RUW | Discovery of Death

RUW

DISCOVERY

2014

Y OF DEATH

Voorwoord NAMENS DE REDACTIE

RUW DISCOVERY OF DEATH

Het leven en de dood. Deze twee zijn misschien wel even onafscheidelijk als onze eigen redactie. Onder de naam RUW zijn wij een jaar geleden begonnen met het ontleden van dit begrip. Onze fascinatie voor dit thema begon tijdens een brainstorm, toen wij erachter kwamen dat elk onderwerp dat we tof vonden terug te leiden was naar de dood. En zo begon onze interesse voor de dood alleen maar te groeien.

Vanuit verschillende hoeken zijn we dit onderwerp gaan benaderen, waardoor we met bijzondere mensen in contact zijn gekomen. Dit heeft geleidt tot artikelen en interviews die nieuwe inzichten hebben geleverd. De dood is iets moois, heftigs en intrigerends, daar zijn we inmiddels achter gekomen.

Onze redactie is tijdens dit jaar uitgegroeid tot een familie. We hebben elkaars slechte kanten leren kennen, maar ook elkaars goeie. Dit maakt dat we met een humoristische noot kritiek op elkaar kunnen geven, wat er voor zorgt dat we het beste resultaat kunnen leveren. En zoals we al wel eens omschreven zijn, we kijken nĂŠt iets verder dan onze eigen neus lang is. Door het vertrouwen dat we in elkaar hebben opgebouwd, kunnen we jullie met trots dit boek presenteren. Alle hoogtepunten van het afgelopen jaar staan hierin, samen met extra beeld- en tekstmateriaal. En terwijl jullie de komende tijd van dit boek kunnen genieten, gaan wij al weer hard door aan onze tweede jaargang.

VOORWOORD

38 30 20 RUW

2014

DISCOVERY OF DEATH

KUNST 6 18 20 30 38 42 49

Doodleuk Redactievragen

Editorial

Hoofdredacteur Luna Boesten

Vergankelijkheid De schoonheid van...

Human inside out Permanent houdbare lijken

WETEN Buitengewoon

Kunst, anders dan Picasso

Discovering Facts Dodelijke feiten

Editorial

Hoofdredacteur Wiemer Viet

Geestelijke wetenschap Door merg en been

Les deux Garcons Hét kunstduo uit Limburg

De kunst van herdenken

Onbeperkt houdbaar Je laten invriezen in een ijskast

Straatbeeld Wat is de dood?

Leve de dood

Gedicht

‘Aarde’ door Emma Stomp

Column

Vaarwel wetenschap

50 55 58 60 76 80 88

80

100

60 137 SCHAP 90 94 98 100 112 120 125

Buitengewoon Streven naar het eeuwige leven

Discovering facts Dodelijke feiten

Editorial

Hoofdredacteur Diederik van Aalst

Dood in een potje Museum Vrolik

Straatbeeld Ben jij klaar voor de dood?

Buitengewoon Leve de dood

Discovering facts Dodelijke feiten

MENS Liaan der zielen Een spirituele doodservaring

Oog in oog ...Met de dood

Column Kille liefde

Dia de los muertos Feestelijke dodenherdenking

Colofon Wie deed wat?

Met dank aan

Personen en instanties die we graag willen bedanken

126 130 136 137 141 143

DOOD LEUK In deze rubriek krijg je de kans om de redactieleden beter te leren kennen. Elke editie is er een nieuwe vraag beantwoord, die in dit boek zijn gebundeld.

1

Welke kunstenaar zou jij quoten op je grafsteen?

2 3

6

Wat zou jij willen dat er gebeurt met je lichaam als je het schenkt aan de wetenschap?

Wie of wat was jij in een vorig leven?

RUW DISCOVERY OF DEATH

1 3

DOODLEUK

“Nothing lasts forever.”

- J. Cole

J. Cole is mijn favoriete artiest en dit zingt hij in een nummer waarin ik mijzelf het meest herken. Niets is voor altijd!

2

Ik wil opgezet worden, zodat ik bewaard kan blijven. Zo kunnen mensen over 200 jaar (of meer) zien hoe wij er nu uit uitzien.

In mijn vorige leven was ik een piloot of een stewardess, iets in de lucht trekt mij. Ik wil het liefst zo hoog mogelijk zijn.

Lisa 7

You only live once, but “if you do it right once is 1 enough.”

- Mea West

Ik probeer zo veel mogelijk uit het leven te halen.

2

Dump mij maar op een Body Farm! Zo’n plek waar lijken in een tuin liggen om te kijken hoe ze verrotten onder bepaalde omstandigheden.

3

Ik denk dat ik in een vorig leven ben verdronken.

Toen ik klein was, was er één plek langs het water in Haarlem waar ik, telkens als we er langs reden, tegen mijn moeder zei “Niet in dat water rijden hé, mama!”.

Soraya 8

RUW DISCOVERY OF DEATH

1 2

DOODLEUK

“Don’t try.”

- Charles Bukowski

Bukowski is mijn lievelingsschrijver en deze tekst staat op zijn eigen grafsteen. Ik vind het tof dat in één zin zijn levensvisie is samengevat, waar ik me ook nog eens heel goed in kan vinden.

Ik hoop dat wetenschappers een nieuwe ziekte in mijn lichaam ontdekken, en die naar mij vernoemen.

3

Als klein kind nam ik altijd slakjes mee naar huis, die ik mijn broertjes noemde. Ik ben dus zonder twijfel in een vorig leven een slak geweest.

Luna 9

1

Every exit is an entry someelse. “where �

- Tom Stoppard

Ik geloof dat mijn einde een nieuw begin is van iets anders moois.

2

Ik zou willen dat wetenschappers mij helemaal leeg plukken voor belangrijk onderzoek.

Ik ben toch niks waard als ik vijf meter onder de grond lig.

3

Diederik 10

Ik ben in een vorig leven een hofnar geweest. Ik moet altijd en overal grappen over maken. Te pas en te onpas.

RUW DISCOVERY OF DEATH

1

Death is just life’s next big “adventure. ” - J. K. Rowling

Ik geloof niet dat de dood het einde is.

3 2

Als ik mijn lichaam schenk aan de wetenschap wil ik dat ze ervoor zorgen dat ik een levenslang proefdier wordt.

DOODLEUK

Ik was in mijn vorig leven vast een Engelse vrouw uit de negentiende eeuw. Ik kijk vaak series en films die zich in die tijd afspelen, en dat voelt toch een beetje als thuis.

Lea 11

1

Food for the body is not enough. must be food for the soul.

“There ” - Dorothy Day

Van eten word ik vrolijk. En niet alleen ik, maar ook anderen. Wanneer ik andermans reactie zie op iets wat ik bereid heb, geeft het mij een gevoel van voldoening en goede daad. Ik leef voor een lach op mijn gezicht.

2

3

12

Denise

Ik wil dat mijn lichaam de ruimte in wordt geschoten om te kijken wat er met mijn lichaam gebeurt. En als de kans er is wil ik me laten ombouwen tot een ‘destroying cyborg’ die de wereld red. Ik wil sowieso vliegen!

Ik voel dat ik een vrouw was die slecht behandeld is, is alsof ze niks waard was. Ik merk dit doordat ik graag alles positief wil zien en negativiteit het liefst vermijd. Andermans gevoelens neem ik snel in mij op.

RUW DISCOVERY OF DEATH

DOODLEUK

Art is a lie that makes us realize the truth. “ �

1 - Pablo Picasso

Kunst is een extra dimensie die je even doet vergeten hoe het echte leven eruit ziet.

2

Wetenschappers mogen na mijn dood mijn genen proberen te klone. Zo kan ik in feite door leven, maar dan in een nieuw lichaam. Of meerdere!

3

Ik denk dat ik in mijn vorig leven een grote oorlog heb meegemaakt.

Welke rol ik hierin heb gespeeld? Dat durf ik niet te zeggen, maar ik had vast een hoge rang.

Pieter

13

Everybody loves you you’re six foot in “when the ground. ” 1

- John Lennon

Iedereen zou eens moeten uitspreken hoeveel we elkaar waarderen, inclusief ik zelf.

2

Ik hoop dat een student tandheelkunde het voor elkaar krijgt mijn gebit te fixen.

3

In mijn vorig leven was ik Piet Hein, de kapitein van de zilverfloot.

Gezonken naar de bodem van oceaan met tonnen zilver.

Daar moet mijn liefde voor water vandaan zijn gekomen. Iedere keer duik ik weer in het water opzoek naar mijn schat.

Wiemer 14

RUW DISCOVERY OF DEATH

1

“

Everything you can imagine is real.

”

- Pablo Picasso

Wij creëren onze eigen werkelijkheid.

3 2

DOODLEUK

Ik wil mijn lichaam helemaal niet schenken aan de wetenschap, ik ben liever een donor en schenk mijn lichaam aan mensen die er nog wat aan kunnen hebben.

Ik was een dolfijn in mijn vorige leven. Ik zwem graag onderwater. Ook zijn mijn zintuigen, net zoals bij een dolfijn, erg gevoelig.

Jade 15

KU

UNST

LEVEN KUNST EN DE DOOD Editorial LUNA BOESTEN 18

RUW DISCOVERY OF DEATH

Toen mijn opa op mijn negende overleed was ik niet verdrietig, maar eerder beduusd. Ik zag voor het eerst een dood lichaam dat in de verste verte niet meer op mijn opa leek en kon dit niet helemaal bevatten. Mijn oma bleef alleen achter na het verliezen van haar grote liefde, en ze keek hoe mijn moeder en tante zijn naakte lichaam waste. Hij is 96 geworden en stierf aan ouderdom, wat duidelijk aan zijn lichaam te zien was. De grote, imposante man die zoveel van de natuur wist en duizenden boeken had gelezen was nu veranderd in een dunne man waarbij je elke botje kon zien.

Terwijl mijn moeder en tante bezig waren keek mijn oma toe. Mijn moeder merkte dat er tranen in de ogen van mijn oma opwelde en stopte even. Ze sloeg een arm om haar heen en vroeg of ze het wel aankon om dit te zien. Mijn oma, die op haar veertigste naar de kunstacademie ging en vervolgens overal kunst in zag zei, terwijl ze haar fotocamera tevoorschijn haalde, ‘dit gaat misschien heel raar klinken, maar dit is kunst!’. Later die dag, toen mijn opa opgebaard lag, raakte ook mijn oom (een kunstacademie drop-

EDITORIAL

out) gefascineerd. Hij pakte pen en papier en heeft de daarop volgende drie uur mijn opa nagetekend.

Negen jaar later is ook mijn oma overleden en de foto’s die zij toentertijd maakte liggen nu bij mijn moeder. Verborgen in een klein boekje, dat wel, want de foto’s zijn te heftig om zo in je kamer te hangen. Nu ik volwassen ben merk ik dat mijn oma en haar zoon gelijk hadden; het leven en alles wat daar bij hoort, dus ook de dood, is kunst. Het lichaam van mijn opa, dat van top tot teen in vogelperspectief is gefotografeerd is zeer bijzonder om te zien, en ik ben niet meer bang om dit te erkennen. Mijn familie heeft mij geleerd om de dood niet als iets engs of negatiefs te zien, maar juist als iets wat minstens even mooi is als het leven zelf.

Deze visie willen wij in deze editie met jullie delen aan de hand van verschillende artikelen over kunstenaars, de vergankelijkheid van architectuur en creatieve manieren om de doden te herdenken. We moeten de doden immers niet verzwijgen, maar juist vieren om wie ze waren en wat ze te vertellen hebben.

19

20

RUW DISCOVERY OF DEATH

VERGANKELIJKHEID

DE

SCHOONHEID VAN VERGANKELIJKHEID Tekst Jade Teijgeman Beeld Soraya Riem

Alles vergaat, ook architectuur. Wij bezoeken vandaag het dorpje Doel, een spookstad in BelgiĂŤ waar alle inwoners zijn gevlucht. Maar alle huizen vol herinneringen staan er nog.

21

In de haven ontmoeten wij de havenmeester. Hij neemt een slok van zijn thee en vertelt dat hij hier elke dag nog komt. Hij woonde vroeger ook in Doel, tot hij betaald werd om te verhuizen. De gemeente Antwerpen wilde de haven uitbreiden en Doel lag precies in de weg.

Balen. Er zijn nog enkele bewoners die voet bij stuk houden, zij laten hun Doel niet van zich afpakken.

Tot de dag van vandaag is er nog niets waar gemaakt van de plannen van de gemeente, zoals de havenmeester zegt: “tsja, crisis he?.”

Veel huizen en schuren staan leeg.

Ravers voelen zich aangetrokken tot deze plekken en Doel verandert ‘s nachts ook in een luidruchtige bende. Drugs all over the place.

“Ik kwam een keer binnen en toen stond daar een grote waterpijp met vier slangen waar ze aan zaten te lurken.”

Aldus de Het proces van havenveroudering is volop meester.

Het aantal start. politieleden is zo beperkt dat er niet veel aan te beginnen valt. Op het moment heeft regio Doel zelfs maar twee wijkagenten. Het geliefde dorpje wordt geteisterd door vandalisme. Ramen zijn ingegooid en de huizen hebben een flinke laag graffiti over zich heen, wat Doel ook weer artistiek maakt.Door dat Doel verlaten is, worden veel dingen niet meer bijgehouden. Ramen zijn verwoest en regen kruipt de huizen

“

”

van

Een verlaten villa die verscholen staat achter een dicht hek.

22

RUW DISCOVERY OF DEATH

VERGANKELIJKHEID

We lopen achter de huizen door het verwilderde gras. De vogels fluiten ons tegemoet. In de verte zien we een grote loods met zijn deuren uitnodigend op een kier. De zonnestralen strelen de bevuilde grond. Hier en daar liggen wat overgebleven drugsresten van de rave party’s. De geur van verrot hout walmt door de lucht. Deze ruimte behoudt zijn charme door kleurrijke graffiti kunsten die zijn gevestigd op elke plek waar mogelijk. Ik kijk een klein kamertje in waarvan de deur is weggetrapt. De architectuur is verouderd en schimmels en bacteriën We kijken naar een bord wat ons hebben hun plek gevonden. Het lijkt verbiedt het huis te betreden. De wel of de tijd heeft nieuwsgierigheid De huiselijke sfeer stil gestaan. slaat toe en voor ik het weet staan is ver te zoeken.

De bewoners van we aan de andere kant van het hek. Het is een raar ge- Doel willen er niet aan geloven dat zicht, zo’n leeg geplukt huis. Ik krijg hun dorp overleden is. Het gras van het voetbalveld wordt nog elke kippenvel op mijn arm als ik de trap maand gemaaid en elk uur rijdt er op loop. De vloerbedekking is oud een bus langs. Allemaal schijn. Er en er hangt een muffe lucht. Geen is dagelijks genoeg bezoek in Doel, enkel raam is nog heel. Bij elke stap toeristen zijn erg benieuwd naar de die ik maak, knisperen glasscherven ‘spookstad’. Volgens de buschaufonder mijn voeten. Hoe zou het feuse wordt dit niet als vervelend huis er uit hebben gezien als er nog ervaren. Bewoners van Doel zijn blij mensen in woonden? De huiselijke dat ze nog eens met iemand kunnen sfeer is ver te zoeken. Ik loop een praten. Maar hoe lang zij dit nog vol kamer binnen, de grond voelt niet blijven houden is maar de vraag. stevig aan. Aan het bloemetjesbehang zie ik dat dit een meisjeskamer was. Verder is de kamer leeggeroofd. Een paar jaar geleden was Doel nog een levendig dorp, nu is het langDoor een gat in de muur kijk ik zaam aan het vergaan. Doel ontpopt naar de volgende kamer. Ik zie een zich steeds meer tot een kunstwerk vergeelde krant liggen. van vergankelijkheid.

“Leegverkoop wegens faillissement” staat er op. Het verleden wordt tastbaar. in. Door de vochtigheid gaat het hout van de grond en muren rotten en wordt de kans op instortingsgevaar steeds groter. De inboedels zijn gestolen en de huizen krijgen steeds meer begroeiing van planten. Het proces van veroudering is volop van start. Mensen beschouwen deze plekken als mooi en waardevol, terwijl we het ook verafschuwen in het dagelijks leven. Alles wat ook maar een teken van vuil of oud weergeeft, poetsen we op tot het weer als nieuw lijkt.

“

”

23

Doel BELGIĂ‹

Een verlaten loods achter een boerderij.

24

RUW DISCOVERY OF DEATH

VERGANKELIJKHEID

Doel BELGIĂ‹

De overgebleven inwoners laten weten dat hun huis nog bewoond is.

26

RUW DISCOVERY OF DEATH

VERGANKELIJKHEID

Doel BELGIĂ‹

De straten van Doel zijn volledig verlaten.

28

RUW DISCOVERY OF DEATH

VERGANKELIJKHEID

HUMAN

INSIDE

OUT

30

Opgezette lijken, een boom van bloedvaten en een penis in vijf stukken. Mijn eerste indruk heeft meer weg van een laboratoriumsetting dan van een museum. De entree is veelbelovend, ik word meteen geconfronteerd met een gevild varken dat boven mijn hoofd bungelt.

Tekst Jade Teijgeman Beeld Soraya Riem

RUW DISCOVERY OF DEATH

Body Worlds is ontstaan door de wetenschap van dr. Gunther von Hagens. Hij heeft een manier ontwikkeld om het verval van het dode lichaam te stoppen en hier permanent houdbare delen van te maken. Deze delen heeft hij in een tentoonstelling geplaatst om zo voorlichting te geven over gezondheid en hij verheft het menselijk lichaam hiermee tot kunst. Alle preparaten van lichaamsdelen die worden getoond in Body Worlds zijn echt, ze zijn afkomstig van mensen die hier toestemming voor hebben gegeven.

De tentoonstelling die ik ga bekijken heet: “The Happiness Project”.

Dit vertelt een verhaal over ons lichaam en de invloed van geluk hierop, de bezoekers leren onder andere dat je langer leeft wanneer je gelukkig bent. ”Ieder van ons heeft een natuurlijk vertrekpunt voor geluk, dat wordt bepaald door zijn genen. We kunnen dit aangeboren geluksniveau verbeteren; in deze expositie leer je hoe.” Aldus Angelina Whalley, creatief en conceptueel ontwerper van de Body Worlds exposities.

Ik stap in de lift en begin met de tentoonstelling op de zesde verdieping. De sfeer is nogal klinisch.

Alles is donker en de stukken worden gepresenteerd vanuit glazen vitrines. Schijnwerpers belichten de gevilde lichamen. Op deze manier komen de beelden nog heftiger bij mij binnen. De lucht stroomt als een koud beekje over mijn schouders. Voor mij staat een gespleten hoofd van een man. Zijn huid is nog intact, zijn ogen gesloten en je kunt zelfs zijn oorhaar nog zien zitten.

Ik krijg er een naar gevoel bij. Dit stuk is anders dan de rest van de

HUMAN INSIDE OUT

tentoonstelling. De huid maakt het stuk tastbaar en persoonlijk. Zonder huid zijn de stukken veel minder realistisch.

Bezoekers zijn rustig en verwonderd. ‘Oh moet je dit zien’ een man wijst naar een stuk hart. Op de achtergrond hoor je een stem uitleg geven over de bloedsomloop, maar toch voelt het doodstil. Moeder en dochter staan te discussiëren over een ledemaat, terwijl de zoon aandachtig een vagina aan het bewonderen is. Ik loop de trap af naar beneden en kom in de volgende ruimte terecht. Voor me staat een altaar met embryo’s. Het is raar om te zien dat een embryo van twee centimeter er al uit ziet als een mini mensje.

Ik vind het meer iets weghebben van een alien. Verderop ligt er zelfs eentje nog in de baarmoeder!

“Fietsen maakt gelukkig” staat er op het bordje voor me. Vol verwachting stap ik op de bijbehorende fiets en begin met trappen. Er start een beeldscherm met feiten: “Wie drie dagen per week twintig minuten aan lichaamsbeweging doet, zal zich na zes maanden tien tot twintig procent gelukkiger voelen.” Ik loop verder naar de laatste ruimte en aanschouw een gevild seksend stel.

De spieren zijn verwijderd van vet en kleuren rood. Het verbaast mij dat de geur nog zo aangenaam is.

Ik vind de combinatie van kunst en wetenschap erg interessant, omdat het zo toegankelijker wordt voor de bezoeker.

Voldaan loop ik het Happiness Project uit, onder de indruk van wat Dr. Gunther von Hagens heeft gecreëerd. Of ik nou echt gelukkiger ben geworden, betwijfel ik.

31

Body Worlds AMSTERDAM

Close-up van de hals en het gezicht van een vrouw.

32

RUW DISCOVERY OF DEATH

HUMAN INSIDE OUT

Body Worlds AMSTERDAM

Het in- en uitwendige gedeelte van het vrouwelijke geslachtsorgaan.

34

RUW DISCOVERY OF DEATH

HUMAN INSIDE OUT

Body Worlds AMSTERDAM

Een foetus van twintig weken in de baarmoeder.

36

RUW DISCOVERY OF DEATH

HUMAN INSIDE OUT

les

DEUX

garcons

38

Het opzoeken van de grens heeft hen inmiddels ver buiten ons kleine landje gebracht. Na 14 jaar samenwerken zijn hun prikkelende werken te vinden van Frankrijk tot Amerika, in galerieĂŤn en privĂŠcollecties.

Tekst & beeld Wiemer Viet

RUW DISCOVERY OF DEATH

Het is de dag na hemelvaart, de zon brandt op de klinkers van het Vrijthof. Ik kom niet voor de terrasjes van Maastricht, maar ben opzoek naar Galerie Stevens. Een halfuurtje voor hun boekpresentatie heb ik een interview met Michiel en Roel, beter bekend als “Les Deux Garçons”. De Galerie, een oud maar statig pand, bevindt zich achter de Basiliek van Sint Servaas.

Als ik naar binnen stap, word ik gelijk geconfronteerd met hun werk.

Op een grote Louis Vuitton koffer tref ik een jong, pril babyhertje. Het diertje is opgezet en het lijkt alsof het daar rustig ligt te slapen, te genieten van het fijne weer.

We geven het hertje geen ongelijk en ik ga samen met “Les Deux” in de tuin van de galerie zitten. Beide heren zijn identiek gekleed, van hun lichtbruine gestreepte schoenen tot de donkere blauwe colbert met

LES DEUX GARCONS

daaronder een wit overhemd. Als ik vraag hoe hun samenwerking tot stand is gekomen, komt er een goed geoliede praatmachine opgang. Beide vullen elkaar perfect aan, waar Roel stopt, gaat Michiel verder. “We hebben beide aan dezelfde kunstacademie gestudeerd, hier in Maastricht. Daar hoorde ik van anderen, dat er iemand rond liep, die het zelfde maakte als ik, iets waar ik in eerste instantie niet blij van werd”.

Michiel laat me weten dat hun werk overeenkwam in materiaalkeuze en de visie op hun kunst. “We maakten toen beide al gebruik van oude spullen, deze vonden we dan in antiek winkels. Ons doel was om daar iets nieuws van te pakken, het een tweede leven te geven”. Roel vertelt, dat ze op een bepaald moment in contact kwamen met elkaars werk.

Daar ergens is de samenwerking ontstaan.

Een van de honden “ voor de Chanel jas heeft 6 jaar in de vriezer gelegen. ”

39

De Chanel jas is gemaakt van twee bijna identieke honden.

De werkwijze van de heren is zeker Als ik vraag, wat dood betekent in veranderd sinds de start van hun hun kunst antwoordt Roel: “Zoals samenwerking in 2000. Roel: “vroeje ziet werken we veel met taxiderger vonden we de dieren vooral op mie, het opzetten van dieren, dit veilingen, tegenwoordig komen ze is ook waar we bekend mee zijn uit de dierentuin.” Michiel: “Huisgeworden. Maar eigenlijk is er geen dieren gebruiken we eigenlijk nooit, dood in ons werk, we proberen hier is dan ook de dieren een bijna nooit aan tweede leven te geven”. Michiel: Ik zou wel kunst willen te komen.

“De dieren zijn maken van een mens.

We gebruiken prachtig, het is vaak delen zonde om niets van het dier met het mateniet en dit vinden de baasjes vaak riaal te doen. We proberen een dier ongepast.” Roel vertelt, dat er soms menselijk te maken, net iets mooier veel geduld voor nodig is: “Eén van dan het was. De kleur van de oren de honden voor de Chanel jas heeft veranderen we, wenkbrauwen bijvoorbeeld zes jaar in de vriezer maken we iets dikker. Het worden gelegen voor we een perfecte match modellen, geen dode dieren. Dat is hadden gevonden. Wat we met dit wat onze stukken kunst maakt”.

“

40

”

RUW DISCOVERY OF DEATH

LES DEUX GARCONS

Kunstenaar Roel van Les Deux Garçons

door de galerie loop ben ik het met hun eens, deze dieren hebben nog iets levends. De honden hebben nog steeds hun natte neus en hun trouwe blik. Dat kunnen we van een kat met vier propellers niet zeggen.

kunstwerk willen laten zien is, dat je tijdens je leven een rugzak vult, deze draag je altijd met je mee. Bij alles wat je gaat doen, moet je terugkijken naar wat er al in je rugzak zit.”

Als ik vraag naar hun eigen huisdieren vertelt Michiel dat hij zelf een kat heeft. “Van mijn eigen kat zou ik zelf ook kunst maken, zolang dit maar ethisch is.” Net als ik hebben ze gehoord van Bart Jansen, die van zijn kat een drone heeft gemaakt.

“Bart steekt hier meer de gek mee, het is een hele andere vorm van taxidermie dan die van ons”. Als ik

De reacties op hun kunst zijn dat ook meestal positief. Roel vertelt wel dat logischerwijs niet iedereen er positief op reageert. “Soms word het echt verafschuwd, mensen snappen het in eerste instantie niet. Dit betekent wel, dat het hun raakt en iets met ze doet, vaak kunnen ze het dan uiteindelijk wel waarderen of een plek geven.” Hij vertelt dan ook, dat ze zelf nooit te ver zijn gegaan, alles word op de juiste wijze gedaan.

“Als ik een match op straat zie lopen kan ik natuurlijk niet zomaar de nek van dat hondje omdraaien. Tinkebell heeft dit bijvoorbeeld wel gedaan, deze kunstenares wurgde haar eigen kat om er een tas van te maken. Zij staat dan ook echt veraf van wat wij doen.” Al snel is mijn vraag, waar de grens dan ligt en hoe deze zich vormt. Michiel antwoordt : “Als het zou kunnen zou ik wel kunst willen maken van een mens. De grens is niet waar je kunst van maakt, maar hoe je dit doet”.

“Les Deux Garçons” zijn in Nederland op een aantal locaties te bewonderen. Je kunt natuurlijk ook hun nieuwe boek bestellen, met daarin al hun werk. Naast taxidermie hebben de heren namelijk nog meer fijne kunst op hun naam.

41

DE KUN VAN HERDEN

de kunst van

herdenken Tekst Luna Boesten & Wiemer Viet

Marloes was twaalf jaar toen haar moeder overleed aan kanker. De tekst “Waar liefde is, is leven” was het levensmotto van haar moeder en is op haar grafsteen gegrafeerd. Een aantal jaar later besloot Marloes deze tekst, in het handschrift van haar moeder, op haar rug te laten tatoeëren. De tekst geeft, zoals ze zelf zegt, troost wanneer ze het moeilijk heeft.

42

RUW DISCOVERY OF DEATH

DE KUNST VAN HERDENKEN

NST NKEN Vroeg of laat krijgen we allemaal te maken met het mysterie van de dood. Wanneer er iemand dood gaat van wie je houdt, is er eerst vooral rouw. Pas na een tijd kunnen we beseffen dat we het leven van de overledene juist moeten vieren, in plaats van berouwen. Door dit geleefde leven te vieren kunnen we de visie en inspiratie van de doden in stand houden. Iedereen vindt hier zijn eigen gepaste manier voor. Zo kun je in elk kapelletje dat je op vakantie tegenkomt een kaarsje aansteken 贸f je kiest voor een creatievere manier.

n 43

MEMORABELE

TATTOOS Tekst Luna Boesten Beeld Wiemer Viet & Soraya Riem

Kunst permanent op je lichaam laten zetten is een eeuwenoud gebruik dat nu niet meer weg te denken is uit onze samenleving. Een tatoeage is een interessante manier om je gevoelens te weerspiegelen naar de buitenwereld. Deze vorm van kunst wordt vaak gebruikt om gebeurtenissen te verwerken en vast te leggen. Op deze manier kunnen overleden dierbaren worden vereeuwigd, en ontstaat er een blijvende herinnering.

Renate is op achttienjarige leeftijd plotseling haar vader verloren. De twee hadden een bijzondere band en deelde onder andere hun liefde voor Italië met elkaar. Na zijn dood besloot ze een tatoeage te laten zetten, waarbij zijn as was verwerkt in de inkt. “caro papà” betekend “lieve papa” in het Italiaans.

44

RUW DISCOVERY OF DEATH

DE KUNST VAN HERDENKEN

MEMORABELE

PADLE OUT Tekst Wiemer Viet Beeld ASP Het is een windstille zondagochtend, de boulevard van Scheveningen is nog verlaten. In het surf dorp verzamelt zich een groot aantal surfers, ze zijn stil. Gevolgd door de geur van bloemen lopen ze met hun boards naar de waterlijn.

EĂŠn van Arnaud zijn boards wordt omhoog gehouden.

Afgelopen weekend is Arnaud Abezat, Franse surfer en Nederlands eerste boardshaper overleden. In zijn nagedachtenis wordt door zijn familie en vrienden een paddle out georganiseerd. De surfers paddlen met zijn allen naar achter de branding en vormen een kring in het water. Ze dragen bloemen tussen hun tenen en als kransen om hun nek. Ze pakken elkaars handen vast en er wordt gezongen, gefloten en gebeden. De samengevouwen handen rijken naar de hemel, net als de boards, om elkaar daar los te laten.

Er wordt op het water en de boards geslagen, de bloemen worden in het midden gegooid. Een enkeling gooit een bos bloemen vanaf de pier in het midden. De surfers verlaten rustig de kring, de bloemen achterlatend in het kolkende water. Op het strand worden herinneringen aan Arnaud uitgewisseld, er wordt gerouwd, maar ook gevierd. Als de golven aansterken, scheren de surfers tussen de bloemen over de golven, de surfplanken van Arnaud zijn nog lang niet vergeten.

De cirkel wordt gevormd in het water.

45

ALLERZIELEN

ALOM Tekst: Luna Boesten Beeld: Max Linsen

Allerzielen is een oude rooms-katholieke viering waarbij men bad voor de overledenen en kaarsen brandde. Deze vorm van dodenherdenking is in onbruik geraakt en daarom nam kunstenares Ida van der Lee het initiatief om dit oude gebruik te vernieuwen. Op verschillende begraafplaatsen wordt nu jaarlijks het Allerzielen feest gevierd, waarbij kunstenaren en familie van overledenen de kans krijgen om hun geliefden te herdenken op een manier die bij hen past. Ook de gene die niet gelovig zijn kunnen hier terecht, wat zorgt voor een wisselend publiek. Allerzielen Alom vindt plaats aan het einde van de middag op 1 november, net wanneer het donker begint te worden. De kaarsen die langs de wandelpaden op de begraafplaats staan zorgen voor een warme gloed over het hele terrein. Op sommige plekken staan er zangeressen namen van overledenen te zingen en bij veel graven staan er bijzondere kunstwerken die iets unieks over de overledenen vertellen. Verder is er de mogelijkheid om Thaise wensballonen op te laten, en kun je op verschillende plekken je laten opwarmen met een lekkere kop soep. Iedereen die hier staat heeft een bijzonder verhaal te vertellen, wat volgens Ida van der Lee zorgt voor een bijzonder saamhorigheidsgevoel.

46

RUW DISCOVERY OF DEATH

DE KUNST VAN HET HERDENKEN

Kunstwerk: Paraffine beelden van Alphons ter Avest Š Allerzielen Alom is een concept van Ida van der Lee 47

RUW DISCOVERY OF DEATH

DE KUNST VAN HET HERDENKEN

Uitstalling van een nabestaande bij het graf van dochter.

Kunstwerk: groentegraven van Joshua Zaagman

Š Allerzielen Alom is een concept van Ida van der Lee 48

AARDE Op het moment dat ik over een onverlicht bospaadje moet fietsen ben ik toch een beetje bang en ik denk aan alle horrorfilms die ik ooit heb gezien maar vooral ook aan alle krantenberichten over moord en verkrachting. Als er weer licht is maar nog steeds niet veel stop ik even. Ik kijk uit over het vele niets met in de verte de contouren van de stad en moet opeens denken aan het begrip: “Aarde�. Ik plant mijn voeten stevig in het zand om mij verbonden te voelen.

En ik vind het nog steeds zo gek dat hoe ver ik ook zal reizen ik jou nooit meer tegen zal komen.

Daar verandert geen enkel kaarsje wat aan.

-Emma Stomp

49

BUITEN GEWOON Tekst Diederik van Aalst Beeld Lisa van der Zee

Ben jij de schilderijen van Picasso inmiddels wel zat? Heb jij genoeg gezien van Van Gogh en wil je een keer ruwere kunst ontdekken? Wij hebben speciaal voor deze editie een kleine selectie gemaakt van kunstenaars die het randje opzoeken binnen hun vak. Dode beesten, zelfverminking en lichamelijke uitputting zijn geen probleem voor deze kunstenaars.

Tekst Diederik van Aalst Beeld Lisa van der Zee 50

RUW DISCOVERY OF DEATH

BUITENGEWOON

HE YUNCHANG Anderen laten beslissen of jij een rib uit je lijf snijdt, zonder verdoving.

Klinkt absurd, toch? He Yunchang deed het. Tijdens zijn project One-Meter Democracy vroeg Yunchang aan de 22 aanwezigen bij zijn show of hij zijn eigen rib uit zijn lijf moest halen. Helaas voor Yunchang stemden twaalf mensen voor en tien tegen. De Chinees maakte een incisie van nek tot dij en verwijderde zonder enig aarzelen zijn rib uit zijn lichaam. Deze bizarre actie werd

“

Hij wil aan zijn publiek het gevecht blootstellen tussen individuen en super machtige objecten of krachten.

”

door Yunchang ondernomen omdat, volgens hem “Chinezen minder waarde aan zichzelf hechten, dan aan China als collectief”.

Voor de achterban van He Yunchang zal het geen choquerende actie zijn.

Eerder heeft deze naar zelfmoord neigende Chinees een rivier proberen te splijten met zijn eigen bloed, hangend aan een kraan boven de rivier. Alsof deze bijna-doodervaring nog niet genoeg was, heeft hij zichzelf een aantal jaar later voor 24 uur vastgezet in een betonblok. Om het plaatje helemaal compleet te maken heeft hij in 2005 acht meter boven de Niagara Falls gehangen om zich vervolgens los te snijden, de politie

stak hier echter een stokje voor en arresteerde Yunchang vlak voordat hij het touw door wilde snijden.

Hoewel deze ‘kunstwerken’ lijken op ondoordachte radicale acties neemt He Yunchang wel degelijk een statement aan.

Hij wil aan zijn publiek het gevecht blootstellen tussen individuen en super machtige objecten of krachten. Slim gebruikmakend van zijn iele lichaam en zijn kwetsbaarheid versterkt hij deze boodschap nog meer.

Als je de mogelijkheid krijgt om een tentoonstelling van He Yunchang te bezoeken dan raden wij je dit ten zeerste aan. Houd er wel rekening mee dat je een sterke maag moet hebben om de acties van deze man te verdragen.

51

DAMIEN HIRST Afgehakte koeienhoofden, opgezette tijgerhaaien en uiteengereten schapenlichamen. Het past allemaal in het straatje van Damien Hirst. Deze Britse kunstenaar heeft vele werken waarmee hij de complexe relatie probeert te ontdekken tussen kunst, leven en dood. Volgens Hirst zijn visie heeft hij geen andere keuze: “Art’s about life and it can’t really be about anything else … there isn’t anything else.” Hij beleefde zijn doorbraak in 1988 met de Hoe extreem zijn tentoonstelling Freeze, fysieke kunstwerken en is vandaag zijn, zo lieflijk zijn de dag niet meer weg te de schilder- en denken uit tekenwerken. musea.

“

Wanneer je een liefhebber bent van de “niet normale” kunstvormen ben je bij Hirst aan het goede adres. Hij varieert met fysieke kunstwerken, schilderijen, tekeningen en beeldhouwwerken om zijn visie tot zijn recht te laten komen. Bij de fysieke kunstwerken gaat Hirst vaak tot het randje van acceptatie, waarbij je jezelf gaat afvragen of hij daadwerkelijk wel een kunststuk heeft gemaakt en niet gewoon een dood wezen aan een touw heeft opgehangen. Hoe extreem zijn fysieke kunstwerken zijn, zo lieflijk zijn de

52

”

schilder- en tekenwerken. Vlinders, stippen en strepen voeren de boventoon en van de ruwe kant van Hirst is niets meer terug te vinden.

Wanneer je een van de kunststukken van Damien Hirst wil zien zal je eerst een trip naar Londen, Parijs of München moeten maken. Maar geloof ons, het zal de moeite dubbel en dwars waard zijn.

RUW DISCOVERY OF DEATH

BUITENGEWOON

MARCO EVARISTTI voyeur en de moralist. De sadist zet de blenders aan, de voyeur kijkt naar de blenders en de moralist die loopt door en doet niks.

Helena is niet het enige spraakmakende kunstwerk van Evaristti. De kunstenaar heeft in 2007 zijn werk nog persoonlijker gemaakt. Tijdens een diner schotelde de Chileense Deen zijn gasten een typisch Italiaans gerecht voor, Agnolotti pasta met gehaktballen. Niets vreemd aan, zou je zeggen, maar in de gehaktballen zat meer dan alleen de liefde van EvaristZe waren De moderne ti. bereid van zijn maatschapij leeft om eigen lichaamste eten, in plaats van vet dat eerder dat jaar was eten om te leven. weggehaald door middel van liposuctie. “De moderne maatschappij leeft om te eten, in plaats van Kunstenaar, architect, industrieel eten om te leven” zegt Evaristti. “Je ontwerper, de goudvis moordeeet, je wordt dik, je laat je opereren, je naar. Zomaar wat termen die Marco laat je vet weghalen en je begint weer Evaristti aan zijn neus heeft hangen. van voor af aan.”

Als deze naam je überhaupt al iets zegt, zal je hem waarschijnlijk linken Vanuit de buitenwereld worden er aan de goudvis blenders. Het kunstverschillende reacties naar buiten gewerk dat in 2000 door Evaristti werd stuurd. Sommigen vinden het kunst, uitgestald bestond uit tien blenders die tot de crème de la crème behoort, met daarin een goudvis. Het project en anderen betwijfelen of ze het wel genaamd ‘Helena’ geeft de bezoekers kunst moeten noemen. Zou jij het de mogelijkheid om de knoppen van kunst noemen als je je eigen liposucde blender om te zetten. Evaristti wil tie-gehaktballen zou opeten? The call hiermee de drie verschillende type is on you. personen blootstellen; de sadist, de

“

”

53

RUW DISCOVERY OF DEATH

BUITENGEWOON

MARINA

ABRAMOVIC Marina Abramović, de ‘Grandmother of performance art’, wijdt haar tentoonstellingen aan de relatie tussen performer en publiek, de limieten van het lichaam, en de mogelijkheden van de geest. Ze staat er om bekend dat haar voorstellingen fysiek en mentaal tot het gaatje gaan.

Abramović maakte naam in 1973.

Ze voerde in dit jaar haar eerste soloperformance uit, Rhythm 10.

Tijdens deze performance speelde Abramović het ‘Russische Mes Spel’, bij dit spel moet er met een mes ritmisch tussen de vingers gestoken worden, zonder dat je jezelf snijdt. Gewapend met 20 vlijmscherpe messen en een videocamera begon Abramović aan haar project.

Wanneer zij zichzelf stak, pakte ze een nieuw mes en begon weer van voor af aan. Bij de twintigste snee in haar hand keek ze de video terug en probeerde vervolgens exact hetzelfde ritme aan te nemen. Abramović wilde met dit project in een perfor-

ontmoeting “wasDeze tevens het einde van hun twaalfjarige samenwerking.

”

mance trance komen waarmee ze, naar eigen zeggen, “meer uit haar lichaam kon halen waar ze normaal nooit toe in staat zou zijn”.

Van 1976 tot 1988 heeft Abramović intensief samengewerkt met de 54

Duitse kunstenaar en partner Ulay.

Het doorstaan van lichamelijke uitputting stond centraal tijdens hun projecten. Tijdens hun laatste project liepen de twee kunstenaars over de Chinese Muur, elk beginnend aan een andere kant. De twee troffen elkaar pas na drie maanden lopen in het midden van de muur.

Deze ontmoeting was tevens het einde van hun twaalfjarige relatie en samenwerking.

De uitputtingsslagen van Abramović hielden niet op bij het lopen over de Chinese Muur.

In 2010 heeft de Servische kunstenares drie maanden lang, gedurende de openingstijden van het Museum of Modern Art in New York, in stilte op een stoel gezeten. Bezoekers kregen de kans om plaats te nemen tegenover haar en haar recht in haar ogen aan te kijken. De eerste dag was gelijk het heftigst van de tentoonstelling, haar ex-partner Ulay kwam na 12 jaar afwezigheid tegenover haar zitten. De kunstenares kon haar tranen niet meer in bedwang houden, het publiek had een staande ovatie over voor de twee ex-geliefden.

DISCOVERING

FACTS 8.

Twee meisjes hebben zichzelf in 2013 dood gesneden omdat Justin Bieber wiet had gerookt.

3.

Je neus en oren groeien tot aan de dood.

4.

9.

Het gerucht gaat dat er in de jaren 30 minstens 19 mensen zelfmoord hebben gepleegd op het nummer “Gloomy Sunday”, ook wel de “Hungarian Suicide Song” genoemd.

2. Doodsoorzaak nummer één in Amerika is overgewicht.

De kans dat je dood gaat onderweg naar de winkel om een staatslot te kopen, is groter dan dat je de jackpot wint.

6.

Er gaan meer mensen dood door van de trap te vallen, dan van slangenbeten.

1. De maker

van het Koningslied is bedreigd met de dood.

5.

Een olifant kan dood gaan aan een gebroken hart.

10. Er worden

jaarlijks meer mensen gedood door ezels dan tijdens vliegtuigongelukken.

7.

Libanese mannen mogen alleen met vrouwelijke dieren seks hebben, er staat doodstraf op seks met mannelijke dieren.

55

WE SC

ETEN CHAP

EEN GULDEN VOOR EEN SPIJKER Editorial WIEMER VIET 58

RUW DISCOVERY OF DEATH

Wetenschap, ik vond het altijd al fascinerend als kind. Van Newton die appels kopte onder een boom, tot Darwin die beweert dat ik afstam van die oranje orang-oetang in de dierentuin. Zelf kan ik me nog goed herinneren dat ik onder het blauw geschilderde plafond van Eise Eisinga stond. In de woonkamer van een karig arbeidershuisje in Franeker, ja daar woonde de beste man rond 1770, had hij een waar wetenschappelijk kunstwerk gecreëerd.

Mijn vader vertelde mij toen dat niet alleen de Inca’s het einde der tijden voorspellen, maar ook katholieke dominees uit noordwest Friesland.

Het was precies 8 mei 1774 toen hij, de zielenherder, het einde aankondigde. Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en zelf onze eigen maan, stonden op die dag op een kaarsrechte lijn.

Dit zou resulteren in een collisie met de Aarde, het einde van onze mooie, maar kwetsbare beschaving.

Het volk raakte in paniek, bang om te sterven. Behalve Eise, hij was niet bang, hij had de sterrenkunde aan zijn zijde. Om het volk, waar hij om gaf, te behoeden voor de angst om met de aarde te vergaan bouwde hij het planetarium. Hij toverde zijn

EDITORIAL

plafond om in een kopie van ons zonnestelsel, een enorme klok met in plaats van wijzers planeten. Hij berekende alles met pen en papier, na zeven jaar was het helemaal af.

Koning Willem de eerste vond het fantastisch en wilde het voor altijd behouden. Hij betaalde Eise één gulden voor iedere spijker die hij gebruikt had. 244 jaar later, sta ik opnieuw met mijn vader te staren naar de gouden bol, die Jupiter voor moet stellen. Hij lijkt doodstil aan het plafond te hangen, maar toch beweegt hij. Zo langzaam, dat hij er 29 jaar en 164 dagen doet om iedere hoek van Eise zijn kamer te bezoeken.

En zo denk ik iedere keer als iemand het einde van de wereld aankondigt weer aan Eise. Hoe hij de mensen geruststelde door eerste zelf na te denken voordat hij iets van anderen aannam. Misschien hadden we Eise moeten invriezen na zijn dood, dan hadden we hem tot leven kunnen wekken. En had hij een beetje rust kun scheppen op deze chaotische planeet.

59

GEES WETE

60

RUW DISCOVERY OF DEATH

GEESTELIJKE WETENSCHAP

STELIJKE ENSCHAP DOOR MERG EN BEEN Tekst Lisa van der Zee Beeld Wiemer Viet

Het is een benauwde zondagochtend. Ik loop door het plaatsje Santpoort waar de meeste bewoners zich nog schuilhouden in hun huizen. In de verte doemt er een machtig gebouw op dat uitsteekt over de rest van de huizen. ‘Meer en Berg’ staat in gouden glimmende letters op de kapel van wat ooit een wit gebouw was.

61

Meer en Berg is een voormalig psychiatrisch ziekenhuis gelegen in Santpoort. Het werd geopend in 1884 en sloot haar deuren in 1986. Sindsdien is het gebouw in verval. Oorspronkelijk opende meer en berg haar deuren voor 250 patiĂŤnten, dit cijfer groeide echter snel. In haar hoogtij dagen bood de inrichting aan ruim 1300 patiĂŤnten onderdak. Het terrein heeft een oppervlakte van 38 hectare.

De machines in de machinekamer zijn nog vrijwel intact.

62

RUW DISCOVERY OF DEATH

Ik loop langs de ijzeren hekken die zijn omwikkeld met prikkeldraad.

De hekken vormen de scheiding tussen het ziekenhuis en de buitenwereld. Aan de linkerkant hoor ik fanatieke hockeyers en een coach die schreeuwt alsof zijn leven er vanaf hangt. Aan de rechterzijde van het hockeyveld staat het gebouw dat ik zo ga betreden. Geen enkel ruitje is nog heel, de klimop heeft de macht genomen over de muur. Er is bijna geen tegel meer zichtbaar, in plaats daarvan is er een overheersende groene waas van bladeren.

GEESTELIJKE WETENSCHAP

beneden en de lampen hangen nog net aan een draad. De hallen lijken oneindig lang, het enige wat je ziet is duisternis. Van de meeste kamers is het niet duidelijk wat het oorspronkelijk was. Alles is verwoest en verwilderd. De natuur heeft de kamers overgenomen. Maar er zijn nog enkele kamers waar de geschiedenis is terug te vinden.

Ik hoor water druppen, bij elk geluid voel ik een schok in mijn buik van angst. Het pand is verlaten, ik ben alleen. Ik loop voorzichtig in de richting waar het geluid vandaan komt. Dit leidt naar een vervallen Ik sta voor het hek en plaats mijn badkamer waar alleen de badkuip handen om de spijlen. Ik twijfel nog intact is. Op een tegeltje zit een voor een moment. Het waarschusticker van een eendje, die inmidwingsbord van asbest baart me dels vervaagd geel is en geen hoofd zorgen, maar de nieuwsgierigheid meer heeft. Verderop is er een neemt de overhand en ik besluit ruimte waar kasten zijn ingebouwd, mijn plan door te zetten. Op het op de deuren van de kasten staat moment dat ik het hek heb getrotmet stickers aangegeven wat er in seerd kom ik op een binnenplaats. heeft gezeten. ‘Algemene nachtHet geschreeuw van het hockeyhemden’, ‘onderbroeken’, ‘thermoveld valt in een klap weg. Er heerst meter’ en ‘zwachtels’ zie ik op de complete stilte. Ik word omringd kastdeur staan. Een van de weinige door de afgebrokkelde muren van dingen die de Het lijkt alsof er via de muren nog historie van het pand verraden. steeds een echo weerklinkt van Halverwege de de schreeuwende patiënten uit het hal hangt een deur van tien cenverleden. timeter dik los, met een groot opengebroken slot er het gesticht, ze zijn groot en stijgen aan. Het is er donker, geen straaltje hoog de lucht in. In de hoek van de daglicht wint het van de duisternis. binnenplaats flitst een zwarte schim Ik denk dat het ooit een isolatiecel voorbij. Geschokt draai ik me om is geweest en ik beeld me in hoe de en zie een zwarte kat het gebouw in patiënten hier zijn doorgedraaid. verdwijnen. Typisch. Nieuwsgierig De rillingen lopen over mijn rug en loop ik naar de plek waar de kat ik loop snel door. verdween en ik vind een ingeslagen ruit waar ik net doorheen pas.

In een grote kamer verder in het geHet lijkt alsof er een tornado door bouw is alle apparatuur nog vrijwel het gebouw is geraasd. Deuren hanongeschonden. Het is de machinegen half in de scharnieren of liggen kamer, vertelt het plaatje op de deur op de grond, die op meerdere plaatmij. De leidingen en stalen buizen sen is ingestort. Er hangt een muffe lopen nog door de gehele ruimte. geur die me doet denken aan een Op het bedieningspaneel, waar vochtige kelder. De verf bladert van het stof zich op laat rusten, staat de muren af, het plafond komt naar

“

”

63

precies welke afdelingen er waren.

‘Inkoop-Therapie’ en ‘Oud Zusterhuis’ zijn maar twee van de velen.

Het verbaast me hoe groot het hier is, ik ben bang om te verdwalen.

Snel loop ik terug door een lange hal. Een kille windvlaag maakt dat ik sneller ga lopen. Ik vind mijn weg weer naar buiten en sta stil op de binnenplaats waar ik opgelucht adem kan halen.

Het lijkt alsof er via de muren nog steeds een echo weerklinkt van de schreeuwende patiënten uit het verleden. Hoewel het immense gebouw ontworpen is voor het beter maken van psychisch gestoorden, vrees ik dat als ik hier nog langer blijf, ik zelf gek word. Ik verlaat het terrein en kijk niet meer om. Ik ben blij als ik de fanatieke coach weer hoor schreeuwen en het pand ver achter me kan laten.

64

RUW DISCOVERY OF DEATH

Gangen waar geen einde aan lijkt te komen, ze zijn er in overvloed in Meer en Berg.

GEESTELIJKE WETENSCHAP

Santpoort NEDERLAND

Het pand is inmiddels in dusdanige staat dat de natuur zijn weg naar binnen heeft gevonden.

66

RUW DISCOVERY OF DEATH

GEESTELIJKE WETENSCHAP

Santpoort NEDERLAND

EĂŠn van de weinig overgebleven elementen die de historie van het pand onthullen.

68

RUW DISCOVERY OF DEATH

GEESTELIJKE WETENSCHAP

Santpoort NEDERLAND

Een met vlekken besmeurd bad wekt verschillende gedachtes op. Wat er hier is gebeurd? Niemand zal het weten.

70

RUW DISCOVERY OF DEATH

GEESTELIJKE WETENSCHAP

Santpoort NEDERLAND

Het met stof bedekte bedieningspaneel in de machinekamer.

72

RUW DISCOVERY OF DEATH

GEESTELIJKE WETENSCHAP

Santpoort NEDERLAND

Een enkele lichtstraal weet zijn weg naar binnen te vinden.

74

ONBEPERKT HOUDBAAR Tekst Pieter Schouten Beeld Cryonics Institute

76

Cryonisme is een wetenschappelijk experiment voor extreme levensverlenging. Wanneer mensen klinisch dood zijn verklaard, worden zij ingevroren in vloeibaar stikstof (-196 °C). Op deze manier blijft hun lichaam vrijwel onbeperkt behouden. Mensen die deze procedure ondergaan, hopen dat de wetenschap zich in de toekomst zo ver zal ontwikkelen dat ze later weer tot leven kunnen worden gewekt.

Op dit moment is bekend dat er 200 lichamen zijn die wachten om ontdooid te worden. Jeroen (48) is er één van.

RUW DISCOVERY OF DEATH

ONBEPERKT HOUDBAAR

Op het moment dat ik kom te overlijden, moet ik met spoed naar Amerika worden gebracht. Een afscheidsceremonie voor de Cryonist is een lastig verhaal. Wel zouden nabestaanden een ticket kunnen kopen naar Amerika, om daar in de koelcel nog even rond te kijken.

Een andere optie is dat ze naar het vliegveld gaan om daar afscheid te nemen van het lichaam in de Een cryonist wil gewoon ingevroren kist. Meer opties zijn er helaas niet, omdat wachten niet dood. op een mooi afscheid gewoonweg te lang duurt. Ikzelf heb tegen mijn naasten aangegeven dat lichaam zijn na de klinische dood ze afscheid van mij kunnen nemen nog gewoon actief. Het gebeurt nog in Amerika, maar dan wel op eigen wel eens dat mensen schijndood kosten natuurlijk. zijn en vervolgens gewoon verder kunnen leven. Je kunt bijvoorbeeld In Nederland zijn er op dit moment de vergelijking trekken met de negen cryonisten, hiervan zijn er houtkikker. Deze blijft twee tot drie twee via mij bijgekomen. Een cryomaanden bevroren, zonder te eten of te bewegen. Wanneer het voorjaar nist is meestal erg geïnteresseerd is in de wetenschap en vooruitgang. aanbreekt zal hij weer vrolijk rond springen. Cryonisme komt ongeveer Mijn eigen motivatie is dat ik nog lang niet dood wil. Ook ben ik op hetzelfde neer. Als een mens natuurlijk erg nieuwsgierig naar overlijdt, wordt het lichaam ingevroren tot de dag dat de wetenschap de toekomst. Al mijn vrienden en directe familie weten wat mijn planinstaat is het weer te wekken. nen zijn na mijn dood en staan hier positief tegenover. Op één vriend Een jaar of acht geleden hoorde na, heeft niemand de behoefte om ik van het bestaan van cryonisme. ook zoiets heftigs te gaan doen.

Althans, dat er serieuze opties waren. Destijds was er nog niets De dood op zich is natuurlijk al heel in Nederland, dus ben ik samen heftig. Je krijgt een hartaanval, een met andere geïnteresseerden gaan nare ziekte of er gebeurt iets anders onderzoeken naar de financiële en wat tot de dood lijdt. De dood is logistieke mogelijkheden bij Ameriuiteindelijk toch ons lot, denk ik. kaanse providers. Daar hebben we Natuurlijk krijg je als cryonist te kunnen regelen dat de Nederlandse maken met nog meer leed, want als levensverzekering wordt geaccepteerd als betaling. Vervolgens heb ik je wakker gemaakt wordt zal je ook deze afgesloten, anders zou het voor de nodige stuiptrekkingen hebben.

Maar goed, dat zijn de dingen die ik mij onmogelijk zijn om dit te kunmaar voor lief neem. nen betalen. Voor het vervoer naar Daarnaast zie ik het echt als een Amerika heb ik nog een begrafeniskans om verder te komen. Natuurverzekering af moeten sluiten. Dit lijk kan het zo zijn dat het experisamen moet voldoende zijn, maar al ment mislukt, maar dat maak ik dan met al is het wel wat duurder dan niet mee. Het is en blijft een expeeen normale begrafenis.

“De scheiding tussen leven en dood is niet zo groot als men denkt, dit is het uitgangspunt van cryonisme.

De dood kun je vergelijken met een coma, je kunt zeggen dat je tijdelijk dood bent. Het lichaam ligt te wachten tot het weer bij bewustzijn komt. Wanneer je klinisch dood bent, heb je geen hartslag of ademhaling meer. Veel processen in je

“

”

77

riment. We weten überhaupt niet of het gaat lukken. We zijn gewoon optimistisch genoeg om te denken dat we een kans te hebben.

De techniek ontwikkeld zich. Ik hoop echt dat er, wanneer ik weer tot leven kom, verjongingsmogelijkheden zijn. Nu kunnen ze bijvoorbeeld al, door middel van kloontechnieken, spierweefsel creëren en je huid vernieuwen. Ik hoop dus eigenlijk dat ik niet alleen opsta uit de dood, maar dat ik vernieuwd en verjongd kan worden. Dat ik verder kan gaan als een jong iemand en niet als een gebrekkig oude man die met een rollator moet lopen.

Qua levensstijl is het waarschijnlijk wel heel moeilijk om voort te leven.

De kennis die we nu hebben, is in die tijd niets meer waard. Je moet je opnieuw mengen in de samenleving en op een bepaalde manier een inkomen zien te krijgen. Persoonlijk denk ik dat de samenleving veel belangstelling zal hebben voor iemand die uit de dood is opgestaan.

78

Je wordt ongetwijfeld gezien als bijzonder en kunt ze wellicht wat leren uit het verleden. Ik zie hierin zelfs kansen om tegen die tijd mijn brood te verdienen.

Ik heb ooit iemand gesproken die niet geïnteresseerd was in levensverlenging. Hij was alleen nieuwsgierig naar de toekomst over zo’n duizend jaar. Of zo’n wens ingewilligd wordt durf ik niet te zeggen.

Misschien als je na verloop van tijd ontdooid en vervolgens weer sterft, kun je je wel weer opnieuw in laten vriezen. Zo ontwikkel je een eeuwig bestaan. Over het algemeen wil de cryonist gewoon niet dood. Ik stap zelf in dit experiment met het idee dat het een echt experiment is, en dus ook kan mislukken. Maar er zijn genoeg mensen die er veel optimistischer in staan, zij geloven dat het zeker gaat werken. Misschien heb ik wel de Hollandse nuchterheid die mij zo doet denken.”

Uit privacy overwegingen is de naam Jeroen gefigneerd.

RUW DISCOVERY OF DEATH

ONBEPERKT HOUDBAAR

De bloedsomloop wordt machinaal draaiende gehouden.

Antistollingsmiddelen worden toegediend, om te voorkomen dat er onherstelbare schade optreedt aan het brein.

79

STRAAT BEELD

Tekst Luna Boesten Beeld Wiemer Viet, Lisa van der Zee & Luna Boesten

‘Wat is de dood’ is een vraag die al vele wetenschappers op hun hoofd deed krabben. De dood lijkt een helder begrip, maar is dit het ook wel? Wij vroegen het de mensen op straat.

wat is de dood?

“

Dood betekend dat het leven uit het lichaam verdwenen is en er een leeg omhulsel achterblijft.

”

Bep Lauffer Huisvrouw

80

RUW DISCOVERY OF DEATH

STRAATBEELD

“

Ik vraag me af of de dood ook betekend dat alle energie die je in het leven in je hebt na de dood weg is. Misschien blijft het nog wel ergens zweven.

”

“

Vincent van Beek, Pensioen adviseur

De dood is nog te ver weg om mij hier nu al mee bezig te houden. Ik geniet van het leven, maar ben wel bang om oud te worden.

”

Emiel de Nenne, Kledingverkoper

81

“

De dood is het einde van het leven. ...Maar misschien ook niet, want mijn zus voelt onze overleden moeder nog elke dag om haar heen.

”

Rinske Burden Huisvrouw

“

Eh, ik zou het niet weten hoor. Schuif mij maar in de oven, dan is het voorbij.

”

Adrie van der Hoorn gepensioneerd automonteur

82

RUW DISCOVERY OF DEATH

STRAATBEELD

“

Pff.. Doodgaan. Het stopt.

Maar wat er daarna gebeurt?

Ik hoop dat er een plek is met veel bier en mooie dingen.

”

Jon van der West Leraar

“

Dood ben je pas echt wanneer niemand je meer herinnert en je uit alle gedachtes bent verdwenen.

”

Marieke Fiadens, entertainer/actice

83

Wat is de dood?

Daan Roovers Daan Roovers (49 jaar), studeerde Filosofie aan de Universiteit van Nijmegen en is nu hoofdredacteur van Filosofie Magazine. We vroegen haar; wat is de dood?

84

RUW DISCOVERY OF DEATH

“De dood is de horizon van het leven. Alles wat je doet, wil, zegt, plant, houdt dan op. Ik heb altijd gedacht dat de grens tussen leven en dood helder was, maar gek genoeg merk ik nu dat het begrip ‘dood’ juist hele vage grenzen kent. Ik ben van mening dat de dood in de laatste honderd jaar een meer gradueel concept is geworden. Men leeft niet alleen langer, maar sterft ook langer.

Het proces naar de dood toe kan tegenwoordig jaren duren, wat ervoor heeft gezorgd dat er een hele andere omgang met de dood is ontstaan.

Een goeie vriend van mij, René Gude, is terminaal ziek. Over twee jaar is hij er niet meer. Deze informatie kun je niet meer ontleren, en hij is dus in principe al een tijd lang mentaal aan het sterven. Hij heeft

Op een moleculair niveau “ zal ik altijd blijven bestaan. ”

een metafoor ontwikkeld voor dit langdurige proces, en zegt: ‘Als je leeft lijkt het leven een eindeloze reis te zijn, vol mogelijkheden. Je zit in een speedboot en racet op je doelen af, terwijl je ondertussen zorgvuldig de klippen en rotsen probeert te ontwijken. Mijn boot is nu gekanteld en ik roei achterwaarts naar een horizon die ik zelf eigenlijk ook niet kan zien. Ik kijk terug op mijn leven, in plaats van vooruit, waardoor ik in contact probeer te zijn met wat ik langzaam achter mij laat.’

De dood heeft een zware laag, alsof het bijna onnatuurlijk is, maar door René heb ik geleerd dat het mogelijk is om te leven met de wetenschap dat je dood gaat, zonder constant huilend door het huis te kruipen.

Om mijn eigen vergankelijkheid maak ik me nog niet zo’n zorgen.

STRAATBEELD

Biologisch gezien is de mens bedoeld om een jaar of veertig te worden, zodat je je kinderen kunt opvoeden. Zo gauw je je eerste leesbril krijgt is dat eigenlijk een teken van de natuur dat het afgelopen is en dat je reserve tijd begint. Dat soort vergankelijkheid is goed te dragen.

Onder andere omdat we deze tijd goeie instrumenten hebben om deze tekortkomingen te corrigeren.

Ik ben, door mijn nuchtere en wetenschappelijke wereldbeeld heel bescheiden in mijn verwachtingen over het hiernamaals. Of je een gemakkelijker leven lijdt als je gelovig bent weet ik niet. De Franse filosoof Pascal gebruikt, als het gaat om het wel of niet bestaan van een hiernamaals, het argument van de gokker. Hij zegt ‘Er zijn twee mogelijkheden. Of het bestaat wel, of niet. Wanneer je wel in het hiernamaals gelooft heb je een leven lang van deze hoop kunnen genieten.

Als dan ook nog eens blijkt dat er een hiernamaals is, is dat natuurlijk optimaal. Maar als nou blijkt dat er toch niks is, heb je daar geen last van want je bent er niet meer.’ Oftewel, volgens het argument van de gokker, is het voordeliger om er wel in te geloven. Ik vind het een mooie uitspraak van Pascal, maar het heeft me toch nog niet bekeerd. Ik geloof wel in een soort transcendentie, en dat ik zal voortleven in mijn kinderen, geliefden en werk dat ik heb gemaakt. Op een moleculair niveau zal ik altijd blijven bestaan, en daar verandert een eventueel hiernamaals niets aan. Voor mij biedt de eindigheid van het leven juist perspectief. Maar wat er na de dood is? Ik weet het niet, ik ben er nog nooit geweest en niemand kan het zeggen. Maar stiekem ben ik toch wel een groot voorstander van een Walhalla.”

85

messias. Ik heb het hem nooit ge“Omdat ik sinds 1982 bij de Amvraagd, maar ik kan me voorstellen bulancedienst werk heb ik dagelijks dat deze hoop uit pijn is ontstaan. te maken met de dood. Constant In de medische wereld zijn er twee sterven er mensen in mijn bijzijn en soorten dood, de klinische dood dat is onbeschrijfelijk. Ik zou daar en de biologische dood. Het eerste graag elke keer bij stil willen staan, type vind ik het moeilijkst. Deze is maar ik kan het me gewoonweg nog omkeerbaar, door bijvoorbeeld niet permitteren om het me te laten reanimatie, en dat betekent dat er raken. Dit zou mijn werk te veel nog hoop is. Bij de tweede soort, beïnvloeden. Het is gek om te merde biologische, is ken dat ik nog het duidelijk dat nooit goed Het leven kan zo niet meer goed heb nagedacht ophouden, daar is mijn het komt. De cellen in over wat een lichaam zijn werk het bewijs van. ík eigenlijk dan zo beschadigd denk dat de dat leven niet meer mogelijk is. dood is. Het is me van jongs af aan Het is voor mij moeilijker wanneer geleerd dat de dood het einde van iemand eerst nog klinisch dood is, het leven in biologische zin is, dit en vervolgens sterft, dan wanneer werd tijdens mijn studie alleen hij op slag dood is. Maar soms is iemaar bevestigd. Ik heb hierdoor een mand gewoon niet meer te redden. relatief nuchtere kijk op de dood. Ik geloof niet in een leven na de dood.

Omdat leven en dood zo dicht bij Ik heb een groot aantal mensen elkaar liggen in mijn werk, is mijn zien overlijden en nog nooit iets kijk op het leven in de loop van mijn bovennatuurlijks gezien. Ik vind carrière steeds meer veranderd. Ik het interessant om te lezen over heb in de loop der jaren zoveel meesommige religies die geloven dat de gemaakt dat ik een eigen kijk heb ziel ontsnapt op het moment dat ontwikkeld. Ik ben me bewust van iemand dood gaat. Omdat ik tijdens mijn eigen vergankelijkheid. Het hulpverlening mijn handen vol heb, kan zo ophouden, daar is mijn werk heb ik geen tijd om dit soort dingen het bewijs van. Daarom probeer te monitoren en het zelf te onderik zoveel mogelijk te genieten van zoeken. Ik ben sceptisch over deze het leven. Wanneer mijn lichaam visie, maar ik kan mij goed voorzegt dat het genoeg is, heb ik er stellen dat deze gedachte hoop kan vrede mee dat het ophoudt. Over bieden. Tegelijkertijd kan het je ook het algemeen wordt de dood als iets de nek kosten. Zo heb ik een keer zwaars en ernstig ervaren, maar na de vrouw van een gelovige man zien een lange slepende ziekte kan het sterven na een motorongeluk. Zij was binnen een uur dood, terwijl hij ook een bevrijding zijn. bijna niks mankeerde. Ze geloofden Dat ik tijdens mijn werk goed om dat de messias ergens in deze tijd kan gaan met de dood, wil niet zegzou terugkeren op aarde, en waren gen dat ik niet emotioneel betrokop doortocht om deze boodschap te ken ben wanneer naaste familie te verspreiden. Terwijl zij drie dagen overlijden komt. Integendeel zelfs. lang dood in het ziekenhuis lag, De dood is tijdens mijn werk toch bleef hij hoop houden. Hij was er iets anders dan in mijn persoonlijke van overtuigd dat ze nog wakker leven.” zou worden, als wederkering van de

“

86

”

RUW DISCOVERY OF DEATH

STRAATBEELD

Wat is de dood?

Nico Donderwinkel Nico Donderwinkel (42 jaar) is 34 jaar Ambulancebroeder in Utrecht en heeft dagelijks te maken met de dood. We vroegen hem; wat is de dood?

87

VAARWEL WETENSCHAP Tekst Luna Boesten Beeld Lisa van der Zee

88

RUW DISCOVERY OF DEATH

Het is 2068. Ik lig op mijn rug en staar naar het plafond. Alle scheurtjes in de muur en de dode vliegjes op de lampenkap ken ik uit mijn hoofd. Het is zo stil dat ik het stof bijna door de kamer kan horen dwarrelen. Ik stofzuig nooit, waarom zou ik? Mijn mond is droog en mijn lichaam doet pijn, alsof ik een nacht lang veel bier heb gedronken en te hard heb gedanst. Met die herinnering in mijn hoofd voelt de pijn bijna fijn. Maar ik dans en drink al lang niet meer en in plaats van muziek te horen word ik elke nacht opnieuw in dezelfde droom getrokken. Ik sluit mijn ogen en voel de warme deken over mij heen trekken, zoals elke nacht. Zij zal vast weer binnen komen, ik ken de droom van voor naar achter. Achter naar voren.

Het begint altijd met haar.

De zuster komt de kamer binnen.

Ze checkt of de apparatuur nog goed is aangesloten op mijn lichaam.

Terwijl ik haar vol wanhoop aankijk zegt ze sussend dat ik moet rusten.

Ik kan niet meer bewegen. Het koude ijzer omklemt mijn lichaam en frustreert me. Ze willen een robot van me maken, en ik lig al maanden aan dit bed gekluisterd terwijl doctoren experimenten op me uitoefenen. Ze lijken niet door te hebben dat, ondanks dat ik oud ben, ik nog een volwaardig mens ben. De dokter komt binnen en glimlacht naar me. Hij kan nog steeds mijn naam niet onthouden. Ik observeer hem zoals hij mij observeert, en het valt me op dat hij elke dag meer op Josef Mengele begint te lijken. Dat beangstigd me en geeft me tegelijkertijd hoop omdat het dan wel eens snel voorbij zou kunnen zijn met me. De dokter en zuster bespreken mijn toestand. Ze denken dat ik het

COLUMN

allemaal niet meer kan volgen, dat pijn en medicijnen dit lichaam hebben verstomd, maar ik hoor ze wel.

Ze bespreken de volgende stappen in het proces. De bedrading moet aangesloten worden op een externe computer, zodat ze opnieuw kunnen kijken of ze mijn hersenactiviteiten kunnen beïnvloeden. Wanneer dit lukt zullen ze niet meer te stoppen zijn. Het proces zal zo snel gaan dat ik binnen een paar weken als eerste complete robot op de aarde zal rondlopen. Ik zal onsterfelijk zijn.

Het zweet breekt me uit, terwijl de woorden ‘ik wil het niet, ik wil het niet’ als een mantra door mijn hoofd gaan. Juist het besef van eindigheid heeft mijn leven betekenis gegeven.

Wat heb ik aan een eeuwig leven?

De dokter komt weer binnen, loopt naar mijn bed en buigt zich over mij heen. Ik ruik zijn adem en zie de aderen op zijn hoofd voor het eerst van dichtbij. “Het is bijna voorbij, liefje” hoor ik hem zeggen. Het duurt even voordat zijn woorden tot me doordringen maar echt begrijpen doe ik ze niet. Het nare gevoel dat zich al tijden in mijn buik heeft genesteld wordt alleen maar groter, en voor het eerst in dagen komt er geluid uit mijn mond. Ik schreeuw.

En dan word ik wakker. Het is weer 2014 en de pijn in mijn lichaam is weg. Was het een droom in een droom? Het snoer van mijn telefoon ligt om mijn nek verstrengeld, en laat, wanneer ik hem verwijder, een rode lijn in mijn hals achter. Ik sta op en denk, ik houd het vandaag niet meer vol. Dan lach ik vanbinnen, en denk aan alle keren dat ik me zo heb gevoeld. Later zal ik vertellen over hoe simpel de tijden nu nog zijn.

89

BUITEN GEWOON

Tekst Lisa van der Zee Beeld Denise Blom & Lea Hartsuiker

Onsterfelijkheid is een onderwerp dat populair is binnen de wetenschap. Wie wil er nou niet voor altijd leven? In deze editie hebben we een selectie gemaakt van drie wetenschappers die op bizarre wijze hun levens hebben toegewijd aan het creĂŤren van onsterfelijkheid. Ieder probeert met zijn eigen theorie onsterfelijkheid waar te maken.

90

RUW DISCOVERY OF DEATH

BUITENGEWOON

AUBREY DE GREY Wanneer Aubrey, met zijn baard net zo lang als zijn paardenstaart, om tien uur ‘s ochtends aan zijn derde biertje zit, verwacht je niet dat hij het meesterlijke brein achter de genezing van het ouderdom is. Niets is minder waar. De 47-jarige Aubrey gelooft dat ouderdom een ziekte is die genezen kan worden. Een fascinerende ontwikkeling die wel heel dicht bij onsterfelijkheid komt.

Wij gaan dood omdat we oud worden. De schatting is dat binnen vijftig jaar ouderdom onder controle kan worden gehouden. Je kunt het vergelijken met een auto, de APK keuring wordt ieder jaar uitgevoerd en de beschadigde onderdelen worden vervangen. Zo zal je lichaam ook een APK keuring ondergaan, om ouderdom tegen te gaan. Door het bestuderen van het ouderdomsproces is Aubrey tot de conclusie gekomen dat ouderdom eigenlijk een vervelende ziekte is, waarvan heel veel andere dodelijke ziektes een bijverschijnsel zijn. “Het is geen optie om al die bijverschijnselen aan te pakken, je moet het grotere plaatje zien en ouderdom genezen”, aldus

“

zoals stamceltherapie. Bij andere technieken is de oplossing nog lang niet in zicht.

Zijn ideeën lijken onmogelijk.

Maar de prijs van 20.000 dollar voor degene die het tegendeel kan bewijzen is nog nooit uitgereikt. Vijf wetenschappers hebben een poging gedaan maar niemand is er in geslaagd. Aubrey zegt dat de eerste mens die duizend jaar zal leven al geboren is. Misschien ben jij het wel.

De eerste mens die duizend jaar zal leven is nu al geboren.

Aubrey. De Grey is er inmiddels in geslaagd om de dodelijke factoren van ouderdom in te delen in zeven categorieën. Voor elke categorie zal er een reparatietechniek ontwikkeld moeten worden. Ze zijn in sommige technieken al op een hoog niveau,

”

91

DMITRY ITSKOV Over 31 jaar zal de mens een complete gedaanteverwisseling zijn ondergaan. Sterker nog, niemand kan nog dood. Dit zijn de doelstellingen van de Russische Dmtri Itskov. Hij wil dit realiseren door techniek te ontwikkelen die het mogelijk maakt om je persoonlijkheid up te loaden in een robot. Zo kan je voor eeuwig blijven bestaan.

Het project 2045 is nu 3 jaar geleden opgestart. Dit project bestaat uit vier fases van vijf jaar. In elke fase wil hij stappen maken in de ontwikkeling van de technologie, om zo uiteindelijk een avatar voor de mens te creëren. Over twee jaar zal de 1e generatie avatars gereed zijn. Deze zullen bestuurd worden door een menselijk brein die direct aangesloten wordt op een robot.

In de tweede fase kunnen mensen die aan het eind van hun leven zijn, hersenen opslaan in een robot. Er zal een ware IT revolutie plaatsvinden door de koppeling van biologie en technologie. Ze willen het zelfs mogelijk maken beschadigde hersenen te genezen. En dat is nog maar de 2e fase. Vervolgens zal er een computermodel ontwikkeld

de computer doet het werk voor jou. Uiteindelijk zal er een samenleving gevormd worden die bestaat uit avatars. Onze Er zal een samenleving gevormd lichaam zullen tot veel meer in staat worden die volledig bestaat uit zijn.

“

”

avatars.

worden die het menselijk bewustzijn over kan zetten naar een avatar.

De hersens kunnen opgeslagen en zelfs aangepast worden. Je hebt de macht over je hersenen zonder dat je er veel moeite voor hoeft te doen, 92

De plannen van Dmitry zijn groots en het project is in volle gang. Hij krijgt veel steun in zijn project, de mens vertrouwt in hem. Zelfs de Dalai Lama heeft zijn zegen uitgesproken over het project.

RUW DISCOVERY OF DEATH

De een noemt hem de clown onder de wetenschappers, terwijl de ander zich aan zijn voeten werpt.

Kevin Warwick wil iets met zijn leven doen, hij wil een cyborg zijn.

Waarom zou je je beperken tot het lichaam dat je hebt, als er meer mogelijk is? De 56-jarige Britse hoogleraar wil zijn droom verwezenlijken door de grenzen tussen mens en machine te laten verdwijnen en een cyborg gemeenschap te realiseren.

BUITENGEWOON

KEVIN WARWICK

begroette wanneer hij de kamer in liep. Na dit succes besloot hij vier jaar later een stap verder te gaan. Na een urenlange operatie is het gelukt om een microchip direct aan te sluiten op zijn Het project cyborg loopt inmiddels polszenuwen. Zo leerde hij om met zijn zenuwzestien jaar. Stap voor stap komt prikkels een robotarm aan te sturen. Een enorme hij steeds dichter bij zijn uiteindedoorbraak dus, en dat is nog maar het begin van lijke doel. Het project begon op het de chip. Ook zijn vrouw, Irena, liet een chip immoment dat Kevin een glazen capplanteren in haar arm, deze werd gekoppeld aan die van Kevin. Wanneer Kevin zijn hand samenkneep, voelde Wanneer Kevin zijn hand Irena elektrische stroomsamenkneep, voelde Irena schokken door haar hand.

“

elektrische stroomschokken door haar hand.

”

sule met een microchip in zijn arm liet plaatsen, een experiment dat nog nooit eerder was uitgevoerd.

Negen dagen liep hij met de chip in zijn arm, waardoor de lichten voor hem aansprongen, de deuren automatisch voor hem open gingen en zijn computer hem vriendelijk

De derde fase is nu drie jaar in volle gang, hij wil een robot creëren die bestuurd wordt door een menselijk brein en zichzelf nieuwe dingen kan leren. Of Kevin zijn visie over een cyborg gemeenschap werkelijkheid kan worden is de vraag. Veel collega’s hebben grote twijfels over het wetenschappelijk nut van zijn experimenten, zij noemen het gekkenwerk. Toch heeft Kevin al veel bereikt, de tijd zal leren of zijn visie werkelijkheid wordt.

93

DISCOVERING FACTS Tekst Pieter Schouten Beeld Denise Blom

Tussen de 5 en 10% van de anorexia patiënten overlijdt aan de gevolgen van Anorexia (door slechte lichamelijk conditie of suïcide).

1 3 5 7 9

Tweederde van alle euthanasieverzoeken wordt door de arts afgewezen.

Mannen kunnen een erectie krijgen nadat ze zijn opgehangen. Dit wordt ook wel ‘Death Erection’ genoemd.

2 4 6 8

Euthanasie wordt vaak pas laat aangevraagd. Te laat. Een groot deel van de mensen die euthanasie aanvragen, sterft voordat de procedure is afgerond.

Het deel van het haar dat wij zien is dood. Als dat niet het geval was zou je een verdoving nodig hebben als je in de kappersstoel gaat zitten voor een knipbeurt.

Je zicht is het eerste wat je verliest als je sterft. Je gehoor is het laatste.

Als je van de Mount Everest wil springen om zelfmoord te plegen, moet je veel geduld hebben. Het duurt immers 2,5 minuten voor je de grond raakt. Geen idee wie dit getimed heeft.

Het nemen van multivitaminen vergroot het risico op borstkanker met 20%. In een multivitaminepil zitten alle vitaminen, dus ook degenen waarvan al bewezen is dat ze kanker veroorzaken.

10 94

Na onthoofding blijft het hoofd 15 tot 20 seconden leven.

Een mier kan na zijn dood niet omvallen. Een mier heeft in verhouding tot zijn gewicht een zeer grote omvang.

RUW DISCOVERY OF DEATH

DISCOVERING FACTS

95

96

M

MENS

97

MENS EN DE DOOD

Editorial

DIEDERIK VAN AALST 98

RUW DISCOVERY OF DEATH

Mens, zo’n groot begrip waar zoveel termen onder vallen. Het is een levendig begrip, dat ondertussen niet te scheiden is van de dood. De dood is een onontkomelijk deel van het leven, maar ikzelf heb het geluk gehad dat ik hier nog niet veel mee in aanraking ben gekomen. Althans, niet bij mijn naaste familie. Ik kan mij nog goed herinneren dat ik op mijn elfde meeging naar de crematie van tante Lucifer. Tante Lucifer was een lieve oude dame uit de straat, die zo dun was als, je raadt het al, een lucifer. Ik kreeg altijd snoepjes van haar en zo werd ze mijn favoriete buurtbewoonster. Toen ze overleed vroeg mijn moeder of ik mee wilde naar de crematie. Ik zou dan vrij krijgen van school, dus natuurlijk zei ik ja. Lekker zo’n dagje vrij, dacht ik, maar het liep net iets anders dan verwacht. Toen we bij het uitvaartcentrum naar binnen liepen, condoleerden mijn moeder en ik eerst de familie. Daarna wilde ik even snel mijn jas ophangen, het was vrij warm daarbinnen. Ik liep met de stroom van de mensen mee, richting de kapstok dacht ik. Maar waar ik heen liep bleken niet de kapstokken te hangen. Nog voordat

EDITORIAL

ik het door had stond ik oog in oog met tante Lucifer. Verrimpeld en er nog ouder uitziende dan ik me kon herinneren lag ze daar, in een kamer vol prachtige boeketten en foto’s. Ik schrok me rot. Tien jaar later kan ik er eindelijk een beetje om lachen, maar ik ben het nooit vergeten. Nog nooit had ik een levenloos persoon tussen zes plankjes zien liggen, ik vond het een vreemd aanzien.

Nu, vele jaren later, is mijn kijk op de dood veranderd. Het gebeurt, je kunt er niet aan ontkomen. De dood is er echter wel in vele vormen en maten. Die bijna-dood- ervaring die je meemaakt wanneer je telefoon niet in de juiste broekzak zit. Die teleurstelling die door je lichaam gaat als de rechter kleine teen van Iker Casillas de weg naar het Wereldkampioenschap in de weg staat. Die leegte die je voelt wanneer je hond van zestien, je maatje, overlijdt en nooit meer terug zal komen. Allemaal dingen die je natuurlijk niet kan vergelijken met het verliezen van een dierbare. Vroeg of laat zal er ook in mijn familie- en vriendenkring wel een sterfgeval voorkomen.

Of ik er dan goed mee om kan gaan?

De tijd zal het leren.

99

100

RUW DISCOVERY OF DEATH

DOOD IN EEN POTJE

DOOD in een POTJE Foetussen in de baarmoederzak, opgekruld alsof ze nog in hun moeders buik liggen. Geen benul dat ze nooit geboren zijn. Afgehakte mensenhoofden door de helft gezaagd met een etiket alsof het niks is.

Museum Vrolik weet mensen wel te fascineren maar ook te shockeren.

Tekst Denise Blom Beeld Pieter Schouten

101

De mens is een fascinerend wezen, een puzzel van het leven. Het is bizar dat je de mogelijkheid hebt om de mens van zo dichtbij te bestuderen, en dan ook nog van binnen.

Ik zie tientallen potjes met mensen erin, een vreemd gevoel geeft het wel. Deze mensen hebben ook Dit is ellendigheid, geleefd, deze dode mensen in potjes mensen hebben ook op onze gepropt. aardbol rondgelopen. Nieuwsgierig kijk ik in de rondte, mijn ogen uitkijkend naar de nare houdingen waar de kleine mensjes zich in bevinden. Ook al hebben ze niet veel ruimte nodig, je zou het ze wel gunnen.

“

”

De ruimte is groot en overal staat wel iets wat met het menselijk lichaam te maken heeft. Het doet mij denken aan de tentoonstelling Body Worlds maar dit is niet te vergelijken daarmee. Dit is geen kunst.

Dit is ellendigheid, dode mensen in potjes gepropt. Ik voel mijn maag een aantal keren omdraaien maar ik vecht ertegen. Ik heb nog niet gegeten en dat is maar goed ook.

Normaal kan ik er wel tegen, maar mijn zenuwen worden bij iedere blik geprikkeld door menselijke overschotten. Vervelend vind ik het niet om er naar te kijken. Ik ben altijd al heel geïnteresseerd geweest in het menselijk lichaam, vooral de ongewone dingen ervan.

Ik loop langzaam langs de glazen Ik loop langzaam langs de glazen vitrines, die een beetje te vol ogen. Er is zoveel tegelijkertijd te zien, dat ik niet weet waar ik moet

Een vijf maanden oude foetus in de placenta.

102

RUW DISCOVERY OF DEATH

DOOD IN EEN POTJE

Kinderen die geboren zijn met één kijken. Ik loop langs een vitrine oog, kinderen die geboren zijn met waar het menselijk leven te zien één hoofd en twee lichamen. Openis. Van eicel tot een baby in de gespleten hoofden door een tumor baarmoederzak. Alsof je zo in een die het lichaam overneemt, het vrouw haar lichaam kan kijken. Je houdt niet op. Weer krijg ik dat nare kan zien hoe snel een baby zich kan gevoel van medelijden, deze kindeontwikkelen in de buik, ik zie zelfs ren hebben geen kans gehad om te dat er al kleine hersenen ontstaan leven. En dan sta ik hier te kijken als de embryo 4 centimeter groot hoe hun leed hun dood is geworden. is. Het is een vreemd gevoel dat wij mensen allemaal begonnen zijn Er is zoveel te zien, ik wil niet weten als zo’n klein wezen. Wanneer ik hoeveel menselijke lichamen er zich verder loop, valt het me op hoeveel in deze ruimte bevinden. Zoveel vakleine kinderen zich in het sterke riatie en zoveel aandoeningen die er water bevinden. Ik voel me er een te zien zijn. Ik loop verder en ik kom beetje ongemakkelijk bij, ik begin bij een vitrine die volgestampt is met medelijden te krijgen. Kinderen van schedels. Er staan moeders staan hier tentoonOns lichaam is een nummers op, alsof je geen echte persoon gesteld alsof geschrift. meer bent. Ze staan het niks is. Ze netjes op een rij, van zitten er wel kinderschedels tot aan afgebrokkelde vredig bij, alsof ze aan het slapen schedels uit de 18e eeuw. Dit voelt zijn, ze weten niet dat dit met hen wat minder barbaars. Dit komt denk is gebeurd en dat geeft me een ik doordat deze personen geen huid beetje rust. en organen meer hebben, iets wat ik wel heb en elke dag kan voelen. Ik Ik loop door de donkere kamer vermoet er niet teveel bij nadenken. der en kom bij een speciale selectie die mij al vele jaren zeer fascineert Je hebt drie soorten dood. Je kan maar mij ook ongemakkelijk laat begraven worden, je kan gecremeerd voelen. Onafscheidelijke kinderen, worden maar je kan je lichaam ook die voor het leven aan elkaar vast aan de wetenschap schenken. Door zitten, kleine wezens met tumoren aan hun hoofd of open ruggetjes die je lichaam aan de wetenschap te geven, krijgen andere mensen de kans je van dichtbij kunt bekijken. Het om meer te weten te komen over het heeft iets barbaars maar het heeft menselijk lichaam. Er komt geen eineen reden dat dit word tentoongede aan de geheimen van ons lichaam. steld. We willen weten hoe dit in Ons lichaam is een geschrift dat elkaar zit en hoe dit wordt veroortelkens verandert en opnieuw moet zaakt. En natuurlijk omdat mensen worden ontcijferd. dit graag van dichtbij willen zien.

“

”

103

Museum Vrolik AMSTERDAM

Een display van menselijke schedels.

104

RUW DISCOVERY OF DEATH

DOOD IN EEN POTJE

Museum Vrolik AMSTERDAM

Links: Geraamte van een opgekrulde foetus.

Rechts: Siamese tweeling met de buiken verbonden.

106

RUW DISCOVERY OF DEATH

DOOD IN EEN POTJE

Museum Vrolik AMSTERDAM

Weergave van de hersenen van een pasgeborene.

108

RUW DISCOVERY OF DEATH

DOOD IN EEN POTJE

Museum Vrolik AMSTERDAM

Een vier maanden oude foetus in de placenta.

110

RUW DISCOVERY OF DEATH

DOOD IN EEN POTJE

111

STRAAT BEELD

Tekst Soraya Riem & Denise Blom Beeld Pieter Schouten

Klaar zijn voor de dood, kan dat eigenlijk wel? Op het eerste gezicht een vrij confronterende vraag, maar desalniettemin een interessante. Wij zijn de straat op gegaan deze om aan de medemens te vragen of zij klaar zijn voor de dood.

ben je klaar voor de dood?

“

Ja, ik ben er eigenlijk wel klaar voor. Ik heb nou niet echt dingen die ik nog moet doen.

�

Laurens (29) Zelfstandig Fotograaf

112

RUW DISCOVERY OF DEATH

“

STRAATBEELD

Ik ben wel verzekerd hoor.

Maar het ligt niet echt aan mij hè. Het ligt aan God.

”

Arnold (63) Marktkoopman

“

Nee joh, daar ben ik nog lang niet klaar voor. De dood is gelijk zo definitief, je weet ook niet wat er daarna komt.

”

Jantine (20) Student

113

“

Ik ben nog niet klaar om dood te gaan, ik wil eerst nog de nieuwe behaarde Ghandi worden.

”

Oddy (29) Tattoeëerder

“

Niemand is klaar voor de dood, iedereen is zondig.

Maar dat is de beslissing van God, ookal lijkt hij zijn werk niet zo goed te doen.

”

Joram (20) Student

114

RUW DISCOVERY OF DEATH

“

STRAATBEELD

Mijn vader zei altijd: ‘Iedereen wil oud worden, maar niemand wil het zijn.’

”

Captain (63) Zelfstandig Ondernemer

“

Nee, ik wil nog lang niet dood. Ik wil ooit nog aan de kunstacademie studeren.

”

Denise (45) Dakloos

115

Frank Appel

Frank Appel is een 22 jarige jongen met een niet alledaags beroep, hij is namelijk uitvaartverzorger. Veel mensen denken dat het alleen het vervoeren van doden is, maar niets is minder waar. Hij zorgt er namelijk voor dat mensen op een mooie manier worden gepresenteerd in de kist.

Hierdoor maakt hij veel mee, mensen met talloze messteken, lijken in verre staat van ontbinding en personen in twee stukken. Ook Frank stelden wij de vraag: “ben jij klaar voor de dood?�

116

RUW DISCOVERY OF DEATH

STRAATBEELD

BEN JIJ KLAAR VOOR DE DOOD? “Door mijn werk als uitvaartverzornog een mooie reis maken om zo ger heb ik natuurlijk wel een andere meer van de wereld te ontdekken. visie op de dood gekregen dan voor Maar eigenlijk staat op nummer één ik het werk deed. Voor ik begon met een gezin stichten. Huisje, boompje, dit werk wist ik eigenlijk niet zo beestje lijkt me een mooi streven veel van dood af. Er zijn uiteraard voor ik doodga. Aan de andere kant wel wat mensen overleden in mijn ben ik er wel klaar voor om dood te omgeving, maar echt ervaring met gaan. Iedereen hoopt natuurlijk oud de dood had ik niet. Ik weet hoeveel te worden. Maar op mijn werk heb werk een uitvaart is, hierdoor ben ik wel gemerkt dat het gewoon niet ik er achter gekomen dat de dood iedereen gegund is. Sommige menbest iets moois kan zijn. Als je een sen sterven gewoon op jonge leeftijd, uitvaart mooi aankleedt met een mooie Op mijn werk heb ik wel gemerkt opbaring kan het heel dat het gewoon niet iedereen bijzonder zijn. Zo heb ik ooit een keer gegund is om oud te worden. meegemaakt dat er een meisje van 19 voor de trein was en daarom sta ik er vrij nuchter in. gesprongen. Haar lichaam was in Ik heb zoiets van: als hij komt dan tweeën gesplitst door de trein, tot komt hij toch wel, daar kan je verder de ribbenkas was haar lichaam nog toch weinig aan doen. En dood blijft intact. Het meisje moest op een spegewoon dood, het gebeurt je gewoon ciale manier afgewerkt worden om en je kan het niet tegenhouden. netjes in de kist gelegd te worden.

Uiteindelijk is het ons gelukt om de Ik moet wel toegeven dat ik het liefst kist de hele week open te houden dood zou gaan door een hartaanval, voor de familie, die toen een waardig of iets waardoor ik er gewoon vrij afscheid kon nemen. Dit vind ik weinig van merk. Het lijkt me niets één van de mooie kanten van mijn om heel lang op mijn dood te moeberoep, wat maakt dat ik de dood ten wachten, dan ga ik liever ineens. op een bepaalde manier ben gaan Wel ben ik altijd al bang geweest om waarderen. te overlijden bij een auto-ongeluk.

Waarom ik dat heb weet ik niet, Aan de ene kant ben ik nog niet Aan dat gevoel zit gewoon in mij. Dus de ene kant ben ik nog niet klaar al met al ben ik wel klaar voor de voor de dood, ik ben nu namelijk dood. Mocht het op korte termijn gelukkig, ik heb plezier in mijn baan gebeuren, het zij zo. Ik wil er zo en ik heb een leuke vriendin. Ook nuchter mogelijk mee omgaan, je wil ik nog een aantal dingen doen kan namelijk niet voorspellen hoe voordat ik kom te overlijden. Ik wil het gaat lopen.

“

”

117

BEN JIJ KLAAR VOOR DE DOOD? Kees op den Kelder is een jongeman van 30 jaar die een flinke omslag in zijn leven heeft gekregen. Twee weken geleden is bij hem geconstateerd dat hij darmkanker heeft met uitzaaiing naar de lever toe. Het moment dat hij dit kreeg te horen, maakte zijn leven ineens een hele andere wending.

“Op het moment dat ik het kreeg te we gaan van het beste uit. Ik moet horen, schrok ik natuurlijk. De ziek- er wel rekening mee houden dat te die in mijn lichaam zit komt bijna ik ziek ben maar als je het conalleen voor bij mensen van boven stant in je hoofd laat rondgaan, de 80, dus normaal is het niet. Dit heb je alleen jezelf ermee. Ik ben baart mij natuurlijk wel een beetje nog niet klaar voor de dood omdat zorgen, maar negatief denken geik niet zal doodgaan aan deze neest je niet. Je moet positief blijven ziekte. Ik onderga mijn chemoen het beste ervan nemen. Mijn dar- kuur, ik lig even ziek op bed en ik men en lever sta weer op. zijn misschien Dit herhaal Ik ben een nuchtere oud maar mijn ik net zolang West-Fries en zie wel hoe totdat ik kan geest is nog harstikke jong. zeggen; ik ben het loopt.

Waar ik trots kankervrij. In op ben is dat ik op mezelf ben gaan het ziekenhuis kijken de doctowonen. Heerlijk mijn eigen plekje ren mij vreemd aan over hoe ik waar ik mezelf kan terug trekken hiermee omga. Ik weet dat ik een als ik daar zin in heb. Wat mij ook dodelijke ziekte heb, maar de kans erg fijn zou lijken is een vriendin op een leven heb ik. Ik ben een krijgen, ik ben al veel te lang vrijnuchtere West-Fries en zie wel gezel. Natuurlijk hoop ik dat ik nog hoe het loopt. meer mag bereiken in het leven, en naar mijn mening gaat dat ook zeker Ooit zal je dood neervallen, en dat gebeuren. weet ik. Ik ben niet bang voor de dood want het overkomt iedereen, Omdat ik ziek ben betekent het niet het is een natuurlijk proces en je gelijk dat ik mij meteen ziek moet kan er niet omheen. Ik blijf posivoelen. Natuurlijk is mijn visie op tief en nuchter over mijn ziekte. het leven een beetje veranderd maar We zien wel hoe het gaat .”

“

118

”

RUW DISCOVERY OF DEATH

STRAATBEELD

Kees op den Kelder

119

BUITEN GEWOON Tekst Lea Hartsuiker Beeld Jade Teijgeman

De dood is een onderwerp waar veel mensen mee bezig zijn. Iedereen gaat hier op een andere manier mee om, maar vaak wordt dit bepaald door de cultuur waarin je leeft. In deze editie bespreken we vier culturen die zo hun eigen, excentrieke kijk hebben op de omgang met dood.

120

RUW DISCOVERY OF DEATH

BUITENGEWOON

TANA TORAJA Wanneer je door een dorpje in Tana Toraja, een eiland in Indonesië, loopt is het eerste wat je opvalt de vorm van de daken. De woningen hebben daken in de vorm van een bootromp, deze zijn alleen niet bedoeld om in te wonen. Nee, ze worden gebruikt om overledenen in te bewaren.

In Tana Toraja kan het maanden, of zelfs jaren duren voordat een lijk wordt begraven, omdat de familie eerst genoeg geld moet verzamelen voor de begrafenis. Tijdens deze periode wordt de overledene behandeld alsof hij ziek is in plaats van dood, hij krijgt elke dag nieuwe kleding aan en hij wordt gevoed.

Dit doen ze omdat de ziel nog zou ronddwalen in het dorp.

Zodra de familie genoeg geld heeft verzameld begint de begrafenis, het is een groot feest, met veel muziek en dans. Om de weg naar het hiernamaals zo goed mogelijk te laten verlopen, worden er veel buffels geslacht. Hoe meer buffels, hoe sneller de reis naar het hierna-

“

worden begraven. De nabestaanden geven de overledene bagage mee voor zijn reis, dit zijn veelal sigaretten en sieraden. Wanneer al deze stappen zijn doorlopen is de overledene klaar voor zijn reis naar geslacht, hoe het hiernamaals.

Hoe meer buffels sneller de reis naar het hiernamaals.

maals. Uiteindelijk wordt het lijk naar zijn kist gebracht, deze staat in een grot waarin een rij levensgrote, uit hout gesneden, poppen staan. Deze poppen staan symbool voor alle overledenen en bieden bescherming aan de personen die

”

Om de doden te respecteren worden de kisten eens in de vijf jaar uit de grot gehaald. De lijken worden gekleed in nieuwe kleding en de kisten hersteld van opgelopen breuken en beschadigingen. In Tana Toraja hopen ze dat op deze manier de doden hun ultieme rustplaats kunnen vinden.

121

AGHORI Het Hindoeïsme in India kent vele kanten, waarbij de Aghori de duistere kant van het Hindoeïsme bedekken. De Aghori staan bekend als kannibalen en voor hun gebruik van menselijke schedels en dierlijke offers tijdens rituelen. Tijdens deze offers aanbidden ze de god Shiva, de god van transformatie door dood en vernietiging. Zij wordt gezien als het opperwezen dat de dood omhelst en leven in vuil aanbidt.

Aghori leven vaak dichtbij plekken waar personen uit een hogere kaste worden gecremeerd en bedekken zich vervolgens met de as wat van deze plekken afkomstig is. Iedereen die niet binnen een hoge kaste valt wordt in de heilige, maar zwaar vervuilde, Gangesrivier tot zinken gebracht met een steen om hun enkel. De Aghori halen de mensen die weer terug naar boven komen drijven uit de rivier en gebruiken deze voor hun rituelen.

De lijken worden gebruikt als altaar, voedsel en als middel om te kunnen mediteren. Het lijk waarop ze mediteren staat voor hun eigen lichaam en hun lagere ik, met de meditatie

de menselijke schedel. Het eten van ontlasting is ook geen uitzondering voor de HindoeïsDe Aghori bedekken zich met as tische stam. Het gebruik van de van de crematieplek. schedel brengt volgens hen hestijgen ze naar hun hogere ik. Het mel en aarde samen. eten van menselijk vlees, herinnert De Aghori heeft dan wel duistere hun aan hun eigen sterfelijkheid, en rituelen maar hun hogere doel is het geeft hun de uitdaging om de strijd brengen van licht. Aghori symbolite leven en dood te ervaren. Verder seert het leven zonder onderscheid, drinken de Aghori tijdens hun iedereen is gelijk. Er is geen goed, rituelen alcohol, maar ook urine, uit geen kwaad.

“

122

”

RUW DISCOVERY OF DEATH

BUITENGEWOON

YANOMAMI Een inheemse stam, diep in het Amazonegebied, eet het as van hun overledenen. De Yanomami genaamd.

De dood is voor hun een belangrijk onderwerp. Zij geloven namelijk dat een ziel beschermd moet worden na de dood.

Wanneer een Yanomami overlijdt, is de eerste reactie van de stam woede.

Ze schreeuwen, huilen en schelden er op los en wrijven hun tranen uit over hun hele gezicht. De dood is namelijk geen natuurlijk fenomeen, maar een daad door boze geesten. De stam verft zich zwart, huilt en zingt verdrietige liedjes voor de overledene. Het lichaam wordt versierd, veren geplaatst in de gaten van zijn oorlellen, het lichaam geverfd in allerlei felle kleuren en grote witte veren gelegd rond zijn hoofd. Bij de Yanomami is het een gewoonte om bij een leuke gebeurtenis tabak te pruimen. Wanneer er iemand overlijdt wordt er gekauwde tabak in zijn mond gestopt, om hem te herinneren aan de goede momenten.

de ziel van de overledene veilig te stellen. De as wordt vermengd met gepureerde banaan en opgegeten door familieleden. Op deze manier wordt het overleden stamlid weer opgenomen in de stam. Als dit Wanneer het zover is verzamelen de ritueel niet zou worden gevolgd zou stamleden zich rond de brandstapel. de ziel voor altijd blijven hangen Het lichaam wordt verbrand en de in de wereld tussen leven en De as wordt vermengd met dood. Uiteindegepureerde banaan en opgegeten. lijk wordt de pot waarin de as is bewaard samen met zijn bezittinas wordt verzameld. Nooit zullen zij gen verbrand en is de ziel bevrijd. een lichaam begraven, dan verban De Yanomami ondernemen al deze je de overledene en laat je hem over rituelen om te zorgen voor een aan een langzame overgang naar het goede begeleiding van de ziel, zodat hiernamaals. Het as wordt bewaard hij terug kan komen in een andere in een pot en bij het volgende feest levensvorm. dat ze vieren wordt dit gebruikt om

“

�

123

RUW DISCOVERY OF DEATH

BUITENGEWOON

TIBETAANSE LUCHTBEGRAFENIS Op het dak van de wereld, wordt een lijk in stukken gesneden. Hij wordt klaargemaakt voor zijn begrafenis. Een vreemde manier om iemand te begraven zou je denken, maar dit is hoe ze in Tibet hun doden “begraven”.

In Tibet kennen ze niet de begrafenis zoals wij ze kennen. Hoog in de bergen is er te weinig plek voor begraafplaatsen en zijn er te weinig

luchtbegrafenis begint zit de sjamaan naast het lichaam, omringt met kaarsen, en leest uit het Tibetaanse dodenboek. Ze geloven dat de ziel al die tijd in het lichaam blijft tot het wordt begeleid naar het volgende leven. Tijdens dit ritueel mogen er absoluut geen vreemden in huis komen, zij kunnen namelijk de ziel bang maken en de overgang bemoeilijken. Om ongewenst bezoek te voorkomen hangen ze takken van de jeneverbes aan de deur.

Wanneer alle voorbereidingen voor de begrafenis gereed zijn nemen de luchtbeZe plukken het lichaam tot op het grafenismeesters het lichaam mee de berg op. Jeneverbesbot leeg. takken worden aangestoken en de rook lokt de gieren naar de rustplaats van de bomen voor een crematie. De overledene. Het lichaam wordt door de luchtbeTibetanen hebben hier een creatiegrafenismeesters in stukken gehakt en overgeve, maar ook ietwat rare, oplossing laten aan de gieren. Deze plukken het lichaam voor gevonden: de luchtbegrafenis.

Ze offeren het lichaam aan de gieren tot op het bot leeg, zelfs de ingewanden zijn niet veilig voor deze beesten. Tot slot worden de om van hun lijken af te komen. botten die overblijven verpulverd en vervolgens vermengd met meel. Deze substantie wordt, Zodra iemand is overleden halen net als de rest van het lichaam, gevoerd aan de ze er een sjamaan bij, hij bepaalt de gieren. De Tibetanen geloven dat de reïncarnatie juiste plek voor de luchtbegrafenis. vlot zal verlopen, als de gieren het lichaam snel Deze plek moet de ideale rustplaats opeten. vormen voor de overledene. Tot de

“

124

”

RUW DISCOVERY OF DEATH

DISCOVERING FACTS

DISCOVERING FACTS 5 2 4 1 3 9 Tekst Denise Blom

Ons lichaam kan maximaal elf dagen zonder slaap. Na 11 dagen zonder slaap, slaap je voor eeuwig.

6 Per minuut sterven er 300 miljoen cellen in het menselijk lichaam.

Slechts ĂŠĂŠn op de miljard mensen wordt 116 jaar of ouder.

7 Jaarlijks sterven er drie mensen door het likken aan een batterij.

Rechtshandige mensen leven gemiddeld langer dan linkshandige.

Het dier waarop een mens, anatomisch gezien, het meest lijkt is een varken.

Jaarlijks stikken er 100 personen door een balpen.

8 De totale lengte van je bloedvaten is wel 100.000 kilometer. Dat is te vergelijken met een dubbele reis om de wereld.

In China is het traditie om zoveel mogelijk mensen op je begrafenis te hebben.

Ze proberen mensen te lokken door strippers in te huren.

10

Elvis Presley is tijdens zijn wc bezoek om het leven gekomen.

Op 16 augustus 1977 kreeg hij een hartaanval terwijl hij zijn behoefte aan het doen was.

125

126

Liaan der

ZIELEN Ayahuasca is het belangrijkste plantmedicijn uit het Amazonegebied. Van alle planten die gebruikt worden om ayahuasca te maken, is de liaan genaamd ‘Banisteriopsis’ het belangrijkst.

Deze liaan staat ook wel bekend als ‘de liaan der zielen’. Ayahuasca veroorzaakt effecten die zeer intens zijn, zowel fysiek, mentaal, emotioneel als spiritueel. Gebruikers ervaren vaak een energetische reiniging en het doorlopen en oplossen van traumatische ervaringen.

Het reinigingsproces uit zich doormiddel van braken en diarree. Daarna begint het hallucineren.

Tekst Denise Blom Beeld Luna Boesten & Jade Teijgeman

127

“Het moment dat ik een film over drankje. De vraag was of ze het ayahuasca zag op National Geomoesten verbieden of niet, het was graphic, raakte ik geïnteresseerd”, echter zo’n positief rapport dat ik zegt Jan. Jan neemt actief deel aan mij geen zorgen meer maakte. Er Ayahuasca sessies, hij heeft zelfs was geen enkele indicatie dat het een keer een sessie bijgewoond die verslavend was, alleen maar positien dagen duurde. “Ik voelde de tieve, helende werkingen. Vanaf dat aantrekkingskracht om dit te doen. moment heb ik het aangedurfd.”

Pas vlak voor de sessie, werd ik bang.

Het is zo vies dat je er spontaan Bang voor een vervan begint te kokhalzen. slavende werking, maar niets hiervan is waar. Een De drugs worden vooral gebruikt verslavende werking bestaat niet bij in het Amazonegebied, maar ook in ayahuasca, of is in ieder geval niet Nederland zijn er ayahuasca sessies. bekend. Zeven jaar geleden las ik Dit wordt echter gedaan onder een artikel van de Gezondheidsraad, begeleiding van een ervaringsdeszij kreeg de taak een rapport uit kundige. “Ik heb mijn eerste trip te brengen over dit hallucinerende ervaren in de Santo Daime kerk in

“

128

”

Amsterdam. Wanneer ik de kerk betreed, ben ik geheel gekleed in het wit. Dit staat voor puurheid. Je wordt eerst ingeleid met informatie over de ayahuasca en het gebruik van andere drugs of medicijnen.

De ceremonie zelf duurt zes tot acht uur. Door de kerk heen galmt de spirituele Portugese trancemu-

uit hun huis lopen en om mij heen staan, ze zongen voor mij. Het was zo’n fijn gevoel en het voelde als een thuiskomst. Dit moment werd ruw verstoord door een hele grote boom, die al die tijd tegenover mijn ouderlijk huis stond. Hij viel om en creëerde een groot gat waar slangen, hagedissen en andere enge wezens uitkropen.

Na deze doodervaring “voelde ik me rustig, alsof ik herboren was. ”

ziek die gespeeld wordt door de muzikanten in het midden van de kerk. Ze bevinden zich in een cirkel van mensen, ook gekleed in het wit.

Mannen aan de ene kant en de vrouwen aan de andere kant. De cirkel herken ik als het Ying Yang teken. Je wordt naar voren geroepen en krijgt net als tijdens je eerste communie een beker in je handen gedrukt. De substantie in de beker is een dikke massa, thee maar dan stroperiger.

De smaak is niet te houden, de geur is vreselijk, en het is zo vies dat je er spontaan van begint te kokhalzen.

Het drankje begint al vrij snel te werken. Een kenmerk van Ayahuasca is dat je ervan moet braken, maar daar heb ik de eerste paar keren geen last van gehad. Na een vrij korte tijd begin je te hallucineren.

De hallucinatie is bij ieder mens anders, niemand ziet hetzelfde. Ik reageerde op projecties die ik op de andere mensen inbeeldde. Deze projecties waren een weerspiegeling van mijn angsten en onzekerheden, maar toen ik me daarvan bewust werd dacht ik; ik mag vrij bewegen en mezelf zijn. Ik kreeg ontzettend veel inzicht in mijn leven. Ik belandde in een fantasie waar ik mijn ouderlijk huis zag. Opeens kwamen alle mensen in de buurt

De ceremonies zijn erg heftig. Soms liggen mensen te schokken op de grond en soms liggen mensen te huilen. Er komt een heleboel emotie los tijdens zo’n ceremonie, ik heb bijvoorbeeld een doodervaring gehad in mijn hallucinatie. Je komt in een purge, in een diepe toestand, een toestand waar je ook niet meer kan bewegen. Alles om je heen verdwijnt. Wanneer je ayahuasca gebruikt is er geen enkele schil meer om je heen. Je voelt die schil langzaam van je afglijden waardoor je kwetsbaar wordt, dit wordt als een doodervaring beschouwd. Toen het bij mij gebeurde, was het zo heftig dat ik flauwviel. Ik had de Santa Maria, dat is de afsluitende joint, gerookt en snakte naar frisse lucht.

Het was niet toegestaan om naar buiten te gaan, waardoor ik buiten bewustzijn raakte. Na deze doodervaring voelde ik me rustig, alsof ik herboren was. Dit gevoel duurde tot wel twee weken na de sessie, en is heel bijzonder.

Ik heb vrij veel geëxperimenteerd met verschillende soorten drugs.

Ik kom tenslotte uit de zeventiger jaren. Ayahuasca is een ander soort drugs. Het laat je op een spirituele manier de dood ervaren. Zoek je verlichting in jezelf, dan is dit een drug die daar antwoord op kan geven.

129

Beeld Denise Blom 130

RUW DISCOVERY OF DEATH

OOG IN OOG

OOG IN OOG MET DE DOOD Veel mensen hebben in hun omgeving wel eens iemand verloren. Maar niet iedereen kan zeggen dat ze oog in oog met de dood hebben gestaan.

Oog in oog met de dood staan kent veel verschillende verhalen. Wij spraken twee mensen die zo’n heftige gebeurtenis hebben meegemaakt.

131

Tekst & Beeld Luna Boesten

Jonne was dertien jaar toen haar hoofdpijn zo erg werd dat ze riep dat ze dood wilde.

De hoofdpijn overheerste haar leven, dreef haar tot wanhoop en zorgde voor een sociale isolatie. Dokters konden niks vinden en dachten dat ze loog, maar zij wist zeker dat er iets mis was. Niemand kon haar helpen, totdat ze de dood recht in de ogen keek.

“Ik was een onzeker dertienjarig meisje dat vaak buiten de boot viel en gepest werd. In de zomervakantie van 2006 kreeg ik hier ook nog eens ernstige hoofdpijnklachten bij. Na meerdere malen bij de huisarts te zijn geweest, vertelde hij me dat hij mij niet geloofde. Hij dacht dat ik het verzon, omdat ik gepest werd en op deze manier aandacht kon krijgen.

De tergende hoofdpijn bleef voet bij stuk houden en begon mijn leven langzaam te overheersen.

Nachtenlang greep ik huilend en schreeuwend naar mijn hoofd en riep ik dat ik het niet meer volhield en niet meer verder wilde leven.

Toen mijn moeder mij vol wanhoop ‘s nachts naar het ziekenhuis reed werd ik afgescheept met een antibioticakuur voor voorhoofdholte ontsteking, terwijl ik daar naast de hoofdpijn verder geen enkel verschijnsel van vertoonde. Die medicijnen hielpen natuurlijk niet, en de hoofdpijn werd steeds erger. Als ik me de pijn inbeeldt die ik toen had lopen de rillingen weer over mijn rug.

Het was zo frustrerend dat ik niet geloofd werd, dat dit leidde tot een groot sociaal isolement. Ik ging niet meer naar school en kon zelfs mijn ouders niet meer om mij heen verdragen. Het enige wat ik wilde was een donkere kamer, geen geluid en zonder mensen, waar ik ondertussen verlangde naar de verlossing van de dood.

Vijf maanden lang ben ik van het kastje naar de muur gestuurd, heb ik tientallen antibioticakuren geslikt, maar dit alles zonder enig resultaat. De linkerhelft van mijn gezicht begon langzamerhand te hangen en een glaasje water kon ik niet meer vasthouden, dit was het begin van de uitvalverschijningen die later alleen nog maar erger zouden worden. Doordat ik 25 kilo afviel werd 132

het steeds moeilijker om energie te vinden om te overleven. Pas toen de gehele linkerhelft van mijn lichaam verlamd was werd ik opgenomen in het ziekenhuis. Uit pure wanhoop heeft mijn moeder op de gang een dokter aan zijn jas gegrepen en geschreeuwd dat hij mij moest helpen. Dit heeft er voor gezorgd dat de eerste stap naar mijn genezing gezet was en ik de hersenscan kreeg die ik zo hard nodig had.

Uit de scan bleek dat ik twee bulten in mijn hersenen had zitten, ter grootte van twee knikkers.

Hersenabcessen werden het genoemd, wat betekende dat er twee omhulsels met ontstekingen in mijn hoofd zaten die als ze zouden knappen het einde voor mij zouden betekenen.

Met spoed werd ik naar het Wilhelmina Kinderziekenhuis in Utrecht gebracht, waar er vervolgens nog een scan werd gemaakt. Ze ontdekten toen dat er vijf bulten waren, en dat deze in een uur in een razend tempo waren gegroeid tot zelfs vijf centimeter doorsnede. Ik was bang en in paniek voor de operatie die zou komen de volgende ochtend. Tegelijkertijd was ik ook blij en opgelucht dat ik eindelijk begrepen werd, en dit zorgde voor vertrouwen in de dokters om mij heen. Om drie uur ‘s nachts werd ik gewekt, omdat de dokter een naar voorgevoel had, en bang was dat de abcessen zouden knappen. Hij heeft zo snel mogelijk een team van vijftien mensen opgeroepen en er is vijf uur lang in mijn hersenen gesneden.

Na wat het leek een eeuwigheid mocht ik eindelijk naar huis, waar ik drie keer per dag werd geholpen door thuiszorg. Het was een opluchting dat ik weer op een vertrouwde plek was en ik had steeds meer de behoefte om zelfstandiger te worden. Ik heb een jaar gerevalideerd, waar ik opnieuw heb moeten leren lopen en veel frustre-

RUW DISCOVERY OF DEATH

OOG IN OOG

Als de dokter zijn “voorgevoel niet had

gevolgd, was ik er nu niet meer geweest.

”

rende momenten heb doorgemaakt.

Na een jaar kon ik zelfs weer naar school, waar mensen voor het eerst in mijn leven belangstelling voor me toonden. Dat hun aandacht misschien niet oprecht was maakte me niks uit, ik werd eindelijk gezien.

Achteraf is het een bizar verhaal, wat bijna niet mijn eigen lijkt te zijn. Als mijn dokter zijn voorgevoel niet had gevolgd was ik hier nu niet meer geweest, en dit kan ik bijna niet bevatten. Ik ben hem en alle mensen die mij uiteindelijk toch hebben geholpen dan ook oneindig dankbaar, en heb besloten om sociaal cultureel werk gaan doen om op deze manier iets terug te doen.

En de huisarts die mij eerst niet geloofde? Die is zijn excuses komen brengen, en heeft daarna besloten om te stoppen met zijn werk.”

133

Wegens privacy redenen is deze tekst vervangen voor een Lorum Ipsum tekst.

Tekst Soraya Riem Beeld Pieter Schouten

Lorem ipsum dolor sit amet, “consectetur adipiscing elit.

Donec quis molestie massa, vel rhoncus massa.

134

�

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Pellentesque egestas, nisi ut faucibus accumsan, metus erat dapibus ante, eu mattis risus ligula eu metus. Sed massa purus, feugiat porta erat sed, pulvinar vulputate ipsum. Aliquam laoreet urna eget urna pellentesque accumsan. Nulla luctus, orci eu fermentum tempor, elit enim porta purus, facilisis tempor magna ante eu augue. Nam nulla felis, sodales a pellentesque consectetur, semper sed justo. Pellentesque scelerisque consequat turpis sed facilisis. Nam commodo condimentum nulla et gravida. Duis auctor facilisis pulvinar. Vivamus ac sollicitudin magna.

Donec feugiat tellus a felis euismod viverra. Fusce at ipsum risus.

Phasellus hendrerit velit vitae risus tincidunt lobortis. Aenean venenatis hendrerit eros eget blandit. Sed ut scelerisque lacus. Donec id dui id lectus porta porta. Suspendisse bibendum, nulla vel scelerisque eleifend, est ex laoreet leo, in semper dui dolor ut magna.

Nunc id vestibulum neque, sit amet volutpat odio. Mauris ante nulla,

RUW DISCOVERY OF DEATH

luctus nec egestas ac, ultrices ac justo.

Praesent id sapien ipsum. Praesent tortor eros, dignissim nec eleifend ut, ullamcorper eget lectus. Aliquam bibendum tortor id nulla ultricies elementum. Vestibulum ac dignissim risus. Maecenas vitae tincidunt eros, in vehicula felis. Suspendisse in sodales risus. Duis varius turpis eget venenatis imperdiet. Proin nec lorem finibus odio posuere ultrices. Phasellus velit sapien, vehicula non purus in, posuere congue nisi. Vestibulum maximus placerat sapien. Sed eget sagittis libero, sollicitudin dignissim leo. Nunc imperdiet risus libero, in aliquet leo gravida ac.

Pellentesque a nisi egestas, tempus felis et, ultrices augue. Vivamus venenatis accumsan dolor nec maximus. Cum sociis natoque penatibus et magnis dis parturient montes, nascetur ridiculus mus. Nulla sodales, ex ac dapibus convallis, neque erat volutpat urna, id lobortis ante mi id mi. Vivamus eget volutpat ligula, quis hendrerit elit.

Suspendisse volutpat in neque vitae ultricies. Nunc nec vulputate purus.

Morbi dignissim, risus sit amet viverra condimentum, nibh metus condimentum turpis, ut placerat nisl massa at ligula. PVestibulum eget sagittis arcu.

Donec finibus orci eget nisi mollis, vel sollicitudin tellus porta. Phasellus vel convallis ante. Nam consectetur diam ultricies sapien pellentesque consectetur. Duis et convallis sem, id eleifend lectus. Maecenas nec erat metus. Sed malesuada nisl diam, ultricies consequat tortor posuere quis. Suspendisse in nisl viverra, maximus erat et, hendrerit ante. Morbi ullamcorper erat a ante posuere, sit amet efficitur tortor imperdiet. Vivamus id dictum sem.

OOG IN OOG

Phasellus ac ligula pretium, maximus ante in, facilisis ligula. Ut libero enim, viverra a ante nec, porta mattis mauris.

Mauris ullamcorper eleifend nibh a dignissim.

Etiam lobortis porta nunc, id auctor tortor sollicitudin et. Nullam semper feugiat nibh a rhoncus. Pellentesque a ipsum ipsum. Suspendisse dignissim pellentesque nibh non pellentesque.

Etiam vel lobortis libero. Etiam ac mi nibh. Quisque diam quam, finibus at purus quis, euismod mattis ante. Nulla quis ipsum in augue consequat egestas.

In ornare eros eget purus tincidunt sodales. Donec in molestie urna. Mauris finibus id augue eget sodales. Quisque scelerisque iaculis mauris sit amet posuere. Quisque vel malesuada ligula.

Morbi vitae justo in nibh iaculis volutpat. Sed vehicula massa magna, eget tincidunt lorem interdum ut. Nulla facilisi. Curabitur ac ipsum tellus. Pellentesque quis ipsum accumsan im ut tortor in consectetur. Quisque tempor velit eget massa mollis iaculis.

In sodales dui in nisl fringilla laoreet.

Praesent eu convallis purus. Pellentesque arcu ex, blandit vitae arcu quis, ornare luctus felis. Praesent sollicitudin mauris vel nulla laoreet faucibus.

Cras interdum magna id vulputate hendrerit. Pellentesque habitant morbi tristique senectus et netus et malesuada fames ac turpis egestas. Donec eleifend pharetra tellus at rhoncus.

Vivamus eu pharetra ligula. In a orci molestie, sollicitudin justo quis, faucibus ex. Nam condimentum risus ut enim pellentesque congue.

135

RUW DISCOVERY OF DEATH

COLUMN

KILLE LIEFDE Ik kan het nog steeds niet bevatten, ze is zo mooi. Pas een week ken ik haar, maar ik wil haar nu al niet meer missen. Hoe ze daar ligt, onweerstaanbaar, zo heb ik haar nog nooit gezien. Het laken streelt haar halfnaakte lichaam, het straalt een bepaalde rust uit. Het bloed stroomt als een bezetene door mijn lichaam, ik word ontzettend opgewonden van haar. Alles aan haar bevredigt mijn netvlies. Ik ga naast haar liggen en streel haar bleke huid. Ik kus haar van top tot teen.

Ik wil haar aanraken en ieder stukje van haar lichaam opnieuw ontdekken. Ik kan mezelf niet meer inhouden en ik betreed haar lichaam. Dit voelt goed, misschien wel beter dan ooit. Op het moment dat ik mijn hoogtepunt heb bereikt rol ik mezelf van haar af. Ik lig naast haar in het net iets te kleine bed met mijn blik volledig op haar gefocust.

136

Tekst Soraya Riem Beeld Jade Teijgeman

Ik vertel haar hoe fijn het was. Ik vind het heerlijk als ze zo stil is en mij volledig laat genieten, wat ze wel vaker doet. Als ik denk aan alles wat we samen hebben meegemaakt voel ik een warme gloed door mijn hele lichaam. Ik hou van haar. Ik kan mijn ogen niet van haar af houden.

Ik voel haar koele huid en weer voel ik het bloed richting mijn penis stromen. Nogmaals bedrijven we de liefde. De tweede keer voelt minder goed.

Ik duw haar van me af en ik voel de tranen prikken in mijn ooghoeken. Een gevoel van schuld bekruipt me tot in mijn tenen. Met mijn hoofd in mijn handen ga ik aan een lege tafel zitten.

Ik zou willen dat ze zich zorgen maakte, maar natuurlijk doet ze dat niet. Ik kan mezelf wel voor mijn kop slaan. Een woedende stem galmt door mijn hoofd: “Hoe heb je het ooit zo ver kunnen laten komen? Je moet hier mee stoppen!” Een gevoel van paniek trekt door mijn hele lichaam, ik voel me zo schuldig dat ik bijna moet overgeven. Een andere stem in mijn hoofd zegt: “het is te laat, je bent al te ver, je kunt nu niet meer stoppen.” Zelf weet ik ook wel dat ik te ver ben gegaan, maar een gevoel in mij maakt dat ik hier niet mee kan stoppen. Ik kijk naar haar maar ze kijkt niet terug, juist dat is het gene wat me zo opwindt. Ze is hulpeloos en kan niets doen. Met deze gedachte loop ik naar haar toe en schuif haar bed terug in de koelcel. Ik verlaat mijn werkplek en fluister “tot morgen liefje.”

RUW DISCOVERY OF DEATH

DIA DE LOS MUERTOS

DIA DE LOS MUERTOS Tekst Lea Hartsuiker Beeld Flickr.com

Op één en twee november viert heel Mexico Dia de los Muertos, de dag van de doden. Een katholiek feest dat tradities combineert van de Azteken en Maya’s. Overleden familie en vrienden worden op deze dag herdacht, maar dat doen ze in Mexico op een andere manier dan gedacht.

137

“Een dag van te voren beginnen we met de voorbereidingen”, zegt Jade.

Jade is geboren en getogen in Xalapa, een grote stad in Mexico waar ze uitbundig de dag van de doden vieren.

Tot haar twaalfde heeft ze in Mexico gewoond en de herinneringen van de herdenkingen staan nog vers in haar geheugen.

“We versieren de straten en kopen allerlei snoepgoed in, in de vormen van skeletten. Daarnaast maken we de graven schoon en versieren we deze met allerlei bloemen. Het is een feest voor iedereen, dus ook voor kinderen.

Iedereen is verkleed, meestal als skelet in allerlei felle kleuren. Het gezicht is geschminkt, met de zogenoemde ‘Sugar Skull’. Op deze dag zijn er veel verschillende soorten muziek en wordt er veel gedanst. Zo komen er Mariachi’s, ja van die mannetjes met gitaren, trompetten en sombrero’s, die een eerbetoon geven aan de overledenen.”

Het is een echte “ feestdag, waarbij het

leven van de overledenen gevierd wordt.

”

Een pop van klei voor de versiering van de altaars en de graven.

138

Volgens Jade heeft bijna elke Mexicaan dezelfde traditie. “In Mexico maakten wij altijd een altaar. Dit altaar wordt versierd met bloemen gemaakt van crêpepapier in allerlei verschillende felle kleuren. Bij de bloemen worden foto’s van onze geliefden geplaatst die zijn overleden. Hierbij wordt eten en drinken gezet waar ze van hielden toen ze nog leefden.” Velen geloven dat de overledenen het eten en drinken die nacht ophalen, voor de reis die ze hebben moeten maken om terug te komen. Jade en haar familie herdenken elk jaar haar oom en schenken hem elk jaar een glas whisky voor de gemaakte reis. Maar of de whisky ook eens is opgehaald? “Bij mij is dat nog nooit gebeurd”, zegt Jade. “Niet in Mexico en niet in Nederland. Hier vieren wij het

RUW DISCOVERY OF DEATH

namelijk ook nog elk jaar, maar dan alleen met mijn gezin. We maken dan wel het altaar met alle versieringen maar het is niet zo uitbundig als in Mexico. Er komen ook wel eens grotere viering voor in Nederland, een groot gedeelte van Nederlands-Mexico komt dan bij elkaar en viert het feest net zoals in Mexico.

Hier gaat het feest puur om saamhorigheid. Iedereen komt overal vandaan om bij elkaar te komen die dag, zelfs als het urenlang reizen is.

Samen herdenken wij iedereen die belangrijk is geweest, zo herdenk je dus ook wel eens iemand die je eigenlijk niet zo goed kent.”

DIA DE LOS MUERTOS

Iedereen verkleed zich voor het feest en gezichten worden geschminkt met een mooie Sugar Skull.

“Deze saamhorigheid komt ook terug in ons rouwproces, want ook al vieren we het dodenfeest, het rouwen is nog steeds een belangrijk onderdeel. Iemand die overlijdt wordt binnen 24 uur begraven of gecremeerd. In die 24 uur rouwt de hele familie samen in de kerk, hier houden we de wacht bij de overledene. Na de begrafenis zijn er nog drie dagen van rouw en samenzijn waar allerlei herinneringen worden opgehaald van deze persoon.

Op de dag van de doden wordt dit hele rouwproces vergeten en vieren we het mooie van het leven van onze overledenen. Op het feest van de doden komt ook helemaal niks terug van rouwen. Het is een echte feestdag, waarbij het leven van de overledenen wordt gevierd.”

Dia de los muertos is een vrolijk feest, ook de skeletten lachen mee.

Voor alle overleden wordt een mooi altaar gemaakt, vol met lachende skeletten en gekleurde bloemen.

139

140

COLOFON Kunst

Wetenschap

Mens

Hoofdredacteur Luna Boesten

Hoofdredacteur Wiemer Viet

Hoofdredacteur Diederik van Aalst

Beeld Soraya Riem Lisa van der Zee

Beeld Lea Hartsuiker Denise Blom

Beeld Pieter Schouten Jade Teijgeman

Tekst Diederik van Aalst Jade Teijgeman Wiemer Viet

Tekst Luna Boesten Lisa van der Zee Pieter Schouten

Tekst Soraya Riem Lea Hartsuiker Denise Blom

Vormgeving Denise Blom Lea Hartsuiker Pieter Schouten

Vormgeving Diederik van Aalst Soraya Riem Jade Teijgeman

Vormgeving Luna Boesten Lisa van der Zee Wiemer Viet

RUW | Discovery of Death is een maandelijks online magazine dat onderdeel is van RUW magazine.

Redactie adres Padualaan 99 3584 CH, Utrecht Kamer 1E180 Telefoon 06 235 272 19

141

142

MET DANK AAN Adrie van der Hoorn, Bep Lauffer, Emiel de Nenne, Jon van der West, Marieke Fiadens, Rinske Burden, en Vincent van Beek voor jullie eerlijke antwoorden en jullie mooie gezichten.

Arnold, Captain, Denise, Jantine, Joram, Laurens en Oddy voor het trekken van rare gezichten op onze vraag, en het vervolgens toch te beantwoorden.

Anonieme cryonist voor het delen van je interessante visie op het eeuwige leven.

Antoine Hegeman, Derk Reneman en Meike huber voor jullie opbouwende kritiek en vertrouwen in onze redactie.

ASP voor de prachtige foto's van de paddle out.

Body Worlds Amsterdam voor de perskaarten en de mooie tentoonstelling.

Chad Giskes voor het delen van je heftige ervaringen.

Cryonics Institute voor het toesturen van de foto's en jullie bizarre kijk op het leven.

Daan Roovers voor je tijd en het goeie gesprek. Het is een mooi interview geworden.

De havenmeester van Doel voor je prachtige verhalen en je liefde voor het dorp.

Dirk Rombout voor het mogelijk maken van een profesioneel uitziend boek.

Emma Stomp voor je mooie gedicht.

Flickr.com voor het openbaar stellen van jullie foto's.

Frank Appel voor het openhartige interview.

Hogeschool Utrecht voor het gratis printen.

Ida van der Lee voor het toesturen van de foto's van Allerzielen Alom Het is een prachtig concept en daarom een toevoeging voor ons magazine.

Jan Boesten voor het bijzondere verhaal over je spirituele doodservaring.

Jittha Rozendal voor het nakijken en verbeteren van onze teksten.

Jonne Schampers voor het testpersoon zijn van onze interviews. Het is een sterk, openhartig verhaal geworden.

Dankjewel daarvoor.

Kees op den Kelder voor je inspirerende kijk op het leven en de dood.

Marloes te Pas voor je verhaal en je tatoeage.

Max Linsen voor de prachtige foto's van Allerzielen Alom.

Michiel Vanderheijden van Tinteren en Roel Moonen voor jullie enthousiasme en mooie kunstwerken!

Museum Vrolik voor de bijzondere tentoostelling en de perskaarten.

Nanny Kok voor je enthousiasme en ons in contact brengen met Daan Roovers.

Nico Donderwinkel voor het interview, ook al had je net een nachtdienst achter de rug.

Renate Mens voor je verhaal en je tatoeage.

143