашдын хичээлд сонирхолтой гэж үзсэн байна. Үүнээс харахад Хан академийн арга зүйгээр Бамбуу технологи болон гар утасны камер ашиглан хямд өртөгөөр багш, музейн ажилтнууд хамтран видео хичээлүүд бэлтгэвэл сурагчдын сонирхлыг татаж, нэг талаас сурагчид шинэ мэдлэгийг сонирхолтой хэлбэрээр олж авах танин мэдэхүйн ач холбогдолтой нөгөө талаас багш нарын зүгээс хичээлээ сонирхолтой шинэлэг хэлбэрээр заах боломж байна гэж үзэж байна. Түүнчлэн Хан Академийн түүхийн сэдвүүд дээр мэдлэгээ үнэлэх тест байхгүй байгааг нөхөж, музейн үзмэрт тулгуурласан монгол хэл дээрх нээлттэй видео хичээлүүдэд тестийн хэсгийг оруулах нь зүйтэй гэж үзэж байна.

20% 48%

Хан Академийн хэлбэрээр монгол хэл дээр хичээлүүд бэлтгэвэл сонирхолтой Видео хичээлийн дараа мэдлэгээ үнэлсэн тест хэрэгтэй

32%

Бие даах чадвар сайжирсан

ДӨРӨВ. СУДАЛГААНЫ ҮР ДҮН Суралцахуйн онолын үндсэн 3 үзэл баримтлалын нэг болох суралцагчдын хүсэл, сонирхол, хандлага, төлөвшил, сэтгэл зүй гээд хөгжих гэсэн хүсэл эрмэлзэлтэй, хүүхдийн эрэлт хэрэгцээ, сонирхолд илүү тулгуурласан нь “хүмүүнлэг” үзэл баримтлалтай музейн үзмэрийг цахим хэлбэрээр сонирхол татахуйц байдлаар бэлтгэж, сургалтын нэмэлт хэрэглэгдэхүүн хэлбэрээр сургалтад ашигласан үйл ажиллагаа нь нийцэж байна гэж үзэж байна. Суралцахуйд тодорхой жорыг тохируулсан техник технологийн арга хэлбэр хэрэгтэй. Музейн үзмэрийг цахим хэлбэрээр сонирхол татахуйц байдлаар бэлтгэж сургалтын нэмэлт хэрэглэгдэхүүн хэлбэрээр ашиглах нь суралцагсдын когнитив танин мэдэхүй, сэтгэхүйг хөгжүүлэн системчлэх загварчлал, нөгөө талаасаа хүүхдийг эх оронч үзэлтэй, зөв төлөвшил, хандлагыг төлөвшүүлэх http://news.num.edu.mn/oer2017

115

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

нээлттэй боловсролын шинэлэг арга юм. Сургалтанд музейн үзмэрийг цахим хэрэглэгдэхүүн болгон ашиглаж эхэлснээр сурах арга барил болон эзэмших чадварын хувьд цөм хөтөлбөрийн хүрээн дэх асуулт тавих, асуудал таамаглан шийдвэрлэх, үйлийг төлөөлөх, мэдээлэл боловсруулах, үр дүнг хэлэлцэх, шинэ санааг гаргах, асуудалд өөрийн байр сууринаас хандах, шинжлэх ухаанч арга барилд суралцахад ач холбогдолтой. Цахимжсан нийгэмд цахимжсан хүүхдийг сургахда мэдлэг, чадвар, төлөвшил хэмээн дэс дараалалтай сургалтын процесоос гадна аливаа зүйлийг сурах сонирхлыг төрүүлж, суралцах чин эрмэлзэл хандлагыг бий болгох нь чухалчлагдаж байна. Үүнтэй уялдан сургалтын агуулга, багш, сурагчийн хандлага, сурах, сургах арга, үнэлгээ зэрэг сургалтын технологийн бүх элемент нь өөрчлөгдөхөөс нээлттэй боловсролын аргууд, нээлттэй боловсролын шинэлэг хэлбэрүүдэд түшиглэх нь илүү оновчтой юм. Жишээ нь түүх нийгмийн ухааны сургалтын агуулгын стандарт нь түүх, нийгмийн ухааны хичээлээр суралцагчдын хандлага төлөвшлийн цогц чадамжийг эзэмшүүлэхэд чиглэгдсэн чухал хичээл тул түүх, нийгмийн ухааны сургалтад суралцагсдын сонирхол, хэрэглээгээр нь дамжуулж, нээлттэй боловсролын сургалтын арга технологийг ашиглан тодорхой чадваруудыг эзэмшүүлэх арга нь үр дүнтэй нь туршилтын дүнгээс харагдлаа. Монголын түүх, ёс заншл, түүхэн газар нутаг, түүхэн зүтгэлтэн, түүхэн баримт, эх сурвалж, түүхэн сургамжууд, газар нутаг, урлаг. байгалийн дурсгалт зүйлүүд, ургамал угсаатны зүй зэрэг агуулгын айнуудад музейн үзмэрт тулгуурласан нээлттэй видео хичээлүүдийг ашигласнаар суралцагсад шинэ мэдлэгийг сонирхолтой хэлбэрээр олж авах танин мэдэхүйн ач холбогдолтой төдийгүй хандлага төлөвшилд эерэгээр нөлөөлж, бие даан суралцах, өөртөө итгэлтэй, үндэсний уламжлал, соёл заншлаа дээдэлдэг, эх оронч сэтгэлгээ, сурах тэмүүлэл суралцагчдад цогц чадамж, чадвар төлөвших эхлэл тавигдаж байна. Иймээс мэдээлэл технологиор дамжуулж, суралцагчийн төлөвшил, суралцах идэвх, санаачилга, бие даан суралцах хандлагад нөлөөлж, суралцагчийг хөгжүүлэх нь арга технологийг оновчтой зохион байгуулснаар суралцагч бие даан сурч, оюуны хүрээ нь тэлж, мэдлэгээ гүнзгийрүүлж, сэтгэх бодох чадвар, хандлагыг төлөвшүүлэх боломжтой болох нь туршилтын явцаас харагдсан. Судалгааны явцад нээлттэй боловсролын чиглэлийн судалгааны тэргүүлэх болон шинээр үүсгэн хөгжүүлэх чиглэлийг тодорхойлж, дотоод, судлаачдыг хамтын ажиллагааг үйл ажиллагааны уялдаа холбоог сайжруулснаар гадаад нөөц бололцоог бүрэн дүүрэн дайчлахуйц, салбар дундын хамтын ажиллагааг хөхиүлэн дэмжсэн, уян хатан, олон улсын жишигт нийцсэн, өрсөлдөх чадвар бүхий судалгааны бүтцийн хувилбарыг тогтоох шаардлагатай нь ажиглагдлаа. Түлхүүр үгс: нээлттэй боловсрол, музей, цахим хэрэглэгдэхүүн, мэдээллийн технологи, МТ, боловсролын шинэчлэл, мэдээллийн зуун, арга зүй НОМ ЗҮЙ, ЭШЛЭЛ • • • • • • 116

Багшийн МХТ-ийн чадамжийн хүрээ ЮНЕСКО-гийн зөвлөмж, 2011 он Музей судлал. T.VI.F.1. Музейн менежмент, маркетингийн асуудал, А.Очир, Н. Хатанбаатар, Ц.Цэндсүрэн, А.Янжив, Д.Цэдмаа, Д.Бумаа, 2007 он Хан Академийн нээлттэй хичээлүүд: http://mn.khanacademy.org Public brochure of the American Museum of Natural History in New York City Википедиа: www.wikipedia.org Тэд: www.ted.com

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

ИРГЭДИЙН УЛС ТӨРИЙН ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ ТӨЛӨВШИХӨД БОЛОВСРОЛЫН ТӨВШИН НӨЛӨӨЛӨХ ОРОН ЗАЙН ДҮН ШИНЖИЛГЭЭНИЙ АСУУДАЛ Г.Цогтдэлгэр1, В.Батцэнгэл2, Г.Бямбахүү 2, Д.Оюунчимэг3, Э.Сундуй3 1 Оргил бүрэн дунд сургууль Монгол улсын их сургууль, Байгалийн ухааны салбар, Газарзүйн тэнхим 3 Монгол улсын их сургууль, Нийгмийн ухааны салбар, Улс төр судлалын тэнхим

2

share.quick30@gmail.com

Хураангуй Энэхүү судалгааны ажил нь улс төрийн газарзүйн судалгааны чиглэл болох иргэдийн улс төрийн үзэл баримтлалыг орон зайн ялгарлын хувьд тооцоолно. Судалгааны ажил нь иргэдийн улс төрийн үзэл баримтлал төлөвшихөд эдийн засгийн байдал, нас, хүйс, тодруулбал боловсролын төвшнөөрөө орон зайн хувьд хэрхэн ялгарч буйг тогтооход оршино. Судалгааны ажлын талбайг микро төвшинд буюу орон нутгийн байдлаар нарийвчлан гаргахаар Сүхбаатар дүүргийн 7-р хороо, 8-р хороо, 9-р хороо, 10-р хороог сонгож авсан. Тус нутаг дэвсгэр нь орон сууцны бүс болон гэр хорооллыг бүхий нийгмийн ихэнх давхаргын төлөөллийг багтаасан бүс юм. Судалгааны талбайгаас 480 респондентоос анкетын судалгаа авч мэдээллийн санг байгуулсан. Тухайн мэдээллийг асуулгын арга ашиглан цуглуулсан бөгөөд респондентыг кластерын түүврийн ашиглаж сонгосон. Нийт түүврийн хэмжээг 93% магадлалаар түүвэрлэсэн. Иргэдийн улс төрийн үзэл баримтлалын орон зайн төлөвийг тогтоохын тулд халуун цэгийн /hotspot/ шинжилгээ ашигласан. Мөн судалгаанд оролцогчдын үзэл баримтлалыг тодорхой асуултын дагуу неолиберал, неоконсерватив, социал демократ үзлийг тодруулсан. Мөн респондентын үзэл баримтлал төлөвшихөд нөлөөлөх хүчин зүйлсийг тодорхойлсон. Түлхүүр үг: Неолиберал, Неоконсерватив, Социол демократ, Халуун цэг Удиртгал Газарзүйн шинжлэх ухааны судалгаанд аливаа нийгмийн болон байгалийн юмс үзэгдлийн орон зайн шинжилгээ, хүн ам ба бүс нутаг хоорондын хамаарал зэрэг дэлхий дээр болж буй бүхий л үйл явц багтдаг байна. Манай улсад байгалийн үзэгдэл үйл явцыг тусгай аргачлалын дагуу орон зайн хил хязгаарын хүрээнд судалсан байдаг боловч нийгмийн үйл явцыг орон зайн хувьд тусгайлан судлаагүй байна. Нийгмийн шинжлэх ухааны хүрээнд улс төрийн нам хүчний байршил үйл ажиллагааны хүрээ, сонгуулийн үйл явц, засгийн газрын бодлого хөтөлбөрийн хэрэгжилт, шашин, соёлын тархалт зэргийг орон зайн хувьд хил

http://news.num.edu.mn/oer2017

117

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

хязгаар тогтоож нарийвчлан үзэх нь улс төрийн газарзүйн шинэ судалгааны чиглэл юм. Түүнчлэн иргэдийн улс төрийн үзэл баримтлал хэрхэн төлөвшсөн гол хүчин зүйлс ямар байгаагаас улс төрийн сонгуулийн үйл байдал, төрийн үйл ажиллагаанд дахь олон нийтийн хандлага тодорхойлогдож байдаг. Тиймээс улс төрийн үзэл баримтлал төлөвшихөд боловсролын төвшин нөлөөлж буйг тогтоож оршин байгаа газар нутгийн тархацыг илрүүлэх нь нэн шаардлагатай юм. Судалгааны байгууллагууд, улс төр судлаачид намуудын төлөвшилт, сонгуулийн систем, улс төрийн “PR”, сонгогчдын үйл байдлыг судалж байгаа боловч дан ганц улс төрийн шинжлэх ухаанаар тайлбарлах хандлагатай байна. Тухайлбал, Либериал үзлийг Ш.Монтескье, Т.Гоббс, А.Смит, Т.Жефферсон, Д.Милль зэрэг судлаачид үндэслэсэн. Тэдгээр эрдэмтдийн үзэж буйгаар хувийн өмч, хүний эрх чөлөө зэрэг нь либериал үзлийн тулгуур зарчим юм. Либериал үзэл нь бие хүнийн үнэт зүйлс дээр тулгуурлаж, бие даасан байдлыг эрхэмлэдэг. Үзэл нь язгуур эрх ашиг болох амьд явах, өмчтэй байх зэрэг эрхийг дээдэлдэг давуу талтай. Шатлан захирах ёс, угсаа залгамжлан хаанчлах үйл явцыг халж иргэдийн оролцоонд тулгуурлаж гарч ирсэн. Худалдаа наймаа ихээр хөгжсөн, хурдацтай нийгмийн харилцаа явагддаг, уламжлалт харилцаа алдагдаж буй нийгэмд түлхүү хөгждөг байна. Консерватив үзлийг Английн эрдэмтэн Эдмунд Берк, Францын нийгэм судлаагч Жозеф де Местр, Луй Бональд нар гүнзгийрүүлэн судлаж дараах үзэл баримтлалыг тодорхойлсон. Эмх журам, тогтвортой байдал, уламжлалыг хадгалан хөгжих ёстой, өөрчлөлт сөрөг үр дагаварт хүргэнэ хэмээн үздэг. Консерватив үзэл баримтлал нь тухайн үндэстний үнэт зүйл, ёс заншил хадгалагдан үлдэж буй нийгэмд илүү давамгайлах хандлагатай байдаг. Шийдвэр гаргахдаа ёс суртахуун, зан заншил, шашин шүтлэгийг харгалзаж үзэх хэрэгтэй гэсэн байр суурьтай. Социал-демократ үзлийг Э.Бернштейн, К.Каутский зэрэг эрдэмтэд боловсронгуй болгож судалсан. Анги давхаргуудад харилцан адилгүй төрийн зохиуцуулалт хийх, нийгмийн хангамж, боловсрол, эрүүл мэнд зэрэг түлхүү анхаарал тавьдаг. Улс төрийн газарзүйн чиглэлээр АНУ болон Европын Их сургуулиудын эрдэмтэн, судлаачид судалгаа шинжилгээ хийж, сүүлийн жилүүдэд иргэдийн улс төрийн үзэл баримлалыг орон зайн шинжилгээний хүрээнд судлах ажил олон хийгдэж байна. Мичиганы Их Сургуулийн А.Кэмпбелл нарын хэсэг эрдэмтэд социал болон сэтгэл зүйн, бусад хүчин зүйлийн аль алиныг нь тусгаж санал өгөх үйл байдлын загварыг боловсруулсан байна.1 Энэхүү загвар нь социал-сэтгэлзүйн хандлагыг үндэслэсэн бөгөөд “учир шалтгааны хоолой” хэмээн нэрлэдэг. Манай орны хувьд энэ чиглэлээр судалгаа хийгдээгүй бөгөөд сонгогчын үйл байдлыг тандах судалгааны хавсарга хэлбэрээр орхигдсоор ирсэн. Энэхүү судалгааны ажлын хүрээнд иргэдийн улс төрийн үзэл суртал төлөвшихдөө тодорхой тойрог бүхий нутаг дэвсгэрт үүсдэг төдийгүй тухайн үзэл суртлын тархалт нь орон зайн нийтлэг хэм хэмжээнээс хамаардаг гэсэн магадлагаа дэвшүүлж байна. Мөн орон зайн дүн шинжилгээ, иргэдийн улс төрийн талаарх ойлголт, газарзүйн байршлын харилцан уялдаа, зүй тогтлын талаар дэлгэрүүлэн судална.

1. Арга зүй Энэхүү судалгаа нь иргэдийн улс төрийн үзэл баримтлал нь нийгэм, эдийн засгийн хүчин зүйлсээс хамаарч буйг тодорхойлох зорилгоор хийгдсэн. Одоогийн 1

УТБА. Лекцийн эмхтгэл 2-р дэвтэр. УБ., 1995 он

118

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

байдлаар иргэдийн үзэл баримтлалын мэдээлэл төр, захиргааны байгууллагууд, нам, улс төрийн хүчнүүдэд тойм байдлаар байх боловч иргэн нэг бүрийн үзэл баримтлалын мэдээлэл, өөрчлөлт нь байдаггүй. Тиймээс мэдээ, мэдээллийг цуглуулахын тулд социологийн судалгааны арга, аргачлалыг ашигласан. Аливаа судалгааны ажил амжилттай болох үндэс нь судалгааны зорилго зорилтод нийцсэн судалгааны арга зүйгээ зөв тодорхойлоход оршино.2 Тиймээс төлөөлөх чадвар бүхий олон тооны респондентыг хамарсан, мэдээллийг үнэн зөв хариулах боломжтой, шалгах аргачлалыг гаргасан судалгааны арга нь асуулгын арга юм. Тус судалгаанд бичгийн буюу анкетын аргыг ашигласан. Брайманы/1989/ тодорхойлолтоор асуулгын судалгаа гэдэг нь хэд хэдэн хувьсагчийн тухайд тоогоор илэрхийлж болох мэдээллийг системтэй цуглуулахын тулд хэд хэдэн нэгжээс ихэвчлэн цаг хугацааны тодорхой нэг мөчид мэдээлэл цуглуулан авч дараа нь уялдаа хамаарлын зүй тогтлыг шинжлэх явдал юм.3 Анкетын арга гэдэг бол судлах асуудал, судалгааны зорилгоос хамаарч нийгмийн үзэгдэл, үйл явцын тоо чанар, шалтгаан үр дагаврын холбоо, учир холбогдол, онцлогийг нээн илрүүлэхэд чиглэгдсэн тодорхой агуулга, бүтэц, зохион байгуулалт, дарааллаар урьдчилан бэлтгэж хэвлэсэн асуулт хариултын цогц юм.4 Анкетын загварыг үндсэн хоёр хэсгээс бүрдүүлсэн. Нэгдүгээр хэсэг нь хувь хүний мэдээллийн хэсэг буюу боловсрол, нас, хүйс, яс үндэс, өрхийн орлого, улс төрийн намын гишүүнчлэл, сонгуульд санал өгсөн байдал зэргийг оруулсан 15-н асуултаас бүрдэнэ. Хоёр дугаар хэсэг нь улс төрийн үзэл баримтлалыг тодорхойлох асуулт бөгөөд ноелибериал, ноеконсерватив, социал-демократ зэрэг үзлийн үзэл баримтлалыг тодруулахуйц 25-н асуулттай. Иргэдийн үзэл баримтлал төлөвшихөд нөлөөлөх хүчин зүйлийг Корреляцын шинжилгээ ашиглан тодорхойлсон. Корреляцийн шинжилгээг корреляцийн коэффицентоор тодорхойлно. Нийт эх олонлогоос бүгдээс нь судалгаа авах нь цаг хугацаа, зардлын хувьд маш өндөр тул нийт эх олонлогоос авсан хэмжээний ижил үнэн зөв дүн гаргах стратеги нь түүвэрлэх явдал юм. Судалгааны талбайд эх олонлог буюу 20125 сонгуулийн насны хүн амаас 99%-ийн магадлалаас ±6%-иар тооцоолж нийт 480-н респондентыг сонгож авсан. Тухайн судалгааны үнэмшил хамгийн багадаа 93%-ийн магадлалтай буюу түүнээс дээш хувь гэсэн үнэлгээтэй байна. Энэхүү судалгааны талбараар Сүхбаатар дүүргийн 60-р тойргийг сонгож авсан. Судалгааны талбайн хувьд тус дүүргийн 7-р хороо, 8-р хороо, 9-р хороо, 10-р хороод буюу нийт 4-н хороог хамруулсан. Нийт судалгаанд 480 иргэн оролцсон бөгөөд алдааны магадлалыг 99%-иар тогтоосон. Нийт авсан судалгааны алдааны магадлал 93%-тай байсан.

2. Үр дүн Судалгааны ажлын хүрээнд сонгуулийн нэг тойргийг сонгож авахдаа орон сууц, гэр хорооллын суурьшлын бүсүүдийг хамарсан нутаг дэвсгэрийг сонгосон. Тухайн шалгуурыг 2016 оны Улсын их хурлын сонгуулийн 60-р тойрог хангаж 2 McDaneil C. and Gates R. (2012). Marketing Research Essentials, 8th Edition, South-Western College Publishing 3 Колин Робсон. “Бодит ертөнцийг судлахуй.” Нийгмийн ухаан болон мэргэжлийн судлаачдад зориулсан гарыэ авлага. УБ., 2006

4

Шинжлэх ухааны академи философи, социологи, эрхийн хүрээлэн. “Социологийн судалгааны аргазүй, аргачлал” УБ., 2008

http://news.num.edu.mn/oer2017

119

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

байгаа бөгөөд тухайн тойргийн хүрээнд Сүхбаатар дүүргийн 7-р хороо, 8-р хороо, 9-р хороо, 10-р хороод хамрагдаж байна. 60-р тойрог дахь 8-р хорооны хамрах газар нутаг нь урд талаараа Багшийн их сургууль, баруун талаараа соёлын төв өргөө, шангрила, хүүхдийн номын ордон, уран зургийн галерей зэрэг үйлчилгээний газрууд байрласан. Хорооны төв хэсгээр 1970-1980 оны хооронд баригдсан орон сууцтай, хүрээлсэн байдалтай шинэ баригдсан /2000 оноос хойш/ орон сууцтай. Тус тойргийн 7-р хорооны баруун талаараа үйлчилгээний газруудтай. Үүнд: Номин дэлгүүр, Шатахуун түгээх газар, Ардчиллын ордон зэрэг газруудтай бол хорооны зүүн хойд хэсэгт 1980-1990 оны хооронд баригдсан угсармал 9-н давхар байрнууд байрласан. Зүүн урд хэсэгт шинэ баригдсан /2000 оноос хойш/ орон сууцтай. Харин 10-р хорооны орон зайн төлөвийг үзвэл зүүн талаараа худалдаа үйлчилгээний газар болох 100-н айлын худалдааны төв болж байгаа бол урд болон төв хэсгээр 1970-1980 оны хооронд баригдсан орон сууцтай. Баруун хойд хэсгээсээ шинээр баригдсан /2000 оноос хойш/ орон сууц төвлөрч байна. Зураг 12-оос харна уу. Тус тойргийн 9-р хорооны орон зайн төлөв: нийт нутаг дэвсгэрийн 90% гаруй хувийг гэр хорооллын бүс эзэлж байна. Зүүн урд хэсгээр төв зам дагуу шинэ орон сууцууд баригдсан байна. Улсын их хурлын 60-р тойргийн төлөв нь 8-р хороонд Худалдаа үйлчилгээний томоохон төвтэй. 7-р хороо, 8-р хороо, 10-р хороодод орон сууцны бүс төвлөрсөн байгаа бол 9-р хороонд гэр хороолол төвлөрсөн байна. Неолиберал үзэл баримтлалтай иргэдийн орон зайн шинжилгээ Улсын их хурлын 60-р тойргийн иргэдийн үзэл баримтлал, тухайн үзэл баримтлал харилцан ямар хүчин зүйлээс хамаарч байхыг тодорхойлсон. Неолибериал үзэл баримтлалтай иргэдийг хувийн өмчтэй байх, хууль эрх зүйг дээдлэх, эдийн засагт төрийн оролцоог хүлээн зөвшөөрөх, нийгэмд төр хэрхэн нөлөөлөх зэрэг асуулгаар тодорхойлсон. Нийт судалгаанд оролцогчдын 230 нь неолибериал үзэлтэй хэмээн тодорхойлогдсон бөгөөд тухайн үзэлд насны байдал, хүйс, боловсролын төвшин, ажил эрхлэлт, цалин /өрхийн орлого/ зэргээр олон хүчин зүйлд корреляцын коффициентоор тодорхойлсон. Насны байдал нь эерэг буюу сул хамааралтай r=0.16 гарсан бол хүйсний байдал r=-0.16, боловсролын байдал r=-0,092, ажил эрхлэлтийн байдал r=-0,1 цалин буюу орлогын хэмжээ / орлого/ байдал r=0,07, яс үндэсний байдал r=-0,02 гарсан байна. Хүснэгт 2-оос үзнэ үү. Үүнээс үзэхэд неолибериал үзэл төлөвшихөд хүйс, боловсрол, ажил, яс үндэсний байдал хамаардаггүй байна. Харин насны болон орлогын хэмжээ хамааралтай байгааг харж болно. Тиймээс хэдий насны, ямар хэмжээний орлоготой хүнд дээрх үзэл хамааралтай байгааг нэг хувьсагчийн шинжилгээгээр дор тодорхойлох юм. Нас Нас

Pearson Correlation N

Хүйс

Pearson Correlation N

120

Хүйс

Боловсрол

Ажил

Цалин

Ястан

Үзэл

1

-.181**

-.061

-.144*

.016

-.085

.269**

230

230

230

230

230

230

230

-.181**

1

.053

.171**

-.183**

.046

-.147*

230

230

230

230

230

230

230

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Боловсрол

Pearson Correlation

-.061

.053

1

.102

-.309**

-.054

-.026

230

230

230

230

230

230

230

-.144*

.171**

.102

1

-.234**

-.030

-.092

N

230

230

230

230

230

230

230

Pearson Correlation

.016

-.183**

-.309**

-.234**

1

.068

.100

N

230

230

230

230

230

230

230

-.085

.046

-.054

-.030

.068

1

-.036

230

230

230

230

230

230

230

.269**

-.147*

-.026

-.092

.100

-.036

1

230

230

230

230

230

230

230

N Ажил

Цалин

Ястан

Pearson Correlation

Pearson Correlation N

Үзэл

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Pearson Correlation N

Хүснэгт 1. Либериал үзэлтэй иргэдийн корреляцын коэффициент /Эх сурвалж: Зохиогч/ Гистограмм нь нэг хувьсагчийн тасралтгүй утгыг агуулж тухайн утгаар график хэлбэрт дүрслэгдэнэ. Неолибериал үзэл нь 20-30 насны иргэд хамгийн их утгыг агуулж байгаа бол 30-45 насны иргэдэд жигд утга, 45-аас дээш насныханд буурсан үзүүлэлттэй байна. График 1 дээрээс харна уу. Неолибериал үзэл баримтлалтай иргэд болон цалингийн хэмжээ хоорондын корреляцын коэффициент r=1 утгатай. Нийт неолибериал үзэл баримтлалтай иргэдийн цалин хөлсний хэмжээг авч үзвэл: 1 гэсэн утгыг 200,000 ₮-өөс доош орлоготой, 2 гэсэн утга нь 200 мянгаас 400 мянгын орлоготой иргэд, 3 гэсэн утга нь 400 мянгаас 600 мянгын орлоготой иргэд, 4 гэсэн утга нь 600 мянгаас 800 мянгын орлоготой иргэд, 5 гэсэн утга нь 800 мянгаас 1 саяын орлоготой иргэд, 6 гэсэн утга нь 1 саяас дээш орлоготой иргэд орно. Нийт неолибериал үзэлтэй иргэдийн дийлэнх хувь нь 500 мянган төгрөгөөс дээш орлоготой иргэд орох бөгөөд 1 саяас дээш орлоготой иргэдэд илүүтэй неолибериал үзэл ажиглагдаж байна. Доорх графикаас харна уу.

График 1. Неолиберал үзэлтэй иргэдийн насны гистограмм (Эх сурвалж: Зохиогч)

График 2. Неолиберал үзэлтэй иргэдийн орлогын хэмжээний гистограмм (Эх сурвалж: Зохиогч)

http://news.num.edu.mn/oer2017

121

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Их хурлын сонгуулийн 60-р тойргийн неолибериал үзэлтэй иргэдийн орон зайн төлөвийг тодорхойлоход. Хамгийн их утгыг 8-р хорооны хуучны орон сууц болох 1990 оноос өмнө баригдсан 45-р байр, 46-р байр, 47-р байр, 48-р байрнууд болон 2000 оны үе баригдсан 25-1-р байр,14-2-р байруудад нягтшил ихтэй байна. 10-р хорооны хойд хэсгээр өндөр нягтшилтай хэсэгт хойд хэсэгт байрлах 43-р байр, 130-р байрнуудад болон урд хэсэгт 1990 оноос өмнө баригдсан 19-р байр, 20-р байр, 1-р байр, 45-р байруудад өндөр гарсан. Харин 9-р хороо болох гэр хорооллын бүсэд хамгийн бага утгыг агуулсан бөгөөд урд хэсэгт байрласан нягтшил нь шинээр баригдсан орон сууц орно. Харин 7-р хороонд нягтшил ихтэй томоохон хоёр төв байна. Тус нутаг дэвсгэр нь 11-р хороололд хамаарагдах бөгөөд 1990 оноос өмнө баригдсан 4-р байр, 5-р байр, 6-р байр, 7-р байр, 8-р байр, 9-р байрууд орж байна. Неолибериал үзэл нь орон сууцны бүсүүдэд хамгийн өндөр утгыг агуулж байгаа бол гэр хорооллын бүсэд хамгийн бага утгатай байна. Доорх зурагнаас үзнэ үү.

Зураг 1. Неолиберал үзэлтэй иргэдийн hot-spot шинжилгээ (Эх сурвалж: Зохиогч) Неоконсерватив үзэл баримтлалтай иргэдийн орон зайн шинжилгээ Неоконсерватив үзэл нь эмх журам, тогтвортой байдал, уламжлалт хэв маягийг хадгалж үлдээх хандлагатай. Үзэл бодлын хувьд хувирахгүй аливаа ажлыг шат дараалалтай хийдэг. Энэ үзэл нь нийгэм, эдийн засгийн асуудалд их анхаарал хандуулдаг хүмүүсийн үр нөлөөгөөр 1970-аад оноос идэвхжиж эхэлсэн. Судалгаанд оролцогчдын 89 нь неоконсерватив байр суурьтай иргэд байсан. Эдгээрийн нас, хүйс, боловсрол, ажил, цалин, яс үндэсний хувьд хамаарлыг тогтоосон болно. Үүнд: Насны байдал r=0,24, хүйсний байдал r=-0,09, боловсролын төвшин r=0,1, ажил эрхлэлтийн байдал r=0,08, цалин /орлого/ байдал r=-0,08, яс үндэсний байдал r=0,004 хамааралтай гарсан. Хүснэгт 3 дээрээс үзнэ үү. Хүснэгтээс үзэхэд хүйс, ажил эрхлэлт, цалин хөлс, яс үндэсний байдалд хамааралгүй. Харин нас, боловсролын төвшинд эерэг гарч байгаа нь цаашид хэдэн насны, ямар боловсролын төвшинтэй иргэд энэхүү үзэлд хамаарагдаж буйг тодорхойлох шаардлагатай.

122

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Нас

Хүйс

Нас

Хүйс

Боловсрол

Ажил

Цалин

Ястан

Үзэл

Pearson Correlation

1

-.217*

.105

-.219*

.015

.098

.137

N

89

89

89

89

89

89

89

-.217*

1

-.036

.047

.049

-.044

-.220*

89

89

89

89

89

89

89

.105

-.036

1

-.060

-.077

-.053

.103

89

89

89

89

89

89

89

-.219*

.047

-.060

1

-.275**

.109

-.264*

89

89

89

89

89

89

89

.015

.049

-.077

-.275**

1

-.150

-.105

89

89

89

89

89

89

89

.098

-.044

-.053

.109

-.150

1

-.086

89

89

89

89

89

89

89

.137

-.220*

.103

-.264*

-.105

-.086

1

89

89

89

89

89

89

89

Pearson Correlation N

Боловсрол Pearson Correlation N Ажил

Pearson Correlation N

Цалин

Pearson Correlation N

Ястан

Pearson Correlation N

Үзэл

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Pearson Correlation N

Хүснэгт 2. Консерватив үзэлтэй иргэдийн корреляцын коэффициент /Эх сурвалж: Зохиогч/ Хоёр хувьсагч гистограмм шинжилгээ Неоконсерватив үзэлтэй иргэдийн хамаарлыг тогтооход насны байдал, боловсролын төвшинд хамааралтай утгыг авч хэрэглэсэн. Гистограмм шинжилгээ ашиглан хэдий насны хүн голлож байгааг тодорхойлоход: Дээд боловсролтой иргэдийн 20-40 нас хүртэл тогтмол өсөлттэй, 50-60 насны иргэдийн хувьд мөн тогтмол өсөлтийг үзүүлж байна. Бүрэн дунд боловсролтой 18-19 насны иргэдэд өндөр байгаа нь үзэл бодол төлөвших үе дээр байгаа тул тогтсон үзэл баримтлалтай гэж үзэх боломжгүй юм. Неоконсерватив үзэл баримтлалтай иргэдэд боловсролын төвшин ихсэх тусам тайван замаар соёл уламжлалыг харгалзан үзэх байр суурьтай болж байна. График 3 дээрээс харна уу. Нийт неоконсерватив үзэлтэй 89 иргэдийн тархалтыг авч үзвэл: 8-р хорооны неоконсерватив үзэл баримтлалтай хүмүүс гурван хэсэгт тархсан бөгөөд хуучны 45-р байрнаас 48-р байранд, 25-1-р байр болон 14-2-р байруудад байна. 7-р хороонд хамгийн их нягтшилтай нь 4-р байр, 5-р байр, 6-р байр, 7-р байр, 8-р байр, 9-р байруудад өндөр байна. Эдгээр байрнууд нь 1990 оноос өмнө баригдсан угсармал орон сууцууд юм. Харин 9-р хорооны орон сууцанд нягтшилтын хувь бага зэрэг гарсан. 10-р хороонд байрлах хуучны болон шинэ орон сууцанд жигд тархсан нь ажиглагдаж байна. Неоконсерватив үзэл

http://news.num.edu.mn/oer2017

123

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

баримтлалтай иргэд орон сууцны бүсэд илүүтэй ажиглагдаж байгаа бол гэр хорооллын бүсэд харьцангуй бага утгатай байна.

График 3. Неоконсерватив үзэлтэй иргэдийн хоёр хүчин зүйлд гистограмм (Эх сурвалж: Зохиогч)

Зураг 2. Неоконсерватив үзэлтэй иргэдийн hot-spot шинжилгээ (Эх сурвалж: Зохиогч)

Социал-демократ үзэлтэй иргэдийн орон зайн шинжилгээ Социал-демократ үзэл нь аливаа асуудлыг тайван замаар шийдэхийг эрмэлздэг бөгөөд үзэл суртлын хувьд хүмүүнлэг байр сууринаас ханддаг. Улс төрийн байр суурь нь парламентын засаглалыг дэмжин, улс орны эв нэгдлийг сахих зорилготой, марксист үзэл суртлыг эсэргүүцэн гарч ирсэн. Энэхүү судалгаанд 378 респонденк өөрийн байр суурийг социал-демократ үзэлтэй гэж тодорхойлсон. Тухайн үзэл нь нас, хүйс, боловсролын төвшин, ажил эрхлэлтийн байдал, цалин хөлс, үндэс угсаа зэрэгт хамаарлыг тогтооход, насны хувьд хамаарлын коэффициент r=0,14 байна.

Нас

Хүйс Боловсрол

Нас

Хүйс

Боловсрол

Ажил

Цалин

Ястан

Үзэл

Pearson Correlation

1

-.056

.112*

-.131**

.004

-.098*

.149**

N

378

378

378

378

378

378

378

Pearson Correlation

-.056

1

-.015

.101*

-.093

.016

-.030

378

378

N

378

378

378

378

378

Pearson Correlation

.112

-.015

1

.133

-.317

-.009

.008

*

**

**

N

378

378

378

378

378

378

378

Ажил

Pearson Correlation

-.131**

.101*

.133**

1

-.212**

.031

-.022

N

378

378

378

378

378

378

378

Цалин

Pearson Correlation

.004

-.093

-.317**

-.212**

1

-.076

-.015

N

378

378

378

378

378

378

378

124

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Ястан

Үзэл

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Pearson Correlation

-.098*

.016

-.009

.031

-.076

1

-.033

N

378

378

378

378

378

378

378

Pearson Correlation

.149**

-.030

.008

-.022

-.015

-.033

1

378

378

378

378

378

378

378

N

Хүснэгт 3. Социал-демократ үзэлтэй иргэдийн корреляцын коэффициент /Эх сурвалж: Зохиогч/

Нэг хувьсагчийн гистограмм шинжилгээ Социал-демократ үзэлтэй иргэдийн насны бүтцийг авч үзвэл: 20-28 насны иргэд хамгийн өндөр хувийг эзэлж байгаа бол 20-40 насны иргэд дийлэнх хувийг эзэлж байна. Мөн түүнчлэн Монгол улсын насны суваргын дагуу байрласан байгаа нь нийт иргэд социал-демократ байр сууринаас ханддаг болох нь харагдаж байна. Судалгаанд оролцсон социал-демократ үзэл баримтлалтай респондентуудын орон зайн тархалтыг авч үзвэл. 8-р хорооны 45-р байр, 46-р байр, 47-р байр, 25-1-р байр, 14-2-р байруудад нягтшил ихтэй байна. 7-р хорооны 1990 оноос өмнө баригдсан орон сууц болох 4-р байр, 5-р байр, 6-р байр, 7-р байр, 8-р байр, 9-р байруудад нягтшил хамгийн ихтэй нутаг дэвсгэр байна. 10-р хорооны хойд хэсэгт байрлах 1990-оноос хойш баригдсан 43-р байр, 130-р байранд нягтшил ихтэй байгаа бол хорооны урд хэсэгт байрлах 18-р байр, 19-р байр, 20-р байруудад нягтшил харьцангуй багатай харагдаж байна. 9-р хорооны нутаг дэвсгэрт социал-демократ үзэл баримтлалтай иргэд жигд тархсан байгааг харж болно.

График 4. Социол-демократ үзэлтэй иргэдийн насны гистограмм (Эх сурвалж: Зохиогч)

Зураг 3. Социол-демократ үзэлтэй иргэдийн hot-spot шинжилгээ (Эх сурвалж:Зохиогч)

http://news.num.edu.mn/oer2017

125

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Дүгнэлт ба хэлэлцүүлэг Энэхүү судалгаа нь эмпирик хандлагаар хийгдсэн бөгөөд арга, аргазүйн хувьд асуулга (анкет) судалгаа авч, түүврийн кластерын аргачлалыг ашигласан. Асуулга судалгаанд 480 иргэдээс авсан нь түүврийн хэмжээг тогтоох тооцооллоор 99%-ийн магадлалаар ±6%-ийн үнэмшилтэй тооцоолсон. Судалгааны ажил нь нийт эх олонлогийн хамгийн багадаа 93% байхаар тооцсон. Нийт иргэдийн нийгэм, эдийн засгийн мэдээлэл болон иргэдийн үзэл баримтлалыг тодорхойлж, тухайн иргэдийн үзэл баримтлалд хамаарал байгааг олон хүчин зүйлд корреляцын коэффициентоор тодорхойлсон. Улс төрийн гол үзэл баримтлал болох неолибериал, социал-демократ үзэл нь иргэдийн насны хувьд r=0.16 –ийн хамааралтай ба эдгээр иргэдийн медиан нь 36,2 байгаа нь төлөвшсөн насны иргэд юм. Неоконсерватив үзэлтэй иргэд насны хувьд r=0,2-ийг, боловсролын төвшин r=0.14- хамааралтай байгаа нь боловсролын төвшин ихсэх тусам болон нас тогтсон үед неоконсерватив байр суурьтай болдог байна. Судалгаа хийгдсэн нутаг дэвсгэрт иргэдийн нийгэмд хандах хандлага, амьдралын нөхцөл боломж, ажил эрхлэлтийн байдал, боловсролын төвшин зэргээс хамаарч тодорхой ялгаатайгаар неолибериал, неоконсерватив, социал демократ үзлүүдэд хуваагдаж байна. Тухайлбал, Социал демократ, неоконсерватив үзэлтэй иргэд 1980-1990 оны хооронд баригдсан орон сууцанд амьдарч байна. Харин неолибериал үзэлтэй дийлэнх иргэд 2000 оноос хойш баригдсан орон сууцанд амьдарч байгаа юм. Мөн социал демократ үзэлтэй иргэд гэр хорооллын бүсэд илүү давамгай байгаа нь судалгааны дүнгээс харагдаж байна. Энэ шинжүүд нь анх дэвшүүлсэн таамаглалтай нийцэж байна. Энэхүү судалгаагаар Сүхбаатар дүүргийн 7, 8, 9, 10-р хороог сонгон авч иргэдийн үзэл баримтлалын төлөв байдлыг тооцоолсон. Орон зайн дүн шинжилгээ хийсэн нь улс төрийн үзэл баримтлалын төвлөрөл, саармагжилт, орчны нэгдмэл шинжийг оновчтой тооцоолох аргачлал болсон. Ашигласан ном, хэвлэл Шинжлэх ухааны өгүүлэл: • McDaneil C. and Gates R. (2012). Marketing Research Essentials, 8th Edition, South-Western College Publishing • Agnew, J.A. (2002) “Making Political Geography. London: Arnold.”

• Florian Stoffel, Halldor Janetzko, Florain Mansmann., (2012) “Proportions in Categorical and Geographic Data: Visualizing the Results of Political Elections” Ном, сурах бичиг: • Pattison, W.D. (1990). “Four Traditions of Geography” Journal of Geography: pp.

202-6. Reprint of a 1964 article.

• Колин Робсон. (2006)“Бодит ертөнцийг судлахуй.” Нийгмийн ухаан болон мэргэжлийн судлаачдад зориулсан гарын авлага. УБ., • Шинжлэх ухааны академи философи, социологи, эрхийн хүрээлэн. “Социологийн судалгааны аргазүй, аргачлал” УБ., 2008 • Ц.Баатартогтох. (2012) “Нийгмийн шинжлэх ухааны судалгааны аргазүй”. УБ., хуудас 124 • Д.Болд-Эрдэнэ. (2000) “Монголын улс төрийн нам, намын систем” УБ.хот, • Б.Долгор, Я.Төгөлдөр, Б.Энхамгалан, Д.Одмаа Ш.Эвсанаа. (2010) “Улс төр судлал“.УБ., хуудас 59

126

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

• Колосов. В.А. (1995) Политическая география сегодня. М. стр 12 • М.Баянтөр, В.Батцэнгэл, Н.Одхүү (2012) “Улс төрийн газарзүй” УБ. хот • Barney Warf and Jonathan Leib (2011) “Revitalizing Electoral Geography” USA. • Д.Даш, Н.Мандах, (2011). “Газарзүйн шинжлэх ухааны хөгжлийн түүх” ху.583 • УТБА. (1995) Лекцийн эмхтгэл 2-р дэвтэр. УБ., Интернет дэх эх сурвалж: • http://www.nso.mn/ Монгол улсын үндэсний статистикийн хороо • http://www.gec.gov.mn/ Монгол улсын сонгуулийн ерөнхий хороо Эрдмийн зэрэг горилсон бүтээл: • Б.Цогтсайхан (2013)“Улаанбаатар хотын гэмт хэргийн орон зайн судалгаа” УБ хот • Б.Нандин-эрдэнэ (2013) “Улс төрийн маркетинг ба улс төрийн нам” УБ хот • Н.Урантогоо (2009) “Улс төрийн PR–ийн мэдээллийн үйл ажиллагаа 2008 оны УИХ-ын сонгуульд нөлөөлсөн нь” УБ хот Программ хангамж: • ESRI, (2012), “ArcGIS”, Redlands, CA, хувилбар 10.1.

• Microsoft, (2010), “Office 2010”, Redmond, Washington.

• IMB, (2015), “SPSS statistics 23” Эрх зүйн баримт бичиг: • Монгол Улсын Үндсэн хууль. ( 1992) Төрийн байгуулалт.

http://news.num.edu.mn/oer2017

127

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

2 ШАТТАЙ ТҮҮВЭР АШИГЛАН ЕБС-д ШАЛГАЛТ ЗОХИОН БАЙГУУЛАХ ТУХАЙ А.Амарзаяа, Б.Оюунчимэг МУИС, ШУС, БУС оyukabaatar517@yahoo.com

Хураангуй Аливаа боловсролын байгууллага бүрд ямар нэгэн шалгалт авах, судалгаа явуулах зайлшгүй хэрэгцээ гарч байдаг. Тиймээс судалгааны түүврийн аргыг ашиглах нь элбэг байдаг. Түүвэрт хамрагдах гишүүдийн тоог нэмэгдүүлэх тутам алдаа багасаж шалгалтын явцын үр дүн сайжрах боловч зарцуулах хүч, хөрөнгө, зардал, цаг хугацаа төдий чинээ ихэсдэг. Гэхдээ түүвэр нь сонирхсон бүлгийг бүхэлд нь төлөөлөх чадвартай эсэх нь гол асуудал болж байдаг.Тиймээс түүврийг эх олонлогоо төлөөлж байхаар ямар нэгэн гаднын нөлөөгүйгээр түүвэрлэх шаардлага тулгарч байдаг. Энэхүү судалгааны ажлын зорилго нь бага, дунд, ахлах сургуулийн сургалтын менежер болон сургуулийн удирдлагуудад зориулж ямар нэгэн шалгалт, судалгааны түүвэр авахдаа сурагчдын төлөөллийг бүрэн тусгасан байхаар сонгоход туслах зорилгоор Excel-ийн хэрэгсэл(tool) бэлтгэхэд оршино. Судалгааны ажлын явцад хоёр шаттай түүврээр тухайн түвшинээс бүлэг сонгох болон нэг түвшиний нийт бүлгээс сурагч сонгох гэсэн хоёр хэрэгсэл бэлтгэсэн. Эдгээр хэрэгслийг бэлтгэхэд СБД-ийн II сургуулийг жишээ болгон авсан ба хоёр шаттай түүврийн арга хэрэглэсэн. Түлхүүр үг: жин Удиртгал Аливаа боловсролын байгууллагад ямар нэгэн шалгалт авах, судалгаа явуулах зайлшгүй хэрэгцээ гарч байдаг. Энэхүү тохиолдолд тухайн сонирхож буй бүлгийн бүх гишүүдийг хамруулснаар үр дүн нь бодит байдаг хэдий ч энэ нь цаг хугацаа их шаарддаг мөн хөрөнгө мөнгө, санхүүгийн хувьд зардал ихтэй байдаг. Тиймээс судалгааны түүврийн аргыг ашиглах нь элбэг байдаг. Түүвэрт хамрагдах гишүүдийн тоог нэмэгдүүлэх тусам алдаа багасаж шалгалтын явцын үр дүн сайжрах боловч зарцуулах хүч, хөрөнгө, зардал, цаг хугацаа төдий чинээ ихэсдэг. Түүвэр нь сонирхсон бүлгийг бүхэлд нь төлөөлөх чадвартай эсэх нь гол асуудал болж байдаг. Тиймээс түүврийг эх олонлогоо төлөөлж байхаар ямар нэгэн гаднын нөлөөгүйгээр түүвэрлэх шаардлага тулгарч байдаг. Энэхүү судалгааны ажлын зорилго нь бага, дунд, ахлах сургуулийн сургалтын менежер болон сургуулийн удирдлагуудад зориулж ямар нэгэн шалгалт, судалгааны түүвэр авахдаа сурагчдын төлөөллийг бүрэн тусгасан

128

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

байхаар сонгоход туслах зорилгоор Excel-ийн хэрэгсэл(tool) бэлтгэхэд оршино. Судалгааны ажлын явцад хоёр шаттай түүврээр тухайн түвшинөөс бүлэг сонгох болон нэг түвшиний нийт бүлгээс сурагч сонгох гэсэн хоёр хэрэгсэл бэлтгэсэн. Эдгээр хэрэгсэлийг бэлтгэхэд СБД-ийн II сургуулийг жишээ болгон авсан ба хоёр шаттай түүврийн арга хэрэглэсэн. Энэ хэрэгслийг ашиглахад тухайн сургуулийн түвшин болгоны бүлэг бүрийн сурагчдын тоо шаардлагатай бөгөөд аль ч сургуульд ашиглах боломжтой.

1. Арга зүй 1.1 Энгийн санамсаргүй түүврийн жин Энгийн санамсаргүй түүврээр хүн бүрийн сонгогдох магадлал тэнцүү байдаг. Хэрвээ n хүнийг N хүнээс энгийн санамсаргүй байдлаар сонгоход i-дүгээр хүн бүрийг сонгох магадлал тэнцүү буюу байна. Өөрөөр хэлбэл, 10 сурагч бүрийн нэг нь сонгогдох магадлалтай. Жинг сонголтын магадлалтай урвуу гэж тодорхойлдог. Энгийн санамсаргүй түүврийн хувьд жин нь болно. Энэ нь түүвэрт байгаа оюутан бүр өөрийгөө болон бусад N/n-1 оюутныг төлөөлнө гэсэн үг. Энгийн санамсаргүй түүврээр нэгж бүрийг (жишээ нь сурагч) сонгох магадлал ижил байдаг учраас сонгосон нэгж тус бүрийн жин нь мөн адил байх болно. Ийм учраас сонгосон нэгж бүрийн жингийн нийлбэр нь олонлогийн нийт элементийн тоотой тэнцүү. өөрөөр хэлбэл N байна.

1.2 Боловсролын судалгаан дахь түүврийн загвар Боловсролын судалгаанд ихэвчлэн 2 шаттайгаар сурагчийг түүвэрлэн авч судалдаг. Нэгдүгээрт, сургуулиудыг түүвэрлэхдээ сонирхож байгаа сурагчдын бүлгийг багтаасан жагсаалтад байгаа сургуулиудаас сонгох. Дараа нь сонгогдсон сургуулиас энгийн санамсаргүй түүврээр анги эсвэл сурагчдыг авна. Хоёр шаттай түүвэр нь жинг тооцоолоход нөлөө үзүүлэн түүврийн сурагчдын шинж чанарыг болон төрх байдлыг нөлөөлөх журмаар сургуулиас сонгодог. Сургууль бүр 40 сурагчтай байхаар 10 сургуулиас 400 сурагчдыг сонгосон гэж үзье. Сургуулиудаас 4 сургуулийг санамсаргүй байдлаар сонгосон, үүнтэй төстэй байдлаар сургууль бүрээс 10 сурагчийг сонгосон. i дугаартай сургууль бүрийн хувьд сонгогдох магадлал болно.

http://news.num.edu.mn/oer2017

129

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Энд,

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

нь нийт сургуулийн тоо.

нь түүврийн сонгох сургуулиудын тоо. Сонгогдсон 4 сургууль бүрийн j дугаартай сурагчийг сонгох магадлал нь байна. Энд,

нь i-р сургуулийн сурагчдын тоо

нь i-р сургуулийн түүврийн сурагчдын тоо. Энэ нь сонгогдсон сургууль бүрийн сурагчдын 4 сурагч бүрийн нэг нь түүвэрт сонгогдоно гэдгийг илэрхийлнэ. i-р сургуулийн j-р сурагч сонгогдох магадлал нь сургууль сонгох магадлал болон сургууль дотроос сурагч сонгогдох магадлалын үржвэртэй тэнцүү. Өөрөөр хэлбэл байна. Өмнөх жишээний хувьд сурагч сонгогдох магадлал нь байна. Энд сургуулийн жинг гэж тэмдэглэе, сургууль дотроос сонгогдох жинг гэж тэмдэглэемөн сурагчийн жинг гэж тэмдэглэвэл эдгээр нь

болно.

130

Сурагчийн жин

Сургуулийн сурагчийн нийт жин

40

Сурагчийн сонгогдох магадлал

40

3

Сургууль дотроос сонгогдох жин

2

Сургууль дотроос сонгогдох магадлал

40

Сургуулийн жин

Сургуулийн сурагчдын тоо

1

Сургуулийн сонгогдох магадлал

Сургуулийн түвшин

Хүснэгт 1.2.1-д сургууль сонгогдох, сонгогдсон сургууль дотроос сонгогдох, сурагч сонгогдох магадллыг 2, 5, 7 болон 10-р дугаартай сургуулиуд сонгогдсон тохиолдолд харуулав. Хүснэгт 1.2.1 Сургуулиудын сурагчдын тоо тэнцүү байх үеийн сургууль, сургууль дотроос сонгогдох, сурагч сонгогдох магадлал болон харгалзах жин

0.4

2.5

0.25

4

0.1

10

100

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

4

40

5

40

6

40

7

40

8

40

9

40

10

40

Нийт

400

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

0.4

2.5

0.25

4

0.1

10

100

0.4

2.5

0.25

4

0.1

10

100

0.4

2.5

0.25

4

0.1

10

100

10

400

Хүснэгт 1.2.1-д үзүүлснээр сургуулиудын жингийн нийлбэр нь сургуулиудын тоо буюу өөрөөр хэлбэл 10, бүх сурагчдын тоо сурагчдын жингийн нийлбэртэй тэнцүү буюу 400 байна. Бодит байдал дээр сургуулиудын сурагчдын тоо ялгаатай. Хамран сургалтын тоо нь хөдөөний сургуулиас төв газар буюу хотын сургууль нь их байх хандлагатай байдаг. Гэвч сургуулиудыг энгийн санамсаргүй түүврээр сонговол сургууль сонгогдох магадлал өөрчлөгдөхгүй, гэхдээ сургуулиуд дотроос сонгох, сурагчдыг сонгох магадлал нь сургуулийн сурагчдын тооноос хамаараад янз бүр байна. Цөөн сурагчтай сургуульд сурагч сонгогдох магадлал нь их, олон сурагчтай сургуулийн хувьд сурагч сонгох магадлалал маш бага байна. Хүснэгт 1.2.2 сурагчийн тоо нь янз бүр сургуулиудын хувьд жинг бодож харуулав.

1.3 Сургуулийг сурагчдын тоонд нь пропорционал магадлалаар сонгох Сургуулиудын энгийн санамсаргүй түүвэрт сураагчдын тоо тэнцүү биш үед бүх сургуулиудын сонгогдох магадлал ижил ба сургуулиудын жингийн нийлбэр нь түүвэр авах сургуулиудын тоотой тэнцүү байна. Гэхдээ сүүлийн сурагчдын жингийн нийлбэр нь бүх сурагчдын тоотой зайлшгүй тэнцүү биш байна. Цаашилбал, сургууль тус бүрийн сурагчдын тооноос хамаарч сурагчдын жин ялгаатай байдаг. Энэ нь үнэлж буй зүйлийн найдвартай байдлыг бууруулдаг. Хэрвээ 4-н цөөн сурагчтай сургууль эсвэл 4-н олон сурагчтай сургууль сонгоход сурагчдын жингийн нийлбэр 400-аас ялгаатай гарч байгаа. Сургуулиудын жингийн нийлбэр нь сургуулиудын тоотой үргэлж тэнцүү байдаг. Иймд сургуулиудыг сурагчдын тоонд нь пропорционал магадлалаар (цаашид PPS гэж тэмдэглэнэ) сонгодог. Өөрөөр хэлбэл олон сурагчтай сургуулиудын сонгогдох магадлал нь цөөн сурагчтай сургуулиудын сонгогдох магадлалаас өндөр, харин олон сурагчтай сургуулиудын сурагчдын сонгогдох магадлал нь цөөн сурагчтай сургуулиудын сурагчдын сонгогдох магадлал бага байна. Ийм аргачлалын дагуу сургууль сонгох магадлал нь тухайн сургуулийн сурагчдын тоог түүврээр сонгох сурагчдын тоогоор үржүүлж нийт сурагчдын тоонд хуваасан харьцаатай тэнцүү буюу байна. Сургууль дотроос сонгох магадлал болон жинг тооцоолох томьёо хэвээрээ. Сурагчийн сонгогдох магадлал болон жин нь харгалзах сургууль болон сургуулиуд сонгогдох магадлал жингийн үржвэр байдаг. Жишээ нь, 9-р сургуулийг сонгох магадлал нь болно.

http://news.num.edu.mn/oer2017

131

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

9-р сургууль дотроос сурагч сонгох магадлал болно. Сурагч сонгогдох магадлал болно.

Сурагчийн жин Сургуулийн сурагчийн нийт жин

Сургууль дотроос сонгогдох магадлал Сургууль дотроос сонгогдох жин Сурагчийн сонгогдох магадлал

10 15 20 25 30 35 40 45 80 100 400

Сургуулийн жин

Сургуулийн сурагчдын тоо

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Нийт

Сургуулийн сонгогдох магадлал

Сургуулийн түвшин

Хүснэгт 1.3.1-д үзүүлснээр сургууль болон сургууль дотроос сонгогдох жин нь ялгаатай, харин сурагчдын сонгогдох жин нь ижил. Жингүүд нь түүвэрлэлтийн өөрчлөлтөөр нэмэгдэхгүй байх юм. Цаашилбал, нийт сурагчдын тоо болон сурагчдын сонгогдох жингийн нийлбэртэй адил байна. Гэсэн хэдий ч сургуулийн жингийн нийлбэр нь 10-аас ялгаатай, гэхдээ сургуулийн түүврээс сурагчдын түүвэрт илүү анхаарлаа хандуулж байна. PISA гэх мэт олон улсын боловсролын судалгаанд нь сургууль сонгохоос сурагчийг сонгоход нь илүү анхаарал хандуулдаг. Хүснэгт 1.3.1 Сургуулиудын сурагчдын тоо тэнцүү биш байх үеийн PPS түүврийн жингийн харьцаа ба сургууль , сургууль доторх болон сүүлийн сонголтын магадлал

0.2

5

0.5

2

0.1

10

100

0.4

2.5

0.25

4

0.1

10

100

0.8 1

1.25 1

0.125 0.1

8 10

0.1 0.1

10 10

100 100

Сургуулийн PPS түүвэрт сонгосон сургууль бүрээс тэнцүү тооны сурагч сонгодог ба сурагчдын жин нь сурагчдын нийт тоотой тэнцүү. Энэ тохиолдол олон сурагчтай эсвэл цөөн сурагчтай сургуулийг сонгоход үнэн. Гэхдээ сургуулийн жингийн нийлбэр нь сургуулиудын нийт тоотой тэнцүү биш. Хэрвээ цөөн сурагчтай 4 сургуулийг сонгосон бол сургуулийн жингийн нийлбэр нь 25.666 байна. Хэрвээ олон сурагчтай 4 сургуулийг сонгосон бол сургуулийн жингийн нийлбэр нь 6.97 байна. Нийт сургуулийн тоо болон сургуулийн жингийн ялгавар 2-н хооронд ялгааг хамгийн бага байлгахын тулд сургуулиудыг дараах системтэй аргачлалын дагуу сонгодог. Энэ аргачлал нь сургуулиудынсурагчдын тоог өсөх эрэмбээр эрэмблэхээс эхэлнэ. Бүх сурагчдын тоог нэгээс эхлэн дугаарлана.Нийт

132

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

сурагчдын тоог түүврийн сургуулийн тоонд харицуулсан харьцааг түүврийн зай гэнэ. Өөрөөр хэлбэл өмнөх жишээний хувьд байна. Санамсаргүй тоог нь [0;1]-н завсарт авъя. Жишээ нь kгэж авсан гэе. Энэ санамсаргүй тоог түүврийн зайгаар үржүүлье. Өөрөөр хэлбэл 0.752*100=75.2 76 дугаартай сурагчийнсургуулийг сонгоно. Дараа нь түүврийн зай дээр 75.2г нэмнэ. 176 дугаартай сурагчийн сургуулийг сонгоно. Түүвэрт шаардлагатай сургуулиудын тоонд хүрсэн бол алхмыг зогсооно. Энэ жишээн дээр сонгох дөрвөн тоо нь 75.2, 175.2, 275.2 болон 375,2 болно. Үүнийг Хүснэгт 1.3.6-аас үзнэ үү. Хүснэгт 1.3. 6 Сургуулийг сонгох системтэй аргачлал ба PPS Сургуулийн түвшин

Сургуулийн сурагчдын тоо

Сурагчдын эхлэх дугаар

Сурагчдын дуусах дугаар

Түүврийн хэсэг

1

10

1

10

Үгүй

2

15

11

25

Үгүй

3

20

26

45

Үгүй

4

25

46

70

Үгүй

5

30

71

100

Тийм

6

35

101

135

Үгүй

7

40

136

175

Үгүй

8

45

176

220

Тийм

9

80

221

300

Тийм

10

100

301

400

Тийм

Сургуулиудыг сурагчлын тоогоор эрэмбэлэн сонголтын системтэй арга хэрэглэсэн учир түүвэрт зөвхөн олон сурагчтай эсвэл зөвхөн цөөн сурагчтай сургууль сонгогдох боломжгүй. Тиймээс энэ нь аргачлал нь вариансийн хэмжээг багасгадаг.

2. Үр дүн 2.1 Хоёр шаттай түүврийг ЕБС-д хэрэглэх нь Хоёр шаттай түүвэр нь нэгдүгээрт санамсаргүйгээр бүлгээ сонгон дараа нь сонгогдсон бүлгээсээ мөн адилаар сурагчидаа сонгодог. Тухайн сонгогдсон бүлгүүд нь бусад бүлгээ төлөөлөх чадвартай байх ёстой. Үүнийг хүснэгт 2.1.1-д 7-р ангийг жишээ болгон гурав, хоёр ба нэг бүлэг сонгогдсон үед харууллаа. Хоёр шаттай түүврийн нэгдүгээр шатанд бүлгийг PPS түүврээр, хоёрдугаар шатанд сонгогдсон бүлэг бүрээс сурагчдыг тэнцүү тоотойгоор санамсаргүй түүврээр авна. Энд бүх бүлгийг сурагчдын тоо багаас нь ихрүү эрэмбэлсэн байгаа бөгөөд түүврээр нийт 60 сурагч сонгох ёстой ба түүврээр гурван бүлэг сонгож буй үед нэг бүлгээс 20 сурагч, хоёр бүлэг сонгож буй үед 30 сурагч сонгогдоно. Хувилбар 1-д В, А, Д гэсэн гурван бүлэг сонгогдсон бөгөөд эдгээр

http://news.num.edu.mn/oer2017

133

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

бүлгүүдийн жин, бүлэг доторх жин, сурагчийн жинг олж бүлгийн сурагчийн нийт жинг тооцоолсон. Эдгээр бүлгийн сурагчийн нийт жин нь нийт бүлгийн сурагчийн тоо буюу 172-той тэнцүү гэдгийг өмнөх хэсэгт ерөнхий тохиолдолд баталсан. Мөн үүнтэй адилаар хоёр ба нэг бүлэг сонгогдсон үед адил байна. Энэ нь сонгогдсон бүлгүүдээс сонгогдсон нийт 60 сурагч нь тухайн ангийн буюу нийт 172 сурагчаа төлөөлж чадаж байна гэсэн үг юм. Энэ тохиолдолд бүлгээс сонгох сурагчийн тоо нь түүврээр сонгох бүлгийн тоонд үлдэгдэлгүй хуваагдаж байхаар авахыг зөвлөж байна. Үлдэгдэлтэй хуваагдаж байхаар авсанаар таны үр дүнд бага хэмжээний гажуудал гарах болно. Хүснэгт 2.1.1 7-р ангийн бүлгүүдээс бүлэг сонгогдох жин

Д

40

T 1.43 2.00 2.87 57.33 T

172

2.69 1.07 2.87

2.15 1.33 2.87

172

86

Бүлгийн сурагчийн нийт жин

Сурагчийн жин

Бүлэг доторх жин

Бүлгийн жин

Сонгогдох бүлэг

Хувилбар 3 Бүлгийн сурагчийн нийт жин

Сурагчийн жин

T 1.64 1.75 2.87 57.33

35

Бүлэг доторх жин

35

Б

Сонгогдох бүлэг

А

Сурагчийн жин

T 1.79 1.60 2.87 57.33 T

Бүлэг доторх жин

32

Бүлгийн жин

Бүлгийн сурагчийн тоо 30

Сонгогдох бүлэг

Бүлэг Г В

Бүлгийн жин

Хувилбар 2 Бүлгийн сурагчийн нийт жин

Хувилбар 1

T 5.38 0.53 2.87 172

86 172

172

Бүлэг сонгох энэ судалгааны үр дүнд тухайн түвшиний бүх бүлгүүдээс бүлэг сонгох Excel-ийн хэрэгсэл зохиосон. Үүнийг Хүснэгт 2.1.2-оос харна уу. Уг хэрэгсэлд түвшин бүрийн бүлгийн тоог оруулж өгсөн байх шаардлагтай. Хэрэглэгч түүврээр сонгох бүлгийн тоо ба түүврээр сонгох сурагчийн тоог оруулан сонирхсон түвшинөө сонгоноор тэр түвшиний сонгогдох бүлгүүд гарч ирнэ. Жишээ нь 7-р түвшиний нийт 5 бүлгээс Г, А, Д гэсэн 3 бүлгийг сонгогдсоныг Хүснэгт 2.1.2-д харууллаа. Эдгээр сонгогдсон бүлэг бүрээс сурагчдыг тэнцүү тоотойгоор буюу гурван бүлгээс 60 сурагчийг нэг бүлгээс 20 сурагч сонгогдож байхаар санамсаргүй түүврээр сонгоно. Хүснэгт 2.1.2 Бүлэг сонгох Түүврээр сонгох сурагчийн тоо=

60

Түүврээр сонгох бүлгийн тоо=

3

Түүврийн зай=

134

http://news.num.edu.mn/oer2017

57.33333333

Түвшин= 7 k= 0.447593732

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Түвшин

Бүлэг

Ангийн сурагчийн тоо

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Ангийн сурагчдын эхлэх дугаар

Ангийн сурагчдын дуусах дугаар

Түүврийн хэсэг

7

Г

30

1

30

Тийм

7

В

32

31

62

7

А

35

63

97

Тийм

7

Б

35

98

132

7

Д

40

133

172

Тийм

7

Е

0

173

172

172

Санамсаргүй тооны өөрчлөлтөд өөр утга заана.

2.2 Сурагч сонгох Сургуулийн нэг түвшиний бүх сурагчдаас түүвэр авах шаардлага гарч байдаг. Тиймээс энэхүү түүврийг авахын тулд PPS түүврийн аргыг ашиглан хийсэн хэрэгсэлийг ашиглах нь хэрэглэгчийн цагийг хэмнэх болно. Хүснэгт 2.2.1-д үзүүлсэнээр энэхүү хэрэгсэл нь түүврээр сонгох сурагчийн түвшин, тоо хоёрыг сонгож өгсөнөөр танд сонгогдох сурагчийн бүртгэл дээрх дугаарыг өгч байхаар хийгдсэн. Тухайн түвшиний бүх бүлгүүдийн сурагчдын тоог оруулж өгсөн байх шаардлагатай бөгөөд Хүснэгт 2.2.1-д үзүүлсэнээр түүврээр сонгох сурагчийн тоог оруулан сонирхсон түвшинөө сонгосноор түүвэрт сонгогдох сурагчдын дугаарууд гарна. Хүснэгт 2.2.1 Сургуулийн нийт дунд болон ахлах ангийн сурагчдаас түүвэрт сонгох Түүврээр сонгох сурагчийн тоо= Санамсаргүй тоо=

60

Түвшин= 6

0.607393256

Түвшин

Бүлэг

Ангийн сурагчийн тоо

Ангийн сурагчдын эхлэх дугаар

Ангийн сурагчдын дуусах дугаар

Түүвэрт сонгогдох сурагчдын дугаарууд

6

А

43

1

43

2 6 10 14 18 22 26 30 34 38 42

6

Б

27

44

70

46 50 54 58 62 66 70

6

В

45

71

115

74 78 82 86 90 94 98 102 106 110 114

6

Г

46

116

161

118 122 126 130 134 138 142 146 150 154 158

http://news.num.edu.mn/oer2017

135

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

6

Д

30

162

191

162 166 170 174 178 182 186 190

6

Е

41

192

232

194 198 202 206 210 214 218 222 226 230

Жишээ нь дээрх хүснэгтэд 6-р түвшиний нийт 6 бүлгийн 232 сурагчаас 60 сурагч сонгосон байна. Энд бүлэг тус бүрийн сонгогдох сурагчдын дугаарууд гарж байна. Санамсаргүй тооны өөрчлөлтөд эдгээр сонгогдох сурагчдын дугаарууд өөрчлөгдөнө. Та ангийн бүлэг бүрийн сурагчдын тоо болон Хүснэгт 2.3.1-д түүврээр сонгох сурагчдын тоог өөрийн хүссэнээр оруулж ангиа сонгож өгснөөр таны хүлээсэн үр дүн буюу сонгогдох сурагчдын дугаар гарч ирнэ.Түүврээр сонгох сурагчийн тоо болон ангийн нийт сурагчдын тусламжтайгаар түүврийн зай гарах ба энэ түүврийн зай болон санамсаргүй тоогоор түүвэрт оролцох сурагчдын дугаарууд гарч ирнэ. Ажиллуулах заавар Хэрэгслийг ашиглахын өмнө тухайн түүвэрт оролцох бүлэг бүрийн сурагчдын нэрсийг ямар нэгэн эрэмбээр дугаарлан жагсаан бичнэ. Үүний дараа анги бүрийн бүлгийн сурагчдын тоог анги болгоны хуудас(sheet) дахь ангийн сурагчдын тоо гэсэн баганад оруулна. Энд А бүлгээс Е бүлэг хүртэлх бүх бүлгийг оруулах бөгөөд цөөхөн бүлэгтэй бол бусад бүлгийн сурагчдын тоог тэгээр оруулна эсвэл оруулахгүй орхиж болно. Ингээд нийт гэсэн хуудсанд түүврээр сонгох сурагчийн тоо гэсэн нүдний арын нүдэнд түүврээр сонгох сурагчдын тоог оруулан ангиа сонгосноор таны хүлээсэн үр дүн буюу тухайн ангийн түүвэрт сонгогдох сурагчдын дугаарууд гарч ирэх болно. Дүгнэлт ба хэлэлцүүлэг Хоёр алхамт түүврийг дараах байдлаар хийх нь зохимжтой.

1. ЕБС-ийн тухайн түвшиний нийт бүлгийн тоо 10 хэтрэхгүй байдаг тул бүлгийн тооны дунджаас их байхаар түүврийн бүлгийн тоог авах 2. Сонгосон бүлгүүдээс сурагчдыг тэнцүү тоогоор авах 3. 2.3 дэд бүлэгт заасан аргачлалыг хэрэглэх Түүвэр судалгаа хийж буй шалтгаан нь бүх сурагчдыг хамруулах боломжгүй тохиолдолд, хүн хүч, санхүү, цаг хугацааны хязгаарлагдмал нөөцтэй, мэдээллийг илүү өргөн хүрээтэй, нарийвчлалтай авах боломжтой байдагт оршдог. Тиймээс ч түүвэр нь цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгө бага зарцуулдаг хэдий ч түүврийг буруу сонгосноор үр дүн гажуудах эрсдэлтэй байдаг. Түүврийн алдаа гарахад түүврийн хэмжээ хэт бага байх, түүврийн хазайлт буюу түүвэр судалгааны санамсаргүй байх зарчмыг зөрчих хандлага нөлөөлдөг. Ихэнх түүврийг санамсаргүйгээр авдаг ба зарим тохиолдолд тэрхүү санамсаргүй процест гадны нөлөө орж байдаг. Түүвэр авахдаа сонирхож буй бүлгийнийн бүх гишүүдийг төлөөлж чадах эсэхийг харгалзан үзэх нь хамгийн чухал нь юм. Ашигласан ном, хэвлэл PISA DataAnalysis Manual–2009

136

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Сурагчдын математикийн хичээлд хандах хандлагад тэдний хүйс болон эцэг, эхийн боловсрол, сургуулийн байршлын нөлөөлөх нөлөө Д.Түмэнбаяр, Б.Ариунгэрэл, Х.Ганчимэг МУИС-ШУС-БУС emo_gng247@yahoo.com

Хураангуй Дунд ангийн сурагчдын математикийн хичээлд хандах хандлагад нөлөөлөх хүчин зүйлсийн тухай судалгаа өргөн хүрээнд хийгдсэн байдаг бөгөөд энэ судалгаанд сурагчдын хүйс болон эцэг, эхийн боловсролын түвшин, сургуулийн байршил (хотын төв ба хотын захын байршил) нөлөөлж байгаа эсэхийг судлах зорилготой. Судалгаанд хотын төв болон захад байршилтай тус бүр хорин сургуулийг санамсаргүй түүврийн аргаар сонгож, сонгогдсон сургуулийн нийт 320 сурагчийг сонгосон. Судалгаанд оролцогчдоос “Математикийн хичээлд хандах хандлагын тест”-ээр судалгааг 2016 оны 11 сард авсан. Математикийн хичээлд хандах хандлагад сурагчдын хүйс, сургуулийн байршил болон эцэг эхийн боловсролын түвшин, нөлөөлөх эсэхийг судлахын тцлд SPSS программыг ашигласан. Судалгааны үр дүнд сурагчдын математикийн хичээлд хандах хандлага нь сурагчдын хүйс, сургуулийн байршил болон эхийн боловсролын түвшинээс хамаарахгүй гэж гарсан. Харин эцгийн боловсролын түвшин нөлөөлнө гэсэн үр дүн гарсан.. Түлхүүр үг: Математикийн хичээлд хандах хандлага Удиртгал Сурагч болгон математикийн хичээлд өөр өөрийн байр сууринаас ханддаг бөгөөд судлаачдын хийсэн судалгаануудын үр дүнгээс харахад суралцагчид богино хугацаанд математикийн хичээлийг судлаад цааш үргэлжлүүлэхгүй хаях сонголтыг хийж байгаа нь математикийн хичээл уйтгартай, урамгүй гэж үздэгтэй холбоотой болохыг тогтоосон байдаг (Brown, Brown, and Bibby, 2008). Олон орны эрдэмтэн судлаачид өөрийн орны сурагчдын математикийн хичээлд хандах хандлагыг судалсан байдаг. Жишээлвэл, Пакистан улсын Muhammad Shahid Farooq болон Syed Zia Ullah Shah (2008) судлаачид өөрийн орны сурагчдын математикийн хичээлд хандах хандлагыг судлахдаа Fennama Sherman-ий “Математикийн хичээлд хандах хандлага” судалгаан дээр үндэслэн судалж үзэхэд тухайн улсын сурагчдын математикийн хичээлд хандах хандлагыг 0.75 найдвартай үнэлж илрүүлсэн байдаг. Үүнээс гадна Martin (2003) болон Watt (2007) нарын судалгааны үр дүнд математикийн хичээлд хандах хандлагад мэргэжлийн хүсэл болон өөрийн үзэл баримтлалтай холбоотой хүйсийн ялгаа байхгүй гэж дүгнэсэн судалгааны ажлууд байдаг. Энэ судалгааны ажлаар “Математикийн хичээлд хандах хандлагын тест” нь

http://news.num.edu.mn/oer2017

137

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

дунд сургуулийн сурагчдын хандлагыг илрүүлэхэд хэр найдвартай вэ? Хэрэв энэ тест найдвартай бол математикийн хичээлд хандах хандлагад сурагчдын хүйс болон эцэг эхийн боловсролын түвшин, сургуулийн байршил хэрхэн нөлөөлөх тухай судлахыг зорьлоо. Сэдвийн судлагдсан байдал Хандлага болон математикийн хичээлд хандах хандлагын тухай эрдэмтдийн олон янзаар тодорхойлсоор ирсэн.

1970 онд Aiken болон Bem хандлагын тодорхойлолтыг боловсруулсан. Aiken (1970) хандлагыг сурах байдал болон аливаа ямар нэгэн зүйл, нөхцөл байдалд хандах хувь хүний эерэг болон сөрөг хариу үйлдэл хэмээн тодорхойлсон. Bem (1970) хандлагыг тааламжтай болон тааламжгүй байдал хэмээн энгийнээр тодорхойлсон. Fishbein болон Ajzen нар Bem-ийн тодорхойлолтыг өргөжүүлсэн ба логик дэс дараалал болон мэдлэгийг багтаасан. Жилийн туршид хандлагын хэд хэдэн нэмэлт тодорхойлолтыг боловсруулсан. Aiken болон Bem-ийн тодорхойлолтоос 20 жилийн дараа өөр нэг тодорхойлолтыг Eagly болон Chaiken нар боловсруулсан бөгөөд хандлагын тестийг үнэлэх тал дээр онцлон анхаарсан. Математикийн хичээлд хандах хандлага нь олон хүчин зүйлийн харилцан үйлчлэлийг хамруулсан нарийн төвөгтэй үйл явц юм. Хандлагын тодорхойлолт дээр тулгуурлан математикийн хичээлд хандах хандлагыг үндсэн хоёр түвшинд авч үздэг. Энгийн түвшинд математикийн хичээлд хандах эерэг эсвэл сөрөг сэтгэл гэж тодорхойлдог (МсLeod, 1994). Өргөн хүрээгээр авч үзвэл математикийн хичээлд хандах хандлага нь математикийн хичээлд хандах сэтгэл хөдлөл, математикийн тухай эерэг болон сөрөг ойлголт ба математикийн хичээлд хандах зан байдал гэсэн гурван бүрэлдэхүүн хэсгийг багтаадаг (Hart, 1989). Математикийн хичээлд хандах хандлагад сурагчдын хүйс, эцэг эхийн боловсрол хэрхэн нөлөөлдөг эсэх тухай маш олон гадаадын эрдэмтдийн судалгаа байдаг. Судалгааны үр дүнд нь хөвгүүд охидоос илүү математикийн хичээлд хандах хандлага эерэг байсан. Үүний шалтгаан нь сургууль дахь хүйсийн ялгаатай харьцаанаас шалтгаалж байна гэж дүгнэсэн байна (Katie.F,2010). Kester Lee болон Judy Anderson (2012) нар өөрсдийн судалгаанд оролцсон сурагчдыг гурван бүлэгт хувааж авч үзсэн. Үүнд, охидын сургууль, хөвгүүдийн сургууль болон ердийн сургууль гэж хуваасан байна. Хөвгүүдийн сургууль болон ердийн сургуулийн хөвгүүдийн хувьд математикийн хичээлд хандах хандлага нь ижил төстэй байсан бол охидын хувьд илүү сөрөг нөлөөтэй байсан. Учир нь сургуулийн орчин дахь охид, хөвгүүдэд ялгаатай хандах хандлага нөлөөлсөн гэж үзсэн. Судалгааны арга зүй Судалгааны түүвэр: Судалгааг 2016 оны 11 сард Улаанбаатар хотын ЕБ-ын 20 дунд сургуулийн 6-9-р ангийн 320 сурагч хамрагдсан. Сонгогдсон сургууль бүрийн 6, 7, 8, 9-р анги тус бүрээс эрэгтэй-2, эмэгтэй-2 сурагчийг санамсаргүй түүврийн аргаар сонгосон. Үүнд: Хотын төвийн байршлын баруун зах нь Саппоро, зүүн зах нь Офицер, хойд зах нь 7-н буудал, урд зах нь 120 гэж үзээд үүнээс дотогш бол хотын төв хэсэгт багтана. Хотын захын байршлын баруун зах нь Саппоро, зүүн зах нь Офицер, хойд зах нь 7-н буудал, урд зах нь 120 гэж үзээд үүнээс гадагш бол хотын зах хэсэгт багтана.

138

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Зураг 1

Улаанбаатар хот дахь 100 сургуулиас санамсаргүй байдлаар хотын төвд байршилтай 10 сургууль, хотын захад байршилтай 10 сургууль сонгосон. Судалгааны инструмент Энэ судалгаанд Tapia болон Marsh (2004) нарын боловсруулсан математикийн хичээлд хандах хандлагыг илрүүлэх арга зүй дээр тулгуурлан боловсруулсан 5- алхамт лайкерт скайл бүхий 29 асуулгатай 4 дэд хэсгээс тогтох тестийг ашигласан (Д.Түмэнбаяр, 2013, 2017). Судлаач нь дээрх арга зүйгээр дунд сургуулийн 11 болон 12 дугаар ангийн 376 сурагчдаас судалгаа авсан. Сурагчдын математикийн хичээлд хандах хандлагын тестийн 4 дэд хэсэг тус бүрийн найдвартай байдлыг Кронбах альфа коэффициентээр хэмжсэн бөгөөд энэ нь 0.70-0.91 хооронд байна. Энэ нь уг тестийн найдвартай байдал өндөр байгааг харуулж байна. Өгөгдөл цуглуулах ба боловсруулах үйл явц • Сонгогдсон сургуулийн дунд ангийн сургалтын менежерээс 6, 7, 8, 9-р ангиудаас судалгаа авах зөвшөөрөл авсан.

• Өглөө болон өдөр ордог ангиудыг ялган, хэзээ хэдэн цагаас судалгаа авахаа сургалтын менежертэйгээ ярилцан тогтсон.

• Судалгаагааг авахдаа сурагчдад ямар судалгаа , ямар учраас авж буйгаа тайлбарласан.

• Судалгааг сурагчид 30 минутын хугацаанд өгсөн.

• Судалгааны асуулгандаа утасны дугаарыг нь бичүүлсэн. Учир нь эцэг, эхийнхээ боловсролыг мэдэхгүй хүүхэд байвал эцэг эх рүү нь яриулж, утсаа авахгүй байгаа тохиолдолд өөрөө дараа нь утасдан асуусан. Өгөдөлд боловсруулалт хийхдээ SPSS-22 программыг ашигласан. Асуулгын найдвартай байдлыг судлахын тулд Reability analysis функцийг, сургуулийн байршил болон сурагчдын хүйс нөлөөлдөг эсэхийг тодруулахын тулд “T-test” функцийг, эцэг, эхийн боловсролын түвшин нөлөөлдөг эсэхийг судлахад Anova функцийг ашигласан. Судалгааны үр дүн Найдвартай байдлын анализ / Reliability Analysis Сурагчдын математикийн хичээлд хандах хандлагыг илрүүлэх тестийн 4 дэд хэсэг

http://news.num.edu.mn/oer2017

139

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

тус бүрээр найдвартай байдлыг Кронбах альфа коэффициент ашиглан хэмжсэн бөгөөд дэд хэсэг тус бүрийн хувьд найдвартай байдлын коэффициентийг дараах хүснэгтэнд үзүүллээ. Хүснэгт 1. Асуулга судалгааны найдвартай байдлын анализ Дэд хэсэг

Асуулгын дугаар

Cronbach’s alpha

Таалагдах байдал

1, 2, 4, 5, 6, 7, 11, 15, 16, 24, 28

0.899

Ач холбогдлын тухай итгэл үнэмшил

9, 10, 12, 17, 19

0.890

Өөртөө итгэх итгэл

3, 8, 22, 23

0.743

Сэдэл

13, 21, 25, 26, 27

0.754

Найдвартай байдлын коэффициент 0.74-0.90 хооронд байгаа ба энэ нь уг тестийн найдвартай байдал өндөр байгааг харуулж байна. Ийм учраас математикийн хичээлд хандах хандлагыг энэ тестээр хэмжиж болох тул сурагчдын хандлагад хүйс болон эцэг, эхийн боловсролын түвшин, сургуулийн байршил нөлөөлөх эсэхийг судлах боломжтой. Дискриптив статистик ЕБС-ийн 6, 7, 8, 9-р ангийн нийт 320 сурагчаас математикийн хичээлд хандах хандлагыг илрүүлэх судалгаагаар дундаж ба стандарт хазайлт нь “Таалагдах байдал” дэд хэсгийн хувьд (3.642 , 0.838 ), “Ач холбогдолын тухай итгэл үнэмшил” дэд хэсгийн хувьд (3.953 , 0.838 ) , “Өөртөө итгэх итгэл” дэд хэсгийн хувьд (4.069, 0.779) , “Сэдэл” дэд хэсгийн хувьд (3.715 , 0.814 ) байна.

Hair et al (2006) болон Kline (2005) нар skewness утга нь модулиараа 3-аас хэтрэхгүй, Kurtosis-ийн утга нь модулиараа 10-аас хэтрэхгүй байвал нормаль тархалттай байна гэж үзэж болно гэж дүгнэсэн байдаг. Дараах хүснэгтээс харвал skewness ба kurtosis нь “Таалагдах байдал” дэд хэсгийн хувьд (0.569 , -0.234 ), “Ач холбогдолын тухай итгэл үнэмшил” дэд хэсгийн хувьд (-0.761 , -0.235) , “Өөртөө итгэх итгэл” дэд хэсгийн хувьд (-0.754 , 0.051 ) , “Сэдэл” дэд хэсгийн хувьд (-0.538 , 0.205 ) байгаа тул T-test болон Anova ашиглан харьцуулсан анализ хийж болно. Хүснэгт 2. Дискриптив анализын үр дүн Таалагдах байдал

Ач холбогдлын тухай итгэл үнэмшил

Өөртөө итгэх итгэл

Сэдэл

320

320

320

320

Дундаж

3.642

3.953

4.069

3.715

Стандарт хазайлт

0.838

0.838

0.779

0.814

Skewness

-0.569

-0.761

-0.754

-0.538

Kurtosis

-0.234

-0.235

0.051

0.205

Нийт сурагчийн тоо

Сурагчдын математикийн хичээлд хандах хандлагад тэдний хүйс нөлөөлөх эсэх Хүснэгт 3. Дискриптив анализын үр дүн

140

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Нийт суралцагчийн тоо

Дундаж утга

Стандарт хазайлт

Дунджийн зөрүү

Эмэгтэй Эрэгтэй

160 160

3.644 3.640

0.838 0.841

0.004

Ач холбогдлын тухай Эмэгтэй итгэл үнэмшил Эрэгтэй

160 160

3.928 3.978

1.012 0.866

-0.050

Өөртөө итгэх итгэл

Эмэгтэй Эрэгтэй

160 160

4.064 4.073

0.798 0.763

-0.009

Сэдэл

Эмэгтэй Эрэгтэй

160 160

3.678 3.753

0.820 0.808

-0.075

Дэд хэсэг

Хүйс

Таалагдах байдал

“Таалагдах байдал” дэд хэсгийн хувьд эмэгтэй сурагчдын дундаж оноо нь (3.644, SD=0.837), эрэгтэй сурагчдын дундаж оноо нь (3.640, SD=0.840) байна. “Ач холбогдлын тухай итгэл үнэмшил” дэд хэсгийн хувьд эмэгтэй сурагчдын дундаж оноо нь (3.928 , SD=1.011), эрэгтэй сурагчдын дундаж оноо нь (3.978, SD=0,866) байна. “Өөртөө итгэх итгэл” дэд хэсгийн хувьд эмэгтэй сурагчдын дундаж оноо нь (4.06 , SD=.79), эрэгтэй сурагчдын дундаж оноо нь (4.07, SD=0.76) гарсан. “Сэдэл” дэд хэсгийн хувьд эмэгтэй сурагчдын дундаж оноо нь (3.677, SD=0.819), эрэгтэй сурагчдын дундаж оноо нь (3.75, SD=0.80) байна. “Таалагдах байдал”, “Ач холбогдлын тухай итгэл үнэмшил”, “Өөртөө итгэх итгэл”, “Сэдэл” дэд хэсгүүдийн хувьд эрэгтэй, эмэгтэй сурагчдын дундаж онооны зөрүү нь статистикийн хувьд ач холбогдолгүй байхыг дараах хүснэгтээс харж болно. Хүснэгт 4. Харьцуулсан анализын үр дүн Дэд хэсэг

Хүйс

Таалагдах байдал

T-test for Equality of means t

Sig(2-tailed)

Эмэгтэй Эрэгтэй

0.042

0.966

Ач холбогдлын тухай итгэл үнэмшил Эмэгтэй Эрэгтэй

-0.475

0.635

Өөртөө итгэх итгэл

Эмэгтэй Эрэгтэй

-0.107

0.914

Сэдэл

Эмэгтэй Эрэгтэй

-0.824

0.410

Сурагчдын математикийн хичээлд хандах хандлагад эцэг, эхийн болвсролын түвшин нөлөөлөх нь Судалгаанд хамрагдсан нийт 320 сурагчдын эцэг эхийн боловсролын түвшинг дараах хүснэгтээр харуулсан байна. Хүснэгт 5. Эцэг эхийн боловсролын түвшин Боловсролын түвшин

Эцгийн боловсрол

Нийт суралцагчийн тоо

Бүрэн дунд ба түүнээс доош

96

Коллеж ба МСҮТ

99

Бакалавр ба түүнээс дээш

125

Нийт

320

http://news.num.edu.mn/oer2017

141

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

Эхийн боловсрол

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Бүрэн дунд ба түүнээс доош

74

Коллеж ба МСҮТ

96

Бакалавр ба түүнээс дээш

150

Нийт

320

Сурагчдын матматематикийн хичээлд дурлах, сонирхох эсэхэд мөн математикийн хичээлийн сэдэлжих итгэл үнэмшилд эцгийн боловсролын түвшин нөлөөлдөг (F=5.607, p=0.04) болохыг дараах хүснэгтээс харж болно. Харин сурагчдын математикийн хичээлийн “Ач холбогдлын тухай итгэл үнэмшил” (F=2.961, p=0.053) болон “өөртөө итгэх итгэлд нөлөөлөхгүй (F=2.818, p=0.061). Хүснэгт 6. Харьцуулсан анализын үр дүн Эцгийн боловсрол

Дэд хэсэг

Эхийн болвсрол

F

Sig.

F

Sig.

Таалагдах байдал

5.607

0.004

0.510

0.601

Ач холбогдлын тухай итгэл үнэмшил

2.961

0.053

1.428

0.241

Өөртөө итгэх итгэл

2.818

0.061

0.927

0.397

Сэдэл

3.569

0.029

0.847

0.430

Сурагчдын математикийн хичээлд хандах хандлагад сургуулийн байршил нөлөөлөх эсэх Хүснэгт 7. Дискриптив статистикийн үр дүн Дэд хэсэг

Таалагдах байдал Ач холбогдлын тухай итгэл үнэмшил Өөртөө итгэх итгэл

Сэдэл

Нийт сурагчийн тоо

Дундаж утга

Стандарт хазайлт

Хотын төвийн сургууль

160

3.601

0.891

Хотын захын сургууль

160

3.684

0.782

Хотын төвийн сургууль

160

3.925

0.976

Хотын захын сургууль

160

3.982

0.906

Хотын төвийн сургууль

160

4.085

0.780

Хотын захын сургууль

160

4.053

0.781

Хотын төвийн сургууль

160

3.708

0.851

Хотын захын сургууль

160

3.723

0.777

Сургуулийн байршил

Дунджийн зөрүү

-0.083

-0.057

0.031

-0.015

“Таалагдах байдал” дэд хэсгийн хувьд хотын төвийн сургуулийн сурагчдын дундаж оноо нь (3.601, SD=0.891), захын сургуулийн сурагчдын дундаж оноо нь (3.684, SD=0.782) байна. “Ач холбогдлын тухай итгэл үнэмшил” дэд хэсгийн хувьд хотын төвийн сургуулийн сурагчдын дундаж оноо нь (3.925 , SD=0.976), захын сургуулийн сурагчдын дундаж оноо нь (3.982, SD=.0906) байна. “Өөртөө

142

http://news.num.edu.mn/oer2017

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

итгэх итгэл” дэд хэсгийн хувьд хотын төвийн сургуулийн сурагчдын дундаж оноо нь (4.188 , SD=.779), захын сургуулийн сурагчдын дундаж оноо нь (4.053, SD=0.780) гарсан. “Сэдэл” дэд хэсгийн хувьд хотын төвийн сургуулийн сурагчдын дундаж оноо нь (3.707, SD=0.851 ), захын сургуулийн сурагчдын дундаж оноо нь (4.053, SD=0.780) байна. Хүснэгт 8. Харьцуулсан анализын үр дүн T-test for Equality of means

Бүрэлдэхүүн хэсгүүд

Сургуулийн байршил

t

Sig(2-tailed)

Таалагдах байдал

Хотын төвийн сургууль Хотын захын сургууль

-0.879

0.380

Ач холбогдлын тухай итгэл Хотын төвийн сургууль үнэмшил Хотын захын сургууль

-0.544

0.587

Өөртөө итгэх итгэл

Хотын захын сургууль Хотын захын сургууль

0.358

0.720

Сэдэл

Хотын төвийн сургууль Хотын захын сургууль

-0.165

0.580

T-тестийн үр дүнгээр “Таалагдах байдал” (-0.879, p= 0.380), “Ач холбогдлын тухай итгэл үнэмшил” (-0.544, p=0.587), “Өөртөө итгэх итгэл” (0.358, p=0.720), “Сэдэл” (-0.165, p=0.869) дэд хэсэг бүрийн хувьд хотын төвийн сургуулийн сурагчид болон хотын захын сургуулийн сурагчдын дундажийн зөрүү нь статистикийн хувьд ач холбогдолгүй байна. Дүгнэлт 1. Математикийн хичээлд хандах хандлага хүйсээс хамаарах нь Сурагчийн математикийн хичээлд хандах хандлага нь хүйсээс хамаарахгүй болохыг статистик дүн харуулж байна. Өөрөөр хэлбэл, математикийн хичээлд дургүй болох, үзэн ядах эсэх, математикийн хичээлээр сөрөг сэдэл тэмүүлэлтэй болох эсэх, математикийн хичээлийн ач холбогдлыг мэдрэх эсэх, математикт итгэх эсэх нь хүйсээс хамаарахгүй байна.

2. Математикийн хичээлд хандах хандлага эцэг, эхийн болвсролоос хамаарах нь Сурагчийн математикийн хичээлд хандах хандлагад эцгийн боловсролын түвшин нөлөөлдөг гэж статистик үр дүнгээс харж болно. Тухайлбал, сурагчид матматематикийн хичээлд дурлах, түүнийг сонирхох эсэхэд, мөн математикийн хичээлийн сэдэл, тэмүүлэлд эцгийн боловсролын түвшин нөлөөлдөг болохыг статистик үр дүн харуулж байна. Эцгийн боловсролын түвшин өндөр бол суралцагч математикийн хичээлд илүү дур сонирхолтой бөгөөд эерэг сэдэл тэмүүлэлтэй байх хандлагатай гэж хэлж болно. Харин сурагчид математикийн хичээлийн ач холбогдолд итгэх эсэх, математикт итгэх итгэлд нөлөөлөхгүй. Мөн ээжийн боловсролын түвшин нь сурагчийн математикийн хичээлд хандах хандлагад нөлөөлөхгүй.

3. Математикийн хичээлд хандах хандлага сургуулийн байршлаас хамаарах нь Статистик үр дүнгээс харахад дунд ангийн сурагчдын математикийн хичээлд хандах хандлагад сургуулийн байршил нөлөөлөхгүй гэж гарсан байна. Өөрөөр хэлбэл математикийн хичээлд дурлах эсэх, математикийн хичээлийн ач холбогдлыг мэдрэх эсэх, математикийн хичээлээр сэдэлжих, математикт

http://news.num.edu.mn/oer2017

143

Эрдэм шинжилгээний хурлын ýìõýòãýë

НЭЭЛТТЭЙ БОЛОВСРОЛ 2017

итгэх итгэл нь сургуулийн байршлаас хамаарахгүй. Ном зүй 1. Түмэнбаяр.Д (2017), Боловсролын сэтгэл зүйн тулнамдсан асуудал, шийдэл, арга зам, (Эрдэм шинжилгээний үндэсний хамтарсан хурлын илтгэлийн эмхэтгэл).

2. Brown, M., Brown, P., & Bibby, T. (2008). “I would rather die”: reasons given by 16 year-olds for not continuing their study of mathematics. Research in Mathematics Education, 10(1), 3-18.

3. Muhammad Shahid Farooq & Syed Zia Ullah Shah (2008), Pakistan Economic and Social Review, 46(1), 75-83 4. Martin, A. J. (2003). Enhancing the educational outcomes of boys: Findings from the ACT investigation into boys’ education. Youth Studies Australia, 22(4), 27-36 5. Watt, H. M. G. (2004). Development of adolescents’ self-perceptions, values and task perceptions according to gender and domain in 7th- through 11-th grade Australian students. Child Development, 75, 15561574 6. Aiken (1970). Attitudes towards mathebatics. Review of Educational Research, pp 551 7. Bem, D. J. (1970). Beliefs, attitudes, and human affairs. Belmont, Calif. Brooks/ Cole.

8. McLeod (1994). Research on affect and mathematics learning in the JRME:1970 to the present. Journal for research in Mathematics education, 25(6), 637-647 9. Hart (1989). Classroom processes, sex of students and confidence in learning mathematics. Journal of Research in Mathematics Education, 20(3), 242-260 10. Katie F. Gugliotta (2010). Gender Differences in Attitudes toward Math and Science among Elementary Students: An Exploration of the Role of Teachers.

11. Judy Anderson and Kester Lee (2012). Gender Differences in Mathematics Attitudes in Co educational and Single Sex Secondary Education.

12. Ado-Ekiti, Faculty of Education, Ekiti State University, Nigeria. (2013). Parents education in attitudes toward mathematics.

13. Tapia, M., & Marsh, G. E. (2004) An instrument to measure mathematics attitudes, Academic Exchange Quarterly, 8(2), 16-21.

14. Түмэнбаяр.Д (2013), The Structural Relationships among Mongolian Students Attitudes toward Mathematics, Motivational Beliefs, Self-Regulated Learning Strategies and Mathematics Achievement

144

http://news.num.edu.mn/oer2017