NO.2
issue n°2
1996
Anno
Het eerste Werelderfgoed vanaf 1996 in Noord-Holland
Reizen langs
vier uitzonderlijke en universele plekken
Kunstfort Vijfhuizen veelzijdig en gastvrij
1 september 2014
In de tweede helft van de achttiende eeuw werd het mode om kamers te bekleden met beschilderde behangsels. Met hun idyllische voorstellingen konden zij een grachtenkamer veranderen in een groene buitenplaats, zoals hier te zien is. De schildering wordt toegeschreven aan Jurriaan Andriessen, en is gemaakt voor een huis in de Nieuwe Doelenstraat in Amsterdam in 1776. Rijksmuseum Amsterdam
2 september 2014
Anno
5 6 9 10 14 16 18 20 23 25 26
Voorwoord
Tijdlijn Werelderfgoed
Reizen langs Werelderfgoed
Vuurtorens
Foto met verhalen
Kunstfort bij Vijfhuizen
Stadsherstel
Activiteiten ladder
Gouden Bocht Recept
Column Joke Geldhof
3
Colofon
september 2014
Ga mee op reis naar ons UNeScO Werelderfgoed Droogmakerij De Beemster
Schokland
Molencomplex Kinderdijk-Elshout
Amsterdamse Grachtengo
rdel
Rietveld Schröderhuis Stelling Van Amsterd
am
Ontdek plekken die uniek zijn in de wereld. in samenwerking met Stichting Werelderfgoed.nl hebben wij bijzondere tochten langs plekken die u écht gezien moet hebben. Wat dacht u van het prachtige bouwwerk van Gerrit rietveld, het unieke eiland Schokland of Droogmakerij De Beemster? Klik hier voor meer informatie of om direct een dagtocht te boeken. Goede reis! Foto’s: Stichting Werelderfgoed.nl, fotograaf Nanette de Jong
Wij gaan verder...
arrivaTOUriNG.Nl
Voorwoord Ja, ik ben trots op ons Werelderfgoed! Vier van de tien Nederlandse Werelderfgoederen vind je in Noord-Holland. Ze liggen verspreid door de provincie en bij veel mensen ligt het werelderfgoed praktisch in de achtertuin. Het werelderfgoed dat bij mij in de achtertuin ligt, is de grachtengordel. De grachten hebben Amsterdam beroemd gemaakt en de prachtige historische panden zijn een lust voor het oog. Achter de hoge gevels schuilen vaak bijzondere interieurs en de tuinen zijn een oase van rust in de drukke hoofdstad. Dat heb ik recent weer ervaren toen ik in de tuin van Museum Geelvinck Hinlopen onze speciale Werelderfgoedspeldjes heb mogen uitreiken. Veel mensen weten niet dat de grachtengordel een prachtig startpunt is om andere Werelderfgoedmonumenten te bezoeken. De Beemster en de Stelling van Amsterdam zijn per fiets gemakkelijk te bereiken. Leuk is dat men in de zeventiende en achttiende eeuw ook vaak van Amsterdam naar de Beemster trok. Welgestelde Amsterdammers hadden daar hun buitenplaats.
5 september 2014
Ik ben vaak in de Beemster geweest, ook tijdens de viering van 400 jaar Beemster. Wat mij vooral opviel is dat de bewoners enthousiast zijn over hun gebied, weten hoe waardevol de plek is waar zij wonen, en dat zij dat graag aan anderen laten zien. Kortom, de gedachte ‘Trots op mijn Werelderfgoed’ is in de Beemster goed voelbaar. Natuurlijk heeft Noord-Holland naast het Werelderfgoed meer om trots op te zijn: talloze mooie plekjes en bijzondere monumenten. Maar UNESCO Werelderfgoed is een categorie apart doordat ons erfgoed wereldwijd op de kaart wordt gezet.
Elvira Sweet Gedeputeerde Cultuur, provincie Noord-Holland
Tijdlijn werelderfgoed van Noord-Holland
Tijdlijn werelderfgoed van NoordHolland
1996
is een belangrijk jaar voor het Werelderfgoed in Noord-Holland. Toen werd de Stelling van Amsterdam als eerste monument in de provincie door UNESCO op de Werelderfgoedlijst geplaatst. Hiernaast staan tien andere historische gebeurtenissen die hun stempel hebben gedrukt op het NoordHollandse Werelderfgoed.
1608
Droogmalen Beemstermeer In 1608 begint een groep investeerders onder leiding van de VlaamsAmsterdamse Dirck van Oss met de droogmaking van het Beemstermeer.
Lees meer
Hoog Bezoek In de winter van 1667 brengt Cosimo de Medici, zoon van de Groothertog van het machtige Toscane, een bezoek aan Amsterdam. Hij is onder de indruk van de schoonheid van de Amsterdamse grachtengordel.
Lees meer
Vrijzinnige Schrijfster In 1759 trouwt Betje Wolff met een dominee uit Middenbeemster. Vanuit haar schrijfkamer op zolder van de pastorie bestookt zij de bekrompen Hollandse samenleving van die tijd met progressieve teksten.
Lees meer
1667
1759
1650
1777
Rede van Texel
Felix Meritis
De Rede van Texel is rond 1650 de belangrijkste maritieme verzamelplaats in Nederland. Soms liggen er in dit deel van de Waddenzee honderden schepen tegelijk te wachten om uit te varen naar alle uithoeken van de wereld.
“Gelukkig door verdiensten� is het motto van een vermogende groep Amsterdammers die een vooruitstrevend genootschap opricht en een prachtig gebouw aan de Keizersgracht laat bouwen.
Lees meer
Lees meer
6 september 2014
Tijdlijn werelderfgoed van Noord-Holland
Gibraltar van het Eerste fort Noorden Stelling van Amsterdam Keizer Napoleon heeft een visioen tijdens zijn bezoek aan Noord-Holland in 1811: Den Helder moet uitgroeien tot het ‘Gibraltar van het Noorden’.
Lees meer
1811
In 1883 begint de bouw van het Fort bij Abcoude, het ‘oerfort’ van de Stelling van Amsterdam.
Inundatie van de Beemster In maart 1944 inunderen de Duitsers een deel van de Beemster ter verdediging van een invasie van geallieerde parachutisten.
Lees meer
Lees meer
1883
1944
1914
2013
Mobilisatie W.O. I Respect voor de natuur Op 1 augustus 1914, kondigt de Nederlandse regering de mobilisatie af. In de Stellingforten in de Beemster worden een paar duizend man ingekwartierd. Dat gaat niet zonder slag of stoot.
Lees meer
7 september 2014
In honderd jaar wadvisserij is er veel veranderd. Een kleine groep vissers grijpt terug op een beproefd recept: kleinschalig en flexibel vissen, met respect voor de natuur.
Lees meer
Reizen door het Werelderfgoed Landkaart van het Graafschap Holland uitgegeven door Petrus Schenk Jr. omstreeks 1725 Kaartencollectie Provinciale Atlas
september 2014
Reizen door het Werelderfgoed
Reizen door het Werelderfgoed Een uitzonderlijke prestatie van menselijke creativiteit: dat is één van de voorwaarden om tot een UNESCO Werelderfgoed te behoren. Noord Holland telt maar liefst vier van deze locaties. In dit nummer nemen wij je mee op een (tijd)reis langs deze vier bijzondere plekken.
landschapsinrichting die zowel om haar praktisch nut als esthetiek werd geroemd. Veel rijke Amsterdammers zagen de Beemster als de ideale omgeving om er zomers in hun buitenhuizen te verpozen.
Dan nemen we een sprong verder in de tijd en reizen we naar de Stelling van Amsterdam; een verdedigingslinie van 135 kilometer die de hoofdstad We beginnen op de Noordmoest beschermen tegen Hollandse wadden, een een vijandelijke inval. Deze dynamisch landschap dat linie ontstond tussen 1880 permanent onderhevig en 1920 en bevatte een is aan verandering. Door serie van 42 forten en een de ondiepe zeegeulen, groot aantal waterwerken. verraderlijke zandbanken en Hiermee kon het leger een getijdenstromingen waren ondoordringbare kring van half zeelieden beducht voor de ondergelopen land rondom Waddenzee. Op onze reis komen we langs de vuurtorens de hoofdstad opwerpen. Veel van de Stellingforten hebben van Texel en Den Helder. Met na jaren leegstand en verval hun licht helpen zij al eeuwen nieuwe functies gekregen. lang zeevaarders veilig te Een inspirerend voorbeeld navigeren. van een herbestemming is het Kunstfort bij Vijfhuizen, onze Zo beweeglijk als het wad, derde tussenstop. zo stil ligt Droogmakerij de Beemster. Dit waterig Na het bezoek aan dit militair gebied werd in de 17e eeuw vernuft reizen we terug naar drooggelegd door rijke een van de hoogtepunten Amsterdamse kooplieden. van de Nederlandse historie: De Beemster laat goed de Amsterdamse Gouden zien hoe de ondernemende Eeuw. Rond 1600 groeide koopman van een woest Amsterdam zo hard dat binnenmeer een vruchtbaar het haast uit haar voegen en ‘ideaal landschap’ barstte. Vandaar dat het maakte. De Beemster stadsbestuur werkte aan kreeg een geometrische
9 september 2014
een uitbreidingsplan dat leidde tot de zo bekende Grachtengordel Amsterdam. De pracht en schoonheid van de grachtengordel wordt alom geprezen, maar een paar decennia terug was de historische binnenstad van Amsterdam behoorlijk verpauperd. Door het opknappen van al die vervallen monumenten kregen de grachten hun grandeur terug. In 2010 beloonde UNESCO dit herstelwerk door de grachtengordel de Werelderfgoedstatus - de ‘michelinster van het erfgoed’toe te kennen.
Vuurtorens: Bakens van verhalen
Vuurtorens: Bakens van verhalen In het Noord-Hollandse deel van de Waddenzee staan twee bijzondere vuurtorens. Een staat op het noordelijk puntje van het eiland Texel, de ander in Huisduinen bij Den Helder. Niet alleen voor zeevaarders, maar ook voor mensen op het vaste land hebben vuurtorens iets magisch. Hieronder alvast een voorproefje van de verhalenrijkdom waarmee vuurtorens vaak omgeven zijn.
Vuurtoren van Texel VVV Texel/Gralke
HET EIERLANDSE GAT
DE EEN Z’N DOOD…
De zeegaten tussen de Waddeneilanden waren berucht. Alleen via deze verraderlijke zeegeulen konden schepen van de Zuiderzee naar de Noordzee varen. Het ‘Eierlandse Gat’ ten noorden van Texel was zo’n passage waar zeelieden beducht voor waren. Al eeuwenlang deed de kerktoren van Den Hoorn dienst als (licht)baken, maar dat bleek toch onvoldoende. Het Texelse lichtbaken kon de afstand tussen de vuurtorens van Den Helder en Vlieland niet overbruggen. Hierdoor ontstond er juist in het gevaarlijke zeegebied rondom Eierland een zwart gat.
De Texelse notaris en wethouder Johannes Kikkert pleitte al in de jaren 1840 voor een vuurtoren op het Eierland. Kikkert ondervond veel weerstand voor zijn plan. Dit had niet alleen te maken met de hoge kosten voor de bouw en instandhouding ervan, maar ook met de lobby van de strandjutters. Zij verdienden namelijk goed aan de scheepsladingen van vergane boten die aanspoelden op het strand. Een nieuwe vuurtoren zou hun broodwinning ernstig in gevaar brengen.
10 september 2014
Vuurtorens: Bakens van verhalen
Plakkaat op de vuurtoren Foto: Vuurtoren Texel
UITZICHT OM BIJ WEG van vuurtorenwachter. Neem alleen het uitzicht, hoe kan TE DROMEN
AF EN TOE NOG NAAR BOVEN
Ondanks de protesten van de jutters, ontstak notaris Kikkert in hoogst eigen persoon in 1864 het licht van zijn vuurtoren. Vuurtoren Eierland was tot 2003 overdag altijd bemand. De laatste vuurtorenwachter was Frans Dreesens. Van 1985 tot 2003 begon zijn werkdag met het beklimmen van de steile wenteltrappen naar het kantoor op de vijfde verdieping. Hoewel Frans Dreesens zijn werk als een normale baan beschouwde, blijft het voor een buitenstaander iets magisch houden: het beroep
Tegenwoordig kan je de vuurtoren beklimmen en genieten van het prachtige uitzicht. De vuurtoren is sinds 1982 beschermd als rijksmonument. Onderweg naar boven kom je langs verschillende presentaties met informatie over de geschiedenis en werking van de vuurtoren. Zo nu en dan beklimt Frans Dreesens de toren, als er een nieuwe expositie is. Ver weg is de vuurtoren nooit, want de oud-vuurtorenwachter woont nog steeds in de oude dienstwoning. “Ik ben de enige van mijn oud collega’s die nog leeft. Voorlopig blijven we hier nog wonen, met uitzicht op de vuurtoren.”
je daar niet bij wegdromen? “Dat uitzicht was natuurlijk heel mooi, maar het hoorde gewoon bij het werk”, vertelt Dreesens. “Van wegdromen en filosoferen had ik geen last. En vaak genoeg hadden we nauwelijks uitzicht. Bij harde wind en slecht weer sloeg regen, zout en zand op de ramen, en zag je niet zo veel”.
“Van wegdromen en filosoferen had ik geen last”
11 september 2014
Vuurtorens: Bakens van verhalen
Vuurtoren de Lange Jaap bij Huisduinen Stichting Strandexploitatie Noordkop (SSN)
DE LANGE JAAP De hoogste nog actieve vuurtoren van Nederland staat in Huisduinen, bij Den Helder. Deze ‘Lange Jaap’ , een knalrode gietijzeren toren uit 1877, is de blikvanger van de omgeving. Tot 1998 konden Heldenaren na het beklimmen van de 284 traptreden genieten van een prachtig uitzicht over de wijde omgeving van de kop van Noord-Holland. Jan Roelofsen, bewoner en voormalig directeur van de Regio VVV Kop van NoordHolland, woont vlakbij de vuurtoren. Vroeger had hij regelmatig de sleutel en nam hij vaak mensen mee naar boven. “Heel wat trouwfoto’s van stelletjes uit Den Helder
zijn genomen op of rondom de vuurtoren. Vanwege haarscheurtjes in de gietijzeren constructie is de vuurtoren helaas gesloten voor publiek.”
BANKJES OM TE PICKNICKEN “Met een aantal dorpsbewoners van Huisduinen hebben wij het initiatief genomen om rondom de vuurtoren een paar bankjes neer te zetten, vertelt Jan Roelofsen. “Het mooiste zou zijn als mensen de Lange Jaap kunnen beklimmen, zoals vroeger. Stapje voor stapje willen wij in goed overleg met de beheerder de vuurtoren toegankelijk proberen te maken voor het publiek.
De geschiedenis van de vuurtoren van Texel kent ook een zwarte bladzijde.
Meer weten? Een eerste stap in die richting is de plaatsing van de bankjes”. Vanaf deze zomer kunnen alle bewoners en bezoekers neerstrijken voor een picknick rondom het rode bouwwerk. Een ‘selfie’ met de Lange Jaap wordt dan standaard bij een bezoekje aan Den Helder.
12 september 2014
Vuurtorens: Bakens van verhalen
Vind je Texel of Den Helder te ver? Onder de rook van Amsterdam ligt het ‘Vuurtoreneiland’. Dit is een negentiendeeeuwse kustbatterij in het IJmeer bij Durgerdam. Oorspronkelijk verdedigde de batterij de haven van Amsterdam en was het verboden terrein. Nu is het een heel bijzondere plek die in de aankomende jaren zal worden opgeknapt. Het eiland zal dan voor het publiek worden opengesteld. Lees hier het verhaal over het Vuurtoreneiland.
13
Vuurtoreneiland bij Durgerdam Kenneth Stamp / Hippolytushoef
september 2014
Een foto met verhalen De landinrichting van de Beemster zat goed in elkaar. Door een geometrisch patroon van sloten en wegen aan te leggen deelden de landmeters de droogmakerij op in een raster van vierkanten en rechthoeken. Elk vierkant werd door rechte sloten in vier gelijke delen verdeeld. Daar binnenin werden kleine kavelsloten aangelegd. Hierdoor ontstonden langwerpige percelen, zo typisch voor de Beemster. Elke kavel lag zowel aan een weg als aan een sloot. Handig, zo konden boeren hun producten snel naar de hongerige stad vervoeren. Ook de schoonheid van het landschap speelde een belangrijke rol bij de inrichting. De symmetrie van de Beemster vormde destijds het ideale decor voor de buitenplaatsen van rijke Amsterdamse kooplieden. Zij gebruikten de droogmakerij als hun zomers lusthof, om in de warme maanden te ontsnappen aan de stinkende stad. Een ritje over de kaarsrechte, met bomen beplante lanen, werd een geliefde tijdsbesteding. Het geometrische landschap is nog steeds goed te beleven, bijvoorbeeld met de route Een Gouden Driehoek. Benieuwd naar de geschiedenis van v贸贸r de Droogmaking? Fiets dan de Haring en Hennep route door het Land van Leeghwater.
Een foto met verhalen
15
De verkaveling van de Beemster uit de lucht gezien Mieke Woestenburg
september 2014
Kunstfort bij Vijfhuizen
Performance van Claus Richter tijdens de tentoonstelling Dreams are my Reality (2010) Thomas Lenden
Kunstfort bij Vijfhuizen VEELZIJDIG EN GASTVRIJ Sinds 2005 zetelt in het Fort bij Vijfhuizen een centrum voor actuele kunst. Bezoekers kunnen hier terecht voor wisselende tentoonstellingen en een permanente ‘beeldentuin’. Het is niet alleen een plek om naar kunst te kijken. In de verschillende ateliers wordt ook kunst geproduceerd. Het Kunstfort biedt de bezoeker een mix van militair erfgoed en kunstbeleving. Oneindig NoordHolland laat de mensen aan het woord die elke dag bezig zijn om het publiek een veelzijdig bezoek te bieden.
PASSENDE HERBESTEMMING Directeur Holger Nickisch vierde onlangs zijn vijfjarige aanwezigheid op het fort. Holger bekent eerlijk in het begin de status van Werelderfgoed niet goed te doorgronden. “Ik dacht aan de Egyptische piramides en de Chinese muur, maar niet aan deze ‘bunker’ in de Haarlemmermeer. Maar het fort is onderdeel van de Stelling van Amsterdam, een uniek voorbeeld van hoe goed Nederlanders in staat zijn om het water in hun voordeel te gebruiken. Voor mij is een behoedzame omgang met het gebouwde erfgoed
en de militaire historie het uitgangspunt van ons werk. Kunst is een prachtig middel om op bepaalde zaken te reflecteren, zoals oorlog, de verschillen tussen mensen en hoe wij daar mee omgaan. Dit klinkt misschien wat zweverig, maar ik vind het Kunstfort een zeer passende herbestemming van een oud fort. Een plek die gebouwd is vanuit het perspectief van oorlogsvoering, wordt omgetoverd tot een plek waar mensen elkaar ontmoeten. Zij worden aangemoedigd om over elkaar na te denken.”
16 september 2014
Kunstfort bij Vijfhuizen
Kunstfort bij Vijfhuizen Foto: © Kunstfort
HELE DAG ER OP UIT
JONGENSDROOM
Holger vindt dat het fort veel te bieden heeft: “Bij mooi weer kan je hier de hele dag doorbrengen. Eerst een tentoonstelling bezoeken, dan de omgeving bekijken en daarna lekker bij het fort in het gras liggen. Ik hoor vaak dat mensen verbaasd zijn dat het hier zo mooi is. Mensen denken bij de Haarlemmermeer alleen aan Schiphol, maar niet aan kunst, erfgoed en natuur.” Voor lunch en lekkere appeltaart hoef je het terrein niet af. In het fortrestaurant van het echtpaar Radboud en Ubavka Bos hangt eveneens kunst aan de muur. Ubavka: “om de paar maanden heb ik een wisselende expositie. Gezamenlijk maken we van dit oude fort een veelzijdige en gastvrije plek.”
Gert-Jan Brok werkt er sinds 2007 als beheerder. “Lang geleden, rond mijn achttiende, was ik met een aantal vrienden en hun ouders een wandeling aan het maken. De vader van een van deze vrienden vertelde mij toen dat hij graag eens een fort zou willen restaureren waarop ik meteen zei dat ik dan de beheerder zou worden. Deze man, Jacques Ninaber, heeft in 2005 het Fort bij Vijfhuizen samen met een paar andere vrijwilligers gerestaureerd. De vorige beheerder, die vooral de bouwbegeleiding gedaan had, koos ervoor om niet zo lang na de restauratie andere dingen te gaan doen. Toen mij ter ore kwam dat hij zou weggaan heb ik mij direct gemeld bij Jacques Ninaber, met de vraag: weet je nog?
17 september 2014
Nieuwsgierig? In de activiteitenladder (pagina 20) vind je meer informatie over het activiteitenprogramma van het Kunstfort. Hij wist het niet meer, maar ik kon toch komen solliciteren, en werk er nog steeds met plezier.”
Stadsherstel
Het Blaeu Erf voorafgaand aan de restauratie Stadsherstel Amsterdam
Stadsherstel Sinds haar oprichting in 1956 heeft Stadsherstel 550 panden in en om Amsterdam gered. De organisatie heeft hiermee een belangrijke bijdrage geleverd aan de wederopstanding van de historische binnenstad. Na de Tweede Wereldoorlog kende de stad veel vervallen plekken. Op de foto’s is goed te zien wat de impact van het werk van Stadsherstel is geweest op het straatbeeld in het hart van de hoofdstad.
BLAEU ERF Deze panden aan de Nieuwezijds Voorburgwal en Sint Nicolaasstraat waren ooit in bezit van de beroemde drukkersfamilie Blaeu. Het blok was ernstig verpauperd in de jaren zeventig. In 1978 kocht Stadsherstel de panden en in 1985 was dit
omvangrijke project gereed. Verschillende methoden werden toegepast, variĂŤrend van funderingsherstel, restauratie, volledige herbouw en nieuwbouw. Uiteindelijk heeft deze gemengde aanpak ertoe geleid dat een onooglijk stukje stad weer een pronkstuk is geworden.
18
Het Blaeu Erf na de restauratie Stadsherstel Amsterdam
september 2014
Stadsherstel
AMSTELKERK De restauratie van de Amstelkerk is een mooi voorbeeld van hoe Stadsherstel werkt aan restauratie en functiewijziging. Deze in 1670 door Daniel Stalpaert (1615-1676) gebouwde houten noodkerk is door Stadsherstel in 1986 voor 1 gulden gekocht met een restauratieverplichting. In de kerkzaal is op circa 1.80 meter boven de vloer een verdieping rondom de middenruimte aangebracht. Hier zijn de kantoren van Stadsherstel Amsterdam gehuisvest. In de kerkzaal vinden exposities, bijeenkomsten en concerten plaats.
De Amstelkerk voorafgaand (boven) en na de restauratie (beneden)
19 september 2014
9 activiteiten rondom Werelderfgoed!
9 ACTIVITEITEN
RONDOM WERELDERFGOED! EN 1 BUITENBIOS BIËNNALE 2 WADDEN WANDELEN
HET 3 ONTDEK GRACHTENHUIS MUSEUM
In september kun je in het Kunstfort terecht voor een veelzijdig programma. Rond het eerste weekend van die maand kun je op het buitenterrein en in de openlucht naar art-cinema films en Hollywood klassiekers kijken. In het tweede en derde weekend van september is het Kunstfort in de ban van de Ringbiënnale 2014. De Ringbiënnale van 2014 richt zich op verhalen uit Haarlemmermeer. Verhalen uit het verleden en uit het heden. Over de pioniers in de polder, over het steeds veranderende utilitaire landschap en de groeiende nieuwe economie. Kijk voor het programma op www.kunstfort.nl
Het Grachtenhuis is dé entree tot de Amsterdamse grachten. Maak in zes kamers kennis met één van de beste stadsuitbreidingsprojecten ter wereld: de zeventiendeeeuwse grachtengordel van Amsterdam. Bezoek de multimediale, interactieve tentoonstelling en reis in 40 minuten door 400 jaar geschiedenis.
Waddenwandelen is ruim 1200 kilometer wandelplezier aan weerszijde van het werelderfgoed de Waddenzee. Ontdek de oude cultuurlandschappen, de gevarieerde natuur en de rijke cultuurhistorie van kust en eilanden. Ervaar de rust, de ruimte en de schilderachtige luchten. Voel de wind door je haren, proef het zout op je lippen, hoor de zeemeeuwen krijsen en geniet van het uitzicht over het droogvallende Wad.
Het Grachtenhuis Foto: hetgrachtenhuis.nl Foto VVV Texel
4 WERELDERFGOED PODIUM Buitenbios Kunstfort Foto: kunstfort.nl
Het Werelderfgoed Podium in Amsterdam is dé startplek om kennis te maken met UNESCO Werelderfgoed in Nederland. Welke plekken zijn Werelderfgoed? Wat maakt ze uniek voor nu en later? Hoe komt een plek op de Werelderfgoedlijst? En welke voordelen en verplichtingen brengt dit met zich mee? Op deze en veel andere vragen geeft het Werelderfgoed Podium antwoord.
september 2014
“Welke plekken zijn Werelderfgoed? Wat maakt ze uniek voor nu en later?”
20
9 activiteiten rondom Werelderfgoed!
DE 5 ONTMOET WILLETS
STELLING 6 INGEBRACHT
OP STAP MET 7 GA ECOMARE
Abraham Willet (18251888) en Louisa WilletHolthuysen (1824-1895) waren de laatste bewoners van het monumentale pand aan de Herengracht waarin nu Museum WilletHolthuysen is gevestigd. Zij behoorden tot de welgestelde Amsterdammers. Ervaar hoe het was te wonen in een deftig Amsterdams Grachtenhuis! Hoor alles over het uitgaansleven van het echtpaar. Bekijk de deftige balzaal, het monumentale trappenhuis en de rijke kunstverzameling van Abraham Willet.
De tentoonstelling ‘In Stelling Gebracht’ in Historisch Museum Haarlemmermeer gaat over het verdedigingswerk De Stelling van Amsterdam (UNESCO werelderfgoed) dat ook door Haarlemmermeer heen loopt en een belangrijk deel uitmaakt van het lokale landschap. De tentoonstelling is te zien tot januari 2015.
Texel, met al z’n verschillende landschappen, heeft geweldige mogelijkheden om naar buiten te gaan. De natuur op Texel is het hele jaar door een belevenis. Zeehonden kijken op de Waddenzee, vissen met een garnalennet, vogels bespieden met een verrekijker, met al je zintuigen op ontdekkingstocht in de Slufter, het wad onderzoeken en nog veel meer.
Keuken Willet Holthuysen Bron: Flickr - swjinx
21
DE 8 BEZOEK STELLINGMAAND De Stellingmaand in september is al elf jaar hét evenement op de Stelling van Amsterdam. Door extra openstellingen en festiviteiten op een groot aantal forten biedt de Stellingmaand een prachtig programma met muziek, kunst, rondleidingen, wandelen, fietsen en varen. Veel activiteiten zijn vrij toegankelijk tijdens Open Monumentendag op 13 en 14 september. Stellingmaand is het uitgelezen moment om het UNESCO Werelderfgoed te ontdekken. Het programma en tips zijn te vinden op www. stellingmaand.nl.
Stellingmaand Bron: Flickr - Stelling van Amsterdam
september 2014
Ecomare Bron: Flickr - Roely
9 MUSEUM BETJE WOLFF De naam van museum Betje Wolff is ontleend aan de bekende 18de-eeuwse schrijfster Elizabeth Wolff. Het museum biedt een groot aantal stijlkamers uit verschillende periodes en brengt drie eeuwen wooncultuur van Beemster en omgeving tot leven. Verder kent het museum een in de achttiende-eeuwse stijl gerestaureerde pastorietuin.
Ontdek unieke woonaccessoires, mooie boeken en dvd’s in de webshop van Oneindig NoordHolland. Voor jezelf of als bijzonder cadeau. Shop nu!
Koken aan de Gouden Bocht
Koken aan de Gouden Bocht Aan het begin van de 18de eeuw vestigt de puissant rijke Johanna van Riebeeck zich aan de Gouden Bocht, samen met haar man Joan van Hoorn (Herengracht 450). Het stel komt net terug uit Batavia, waar Joan gouverneur-generaal was. Johanna, de kleindochter van Jan van Riebeeck, is geboren en getogen in de Oost en dat bepaalt ook haar smaak in de keuken. Op de lange overtocht via de Kaap vraagt ze in brieven aan haar moeder om sojasaus, Japanse ingemaakte vruchten en specerijen. Is zij degene geweest die de Amsterdamse dames aan het maken van atjar heeft gebracht? En de kipkerrieschotels? De sambal? De vogelnestjes? Wie zal het zeggen. In ieder geval zie je vanaf die tijd Oosterse recepten in de kookschriftjes van de grachtengordeldames opduiken.
23
RECEPT: KERRIESOEP OP ZIJN OOSTERS Nodig: 1 liter zelf getrokken, gezeefde runderbouillon (van schenkel, 1 winterwortel, 2 stengels bleekselderij, een ui bestoken met 2 kruidnagels, blaadje foelie), 1 flinke ui, 2 eetlepels zonnebloemolie, kalfsgehaktballetjes (zie onder), 1 eetlepel Madras kerriepoeder, 4 eetlepels rijstbloem, zout, zwarte peper, cayennepeper, 3 ons gekookte rijst.
Lizet Kruyff, culinaire geschiedenis en meer
Meng de ingrediÍnten goed dooreen, laat het gehakt een uur rusten en draai er dan soepballetjes van. Bereiding: Hak de ui fijn en fruit de snippers in de olie goudbruin. Meng de rijstbloem en de kerriepoeder. Fruit het mengsel kort mee, roer goed. Blijf roeren en giet de bouillon er bij. Zorg dat de boel niet Voor de kalfsgehaktballetjes: gaat klonteren. Kook de balletjes mee. Breng de soep 200 gram kalfsgehakt, kruim van ½ witte boterham op smaak met zout, zwarte peper en cayennepeper. zonder korst, 1 ei, peper, Serveer de rijst er los bij. zout.
Panorama van de Baygam (Ceylon) vanaf de Peperberg, met op de voorgrond een drietal VOC-dienaren, die uitkijken over de peperplantages, tweede helft achttiende eeuw. Rijksmuseum Amsterdam
september 2014
Op ĂŠĂŠn dag drie Werelderfgoedgebieden per fiets ontdekken? Dat kan! Haal de brochure op bij het Werelderfgoed Podium in Amsterdam of bekijk de route op Oneindig Noord-Holland.
Even weg uit de moderne tijd
COLUMN Joke Geldhof Even weg uit de moderne tijd In juli 2011 opende ik Pampus Xperience. Het eerste Nationaal Bezoekerscentrum van de Stelling van Amsterdam. To experience, ofwel beleven, dat is wat we die openingsdag deden, en dat is precies ook wat de bezoeker doet die op Forteiland Pampus neerstrijkt. De ene helft van het fort is omgetoverd tot een multimediaal spektakel. Door middel van allerlei prachtige visuele presentaties komen bezoekers alles te weten over de geschiedenis van dit Hollandse ‘Fort Boyard’. De andere helft van het forteiland is alleen gerestaureerd en laat de schoonheid van het bouwwerk in al zijn eenvoud zien. Je loopt door de gangen en kamers als het ware terug in de tijd. Al was het alleen maar doordat binnen de dikke muren van het fort je geen mobielbereik meer hebt, en je het - net als vroeger - moet hebben van de spreekbuis, morse en postduiven. Verder moet je erop berekend zijn
dat als het buiten 20 graden is, het binnen in het Fort heel wat frisser is. Maar daar staat heel veel tegenover. Alleen al de afgelegen plek, midden in het IJmeer, zorgt er voor dat je echt even helemaal kan ontsnappen aan de wereld buiten. Dat begint al zodra je de boot instapt in Muiden waarmee je naar de aanlegsteiger van Pampus wordt gevaren.
prachtig voorbeeld van hoe historische bouwwerken een tweede leven krijgen waarvan jong en oud samen kunnen genieten. Ik zou zeggen: Beleef Pampus!
Joke Geldhof Gedeputeerde van de Stelling van Amsterdam in de Provincie NoordHolland
Ik ben erg blij met de aansprekende manier waarop Forteiland Pampus toegankelijk gemaakt is voor het publiek. Het is een
Ook voor kinderen valt er genoeg te beleven op Pampus Kenneth Stamp / Hippolytushoef
25 september 2014
issue n째2
Colofon:
ANNO 1996 is een uitgave van Stichting Oneindig Noord-Holland
Hoofdredacteur: Jephta Dullaart
Eindredactie: Wesley Connor
Redactie: Eva van Dijk Maaike Hommes
Beeldpartners: Noord-Hollands Archief VVV Texel Kunstfort bij Vijfhuizen Stadsherstel Amsterdam Provincie Noord-Holland
redactie@onh.nl www.twitter.com/oneindig_NH www.facebook.com/OneindigNH
Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door: