Opinieblad Forum 09

Opinieblad vno-ncw Ondernemers, politiek en maatschappij

#09/10.05.13

Wie bewaakt het web?

Opstelten versus cybercriminelen achtergrond awbz: we doen het nog collectiever dan Cuba 24

actueel Belastingparadijs? Nee, maar wel aantrekkelijk 16

buiten beeld Rijkman Groenink: ‘Mij niet boos afgekeerd’ 35

inhoud #09 14

Rubrieken 4 Opinie vno-ncw • Omgevingswet graag in een keer goed • Bescherming tegen acquisitiefraude stap dichterbij • Aanpak regeldruk: richting is goed, route onduidelijk • Laat Duitsland voorbeeld zijn voor industriebeleid • lwv: Aanpak die werkt verdient navolging

8 De foto De witte motor

14 En zoon ‘Mijn vader is een vechter’

21 Scheer

22

37

Terugverdienen

22 Vijf vragen aan Marietje Schaake, lid van het Europees Parlement voor D66

23 Uitspraken 29 Vereniging 35 Buiten beeld Rijkman Groenink

36 Ondernemerspanel Hoera, de regeldruk neemt af

37 Mohikanen ‘In Engeland trekken ze er nog geld voor uit’

42 Reacties ‘Bedrijven juist belangrijk voor stimuleren welvaart’

43 Overlevers Honig

43 Colofon

2

FORUM #09/10.05.13

16

10 24

Artikelen 10 Opstelten: hoeder van het wereldwijde web?

Opjagen, in de hoek drijven en oppakken. De jacht op de cybercrimineel is geopend, als het aan minister Opstelten ligt. En dus moet de politie de hackers met gelijke middelen kunnen bestrijden, vindt hij. Maar zet dat echt zoden aan de dijk?

16 Nederland belastingparadijs?

Palmbomen, witte stranden en een stralende zon. Zo ziet een belastingparadijs eruit toch?

Niet dus volgens de Britten en Mongolië. Volgens hen is ook Nederland een paradijs voor belastingontwijkers. ‘We zijn geen bananenrepubliek.’

38

24 Nederland is kampioen We vonden onszelf natuurlijk al bijzonder, maar eigenlijk zijn we uniek. Als het gaat om wat we collectief uitgeven aan de zorg voor ouderen en gehandicapten is Nederland de absolute kampioen. Houden we dat nog in de hand?

38 Bart Wigman blijft een optimist De klap dreunt nog na. Jaren ongebreideld groeien. Tot ineens ook bij de grootste interieuren tentoonstellingsbouwer van Europa Gielissen de crisis toeslaat. Maar zijn mensen zo op straat flikkeren, dat kon directeur-eigenaar Bart Wigman niet. ‘Zo’n bedrijf wil ik niet zijn.’

3

FORUM #09/10.05.13

jeroen poortvliet

opinie vno-ncw

Koninklijke glans Daar zit je dan. Om het fameuze koningslied maar even te parafraseren. Eervol getuige van de indrukwekkende ceremonie in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Heel bijzonder door het plechtstatige karakter. En tegelijkertijd ook heel persoonlijk door de woorden van dank van onze nieuwe koning Willem-Alexander gericht aan zijn moeder, prinses Beatrix.

Ook het bedrijfsleven is haar veel dank verschuldigd voor de afgelopen 33 jaar. Het koningshuis heeft de positie om het visitekaartje van Nederland te zijn. Een rol die koningin Beatrix altijd zeer serieus heeft genomen. Ik heb dat zelf mogen meemaken, tijdens de vele bedrijven­ missies die de afgelopen jaren in het verlengde van de staatsbezoeken van het Koninklijk Huis zijn georganiseerd.

De ronde tafels met bedrijfs­leven en bewindslieden van beide landen waren altijd zeer succesvol. Dat was mede te danken aan het feit dat onze koningin daarbij aan­wezig was. Want een koningshuis heeft toch iets extra’s. Dat valt niet te vergelijken met een president, is mijn ervaring. Laatst in Duitsland was dat weer overduidelijk. De uitstraling, de publiciteit: die zijn onnoemelijk veel groter rond een koninklijk

bezoek. Een glans die ook afstraalt op het Nederlandse bedrijfsleven.

Natuurlijk sluit een koning of koningin geen orders af. Maar koninklijke aanwezigheid kan net dat duwtje geven of het contact opleveren dat je als bedrijf goed kunt gebruiken. Zeker in landen waar de overheid een heel bepalende rol speelt in de economie.

Met het nieuwe koninklijke paar zal dat niet anders zijn. Als prins en prinses leidden zij al eerder missies naar bijvoorbeeld Brazilië.

Vanuit die ervaring kan ik zeggen dat zowel koning Willem-Alexander als koningin Máxima ondernemersbloed door hun aderen hebben stromen. Hoe zij hun rol precies gaan invullen, is nog niet bekend.

Dat ze hem met verve zullen vervullen, daarover heb ik geen enkele twijfel.

Bernard Wientjes Voorzitter vno-ncw

Aanpak regeldruk: richting is goed, route erheen onduidelijk • Kabinet komt met nieuw programma regeldruk • Doelstelling van 2,5 miljard reductie is mooi • Maar concrete uitwerking ontbreekt Irritatie bij ondernemers over de regeldruk. Eigenlijk is er niets nieuws onder de zon. Al in 1994 presenteerde toen­malig staatssecretaris Anneke van Dok van Economische Zaken een ambitieus plan om er wat aan te doen. In de jaren tot 2002 moest de lastendruk met 25 procent omlaag. Helaas bleef de reductie steken op een schamele 6 procent. Ook de kabinetten die volgden, moesten alle zeilen bijzetten om hun reductiedoelen te halen. Het zou mooi zijn als het kabinet-Rutte II zijn doelen wél haalt.

Aan de reductiedoelstelling in het programma Goed geregeld, een verantwoorde vermindering van de regeldruk zal het niet liggen. In drie jaar tijd moet er voor 2,5 miljard euro aan regeldruk minder zijn.

En volgens het kabinet zullen vooral bedrijven daarvan profiteren.

Het kabinet wil dit bereiken door onder meer slimmer toezicht, minder stapeling van toezicht, een betere (digitale) dienstverlening en groei van het gebruik van het zogenoemde Ondernemingsdossier (waardoor ondernemers maar eenmaal hun gegevens hoeven aan te leveren aan de overheid).

4

FORUM #09/10.05.13

De plannen zijn prima, maar de concrete uitwerking ontbreekt. Het plan van aanpak zoals dat er nu ligt, voelt in zijn huidige opzet nog het meest aan als een soort regeerakkoord. Het bevat een beschrijving van de onderdelen, meer dan dat het een actieplan is met concrete doelen waarop het kabinet valt te controleren en is af te rekenen. Gevolg is dat onduidelijk is hoe het kabinet de besparingen denkt te realiseren.

Voor 1,3 miljard euro aan maatregelen lijkt te zijn ingevuld. Zo wordt de maatregel ‘uniformering loonbegrip’ genoemd. Waarvan staats­ secretaris Weekers van Financiën eerder nog riep dat deze voor het bedrijfsleven lastenneutraal – dus zonder voordeel - zou worden doorgevoerd. Het kabinet verwacht verder veel van de zogenoemde maatwerkaanpak. Deze aanpak gericht op het wegnemen van belemmeringen waar ondernemers het meeste last van hebben, moet leiden tot een ‘zeer merkbare vermindering’ van de regeldruk. Maar het is niet duidelijk wanneer de eerste resultaten mogen worden verwacht.

Het is te hopen dat het kabinet de plannen alsnog concretiseert, zodat ondernemers eindelijk eens de vruchten gaan plukken van die beloofde vermindering van regeldruk.  www.vno-ncw.nl/regeldruk

opinie vno-ncw

• Nederlands industriebeleid jarenlang weinig consequent • Neem voorbeeld aan de Duitsers Nederland en Duitsland, twee buren die economisch erg met elkaar verbonden zijn. Toch doet de eerste het economisch slechter dan de tweede. Een belangrijke reden is het consequente industriebeleid van de Duitse overheid. Daar moet het kabinet-Rutte een voorbeeld aan nemen bij de verdere vormgeving van het topsectorenbeleid.

‘In hoog tempo laten we de industriële samenleving van de 19de en 20ste eeuw achter ons. Nederland wordt een kennis- en dienstensamenleving’, voorspelde het regeerakkoord van het kabinet-Balkenende IV in 2007. Inmiddels is door de crisis alles veranderd. Het belang van de industrie, van hightech tot voeding, als export- en innovatiemotor staat weer op de agenda.

Het gerenommeerde economische onderzoeksinstituut iw Köln heeft in 2012 het industriële vestigingsklimaat en de dynamiek in de belangrijkste industrielanden onderzocht. Duitsland behoort volgens dit onderzoek tot de wereldwijde top onder de noemer strong and growing. Ook Nederland wordt aangemerkt als sterk industrieland, maar veel minder dynamisch: strong and shrinking.

Meest waarschijnlijke reden voor dit verschil: Duitsland voert sinds jaar en dag een consequent industriebeleid, terwijl in Nederland dat beleid om de paar jaar wijzigt. Ook de opkomst van China heeft aan het Duitse beleid weinig veranderd.

Dat geeft bedrijven vertrouwen en duidelijkheid voor de langere termijn.

Met het topsectorenbeleid is er hernieuwde aandacht voor de Nederlandse industrie, die er nu een stuk beter voorstaat in de beeldvorming dan in 2007.

Maar het topsectorenbeleid is nog niet af. Het komt nu in een belangrijke fase waarin de fundamenten voor dit beleid moeten worden gelegd, met een duidelijke en vraaggestuurde inzet van publieke onderzoeksmiddelen en een stevig techniekpact. Dat laatste moet een belangrijk knelpunt van de industrie aan­ pakken: het gebrek aan technici. Daarna is het zaak het beleid een langere periode vol te houden. Aan de Duitse economie kun je zien waarom. 

wandelgangen

extra bezuinigingen zijn bespreekbaar Het kabinet is bereid om de komende tijd met de oppositie in de Tweede Kamer over eventuele extra bezuinigingen in 2014 te praten, maar wil dat wel achter gesloten deuren doen. Dat zei minister Dijsselbloem van Financiën in reactie op het verzoek van een aantal fracties. Hij wil de afspraken die met werkgevers en werknemers in het sociaal akkoord zijn gemaakt, niet op het spel zetten door allerlei plannen openbaar te bespreken. ‘Dan ga ik te dicht langs de afgrond waarin het sociaal akkoord kan verdwijnen.’

De oppositie is niet te spreken over de aanpak die het kabinet tot dusver heeft gekozen: een ontwerpbegroting naar Brussel sturen onder voorbehoud van een aanvullende bezuiniging van 4,3 miljard euro. cda-Kamerlid Eddy van Hijum spreekt van een ‘boterzachte’ begroting.

Wouter Koolmees van D66 vindt dat het kabinet ‘van akkoord naar akkoord hobbelt en een spoor van ongedekte cheques achterlaat’. Dijsselbloem houdt het erop dat het begrotingsstuk voor Brussel alleen de ‘richting’ van het beleid moest aangeven. Over de precieze invulling kan dus nog gepraat worden, ook met de oppositie. dijkstra

Laat Duitsland voorbeeld zijn voor industriebeleid

www.vno-ncw.nl/industriebeleid

wandelgangen

pvda worstelt met schaliegas PvdA-Kamerlid Jan Vos wil een keuze voor proefboringen naar schaliegas voorleggen aan de partijleden. Daarmee reageert hij op een motie die is aangenomen op het recente partijcongres.

Die luidde dat de Pvda niet mag instemmen met proefboringen.

Vos heeft onlangs aangegeven dat hij voor 5

schaliegas is als dat schoon en veilig uit de grond kan worden gehaald en de winning een tussen­ oplossing is voor het energievraagstuk. Eerder was de PvdA tegen de winning van schaliegas in Nederland. Momenteel onderzoekt minister Kamp van Economische Zaken wat de schadelijke effecten zijn van de winning. Zijn die er niet, dan wil Vos in augustus een positief besluit aan de leden voorleggen. Partijleider – en ingenieur – Diederik Samsom ziet op korte termijn geen mogelijkheid om schoon en veilig te boren.

Wat hem betreft is de fractie dus tegen.

FORUM #09/10.05.13

dijkstra

Koolmees: niet akkoord

Vos: stemadvies

opinie vno-ncw

Minister Kamp van Economische Zaken gaat werk maken van de belofte in het regeerakkoord om de publiekrechtelijke bedrijfsorganisaties (pbo’s), ofwel de bedrijfs- en productschappen, af te schaffen. Hij wil dat snel doen, met het oog op de jarenlange discussie die eraan vooraf is gegaan, maar ook zorgvuldig, gezien de publieke taken van de pbo’s die moeten worden gewaar-

Omgevingswet graag in een keer goed • Goed dat het eerste concept Omgevingswet er ligt • Maar de wet lijkt nog niet compleet Goedkoper, sneller, duurzamer en voorspelbaarder ondernemen en inves­ teren: de beloftes die de nieuwe Omgevingswet in zich draagt zijn groot.

Hoe mooi zou het zijn als alle wetten en regels rond het omgevingsrecht ondergebracht zouden worden in één wet in plaats van in meer dan zestig wetten en honderden algemene maatregelen van bestuur en ministeriële regelingen op het gebied van milieu, natuur, water en ruimtelijke ordening?

Daarom is het ook goed nieuws dat het kabinet een conceptversie van de Omgevingswet heeft uitgewerkt. Op hoofdlijnen ziet die er goed uit. Maar – zoals altijd – is het de uiteindelijke uitwerking die telt. Wat dat betreft zijn er nog wat losse eindjes. Zo is het nog onduidelijk welke onderdelen van het omgevingsrecht er wel en niet in de Omgevingswet worden ondergebracht.

Dat zou geen witte vlek mogen zijn. De nieuwe systematiek, om alles helder op een rij te zetten, wordt namelijk om zeep geholpen als er later elementen aan vastgeplakt moeten worden. Bovendien is het essentieel dat alle wetten ter bescherming van de omgeving in de nieuwe wet worden opgenomen, dus ook bijvoorbeeld de Wet milieubeheer, de natuurwetten, de Wet geluidhinder en de Wet bodembescherming.

Ook is het belangrijk dat de nieuwe wet aansluit bij de dagelijkse praktijk van bedrijven. Daarin schiet de conceptversie van de Omgevingswet nog duidelijk tekort. Als het gaat om regels die specifiek betrekking hebben op bedrijven, moeten de rechten en plichten voor bedrijven duidelijker vast­ gelegd worden. Verstandig zou zijn om een onderscheid te maken naar aard en omvang van bedrijven. Ondernemers, overheden, burgers en rechters kunnen dan veel beter zien welke regels voor welk type bedrijven gelden.

Het werkt namelijk averechts om alle bedrijven in Nederland over één kam te scheren. Voor een winkel gelden nu eenmaal andere regels dan voor grote industriële installaties.  www.vno-ncw.nl/omgevingswet

6

terugzien’. Wat hem betreft moet Kamp alles voor 2014 regelen.

Verhoeven: sneller

wandelgangen

als niet goedschiks, dan quotum Minister Asscher van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft de Tweede Kamer nog eens uitgelegd wanneer het quotum voor arbeidsgehandicapten in werking treedt. In eerste instantie krijgen werkgevers de kans om zelf het benodigde aantal arbeidsplaatsen te realiseren.

In de jaren 2015 en 2016 moeten er in totaal 11 duizend banen voor arbeidsgehandicapten bij komen. Lukt dat niet, dat stelt Asscher alsnog een quotum in voor alle bedrijven met meer dan 25 werknemers.

Uiteindelijk moet in 2026 een maximum van honderdduizend extra banen in de marktsector (inclusief de zorg) worden bereikt. D66 en de sp wilden dat Asscher meteen, in 2014, zou beginnen met het evalueren van de regeling, en zo nodig ook met het instellen van een quotum. Die motie werd echter verworpen. dijkstra

kamp schaft pbo’s snel én zorgvuldig af

borgd. Die taken worden overgeheveld naar de ministeries van Economische Zaken en Volksgezondheid. Het bedrijfsleven dat onder de pbo’s valt, kan er zelf voor kiezen om andere taken voor eigen rekening te continueren, aldus Kamp.

Na een laatste consultatieronde en de indiening van het wetsvoorstel wil de minister op 1 januari 2014 beginnen met de overheveling van taken.

Dat duurt te lang, vindt D66-Kamerlid Kees Verhoeven. Hij vindt dat de afschaffing van de pbo’s niet verder mag worden vertraagd, waardoor ondernemers ‘nog langer de verplichte heffingen moeten betalen waar ze erg weinig voor

dijkstra

wandelgangen

Asscher: quotum quod non

FORUM #09/10.05.13

jeroen poortvliet

opinie vno-ncw

lwv

Succesvolle aanpak verdient navolging In veel bedrijven kennen we het begrip operational excellence.

Deze chique term betekent feitelijk niets anders dan dat ervaringen worden uitgewisseld binnen onderdelen van een bedrijf of tussen verschillende bedrijven en zelfs sectoren. Om zo te leren van elkaars ervaringen en vanuit betrokkenheid te werken aan een ver­ betering van bedrijfsprocessen of producten. Ook bij de overheid zou deze aanpak verfrissend kunnen werken. En veel belangrijker: concrete resultaten kunnen opleveren. Een project uit mijn eigen regio gericht op het terugdringen van de jeugdwerkloosheid, brengt goed in beeld wat er mogelijk is.

In Venlo is bijna één op de vier jongeren werkloos. Dat is niet iets om blij van te worden. De gemeente heeft nu gekozen voor een heel on­con­ventionele aanpak van het probleem. Idee daarachter is dat jongeren die zonder werk zitten niet langer in de bijstand terechtkomen.

In plaats daarvan krijgen ze een arbeidscontract met de gemeente aangeboden. Doordat de jongeren feitelijk in dienst zijn bij de gemeente, kan deze hen detacheren bij werkgevers. Die lopen daardoor veel minder risico en zullen sneller bereid zijn hen werk aan te bieden.

Onder begeleiding van een werkcoach van het Werkplein doen de

jongeren zo ook nuttige werkervaring op. Verder kan hen zo gemak­ kelijker worden gewezen op hun rechten en plichten en in voorkomende gevallen worden gekort op hun loon. De alternatieve aanpak heeft zijn effect niet gemist. Sinds het begin van het project in 2010 is de jeugdwerkloosheid onder jongeren in Venlo met 45 procent gedaald.

Dat de overheden in dit land inhoudelijk en financieel tot elkaar zijn veroordeeld, is een gegeven. Maar ik hoop niet dat een succesvol regionaal project zoals dat in Venlo ten prooi valt aan de Haagse bureaucratie, alleen maar omdat het wellicht niet volledig valt binnen de landelijke kaders. De beste manier om creatieve geesten voor langere tijd monddood te maken, is hen te vertellen waarom iets niet kan. Dit soort regionale initiatieven moet worden beoordeeld op effectiviteit en dus op resultaat. Het Venlose voorbeeld bewijst dat er forse verbeteringen en besparingen mee zijn te realiseren.

Operational excellence zou bij de overheid op zijn minst op provin­ciaal niveau mogelijk moeten zijn, maar beter nog op landelijke schaal.

Want zo is er echt nog veel te winnen.

Jan Zuidam Voorzitter lwv

Bescherming tegen acquisitiefraude stap dichterbij • Jaarlijks 400 miljoen schade door acquisitiefraude • Ondernemers worden (nog) niet beschermd • Initiatiefwetsvoorstel lijkt hierin verandering te brengen Denk je als ondernemer een mooie vermelding in een bedrijvengids te krijgen, blijkt dat je je goede geld hebt uitgegeven aan een volstrekt onvindbare naamsvermelding op een schimmige website. Of je con­ troleert volgens afspraak gegevens voor een gratis plaatsing en in de kleine lettertjes teken je een contract voor duizenden euro’s. Of er zit een factuur in de post en grondige bestudering van alle kleine lettertjes leert dat het een ‘offerte’ is! Het zijn maar enkele voorbeelden van acquisitiefraude.

Deze bewuste misleiding – want daar gaat het bij acquisitiefraude om – is niet nieuw. De eerste klachten die hierover bekend zijn, dateren van een jaar of dertig geleden. Bedrijven hebben er veelvuldig mee te maken. In 2004 werd er zelfs een speciaal Steunpunt Acquisitiefraude (saf) opgericht om het tij te keren en slachtoffers bij te staan.

Maar alle inspanningen ten spijt blijken de malafide praktijken niet gemakkelijk aan te pakken. Fred Speijers, destijds landelijk fraude­ officier, trok de parallel met het plantje zevenblad. Als je dat eenmaal in je tuin hebt staan, kom je er niet meer van af. Bedrijven voelen zich 7

FORUM #09/10.05.13

in hun strijd tegen fraudeurs extra op achterstand gezet. Individuele consumenten kunnen sinds 2008 terugvallen op de Wet oneerlijke handelspraktijken. Maar helaas geldt die wet niet voor bedrijven. Met als gevolg dat zij jaarlijks voor zo’n 400 miljoen euro het schip in gaan.

Minister Ivo Opstelten van Veiligheid en Justitie zei in februari dat hij de uitspraak van de rechter in een zaak over acquisitiefraude wilde afwachten voordat hij actie zou ondernemen. De uitspraak die er nu ligt, is helder. De gedaagde heeft zich volgens de rechter schuldig gemaakt aan oneerlijke handelspraktijken. Maar helaas achtte de rechter zich niet bevoegd tot het doen van een algemene uitspraak.

Daarvoor verwees hij naar de wetgever. Niet de minister, maar de Tweede Kamer lijkt nu de sleutel tot een snelle oplossing in handen te hebben. sp-Kamerlid Sharon Gesthuizen, die zich al jaren hard maakt voor de bescherming tegen acquisitiefraude, heeft samen met vvd-Kamerlid Foort van Oosten het initiatief genomen om deze vorm van fraude voortaan wettelijk aan te pakken. Het is te hopen dat de Kamer hieraan steun geeft. Waarna minister Opstelten dit voor ondernemers zo belangrijke initiatief zo snel mogelijk kan omzetten in wetgeving.  www.vno-ncw.nl/criminaliteitsbeheersing

de foto rubrieksnaam

De witte motor Hong Kong, 30 april – Een vrouw controleert een blik melkpoeder in het Mongkok district in Hong Kong. Na het melamine-schandaal in 2008 vertrouwen Chinese ouders hun eigen melkpoeder niet meer. In grote hoeveelheden wordt in het buitenland poeder ingekocht. Daardoor is er in de Nederlandse schappen soms geen melk meer te vinden. Op korte termijn kan de productie niet worden verhoogd. Melkpoederfabrikanten, levensmiddelenorganisaties (fnli) en supermarkten (cbl) willen zo snel mogelijk overleg met de Nederlandse overheid en de Chinese ambassade.

Zij willen maatregelen die de handel van babymelkpoeder naar China aan banden legt. In veel supermarkten kunnen klanten nu al niet meer dan een pak van het poeder meenemen. Supermarktketens overwegen ook om melkpoeder voortaan bij de kassa te leggen, net als sigaretten.

Tekst: Marcia Timmermans | Foto: Lam Yik Fei/Bloomburg/Getty Images

8

FORUM #09/10.05.13

rubrieksnaam

9

FORUM #09/10.05.13

omslag

Tekst: Remko Ebbers | Foto: Cineliz/hh, Peter Hilz/hh | Beeldbewerking: Link Design

Hoe vangt Opstelten de cyberboef?

Gehackt of een ddos-aanval achter de rug? Voor ondernemers en de overheid is digitale criminaliteit bijna dagelijkse business geworden. Daar moet hard tegen opgetreden worden, vindt Justitieminister Opstelten. Met een nieuwe wet. Maar waar blijft de digitale wijkagent?

10

FORUM #09/10.05.13

Op een dag merk je dat je website trager en trager wordt zodat hij onbereikbaar is voor klanten. Hier is iets aan de hand. Je vermoedt een aanval door cybercriminelen die proberen je systeem in te komen. En wat doe je als er inbrekers voor de echte deur staan? Je gaat naar de politie.

Veel ondernemers nemen die moeite niet meer bij trammelant aan de digitale deur. Te vaak hebben ze aan de balie gehoord: ‘Er is nog geen strafbaar feit gepleegd, kom maar terug als ze binnen zijn geweest en je webwinkel hebben leeggehaald.’

Phishing, hacken, spam, het zijn termen uit de computercriminaliteit waar ondernemers snel vertrouwd mee zijn geraakt. Cybercrime wint aan ‘populariteit’ omdat de pakkans nihil is en de opbrengsten groot kunnen zijn. In april vonden onderzoekers in de vs een botnet, een netwerk van 120 duizend gehackte pc’s, dat niets anders deed dan klikken op advertenties op malafide sites. De advertenties werden via bonafide tussenhandelaren verkocht. Per klik werd afgerekend en het Britse onderzoeksbureau Spider.io, dat de fraude ontdekte, schatte dat via het botnet per maand 6 miljoen dollar werd binnengehaald bij de adverteerders.

Het ministerie van Justitie en Veiligheid wil – terecht – cybercrime hard aanpakken. Met een nieuw wetsvoorstel wil minister Opstelten de aanvalskracht van de politie fors uitbreiden om cybercriminelen in de kraag te vatten. Het gaat met name om ‘het binnendringen van computers en het plaatsen van software op die computers, het op afstand doorzoeken van computers ongeacht in welk land die staan, het op afstand ontoegankelijk maken van gegevens en het strafbaar maken van het helen van digitale gegevens’, aldus een woordvoerder van Opstelten.

De afgelopen weken pleitte ook Ronald Prins van Fox-it in diverse media voor een dergelijke aanpak. Fox-it test onder andere de beveiliging van bedrijven en instanties door deze op verzoek te hacken. Prins is ook een belangrijke adviseur van het ministerie.

11

Neelie Kroes pakt botnets aan De Association of the German Internet Industry coördineert het Europese Advanced Cyber Defense Center (acdc). Een driejarig project van 16 miljoen euro. Het acdc doet onderzoek naar maatregelen om de botnetproblematiek grootschalig aan te pakken. De tu Delft doet als Nederlandse deelnemer mee aan dit project samen met een internationale groep grote industriële spelers en een kennisinstituut. acdc is een van de eerste acties binnen de nieuwe Europese strategie voor cybersecurity die Eurocommissaris Neelie Kroes in februari lanceerde.

opschepper Al zit er een telefoonlijn tussen, je ziet Erik Poll bijna meewarig zijn hoofd schudden bij de plannen van Opstelten.

Poll is associate professor bij de Radboud University Nijmegen en gespecialiseerd in digitale veiligheid. ‘Het is bijna niet te doen om de mensen te pakken te krijgen die achter ddos-aanvallen, botnets of hacks zitten’, zegt hij. ‘Je kunt wel een computer terug hacken, maar de kans is groot dat die pc van iemand is die niet eens weet dat hij deel uitmaakt van een botnet. Wat richt je dan aan? Als iemand wordt gepakt is dat omdat de politie een tip krijgt, de hacker amateuristisch vanuit een zolderkamertje bezig is geweest of omdat hij ergens zijn mond voorbij praat.

Degene die vorig jaar het netwerk van kpn heeft gehackt is tegen de lamp gelopen omdat hij er over opschepte op een Koreaans forum. Daar heb je die nieuwe mogelijkheden niet voor nodig.’

Er is nog een ander, fundamenteler probleem, zegt advocaat Steven Kroesbergen. Hij heeft al heel wat cybercrimeprocessen onder zijn hoede gehad. ‘Het is leuk dat Opstelten enthousiast loopt te roeptoeteren over infiltreren en hacken van computers in het buitenland, maar dan moet

FORUM #09/10.05.13

omslag

archives du 7e art/hh

‘Mensen achter ddos-aanvallen krijg je bijna niet te pakken’ ‘voorkomen van schade heeft geen prioriteit bij de politie’

Wat zijn wij daar aan het doen?

De Nederlandse politie heeft al ervaring met het zonder toestemming binnendringen van particuliere pc’s. Tijdens de ontmanteling van het Bredolab-netwerk van ruim één miljoen computers wereldwijd, plaatste de politie pop-up-berichtjes in de geïnfecteerde pc’s om hun eigenaren te laten weten dat hun pc’s waren besmet. Het leverde nationaal en internationaal kritiek op. Volgens de politie onterecht want ‘er was nadrukkelijk nagedacht over de effectiviteit, en de proportionaliteit van de ondernomen acties.’ Toch zou ze graag wetgeving willen zien die dergelijke ingrepen legaliseert.

hij wel eerst de medewerking hebben van dat buitenland’, zegt hij. ‘Daar vinden ze het helemaal niet leuk dat de Nederlandse politie stiekem snuffelt en hackt in de pc’s van hun burgers.’ Meer internationale samenwerking en afstemming is dus in elk geval nodig, vindt Kroesbergen.

En dan nog is het de vraag hoe de rechter het bewijsmateriaal beoordeelt als de politie op eigen houtje infiltreert in computers. In de echte wereld ging dat mis en leverde dat in de jaren negentig de irt-affaire op.

12

FORUM #09/10.05.13

Kroesbergen ziet vooral veel wens tot daadkracht maar weinig echte structuur in het digitale beleid van het mini­ sterie. De mogelijkheden die er al zijn, worden volgens hem te weinig gebruikt en als de politie iets niet mag, wordt snel gevraagd om nieuwe wetgeving. Zo mag de politie onder andere digitale bestanden in beslag namen, verplichten deze bestanden veilig te stellen (niet wissen) en computers ‘tappen’. Ze mag zelfs een programma aanbrengen om toetsaanslagen te registreren. ‘De cybercrime strafzaken die ik zie, zijn nog geen toonbeeld van adequaat rechercheren’, zegt Kroesbergen. ‘Daar doet ook het bestaan van de High Tech Crime Unit van de politie niet veel aan af. Wat die jongens allemaal kunnen en weten zie je niet terug in de dossiers. Toen Henk Krol van de politieke partij 50-Plus een zorgverzekeraar hackte, was dat een eenvoudige case voor Justitie. Krol bekende en ik heb niet gemerkt dat iemand daarna is nagegaan wát Krol nu precies allemaal heeft gedaan.’ De politicus hackte de website van het laboratorium Diagnostiek voor U en bekeek via internet medische dossiers. Het Kamerlid wilde zo aantonen dat de site slecht beveiligd was. Diagnostiek voor U deed aangifte en Krol kreeg 750 euro boete.

Er is niet genoeg expertise op het gebied van computer­ criminaliteit bij de dienstdoende agent aan de wijkbureaus, concludeerde juridisch adviesbureau Profacta in 2012. Het

Whizzkids bij de politie De High Tech Crime Unit (htcu) is het onderdeel van het Korps Landelijke Politie Diensten (klpd) dat zich inzet voor de bestrijding van internationale botnets en andere vormen van hightech criminaliteit.

De digitale opsporingsdienst is in 2012 uitgebreid van dertig naar zestig mensen en wil groeien naar 119 werknemers in 2014. Daarnaast breidde het team Kinderporno, dat onder dezelfde dienst valt, uit met elf mensen. Dat tekent wel een zwakte van de htcu, vindt advocaat Kroesveld.

‘Er zit soms een politiek sausje over het beleid, niet altijd wordt het meest dringende gedaan. Kinderporno bijvoorbeeld is gemakkelijk: bezit alleen al is verboden, dus je hebt de zaak snel rond. Cybercrime vereist veel meer werk en scoort niet erg bij de buitenwacht.’

onderzocht de organisatie van de opsporing van cybercrime door de Nederlandse politie in opdracht van de Politie­academie.

schade beperken Ondertussen zitten ondernemers niet primair te wachten op politie-whizzkids die van land naar land en van server naar server surfen om misschien een crimineel in Armenië te achterhalen die na twee jaar wordt veroordeeld.

Ondernemers willen zo gauw mogelijk van de overlast af zodat ze weer aan het werk kunnen. En het liefst willen ze dat inbraken worden voorkomen. ‘Het voorkomen van schade heeft geen prioriteit bij de politie’, meent Kroesbergen. ‘Bij Opstelten merk ik ook niets van: wat gaan we doen om de schade te beperken?’

Een half jaar geleden kreeg de overheid voor het eerst een melding dat Oost-Europese cybercriminelen 150 duizend Nederlandse computers hebben besmet en pas nu gaat er iets gebeuren. Honderden bedrijven krijgen alsnog van de overheid te horen dat ze besmet zijn. Die waarschuwing is het gevolg van onderzoek door verschillende veiligheidsdiensten naar aanleiding van een reportage van de nos.

Brancheorganisatie Thuiswinkel.org heeft een protocol ontwikkeld dat gebruikt kan worden bij fraude of andere vormen van cybercrime. ‘Als er een website bij betrokken is, gaan we naar de provider van die site om die te laten afsluiten’, legt Paul Alfing van Thuiswinkel.org uit. ‘Daarna doen we een melding bij de Fraudehelpdesk, die sturen een waarschuwingstweet. Vaak zijn er betaalmogelijkheden via ideal, dus benaderen wij ideal ook om de betalingen te laten stoppen. Pas dáárna doen we aangifte bij de politie. En het is niet voor niets dat we dat zo laat doen. Wij hebben dat protocol zelf ontwikkeld omdat we bij de politie weinig voet aan de grond krijgen.’

Het is belangrijk dat de politie internet leert kennen zoals wijkagenten hun buurt, vinden Alfring, Kroesbergen en Poll. Waar gaat het goed, waar is altijd rottigheid? Zoals een wijkagent een ‘oude bekende’ waarschuwt als die zich verdacht gedraagt, zo zou ook de digitale agent zich kunnen richten op kwetsbare gebieden en al in actie kunnen

13

komen voordat een misdaad is begaan. De investeringen daarin zijn misschien wel belangrijker dan juridisch gecompliceerde wetgeving ontwikkelen.

‘Ga surveilleren, leer de partijen kennen’, zegt Alfring. ‘De overheid zou moeten werken aan een betere e-weerbaarheid. Dat is zeer zeker ook een taak van de ondernemers zelf. Die moeten er ook alles aan doen om hun digitale gegevens te beveiligen. Maar van de overheid zou ik graag een soort deltaplan willen zien. Wie moet wat doen als er iets gebeurt. Daar hebben alle partijen een rol in. De oprichting van de Nationale Politie kan al zorgen voor meer kennis bij de gewone agent. Cybercrime is niet alleen iets voor een gespecialiseerde afdeling.’

digitale arrestant Politie en Justitie moeten zich opnieuw uitvinden voor de digitale wereld, vinden advocaat Kroesveld en onderzoeker Poll. ‘Het werk van het Openbaar Ministerie is helemaal ingekaderd met regels, maar als het om cybercrime gaat is er helemaal geen samenhang’, zegt Steven Kroesveld. ‘En zolang je dit niet structureel benadert, weet je niet wat werkt, welke instrumenten je nodig hebt en doe je maar wat.’ Erik Poll grinnikt bij de herinnering aan de afhandeling van de kpn-hack. ‘Er werden twee agenten op het vliegtuig naar Korea gezet om daar een doos digitaal bewijsmateriaal op te halen. Daar zal een reden voor zijn, maar het blijft ouderwets.’ Twee agenten met een digitale arrestant tussen zich in.  www.vno-ncw.nl/cybersecurity

FORUM #09/10.05.13

& zoon Ondernemen zit in de genen. In deze serie vertellen ouders, kinderen, broers en zussen die samen of ieder een eigen bedrijf hebben over hun overeenkomsten en verschillen.

naam Uitzendbureau de Pooter activiteit Personeelsbemiddeling vestigingsplaats Axel aantal medewerkers Vijftien opgericht 1953 eigenaren Ko en Tim de Pooter

14

FORUM #09/10.05.13

‘Mijn vader is een vechter’ Jarenlang had Ko de Pooter het in zijn uitzendbedrijf voor het zeggen. Maar met de komst van zoon Tim heeft hij moeten leren loslaten. ‘Ik zeg nu rustig dat ik een rondje ga fietsen.’

Tekst: Frank den Hoed | Foto’s: Jeroen Poortvliet, familie De Pooter

Ko de Pooter (63)

Tim de Pooter (36)

‘Als ik twintig jaar geleden ging onderhandelen over een contract, trok ik daar een uur voor uit. Daarvan spraken we 55 minuten over het weer en over voetbal en vijf minuten over het contract. Dat is nu niet meer zo. Het is allemaal een stuk complexer geworden. Ik zou het leuk vinden om nog net zo te werken als twintig jaar terug, maar in begrijp wel dat dit niet meer kan. De mensen hebben het allemaal ook zó druk.’

‘Ik heb nooit het idee gehad dat Tim in het familiebedrijf zou komen.

Toen ik over verkoop nadacht, bleek dat het bedrijf zonder mij niks waard was. Dus dreigde ik door te moeten totdat ik tussen zes planken zou worden weggevoerd. Als ik daar met hem over sprak, zei hij weinig.

Totdat hij totaal onverwacht vroeg of ik nog steeds op zoek was naar een opvolger. Hij wilde toch graag het familiebedrijf in. Ik had dat eerlijk gezegd niet meer verwacht.’

‘Tim zit hier wel op zijn plek. Mijn vader had wel wat met financiën, maar hij was liever onder de mensen. En dat heeft hij ook. Hij vindt het veel leuker om onderweg te zijn, te praten, te onderhandelen. Maar hij zal het financiële werk toch een keer van mij moeten overnemen. Tim heeft veel mensenkennis. En hij is ook goed in staat tactisch te blijven.

Ik niet. Ik ben wat sneller driftig. In mijn tijd zei je elkaar gewoon de waarheid.’

‘Het bedrijf kwam bij mij altijd op de eerste plaats. Toen de kinderen klein waren, gingen we hier aan de kust op vakantie. Dan moest ik dinsdags terug naar de zaak om de lonen te doen. Als ik dan vrijdags terug was op ons vakantieadres, was ik uitgeteld. En de dinsdag er op moest ik weer. Nu werkt dat allemaal een stuk gemakkelijker. Ik ga nu met een gerust gevoel wat langer weg.’

‘Ik denk dat ik het werk nu wél kan loslaten. Mijn vrouw heeft daar lang aan getwijfeld. Ze dacht dat daar helemaal niets van terecht zou komen.

Maar ze is verrast over hoe het me afgaat. In mijn vrije tijd pak ik graag de racefiets voor een rit door de omgeving. Ik zeg nu op een woensdag rustig dat ik om 2 uur ’s middags stop met werken om samen met vrienden een rondje te fietsen.’

‘Mijn vader had me nooit gevraagd of ik het familiebedrijf in wilde.

Hij heeft altijd gezegd dat ik moest kiezen wat ik wilde. Dus heb ik de studie criminologie gedaan en aansluitend een vervolgstudie op het gebied van fraudeonderzoek. Ik ben er daarna ook in aan de slag gegaan. Maar na een paar jaar brak het vele reizen me op. Juist op dat moment was er een mogelijkheid om in het bedrijf te stappen. En zo is het er alsnog van gekomen.’

‘Ik ben in een gespreid bedje terechtgekomen. Het bedrijf liep goed en dat is nu nog steeds zo. Ik heb van mijn vader de vrijheid gekregen om de zaak verder uit te bouwen. Toen ik in het bedrijf kwam, werkten we met ongeveer tweehonderd uitzendkrachten, nu zijn het er zo’n vijfhonderd. Ondanks de sterke groei is onze mentaliteit dezelfde gebleven. Mijn vader gaat nog steeds elke week bij de klanten langs om een bak koffie te drinken met de werknemers om te horen hoe het gaat.

Mijn vader heeft best aan de groei moeten wennen. Maar ik heb het idee dat hij er nu vrede mee heeft en het normaal vindt dat het zo gaat.’

‘M’n vader is heel direct. Hij heeft het hart op de juiste plek, probeert altijd het juiste te doen. En hij heeft zijn eigen normen, stelt zijn grenzen. Daar moeten mensen niet overheen gaan. M’n vader is ook een vechter. Hij heeft de slechte tijden van het bedrijf meegemaakt, er voor moeten knokken om z’n hoofd boven water te houden. Ik zoek wat gemakkelijker de nuance, zet wat minder snel de hakken in het zand. Ik ben ook meer de netwerker van de twee.’

‘We werken al een tijdje aan de overdracht. Van bepaalde dingen heeft hij gemakkelijk afstand kunnen nemen. Dingen waarvan hij altijd al dacht dat ik het beter kon. Nu moet hij afscheid gaan nemen van dingen waarvan hij eigenaar is. Zoals de financiële administratie. Dan moet ik eerst bewijzen dat ik daar klaar voor ben. We werken rustig naar het einddoel toe. Ik hoop dat mijn vader nog een tijd een rol wil blijven spelen in het bedrijf. Al was het maar als sparring partner.

Zijn bijna vijftig jaar ervaring hebben hem een grote kennis van zaken op­geleverd.’ 

15

FORUM #09/10.05.13

actueel

16

FORUM #09/10.05.13

Is dit een belasting­ paradijs?

Volgende maand presenteert de oeso een advies over de bestrijding van internationale belastingontwijking. In het publieke debat wordt ook Nederland in de discussie over belastingparadijzen betrokken. Heeft Nederland een goed vestigingsklimaat? Jazeker. Maar een belastingparadijs?

‘Volstrekte nonsens.’

Tekst: Walter Devenijns | Foto’s: Olaf Kraak/hh 17

FORUM #09/10.05.13

actueel

Nederland, een belastingparadijs? Emeritus hoogleraar Fiscale economie en ser-kroonlid Leo Stevens steekt zijn mening over deze vraag niet onder stoelen en banken: ‘Dat is voor een heel groot gedeelte volstrekte nonsens. Iedereen die naar zijn eigen loonstrookje kijkt, ziet dat we geen paradijselijke belastingtarieven hebben. Om nu net te doen alsof we een bananenrepubliek zijn, waar je gewoon – los van de wet – kunt onderhandelen over het belastingtarief , is ridicuul.’

Zo, die mening staat. Stevens kan het weten. Hij is binnen het Nederlandse belastingrecht een zwaargewicht. Hij opereert als onafhankelijke wetenschapper, zonder binding met welk belastingadvieskantoor dan ook. ‘Ik heb geen commissariaten of adviesrelaties. Ik wil mijn opstelling niet mede laten bepalen door specifieke belangen­ behartiging. Dat maakt mijn werk overzichtelijk.’

De oud-hoogleraar was betrokken bij de majeure herziening van het Nederlandse belastingstelsel in 2001. Hij leidde vorig jaar de Commissie Horizontaal Toezicht Belastingdienst, waarbij de werkwijze van de Belastingdienst ten opzichte van het bedrijfsleven werd geëvalueerd.

felle discussies Dat er weer felle discussies worden gevoerd over het belastingbeleid van Nederland verbaast Stevens niet: ‘Het onderwerp speelt al lang. Het komt op, gaat weer weg en duikt na een tijdje weer op. Ik begrijp het ook wel. Er is een crisis en de publieke opinie roert zich.’ Dat er over het belastingsysteem van Nederland wordt gesproken, is in zijn ogen posi-

18

FORUM #09/10.05.13

tief. ‘Als de discussie maar op een fatsoenlijke manier wordt gevoerd.

Te vaak is het een zaak van naming en shaming. Dan wordt er iemand beschadigd die niet beschadigd hoort te worden.’ Onlangs schreef Stevens een opiniestuk in het Financieele Dagblad, voorzien van de lange kop: ‘Discussie over belastingparadijzen verdient meer nuance van politici en beleidsmakers.’

Een sterke economie in een concurrerende omgeving kan niet zonder een belastingstelsel van hoge kwaliteit, vindt hij. Een goed belastingstelsel hoort bij een goed vestigingsklimaat én Nederland hééft een goed vestigingsklimaat. Al jaren. ‘Ons land is een belangrijk doorvoerland met een geweldig netwerk aan verdragen. We zijn een perfecte koppelaar. Dat is traditioneel altijd al zo geweest. Niet voor niets dat de International Fiscal Association, een fiscalistenorganisatie, haar hoofdkwartier sinds 1938 in Nederland heeft staan. Ons land heeft altijd naar buiten gekeken wat betreft de fiscaliteit. Dat is een grote plus. Maar moeten we die expertise inzetten om anderen gebruik te laten maken om belastingverplichtingen te ontwijken? Dan zeg ik: ‘Nadrukkelijk nee.’ Belastingen hebben ook een morele dimensie.’

veel buitenland Stevens staat niet alleen in zijn mening over ons land, zo blijkt. Marnix van Rij, partner binnen de adviesorganisatie Ernst & Young, gespecialiseerd in nationale- en internationale belastingpolitiek en voorzitter van de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs (nob), constateert dat

Nederland een klein land is met relatief veel multinationals. ‘Die zijn altijd gebaat geweest bij een ondersteunend fiscaal beleid, waardoor export met en investeringen in andere landen mogelijk werden. Dat heeft Nederland al sinds het begin van de 20ste eeuw gedaan, primair voor het eigen bedrijfsleven. Dan betaalt een internationaal opererend bedrijf niet tweemaal belasting over deze winst.’

Peter Kavelaars, hoogleraar fiscale economie aan de Rotterdamse Erasmus Universiteit wijst erop dat ook andere landen als België en Zwitserland veel belastingverdragen hebben. Kavelaars is niet alleen hoogleraar, maar leidt ook het Wetenschappelijk Bureau van Deloitte Belastingadviseurs. In maart publiceerde zijn bureau een onderzoek naar de fiscale regelingen van Nederland in vergelijking met 23 andere lidstaten van eu en de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (oeso).

Conclusie: ‘Nederland is een aantrekkelijk land voor ondernemingen, maar zeker geen belastingparadijs. Het is niet gemakkelijker om zich er fiscaal te vestigen dan in een ander land’, constateert het rapport.

niet uit de toon Opvallend: Nederland heeft vergeleken met de andere landen in het onderzoek méér belastingovereenkomsten afgesloten en dus is het ook een aantrekkelijker land voor het bedrijfsleven. De andere landen doen het veelal minder uitvoerig, maar dat kun je Nederland niet verwijten.

Ook op het gebied van de veel bekritiseerde brievenbusmaatschappijen

19

FORUM #09/10.05.13

‘een goed belastingstelsel hoort bij een goed vestigingsklimaat’

actueel

Wat gebeurt er op internationaal gebied?

beeldbewerking: link design

In juni zal de oeso de twintig grootste landen van de wereld (G20) een advies presenteren over de aanpak van de internationale belastingontwijking. Volgens de organisatie zou het westerse bedrijfsleven eraan mee willen werken. Een advies-onderdeel is dat landen met lage belastingtarieven gedwongen worden om automatisch gegevens uit te wisselen. In de vs is al een andere ontwikkeling gaande: bedrijven moeten vanaf eind dit jaar aangeven hoeveel belasting ze betalen en in welk land.

valt Nederland niet uit de toon. De andere landen in het onderzoek hebben ongeveer dezelfde eisen als Nederland.

Daarnaast is de Nederlandse Belastingdienst transparanter. Kavelaars wijst op het feit dat het bedrijfsleven duidelijke afspraken (zogenoemde rulings) kan maken met de Belastingdienst: ‘Je weet waar je als bedrijf aan toe bent.

Dat geeft zekerheid voor een aantal jaren. Aan die afspraken is niets geheimzinnigs aan. Ze liggen niet op straat of zo, maar de hele belastingadvieswereld kent die dingen. Ik denk dat andere landen niet zo transparant zijn als Nederland. Een bedrijf wil niet geconfronteerd worden met een fiscaal systeem dat om de zoveel jaar over de kop gaat. Ons land zit, hoewel we het zelf soms anders zien, toch wel redelijk gestructureerd in elkaar.’

Die duidelijkheid en zekerheid hier zorgt voor felle discussies in het buitenland. De Amerikaanse koffieketen Starbucks lag in het Verenigd Koninkrijk onder vuur omdat het dankzij een Nederlandse houdstermaatschappij van Starbucks in de afgelopen veertien jaar nauwelijks belasting had betaald. De winsten werden verrekend met de licentiekosten die het aan de houdstermaatschappij moest betalen. Kavelaars vindt niet dat dat Nederland verweten kan worden. ‘Dat een bedrijf probeert te schuiven met winsten en kosten is

20

logisch. Het is aan de belastingdienst om die transfers te controleren. Het ziet ernaar uit dat de Britse fiscus onvoldoende heeft opgelet of de prijs die Starbucks intern hanteert wel de goede was.’

Van Rij ziet dat er tussen de Europese landen op fiscaal gebied flinke concurrentie bestaat om de hoofdkantoren van internationale bedrijven binnen te halen: ‘Wat dat betreft zijn Nederland en het Verenigd Koninkrijk gewoon keiharde concurrenten. Londen wil op termijn het beste fiscale vestigingsklimaat hebben van de G20. Zo hebben ze inmiddels de Nederlandse deelnemersvrijstelling gekopieerd. We moeten die kritiek uit het Verenigd Koninkrijk echt wel met een korreltje zout nemen. Starbucks was en is een Brits pro-

‘schadelijke belastingconstructies moeten we uitroeien’

bleem. Geen Nederlands. Inmiddels heeft de Britse belastingdienst de Starbucks-regeling beperkt.’

FORUM #09/10.05.13

Maar niet alleen de Britten zijn ontevreden, ook sommige ontwikkelingslanden wijzen naar Nederland. Het besluit van Mongolië om het belastingverdrag met Nederland op te zeggen, zorgde voor veel rumoer. Een Canadees mijnbouwbedrijf zou volgens Mongolië te weinig belasting betalen over de in Mongolië gedolven grondstoffen, mede dankzij een fiscale constructie met Nederland. Een oplossing zou volgens Kavelaars zijn als Mongolië een bronheffing introduceert op de royalties die het land uitstromen. ‘Dan is dat probleem opgelost.’ Daarnaast zou het goed zijn als het imf en de Wereldbank belastingdiensten in ontwikkelingslanden ondersteunen bij de onderhandelingen met ontwikkelde landen.

Kavelaars: ‘Als je een land als Mongolië helpt met kennis dan kan het land beter onderhandelen met bijvoorbeeld Nederland dat op fiscaal gebied toch een hoger niveau heeft. Dat is toch al gauw klein duimpje tegen Goliath.’

Internationale belastingverdragen moeten geen sluiproute zijn om belastingverplichtingen uit te hollen, vindt Stevens. ‘Schadelijke belastingconstructies moeten we uitroeien met dezelfde passie waarmee we proberen internationale dubbele belastingheffing te voorkomen’, schrijft hij in zijn opiniestuk.

Wel pleit de oud-hoogleraar ervoor dat Nederland niet op eigen houtje de internatio-

nale uitwassen aanpakt. ‘Daarmee worden de problemen niet opgelost, maar verplaatst. Als ons land bepaalde constructies niet meer zou toepassen, dan wordt er geen probleem opgelost. Het bedrijf gaat naar een ander land. Je moet het samen oplossen. We moeten elkaar aan de Europese vergadertafel in de ogen kijken.

Gaan we zo verder of niet? Want we worden – als de landen niet oppassen – allemaal tegen elkaar uitgespeeld, ’ zegt de oud-hoogleraar. Beter is dat ons land een ‘constructieve bijdrage levert aan de pogingen van de Europese Commissie en de oeso om binnenkort te komen tot een aanpak van de belasting­ontduiking en -ontwijking in internationaal verband.’

stoer of niet Stevens is optimistisch over het slagen van de nieuwe aanpak: ‘De landen in de wereld hebben door dat ze allemaal last hebben van schadelijke belastingconcurrentie.

Onder druk van de crisis en de publieke opinie wordt het bankgeheim breed aangepakt. Dat is in een sneltreinvaart gebeurd. Op een soort­gelijke manier moet je ook de ‘echte’ belastingparadijzen neutraliseren. Vroeger was het stoer om op een verjaardagsfeestje te vertellen dat je de fiscus te slim was af geweest. Dat verhaal moet je nu niet meer vertellen. De mentaliteit van de mensen is anders geworden. Dat vind ik zonder meer een positieve ontwikkeling; de mensen zijn meer betrokken bij de publieke zaak.’

In juni komt de oeso al met een aanbeveling. Van Rij denkt dat de organisatie antwoord zal geven op de vraag: hoe komt het dat sommige bedrijven helemaal géén belasting betalen? ‘Die bedrijven profiteren van de verschillen in nationale wetgeving. Dat zijn mismatches; het ene land belast bijvoorbeeld een dividendbetaling niet op basis van de eigen wetgeving, het andere betitelt die dividendbetaling als rente en dat is weer aftrekbaar van de winst. Je hebt dus een verschil in fiscale behandeling.

Dat wordt nu terecht door de oeso onderzocht.’ In de ogen van Van Rij kiest het Nederlandse kabinet voor een heel verstandige lijn door te wachten op de introductie van nieuwe internationale fiscale wetten. ‘Dan beweegt Nederland natuurlijk mee. Ik denk dat andere eu-staten er grotere problemen mee hebben dan Nederland, want die lopen op gebied van transparantie achter op ons land’, meent de nob-voorzitter. 

jeroen poortvliet

column scheer

Terugverdienen Republikeinen kunnen opgelucht ademhalen. Orkaan Oranje is gaan liggen. Het gaat weer over iets anders dan het Koningslied, Koninginnedag en de troonswisseling. Wie dat allemaal wilde missen, moest van goeden huize komen om het te kúnnen missen.

Ze waren er wel, mensen die stad of dorp achter zich lieten om in de natuur aan het oranjegeweld te ontkomen. Zoals er ook mensen zijn die rond de jaarwisseling op de fiets stappen om in het donker van de polder de opgelegde gezelligheid en het oorverdovend vuurwerk te ontvluchten.

Ik heb er zelf geen moeite mee, het koningshuis. Maar ik heb het niet op mensenmassa’s en kuddegedrag, dus erg oranje heb ik het niet gemaakt vorige week. De driekleur opgehangen na de machtsoverdracht. Zonder oranje wimpel, want dat vind ik overdreven. Dan naar de rommelmarkt, waar we voor het eerst niet zelf stonden met ouwe zooi van de kinderen. Die dan elders op de markt het spaarzame geld dat we ermee verdienden weer aan het uitgeven waren aan ouwe rotzooi van anderen. Zelf heb ik wel twee boeken voor 20 eurocent gescoord, waaronder De vanger in het koren van J.D. Salinger. In de persoon van Holden Caulfield toch nog een lone wolf gespot op Koninginnedag.

Weer thuis heb ik een oranje tompouce gegeten en af en toe op tv gecheckt hoe het stond met alle festiviteiten in Amsterdam.

Gelukkig was daar geen lone wolf te bespeuren, want die kan zomaar je Koninginnedag verpesten. Het bleef bij twee sneue republikeinen die werden opgepakt door de enige agent die niet wist dat je die lui gewoon moest laten demonstreren om ze onschadelijk te maken.

Het koninklijk paar kan nu overgaan tot de orde van de dag, en dat betekent onder meer de bv Nederland dienen. Want de monarchie is een marketinginstrument. Met Máxima moet dat zeker lukken.

Eén lach van haar en de orders stromen binnen. Zo verdient het koningshuis zichzelf terug.

Republikeinen moeten het maar met de filmpjes van Lucky TV doen. Gelukkig worden die niet begrepen in het buitenland.

www.vno-ncw.nl/belastingen

Paul Scheer

21

FORUM #09/10.05.13

vijf vragen aan

marietje schaake

‘Je moet het grote pers­pectief zien’ Het moment is nog nooit zo goed geweest, zegt Marietje Schaake (D66).

Als lid van de handelsdelegatie van het Europees Parlement reisde ze af naar Washington. Om met Republikeinen en Democraten te praten over de onder­ handelingen over een vrijhandels­akkoord.

Met Republikeinen én Democraten om tafel om te praten over een vrijhandelsakkoord?

‘Na de aankondiging door president Obama dat de onderhandelingen met de Europese Unie (eu) over een vrijhandelsakkoord van start zouden gaan, hadden we nog geen gelegenheid gehad om te praten met onze Amerikaanse tegenspelers. In Washington kwamen we niet alleen de politiek, maar ook de Amerikaanse industrie, vakbonden en vertegenwoordigers van Europese bedrijven tegen.’

‘Dat de onderhandelingen kunnen beginnen, wordt daar gezien als een historische kans.

Er zijn heel veel spanningen tussen de Repu­ blikeinen en de Democraten, maar nu was er van beide zijden steun om met de gesprekken te starten.’

Hoe was de sfeer daar?

‘Dat die twee door één deur kunnen, is op­ vallend. Ik heb een tijdje in de vs gewerkt, in het Huis van Afgevaardigden. Maar de sfeer 22

tussen die twee is nog nooit zo slecht geweest.

Toch hebben ze door dat met de opkomst van China de geopolitieke verhoudingen veran­ deren. Sommigen meenden dat als de twee handelsblokken een handelsakkoord zouden kunnen sluiten dat dezelfde impact heeft als de oprichting van de navo toentertijd.’

Gaat het vrijhandelsakkoord er komen?

‘De onderhandelingen beginnen in elk geval met een gedeelde ambitie. Dat is al heel wat.

Europa en de vs willen deze keer heel graag.

De concurrentie van Azië wordt groter en dan is er de crisis nog. Bij hen en bij ons. Het mo­ mentum is er. We kunnen door barrières weg te halen de welvaart verhogen zonder hoge investeringen. Zoals de Amerikanen zeggen: the stars align. Ofwel: de sterren staan goed.

Je merkt wel dat Europa en de vs op sommige gebieden behoorlijk verschillend zijn.’

Zijn die verschillen te overbruggen?

‘Op het gebied van aanbestedingen, bij de aanleg van wegen of waterwerken bijvoor­ beeld, zijn de verschillen groot. Dat is een gesloten markt. In Europa zijn de aanbestedin­ gen openbaar. De Federale staat kan de staten niet voorschrijven hoe ze hun aan­bestedingen moeten regelen. De vraag die we daar voort­ durend hebben gesteld: ‘Wat kan de Fede­ rale overheid überhaupt voor elkaar krijgen?’

FORUM #09/10.05.13

De politiek heeft er nog geen goed antwoord op. Dat is echt een zwak punt van de Amerika­ nen. De staten kunnen zeggen: Je kunt me nog meer vertellen. We doen het niet. Punt.’

En wat is het Europese struikelblok?

‘Bij elk handelsverdrag speelt landbouw een grote rol. In de Senaat zal landbouw zeker een onderwerp zijn, want in bijna elke Ame­ rikaanse staat wonen boeren. En ja, er zijn strijdpunten. Voor veel Europeanen is de aan­ duiding waar de producten vandaan komen, belangrijk. De Parma-kaas komt uit Parma, en de champagne uit de Champagnestreek. Dat vinden de Amerikanen absurd. Die begrijpen zoiets niet. Dat zijn pijnpunten, maar die zijn er aan beide kanten.’

‘De grootste uitdaging is het grote perspec­ tief te blijven zien, waarbij we ons niet laten gijzelen door één onderdeel. Belangrijk is dat er een verdrag komt voor de mensen en niet alleen voor de aandeelhouder of politicus.

Hoeveel banen levert het op? Wat gebeurt er met mijn inkomen? Dat zijn vragen die bij iedereen leven. Daar moet je antwoord op geven.’  www.vno-ncw.nl/internationalehandel Tekst: Walter Devenijns | Foto: J.R. Froling

uitspraken

‘Het voordeel van de twijfel bestaat niet in het parlement.

Het is vertrouwen of geen vertrouwen.’

PvdA-voorman Diederik Samsom, de Volkskrant van 27 april

‘Klein denken is klein blijven.’

Pieter Zwart, medeoprichter van Coolblue, fd Persoonlijk van 20 april

‘In Nederland erkennen we onze talenten niet. En dan doel ik niet op managers of ceo’s, maar op mensen die écht iets kunnen.’

Ben Verwaayen, Management Scope nr. 4

‘Zelfs je eigen zekerheden moet je checken.’

Ad Scheepbouwer, Management Team van mei

‘Economie is de wetenschap die achteraf heel goed kan vertellen wat er had moeten gebeuren.’

VVD-fractievoorzitter Halbe Zijlstra, De Telegraaf van 20 april

‘Het akkoord van Wassenaar bleek abracadabra. Geen touw aan vast te knopen. Maar de psychologische impact was fenomenaal.’

Supercommissaris Kees van Lede, nrc Handelsblad van 27 april

‘Een koning die van het protocol afwijkt, dat is echt stoer.’

Deejay Armin van Buuren, ad van 2 mei

‘Corrie is goed. Ik ben net iets beter.’

Ton Heerts, kandidaat-voorzitter fnv, over medekandidaat en Abvakabo-voorzitter Corrie van Brenk, ad van 2 mei

‘Hij is goed, maar bij mij bruist het.’

Abvakabo-voorzitter Corrie van Brenk, kandidaat-voorzitter fnv, over medekandidaat Ton Heerts, de Volkskrant van 2 mei

‘Het is van tweeën één. Of je laat je congres vallen. Of je laat het kabinet vallen.’

Staatssecretaris Jetta Klijnsma van Sociale Zaken, De Telegraaf van 3 mei 23

FORUM #09/10.05.13

achtergrond

24

FORUM #09/10.05.13

Word oud en hulpbehoevend en in Nederland loopt ineens alles via het collectief. De werkster wordt collectieve thuiszorg, de fiets een collectieve scootmobiel en de eigen woning een collectief verzorgingstehuis. Uniek in de wereld, maar financieel vliegen we gierend uit de bocht. Waar moet dat heen?

Tekst: Karin Bojorge | Foto: Hoogteyling/hh

We vonden onszelf natuurlijk altijd al bijzonder, maar eigenlijk zijn we uniek. Internationaal gezien is de awbz – de volksverzekering die het risico voor bijna alle langdurige zorg afdekt – zonder gelijke. Zo allesomvattend, zo toegankelijk: daar kan zelfs het communistische Cuba nog een puntje aan zuigen.

Hoe collectivistisch we in Nederland de langdurige zorg, waaronder de ouderenzorg, hebben georganiseerd blijkt uit de vergelijkingen die de oeso met enige regelmaat maakt. Uit de cijfers van 2011 blijkt Nederland de absolute kampioen: we geven 3,8 procent van ons bruto binnenlands product uit aan collectief gefinancierde langdurige zorg. Dat is zomaar twee tot bijna vier keer zoveel als Frankrijk en Duitsland spenderen (zie grafieken op pagina 27).

Hoe kan het dat Nederland zoveel uitgeeft aan de zorg voor ouderen en gehandicapten? Zorg die weliswaar internationaal goed bekend staat, maar toch ook wel weer vergelijkbaar is met die in ons omringende landen. En wat is er gebeurd dat de awbz-premie, in 1968 nog slechts 0,41 procent, inmiddels is opgelopen tot 12,65 procent? Eén ding is zeker: de almaar stijgende kosten bezorgen ook werkgevers hogere lasten, wat negatieve gevolgen heeft voor investeringen en werkgelegenheid.

Een paar jaar terug liet het toenmalige kabinet-Balkenende iv in de zogenoemde ‘brede heroverwegingen’ onderzoek doen naar onder meer de langdurige zorg. Geconcludeerd werd dat de Nederlandse awbz echt afwijkt van het buitenland. Voor zover andere landen al

25

FORUM #09/10.05.13

een doorsnee gezin was in 2010 al 23,5 procent van het bruto inkomen kwijt aan zorg…

kiezen voor een dergelijke verzekering, beperken ze die tot de lage inkomens (Medicaid in de Verenigde Staten) of tot niet meer dan een bijdrage aan de kosten die mensen maken (de Duitse Pflegeversicherung).

geëxplodeerd Ook in Nederland begon de awbz als bescheiden volksverzekering voor ziektekostenrisico’s die niet individueel verzekerbaar waren.

Maar zoals de ser vorig jaar concludeerde, werd telkens als de kosten en doelmatigheid van de awbz ter discussie stonden, de oplossing gezocht in uitbreiding van de awbz met nieuwe lichte vormen van zorg (eerste lijn, welzijnsvoorzieningen, ambulante ggz, thuiszorg). De redenering was dat daarmee opnames in dure verpleeghuizen uitgesteld konden worden. Gevolg is echter geweest

achtergrond

ouderenzorg op z’n frans

‘Wij hebben andere geldpotjes’ Rond 12 uur ’s middags gaan de mensen aan tafel in de eetzaal. Een driegangenlunch wordt opgediend. En jawel, voor wie wil wordt ook een glaasje wijn ingeschonken.

‘Dat hoort er bij hè, een glaasje. Op zondag hebben we zelfs met z’n allen een aperitief!’, zegt Elisabeth Calmon. Zij is adjunct-directrice van privé-ziekenhuis Les Magnolias, in het plaatsje Ballainvilliers, zo’n 20 kilometer ten zuiden van Parijs. In de instelling is een speciale afdeling ingericht voor langdurige zorg. Er staan 120 bedden voor ouderen en gehandicapten. Zo’n 120 man en vrouw aan personeel staat klaar voor de zorg.

‘In Frankrijk heb je zorginstellingen van de staat en instellingen die privé zijn. In die laatste categorie heb je commerciële instellingen en niet-commerciële. Les Magnolias valt in de laatste categorie: wij zijn privé maar hebben geen winstoogmerk.’

Dat betekent dat de patiënten niet allemaal ‘rijk’ zijn. Ze betalen de zorg met het per­ soonsgebonden budget voor Franse senioren. Waar die het geld aan besteden mogen ze onder voorwaarden zelf kiezen.

Anno 2013 hebben 1,2 miljoen Fransen zo’n budget: 60 procent van hen woont thuis, 40

26

procent in een zorginstelling.

Als de zorg van Les Magnolias te duur is voor dat budget, zijn er andere potjes. ‘Wij doen dan bijvoorbeeld een beroep op het departementsbestuur, dat een deel van de kosten voor zijn rekening neemt’, aldus Calmon.

‘De regionale overheid heeft budget voor niet-medische zorg.’

En daar ligt het antwoord op de vraag waarom Frankrijk schijnbaar minder geld aan langdurige zorg besteedt dan Nederland.

Dat is namelijk niet zo, zegt Michel Naiditch onderzoeker aan het Irdes, het Franse Eco­ nomisch Onderzoeksinstituut voor de Zorg.

‘Slechts een deel van de kosten wordt in Frankrijk betaald uit het zorgbudget. De echte verpleegkundige hulp bijvoorbeeld komt uit dat budget. Maar in Frankrijk wordt veel meer zorg dan in Nederland door nietverplegend personeel gedaan. Het wassen van patiënten, helpen boodschappen doen, activiteiten ondernemen, noem maar op. En dat wordt allemaal vanuit andere bronnen gefinancierd’, zegt Naiditch. ‘Daardoor lijkt het alsof we minder langdurige zorg collectief financieren. Maar dat is niet zo, het komt alleen uit andere potjes dan zorgpotjes.’

FORUM #09/10.05.13

De belastingbetaler draait daar dus voor op.

En dat baart de Franse regering wel degelijk zorgen. Frankrijk telt nu 15,6 miljoen inwoners van 60 jaar of ouder: dat is 24 procent van de bevolking. Over 20 jaar is dat 33 procent.

De regering van de socialistische president Hollande probeert van de nood een deugd te maken. Afgelopen maand werd de silver economy gelanceerd: bedrijven krijgen extra hulp van de overheid als ze innovatieve pro­­ ducten maken waardoor ‘zilvergrijze’ senioren langer zelfstandig thuis kunnen wonen.

En dat gaat van mobiele telefoons met grote toetsen tot een ‘lichtpad’ waarmee een gang in een huis automatisch wordt verlicht als iemand ’s nachts naar het toilet gaat. Eén bedrijf ontwikkelde een computer/ tv touch screen dat senioren in staat stelt vanuit huis op simpele wijze visueel internetcontact te houden met familie, vrienden én verzorgers.

Tekst: Frank Renout Foto: Gérard Labriet/hh

Nederland geeft veel uit aan publiek gefinancierde langdurige zorg…

… en kent ook nog eens een van de hoogste groeipercentages

Nederland Denemarken Frankrijk Duitsland Verenigde Staten

Nederland Denemarken Frankrijk Duitsland Verenigde Staten

3,8 procent 2,5 procent 1,8 procent 1,0 procent 0,6 procent

3,8 %

7,3 procent 4,5 procent 6,0 procent 1,0 procent 4,0 procent

(percentage bbp)

(gemiddelde jaarlijkse groei tussen 2000 en 2009)

Bron: oecd Health Data 2011, cijfers van 2009

Bron: oecd Health Data 2011

dat de afgelopen jaren de kosten voor dit soort vormen van awbz-zorg zijn geëxplodeerd.

In het buitenland moeten hulpbehoevende ouderen zulke zorg vaker zelf financieren dan in Nederland. De eigen bijdragen liggen er sowieso hoger dan in ons land. Landen als het Verenigd Koninkrijk en de vs kennen bovendien een strenge inkomens- en vermogenstoets. In de meeste andere landen is de eigen bijdrage bovendien afhankelijk van de gekozen instelling; voor duurder en luxer wonen moet meer worden betaald. De awbz kent dat onderscheid niet.

De ruimhartigheid van het Nederlandse stelsel blijft niet zonder effect.

Volgens het brede-heroverwegingsrapport uit 2010 blijkt dat Nederland aan kop gaat bij het aantal mensen dat langdurig in instellingen verblijft. De kans dat een 65-plusser in een instelling woont, is in Nederland 1,75 maal zo groot als in Duitsland, 1,7 maal zo groot als in Engeland en tweemaal zo groot als in de vs.

7,3 %

ondergebracht bij gemeenten. Op die voorzieningen kan niet automatisch een beroep worden gedaan. Langdurig hulpbehoevende ouderen zullen eerst in hun eigen omgeving op zoek moeten naar ondersteuning of zelf hun portemonnee moeten trekken.

…als de zorguitgaven net zoveel blijven stijgen als de afgelopen 10 jaar is dat in 2040 bijna 50 procent van het bruto inkomen

familie Volgens de onderzoekers komt dit omdat de toegangsdrempel nergens zo laag is als in Nederland. Andere landen kennen scherpere criteria voor opname. Het uitgangspunt is daar dat mensen langer meer zelf kunnen doen, indien nodig met hulp van familie en sociale omgeving.

Niet echt verrassend dus dat dit ook de kern vormt van het zorgakkoord en de plannen voor de hervorming van de awbz die onlangs bekend gemaakt werden door staatssecretaris Van Rijn van Volksgezondheid.

Hiermee moeten de uitgaven flink teruggeschroefd worden. Waar in de awbz nu nog jaarlijks 27 miljard euro omgaat, moet dat teruggedrongen worden tot 12 miljard. De overige zorg wordt als voorziening

27

FORUM #09/10.05.13

Best normaal eigenlijk, zelfs in het communistische Cuba. De medische zorg is er weliswaar goed en gratis, maar verzorgingstehuizen zijn er nauwelijks. De opvang van ouderen is er zaak van de familie. Die morele zorgplicht strekt zich niet alleen uit tot de ouders. Alleenstaande ooms en tantes, zélfs buren waar een goede band mee bestond, worden geacht liefderijk verzorgd te worden. Uitsluitend de écht alleenstaande ouderen mogen op kosten van de staat naar het bejaardentehuis. De vier pakjes gratis sigaretten die oudere Cubanen elkemaand van de staat kregen, zijn een paar jaar terug geschrapt. Dat dan weer wel. 

achtergrond

ouderenzorg op z’n duits

‘Over de grens op zoek naar pleegzorg’ Nina (28) staat vandaag om 6 uur naast haar bed want ze heeft dienst. Met haar autootje van het Pflegestation Medita racet ze kris­ kras door Berlijn om ouderen te helpen.

De een moet gewassen, de ander krijgt zijn pillen. Veel tijd heeft ze niet, ‘want de volgende klant wacht en ik word er ook niet voor betaald’.

Nina is niet de enige die zo stad en land afrijdt. Duitsland kent honderden ambulante zorgbedrijven met driehonderdduizend werknemers die dag en nacht onderweg zijn om vaak zwaar gehandicapte ouderen thuis te verzorgen. En zij zijn niet de enigen die zich om het lot van de bejaarden bekommeren. Een groot deel van de zorg wordt namelijk geregeld door de familie zelf.

De mantelzorg neemt een zeer belangrijke plek in in het Duitse systeem, ‘wat vooral komt door ons Teilkasko-systeem’, zegt professor Andreas Büscher van de Hogeschool Osnabrück. Het houdt in dat oudere mensen als ze ziek of gehandicapt worden weliswaar geld krijgen van de verzekering, maar vaak niet genoeg om de dure ambulante zorg te betalen, laat staan een verzorgingshuis.

28

Neem het voorbeeld van een licht gehandicapte oudere die bij veel dingen geholpen moet worden, maar het is nog geen dagtaak.

Zo iemand wordt door de verzekering ingedeeld in de zogenoemde ‘Pflegestufe 1’ en krijgt een vast bedrag uitgekeerd van 235 euro. Wat de verzekerde daarmee doet mag hij zelf weten: uitgeven aan ambulante hulp of de zorg laten verrichten door de eigen familie.

Veel mensen kiezen in de praktijk voor het laatste. Van de 2,5 miljoen hulpbehoevende ouderen in Duitsland worden er 1,18 miljoen door de familie zelf opgevangen. In 576 duizend gevallen doen ze het samen met een ambulant zorgbedrijf. En slechts bij 12.300 ouderen ligt de thuiszorg volledig bij de ambulante dienstverlener.

Een bejaardentehuis (zevenhonderdduizend ouderen verspreid over 12.300 instellingen) komt meestal pas in zicht als het echt niet anders kan. Ook dat heeft weer te maken met de beperkte dekking van de collectieve verzekering. Stel iemand wordt zwaar ziek (Pflegestufe 3) opgenomen in een verzorgingshuis en moet daarvoor 3.000 euro per

FORUM #09/10.05.13

maand betalen. In dat geval neemt de verzekering grofweg de helft voor zijn rekening, de rest moet komen uit het pensioen van de zieke. En als het pensioen niet groot genoeg is dan wordt gekeken of de kinderen het geld hebben.

Vooral dat laatste maakt een verzorgingshuis geen erg aantrekkelijke optie voor veel families. Sommige mensen kiezen voor een particuliere aanvullende verzekering, maar ook dat is duur. Wat steeds vaker gebeurt, is dat mensen over de grens zoeken naar goedkope verzorgingshuizen in bijvoorbeeld Slovenië, of ze halen verpleegsters uit OostEuropa die de verzorging overnemen.

Experts schatten dat dit er inmiddels tussen de honderd- en tweehonderdduizend zijn.

Exact weten doet niemand het, want het zijn vaak zwartwerkers. De overheid maalt er niet echt om. Het is een manier om de zorg betaalbaar te houden, ook in het snel vergrijzende Duitsland.

Tekst: Maurits Kuypers Foto: Corbis

vereniging girlsday 2013

30 mens

Máxima en een yellow submarine jerry lampen/anp

• Personalia • Lintjesregen 2013 • Even voorstellen: de Nederlandse Federatie van Edelpelsdierhouders

32 branche • Tweede Kamerlid Ton Elias ‘inspecteert’ de bouw • ‘Pas emissienormen voor bestaande vloot nu niet aan’ • ‘Langere baan geeft Groningen Airpoort nieuwe kansen’

33 regio Ze leefde er niet in, zoals in het Beatles-nummer, maar prinses Máxima haalde er wel één boven water als officieel begin van Girlsday 2013: een gele onderzeeër

Gesteund door tientallen aftellende meisjes hees (toen nog) prinses Máxima bij ‘nul’ met een druk op de knop een gele ‘onderzeeër’ uit een bassin van tno in Den Haag.

In gezelschap van onderwijsminister Jet Bussemaker opende zij daarmee de jaarlijkse Girlsday. De actiedag die meisjes moet interesseren voor techniek en ict.

De meisjes van 10 tot 15 jaar kregen voorafgaand aan de officiële opening door prinses Máxima een presentatie over sonaronderzoek en de invloed van onderwatergeluid op zeezoogdieren. Niet alleen tno, ook 289 andere bedrijven en onderzoeksinstellingen openden donderdag 25 april hun deuren. Ruim 8.200 meisjes van 234 scholen keken bij hen achter de schermen. Ook bij bedrijven die normaal gesproken afgesloten zijn voor publiek. Sommige bedrijven ontvingen grotere groepen meisjes op meerdere locaties, zoals Shell en bam.

Naast ondernemingen, waren ziekenhuizen ook goed vertegenwoordigd. De meisjes mochten vooral zelf aan de slag tijdens verschillende doe-activiteiten.

De participatie van meisjes en vrouwen in techniek en ict blijft in Nederland nog ver achter bij andere landen. Dat komt voornamelijk doordat meisjes in Nederland vaak geen goed beeld van bèta-technische opleidingen en beroepen hebben. Vaak kennen zij ook geen rolmodellen die werken in deze sectoren. Jammer, vindt vhto, de organisator van Girlsday, want zo sluiten zij een wereld uit die zij niet kennen.

In totaal deden er meer dan veertig vestigingen van bedrijven mee, waaronder msd, asml, Philips, Tata Steel en Siemens. Girlsday werd voor het vierde jaar georganiseerd door vhto, het landelijke expertisecentrum voor vrouwen en meisjes in bèta-techniek. www.girlsday.nl

29

FORUM #09/10.05.13

• Even bellen met Caroline van Reenen, voorzitter vrouwennetwerk vno-ncw west • Limburgse ondernemers leren navigeren • ‘Ik ben niet pessimistisch over onze toekomst’

34 duurzaam • Meer schoonmakers leren Nederlands • Geneesmiddelen niet zomaar uit de handel

vereniging mens

personalia

Marguerite Soeteman-Reijnen is met ingang van 26 februari toegetreden tot de management board van Aon Holdings en andere Nederlandse houdstervennootschappen van de Aon groep.

Marguerite Soeteman-Reijnen

Sjaak Brouwer van Miele Nederland wordt de nieuwe voorzitter van de vlehan, de Nederlandse brancheorganisatie van fabrikanten en importeurs van elektrische huishoudelijke apparaten. Brouwer volgt Johan Bosma op.

Richard van Zwol wordt per 1 juli secretaris-generaal bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Van Zwol is sinds 2011 secretaris-generaal bij het ministerie van Financiën. Hij volgt Koos van der Steenhoven op die sinds 1 december 2012 de functie waarneemt.

tion bij Egemin in Nederland.

Laura van Geest wordt de nieuwe directeur van het Centraal Planbureau (cpb). Zij volgt Coen Teulings op, die vanaf 2006 directeur was. Van Geest is momenteel directeur-generaal Rijksbegroting en loco secretaris-generaal bij het ministerie van Financiën.

De Zwitser Peter Voser treedt in de eerste helft van 2014 af als bestuursvoorzitter van Shell. Na bijna tien jaar als bestuursvoorzitter en financieel directeur en meer dan 25 jaar bij Shell, heeft hij ervoor gekozen met pensioen te gaan.

cpb

Eric-Joost Ernst wordt de nieuwe voorzitter van de raad van commissarissen van Desso. Hij volgt Stef Kranendijk op, die zes jaar aan Desso verbonden is geweest.

Ze vervult deze functie naast haar rol als group managing director grip Solutions voor Europa, Midden-Oosten, Afrika, Azië en Australië/Pacific. aon

Hr-directeur van ns Harry van de Kraats, wordt per 1 augustus de nieuwe algemeen directeur van werkgeversvereniging awvn.

Hij volgt Mees Hartvelt op die tijdelijk de dubbelfunctie voorzitter-directeur vervulde. Van de Kraats is momenteel bestuurslid van awvn.

Laura van Geest

Bernardo Stokman is aangesteld als nieuwe commercieel directeur voor de divisie process automa-

lintjesregen 2013 Commandeur in de Orde van Oranje-Nassau Ed Kronenburg Nederlandse Ambassadeur in Frankrijk Ridder in de Orde van Oranje Nassau Hans Cox Lid algemeen bestuur bzw, voorzitter bzw ’s-Hertogenbosch Peter van Ierland Lid bzw, lid kringbestuur bzw Midden-Brabant

Coen Teulings

30

FORUM #09/10.05.13

Joseph Vos Lid bzw, dijkgraaf Waterschap Brabantse Delta in Breda Carol Dona President en ceo Ricoh Nederland, lid bzw ricoh

christiaan krouwels

Officier in de Orde van Oranje-Nassau Coen Teulings Vertrekkend directeur Centraal Planbureau

Carol Dona

Henk Janus Lid bzw Lid in de Orde van Oranje-Nassau Jos van de Wouw Lid bzw, advocaat/eigenaar Van de Wouw Advocaten, Den Bosch

vereniging mens

beste bestuurder

metsel- en voegkampioenen

Dick Boer is volgens Nederlandse zaken­ mensen en managers de beste bestuurder van Nederland. De topman van Ahold laat de ceo’s van andere grote Nederlandse bedrijven achter zich. Het onderzoek naar de beste bestuurders wordt jaarlijks gedaan door Management Team, als onderdeel van het onderzoek voor de mt500 (beste bedrijven). Dick Boer kreeg 10 procent van de stemmen, waarmee hij de bankiers Piet Moerland (Rabobank) en Gerrit Zalm (abn amro) achter zich liet. Het onderzoek werd gedaan in januari en februari van dit jaar. Er deden 1.344 respondenten mee, van wie 92 procent leidinggevend is.

Max van Lent uit Geffen heeft woensdagmiddag 24 april de 61ste finale van het knb Nationaal Metselkampioenschap gewonnen. Als beste uit een veld van twaalf deelnemende metselleerlingen ontving hij uit handen van de Oldenzaalse burgemeester Theo Scholten de Zilveren Troffel. Tot landelijk winnaar van het knb Nationaal Voegkampioenschap werd Martijn Janssen uit Nieuw Bergen (Limburg) uitgeroepen.

Hij ontving uit handen van de Overijsselse Gedeputeerde Ineke Bakker de Zilveren Voegspijker. Het knb Metsel- en Voegkampioenschap is een initiatief van de georga­ niseerde baksteenindustrie die de wedstrijden sinds 1953 ononderbroken organiseert. www.knb-keramiek.nl

rectificatie In personalia in Forum nummer 8 van 25 april is inkomend voorzitter van Jong Management, Marijke Van kan – tevens algemeen bestuurslid van vno-ncw – per ongeluk aangeduid als Marijke van Kan.

nfe

even voorstellen Wim Verhagen Directeur van de Nederlandse Federatie van Edelpelsdierenhouders (nfe) Aantal leden 160 Lid sinds 15 februari 2013 Wat doet een federatie van edelpelsdierenhouders precies?

‘Wij zijn de vierde grootste producent van pelzen in de wereld.

Als federatie behartigen we de belangen van de nertsenhouders.

Daarnaast bieden we onze leden ook commerciële diensten aan, hebben we een eigen laboratorium voor onderzoek, zijn importeur en distributeur van vaccins en hebben een praktijkonderzoeksbedrijf.’

Had u niet graag een nieuw nertsbontrandje willen leveren voor de koninklijke mantel?

‘Het koninklijk huis houdt de traditie in stand. Een hermelijnen jas hoort bij het koningschap. En dat is prima.’

Heeft uw sector last van de economische crisis?

‘De afgelopen jaren waren de beste jaren ooit in de historie van onze bijna honderdjarige bedrijfstak. Na de negatieve emoties rond bont, is er een soort tegenstroom ontstaan van met name talentvolle jonge ontwerpers. Zij hebben gezien hoe goed het gesteld is met het welzijn van de dieren en het milieu. En zijn begonnen met het gebruik van bont in hun collecties. Op dit moment is er ter wereld geen modebeurs waar geen bont wordt getoond. Het spreekt enorm aan, de vraag is groter dan het aanbod.’

31

FORUM #09/10.05.13

Maar er zullen in Nederland geen nieuwe bedrijven meer bijkomen.

‘Vorig jaar heeft de politiek er een streep onder gezet met een verbod vanaf 2024. Een hele slechte zaak. Een van onze kritiekpunten is dat een economisch zeer sterke en rendabele sector in Nederland verboden wordt zonder enige vorm van compensatie. In 2004 heeft de overheid de sector gezegd bedrijven om te bouwen naar nog diervriendelijker en welzijnsvriendelijker houderijen. En binnen tien jaar zegt de overheid vervolgens dat we in 2024 moeten stoppen.

Het is te bizar voor woorden. Daarom gaan we een rechtszaak starten tegen de Staat.’

Bent u daarom ook lid van vno-ncw geworden?

‘Dat is een van de redenen. We hebben de afgelopen jaren in het politieke lobbycircuit getracht onze argumenten naar voren te brengen. Maar nu is niet zozeer het agrarische aspect aan de orde, maar meer het ondernemerschap. En daar kunnen we de hulp van vno-ncw goed bij gebruiken. Ook omdat we een kleine sector zijn, dus naar de politiek kunnen we geen grote vuist maken.’

Gaat u nog wel met plezier naar uw werk?

‘Ik ga nog steeds met veel plezier naar mijn werk. De pelsdierhouders zijn zeer strijdvaardig en we leggen ons hier niet bij neer. We lopen in Nederland voorop als het gaat om kwaliteit, om dierenwelzijn, om gezondheid.’ www.nfe.nl

bouwend nederland

vereniging branche

‘Pas emissienormen voor bestaande vloot nu niet aan’ Wijzig de emissienormen uitsluitend voor nieuwe schepen en nieuwe motoren. Dat bepleitte de Europese belangenbehartiger voor de binnenvaartsector, ebu vorige week in Brussel. De Europese Commissie is van plan die norm voor de hele sector aan te scherpen.

Tweede Kamerlid Ton Elias ‘inspecteert’ de bouw In het kader van de campagne De bouw maakt het bezocht vvd-Kamerlid Ton Elias op 26 april Bouwend Nederland-lidbedrijf Vermeulen Groep in Hazerswoude Dorp.

Elias is tevens lid van de Vaste Kamercommissie Infrastructuur en Milieu. Directeur van de Vermeulen Groep, Zwiep Vermeulen, greep de kans aan om Elias te vertellen waar grond-, weg- en waterbouwbedrijven in de praktijk tegenaan lopen. Zo merkte Vermeulen dat er, ondanks politieke afspraken, toch door opdrachtgevers bezuinigd wordt op onderhoud van infrawerken. ‘Als gevolg waarvan wij lokale wegen met pleisters moeten opknappen’, aldus Vermeulen.

‘Terwijl het vaak beter en efficiënter is direct een hele weg of een flink gedeelte daarvan te vernieuwen.’ Een voorbeeld daarvan is het project in Zoetermeer dat door Vermeulen en Elias bezocht werd. Elias was verbaasd en gaf aan dit ‘mee terug te nemen naar Den Haag’. Hij benadrukte dat de veiligheid van de weggebruikers nooit in het geding mag komen. ‘ Afspraak is dat er niet verder wordt bezuinigd op onderhoud’, aldus het vvd-kamerlid.

In opdracht van de Europese Commissie is onderzoek gedaan naar de milieuprestaties van de binnenvaartsector.

Daar kwam uit dat de sector op het gebied van co2 de laagste emissies heeft, maar luchtemissies als die van stikstofmonoxide en fijnstof blijven daarbij achter. De Europese Commissie is daarom van plan strengere normen in te voeren voor scheepsmotoren. Zowel voor nieuwe motoren als die in gebruik zijn bij de bestaande vloot.

De Europese belangenbehartiger van de binnenvaartsector, ebu, is hier geen voorstander van en heeft dit de Europese Commissie late weten. Het moet uit concurrentieoverwegingen en gezien de economische situatie waarin de binnenvaart zich bevindt, uitgesloten worden dat nieuwe emissienormen voor de bestaande vloot worden ingevoerd, aldus ebu. Daarnaast heeft de Europese belangenbehartiger de Europese Transportcommissaris Kallas opgeroepen tot brede steun voor de binnenvaart, ook op het gebied van de vergroening. ebu gaat ervan uit dat 20 procent van de transportbudgetten voor de binnenvaart ter beschikking wordt gesteld. www.cbrb.nl

www.bouwennederland.nl

Een jaar lang is op Groningen Airport Eelde hard gewerkt aan de verlenging van de start- en landingsbaan. Woensdag 24 april was het zover. Staatssecretaris Wilma Mansveld van Infrastructuur en Milieu opende de baan officieel. Zij gaf het eerste passagiersvliegtuig van deze ochtend vanuit de toren ‘clearance’ voor vertrek.

Met de realisatie van de baanverlenging komen meer bestemmingen binnen het bereik van Groningen Airport Eelde. Het maakt de luchthaven een stuk interessanter voor het opzetten van nieuwe routes.

Staatssecretaris Mansveld: ‘De langere baan zorgt voor een betere bereikbaarheid en economische kansen voor het Noorden. De aanwezigheid van een luchthaven met meerdere bestemmingen is voor veel bedrijven een belangrijke vestigingsvoorwaarde. Het milieu profiteert ook van de langere baan.

Want een tussenstop om ergens anders bij te tanken, is niet meer nodig.’ www.vno-ncwnoord.nl 32

FORUM #09/10.05.13

remko de waal/anp

‘Langere baan geeft Groningen Airport nieuwe kansen’

even bellen met…

Caroline van Reenen, voorzitter vrouwennetwerk vno-ncw West Wat kunnen we in Nederland leren van de Zweden als het gaat om vrouwen in topfuncties? Het vrouwennetwerk van vno-ncw West houdt er een themamiddag over.

Voorzitter Caroline van Reenen verwacht veel te leren van de Zweedse vrouwen.

Waarom een apart vrouwennetwerk in plaats van netwerken tussen de mannen?

‘Mannen weten elkaar wel te vinden, voor vrouwelijke ondernemers is dat veel moeilijker. Daar zijn er veel minder van. Met het netwerk willen we vrouwen stimuleren om persoonlijk en zakelijk te groeien. Het kan een soort tussenstapje zijn om het old boys network binnen te dringen.’

Hoe komt u er bij om een Zweedse middag te houden?

‘Het is een initiatief van de Zweedse ambassade. Die organiseren vaker dergelijke evenementen en zij benaderden ons. Zweden is natuurlijk een voorbeeld van positieve discriminatie.

Het land is heel ver in het gelijkheidsdenken. Vrouwen en mannen werken bijna evenveel en er zitten veel meer vrouwen op topposities. Het is vast niet toevallig dat er zoveel Zweedse politieseries zijn met vrouwelijke hoofdpersonen.’

Dat wilt u ook?

‘De Zweedse minister voor het

Bedrijfsleven, Annie Lööf, komt en Kristina Johansson, manager van ikea in Nederland. Ik hoop in elk geval te horen wat ze allemaal hebben gedaan, wat heeft gewerkt en wat niet. Als Nederland in dit tempo doorgaat, is in 2070 nog maar 30 procent van de managementposities bezet door vrouwen. Nog niet eens de helft. Dan denk ik dat we misschien maar een quotum in moeten voeren.’

Limburgse ondernemers leren navigeren De algemene ledenvergadering van de lwv op 23 april stond dit jaar in het teken van de wereld van de snel veranderende technieken waarin ondernemers zich bevinden.

Ondernemers moeten daarin leren navigeren in plaats van controleren, was de boodschap. Een van de oplossingen hiervoor is augmented reality, een manier om aanvullende gegevens over je omgeving – gebouwen of documenten op je pc – te krijgen. Ruud Dullens, directeur BlueTea nam onder­nemers mee in deze wereld die oplossingen kan bieden op technische kennisvraagstukken. Paul Iske, hoogleraar Open Innovation & Business Venturing aan de School of Business and Economics van de Universiteit Maastricht belichtte de sociale kant van de snel veranderende technieken. www.lwv.nl cok van den berg

vno-ncw west

vereniging regio

Daar maakt u zich niet overal populair mee.

‘Het huidige tempo is echt heel laag. Zelfs Caroline Princen, die nu topvrouw is bij abn amro, heeft het geholpen. Ik sprak haar onlangs en ze zei dat ze niet op die plek had gezeten zonder positieve discriminatie.’

Bent u eigenlijk wel eens in Zweden geweest?

‘Twee keer. Ik vind het een heel mooi land, heel ruim. Ze zijn er heel erg bezig met emancipatie. Er is op dat vlak een extreem rechtvaardigheidsgevoel.

Ze kunnen nog serieus discussiëren over de poppetjes op de voetgangerslichten. Dat zijn mannetjes. Of dat niet ook gemengd moet zijn? Ik vind dat fantastisch, heel grappig én heel nuttig. In Nederland denken we dat we geëmancipeerd zijn, maar in Zweden zijn ze veel verder. Zíj hebben zelfs het gevoel dat ze er nog lang niet zijn.’ www.vno-ncwwest.nl

‘Ik ben niet pessimistisch over onze toekomst’ ‘De export is de kurk waar onze economie op drijft’, aldus voorzitter Bernard Wientjes van vno-ncw tijdens een bijeenkomst op 17 april in het Oostland. ‘Als we blijven innoveren en kijken naar nieuwe markten, hoeven we echt niet bang te zijn voor de toekomst van onze kinderen.’

De vno-ncw-voorzitter was te gast bij zo’n 130 ondernemers van vno-ncw Oostland tijdens een bijeenkomst met als thema Hoe zichtbaar bent u? Hoewel Wientjes beaamde dat de meeste bedrijven het op het moment moeilijk hebben, is hij niet pessimistisch. ‘De binnenlandse markt gaat op het moment niet goed, maar Nederland heeft nog steeds een exporterend bedrijfsleven. Er zijn weinig landen die in staat zijn om in de huidige economische situatie de export in stand te houden. Daarom ben ik niet pessimistisch over de toekomst van ons land.’ www.vno-ncwwest.nl

33

FORUM #09/10.05.13

vereniging duurzaam

Meer schoonmakers leren Nederlands In de cao voor de schoonmaakbranche was afgesproken dat aan het einde van het jaar achthonderd schoonmakers een cursus Nederlands gevolgd zouden moeten hebben. Inmiddels zijn bijna vijfhonderd schoonmakers daadwerkelijk met een cursus bezig. osb benadrukt het belang van een goede beheersing van de Nederlandse taal. Het zorgt er volgens de orga-

nisatie voor dat schoonmakers een vakopleiding kunnen volgen en beter functioneren in hun werk. Daarnaast helpt het bij de integratie.

Het leren van de Nederlandse taal is onderdeel van de cao voor de schoonmaakbranche en daarmee van de eisen gesteld aan het osb-keurmerk dat op 1 januari is geïntroduceerd. www.osb.nl

meer pvc gerecycled

Geneesmiddelen niet zomaar uit de handel Voordat fabrikanten van innovatieve genees­ middelen een product van de markt halen, wordt goed gekeken of er voor de patiënten alternatieven zijn. Een meldplicht is dus overbodig. Dat stelt Nefarma in een reactie op Kamervragen aan minister Schippers van vws.

Het idee van GroenLinks-Kamerlid Voortman voor een meldplicht komt voort uit de berichten dat geneesmiddelen steeds vaker niet beschikbaar zijn voor patiënten. In die berichten wordt de suggestie gewekt dat fabrikanten hun middelen gemakkelijk van de markt halen. Maar volgens Nefarma klopt dat niet. Een fabrikant die een geneesmiddel uit de handel wil halen, moet daarvoor een aanvraag indienen bij het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (cbg). In de praktijk is er dus al sprake van een meldplicht. Het cbg vraagt daarbij of er een alternatief is en gaat zo nodig met het bedrijf in overleg over vervolgstappen, zoals overname van de productie en levering door een ander bedrijf. www.nefarma.nl

34

guido koppes/anp

Het aantal schoonmakers dat Nederlands leert, neemt toe. De branche­organisatie voor schoonmaakbedrijven osb stelt tevreden vast dat de investering van werkgevers in taalcursussen werkt.

Vorig jaar is dik 360.000 ton pvc gerecycled. De Europese pvcindustrie zegt daarmee goed op weg te zijn naar de uitdaging van 800.000 ton per jaar in 2020. Een doelstelling die is opgenomen in VinylPlus, het programma voor duurzame ontwikkeling van de pvc-industrie. Steeds meer pvc valt te recyclen. En de industrie zoekt naar manieren om nóg verder te kunnen gaan. Zo vindt nu onder meer onderzoek plaats naar innovatieve technologieën voor de recycling van moeilijk verwerkbaar pvc-afval. www.nrk.nl

Blij met private beveiliging Het kabinet heeft besloten private beveiligers toe te staan op schepen met Nederlandse vlag, als bescherming tegen piraten. De stap van het kabinet volgt op de erkenning dat niet alle schepen kunnen worden beschermd met een militair team (vpd), ondanks alle inspanningen om dat wél voor elkaar te krijgen. De toezegging dat er ruimte komt voor private beveiligers, betekent een einde aan de geïsoleerde positie van de Nederlandse reders. Elders in Europa zijn private beveiligers al veel langer toegestaan.

Het kabinet laat in het bericht over het toestaan van private beveiligers nog veel onduidelijkheid bestaan over welke schepen onder welke voorwaarden private beveiligers mogen inzetten. De reders hopen dat daarover snel duidelijkheid komt.

Ze pleiten er ook voor dat zij in afwachting van een wettelijke regeling nu al private beveiligers aan boord mogen nemen. Redersvereniging KVNR en maritieme werknemersorganisatie Nautilus International wijzen er op dat deze constructie in meer Europese landen is toegepast. www.kvnr.nl

FORUM #09/10.05.13

buiten beeld

‘Niet boos afgekeerd’

Rijkman Groenink (63) Was: bestuursvoorzitter abn amro Is: interim bestuursvoorzitter ewt, president-commissaris anp

‘Na abn amro had ik, zelfs al was ik gevraagd, geen plannen meer om ergens bestuurs­ voorzitter te worden. Mijn levensverhaal is verbonden met de bank. Ik zou het moeilijk kunnen opbrengen om zo’n verbondenheid aan te gaan met een nieuw bedrijf, en weer jaren van tachtig uur per week te maken.’

‘Dus ben ik als mede-investeerder bij Atlas Invest van Marcel van Poecke begonnen.

Vanuit die positie ben ik onder meer als presi­ dent-commissaris aan windmolenfabrikant ewt verbonden. In afwachting van een nieuwe ceo ben ik toch weer even bestuurs­ voorzitter voor twee dagen per week. Dat is echt tijdelijk, want een bestuursvoorzitter moet kennis van zaken hebben, en van techniek weet ik niets. Dat is wel nodig als je een technolo­ gisch aangedreven bedrijf moet leiden.’

35

‘Energie heeft wel altijd mijn belangstelling gehad. Bij abn amro had ik ook met de ener­ giesector te maken. Zo heb ik Van Poecke leren kennen. Energie is een basisbehoefte van de samenleving. Het is een gigantische industrie, waarin constant grote investeringen worden gedaan.’

‘Gezien mijn achtergrond was het logischer geweest om in de Nederlandse financiële sec­ tor actief te blijven. Maar dat was onmogelijk, met alles wat er is gebeurd. Een eigen bedrijf beginnen zat er ook niet in met de crisis. Een commissariaat bij een buitenlandse bank had me wel wat geleken, maar het is anders gelopen. Toch is het jammer dat ik mijn finan­ ciële kennis en ervaring niet beschikbaar kan stellen.’

‘Na mijn vertrek bij abn amro wachtte het bekende zwarte gat, en in mijn geval wel heel plotseling. Je wordt ineens niet meer geleefd, niemand vraagt je meer wat, de druk van je agenda en de verantwoordelijkheid vallen weg. Gelukkig kon ik terugvallen op mijn gezin en mijn vrienden. Ik kon mijn jongste kinderen wat vaker naar hockey brengen en had tijd om de krant te lezen, maar ik wilde

FORUM #09/10.05.13

toch weer snel aan de slag. Dat zal ook wel mijn protestantse achtergrond zijn geweest.’

‘Naast ewt heb ik een aantal commissariaten bij andere bedrijven, waaronder shv Holdings.

Ook ben ik president-commissaris bij het anp. Ik vind het belangrijk dat er een betrouw­ bare onafhankelijke nieuwsvoorziening is.

De af­ge­lopen jaren heb ik aan den lijve onder­ vonden dat media de nieuwswaarde vaak belangrijker vinden dan waarheidsvinding.’

‘Ik had wel verwacht dat ik als bestuursvoor­ zitter van abn amro de gebeten hond zou zijn na de overname door het consortium van drie.

Ik heb er zo mijn eigen ideeën over, maar heb weinig behoefte om daar nu nog op in te gaan.

Het is in elk geval niet zo dat ik mij boos van de Nederlandse samenleving heb afgekeerd.

Integendeel.’ 

Tekst: Paul Scheer | Foto: Sam Rentmeester

ondernemerspanel

Hoera, de regeldruk neemt af De afgelopen jaren is de regeldruk al gedaald. En die zal de komende jaren nog verder dalen, zegt het kabinet. Goed voor het bedrijfsleven én de economie.

Maar is dat wel echt zo?

Tekst: Walter Devenijns, Marcia Timmermans | Foto’s: Nout Steenkamp, Sam Rentmeester, Christiaan Krouwels

Ruud Berbee / Kwekerij Ludwig & Co / Voorhout

‘Niet te onderbouwen’ ‘Ik merk in mijn bedrijf niet dat er een afname van de regeldruk zou zijn. Ik heb de indruk dat dat vooral geldt voor regels die oud en bijna niet meer van toepassing zijn. Ik kan niet direct een regel aanwijzen waar ik last van heb of die zou moeten verdwijnen. Ze zijn vaak aan elkaar gekoppeld en geïntegreerd binnen het bedrijf.

Maar ze zijn er om nageleefd te worden en dat geldt natuurlijk voor iedereen.’

Paul de Goed / Stighter & Partners / Amsterdam

‘Er komt elk jaar wat bij’ ‘De regeldruk neemt juist steeds verder toe. Ik zie ook bij mijn cliënten de regeldruk toenemen, met name in de financiële sector waar heel veel compliance-achtige regelgeving is.’ ‘afm en dnb zitten boven op onze sector en willen steeds meer weten. Die doen onderzoek of de regels op de juiste manier worden toegepast. Mocht dat niet zo zijn dan komen er weer nieuwe regels. Dat is een soort van spiraal

waar we in zitten.’

‘Elk jaar komt er wel wat bij. Als je vijf of zes jaar terug­ kijkt, toen de Wet toezicht accountsorganisaties werd ingevoerd, en het vergelijkt met nu dan is de regelgeving ondertussen bijna verdubbeld. Daar moeten we weer extra kosten voor maken. Dat betekent dat je iemand op je kantoor vrij moet maken om al die complianceregels uit te voeren. Bij de grotere kantoren is dat zeker een fulltime medewerker. Nee, wat mij betreft zou het echt wat minder kunnen worden met die regeldruk.’

Geert Hurks / Hurks Groep / Eindhoven

‘De praktijk is anders’ ‘In onze sector, de bouw, hebben wij niet gemerkt dat de regeldruk verlaagd is. Ik kan dus niet zeggen dat ik daar nu positief over ben. Minister Kamp roept wel dat het minder is geworden, maar de praktijk is anders.’

‘Op het gebied van de Europese aanbestedingsregels bijvoorbeeld merk je ook nog dat de regels steeds strenger worden uitgelegd door de Nederlandse auto­ riteiten. In Nederland zijn de aanbestedingsprocedures

36

‘Laatst hoorde ik minister Kamp spreken tijdens de opening van de Keukenhof. Daar zei hij dat de regeldruk met 1 miljard euro is verlaagd. En dat er deze kabinets­ periode nog 2,5 miljard bij gaat komen. Dan denk ik, die cijfers zijn uit de lucht komen vallen. Het is totaal niet te onderbouwen. Ik heb liever dat hij naar de inhoud van de regels kijkt. Je merkt dat de mensen die de regels maken niet weten wat de consequenties zijn voor de uitvoering.

Dat geldt voor de handhaving, maar ook voor wie ervoor gaat betalen.’

FORUM #09/10.05.13

zeer tijdrovend en dus geldverkwistend.’

‘Regels zijn hier regels. Soms denk ik wel dat ze door juristen zijn ontworpen om juristen aan het werk te houden. Ik zou willen pleiten voor een andere, snellere manier van aanbesteden. Dat voorkomt vertraging bij het verkrijgen van de opdrachten, waardoor er minder geld verloren gaat. Andere landen gaan er soepeler mee om. Die leggen de vanuit Brussel gedicteerde regels flexibeler uit.’

mohikanen

‘In Engeland trekken ze er nog geld voor uit’

‘Nog

10

in Nederland’

beroep: Emailleur Begin vorige eeuw geleden zaten ze in fabrieken op een rijtje te werken aan gebruiksvoorwerpen: emailleurs.Tegenwoordig zijn er in Nederland nog maar tien die van hun vak kunnen leven.

Christine van Ree restaureert en maakt artistiek werk, in de 21ste eeuw de belangrijkste inkomsten37

bron voor emailleurs. Ze gaf demonstratie­ lessen aan restaurateurs in opleiding. ‘De kans dat zij zelf gaan emailleren is klein, maar zo zien ze tenminste hoe het werkt en hoeveel uur er in zit.’

Van Ree heeft de kneepjes van het vak geleerd in Engeland. ‘In Engeland trekken ze nog geld uit om prachtige demonstratiestukken te maken.

In het maken van een siervaas gaan honderden FORUM #09/10.05.13

uren werk zitten, daar willen Nederlanders niet voor betalen. Het gevolg is dat het vakmanschap in Nederland veel minder is. Gelukkig wordt emailleerwerk als kunstvorm wel gewaardeerd zodat de techniek zich toch blijft ontwikkelen.’  Tekst: Remko Ebbers | Foto: Ilya van Marle

portret

bart wigman

‘alleen blowen deed ik niet’ Lange haren en een Puch. Bart Wigman was een échte puber. Zijn wilde haren is de directeur-eigenaar van interieur- en tentoonstellingsbouwer Gielissen kwijt.

Maar zijn grenzen opzoeken doet hij nog steeds graag. ‘Rustig aandoen druist in tegen mijn natuur.’

Tekst: Remko Ebbers | Foto’s: Jeroen Poortvliet

38

FORUM #09/10.05.13

‘Ik dacht, laten we dat maar doen dan.’ Het zijn woorden die zo’n beetje elke beslissing van Bart Wigman lijken te begeleiden. Afgewisseld met een bijna net zo opgewekt uitgesproken: ‘Laten we dat maar niet doen’.

Dikdoenerij is niet echt besteed aan de directeur en eigenaar van interieur- en tentoonstellingsbouwer Gielissen. In een sober kantoor zit hij, in hemdsmouwen en zonder stropdas, achter een groot en vrijwel leeg bureau.

Wigman werd in 1955 geboren als enig kind van een Arnhemse keukenhandelaar. Zijn moeder was huisvrouw. ‘We woonden aan een parkje, vlak bij landgoed Sonsbeek. Ik weet nog dat ik met de trolleybus naar school ging. Een Rooms-Katholieke school.’ Op zijn 10de scheidden Wigmans ouders. Zijn moeder hertrouwde korte tijd later met Bert Gielissen. ‘Scheiden was voor die tijd een bijzondere gebeurtenis.

Ik vond het vervelend en de verhuizing naar Eindhoven ook, maar er werd thuis niet over gepraat. Het heeft tot mijn middelbare schooltijd geduurd voor ik dat een plek kon geven. Ik heb nog steeds iets met kinderen van gescheiden ouders. Ik zie het aan hun ogen. Je moet aandacht aan die kinderen geven. Stap daar niet te makkelijk overheen als volwassene.’

Met zijn vader heeft Wigman wel contact onderhouden. Hij herkent wel iets van hem in zijn eigen karakter. ‘Hij keek altijd naar de positieve aspecten van een zaak en hij werkte hard. Zo ben ik ook. Bij mij werkt het ook zo: als iets tegen heeft gezeten, weet ik dat na afloop gewoon niet meer.’ Zijn moeder komt uit Indonesië, heeft als Nederlandse in een Jappenkamp gezeten en is na de oorlog met niets naar Nederland gekomen. Wigman: ‘Daar werd in de familie, ook door haar broers en zussen, niet over gepraat. Ik weet er niets van. Nu denk ik dat het wel goed geweest zou zijn als zij wat opener was geweest. Haar verleden zal zeker invloed hebben gehad op haar karakter, maar ik zou niet kunnen zeggen welke. Ik ken haar alleen zoals ze was.’

portret

Op de middelbare school komt de jonge Bart helemaal los. ‘Lang haar, Puch, ik had het allemaal. Je ziet daar niets meer van natuurlijk.’ Met een ironische grijns strijkt Wigman over zijn nu kortgeknipte kalende schedel. ‘Alleen blowen deed ik niet. Ik ging met twee vrienden op de brommer op vakantie naar Duitsland. Daar zag ik in een café blowende Amerikaanse militairen en lokale jeugd die mee ging doen. Die waren zo passief aan het worden. Ik dacht toen al: ‘Daar doe ik dus niet aan mee.’ Ik ging wel op stap en werd wel eens dronken op z’n tijd. Dat hoort er een beetje bij. Dat vind ik van mijn eigen kinderen ook hoor.

Zoiets moet je een tijdje meemaken.’

droog staan Het gezellige drinken raakt in de studententijd onder druk, want Wigman sluit zich in Tilburg aan bij roeivereniging Vidar. Voor en na het roeiseizoen gaat de bedrijfseconomiestudent nog wel ‘flink op stap’, maar tijdens het seizoen staat hij vrijwel droog. Drie uur trainen per dag, niet roken en niet drinken. Als anderen op stap gingen, moest hij naar bed. De omslag viel hem nooit zwaar. ‘Je trekt als roeiers veel met elkaar op, dan is het niet zo moeilijk. Het mooiste van die sport vond ik het opzoeken van je grenzen. Wat kun je fysiek? Na de eerste 300 meter denk je: ‘Ik stop, zoek het maar uit, ik ben kapot.’ Maar je kunt meer dan je in eerste instantie denkt. Dat werkt door in het dagelijks leven. Minder tijdens je werk misschien, maar zeker toen ik een aantal jaren geleden met mijn vrouw Leontien naar Rome fietste.’ Die fietstocht is spontaan tijdens een autorit bedacht. Als je zo’n idee hebt, moet je je direct 40

FORUM #09/10.05.13

vastleggen, vindt Wigman, anders blijf je er over praten en komt er niets van. ‘Het leuke is, je praat tijdens zo’n tocht over het nu. Dat doe je normaal gesproken nooit. Je hebt het met elkaar altijd over wat je hebt gedaan of wat je gaat doen.’

tegen zijn natuur Na zijn studietijd begint Wigman als managementtrainee bij SHV/ Makro, waar hij ook stage had gelopen. Er volgt het begin van een korte internationale carrière in het concern. Van Amsterdam gaat hij naar Zwitserland en andere Europese landen. In 1984 is Wigman weer terug in Nederland, op het hoofdkantoor in Utrecht. Met zijn vrouw is hij al bezig Portugees te leren omdat hij voor SHV naar Brazilië zou gaan, toen de telefoon ging. Bert Gielissen had zijn bedrijf enige jaren daarvoor verkocht aan een Engelse investeerder en de directeur was ontslagen. Zou Wigman de onderneming van zijn stiefvader willen leiden?

‘Ik had ooit voor mezelf bedacht, ik ga niet in dat bedrijf werken. Daarvoor lagen Bert Gielissen en ik elkaar niet goed genoeg’, legt Wigman zijn dilemma uit. ‘Maar dan komt dat telefoontje en de situatie in het bedrijf is anders, dus ik dacht: Laat ik eens kijken.’ Hij was 29 en had wel wát managementervaring. ‘Als ik het niet kan, dan leg ik wel uit aan een volgende werkgever.’ Het pakte allemaal goed uit, zegt hij nu. ‘De eerste tijd is je invloed beperkt door het gebrek aan ervaring. Gelukkig waren er genoeg ervaren mensen die mij steunden.’

In 1990 wordt het bedrijf verkocht aan een Engelse investeerder, de Melville groep. ‘Ik heb toen wel gekeken of ik het bedrijf zelf kon over-

nemen, maar moest een te forse financiering meenemen.’ Vier jaar later kwam de holding in financiële problemen – niet door Gielissen overigens. Met een veel gunstiger prijs was dit de kans voor Wigman om het bedrijf over te nemen. ‘Ik dacht: ‘Dat moeten we nu maar doen.’

Ik ben toen een week of vier met de curator aan het onderhandelen geweest. Mijn vrouw zat in de stress, maar ik vond dat wel leuk. Ik heb ooit de tip gekregen: ‘Als gaat om onderhandelen, blijf het dan zien als spel.’ Toen de deal was gemaakt, was dat een heel bijzonder moment.

Na zo’n buy-out behoor je rustig aan te doen en zien dat je van die financiering afkomt. Dat druist wat tegen mijn natuur in, dus dat heb ik dan maar niet gedaan.’

Vier stellingen Nederland kent zijn ondernemers slecht ‘Honderd procent ja. Erger nog. Er is veel publiciteit over managers die hun zakken vullen. Die worden op een hoop gegooid met ondernemers. Het merendeel van de ondernemers is bezig met verschrikkelijk hard werken en niet met zichzelf verrijken.’

Het gaat teveel over krimp en te weinig over bouwen ‘Dat is heel sterk zo. We hebben ook moeten krimpen, maar we moeten ook weer door in de positieve zin.

We hoeven onze ogen niet te sluiten voor de werkelijk­heid, maar we moeten weer durven ondernemen. Zo slecht hebben we het ook weer niet samen.’

de klap Expansie volgt. In 1998 worden twee bedrijven overgenomen en in 2000 en 2003 nog twee. Gielissen begint in Duitsland. Daarna volgen vestigingen in Abu Dhabi en de VS. Het bedrijf wordt de grootste in Europa en richt onder andere het Holland Heineken House in, een deel van het Ferrari-museum in Abu Dhabi en grote delen van het onlangs heropende Rijksmuseum. Het gaat goed.

Tot de crisis toeslaat. Voor Wigman en Gielissen komt de klap in 2011.

Het Amsterdamse kantoor moet fors worden ingekrompen. Wigman: ‘Terugkijkend hadden we misschien bepaalde dingen anders moeten doen, maar we hebben dat gewoon niet gezien. Wiens schuld dat is, is op zo’n moment van minder belang. Er zijn meer bedrijven geweest die de crisis niet hebben aan zien komen, maar dat is een schrale troost.’

Hij moest ingrijpen, maar makkelijk mensen ontslaan kan Wigman niet. ‘Zij hebben jarenlang naar eer en geweten hard gewerkt. Dus wil ik niet zeggen: ‘Laten we ze maar op straat flikkeren.’ Zo’n bedrijf wil ik niet zijn.’ Uiteindelijk ontkomt Wigman er toch niet aan om voor het eerst in zijn carrière een vestiging gedeeltelijk te sluiten. ‘Het kon economisch echt niet meer. Dan moet je dat doen, vind ik, in de wetenschap dat je het goede besluit hebt genomen.’

Spijt heeft hij er niet van. ‘Ik had het liever niet gedaan, maar er zijn wel meer dingen die ik liever niet doe.’ Eigenlijk is er maar één ding waarvan Wigman het wel jammer vindt dat het niet is doorgegaan: het expat-avontuur in Brazilië. Wigman heeft het een beetje ingehaald door bewust om zich heen te kijken tijdens zakenreizen. ‘Het verrijkt je als je weet wat er aan de andere kant van de wereld is. Met een goede vriend discussieer ik veel over de islam. Voor hem zijn het, ik doe hem tekort zoals ik het nu zeg, allemaal terroristen. Maar dan zit ik in Dubai, praat met een Pakistaanse taxichauffeur en dan blijkt dat hij wil wat wij allemaal willen: rustig leven, zijn familie te eten geven, zijn kinderen op school doen. Je hebt er een paar idioten tussen lopen, maar die heb je hier ook. Voor de rest zijn ze net als jij en ik.’ 

41

FORUM #09/10.05.13

Voor elke regel die de overheid schrapt, komt er een terug ‘Nee, er komen er twee voor terug.

De overheid heeft altijd het idee dat ze de zaak kunnen oplossen door een vorm van bureaucratie te creëren. Laat mensen met rust die niets misdoen en pak de overtreders aan.’

De crisis scheidt de ondernemers van de managers ‘Dat gaat niet helemaal op. Managers kunnen goed zijn en ondernemers slecht.

Het komt er op aan dat de ondernemers en managers die kunnen ondernemen worden onderscheiden van de rest.’

bart wigman 1955 Geboren in Arnhem 1967 Middelbare school in Eindhoven 1974 Bedrijfseconomie Universiteit Tilburg 1980 Managementtrainee bij shv/ Makro 1984 Directeur Gielissen 1994 Eigenaar Gielissen Bart Wigman is getrouwd en heeft twee kinderen

reacties Brieven van lezers (de redactie behoudt zich het recht voor brieven in te korten)

‘Bedrijven juist belangrijk voor stimuleren welvaart’ Handel wordt hét speerpunt van haar ont­ wikkelingsbeleid. Lilianne Ploumen heeft een keuze gemaakt staat in Forum van 11 april. Maar niet iedereen vertrouwt de kracht van handel. Farah Karimi van Novib niet en mvo-expert Lars Moratis ook niet als je hun ingezonden brieven in Trouw en het Financieele Dagblad leest. Onzin, zegt Moratis. ‘Met duurzame handel is weinig mis.’

In het artikel Ontwikkelingssamenwerking 2.0: ‘Niet langer geld geven, put graven, klaar’ wordt op basis van mijn artikel in het Financieele Dagblad van 30 maart (‘Ook duurzame handel kent beperkingen’) de suggestie gewekt dat ik, als representant van maatschappelijke organisaties, de kracht van handel zou wantrouwen. Deze suggestie is echter gebaseerd op een feitelijk onjuiste interpretatie van de pointe van het artikel.

Die kern begint bij de constatering dat er met duurzame handel weinig mis is: bedrijven hebben juist belangrijke rollen bij het stimuleren van welvaart en welzijn. Gezien de mogelijkheden, reikwijdte en invloed van bedrijven kan daar geen twijfel over bestaan. Daarmee is meteen gezegd dat bedrijven naast het maken van winst ook be­langrijke maatschappelijke verantwoordelijkheden hebben.

Juist in die pluriforme verantwoordelijkheid (winst, welvaart en wel­ zijn) ligt de nuance van mijn boodschap: deze verantwoordelijkheden kúnnen samen gaan, maar dat is niet altijd en noodzakelijkerwijze zo.

Een essentie van duurzame handel is dat er sprake is van trade-offs, dat zich dilemma’s voordoen en dat er ook conflicterende belangen op het spel staan.

Het zou dus zowel van een moreel als strategisch tekort getuigen om hier geen rekenschap van te geven. Steeds meer bedrijven en investeer­ ders doen dit dan ook, omdat zij de maatschappelijke rollen en verant­ woordelijkheden van bedrijven op een geloofwaardige manier met

42

FORUM #09/10.05.13

elkaar willen verweven en de risico’s van het miskennen van die rollen en verantwoordelijkheden willen beperken.

Om tot synergie in belangen te komen, dienen bedrijven en de samen­ leving te vertrouwen op elkaars mogelijkheden en zich bewust te zijn van elkaars beperkingen. Hulp en handel kunnen dan ook voor een deel samen gaan, maar het zou onzinnig zijn om hulp op één lijn met handel te stellen – daar is het bedrijfsleven noch de samenleving bij gebaat.

Lars Moratis mvo-expert bij de Open Universiteit en de Nationale Commissie voor internationale Duurzame Ontwikkeling

overlevers Overlevers, doorzetters, bedrijven die na jaren nog steeds bestaan. Nederland telt er vele.

Deze rubriek blikt terug in de geschiedenis van Nederlandse bedrijven.

Honig opgericht in 1867 wat Fabrikant van levensmiddelen

Zijn ze echt aan het werk of staan ze te poseren?

Twee jongens die op de inpakafdeling van Honig werken, hebben al heel wat doosjes handmatig gevuld met krulvermicelli. Ze be­ginnen om 8 uur en als ze flink doorwerken en zich goed gedragen mogen ze om half 5 naar huis. Het petje is verplicht. Werknemers die hem niet dragen krijgen 25 cent boete. Honig heeft in 1922 een wereldwijde primeur met ver­ micelli, dat Italiaans is voor kleine wormen.

Maar het bedrijf begint als stijfselmalerij in Koog aan de Zaan. Gekocht door Klaas Honig voor 5.000 gulden. De prestaties zijn zo goed dat bijna alle concurrerende stijfsel­ fabrieken in het land hun deuren moeten sluiten. Zo krijgen de Kogers de bijnaam Stijfselkneters. Als in de Eerste Wereldoorlog de grondstoffen schaars zijn wordt er zelfs geprobeerd stijfsel te maken van aardappel­ schillen, wilde kastanjes en tulpenbollen. Een penetrante tulpenbollenlucht vervangt tijdelijk de weeïge stijfseldampen in de fabriek. 

Tekst: Marcia Timmermans Foto: Honig, jaren vijftig

Colofon

Correspondenten Jeroen Ansink (Verenigde Staten), Henk Hirs (Hongarije), Maaike Homan (Spanje), Olaf Koens (Moskou), Maurits Kuypers (Duitsland), Michel Maas (Indonesië), Miriam Mannak (Zuid-Afrika), Joost van Mierlo (Verenigd Koninkrijk), Hans Moleman (België), Frank Renout (Frankrijk), Petra Sjouwerman (Denemarken), Judith Stalpers (Japan), Remko Tanis (China), Edwin Timmer (Mexico), Maarten Veeger (Italië)

Forum is het tweewekelijkse opinieblad van ondernemingsorganisatie vno-ncw. vno-ncw vertegenwoordigt samen met de aangesloten 160 brancheorganisaties en vijf regionale verenigingen in totaal 115.000 ondernemingen. vno-ncw wordt in de regio vertegenwoordigd door: vno-ncw Noord, vno-ncw Midden, vno-ncw West, de Brabants-Zeeuwse Werkgeversvereniging (bzw) en de Aan dit nummer werkten mee Ramona van den Bosch, Limburgse Werkgevers Vereniging (lwv). Voor managers Wouter Brookman, Thomas Grosfeld, Jeroen Lammers, Nicole Mallens, Els Prins, Jan Zuidam tot veertig jaar is er Jong Management.

Redactieadres Bezuidenhoutseweg 12, 2594 AV Den Haag, Postbus 93002, 2509 AA Den Haag, telefoon: 070 - 3490 165, e-mail: forum@vno-ncw.nl Forum op internet www.vno-ncw.nl Redactie Karin Bojorge (hoofdredacteur), Jiska Vijselaar (eindredacteur), Marcia Timmermans (bureauredacteur), Walter Devenijns, Remko Ebbers, Miran de Groot, Frank den Hoed, Paul Scheer

43

Abonnementen en adreswijzigingen Sander Kok, telefoon: 070 - 3490 336, e-mail: kok@vno-ncw.nl, issn 1384 - 2102.

Forum wordt gericht – kosteloos – toegezonden aan een groot aantal Nederlandse ondernemingen, organisaties en particulieren. Betaalde abonnementen kosten € 25 per jaar exclusief btw. Opzegging van een kosteloos abonnement kan per direct, van een betaald abonnement per 1 januari.

Hiervoor geldt geen opzeggingstermijn.

Informatie over het lidmaatschap van vno-ncw Informatie

FORUM #09/10.05.13

bij Rita ter Steeg, telefoon: 070 - 3490 351, e-mail: steeg@vno-ncw.nl. Opzegging van het lidmaatschap van vno-ncw moet vóór 1 september van een jaar worden gedaan. Het lidmaatschap eindigt dan per 31 december van datzelfde jaar. De schriftelijke opzegging kan worden gericht aan Rita ter Steeg, coördinator lidmaatschapszaken vno-ncw, Postbus 93002, 2509 AA Den Haag.

Vormgeving Concept, basisontwerp en vormgeving: Link Design, Amsterdam Cover Foto Cineliz/hh Drukwerk Em. de Jong bv, Visweg 8, Postbus 8, 5110 AA Baarle-Nassau Advertentieverkoop Van Vliet Bureau voor Media Advies, Frank Oudman, telefoon 023 5714745, e-mail: f.oudman@bureauvanvliet.com, Postbus 20, 2040 AA Zandvoort