OOG VOOR AFRIKA 02-2016 work in progress

5e jaargang l nummer 2 - 2016

hÉt reismagazine over Afrika 5e jaargang l nummer 2 - 2016 l prijs e6.95 l www.oogvoorafrika.nl

Collector’s item nummer 10

Mauritius:

Beauty en de beach

Verhalenwedstrijd:

win een verblijf in Zuid-Afrika

Namibië de levende woestijn

24 uur in Stone Town

pië Ethio ho t Leso kar gas a d a M nia a z n Ta ika r f A Zuid

BP

??

Onvergetelijke momenten Het thema van deze OOG VOOR AFRIKA is ‘Beleef Afrika’. We vroegen lezers om met ons hun moment in Afrika te delen dat je nooit meer zult vergeten. Dat je bloed sneller deed stromen en je hart heftiger kloppen. Dat misschien tranen in je ogen bracht.

Gorilla ontmoeting Een onvergetelijk moment voor mij was tijdens de gorilla trekking in Oeganda. We hadden lang naar de gorilla’s gezocht en ineens stonden we midden in een groep! Zo letterlijk er middenin, dat 1 gorilla nog aan het ‘oversteken’ was en mij voor het gemak als voor een boom aanzag. Heel vanzelfsprekend klom ze van de boom, over mijn schouders en hoofd naar de volgende boom.

Als je mij dit vooraf gevraagd had, had ik gedacht dat je dan zou bezwijken onder het gewicht en anders wel van angst. Niets bleek minder waar. Haar ‘leerachtige’ hand op mijn schouder voelde heel zachtaardig aan, ze liep met lichte tred over mij heen en ik vond het totaal niet angstaanjagend. Het moment was zo snel voorbij dat ik het me achteraf pas goed realiseerde. Helaas was iedereen zo verbouwereerd en ging het zo snel dat er geen foto van is. Maar de herinnering is dierbaar en vergeet ik nooit meer!

Ineke van Huuksloot Blauwe neuzen In 2004 reisde ik als clown door Tanzania en heb daar heel veel kinderen en mensen ontmoet waar het leven niet eenvoudig voor was. Ook ontmoette ik een echtpaar met twee kinderen en 20 weeskinderen – zij hadden een droom. Het bouwen van een school/weeshuis.

Inmiddels is die droom verwezenlijkt en zijn we ruim 11 jaar verder.

Ik heb een stichting opgericht om kinderen in Arusha (Tanzania) te blijven helpen. Stichting Blauweneuzen helpt kinderen met het betalen van schoolgeld. Het is geen grote stichting – maar we doen wel grootse dingen voor deze kinderen.

Het moment dat ik nooit meer zal vergeten was de ontmoeting met Jane. Ze was als 11-jarige ontvoerd door haar oom omdat zij een huwbare leeftijd had. Omdat haar ouders niet meer leven zijn oma en oom verantwoordelijk voor haar. Gelukkig hebben wij hen ervan weten te overtuigen dat zij eerst haar school moet afmaken.

Voorlopig gaat ze nog steeds naar school en heeft ze een sponsor t/m haar 18de.

Petra Portengen

Oog in oog met een olifant Het was augustus 2010 en we waren samen met onze jongste zoon voor de tweede keer in zuidelijk Afrika, een trip door Zuid-Afrika, Botswana en Namibië. Met een 4x4, tenten op het dak: ultieme vrijheid. Een van de dingen die we graag wilden doen was een boottocht op de Okavango river in Moremi. Gelukkig hadden we Tomtom bij ons, want het vinden van de bootsafari was nog wel lastig. Het laatste stuk dwars door water waarvan onduidelijk was hoe diep het zou zijn. Onze kentekenplaat raakten we kwijt in het water (merkten we ’s avonds) en ligt daar waarschijnlijk nog steeds … Op het bootje voeren we met z’n drieën door de prachtige delta, vol met riet, de mooiste vogels, krokodillen en onderweg zwommen nijlpaarden rustig om ons heen. Het was voor ons de hemel op aarde. Verderop dook er na een bocht, ineens, een olifant op in het water. Hij was net zo verrast als wij en toen sloeg de motor van het bootje af …

We waren enkele meters van hem vandaan en hij klapperde met zijn oren om ons te waarschuwen. De motor bleef afslaan. Gelukkig verloor hij zijn belangstelling en ging heerlijk verder badderen. Het zal niet lang na dat moment geweest zijn waarop we besloten dat we dichter bij de hemel op aarde wilden zijn. Nu, zes jaar verder, zijn we bezig deze droom te verwezenlijken. Sinds 2014 bouwen we aan onze eigen lodge in Greater Kruger. Eind 2018 gaan we open.

Dreams do come true: Lengaulodge.co.za of FB Lengau Lodge.

Ilse Ramler & Loek Bleeker M’n hart stond even stil We zijn in Zimbabwe, in Mana Pools, voor mij een van de mooiste safariparken. Het is de laatste ochtend. We hebben alles gezien, alles behalve de fameuze wilde honden. We horen een gekrijs en zien een wrattenzwijn dat belaagd wordt door een groep van 23 wilde honden. Hoe we weten dat het er zoveel waren? Omdat onze gids zegt dat we uit de jeep moeten stappen en op onze buik in het gras moeten gaan liggen. Eh? We doen als gezegd en even later drentelen het alfa mannetje en vrouwtje om ons heen. Ik durf bijna geen adem te halen. Wilde honden verscheuren hun prooi toch levend? Drie kwartier later vertrekken de honden en is de glimlach niet meer van mijn gezicht te slaan. Dit was ONVERGETELIJK. Kijk maar: https://youtu.be/q55iac2hJW4 Marjolein Westerterp & Peter Boshuijzen

say cheese?

Dieren portretten

Wildlife fotografie. Ze zijn bijna het moeilijkst om te fotograferen, want meestal begrijpen ze niet wat ze moeten doen. Poseren?

Wat is dat? Deze portretten laten echter een bijzondere kant van de wilde dieren van Afrika zien.

??

Nelson Mandela mijn vriend én mijn gevangene

Christo Brand is een blanke Zuid-Afrikaan. Geen man of naam die de wereld zou veroveren.

Hij was echter de bewaker én vriend van Nelson Mandela tijdens diens gevangenschap. We ontmoeten in Kaapstad de man die gevangene Nelson Mandela gedurende de belangrijkste jaren van diens leven beter heeft gekend dan wie ook.

De meest bijzondere plek om Christo Brand te treffen is op de kade waar vroeger de boot naar Robbeneiland vertrok. Waar politieke gevangenen aankwamen en moesten wachten op de overtocht naar een leven dat vaak omschreven werd als een hel.

Robbeneiland, een grimmige en geïsoleerde plek waar de zee woest tegen de rotsen beukt, eiland van de verschrikkingen, een voormalige leprakolonie en sinds de Zuid-Afrikaanse apartheid de plek waar politieke gevangenen werden opgesloten. In principe voor altijd.

We spreken 2016 Kaapstad en in de zon straalt de fameuze Tafelberg, door Nelson Mandela altijd de “berg van hoop” genoemd. Vanuit zijn cel had gevangene 46664 uitzicht op de monumentale berg en ondanks het verdict levenslang hoopte hij ooit weer als vrij man voet aan wal te kunnen zetten.

Bewaker op Robbeneiland Zijn lange weg naar de vrijheid liep Mandela voor een groot deel samen met Christo Brand, een boerenzoon die in 1979, ten tijde »

Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Peter Boshuijzen en privébezit

Alessia Pierdomenico / Shutterstock.com

‘Toen hij werd vrijgelaten, was de gevangenis leeg voor mij. Mandela was mijn gevangene, maar ik beschouwde hem ook als mijn vader en als mijn vriend’

Nelson Mandela overlegt met Walter Sisulu

??

van de apartheid, bewaker werd op Robbeneiland. Bij toeval werd hij de cipier van Mandela, die toen zestig was en al sinds 1964 in eenzame opsluiting leefde. In eerste instantie voelt hij haat jegens de leider van het ANC, het zijn mensen als Mandela die hij verantwoordelijk houdt voor de aanslagen tijdens het apartheidsregime. Terreurdaden waarbij onder andere een jeugdvriend van hem om het leven komt. Maar tegen alle regels en verwachtingen in kan Brand zijn gevangene na verloop van tijd niet meer zien als een terrorist en zoals hem verteld was als een man die erop uit was blanken uit te roeien. ‘Ik zag juist een » wijze en zelfs nederige man.’ Jarenlang trokken ze samen op, elk in hun eigen rol en er ontwikkelde zich een bijzondere en hechte vriendschap. ‘Natuurlijk was het niet toegestaan om bevriend met hem te worden. Je moest je werk doen. De vriendschap onderhielden we als mijn werk erop zat.’ In 1990 kwam Mandela vrij – en Christo Brand ging met hem mee en bleef een persoonlijke vriend van hem en zijn familie.

Vanaf het moment dat Robbeneiland van een gevangenis veranderde in een toeristische bestemming is Brand boekhandelaar en gids op het eiland. En auteur van het boek Doing Life with Mandela – my prisoner, my friend*. ‘Ik ben weer gaan werken op de plek die zo’n groot deel van mijn leven een kwelling voor me is geweest. De gevangenis voelt nu leeg. Ik mis de vertrouwde gezichten en ben tegelijkertijd blij dat ze allemaal vrij zijn.’

Barack Obama en de vrijheidsstrijders ‘We voelen ons heel nederig nu we staan op de plaats waar zulke moedige mannen het hoofd hebben moeten bieden aan onrecht, en weigerden te buigen.

De wereld is de helden van Robbeneiland dankbaar; ze laten ons zien dat ketenen of gevangeniscellen de kracht van de menselijke geest niet kunnen intomen.’

Dit schreef Barack Obama op 30 juni 2013 in het gastenboek van Robbeneiland. De helden waarnaar hij verwijst zijn de ZuidAfrikaanse politieke vrijheidsstrijders als Nelson Mandela, Walter Sisulu en Ahmed Kathrada die in 1964 tot levenslange opsluiting werden veroordeeld omdat ze weigerden te buigen voor het apartheidsregime en omdat ze een vrij en gelijkwaardig Zuid-Afrika nastreefden. Mannen waarvan de toenmalige regering wenste dat ze onzichtbaar werden, maar die dankzij vooral Mandela’s volharding het wereldwijde symbool werden van de strijd tegen apartheid en voor democratie.

De ontmoeting Christo Brand wordt door de ex-gevangenen omschreven als menselijk waar menselijkheid niet leek te bestaan. Op klokslag de afgesproken tijd staat de man op ons te wachten die ik alleen ken van de foto van zijn boek en van een toevallige ontmoeting op Robbeneiland. Een vriendelijke open blik, een ferme handdruk en de wil om zoveel hij maar kan te vertellen over de man die de harten van de wereld én dat van hem veroverde. Nelson Mandela.

Hoe noemde u hem? Madiba, zijn koosnaam of Nelson?

‘Nee, ik noemde hem tot zijn dood Mandela. Hij sprak mij altijd aan als mister Brand.’

We staan op de plek waar de gevangenen moesten wachten op de boot naar Robbeneiland, Jetty 1. U heeft deze plek waarschijnlijk niet voor niets gekozen?

‘Het is een Nationaal Erfgoed-gebied waar het publiek gewoon kan binnenwandelen zonder een toegangsprijs te moeten betalen.

Eigenlijk is Jetty 1 het droevigste monument van allemaal. Er is niets veranderd sinds de tijd dat het de enige toegang tot de zee en Robbeneiland was. Het gebouwtje waar de gevangenen en hun bezoekers ooit wachtten op de veerboten naar Robbeneiland staat er nog. Ik heb Mandela daar vaak mee naartoe genomen, waarna ik hem opsloot in de cel op de begane grond en vervolgens de bezoekers escorteerde naar de aparte wachtkamer. Als de veerboot aankwam, gingen de gevangenen als laatsten aan boord, waarbij ze de ijzeren trappen af werden gejaagd naar het ruim van de boot om daar in alle ellende te gaan zitten. Tegenwoordig hangen er herinneringen aan die tijd: handgeschreven brieven van families die smeken om toestemming op bezoek te mogen bij een geliefde, een lijst van namen en data die ooit is gemaakt door een bewaker zoals ik, waarop genoteerd staat of een bezoek was toegestaan of niet.

Ik wil mijn verhaal graag hier vertellen omdat zich hier het begin en het einde van de gevangenschap van Mandela op Robbeneiland afspeelde.’

U ging werken als bewaker van mannen die omschreven werden als terroristen, die een levenslange opsluiting in vreselijke omstandigheden ondergingen. En u ontmoette er Nelson Mandela.

‘We hebben er vaak over gesproken, hoe parallel onze jeugd verlopen is. Mandela groeide op in een dorpje in de Oostkaap, hij hoedde schapen en speelde met zijn vriendjes altijd buiten. Ik ben opgegroeid op het platteland, in Stanford, een dorpje in de Westkaap. Ik had geen idee wat apartheid werkelijk betekende. Op de boerderij waar mijn vader voorman was speelde ik met zwarte, blanke en kleurlingkinderen. Mijn leventje was beschermd. Ik werd bewaker omdat ik niet in militaire dienst wilde of bij de politie die in de jaren zeventig bekend stond als heel wreed. Als je minstens dertien jaar gevangenbewaarder was, hoefde je niet in militaire of politiedienst. In mijn ogen toen de beste optie.’

Wat maakte Nelson Mandela in uw ogen tot een speciaal mens?

‘Het eerste wat mij opviel was hoe bescheiden en hoffelijk hij was.

Een modelgevangene. Op het moment dat ik op Robbeneiland kwam werken wist ik weinig over de vrijheidsstrijders. Ik vond het nogal wat, mannen die bereid waren hun leven te offeren voor een ideaal. Het werd me ook al snel duidelijk dat Mandela door de medegevangenen gezien werd als leider. Als ik met hem langs de cellen liep hoorde ik vaak de strijdkreet Amandla! Macht aan het volk. Zijn gedrag zette me aan het denken en zorgde voor een wederkerig respect. Ik ging me ook realiseren dat het ZuidAfrikaanse apartheidssysteem een van de wreedste voorbeelden van racisme in de hele wereld was. Het was letterlijk in de wet » vastgelegd dat blank en zwart niets met elkaar van doen konden hebben. Van mijn vader had ik geleerd altijd respect voor ouderen te hebben. Pas na het “Free Mandela concert” in het Wembley stadion in Londen dat door meer dan een miljard mensen in zestig landen op de televisie bekeken werd, realiseerde ik me werkelijk hoe belangrijk Mandela voor de wereld was.’ »

??

De lange weg naar de vrijheid liep Nelson Mandela vooral met u. Er moeten momenten geweest zijn dat zelfs de kracht van de geest van Mandela het dreigde te begeven. Wat herinnert u zich als zijn meest trieste moment?

‘De dag dat hij te horen kreeg dat zijn zoon was overleden. Toen hem duidelijk werd dat het trieste nieuws waar was en dat hij geen toestemming zou krijgen om naar de begrafenis te gaan, toen brak hij. Hij heeft de hele dag in zijn cel gezeten met zijn deken over zich heen getrokken. Hij was voor niemand aanspreekbaar. Mijn zoon is ook overleden door een ongeluk en zijn verdriet van dat moment, dat staat in mijn hart gekerfd.’

Het lijkt me een eenzame rol, om de opdracht op je te nemen de vrijheid te bevechten. Had Mandela zelf iemand bij wie hij te rade kon gaan?

‘Ja, hij was een groot bewonderaar van Walter Sisulu. Dat was de man bij wie hij aanklopte als hij zijn hart moest luchten of een keuze moest maken. Voor mijn gevoel was in de gevangenis Sisulu een grotere leider. Het aura van Mandela ontstond pas toen hij uit de gevangenis was. Zijn grote kracht was dat hij een ziener was.’

Uiteindelijk verliet Mandela als vrij man de gevangenis. Waar u altijd aan zijn zij had gelopen, zagen we nu alleen zijn vrouw Winnie naast hem. Waar was u?

‘Ik heb de vrijlating en zijn toespraak thuis op de televisie gevolgd.

Ik was zo trots op hem. Het was hem gelukt. Daar stond mijn gevangene en ik wist dat hij al snel mijn leider zou worden. De dag erna kreeg ik een telefoontje. Dat was zo typisch voor hem. Die dag werd hij door de hele wereld op handen gedragen; er was geen enkel staatshoofd dat geen plannen maakte om naar Zuid-Afrika te komen en hem te ontmoeten. En toch was ik in zijn gedachten. Het was ontroerend en nederig makend. Ik wist niet hoe het verder zou gaan, of onze wegen zich zouden scheiden, maar hij en ook Winnie beschouwden me echt als een vriend van de familie. Hij heeft me nog vaak uitgenodigd.’

Het leven was niet alleen wreed voor Mandela. Ook zijn vrouw Winnie en hun kinderen hebben een enorm offer moeten brengen voor zijn strijd. U hebt meegemaakt hoe hun verhouding is verlopen.

‘Ja, ik weet zeker dat Mandela dolverliefd was op zijn vrouw, zij heeft hem in leven gehouden. Maar het feit dat hij nooit een werkelijke band met zijn kinderen heeft kunnen hebben, heeft hem diep geraakt. Dat het huwelijk tussen hem en Winnie geen stand heeft gehouden, heeft alles met haar karakter te maken en het feit dat ze ook na Mandela’s vrijlating geen gewoon gezinsleven hebben kunnen opbouwen. Met zijn laatste vrouw Graca is hij ook gelukkig geweest. Ze was de weduwe van een andere revolutionair, Samor Machel, ooit president van Mozambique. Hij is op z’n tachtigste met haar getrouwd.’

Zijn lange weg naar de vrijheid maakte hem wereldberoemd.

Dat u zo lang naast hem hebt gelopen heeft uw leven waarschijnlijk ook veranderd?

‘Zeker. Ik heb dankzij hem bijzondere mensen ontmoet die ik als gewone boerenzoon nooit ontmoet zou hebben. Ik ben samen met Mandela bijvoorbeeld in 1999 in Nederland geweest. Ik heb

vervolgens beroemde mensen rondgeleid op het eiland en ze mee teruggenomen naar de geschiedenis van toen. Ik vind het nog altijd bevredigend dat iedereen, hoe bekend ook, emotioneel geraakt worden als ze de gevangenis op Robbeneiland bezoeken en met eigen ogen de erbarmelijke omstandigheden zien waarin Mandela en anderen zoveel jaren hebben geleefd. Maar vooral heb ik geleerd van zijn wijsheid en zijn gave om te accepteren wat was en wat nodig was om zijn ideaal waar te maken. Ik heb een zeer bijzondere vriend gehad.’

Zijn einde kwam hoewel niet onverwacht toch plotseling. Hebt u nog de mogelijkheid gehad om afscheid van hem te nemen?

‘Ja, ik ben nog bij hem geweest vlak voor hij stierf. Ik zei: “Mandela als je me herkent, knipper met je ogen.” Hij keek me even aan en glimlachte. Ik was blij voor hem, dat hij rust zou krijgen. Hij heeft een vol leven geleid. Ik weet zeker dat hij in vrede is gestorven.’

Het was kort na zonsopgang op zondag 15 december 2013 toen Christo Brand over de oude velden bij het dorp Qunu liep, langs de rivier waar Mandela als kind speelde. Hij was op weg naar het laatste afscheid van de grote Nelson Mandela. Alleen liep hij verder tot aan de begraafplaats en keek daar neer in het lege graf.

‘Ik dacht bij mezelf dat hij nu kan uitkijken over heel de groene vallei waar hij zo van hield. Madiba is thuis, iets waar hij altijd naar heeft verlangd.’ ˙

Quickfacts Het boek van Christo Brand is in het Nederlands verschenen als Vriendschap in gevangenschap, memoires van de gevangen-bewaarder van Nelson Mandela, uitgeverij Luitingh-Sijthoff

Herb Klein / Shutterstock.com

‘Mandela had één ijdelheid: haarolie van Pantène.

Op zijn tachtigste verjaardag toen hij al president was, heb ik hem een doos met drie flessen gegeven.’

??

De smaak van Afrika

Chef-kok Luke Dale-Roberts is niet te stoppen De van oorsprong Britse Luke Dale-Roberts grossiert in prijzen sinds hij in 2006 naar Zuid-Afrika kwam, het geboorteland van zijn vrouw. Zijn meesterwerk is The Test Kitchen in Kaapstad, al jaren op rij gekozen tot het beste restaurant van Afrika. Wij gingen op bezoek bij de man met de gouden pollepel.

Zijn ontwikkeling tot chef-kok van de sterren, als Madonna, Kevin Spacey en Kylie Minogue maakte Dale-Roberts door in Londen en in het Bauer au Lac hotel in Zürich, destijds een van de vijf beste hotels ter wereld. Op zoek naar de sensatie van smaak vertrok hij vijf jaar naar het Oosten waar hij verschillende restaurants opzette ‘van Seoul tot Singapore’. Zijn missie: de Franse bistrostijl laten samengaan met de verfijnde Japanse smaken. In 2006 kwam Luke naar Zuid-Afrika ‘in naam van de liefde’ en werd chef-kok van La Colombe in Constantia Uitzigt. Hij bracht het restaurant naar de twaalfde plaats op de wereldranglijst van honderd beste restaurants. En werd eerste in de categorie “One to Watch”. Dat ze op hem moesten letten bleek al vrij snel toen hij in het Old Biscuit Mill-complex eerst The Test Kitchen opende en daarna The Pot Luck Club. Time Magazine schreef dat ‘Woodstuk nu officieel de meest hippe wijk van Kaapstad was geworden’.

Smaak, smaak en smaak The Test Kitchen is vier jaar op rij gekozen tot beste restaurant van Zuid-Afrika en staat op plaats 28 in de top 50 van de beste restaurants ter wereld. Daarmee is het meteen het beste restaurant van Afrika. Wat maakt Luke Dale-Roberts zo succesvol?

‘Mijn mantra is smaak, en smaak en smaak. En ik hou van innoveren, van de balans vinden tussen vorm en inhoud. In The Test Kitchen is dat allemaal samengekomen. De plek waar we

zitten is een van de hipste van Kaapstad, hier wordt industrieel gecombineerd met historie. Die mix laat ik terugkomen in de aankleding en de presentatie van mijn gerechten. Maar vooral let ik op smaak. Had ik dat al gezegd?’

Het zeer gewilde restaurant heeft een wachtlijst om U tegen te zeggen. De beste kans om de magie van de meester te mogen ervaren is aan het einde van de lunch het walhalla binnen te lopen en te zien of er nog tafels beschikbaar zijn.

Er zijn zestig zitplaatsen die uitkijken op de open keuken waar de koks jongleren met pannen en borden waarop de gerechten komen die je naar de culinaire hemel voeren.

Meer, meer en meer Zoals gezegd: Luke is niet te stoppen. Naast The Test Kitchen en de Aziatisch georiënteerde The Pot Luck Club, heeft hij inmiddels ook een restaurant in Johannesburg, Luke Dale-Roberts at the Saxon en sinds juni The Shortmarket Club in Kaapstad. Ja, op Shortmarket Street. Een beetje meer bistrostijl, open voor ontbijt, lunch en diner. Er wordt nu al hoog opgegeven van de potato churros. www.thetestkitchen.co.za, thepotluckclub.co.za, theshortmarketclub.co.za

??

??

De smaak van Afrika

Vijf keer Afrika Kaapstad is in 2016 uitgeroepen tot culinaire hoofdstad van de wereld. Wij kozen daarom drie bijzondere restaurants in de ‘Moederstad’ en omgeving, plus twee Nederlandse adressen waar de Zuid-Afrikaanse keuken ten volle genoten kan worden.

1. Feest voor alle zintuigen Tokara (Stellenbosch)

2. Moderne fusion Myoga (Vineyard Hotel, Kaapstad) Richard Carstens viert dit jaar een feestje: hij is vijf jaar chef bij het prachtig gelegen restaurant Tokara en even lang staat hij in de Zuid-Afrikaanse top 20 van beste restaurants. Behalve dat Tokara een feest voor het oog is, maken zijn gedurfde manier van smaken te combineren en klassieke gerechten nét die andere draai te geven, zijn creaties altijd ‘typisch Carstens’. www.tokararestaurant. co.za

Chef Mike Basset was de grote winnaar van de Afrikaanse Restaurantweek van dit jaar. Hij introduceerde in Myoga een vijfgangen tasting menu als lunch. Het menu waarin hij ingrediënten en smaken uit de hele wereld combineert tot unieke gerechten, was een ongekend succes en smaakt naar meer van deze creatieve chef. www.myoga.co.za

??

3. Heerlijk informeel Terroir (Stellenbosch) Op het terrein van het wijndomein Klein Zalze staat het informele restaurant Terroir. Hoe informeel ook, de kookkunsten van chef Michael Broughton leverden het restaurant al negen keer een plaats in de top 10 van beste restaurants in Zuid-Afrika op. Dit jaar overtuigde de creatieve chef de jury met een gerecht van Karoo lamsschouder met lavendel. www.kleinzalze.co.za

4. In Afrikaanse sferen Kasteel Engelenburg (Brummen)

5. Op een mooie avond!

Tjing Tjing (Amsterdam) De sfeer van ZuidAfrika, dat brachten de Nederlandse rentmeesters Carin en Johan Agricola vanuit Zuid-Afrika mee naar het statige kasteel in de IJsselvallei. De wijnkelders werden gevuld met Zuid-Afrikaanse wijnen, achter het Koetshuis verrees een Kaaps huisje.

In de klassieke gerechten van chef Maurice Kersten proeven we internationale allure. www.engelenburg.com

In Zuid-Afrika is tjing tjing een toost op een mooie zonsondergang en avond. Dat goede gevoel straalt door in het hele restaurant dat onder de bezielende leiding van Michael Ricketts de sterren van de hemel kookt. Alle topgerechten van de Zuid-Afrikaanse keuken staan op de kaart.

Ook als bezorgoptie in Amsterdam, wwwtjingtjingamsterdam.nl, Cornelis Trooststraat 56-58, tel.

020 676 0923.

[Net geopend] De West-Afrikaanse keuken op de kaart De twee jaar geleden naar Nederland geëmigreerde Nigeriaanse onderneemster Ebere Akadiri opende onlangs in de sfeervolle Haagse Prinsestraat eetcafé en proefkeuken Ataro’s Place. Al haar dromen komen nu samen: ze organiseert hier kookworkshops, diners voor kleine groepen en verkoopt haar eigen kruidenmixen. ‘Via de WestAfrikaanse High Tea gaan mijn gasten op een culinaire safari langs de kleurrijke smaken en bijzondere gerechten van de keukens uit Nigeria, Ghana, Ivoorkust, Senegal en Gambia.’ Het eigenzinnige interieur, de Nigeriaanse muziek op de achtergrond en het zicht op de open proefkeuken zorgen voor een perfecte ambiance. www.atarofood.nl

Maiden

Avonturier Gijs Hardeman

woonde in 2015 een half jaar met vriendin en zoontje in het Zuid-

Afrikaanse Durban. Op zoek naar avontuur, mooie verhalen en bijzondere bestemmingen. De Maiden Ceremony waar normaal geen mannelijke toeschouwers worden toegelaten, was een van de hoogtepunten tijdens zijn verblijf. En hij won er bovendien de South African Tourism Media Award 2016 voor beste reisfotografie mee.

‘De compositie, de kleuren, het échte Zuid-Afrika en de macho uitstraling’ spraken de jury het meeste aan in de fotografie van Hardeman. Natuurlijk wil OOG VOOR AFRIKA deze bijzondere reportage met je delen.

Foto’s en tekst: Gijs Hardeman/Nextdestination.nl

Ceremony

De Maiden Ceremony is een jaarlijks feest waarbij alle Zoeloemeisjes die nog maagd zijn dansen voor de koning of chief. Om te vieren dat zij weer een jaar hun puurheid hebben behouden. Ze dragen korte rode rokjes, veel veren en kralen en verder niets. Sommigen dragen ook een mobieltje bij zich, maar dat is dan ook de enige connectie met onze huidige technologische tijd. Het is even wennen om met onze westerse ogen naar deze naaktheid te kijken die heel anders wordt beleefd dan wij dat doen. De meisjes zijn extreem vriendelijk en willen graag op de foto. De moeders die langs de route staan zijn trots op hun dochters en de optocht eindigt in een grote kring waar gedanst wordt en toespraken worden gehouden. Er is slechts een handjevol toeristen en dat maakt het een zeer bijzondere ervaring. Deze foto’s werden gemaakt in de buurt van Southbroom aan de Zuid-Afrikaanse oostkust.˙

‘Alle Zoeloemeisjes die nog maagd zijn dansen voor de koning of chief ’

?

Special PLACES

Cheetah Plains Camp

Wildernis de luxe

Verscholen in de bush van de oudste wildtuin van Zuid-Afrika, de plek waar de zoektochten naar wilde dieren hun oorsprong hebben, ligt het nog relatief onbekende Cheetah Plains Private Game Reserve.

‘Vertel over de bomen, hun vormen, de lanen die ze vormen, de heuvels die ze bedekken, het thuis dat ze bieden aan de dieren van de Sabi Sand Wildtuin. Vertel over de heuvels, de waterplaatsen, vertel over de stilte en de sterrenhemel. Vertel over Cheetah Plains Camp.’

Een prachtige ervaring De vriendelijke viersterrenaccommodatie is het eigendom van Jan en Jaci, bekend van Jaci’s Lodge in Madikwe en het überhippe Grand Daddy Hotel in Kaapstad. Jan en Jaci hebben een oog voor speciale locaties die ze met bijzondere kleurencombinaties een eigen sfeer geven. De ‘touch’ van Jaci. Alles is erop gericht de gasten een prachtige herinnering te bezorgen aan een bijzonder »

Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Peter Boshuijzen

stuk Afrika. Ze oog in oog te laten staan met het overvloedige wildleven. Ze te vertellen over wat de dieren beweegt zonder hen onnodig te storen, om de geluiden van de nacht te duiden.

Twee keer per dag worden uitgebreide game drives gemaakt. Maar wil je een game walk, dan kan dat ook. In de overige tijd heb je de mogelijkheid te genieten van een uitvoerige brunch, te relaxen aan het zwembad met uitzicht op een meertje waarin een groep nijlpaarden hun modderige huis heeft, zonnen op het lommerrijke deck of lezen in de gezellige lounge. In de verte de open vlakten waar cheeta’s jagen en waar de lodge haar naam aan te danken heeft. Je bent even thuis in de bush.

Bouwen aan de toekomst De opzet van dit intieme kamp met maar acht chalets, is de ongerepte wildernis zoveel mogelijk intact te laten en te beschermen. Slechts drie jeeps doorkruisen de concessie. Het personeel komt net als de drie rangers uit de naburige dorpjes. Zo zorgt Cheetah Plains ervoor dat de bewoners mee profiteren

van het kamp, een opleiding krijgen en hun ogen voor de wereld opengaan. Ooit was de geschiedenis van Zuid-Afrika gericht op een strikte scheiding tussen blank en zwart. De filosofie van de blanke Nederlander Jan en zijn zwarte vrouw Jaci is erop gericht over dat verleden heen te kijken en te bouwen aan een gemeenschap: die van Cheetah Plains Camp. ‘Samen hebben we kans op een geweldige toekomst in dit prachtige land.’

Sabi Sands grenst aan het Kruger National Park. Het wildleven is er door de landschappelijke diversiteit uitbundig. Wie (bijna) zeker wil zijn van de Big 5 experience maakt hier een grote kans. De vier- en vijfsterren lodges in het park hebben allemaal hun eigen ‘concessie’ waar de jeeps van de gebaande paden mogen waardoor je het wild letterlijk kunt volgen en van dichtbij observeren. Maar soms ook volgt het jou.

De luipaardenfluisteraar Onze ranger is Doctor, hij wordt ook wel de luipaardenfluisteraar genoemd. ‘Ik vind ze altijd,’ vertelt hij trots. Vol goede moed

gaan we op game drive, want een luipaard zien staat hoog op de wensenlijst. En we hebben drie nachten – is zes game drives – de tijd. We doorkruisen het gebied, zien leeuwen, olifanten, cheeta’s, buffels, giraffen, neushoorns, een moeder hyena met haar twee speelse welpen. We zien de volle maan over de bush, we ruiken de vochtige aarde, maar we vinden geen luipaard. Tot het moment dat zelfs Doctor aan opgeven denkt.

‘We gaan terug naar de hyena’s,’ zegt hij moedeloos. Zijn reputatie lijkt te wankelen.

En dan… ‘wat is dat daar?’ Terwijl we over het zandpad rijden, komt om de hoek een luipaard aangelopen. Op z’n gemak. Waarom zochten we hem? Hij vond ons toch…? ˙ Informatie: www.cheetahplains.com en reservations@cheetahplains.com

Kaapstad

10x goed voor een glimlach Kaapstad is door onder andere New York Times en TripAdvisor uitgeroepen tot ’s werelds beste stad om te bezoeken. Maar ook als als ‘beste foodcity’ en ‘mooiste stad’. Nadat ze er zelf drie maanden heeft gewoond, kan Janita Elings niet anders concluderen dan dat Kaapstad inderdaad bovenaan ieders to visit-lijst moet staan. OOG VOOR AFRIKA vroeg haar om van de gebaande paden af te wijken en die plekken in de ‘Mother City’ te zoeken die een glimlach op je gezicht toveren. Van straatnaamborden tot eekhoorntjes die uit je hand komen eten in de Company’s Gardens.

Tekst en foto’s: Janita Elings

??

1

‘Borden bij een café zijn hier nóóit saai.

Persoonlijk vind ik het fantastisch om ze te lezen. Zo belooft bijna elk café de beste koffie van Kaapstad te serveren. Of, als er geen wifi is, moet je maar met elkaar praten en doen alsof het de jaren negentig is. Tijdens een wandeling door de stad zorgt het lezen van de borden ongetwijfeld voor een glimlach.’

2

‘Je kunt naar het park The Company’s Gardens gaan om het VOC-gebouw en de VOC-groentetuin te bezoeken, maar je kunt er ook heerlijk op een bankje zitten en om je heen kijken.

Dat is hét moment om te genieten van de bedrijvigheid van de eekhoorntjes, die er in overvloed zijn. Als je pinda’s hebt, komen ze het zelfs uit je hand eten.’

3 ‘Toen ik naar The Company’s Gardens wilde gaan, verdwaalde ik en kwam in De Waal Park terecht. Een gekende plek waar hondeneigenaren hun viervoeter uitlaten. Daar kwam ik echter een man tegen die zijn kaketoe uitliet. Ja, zijn kaketoe. En hij doet het iedere dag. De kaketoe begint te krijsen als hij uit wil. Oké, de man neemt ook drie honden mee.

Naast deze opvallende verschijning is dit park ook heerlijk rustgevend. Het is alleen al mooi om tegenover de fontein te zitten om te zien hoe hondeneigenaren proberen te voorkomen dat hun hond een duik in het water neemt.’

4 ‘Midden in de drukste straat van Kaapstad, Long Street, vind je dit rode huisje. Je kunt via de trap aan de achterkant erop lopen, kiezen op welke verdieping je gaat staan en vanuit je gekozen plek naar beneden zwaaien. Gegarandeerd goed voor een leuke foto!’

5

‘Op de promenade in Seapoint vind je deze enorme bril. Als het helder weer is, kun je er Robbeneiland door zien. Ik wilde gauw een foto maken, maar er was een heuse wachtrij van toeristen die ook op de foto wilden met deze reusachtige kijkers.’

??

6

‘De Foreshore Freeway Bridge. Een brug die sinds 1977 bekend staat als the unfinished bridge.

Zoals de bijnaam al doet vermoeden, is de brug nooit afgemaakt. In Kaapstad zijn er nog drie andere onafgemaakte bruggen: een vreemd gezicht vanaf de straat. Het is een populaire plek om (internationale) films op te nemen, voor tvcommercials en fotoshoots. Als je deze brug wilt bekijken, plan het gauw in. De geruchten gaan dat hij binnenkort wordt afgemaakt.’

7 ‘Straatnaamborden. Als Nederlandse toerist blijft het bijzonder om half Afrikaanshalf Engelse borden te zien.

Het zijn er heel veel, onder andere Vrede Street, Plein Street, Kloof Road, Bloem Street en Buitengracht Street. Het is nóg mooier om Engelstaligen het uit te horen spreken.’

8

‘De grote gele fotolijsten die je door de hele stad vindt. Met de Tafelberg op de achtergrond kun je in het frame staan of zitten en poseren voor een foto. Ik heb mezelf er in de eerste week al schuldig aan gemaakt en ik vond de hoge clichéfactor het zeker niet minder leuk maken.’

9 ‘Als je op de Waterfront bent, kun je natuurlijk toeristische attractie nummer één van heel Afrika bezoeken: de Victoria Shopping Mall. In plaats daarvan is het ook ontzettend leuk om eigenwijs op een bankje naar de zee te turen. Je hoeft er niet eens geluk voor te hebben, je ziet gegarandeerd zeehonden.’

10

‘Tijdens het WK 2010 in Kaapstad kwam er een speciale Fan Walk om alle fans vanuit de stad naar het stadion te leiden. Tijdens speciale evenementen, zoals concerten in het voetbalstadion, wordt de Fan Walk nog steeds gebruikt. Het is een begrip in Kaapstad. In 2013 heeft het een nieuwe naam gekregen: Walk of Remembrance, verwijzend naar Nelson Mandela. De brug op de foto gaat over Buitengracht Street, zodat het verkeer minder gehinderd wordt als hordes fans over moeten steken.’ ˙

??

Ubuntu

Het pad van gedeelde menselijkheid Annette Nobuntu Mul leeft Ubuntu. Met haar bedrijf Ubuntu Society organiseert zij reizen naar Zuid-Afrika om daar te leren begrijpen wat Ubuntu werkelijk betekent. Voor mensen, relaties, de aarde. Ervaar haar prachtige ontmoetingen en wijsheden tijdens de achtdaagse reis langs symbolische monumenten van Zuid-Afrika.

You can leave South Africa, but it won’t leave you. Het was maart 2000 toen ik op ‘die lughawe’ van Kaapstad de tekst las op een billboard. En zo was het. Zuid-Afrika is vanaf het eerste moment dat ik er voet op de grond zette, onder mijn huid gaan zitten en is er nooit meer weggegaan. Wat is dat precies? In een spiritueel ervaren moment, een moment van ‘hoendervel’, het herkennen van een zielsopdracht? Het voelde in ieder geval als thuiskomen!

‘Je moet niet alles willen verklaren, voor je het weet verklaar je elkaar de oorlog,’ zingt Stef Bos, inmiddels zelf getrouwd met een Zuid-Afrikaanse.

Mijn inmiddels dierbare vriend, my swartbroer, Leslie Maboza reageerde toen ik hem mijn gevoel van thuiskomen probeerde uit te leggen: ‘Annette, ek verstaan julle in Holland nie. Julle vra altyd ‘hoekom?’, ons in Afrika sê gewoon ‘dit gebeur’.’

Anders denken, anders kijken en van elkaar leren in de tussenruimte. Misschien ligt in mijn analyseren en verklaringen zoeken wel degelijk een westerse onderstroom van ‘de illusie van de maakbaarheid’, het onbegrijpelijke begrijpelijk willen maken, de ogenschijnlijke controle over het leven. Ons ‘Yes we can!’, hetgeen ons, nazaten met de VOC-mentaliteit in het bloed, natuurlijk ook geen windeieren heeft gelegd. ‘Ons in Afrika sê gewoon ‘dit gebeur’…’. Hoeveel kunnen wij leren van Leslie en ‘sy mense’ als het gaat om omgaan met het lot, het leven in het hier-en-nu, go with the flow?

Wat kunnen wij leren van dit waanzinnig prachtige land, dat vecht met het verleden. Een verleden, waar wij een diepe navelstreng mee hebben. Ubuntu kan nu uitgerekend onze wijze leermeester zijn in het diepgewortelde besef van onderlinge verbondenheid, compassie, één zijn in menszijn. Umntu Ngmuntu Ngbantu: People are people through other people. Oftewel: Ik ben omdat wij zijn!

Ligt hier mogelijk een sleutel voor de vraagstukken in onze samenleving, die we niet meer opgelost krijgen via ons individualistische denken?

Sinds enkele jaren ga ik één keer per jaar samen met een groep Nederlanders, ieder met zijn/haar eigen zingevingsvraagstuk in werk en leven, naar Zuid-Afrika. In deze achtdaagse Studiereis ‘Ubuntu GESTALTe geven’ gaan we naar symbolische plekken in ontmoeting met Zuid-Afrikaners/Afrikanen. Elke dag heeft een thema, gebaseerd op de principes van Ubuntu.

Tekst en foto’s: Annette Nobuntu Mul / Peter Boshuijzen

Ek moet reis om die wêreld om huis toe te gaan Ek moet praat met een vreemde om myself te verstaan!

Kaap de Goede Hoop: Historische betrokkenheid Als je daar staat, daar waar de oceanen, de Indische en de Atlantische, met woest geweld samenkomen, uitkijkend op Antarctica, je realiserend dat in 1652 Jan van Riebeeck hier een verversingspost voor de Nederlandse VOC vestigde … dan sta je daar op het ‘einde’ van de wereld even met je rug naar de toekomst, oog in oog met het verleden. We delen ‘uit welke kano we komen’ en de impact die dat op ons leven heeft. We beseffen hoeveel van onze organisaties in transitie zijn en met de verandering vaak nauwelijks oog en respect hebben voor het verleden.

Als Leslie Maboza vertelt over zijn jeugd ten tijde van apartheid voelen we ons als blanken toch medeverantwoordelijk. Er is echter geen verwijt of schuld, er is schaamte en pijn. Maar ook de dankbaarheid om vandaag samen te zijn en dit te delen.

Reisgenoot Nanda heeft uitgerekend hier, samen met ons, een

deel van de as van haar moeder uitgestrooid. Co-trainer Dumisani Magadlela neemt ons hierop mee in een van de aspecten van Ubuntu. In Ubuntu wordt niet gedacht in ‘overledenen’. Het gaat om ‘levende doden’, onze (voor)ouders, maar zelfs ook de nog niet geboren kinderen. ‘Je moeder is nu in ons midden en ze leeft voort in Zuid-Afrika.’ Hoe mooi is dat.

Robbeneiland: Schuld, Vergeving en Verzoening De boot brengt ons vanaf de Waterfront naar Robbeneiland. Het eiland is vooral bekend door Nelson Mandela die hier 18 jaar gevangen werd gehouden. De ruige zee laat ons meteen beseffen dat vluchten via de zee naar land nooit een optie geweest kon zijn.

Hoe is het mogelijk dat Mandela, na zoveel jaar wreedheid, gevangenschap en vernedering zonder haat uit de gevangenis is gekomen? Ik denk aan zijn woorden toen hij vrijkwam: ‘Ik ben 27 jaar gevangengehouden. Als ik nu in haat zou vervallen, zou ik »

??

Adwo / Shutterstock.com

??

mezelf de rest van mijn leven gevangen zetten.’

We hebben de eer om ex-politiekgevangene Dumisani Mwandla de cruciale vraag te stellen: ‘Hoe komt het toch, dat u (ons) blanken niet haat?’

Dumisani wijst op een blanke man en daarna op een groepje kinderen en spreekt de historische woorden: ‘When we fight … we destroy their future!’

Wat een wijsheid. Wat kunnen wij in Nederland hiervan leren? Alle echtparen die in een vechtscheiding hun kinderen de dupe laten worden. De polariserende media, waarin voetbalverslaggevers elkaar voor ‘rotte vis’ mogen uitmaken en wij dit leuk vinden.

Directieleden die met enorme bonussen en afkoopsommen vechten voor de rechtbank. De politiek, waarin debatten in plaats van dialogen plaatsvinden. Wat zou het mooi zijn als ook onze politici in het belang van ons burgers zouden zeggen: ‘Als wij vechten, verwoesten we hun toekomst.’

The Amy Biehl Foundation: Ubuntu en Verzoening Een bezoek aan de Amy Biehl Foundation is de essentie van Ubuntu ervaren. Amy Biehl was een Amerikaanse studente die zich vanaf 1993 vol overgave wijdde aan het ontwikkelen van de multiculturele democratie in Zuid-Afrika. Tijdens een bloedige demonstratie op 25 augustus 1993 werd Amy vermoord toen ze twee zwarte jongens terugreed naar hun township Gugulethu.

Als eerbetoon aan haar liefde voor Zuid-Afrika en haar geloof in verzoening, steunden Amy’s ouders het amnestieverzoek van de mannen die hun dochter van het leven beroofd hadden. Om het werk van hun dochter voort te zetten, richtten ze in 1997 de Amy Biehl Foundation op: naschoolse opvang voor kinderen in de townships, waarbij inmiddels het accent wordt gelegd op talentontwikkeling. De ABF wordt op onnavolgbare en bevlogen wijze geleid door MD Kevin Chaplin. Nog steeds werken twee van de mannen die Amy Biehl vermoordden, Easy en Ntobeko, als

??

projectleiders (!) voor de stichting, waarmee ze een rolmodel zijn wat betreft verzoening en de kans krijgen/nemen om niet alleen te leren van het verleden, maar om zich juist in te zetten voor de toekomst!

Hoe zit het met het thema Vergeving of Vergelding in ons eigen leven? Dat is de vraag die wij ons hier moeten en willen stellen.

Khayelitsha: Ondernemerschap en de kracht van samenwerken Molo, kunjani? Het zijn begroetingswoorden in het Xhosa. Gladys ontvangt ons met een natuurlijke warmte, alsof je smelt in de vertrouwde boezem van je oma. Vol trots vertelt ze over haar B&B Lungi’s, we bezichtigen de Red and Blue Room en worden getrakteerd op een traditionele Xhosa-lunch inclusief … ja ‘die skapekop’. De buren koken en werken mee, de community is er vol bij betrokken. ‘Misschien kun je dit nog bewaren voor morgen,’ zeggen wij met onze westerse bril als er eten overblijft. Gladys kijkt

ons ontsteld aan: ‘But they’ … en ze wijst op een groepje kinderen buiten ‘… are hungry now!’

We lopen door Khayelitsha en schamen ons over de aanwezige angst: is het wel veilig? We ontmoeten alleen maar warmte en vriendelijkheid. We praten met de buren, kinderen hangen aan onze armen. En dan … het binnenkomen in de kerk. ‘De muziek zet in, ze zingen en ze dansen en ze geven mij het woord...’ zingt Stef Bos in zijn nummer ‘Een zondag in Soweto’. Hier is het ‘een zondag in Khayelitsha’. We zijn met zijn achten en alle acht zijn we aan het janken. Wat is dit? Wat gebeurt hier? Wat raakt hier? Na alle jaren van apartheid, vernedering, armoede… worden wij onthaald als vrienden, als familie. Schaamte en dankbaarheid is wat ons overvalt. ‘Enkosi kakhulu’ (dank je wel!) zeggen we.

We lopen naar Golden, ‘The Flowerman’. Golden maakt bloemen van afval! Alles in deze man symboliseert ondernemerschap: het hebben van een droom, ‘raaksien’ wat mogelijk is, erin »

??

geloven, steun van gezin en community, handelen, volharden, met waardigheid en liefde zijn vak uitoefenen. Hij heeft de Creatiespiraal van nature in zijn bloed zitten. Wat leren wij van Gladys en Golden?

Die Taalsentrum/Universiteit Stellenbosch: Interculturele dialoog Professor Leon de Stadler, zijn vrouw Amanda de Stadler (Vriende van Afrikaans en boektrommelprojek) en Dr. Willem Botha ontvangen ons de vijfde dag van onze reis op de Universiteit in Stellenbosch.

Kan je moedertaal tegelijkertijd de taal van de ‘onderdrukker’ zijn?

Ja… en dat geeft dus meteen de exacte zenuw van het land aan: Zuid-Afrika heeft maar liefst elf officiële talen; echter ten tijde van apartheid was Afrikaans en Engels verplicht, de eigen Bantu-talen verboden!

Boeiend om te horen hoe Leon een zowel wetenschappelijk als persoonlijk pleidooi houdt voor de meerwaarde van meertaligheid. Op de Universiteit is Xhosa nu een officiële taal waarin wordt lesgegeven. Het Afrikaans staat om politieke en sociaalpsychologische redenen gevoelig onder druk.

Het belang van het aansluiten bij de moedertaal en daarmee de ontwikkeling van het kind is een openbaring. Wij in Nederland vinden dat onmiddellijk, als eerste stap van integratie, het Nederlands geleerd moet worden. Janneke, als directeur van een islamitische basisschool realiseert zich dat ze geen enkel woord Turks spreekt. Aansluiten, respect, de ander zien: Sawubona (ik zie jou) is de eerste stap in de begroeting in uBuntu. Daarna volgt:

Sikhona (hier ben ik). Het is die volgorde die ons diep tot nadenken stemt. Integratie en groei … de synergie tussen twee kanten!

Dit gaan om die aarde wat tussen ons lê saam te ontdek!

Cederbergen: Reflectie en Duurzaamheid Vlak boven Kaapstad ligt het ruige en magische landschap van de Cederbergen, een wat onbekender natuurreservaat. Na prachtige bergwegen rijden we nog maar liefst 48 km oor die grondpad om bij Mount Ceder uit te komen. Dit roodoranje, droge landschap zal ons verrassen met immense open vlaktes, diepe ravijnen, buitenaardse rotspartijen en spectaculaire watervallen. De Cederbergen worden gekenmerkt door overhangende rotsen en holen waar zich op verscheidene plaatsen mooie voorbeelden bevinden van rotsschilderingen gemaakt door de oorspronkelijke bewoners van dit gebied. De meest gekende zijn de olifantsschilderingen bij de Stadsaal grotten bij Matjiesrivier.

??

‘Dit is een nasionale gedenkwaardigheid en die publiek word beleef versoek om dit niet te beskadig nie’ staat op het bordje. Hoe ironisch toch eigenlijk als je bedenkt hoe juist de oorspronkelijke bewoners, de San en de Khoi gewetenloos door ‘ons blanken’ zijn verdreven en nu het bordje. Hoe kunnen we een heel volk, dat in en van de natuur leefde, vernietigen en dan een monumentencommissie oprichten om het natuurschoon nie te beskadig nie?

Dagen hiervoor reden we door de Karoo en in de middle of nowhere kwamen we de meest toepasselijk richtaanwijzer voor het leven tegen, die je maar kunt bedenken: Opsoek!

We horen de stilte. We zijn stil.

Tafelberg: Visie en Toekomstperspectief Daar waar we de reis begonnen met het verleden, intensieve hier-en-nu-belevingen hebben gehad, zijn we aangekomen op het punt van ‘de toekomst’. Visie en toekomstperspectief, de overview symbolisch bovenop de Tafelberg. De Tafelberg werd in 2012 verkozen tot een van de New7Wonders of Nature. En terecht. Waar je je ook bevindt in Kaapstad, de Tafelberg is je herkenningspunt.

Kaapstad zou Kaapstad niet zijn als deze grote reus er niet was om altijd hoog boven alles en iedereen uit te torenen. Nelson Mandela noemde de berg niet voor niets ‘the mountain of hope’.

Wat nemen we mee naar huis en werk van deze reis, dit land?

Hoe implementeren we Ubuntu in onszelf, privé, in ons werk, als bijdrage aan de samenleving, de aarde?

Of … is ‘visie en toekomstperspectief’ een westerse insteek, er weer een van strategie en beheersing? Wellicht ligt hier, hier in dit land, dit continent, de sleutel die wij in Nederland en Europa

zoeken. De actuele problemen in onze samenleving, die we niet meer met ons individualistisch denken opgelost krijgen. En wordt het tijd dat we raaksien en luisteren naar de woorden van Archbishop Tutu, wijlen Nelson Mandela en Stive Biko: ‘Africans have this thing called UBUNTU it is about the essence of being human it is part of the gift that Africa will give the world’ ˙

Quickfacts Annette Nobuntu Mul (1960) is Gestalttherapeut, Gestalt Leertherapeut en Supervisor ® Organisatie- en Executive Coach ®, redactielid, auteur en founder van Ubuntu Society (www.ubuntusociety.nl) en Stichting Ubuntu Nederland (www.ubuntu-nl.nl) Jaarlijks organiseert zij de Studiereis “Ubuntu GESTALTe geven” naar Zuid-Afrika, geeft lezingen, trainingen en workshops in organisaties, gebaseerd op de filosofie van Ubuntu.

In 2012 had zij de eer om Desmond Tutu te ontmoeten, die haar stimuleert om Ubuntu in Nederland verder onder de aandacht te brengen.

Aanmelden voor de Zuid-Afrika Studiereis “Ubuntu GESTALTe geven 2017” in- of exclusief de Opleiding Ubuntu & Leiderschap is mogelijk via annette@ubuntusociety.nl

?

lezen &

kijken

Een selectie van boeken en cd’s die wij het waard achten gelezen, bekeken en beluisterd te worden.

NatuurWijs en geeft trainingen in Nederland en Zuid-Afrika. Eerder schreef ze Dialoog met de natuur, Leven in verbinding - Prinses Irene in gesprek met prof. dr. Matthijs Schouten over mens-zijn en Aarde ik hou van jou.

Bergplaas is een inspirerend boek voor iedereen met interesse in natuur, filosofie, spiritualiteit en persoonlijke groei.

Irene van Lippe-Biesterfeld, Bergplaas, KNNV Uitgeverij, 208 pagina’s, hardcover, € 24,95, ISBN 978-90-501157-4-2. Kijk voor meer informatie over Bergplaas ook op www.bergplaas.com

Bergplaas Midden in Zuid-Afrika ligt de halfwoestijn de Karoo, een landschap dat de auteur beschrijft als ‘een soort bibliotheek van de geschiedenis van de Aarde’. Ruim vijftien jaar geleden kocht prinses Irene van Lippe-Biesterfeld hier een gebied van ruim 5000 hectare. Ze zette zich in voor het herstel van de oorspronkelijke natuur en ontwikkelde initiatieven waarmee ze mensen hun relatie met de natuur wil laten ontdekken. Haar boek Bergplaas is haar persoonlijke verhaal over deze bijzondere plek. Met inspirerende teksten, afgewisseld met schitterende landschapsfotografie, authentieke dagboekfragmenten en eigen tekeningen, beschrijft ze de totstandkoming van Bergplaas, de pijnlijke confrontaties, de gevolgen van natuurgeweld, maar vooral de schoonheid en puurheid van het harde Zuid-Afrikaanse landschap.

In haar voorwoord zegt Claudia de Breij: ‘Dit is een boek over vijfduizend hectare halfwoestijn in Zuid-Afrika, over de moed om daar helemaal alleen het land te laten worden wat het is zonder er de baas over te willen zijn. Over dagen zonder water maar met een flesje spa om de vaat mee te doen, over bosjes in plaats van het toilet, over matineus schreeuwen naar een baviaan, over vredige retraites en felle strijd tegen oliemaatschappijen die willen boren in dit paradijs. Over mensen die denken dat wilde dieren er alleen maar zijn om heel dichtbij te komen en vast te leggen, over een vrouw die denkt: Dít moet anders kunnen.’

Prinses Irene laat de lezer in dit prachtig geschreven boek nadenken over hoe wij omgaan met de aarde, wat duurzaamheid betekent, en verwoordt haar visie op de relatie tussen de mens en zijn of haar omgeving. In haar persoonlijke levensfilosofie staat het onderwerp ‘verbinding’ centraal. “… Een kans om mensen de eigen plaats te laten ervaren in de grote symfonie van het leven.” Voor mij is het echter ook een ode aan het prachtige Zuid-Afrika dat niemand onverschillig laat.

Prinses Irene is een voorvechter van het herstel van de relatie tussen mens en natuur. Ze startte het NatuurCollege en Stichting

Zo’n dorp waar nooit iets gebeurt ‘Het verleden is een ander land. Waar is de weg die erheen loopt?’

Zo begint de roman Verliesfontein van de Zuid-Afrikaanse schrijver Karel Schoeman. Het is ook de vraag die een schrijver en een fotograaf zichzelf stellen, wanneer ze onderweg zijn naar het dorpje Fouriesfontein om een graf uit de Boerenoorlog te zoeken. Het lijkt wel alsof de afslag verdwenen is! Het is een snikhete dag, de reis is zit er bijna op en de fotograaf dommelt in. De schrijver loopt alleen het veld in, op zoek naar sporen van het verleden. En dan belandt hij plotseling in de zomer van 1901. Maar wie zijn al die mensen die de straten van Fouriesfontein bevolken?

Verliesfontein gaat niet alleen over de vraag in hoeverre we het verleden kunnen doorgronden. Het gaat ook over emoties, over trauma en over pijnlijke herinneringen. Het valt niet altijd mee om tot de waarheid door te dringen. Daarom heeft Schoeman zijn boek bewust traag opgebouwd, met lange, meanderende zinnen. Zo ontstaan er geleidelijk inzichten die je in een roman met een sneller tempo niet zo makkelijk zult vinden. Wie bereid is om langzaam te lezen, wordt aan het eind rijkelijk beloond.

Karel Schoeman, Verliesfontein. Vertaling: Rob van der Veer.

Uitgeverij Brevier. 220 p. € 22,50. ISBN 978 94 915839-0-2.

Tekst: Ingrid Glorie / Marjolein Westerterp

humoristisch en sprankelend geschreven, maar raken tegelijk aan actuele thema’s en herkenbare menselijke emoties.

Dat geldt zeker voor Koud opgediend, een satirische brievenroman waarin culinair journaliste Clara Brand moet leren omgaan met het feit dat haar man haar heeft ingeruild voor een jongere, mooiere (en natuurlijk ook slankere) vriendin. De eerste jaren zint Clara op wraak jegens haar ontrouwe echtgenoot, en wraak, zo weten we, wordt koud opgediend. Maar gelukkig heeft ze haar vriendinnen bij wie ze per mail haar hart kan uitstorten. En dan is er nog de gemoedelijke Griekse chef Arie Artisjok, die Clara leert dat seks ook op latere leeftijd nog heel smakelijk kan zijn ...

Dit is mijn land Simon Bruinders is in eigen land vooral bekend als acteur. In Dit is mijn land vertelt hij het verhaal van zijn vader, een eenvoudige timmerman uit de omgeving van George. Abraham de Bruin heeft maar één wens, en dat is dat zijn kinderen later een beter leven zullen krijgen dan hij heeft gehad. Wanneer de Tweede Wereldoorlog uitbreekt, meldt hij zich aan bij het leger en neemt hij deel aan de geallieerde opmars door Oost-Afrika. Hij doet dat niet alleen uit idealisme, maar ook omdat bruine rekruten zoals hij na de oorlog een eigen stuk grond zullen krijgen. Maar als hij tegen het einde van de oorlog zwaargewond naar huis terugkeert, wacht hem een bittere teleurstelling: een dikke jas en een fiets, dat is het enige wat de bruine soldaten krijgen! En dit is nog maar het begin van Abrahams ontnuchtering, want een paar jaar later, in 1948, komt de Nasionale Party aan de macht en begint de systematische apartheid.

Telkens weer probeert Abraham een nieuw bestaan voor hem en zijn gezin op te bouwen, en telkens weer worden ze verjaagd. ‘Slegs vir blankes!’ Totdat het Abraham allemaal te veel wordt en hij met een dramatische daad de grip op zijn leven probeert terug te krijgen ...

Simon Bruinders, Dit is mijn land. Vertaling: Ingrid Glorie. Uitgeverij Mozaïek. 272 pagina’s. ISBN 978 90 239 9689 7

Marita van der Vyver, Koud opgediend. Vertaling: Riet de JongGoossens. Uitgeverij Orlando. ISBN 978 9492 08620 4. 320 pagina’s. € 19,95.

2016/2017 Gourmet Guide Dit boek is een absolute must have voor alle foodies in deze wereld.

De tachtig beste en interessantste restaurants, hun chef-koks en favoriete recepten worden aan je voorgesteld. Tongstrelend, smaakmakend, inspirerend. Met natuurlijk de fameuze Test Kitchen en Pot Luck Club, Jordan, de nieuwe ontdekking Myoga, Margot Janses Tasting Room, en vele vele anderen. 256 pagina’s inspirerende heerlijkheid.

Jenny Handley, 2016/2017 Gourmet Guide, Top South African Restaurants, their chefs and recipes, including 21 ‘plated’ restaurants, uitgever www.mapstudio.co.za. ZAR 299.

Verkrijgbaar via www.mapstudio.co.za

Wraak is zoet Schrijfster Marita van der Vyver geniet in eigen land sterrenstatus.

Met elk boek – voor jonge kinderen, tieners of volwassenen – staat ze garant voor een heerlijke leeservaring. Haar boeken zijn

?

?

Braai - de bijbel voor de perfecte barbecue Het water loopt je in de mond bij de heerlijke gerechten in dit mooi uitgegeven boek van Jan Braai, dé braaichef van Zuid-Afrika. (Ja, Jan Braai is een pseudoniem, zoveel toeval bestaat niet).

Een bijbel voor de liefhebber van de barbecue (en braai in het Afrikaans) wekt verwachtingen. En die worden waargemaakt. We zijn al verkocht bij de tien humorvolle gedragsregels die Jan opstelt voor een goede braai; “Gas is Afrikaans voor een gast bij je braai, niet iets waarmee je braait.”

Wat ek wou sê Sinds ik haar voorstelling zag op het Festival voor het Afrikaans, dat in april van dit jaar gehouden werd in Amsterdam, ben ik fan en onder de indruk van de prachtige stem en muziek van Laurinda Hofmeyr (1967). Het nummer Blou zit standaard in mijn hoofd als ik even droom van Zuid-Afrika.

Blou (muziek Laurinda Hofmeyr, tekst: Sheila Cussons https://youtu.be/9IB8C4Mw96w) Ek het jou lief my land Ek het jou lief om jou blou Ek het oor die aarde gereis En oral gedink aan jou blou: Lokasies waar glas en sink en gruis Onder die son snou van blou Klutskwyt en Witbewerasie Onder geswolle donderblou En ek bid ’n potblou klein gebed Wanneer ek wakker lê vir jou.

Het is een van de dertien nummers van de nieuwe cd. Na zeven jaar is Laurinda terug met een nieuw meesterwerk, haar vierde cd, getiteld: Wat ek wou sê. Wat ik wil zeggen. Op mijn vraag wat ze wil zeggen, antwoordt ze: ‘Ik wil prachtige poëzie in het Afrikaans van muziek voorzien en daardoor toegankelijk maken. Wat ek wou sê is een regel uit een van de gedichten. Ze brengen een ode aan Zuid-Afrika op een prachtige en indringende manier. Mijn cd, dat is wat ik nu en op het podium over Zuid-Afrika wil zeggen. Dichters zijn in mijn ogen fijngevoelig en intelligent, dat maakt het geweldig om met hun teksten te werken. Ik kleur in feite de schoonheid van de woorden met mijn klanken. Soms worden door het feit dat ze op muziek gezet worden, moeilijke gedichten toegankelijker. Ik neem de luisteraar mee op mijn melodie, in mijn tempo. Ik zing in het Afrikaans, die taal geeft voor mij textuur en kleur. Engels is voor mij zwart-wit, vlak.’ Breyten Breytenbach zei dit over Laurinda Hofmeyr: ‘Sy bevraagteken die teks, en uit daardie benadering kom ‘n tweesang. Sy sorg vir die teks soos ‘n Boeddhis na ‘n gewonde soldaat of ‘n blinde vrou sou omsien.

Laurinda Hofmeyr, Wat ek wou sê. Je kunt de cd of nummers ervan downloaden via https://itunes.apple.com/za/album/wat-ek-wou-se/ id1032972962. Kijk ook op www.laurindahofmeyr.co.za

Het boek opent met een uitgebreide handleiding hoe je de perfecte steak bereidt, de geschiedenis van het braaien in Zuid-Afrika, de (keuken)benodigdheden en de ultieme braaikit. Gevolgd door do-able recepten voor rund, lams, kip, boerewors, vis, varken, aardappel, groenten en brood op de braai of in het potjie, nog zo’n typisch Afrikaans fenomeen, de ijzeren pot die in het vuur wordt gezet. Plus acht sauzen en natuurlijk recepten voor begeleidende salades en desserts om het af te leren.

Jan Braai is ook de organisator van de Nasionale Braaidag, die jaarlijks in Zuid-Afrika gevierd wordt op 24 september, Heritage Day. Hij nodigde emeritus aartsbisschop Desmond Tutu uit als beschermheer. Deze nam die eervolle taak graag op zich en zei: ‘Zuid-Afrika heeft elf officiële talen, maar slechts één woord voor de prachtige traditie die braai heet…’ www.braaidag.com.

Jan Braai bezig zien? Kijk hier: https://youtu.be/cZhJt-3S6r8 OOG VOOR AFRIKA mag 3 exemplaren weggeven.

Stuur een mail naar info@mw-media.nl ovv Braai.

Jan Braai, Braai, alles over het echte barbecueën, vertaald in het Nederlands door Ireen Niessen, www.uitgeverijmarmer.nl, € 19,95, 200 pagina’s, hardcover, ISBN 978-94-606829-8-8 (ook verkrijgbaar els eBook)

?

Niet langer op de achtergrond

Kort interview Ena Jansen

‘Onze bediende was als een moeder voor me,’ zeggen veel blanke Zuid-Afrikanen die door een zwarte vrouw zijn opgevoed. Of: ‘Ze is bijna familie.’ Dat is misschien sympathiek bedoeld, maar de woordjes ‘als’ en ‘bijna’ verraden al dat de werkelijkheid vaak minder rooskleurig was.

In haar boek Bijna familie onderzoekt Ena Jansen, tot voor kort hoogleraar Zuid-Afrikaanse literatuur aan de Universiteit van Amsterdam, de rol van de zwarte huiswerker in de Zuid-Afrikaanse samenleving én in de Zuid-Afrikaanse literatuur. Vooral voor blanke Zuid-Afrikanen in de grote steden was de zwarte vrouw die het huishouden verzorgde, generaties lang hun enige verbinding met het leven in de townships en de tuislande. Terwijl de huiswerker alles van hún leven afwist, wisten zij vaak maar bitter weinig van dat van haar en haar kinderen. Ena Jansen brengt daar nu verandering in.

Met dit lijvige, maar zeer toegankelijk geschreven boek geeft ze de voorheen nauwelijks opgemerkte figuur van de huiswerker een gezicht, een stem en een naam. Terecht heeft dit boek in ZuidAfrika een belangrijke literaire prijs gewonnen. Voor de Nederlandse uitgave zijn er extra hoofdstukken toegevoegd over de ervaringen van Nederlandse journalisten en hún huiswerkers. Ze zitten vol goede bedoelingen. Maar of ze ook echt in staat zijn om het helemaal anders te doen dan de Zuid-Afrikanen…?

U bent zelf Zuid-Afrikaanse, heeft u veel zwarte huishoudsters gekend?

‘Ik had wel een nanny, een zwarte vrouw die op mijn tweelingzusje en mij paste. Hun verhalen heb ik door de jaren heen in mijn achterhoofd gehouden. Het meeste is Cecilia mij bijgebleven.

Zij kwam bij mij in Melville aan de deur kloppen of ik werk voor haar had. Ik woonde in een ‘doodloopstraat’ in een villa met een tuin eromheen. Alle zwarte vrouwen die er werkten kwamen uit de Oostkaap en kenden elkaar allemaal, gingen samen naar huis met Kerstmis. De wortels van de thuiswerkers liggen eigenlijk in de slavernij. Witte mensen in Zuid-Afrika hebben een bijna vanzelfsprekende verwachting dat het werk gedaan wordt door zwarte handen.’

Ena Jansen, Bijna familie. Vertaling: Riet de Jong-Goossens.

ISBN 9789059366770. 352 pagina’s. Prijs: € 24,95.

Waarom werden de zwarte vrouwen later huishoudsters?

‘Er was in de goudtijd dringende behoefte aan zwarte mannen om in de mijnen te werken. Langzamerhand volgden de vrouwen, op zoek naar hun echtgenoten. Maar het was ook een verzet om weg te komen van de polygame leefwijze op het platteland. Dankzij de missieposten waren de vrouwen behoorlijk goed opgeleid. Het werd bijna een emancipatoire beweging naar de stad, waar ze vervolgens echter weer in een afhankelijke positie terechtkwamen. De verhouding tussen de “madam” en de thuiswerkster was heel intiem, je zat bovenop elkaar. En tegelijkertijd was er de enorme afstand ten gevolge van de apartheid. Er is gaandeweg een lange geschiedenis van afhankelijkheid tot stand gekomen. Witte mensen hebben meer geld, er heerst een enorme werkeloosheid waardoor zwarte vrouwen van boven de 40 bijna niet anders kunnen. Er is niets slechts aan het doen van huiswerk, maar de vrouwen moeten genoeg geld en respect krijgen.’

Hoe is de verhouding tussen de madam en huishoudster?

‘Die is emotioneel. Het is een relatie die veel ruimte in zich heeft voor conflicten. Er is veel verbintenis, je weet heel veel van elkaars leven, zeker de zwarte vrouw. Maar je mag de relatie niet als gelijkwaardig claimen. Het is een relatie die is begonnen omdat iemand een behoefte had aan werk en afhankelijk werd van jouw goedhartigheid om meer te geven dan een miezerig salaris.’

??

Karin Hougaard Zangeres

geboren onder een ‘rondloper-ster’

Tijdens de tweede editie van de Week van de Afrikaanse roman reisde een fantastische zangeres met de schrijvers mee: Karin Hougaard. Samen met pianiste Mart-Marie Snyman omlijstte Hougaard de gesprekken over literatuur met muziek. Ook gaf ze twee volledige concerten, in Amsterdam en Brussel. Intiem, emotioneel en fabelachtig knap – een optreden van Karin Hougaard is een belevenis die je niet mag missen.

Karin Hougaard is een van de iconen van de Afrikaanstalige muziek.

Als kind al speelde ze in musicals als The Sound of Music en op haar zestiende kreeg ze landelijke bekendheid toen ze een belangrijke talentenjacht won. Sinds dat prille begin heeft ze dertien cd’s uitgebracht en zo’n beetje alle prijzen in de wacht gesleept die er in Zuid-Afrika op muziekgebied te winnen zijn. De laatste jaren heeft ze zich ook ontwikkeld als schilder, schrijver, actrice en videokunstenaar.

Samenwerking met Herman van Veen In Nederland en Vlaanderen is Hougaard vooral bekend door haar samenwerking met Herman van Veen. Zo was ze understudy van Lori Spee in de door Van Veen geschreven Jacky Kennedymusical The First Lady en speelde ze de hoofdrol in Mata Hari toen die musical werd opgevoerd in Mata Hari’s geboortestad Leeuwarden. Samen met Anne van Veen schreef Hougaard Bij mij, een lied dat onder meer door Herman van Veen en Paul de Leeuw is opgenomen en dat in 2012 is verkozen tot een van de nieuwe klassiekers van de Nederlandse liedkunst.

In 2015 was Hougaard gastvrouw tijdens een tweedaags ZuidAfrikaans muziekfestijn op Van Veens landgoed De Paltz in Soest.

‘Mijn samenwerking met Herman heeft mijn kop opengemaakt,’ vertelt ze. ‘Toen ik zijn muziek voor het eerst hoorde, was het alsof ik een zielsgenoot ontmoette. En toen ik hem voor het eerst zag optreden, zat ik letterlijk te huilen. Niet alleen omdat hij inmiddels al jaren een rolmodel voor me was; ik zag iemand die op het toneel dezelfde eigenschappen liet zien als ik. Naarmate ik hem beter leerde kennen, merkte ik dat we over veel zaken hetzelfde denken en dat we dingen vaak op dezelfde manier verwoorden. We hebben hetzelfde gevoel voor humor, en we hebben dezelfde hoop en ambities voor de toekomst – niet alleen als artiest, maar ook voor de wereld.’

Stem als instrument Hougaard schrijft haar liedjes meestal zelf. Daarvoor baseert ze

zich op haar eigen ervaringen en op onderwerpen die haar raken.

‘Alles kan me inspireren,’ vertelt ze, ‘een kleur, een geur, een woord. Ik schrijf alleen als ik inspiratie heb. Dat betekent dat ik niet elke dag schrijf. Maar als de muze me te pakken heeft, dan is het alsof de sluizen opengaan. Vaak heb ik de hele tekst al in mijn hoofd voordat ik ga zitten om hem op te schrijven. Ik heb er dan al zo lang op lopen broeden, dat ik er daarna bijna niets meer aan hoef te veranderen. Het zou misschien goed zijn als ik meer constant kon schrijven. Maar ik wil ook alleen iets zeggen als ik het gevoel heb dat ik werkelijk iets te zeggen heb.’ Hougaard houdt van talen en ze heeft een passie voor haar moedertaal, het Afrikaans. Toch vindt ze als performer de zangstem uiteindelijk belangrijker dan de tekst van een lied. ‘De stem van een goede muzikant kan woorden overstijgen. Het hangt natuurlijk af van wat je zingt. Maar voor mij ligt de uitdaging erin om mijn stem als een instrument te zien. Het komt aan op vaardigheid. Ik wil kunnen spelen met de melodie, de frasering. Niet op een technische manier, maar intuïtief.’

Dwaalster In 2008 volgde Hougaard haar Zuid-Afrikaanse geliefde naar Oak Ridge in de Amerikaanse staat North Carolina. Ze had altijd gedacht dat ze nog eens in Nederland zou eindigen, de gedachte aan Amerika was nooit in haar opgekomen. Maar toen de gelegenheid zich voordeed, heeft ze geen moment geaarzeld.

‘Ik heb altijd het gevoel gehad dat ik onder een rondloper-ster geboren ben. Altijd reiskriebels. Altijd bang dat de zandloper leeg is voordat ik de kans heb gehad om alles te beleven wat mij mogelijk beschoren is.’

Hougaard heeft zich dan ook met volle overgave in het avontuur gestort. De eerste drie jaar richtte ze zich vooral op het creëren van een veilige nieuwe haven. Geen gemakkelijke opgave, want ze hadden een huis gekocht met bijna drie hectare bosrijke grond eromheen, en dat bos moest eerst getemd worden. Het feit dat ze in Zuid-Afrika van jongsaf een ster was, betekende in Amerika niets. ‘In Zuid-Afrika kende iedereen me van radio en televisie en

Tekst: Ingrid Glorie

iedereen had een mening over me. Dat legde een grote druk op me. Toen ik naar Amerika ging, heb ik dat achter me gelaten. Daar kan ik zijn wie ik ben – de buurvrouw met haar kaplaarzen aan, die bezig is om een boom om te zagen.’

Alien Sky Eind 2011 keerde Hougaard terug naar de muziek en begon ze te werken aan haar meest recente cd, Alien Sky (2013). De liedjes op deze cd weerspiegelen haar ervaringen als migrant. ‘Dit album gaat specifiek over de vraag wat het betekent om een vreemdeling te zijn,’ legt Hougaard uit. ‘Om naar de hemel te kijken en je herkent de sterren niet. Je weet niet waar de zon en de maan opkomen, waar noord en zuid zijn … Tijdens onze eerste jaren in Amerika was

ik vooral bezig om een nieuw kompas te scheppen. Nu ik dat heb, kan ik mezelf opnieuw gaan oriënteren.’

In Zuid-Afrika voelde Hougaard zich vanwege haar status als voormalig kindsterretje altijd een buitenbeentje. Nu heeft ze voor het eerst het gevoel dat ze bij een groep hoort: de internationale expat-gemeenschap. ‘Opeens kan ik meepraten over hoe het is om een vreemdeling te zijn en jezelf opnieuw uit te vinden, net als andere emigranten.’

Bij mij: https://youtu.be/7eNOr1iZi8w en www.karinhougaard.com ˙

San

De tweestrijd van de

Veel San staan tegenwoordig met één voet in hun oude wereld en één voet in de nieuwe, huidige wereld. Ze moeten een keuze maken die niet makkelijk is. Centrum !Khwa ttu is gevestigd in het Zuid-Afrikaanse Yzerfontein en is de plek voor toeristen om meer te leren over de San. Het hoofddoel van het centrum is echter om San een opleiding tot tourgids te bieden. Janita Elings ging mee op een tour en zocht het antwoord op de vraag waarom educatie voor de San zo noodzakelijk is.

Tekst: Janita Elings Foto’s: Peter Boshuijzen , Janita Elings

??

De naam “!Khwa ttu” komt van de kliktaal die de San in de Westkaap spreken; in totaal zijn er elf officiële kliktalen. Naar het Nederlands vertaald betekent het “waterput”, wat staat voor de plek waar mens en dier leven vinden. Op dezelfde manier als centrum !Khwa ttu metaforisch een waterput voor de broodnodige educatie is.

Tourgidsen bij !Khwa ttu zijn zelf San. Gids Kerson Jackson wijst naar de tractor met daarachter een bak voor passagiers. ‘Jullie kunnen instappen, hoor.’ Vervolgens rijden we tien minuten over het prachtige terrein, waar onder meer zebra’s, elanden en springbokken rondlopen. Dan arriveren we op de locatie. Voor ons

bevindt zich een nagemaakt kamp, waar we kunnen zien hoe de San traditioneel leefden. Vijf hutjes, gemaakt van takken en hout, staan in een cirkel. In het midden is er plek voor vuur. ‘De San is het enige volk dat in zulke kleine groepen leefde,’ vertelt Kerson. ‘Vaak bestond een gemeenschap uit maar vijftien tot twintig mensen.’

Omdat ze met zo weinigen waren, was het onmogelijk om oorlog te voeren en vermeden ze ook ruzies onderling. ‘Wanneer iemand ruzie had in de eigen groep, dan verdween hij gewoon voor een paar weken, om erna weer terug te keren of om bij een andere community verder een bestaan op te bouwen.’ »

Leven in de ‘nieuwe wereld’

Traditionele jagers De “oude wereld” is volgens de San hoe zij vroeger leefden, zoals te zien is tijdens de tour op !Khwa ttu. In de traditionele gemeenschappen, wonend in zelfgebouwde hutten. Vaak met een healer in de groep die ziektes kan genezen. Ze zijn zelfvoorzienend – door middel van jagen en planten en kruiden verzamelen – en de natuur heeft geen geheimen voor hen. Ze hebben vertrouwen in hun religie, waarbij ze ook in de geesten van hun voorouders geloven. De Sangroepen zijn erg verschillend, iedere regio en soms iedere familie had weer eigen gebruiken en gewoonten. Maar er waren natuurlijk ook overeenkomsten, zoals de manier van jagen.

‘San jagen ver van hun eigen basis af en konden soms weken wegblijven. Ze vangen een prooi door een pijl met gif op het dier te schieten. Niet om het dier te doden, maar om het te verlammen.

Daarna doden ze het en laten het bloed weglopen.’ Vervolgens wordt alles van de prooi gebruikt, de huid, botten en het vlees.

En er was vuur …

‘San geloven in de geesten van de voorouders’, vervolgt Kerson.

‘De wijsheid om een healer te worden, kan alleen van voorouders komen.’ Dat wordt in een droom geopenbaard, waarna de uitverkoren San zich een periode terugtrekt in het bos, om alle wijsheid van de voorouders te verkrijgen.

Ondertussen heeft Kerson twee stokjes gepakt. ‘Ik heb een hekel aan dit gedeelte van de tour,’ zegt hij met een lach. Een stokje

met inkeping legt hij op de grond. Het tweede stokje zet hij in de inkeping en wrijft het heen en weer tussen zijn handen, tot er een vonk overspringt. Zelf lijkt hij niet helemaal tevreden, maar de aanwezigen vinden het maar al te mooi om te zien hoe hij dat doet.

‘Als een man binnen de San dit niet lukt, dan is dat een schande,’ vertelt Kerson. ‘Vuur is belangrijk. Als een man geen vuur kan maken, kan hij ook niet huwen. Hij heeft zijn mannelijkheid dan niet bewezen.’ Vervolgens laat hij zijn handen zien, waarop door de wrijving een zwarte plek is ontstaan.

De wilden uit het bos De San kennen de verhalen over hun verleden nog goed. Toen de

Phillipus Shikongo (21), Namibië ‘Als klein jongetje had ik de droom al: ik wil een gids worden. Waar ik woon komen veel toeristen om te kijken hoe wij leven. Een deel van onze traditionele cultuur is er nog steeds, maar soms alleen voor toeristen. Als zij dan langskomen dan doen we een traditionele dans, terwijl we dat eigenlijk al helemaal niet meer doen. Maar de toeristen vinden dat leuk.

Bij ons in de groep zijn er nog healers. Als iemand naar het ziekenhuis is geweest en ze kunnen de oorzaak niet vinden, dan gaan zij aan het werk om de ziekte weg te krijgen. Ik ben naar !Khwa ttu gegaan om de toeristen meer informatie te kunnen geven over mijn achtergrond. En ik wil aan mijn gemeenschap vertellen wat ik geleerd heb, zodat anderen dat ook toe kunnen passen.’

Adriaan Tsam (24), Namibië ‘Ik volg de opleiding in !Khwa ttu omdat ik tourgids wil worden. Mijn familie is erg arm en we kunnen geen opleiding betalen. Om als gids te kunnen werken heb ik meer vaardigheden en kennis nodig en die wil ik hier leren. Ik ben niet wereldvreemd, ik wist al wat een computer was bijvoorbeeld. Maar hier leer ik ook hoe ik research op internet kan doen. Andere mensen van de San die ik ken, werken voornamelijk in een supermarkt. De echte Santraditie staat ver van me af. Ik leef nu in een kleine stad en je ziet dat dit de “nieuwe wereld” is.

Deze wereld is niet ouderwets, zoals onze tradities waren. Ik wil wel graag meer weten over mijn achtergrond. Als ik hier de verhalen over mijn verleden hoor, dan voelt het alsof dat klopt.’

kolonisten arriveerden, werden veel San als slaven verkocht. De term bosjesman werd toen geïntroduceerd. Een minachtende term om de San of de Khoikhoi aan te duiden, als wildemannen uit het bos. De gids legt uit dat hij de term bosjesman nu niet erg vindt: ‘Het komt vaak voort uit onwetendheid dat mensen ons zo noemen. Maar je hebt nog steeds mensen die het op de neerbuigende manier gebruiken, van “zie je die bósjesmán”.

Dan is het anders.’ In het verleden waren er zelfs vergunningen verkrijgbaar om legaal op een San te mogen schieten. De laatste permits werden in 1936 in Zuid-Afrika vergeven en in Namibië één jaar later.

Op achterstand Tegenover de “oude wereld” staat de “nieuwe wereld”, de wereld van nu. Met verstedelijking, geld als enig betaalmiddel en geen terrein meer om echt te kunnen jagen. In Zuid-Afrika leeft al het wild bijvoorbeeld tussen hekken. Omdat de San vaak afgelegen wonen, moeten ze de keuze maken tussen de oude manier van leven – wat tegenwoordig haast onmogelijk is – of meegaan in de nieuwe wereld, waar banen zijn en ze geld kunnen verdienen. Voor de overstap naar het hedendaagse hebben de San een achterstand.

De families waar ze vandaan komen zijn vaak onopgeleid, analfabeet en hebben ook geen geld om een pleiding te kunnen bekostigen. »

??

Oud of nieuw?

Wat er tegenwoordig over is van de religie, kleding, gebruiken en gewoonten loopt uiteen. Vaak is er nog wel iets, al is het het dichtbij de natuur leven, het vieren van een traditionele feestdag, of de aanwezigheid van een healer. Zo is de oom van een van de gidsen op !Khwa ttu een healer. ‘Als wij vroeger ziek waren, gingen we altijd eerst naar mijn oom,’ geeft gids Kordino Samba aan. ‘Dat deed ik ook en mijn oom vertelde me dat hij me niet kon helpen, ik had tuberculose, zei hij. “Ga maar naar een ziekenhuis.” Dus daar ging ik heen, liet een test doen en inderdaad bleek mijn oom gelijk te hebben. Bij de dokter kreeg ik de juiste medicatie.’ ˙

Quickfacts Kennismaken met de San !Khwa ttu is in de eerste plaats een opleidingscentrum voor de San en biedt jaarlijks zo’n dertig San uit Botswana, Namibië en Zuid-Afrika een opleiding. Zij kunnen zich aanmelden via een online formulier, voor iedereen toegankelijk. De opleiding gaat over hun eigen cultuur, met als doel om een baan in het toerisme te krijgen. Tijdens de zeven maanden durende training die door !Khwa ttu wordt betaald, krijgen ze theorie, maar ook werkervaring mee. Ze leren met computers omgaan, krijgen

voorlichting over seks en voorbehoedsmiddelen, maar ook hygiëne – wat hard nodig is – en algemene kennis. Toerisme is een branche waar grote kansen liggen.

Je kunt zelf op !Khwa ttu kennismaken met de San, met hun tradities tijdens speciale dansvoorstellingen, tijdens een educatieve tour en in het educational centre dat prachtige exposities heeft. Overnachten, lunchen en dineren, het kan allemaal op !Khwa ttu, aan de R27, een uurtje rijden van Kaapstad. www.khwattu.org

?

column Leonie Mooijekind

Als jong meisje vond ik het machtig interessant. Dat mooie glas gevuld met rode wijn. Úren kon ik ernaar kijken, het liefst wilde ik er ook al van proeven. Mijn ouders stonden het oogluikend toe en BAM mijn liefde voor wijn was geboren. Ik ben Leonie Mooijekind, Weinakademiker, docente voor de Wine & Spirits Education Trust (WSET), Wijn Spijs blogger, Wijn blogger voor Jan magazine, sommelier van het Wijntheater en Champagneambassadrice. Het is mijn missie geworden de wijnwereld wakker te schudden: ‘Weg met het mysterie en de arrogantie. Wijn moet transparant zijn. Voor iedereen!’

Kaapse wijnen In mei reisde ik opnieuw af naar mijn favoriete wijnland Zuid Afrika. Ik ontmoette daar bevriende wijnmakers uit de tijd dat ik studeerde in Stellenbosch en maakte kennis met Johan Meyer – een gepassioneerde wijnmaker die natuurwijnen maakt onder zijn eigen label. Johan Meyer: ‘There are two things you need to make natural wine: Music & Beer!’

Johan Meyer Signature Wines Deze jonge wijnmaker werkt sinds 2011 onder zijn eigen label, ‘Natural Wines: Unfined & Unfiltered’. Hij komt bescheiden over als hij vertelt over zijn opleiding en vele stages in Nieuw-Zeeland, Californië en Bourgogne. Hij gelooft dat wijn begint in de wijngaard en niet in de wijnkelder. Daarom besteedt hij heel veel aandacht aan de wijngaarden. Hij heeft specifieke wijngaarden geselecteerd, waar hij het beste fruit van de Pinot Noir and Chardonnay heeft gescout. Gedreven door het DNA van de regio, maakt hij wijnen, die je de specifieke mineraliteit van Swartland laten proeven!

Natuurlijk wijnmaken Het gaat erom dat er bij natuurwijn niets uit de wijn gaat wat erin hoort, of in de wijn gaat wat er niet in hoort. Dit staat recht tegenover de conventionele, moderne wijnbouw die gebruik maakt van bestrijdingsmiddelen – zoals kunstmest en chemicaliën – om onkruid, ziektes en plagen in de wijngaard te voorkomen. Ook in de wijnkelder zelf wordt er normaal gesproken gretig gebruikgemaakt van allerlei technieken, om een zo helder mogelijke wijn te maken.

Denk aan het filteren van de wijn, maar ook aan het toevoegen van een flinke dosis sulfiet. Hier zitten echter nadelen aan, bijvoorbeeld verlies van het karakter van de wijn. Daarnaast heeft het ook nadelige effecten op de mens en de natuur.

Leonie In Bottle Shock Ik was na het proeven van 13 (!) wijnen – gemaakt door Johan

– flink in bottle shock! Wat een diversiteit en complexiteit proefde ik in de wijnen! Ik proefde eerst zijn Mother Rock wijnen, daarna de Signature wijnen. Fantastische Pinot Noir, Chenin Blanc, Chardonnay, Syrah, maar ook van de minder bekende druivensoorten Grenache, Cinsault, Mourvèdre en Carignan. Ik viel van de ene verbazing in de andere. We eindigden met een selectie Pinot Noir waar je U tegen zegt. De verschillende wijnen zijn vernoemd naar de diverse terroirs. Je proeft dat het fruit en de uiteindelijke wijn uniek is. Bij grote wijnproducenten proef je vaak dat ze een standaard recept aanhouden, wat voor een saaie en verveelde smaak zorgt. Gelukkig heeft Swartland geen standaard recept, Swartland is uniek! www.jhmeyerwines.co.za

Dar es Salaam

uu r in

Dat Dar es Salaam ooit een klein vissersdorp was, kan Chris Frieswijk zich moeilijk voor stellen, als hij de skyline langzaam vorm ziet krijgen vanaf het water.

OOG VOOR AFRIKA vroeg hem de voormalige hoofdstad van Tanzania 24 uur lang te ontdekken en beleven. De vraag is natuurlijk: is het een go or no go? Het antwoord is al snel duidelijk. Ga naar deze bijzondere stad!

Tekst en foto’s: Chris Frieswijk

Ik ben per boot vertrokken vanaf Zanzibar. Twee moderne wolkenkrabbers rijzen hoog boven de verder ingetogen stad uit.

Het coming of age van een metropool. Niet voor niets wordt ‘Dar’ steeds vaker in de categorie Johannesburg en Nairobi geplaatst.

Voor veel reizigers een doorreis-haven op weg naar Morogoro nationaal park of dromerig Zanzibar. Voor wie verder kijkt dan het hete asfalt ligt er een aantal mooie ervaringen te wachten. In Dar vind je alles, van een bruisend economisch en cultureel hart, tot een multiculturele bevolking en een levendige geschiedenis. Een doorleefde handelsstad omgeven met een voelbaar aura van de avontuurlijke verhalen van zeevaarders en andersoortige reizigers.

Een land van zelfvertrouwen Terwijl ik de boot afloop raak ik aan de praat met Emma, een zachtaardige man die in de stad opgegroeid is. Ik vraag hem naar de typische bewoner van Dar. Ofwel, wat moet ik hier verwachten? Lachend vertelt hij dat iedereen trots is en vol ambitie. Het was Julius Nyerere, de eerste president van Tanzania na de onafhankelijkheid, die vond dat het land meer op zichzelf zou moeten vertrouwen en minder afhankelijk moest zijn van buitenlandse hulp. En hier lijkt Emma het mee eens. We nemen

afscheid aan wal en terwijl hij meteen wordt opgeslokt door het drukke centrum, besluit ik eerst een stuk langs zee te wandelen.

Via een kathedraal, een oude klokkentoren en het treinstation kom ik bij het Askari monument. Een mooie plek om te gaan zitten.

Zitten om te kijken. Dit is mijn ritueel in een onbekende stad. Het is verbazingwekkend hoeveel je ziet. Een vrouw loopt met haar baby voorbij, gewikkeld in een kleurrijke doek houdt ze het kind dicht tegen zich aan. Een man met versleten kleding en een warrig hoofd passeert haar op blote voeten. Drie Europese meiden steken zelfverzekerd de weg over. Een taxichauffeur vraagt ze of ze een lift nodig hebben, waarop ze vlug bedanken. Zodra ik opsta komt er een jongen voorbij die gepofte aardappels verkoopt en terwijl ik de gloeiendhete snack voorzichtig probeer op te eten draai ik me naar het monument. Het Askari monument herinnert aan de Afrikaanse troepen die vochten in de Eerste Wereldoorlog. Onder Duits gezag namen ze het op tegen de Britten, Belgen en Portugezen. Aan het eind van de oorlog trok Duitsland zich terug, waarop de Britten direct inspeelden. Een tijdlijn die me steeds duidelijker wordt als ik later een expositie bezoek in het National Museum. Opvallende relikwieën van de koloniale tijd worden afgewisseld met inheemse muziekinstrumenten in een uitgebreide etnografische »

Magdalena Paluchowska / Shutterstock.com

Askari Monument Botanic Garden

africa924 / Shutterstock.com

tentoonstelling. Het museum, dat open is sinds 1940, heeft verschillende expositieruimtes die variëren van natuurhistorie tot culturele en politieke geschiedenis. Die aandacht voor het verleden is niet voor niets. Zoals Duits filosoof Lichtenberg het zei: “het tegenwoordige door het verleden bevrucht, baart de toekomst.”

De stad als decor Na mijn museumbezoek loop ik over Garden Avenue langs een oude botanische tuin. Deze tuin, aangelegd eind 19e eeuw is wederom een koloniaal souvenir, waar tot op de dag van vandaag bijzondere planten en bomen onderhouden worden. Het groen zorgt voor een prettige verkoeling in de stoffige drukte van de stad. Het is hier rustig, er loopt één jongen voorbij. Ik besluit hem te vragen naar een plek om te lunchen. Hij is blij verrast en stelt zich voor als Andrew. Voor het gemak kan hij beter een stukje meelopen, biedt hij aan. Naar de vismarkt, want dat moet je gezien hebben, aldus de 18-jarige Tanzaniaan. Hij vertelt dat hij zanger is en droomt van een carrière in de muziek. Al lopend laat hij vol trots een van zijn nummers horen op zijn oude Nokia. Helaas, zo vertelt hij, werkt hij voorlopig nog in een café om in zijn onderhoud te voorzien.

Na een klein half uur lopen arriveren we bij de vismarkt en het geweld van tientallen laaiende vuren. Beschermd door het zwartgeblakerde geraamte van een nooit afgebouwde loods staan meerdere koks op rij, omgeven door kletterend keukengerei en kokende olie. Er hangt een sterke geur van vis vermengd met die van gloeiende houtskool. Een surrealistisch schouwspel en een uitdaging voor de zintuigen. Ik wandel langs ansjovis die ligt te drogen op matten en kom bij een visser die zijn vers gevangen tonijn in stukken verdeelt. Hongerige bezoekers kiezen een stuk uit om dit vervolgens te laten klaarmaken door de koks.

Langzaam bereik ik het andere einde van de markt, waar ik in een soort flashmob terechtkom. De straat is het toneel, de stad het decor. Een groep dansers bezet de hele rijbaan terwijl ze onder begeleiding van luide trommelmuziek het visetende publiek mee proberen te nemen in hun energieke performance.

Creatiedrang bij de Wonder Welders Door het centrum van de stad krioelen tientallen dalla dalla’s, de kleine busjes zijn het aangewezen vervoersmiddel voor de lokale bevolking. Ze stoppen in Posta, het centrum van de stad, vernoemd naar het stedelijk postkantoor op Maktaba street. »

National Museum

Flashmob

National Museum

Magdalena Paluchowska / Shutterstock.com

Ik pak de eerste beste dalla dalla richting de wijk Oyster Bay, waar zich de Wonder Workshop bevindt. Het bord zegt: Hip recycled art.

Zodra ik binnenloop word ik aangekeken door een levensgrote alligator, gemaakt van schroot. Op het terrein zie ik verschillende werkplaatsen waar de zelfbenoemde meesters druk in de weer zijn met het lassen van sculpturen. Eén ding hebben ze gemeen: door een beperking vervullen zij een marginale rol in de maatschappij.

In de Wonder Workshop krijgen fysiek gehandicapte mensen de gelegenheid kunst te produceren die wereldwijd verkocht wordt.

Een initiatief van een rijke zakenman die de mannen een beter leven dan als bedelaar wilde geven. Ik zie een man werken aan een gigantische stalen olifant. Hij blijkt doof te zijn, maar weet mij toch te inspireren met zijn enthousiasme. De materialen zijn de overblijfselen van afgedankte spullen. De vergeten ruïnes van een vorig leven, waar de wonder welders weer kunst van weten te maken. Er hangt hier een sfeer van optimisme. Een creatiedrang. (www.wonderworkshop.co.tz) Muzikaal onthaal Terug in het centrum bezoek ik Andrew. Hij gaf me het adres van het café waar hij werkt (de Subway in Mirambo Street) en nodigde

me uit voor een kop koffie. Aan de toonbank vraag ik naar hem en verrassend genoeg noemt zijn collega mij direct bij naam. Andrew heeft zijn collega’s verteld over onze ontmoeting en ons gesprek over muziek. Nadat hij een cappuccino voor mij gemaakt heeft adviseert hij mij later naar de Triniti Bar (26 Msasani Rd) te gaan, een bar, restaurant en guesthouse met goede livemuziek. De slogan is Home Away From Home, voegt hij lachend toe, voor als ik heimwee heb. Voor ik de eerste slok van de heerlijke koffie heb genomen, begint Andrew te zingen. Nogal ongemakkelijk kijk ik om me heen. Zijn collega’s staan naast hem, en om ons heen kijken mensen op van hun gesprekken. En terwijl hij daar staat te zingen, in zijn schort, realiseer ik mij hoe dapper hij eigenlijk is door recht op zijn doel af te gaan. Net als veel mensen die ik hier vandaag heb ontmoet. En dit, realiseer ik mij, is wat Emma, de man op de boot, bedoelde. Na een couplet en een refrein kijkt Andrew me aan.

‘Welkom in Dar es Salaam,’ zegt hij, terwijl de hele tent losbarst in applaus. ˙

Wonder Workshop

africa924 / Shutterstock.com

Swaziland

Staatsbezoek aan

Het Zuid-Afrikaanse koninkrijk Swaziland is maar een klein landje, maar heeft bezoekers toch verrassend veel te bieden. The Big Five, imposante natuur en comfortabele lodges, het is er gewoon allemaal te vinden. Niels Bakker ging namens OOG VOOR AFRIKA op ‘staatsbezoek’ naar het prachtige land van koning Mswati III. ‘Of jullie nog op audiëntie kunnen bij de koning? Dat wordt lastig denk ik,’ zegt onze chauffeur Jackson lachend. ‘Hij heeft het nogal druk met zijn vijftien vrouwen!’.

Van Johannesburg naar Swaziland is een kleine vier uur rijden,

maar Jackson leidt ons soepel door het Zuid-Afrikaanse land.

Oostelijk van de metropool rijden we door de mijnstreek van Gauteng en het bosbouwgebied van de provincie Mpumalanga richting de grens van Swaziland. Het lijkt overigens wel of we een »

Tekst & foto’s: Niels Bakker

meunierd / Shutterstock.com

??

Shewula Mountain Camp

tour door Nederland maken, want na de dorpen Middelburg en Ermelo passeren we Amsterdam dat vlakbij de grensovergang met Swaziland ligt.

Iets verder gaan we bij Oshoek daadwerkelijk de grens over en zijn we in Swaziland. Hier is het ook meteen gebeurd met Nederlands klinkende namen, want de Swazi’s noemen de grenspost Ngwenya, de krokodil. ‘De auto hoeft hier niet meer op slot,’ zegt Jackson als we eenmaal in het land zijn. ‘Het is hier veilig.’

Hottest attraction We zijn dichtbij het natuurreservaat Malolotja. Het prachtige landschap wordt hier gevormd door groene heuvels en bergen die besprenkeld zijn met rotsen, spaarzame bomen en huisjes van de Swazi. Een veelbelovend begin van het natuurschoon van het land, maar voordat we Malolotja gaan bezoeken nemen we eerst een kijkje in de glasfabriek die net over de grens ligt. De eigenaren van de glasblazerij noemen hun fabriekje overigens zonder schroom ‘Swazilands hottest tourist attraction’, maar daar zijn vooral

de gloeiendhete ovens debet aan. Toch hebben ze hier leuke hebbedingetjes zoals The Big Five van glas. Het souvenirtje voor thuis is dus al binnen, maar we zijn toch vooral benieuwd naar de flora en fauna van Malolotja en dus rijden we naar het natuurpark.

Tarzan and Jane Malolotja ligt in het bergachtige westen van het land en dat betekent spectaculair landschap. Hoge bergen en heuvels die bedekt zijn met een groen tapijt zover je kunt kijken. Vlakbij Hawane ligt ook nog eens een dichtbegroeid ravijn tussen de bergen, waar je volgens de locals prachtig kunt abseilen.

Dat lijkt ons wel wat en dus zitten we even later in een safari-jeep die ons over een bonkige rode zandweg door de groene heuvels naar het ravijn brengt. Na wat instructies en wat moed verzameld te hebben suizen we voor we het weten als ‘Tarzan and Jane’ door de kloof met de jungle onder ons en de rotspartijen naast ons. Dat geeft een machtig gevoel en heel even voelen we ons de koning van Swaziland. »

??

De rit terug richting de Hawane lodge gunt ons nog een blik op groepen blesbokken, wilde zwijnen en nyala’s maar het mooiste moment van de dag komt wanneer een kudde zebra’s ons voorbij galoppeert over de schier eindeloze groene heuvels.

Platteland en Summerfield ’s Avonds in de lodge besluiten we om nog een dag door te brengen in het bijzonder fraaie noordwesten van Swaziland en zo rijden we de volgende dag naar Piggs Peak. Het stadje is vernoemd naar William Pigg die hier in de 19e eeuw een goudmijn ontdekte, en ligt vlakbij de Emlembe berg die met 1862 meter het hoogste punt van het land is. Hier vind je ook meteen twee Swazi-bezienswaardigheden die je eigenlijk niet mag missen.

De rotstekeningen van Nsangwini bijvoorbeeld, zijn een bezoek meer dan waard, al was het maar vanwege de mooie rit ernaartoe.

Nsangwini – dat overigens heel curieus ‘marihuana-gebied’ betekent – staat synoniem voor het plattelandsleven in Swaziland.

Heel authentiek, maar de rotstekeningen die we na een lastige

afdaling van de bergkam bereiken, zijn helemaal bijzonder. De tekeningen van de bushmen van 250 na Chr. vinden we goed zichtbaar maar ook onbeschermd op een grote rots op de flank van een dichtbegroeide berg. Het is maar goed dat deze unieke plek niet zonder gids te vinden is. Een nog veel grotere rots is een ander letterlijk hoogtepunt van noordwest Swaziland. We rijden daarom nog even langs de befaamde Sibebe rock, de op één na grootste granieten rots ter wereld. Alleen Ayers rock in Australië verslaat de Swazi-gigant qua omvang.

Aan het eind van de dag bereiken we de luxueuze Summerfield lodges, waar we comfortabel kunnen uitpuffen en ons gaan voorbereiden op een bezoek aan de kroonjuwelen van Swaziland: de wildparken Mkhaya, Hlane en Mlilwane.

Prins Bernard Het Mkhaya wildreservaat is misschien wel het beroemdste wildpark van Swaziland. Het gebied besloeg ooit een slordige 4.000 hectare, totdat niemand minder dan onze eigen Prins Bernard »

??

Summerfield Lodges

Hawane Lodge

Sibebe rock

de oppervlakte van Mkhaya hoogstpersoonlijk verdubbelde middels een aankoop van grond. Aan Mkhaya kleeft daarnaast nog een Nederlands tintje omdat de Neushoorn Stichting er een waterreservoir en uitkijkpost heeft gebouwd.

Met gids Bongani rijden we Mkhaya binnen en al meteen aan het begin van de safari vallen we in de prijzen, want er liggen nijlpaarden in een van de meertjes. Een fraaie binnenkomer, maar een paar kilometer verderop slaat ons hart een keer over wanneer een groep giraffen opduikt vanuit de bush. De schitterende dieren laten zich gelukkig gewillig portretteren en lijken ons niet eens in de gaten te hebben. De dag kan dan eigenlijk al niet meer stuk, maar als we daarna ook nog eens de zwarte neushoorn spotten, is zelfs gids Bongani opgetogen. Swaziland is beroemd om haar populatie vrij zeldzame zwarte neushoorns, dus is het zeer bijzonder om deze kolossen in het wild te zien.

Ook andere bewoners van Mkhaya laten zich overigens van hun beste kant zien. Tijdens de safari ontmoeten we nog impala’s, nyala’s, wildebeesten, krokodillen, wrattenzwijnen en tal van

bontgekleurde vogels. ’s Avonds slapen we in Mkhaya Stone Camp en ook dat is een unieke belevenis. De traditionele hutten van Stone Camp zijn halfopen en eigenlijk slapen we bijna buiten.

Vanuit de badkamer kijken we de volgende morgen ‘gewoon’ naar vervet apen en impala’s die rond onze hut rondscharrelen.

Majesteitelijke reuzen Hlane Royal National Park ligt ten noodoosten van Mkhaya en ook dit game park is een must-do. Het park dat aan de grens met Mozambique ligt, is groter dan Mkhaya en heeft daarnaast olifanten en leeuwen als topattractie in huis. ‘Leeuwen gaan we denk ik wel zien,’ zegt onze gids Johannes, ‘maar voor olifanten moet je geluk hebben.’ Het zal daarom wel onze lucky-day zijn, want na een groep aas-etende gieren te hebben gespot, zien we plotseling een drietal olifanten opdoemen. De adem stokt ons in de keel, zeker wanneer de majesteitelijke reuzen ook nog eens doodkalm op de safari-jeep komen afwandelen. De geweldige ontmoeting is een belevenis, maar gids Johannes is pas tevreden

??

wanneer we ook nog leeuwen hebben gezien. Dat blijkt overigens nog knap lastig, want op dit tijdstip van de dag ligt de koning der dieren graag te luieren in het lange gras. Toch laten enkele leeuwen zich heel even zien en dat betekent onbewust de kroon op dit bezoek.

This is Africa man!

Vanuit Hlane rijden we richting de Lebombo bergkam die Swaziland van Mozambique scheidt, om te overnachten in Shewula Mountain Camp. De rit gaat door de bergen over onverharde rode zandwegen totdat we bij Shewula arriveren.

Na een traditionele maaltijd tussen de al even traditionele hutten kijken we nog even naar het licht van duizenden sterren en de in brand gestoken suikerplantages die zo beter geoogst kunnen worden, om vervolgens in slaap te vallen.

Manzini met ongeveer 75.000 inwoners is de volgende dag het reisdoel. Het vroegere Bremersdorp schijnt een kleurrijke markt te hebben en die willen we graag zien. Erica Terpstra struinde hier Âť

Gil.K / Shutterstock.com

trouwens ook al eens rond voor haar reisprogramma en aan de hand van die beelden kon je al zien dat je op een typisch Afrikaanse markt bent beland. Heerlijk rommelig, maar ook gezellig. Er is hier van alles te krijgen en zeker wat groeten, fruit en kruiden betreft is heel exotisch Afrika te koop. We laten ons nog even verleiden om wat snuifpoeder te proberen, maar dat avontuur eindigt in een fikse niesbui. Tot grote hilariteit van de Swazi’s trouwens, die ons toeroepen: ‘This is Africa man!’

Sanctuary De Manzini market moet je gezien hebben in Swaziland, maar dat geldt zeker voor ons laatste bezoek. We willen ter afsluiting van het ‘staatsbezoek’ absoluut nog langs Mlilwane, een van Swazilands kroonjuwelen. Het leuke van deze schitterende sanctuary is, dat je er een typisch Hollandse activiteit kunt ondernemen. Je kunt hier namelijk gewoon fietsen. Hoewel, gewoon … Eenmaal op de fiets, rijden we tussen de zebra’s, impala’s, wildebeesten en wrattenzwijnen door, en dat is echt een avontuur op zich. Daar

komt nog eens bij dat Mlilwane over schitterend natuurschoon beschikt, dat onbewust model staat voor het enorm gevarieerde landschap van Swaziland. Graslanden, bush, bergen, bossen en meren; het hele scala van het land komt hier voorbij. Het is Swaziland op zijn mooist waardoor een mooiere afsluiting van het bezoek aan dit heerlijke landje niet denkbaar is.

En voor die audiëntie bij Mswati komen we graag een keer terug! ˙

Quickfacts

De opdracht was om te zien of Swaziland geschikt is voor een vakantie op zichzelf. Het antwoord van Niels Bakker: ‘Jazeker.

Ik ga zeker nog een keer terug. Ik wil weer naar Malolotja, maar ook naar het naastgelegen Songimvelo Game Reserve bij de Barberton Mountain Lands.’ Meer informatie over Swaziland en de plekken die Niels heeft bezocht vind je op www.thekingdomofswaziland.com Kijk voor reizen naar Swaziland op www.qasholidays.nl

?

column Mister Goodlife

In elke editie van Oog voor Afrika neemt Jos van Krimpen de lezer in zijn column mee naar The Good Life in zuidelijk Afrika. Bespiegelingen over mensen, plekken, activiteiten, natuur en cultuur door de man die door zijn gasten werd omgedoopt tot Mister Goodlife, www.mistergoodlife.nl. Als meester van het goede leven houdt hij een verborgen parel tegen de X-factor meetlat.

Le Lude - bubbly voor het goede leven Mister Goodlife was ook deze zomer in de Kaapse Wijnlanden. Hoewel het in juli en augustus in Kaapstad en omstreken flink kan stormen en regenen en de gemiddelde temperatuur tot zo’n 15 graden kan dalen, blijft de Westkaap ook in de ZuidAfrikaanse wintermaanden haar aantrekkingkracht behouden. Een van de redenen om hier ook in de winter te willen zijn is gelegen in de mogelijkheid om in relatieve rust (er zijn domweg minder toeristen) nieuwe restaurants en lodges te bezoeken en te testen. Vaak zijn de recent geopende plekken in de winter aan het proefdraaien (om er klaar voor te zijn als in november het seizoen start) en Mister Goodlife vindt het altijd fijn om in een zo vroeg mogelijk stadium deelgenoot te mogen zijn bij het ontstaan van een potentiële nieuwe Good Life hotspot.

Letterlijk verscholen achter het Hugenoten monument in Franschhoek ligt Le Lude MCC Estate. Sinds december 2015 zijn de deuren van dit nieuwe estate geopend voor het publiek dat hier kan langskomen voor een MCC tasting, voor lunch of diner in het restaurant met de naam Orangerie of voor overnachtingen in de Lily Pond villa. MCC staat voor Methode Cap Classic en is de officiële benaming van de champagnes van Zuid-Afrika. Hoewel op dezelfde manier geproduceerd als in Frankrijk en vaak van zeer goede kwaliteit, is de naam champagne zodanig beschermd dat andere herkomst gebieden, zowel binnen Frankrijk als daarbuiten, het woord champagne niet mogen gebruiken voor hun

mousserende wijnen.

Toen Mister Goodlife, op het terras van het Orangerie restaurant met magnifiek uitzicht richting de Franschhoek Mountains zijn eerste slok nam van de maiden vintage van Le Lude MCC realiseerde hij zich hoe de Zuid-Afrikaanse MCC zich de laatste tien jaar zowel kwalitatief als kwantitatief heeft ontpopt tot een wijn die van enorme toegevoegde waarde is voor The Good Life in Zuid-Afrika. Toen hij hier in 2002 voor het eerst kwam waren het eigenlijk alleen de MCC’s van Simonsig, Graham Beck en Haute Cabriere en later de Blanc de Blanc van Môreson die ‘agréable’ waren. Inmiddels voert bijna elk zichzelf respecterend wijnhuis zijn eigen MCC in een poging in te haken op de enorm toegenomen vraag naar bubbly in eigen land.

De eerste slok Le Lude MCC overtuigde Mister Goodlife, en ook de andere gasten vertoonden tekenen van opgewondenheid over alweer een geslaagde nieuwe MCC. De prachtige fles met LL relief ging door de handen van de tafelgenoten en werd bewonderend bevoeld en bekeken. De gerechten die tijdens deze winterlunch in de volle zon werden gepresenteerd waren van het niveau dat past bij de status die dit nieuwe domein in Franschhoek zich aanmeet.

Chique en casual tegelijk. Al met al genoot Mister Goodlife zich suf en verheugde hij zich bij voorbaat al op de reacties van gasten die hij hier in de nabije toekomst naar toe zal dirigeren. www.lelude.co.za

PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMI

Nick & Emil

Namibie Een speeltuin voor fotografen

De Nederlandse Nick van de Wiel woont en werkt in Zuid-Afrika, zijn habitat is het iSimangaliso NP, zijn passie natuurfotografie. Onlangs heeft Nick, met een foto van het Namibische Spitzkoppe, de landschapscategorie van de prestigieuze Nature’s Best Photography Africa-awards gewonnen. Samen met zijn collega Emil von Maltitz presenteert hij hun mooiste foto’s van Namibië.

Er zijn verschillende plaatsen op deze planeet die echt op de bucket list van elke landschapsfotograaf staan. De torenhoge Torre del Paine in Chili, de blauwe ijsbergfragmenten op de zwarte vulkanische zandstranden van IJsland, de majestueuze en de zwaartekracht tartende kliffen van Ha Long Bay in Vietnam, het iconische Yosemite en Death Valley in de Verenigde Staten en de Canadese Rocky Mountains. Iconische plaatsen die ons naar adem doen snakken door hun landschappelijke schoonheid. Als we over de woestijn praten, dan is er maar één iconisch beeld: de ongelooflijke en visueel uitgesproken Dead Vlei in Namibië met de rode zandduinen en fossiele bomen die hun versteende takken uitstrekken naar de hemel.

Landschappelijke schatten Namibië heeft echter veel meer visuele schatten voor de landschapsfotograaf dan alleen het Namib-Naukluft National Park en de beroemde Dead Vlei. Wanneer je je realiseert hoeveel fotografisch bijzondere locaties Namibië eigenlijk bevat, ben je plotseling niet meer verrast om deze plekken zo vaak als

prijswinnaars in internationale fotografiecompetities terug te zien.

Zoals dus ook de winnende foto’s van Emil en mij.

Omdat een groot deel van Namibië uit woestijn bestaat, is het logischerwijs grotendeels een woestijn-fotografielocatie. Voor onze landschapsfotografiereis Nature’s Light hebben we daarom ook gekozen voor de zuidelijke regio van Namibië. Voor het NamibNaukluft National Park met zijn bekende duinenrij culminerend in Sossus Vlei en Dead Vlei, de prominente en torenhoge rode berg van Spitzkoppe, de spookachtige overblijfselen van Kolmanskop en de spottende kokerbomen aan de rand van de Kalahari.

De grote leegte De verlatenheid is het eerste wat treft. Er wonen in Namibië ongeveer twee personen per vierkante kilometer. In Nederland zijn dat er iets meer dan 408. Dit betekent lege wegen, lege heuvels, leegte overal. Het landschap kaal en bloot, zoals de beenderen van een gebleekt skelet. Overal waar je kijkt is de geologische geschiedenis zichtbaar, maar nergens is dit duidelijker dan op het eenzame stuk van de geasfalteerde weg tussen Lüderitz »

Tekst & foto’s: Emil von Maltitz & Nick van de Wiel

IBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO

PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMI aan de kust en de woestijnstad Aus. Hier ligt de weg kaarsrecht over de Khoichab Depressie. Een warm waas glinstert in de verre horizon. Een rechte lijn van stroomkabels lijkt anachronistisch in deze wereld van hard zand, grind en rotsen. De vreugde voor de fotograaf is te vinden in de vele soorten kleuren, lijnen en vormen.

Speeltuin voor de fotograaf Lüderitz is een kleine havenstad aan de kust, van duidelijk Duitse afkomst. Het ontstaan ervan en het begin van de Europese kolonisatie is grotendeels te danken aan de grote hoeveelheid vis in de Atlantische Oceaan en het onverzadigbare menselijk verlangen naar diamanten. Het levert ons fotografen de spookachtige, maar toch pittoreske verlaten diamantmijnstad Kolmanskop op.

De combinatie van door tijd versleten gebouwen die langzaam worden uitgehold door de wind en overgenomen door het zand, met de nog steeds heldere pastelkleuren van verf, zorgt voor een groot aantal ongelooflijk fotogenieke mogelijkheden. Een fotografievergunning maakt het ook mogelijk toegang tot de stad in zand te krijgen buiten de normale openingstijden om. Dan kun je nog voor zonsopgang de met zand gevulde huizen bezoeken.

Als de zon eindelijk over de rand van de duinen komt, ben je al op je plaats om het samenspel van het warme zonlicht tegen de verweerde deuren en muren van de verlaten huizen vast te leggen.

De stad is zo griezelig stil dat – ook al ben je met een groep aan het werk – je je rot schrikt als je een kamer binnenloopt waar al iemand staat te fotograferen. Overal waar je beweegt is er alleen het geluid

van de wind die onverbiddelijk vreet aan het droge hout en de versleten muren van cement. De kozijnen kraken en slaan continue, en het zand fluit door gaten in de plafonds.

Als je in de late namiddag fotografeert, en de batterijen van je zaklamp begeven het, dan is het niet moeilijk jezelf in een horrorfilm te wanen terwijl je op de tast door de gangen van het verlaten ziekenhuis loopt ... Gelukkig staan wij buiten bij de poort klaar met warme chocolademelk om een nabespreking te houden, waarna we de sterrenhemel boven Kolmanskop gaan fotograferen.

De kokerbomen De vreemd ogende kokerbomen op bizarre rotsformaties als een leger soldaten zijn eveneens geweldige fotografieonderwerpen.

De Quiver Tree of Kokerboom is te vinden in de droge zone aan de rand van de Kalahari woestijn in Botswana, Zuid-Afrika en Namibië.

De populaire en bekende beelden van deze bomen zijn doorgaans genomen vanaf de heuveltoppen in de buurt van Keetmanshoop.

Elders is de dichtheid van de bomen veelal niet groot genoeg om tot interessante composities te komen. Voor ons lijken het skeletten die opstaan uit de rotsachtige grond, hun ledematen dramatisch uitstrekkend naar de hemel als in een smeekbede. Om die reden fotograferen wij ze vaak in zwart-wit, zodanig dat hun takken extra gebleekt lijken tegen de donkere hemel. Maar het zou een vergissing zijn ze alleen in zwart-wit te fotograferen.

De gouden kleur van hun bast gloeit magnifiek bij zonsop- en zonsondergang, wanneer de hemel feloranje wordt. »

IBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO

PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMI Keetmanshoop is daarnaast bekend om de ‘Giant’s Playground’ met z’n bizarre rotsformaties waar het lijkt alsof een reus letterlijk grote blokken steen in gekke scheve torens heeft gestapeld.

Spitzkoppe In het westen van Namibië’s Kalahari, op een steenworp afstand van de Skeleton Coast, ligt Spitzkoppe. Deze ongelooflijke rots van oranje gekleurde graniet rijst ruim 600 meter op uit het vlakke landschap en is als een gigantisch baken vanaf tientallen kilometers zichtbaar. De geologische massa van Spitzkoppe doet denken aan Australië’s Uluru (Ayer’s Rock). Een onverwacht hoogtepunt van natuurlijk graniet, waarvan de oranje tinten dramatisch contrasteren tegen de azuurblauwe hemel. Zo uniek en primordiaal is dit landschap dat de producenten van de film 10,000 BC Spitzkoppe kozen als filmlocatie. De camping aan de voet van de berg wordt door de lokale bevolking uitgebaat met een klein en eenvoudig restaurant naast een paar simpele hutten.

De meeste bezoekers kamperen het liefst in de buurt van een van de kenmerkende rotsen. Het geeft de gelegenheid om de hele dag door het gebied te dwalen, op zoek naar de mooiste beelden. Stel je eens voor: je zit op een hoge rots met uitzicht op de Melkweg, duidelijk zichtbaar in de hemel boven je, als een lint van twinkelende lichtjes dat langzaam naar de westelijke horizon glijdt.

Dead Vlei Het is waarschijnlijk de meest bekende uitgedroogde kleivlakte in de wereld en een absoluut ‘bucket list-item’ voor fotografen uit de hele wereld. Om de hordes toeristen voor te zijn, moet je zoals wij doen, verblijven in de Sossus Dune lodge, die binnen de grenzen van het Nationaal Park ligt. Bereid je dan voor op een ongelooflijke ervaring van pure eenzaamheid als de omvang en de stilte van de woestijn op je indaalt. We hebben vaak gesproken met andere reizigers die de zeldzame gelegenheid hadden om dit unieke landschap zonder andere bezoekers te verkennen. Ze hebben de neiging om te spreken van ‘spirituele ervaringen’ en een gevoel van ontzag. Niets bereidt je voor op het moment dat je de duinrand over gaat en die eerste glimp van de oude en versleten stammen van de ruim zevenduizend jaar oude acacia bomen ziet die vastberaden op de door de zon gebakken en gebarsten roestbruine bodem van de vlakte staan. Sierlijk en tegelijkertijd treurig, bevroren in een dans van de tijd. Het is belangrijk om af en toe de camera aan de kant te leggen, en de omgeving werkelijk in je op te nemen.

Vanuit de lucht Het zien van de woestijn vanuit de lucht beneemt me altijd weer de adem. De enorme omvang van de duinenrijen wordt alleen dan duidelijk. De schaal is bijna onbegrijpelijk. Lopend word je voortdurend misleid door te denken dat er vast niets »

IBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO

PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMI meer is na de volgende duin. In de lucht besef je hoe ver weg de horizon werkelijk is. Naar beneden kijkend zie je de ene na de andere prachtig vorm en een fantastisch lijnenspel. Het is een echt geweldige, fenomenale ervaring. Vanuit fotografisch oogpunt zou ik de helikoptervluchten boven die in een vliegtuigje aanraden. Doordat de deuren verwijderd zijn, krijg je kristalheldere en scherpe beelden van de duinen en hun surrealistische patronen. Eenmaal in de lucht, cirkelend boven Dead Vlei, of juist op zoek naar de sporen die gemsbokantilopen maken als ze over de duinen dwalen, zie je de leegte, de kracht, het gevaar, isolement en de intense schoonheid.

Namibië is buitengewoon om te fotograferen en te verkennen. Je verlaat het land met beelden die van een andere planeet lijken te komen. Dat is ook voor ons de reden om elke keer weer terug te komen. Hoe dan ook, Namibië als geheel verdient de titel ‘bucket list-locatie voor fotografen’ absoluut. ˙

Quickfacts De winnende foto van Nick van de Wiel heeft in het Iziko museum in Kaapstad gehangen en is vanaf september in het Smithsonian Museum of Natural History in Washington DC te bezichtigen.

Samen met fotograaf Emil von Maltitz heeft Nick de Nature’s Light Photography Tours & Workshops opgericht, waarbij ze een jaarlijkse 13 dagen durende Landschapsfotografie workshop naar Namibië aanbieden. Ook Emil is een gelauwerd fotograaf. Zijn zwart-wit foto van de kokerbomen heeft in 2015 in de publicatie ‘100 best landscape images of the world’ van de International Landscape Photographer of the Year gestaan, en een andere foto van de kokerbomen prijkt in de 2016 jaarkalender van Nikon International.

Mee op de dertiendaagse fotografiereis? www.natureslight.co.za/13-day-composing-thedunes---namibia.html

IBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO NAMIBIË PORTFOLIO