ONDERZOEKSRAPPORT WEET WAT JE BESTEEDT
1
AUTEURS
IN OPDRACHT VAN
Diederik van Aalst Eric Laugeman Jerremy de Jong Jesse van Beek
Hogeschool Utrecht, FCJ Communication & Multimedia Design 9 december 2014
INHOUDSOPGAVE HOOFDSTUK 1: PLAN VAN AANPAK 1.1
Het bedrijf
4
3.5
Interview: Regelaar/Toekomstplanner
16
1.2
Aanleiding
5
3.6
Interview: Trendsetter/Levensgenieter
18
1.3
Projectdoel
5
3.7
Conclusie & Scenario
20
1.4
Probleemstelling
6
1.5
Hoofdvraag
6
HOOFDSTUK 4: PSYCHOLOGISCH ONDERZOEK 4.1
Invloedbare personen op doelgroep
22
HOOFDSTUK 2: ONDERZOEKSOPZET
4.2
Psychologische factoren geldomgang
23
2.1
Identificatie
7
4.3
Gedrag be誰nvloeden doelgroep
24
2.2
Beroepsproducten
7
4.4
Zelfreguleringscyclus
25
Diederik van Aalst
7
4.5
Insights
27
Eric Laugeman
8
Jesse van Beek
8
Jerremy de Jongh
9
HOOFDSTUK 3: SOORTEN BESTEDERS 3.1
Types
10
3.2
Focusgroep
12
3.3
Insights
13
3.4
Stakeholdersmap
14
HOOFDSTUK 5: VISUEEL ONDERZOEK 5.1
Bestaande platformen
28
5.2
Psychologie in vormgeving
31
5.3
Insights
32
HOOFDSTUK 6: GUIDELINES CONCEPT 6.1
Guidelines
33 3
HOOFDSTUK 1 PLAN VAN AANPAK
1.1 HET BEDRIJF Weet wat je besteedt (WWJB) richt zich op het vergroten van
DE PROGRAMMA AANPAK VAN WWJB IS ONDERSCHEIDEND EN
de financiële zelfredzaamheid bij jongeren van 12 tot 25 jaar.
VERNIEUWEND DANKZIJ 8 VERANDERBENADERINGEN:
WWJB is daarvoor continu in gesprek met jongeren (zowel 1.
Weten wat er speelt
2.
Jongeren in the lead
3.
Focus op positieve actie
4.
Right time, right place, right voice
5.
Continu vernieuwen
6.
Pilots om samen te leren
7.
Meten, evalueren, leren
8.
Verbinden en voortbouwen met partners
offline als online) en ontwikkelt samen met hen initiatieven die bijdragen aan hun financiële inzicht en weerbaarheid. De aanpak is door, met en voor jongeren en gericht op continu leren en ontwikkelen om jongeren te ondersteunen.
De stichting gaat in gesprek met jongeren, legt ze niets op, maar komt in cocreatie tot antwoorden en oplossingen om de financiële zelfredzaamheid van jongeren van 12 tot 25 jaar te vergroten. Deze innovatieve aanpak spreekt jongeren aan en leidde al tot mooie resultaten.
4
AANLEIDING EN HET PROJECTDOEL
1.2 AANLEIDING
1.3 PROJECTDOEL
Uit onderzoek van Motivaction in opdracht van WWJB, het
WWJB wil de doelgroep MBO, HBO en WO studenten
MoneyMindsets onderzoek, blijkt dat 55% van de jongeren
ondersteunen om beter om te gaan met hun geld. In dit
impulsief in omgaan met geld. Uit later onderzoek naar
project willen we hiervoor een financiële app ontwikkelen, een
MoneySkills blijkt dat juist deze groep minder financiële
instrument dat zij dagelijks/wekelijks gebruiken en dat hen
vaardigheden heeft. Impulsieve scholieren geven meer geld
ondersteunt om minder impulsieve aankopen te doen. De app
uit, sparen minder vaak, komen vaker geld te kort en lenen
zal gebaseerd zijn op ideeën van jongeren en op inzichten uit
ook vaker.
de wetenschap op het terrein van behavioral economics.
Ook de belkosten liggen hoger bij de impulsieve groepen. Om
Bij voorbaat zal er een grote waarschijnlijkheid moeten zijn dat
juist deze groep te ondersteunen wil WWJB gebruik maken
jongeren de app daadwerkelijk gaan gebruiken. Om dat zeker
van inzichten uit de sociale psychologie en de behavioral
te stellen wordt in het project samengewerkt met jongeren uit
economics.
de doelgroep en wordt er aanvullend onderzoek gedaan.
5
PROBLEEMSTELLING EN HOOFDVRAAG
1.4 PROBLEEMSTELLING
1.5 HOOFDVRAAG Hoe kunnen wij een balans in omgang met geld creĂŤren, die
Jongeren zijn vaak impulsief en geven meer geld uit dan ze tussen de focus van de huidige- en de toekomstige situatie willen of kunnen besteden. in komt te liggen, bij MBO-, HBO- en WO studenten zodat zij bewuster worden en uiteindelijk minder impulsieve aankopen OORZAAK zullen gaan doen? Wanneer MBO, HBO en WO studenten hun huidige situatie -in plaats van hun toekomstige situatie- als het meest DOELGROEP belangrijkste zien, dan leidt dit tot meer impulsievere De opdracht is gericht op MBO, HBO en WO studenten van gedragingen. Maar wanneer deze studenten zich teveel 16 t/m 24 jaar. Deze groep studenten kun je onderverdelen in op hun toekomstige situatie richten, leidt dit ook tot een vier moneymindsets-groepen: de Trendsetter, de Regelaar, de impulsiever gedrag. Levensgenieter en de Toekomstplanner. WWJB wilt zich met de opdracht richten op de Trendsetter en de Levensgenieter. GEVOLG Dit gedrag kan leiden tot impulsieve aankopen, wat op lange
6
termijn kan leiden tot schulden.
HOOFDSTUK 2 ONDERZOEKSOPZET EN BEROEPSPRODUCTEN 2.1 IDENTIFICATIE Wij zijn de groep Smaakmakers bestaande uit 4 personen; Diederik van Aalst, Jesse van Beek, Jerremy de Jongh & Eric Laugeman. Deze periode zullen wij namens de Hogeschool
DIEDERIK VAN AALST VISUAL DESIGNER
Als Visual Designer wil ik deze periode in kader van “Onderzoeken en Begrijpen” een gericht onderzoek uitvoeren die duidelijke en verrijkende resultaten opleveren voor de rest van het project. Door middel van een literatuuronderzoek wil ik de volgende deelvragen beantwoorden: - -
Welke bestaande platformen zijn er al die ondersteuning bieden aan jongeren op het gebied van financiën? Wat zijn de psychologische effecten van visuele onderdelen?
Utrecht een opdracht uitvoeren voor de opdrachtgever Weet wat je besteedt: App voor meer grip op geld.
2.2 BEROEPSPRODUCTEN De beroepsproducten die wij per persoon willen gaan opleveren zijn als volgt:
Wanneer alle resultaten zijn gebundeld in een onderzoeksrapport en vervolgens een eerste concept op tafel ligt zal ik de concept pitch richting de opdrachtgever verzorgen. In het kader van “conceptualisatie” is dit voor mij als Visual Designer het meest passende beroepsproduct. Nadat er een eerste test door de UXD’ers is uitgevoerd met een low fidelity prototype zal ik het high fidelity prototype gaan realiseren. Dit past perfect in het straatje “Verbeelden en Realiseren”. Na afloop zal ik al mijn gemaakte producten gaan evalueren door er afstand van te nemen en er met een realistisch en professioneel oog ernaar te kijken. Ook zal ik het hele project zelf en het functioneren van de groep gaan evalueren.
7
ERIC LAUGEMAN
JESSE VAN BEEK
USER EXPERIENCE DESIGNER
USER EXPERIENCE DESIGNER
Ik wil deze periode de volgende deelvragen beantwoorden: - - -
Wat zijn hun frustraties op het gebied van geld? Wat voor waarde hechten zij aan geld? Voor welke doeleinden besteden zij hun geld?
Om antwoord te krijgen op deze vragen wil ik gebruik maken van een focusgroep. Dit past in het project goed bij het onderdeel onderzoeken en begrijpen. Om de highlights uit het gesprek te halen zal ik het gesprek filmen en het monteren tot een filmpje van ca. 2 minuten. Zodra iedereen zijn onderzoek heeft afgerond en we hebben gebrainstormd over een concept zal ik een concept scenario maken. Dit moet meer inzicht in het gebruik van het concept product leveren. Dit beroepsproduct past in de fase conceptualiseren. Zodra we groenlicht op ons concept hebben en we kunnen beginnen met uitwerken zal ik samen met Jesse beginnen met het uitwerken van enkele schetsen, Jesse gaat deze uitwerken tot wireframes en ik zal hier een Low Fidelity Prototype van maken. Dit prototype ga ik uitwerken in axure. Dit beroepsproduct past in de fase verbeelden en realiseren.
8
In de laatste fase zal Jesse een onderzoeksopzet maken. We gaan dan het low fidelity prototype testen. Na deze test zal ik een testrapport maken. Dit beroepsproduct past in de fase evalueren.
Ik wil duidelijk het probleem bij de Trendsetter en de Levensgenieter gaan vast stellen. Dit ga ik doen door de beide partijen binnen de doelgroep te benaderen en met elkaar te vergelijken. In mijn onderzoek ga ik de volgende deelvragen: - - - - -
Wie zijn de Trendsetter en de Levensgenieter? Wie zijn de Regelaar en de Toekomstplanner? Waar besteden zij het meeste geld aan/sparen zij voor? Wanneer speelt hun impulsiviteit het meeste op? Wat doen ze tegen om hun impulsiviteit tegen te houden?
Om vervolgens beide partijen te kunnen vergelijken, deze werk ik dan uit in een Stakeholders map. Uit de interviews zal ik overigens Persona’s en Scenario’s opstellen. Tot slot zal ik het gehele onderzoek in een rapport verwerken en deze opmaken. Dit alle in het kader van “Onderzoeken en Begrijpen” Wanneer de guidelines staan, zullen we als groep een concept samenstellen. Wanneer we eenmaal beland zijn in de fase “Verbeelden en Realiseren”, zal ik Wireframes op gaan stellen voor het medium wat wij uiteindelijk gaan creëren. Wanneer het project is afgerond wil ik kritisch kijken naar mijn presteren, de beroepsproducten die ik aangeleverd heb en naar de samenwerking met andere groepsgenoten.
JERREMY DE JONG CONCEPT DESIGNER
DIEDERIK VAN AALST Als Concept Designer wil ik deze periode in het kader van “Onderzoek en begrijpen” bezig houden met de psychologie achter gedrag en de mogelijkheden om gedrag te veranderen. Om hierachter te komen zal ik me bezighouden met literatuur op het gebied van gedrag en gedragsverandering. De volgende deelvragen wil door middel van onderzoek beantwoorden. - Welke persoon of personen hebben er invloed op de doelgroep? - Hoe kunnen we het gedrag van de doelgroep beïnvloeden? - Hoe kunnen we de doelgroep het gewenste gedrag laten uitvoeren? - Welke psychologische factoren zorgen ervoor dat bepaalde jongeren binnen de doelgroep minder goed met geld om kunnen gaan? Door het beantwoorden van de volgende deelvragen wil ik insights en guidelines creëren waarmee we een concept kunnen ontwikkelen wat gedragsverandering bij de doelgroep kan bewerkstelligen. Wanneer de onderzoeksfase is afgerond ga ik me voor het onderdeel Conceptualiseren bezighouden met de Rationele.
Literatuuronderzoek (Onderzoeken en Begrijpen) Concept Pitch (Conceptualiseren) High Fidelity Prototype (Verbeelden en Realiseren) Evaluatie gemaakt werk (Evalueren)
ERIC LAUGEMAN Focusgroep (Onderzoeken en Begrijpen) Concept Scenario (Conceptualiseren) Low Fidelity Protype (Verbeelden en Realiseren) Testrapport (Evalueren)
JERREMY DE JONG Empathy Map (Onderzoek en Begrijpen) Rationale (Conceptualiseren) Advies/Eindrapport (Verbeelden en Realiseren) Evaluatie gemaakt werk (Evalueren)
JESSE VAN BEEK Stakeholdersmap, Persona’s, Scenario’s en het Onderzoeksrapport (Onderzoek en Begrijpen) Guidelines (Conceptualiseren Wireframes (Verbeelden en Realiseren) Evaluatie gemaakt werk (Evalueren)
Voor het onderdeel Verbeelden en realiseren ga ik me bezighouden met het advies en eindrapport.
9
HOOFDSTUK 3 SOORTEN BESTEDERS TYPE 1 DE LEVENSGENIETER
TYPE 2 DE REGELAAR
De Trendsetter scoort het hoogst op ‘statusgerichtheid’ en
Deze jongeren scoren laag op ‘statusgerichtheid’ en
‘impulsiviteit’ en het laagst op ‘behoefte aan controle’. Status
‘impulsiviteit’ en hebben relatief veel behoefte aan controle.
is belangrijk, zij willen graag laten zien wat ze hebben. Ze zijn
Ze gaan op een beheerste, voorzichtige manier met geld
niet geïnteresseerd in overzicht van inkomsten en uitgaven,
om, hebben meestal een vrij sobere levensstijl. Ze hebben
begroten en kasboekjes. Ze maken zich wel regelmatig
behoefte aan controle op hun financiën en zij beheren hun
zorgen over hun geldzaken. Ze willen in de toekomst ook hun
geld graag zelf.
leefstijl kunnen volhouden. Geld maakt immers gelukkig.
10
TYPE 3 DE LEVENSGENIETER
TYPE 4 DE TRENDSETTER
Levensgenieters scoren hoog op ‘impulsiviteit’ en laag op
De Trendsetter scoort het hoogst op ‘statusgerichtheid’ en
‘statusgerichtheid’. Het type leeft volgens het motto pluk de dag
‘impulsiviteit’ en het laagst op ‘behoefte aan controle’. Status
en geld moet rollen, plannen is niet belangrijk. Deze jongeren
is belangrijk, zij willen graag laten zien wat ze hebben. Ze zijn
zijn weliswaar niet erg geïnteresseerd in geldzaken, toch
niet geïnteresseerd in overzicht van inkomsten en uitgaven,
maken ze zich regelmatig zorgen over hun financiën. Ze staan
begroten en kasboekjes. Ze maken zich wel regelmatig
ook meer open voor het lenen van geld van leeftijdsgenoten
zorgen over hun geldzaken. Ze willen in de toekomst ook hun
of ouders. Ze willen wel geholpen worden bij het overzichtelijk
leefstijl kunnen volhouden. Geld maakt immers gelukkig.
houden van hun financiën.
11
FOCUSGROEP MET DE BESTEDERS STAKEHOLDERS
12
Om te beantwoorden wat voor waarde de doelgroep aan geld
- Heeft digitaal betalen hier invloed op?
hecht en voor welke doeleinden zij hun geld besteden heb ik een
- Om welke redenen geef je het geld toch uit?
focusgroep bij elkaar gebracht. Ik heb ervoor gekozen om zoveel
- Bespreek je jouw financiële huishouden met andere?
mogelijk verschillende mensen van verschillende opleidingen bij
- Is je koopgedrag in het begin van de maand (na ontvangst
elkaar te zetten. Uiteindelijk ben ik de discussie aangegaan met 2 MBO-, 2 HBO studenten en 1 WO student.
salaris) anders? - Welke mensen hebben invloed op je koopgedrag? - Denk je dat commercials invloed hebben op je aan
Voordat we zijn begonnen heb ik iedereen uitgelegd wat onze
koopgedrag?
opdracht is en wat de 4 soorten doelgroepen zijn. Dit heb ik
- Koop je wel eens spullen uit emotie?
gedaan door onderstaande tekst aan hun voor te leggen. Nadat
- Helpen je ouders je met financiële zaken?
iedereen zich had voorgesteld en gekozen had welk type het best bij hun past, heb ik de vragen die hiernaast staan gesteld.
Uit deze vragen kwam een gesprek van ongeveer een uur, dit heb ik samengevat in een filmpje van ongeveer 7 minuten. In dit filmpje
- Waar besteden jullie dit geld aan?
heb ik de belangrijkste conclusies uit het gesprek samengevat.
- Sparen jullie en waarvoor? - Wat zijn de momenten dat jullie het meeste geld uitgeven?
INSIGHTS
- Op welke manier hechten jullie waarde aan geld?
•
- Hoeveel geld verdien je per maand door een bijbaantje? - Hebben jullie een budget voor impuls aankopen?
en schuld. •
- Wat zou jou helpen om op het moment van een impuls
niet kan missen?
Alle 4 de types sparen, maar de levensgenieter en de trendsetter sparen om leuke dingen te kunnen doen terwijl de
aankoop dit toch niet te doen? - Geef je wel eens geld uit terwijl je weet dat je het eigenlijk
Jongeren besteden voornamelijk hun geld aan huur, uitgaan
regelaar en de toekomstplanner sparen voor hun toekomst. •
Het lukt de levensgenieter vaak niet om van het geld dat hij
13
INTERVIEWS STAKEHOLDERS MAP
•
•
probeert te sparen (op zijn spaarrekening heeft gezet) af
We hebben gesproken met verschillende HBO studenten
te blijven.
van de HUA en enkele WO studenten van de Universiteit in
De toekomstplanners en regelaars zetten aan het
Utrecht. Eerste instantie hebben we hun profiel vast laten
begin van de maand wel geld apart voor verschillende
leggen. En als volgt kwamen de volgende vragen aan bod:
doeleinden.
‘Hoe was de overstap van thuiswonen naar op jezelf wonen?’,
De trendsetters doen dat ook alleen houden zij als enige
‘Wat zijn je grootste uitgaven?’, ‘Waar spaar je voor?’, In
rekening met impulsaankopen. Het grootste probleem met
hoeverre ben je op de hoogte van je financiën?’, ‘Wanneer
geld uitgeven wat jongeren niet kunnen missen zit in de
speelt impulsiviteit het grootst een rol, en wat je doe hier
kroeg. Ze proberen zich in te dekken door een maximaal
tegen?’,
bedrag te pinnen, maar dit werkt niet bij de levensgenieter als er een pinautomaat in de buurt van de kroeg is.
De Trendsetter en de Levensgenieter zijn gecategoriseerd
•
1+1 gratis aanbiedingen werken goed bij de doelgroep.
als slechte besteders en de Regelaar en de Toekomstplanner
•
Jongeren kopen wel eens wat extra’s om zichzelf te
als goede besteders. De resultaten zijn uitgewerkt in een
belonen.
stakeholders map, zodat er in oogomslag geconstateerd kan
De levensgenieter moet regelmatig een reminder krijgen
worden wat de Trendsetter/Levensgenieter fout doen ten
hoe hij met zijn geld om moet gaan.
opzichte van de Regelaar/Toekomstplanner.
•
14
DE TRENDSETTER DE LEVENSGENIETER
DE REGELAAR DE TOEKOMSTPLANNER
De stap vanuit thuis wonen naar op zich zelf wonen is groot. De
De stap vanuit thuis wonen naar op zich zelf wonen, is voor de
spaarrekening wordt langzamerhand leeg gehaald of er wordt extra
toekomstregelaar/de regelaar niet zo gigantisch groot. Vanuit huis leerde
gewerkt, wat bij sommige wel uitloopt tot ¾ werkdagen per week naast
zij namelijk al met geld om te gaan. Ze kregen vaak een vast bedrag wat
de opleiding die ze doen.
bestond uit zakgeld en kleedgeld, waar ze het mee moesten doen.
Wat bij de levensgenieter/trendsetter opvalt is dat ze veel uitgaven
Wat bij de toekomstregelaar/de regelaar opvalt is dat ze al uitgaven
hebben op het gebied van uitgaan, festivals en activiteiten. Ze vinden het
hebben voor grotere doeleinden, denk hierbij aan een auto of aan grote
sociale aspect erg belangrijk.
reizen. Ook wordt er gespaard voor een buffer.
Er wordt door de levensgenieter/de trendsetter aangegeven dat er
Wanneer we het over grote doelen hebben, dan wordt er ook zeker
wel gespaard wordt en ze beschikken over een spaarrekening. Deze
gespaard. De toekomstplanner stelt doelen en heeft precies voor ogen
spaarrekening staat overigens niet vast. Echter hebben ze niet echt een
waar ze voor sparen. Ze geven aan dat dit hun ook helpt in het sparen
doel waar ze voor sparen. “Voor de toekomst” wordt er bij verschillende
voor dingen, ze weten waar ze het voor doen.
aangegeven. De toekomstplanner geeft aan maandelijks te gaan zitten en uit te Ze hebben wel een bankieren applicatie, maar daar kijken ze liever niet
rekenen hoeveel geld er binnen is gekomen, wat er uit is gaan, wat er nog
al te vaak op. Er wordt aangegeven dat bankieren niet echt iets voor
uit moet (vaste lasten). Andere tools die gebruikt worden is er één van
deze groep. “Geld moet rollen of je leeft maar één keer” zijn quotes die
de ABN. Hierbij kun je instellen dat er bij elk gepind bedrag 15% naar je
verschillende keren worden aangeduidt.
spaarrekening wordt overgemaakt.
De impulsieve aankopen die gedaan worden, zijn onder andere in
De impulsieve aankopen die gedaan worden, zijn voornamelijk in
kledingwinkels en foodketens, maar vooral op een gezellige avond in de
kledingswinkels. Om hun hiervan te weerhouden, rekenen ze dus van
kroeg of de discotheek. Er wordt geprobeerd om vooraf geld apart over te
te voren al uit hoeveel ze kunnen permitteren en pinnen dit bedrag
maken naar de spaarrekening, maar wanneer ze in de kroeg zijn wordt dit
vervolgens op. Op deze manier weten ze kunnen besteden, en komen
geld al snel terruggestort. De pinpas wordt ook weleens thuisgelaten.
niet in de verleiding om meer uit te geven dan dit bedrag.
15
CLAUDIA VAN DER STEEN DE REGELAAR/TOEKOMSTPLANNER STAKEHOLDERS
16
“IK GA EEN KEER PER MAAND ZITTEN, PUUR OM ALLES UIT TE REKENEN” De 24 jarige Claudia studeert Creatieve therapie aan
Tegenwoordig gaat ze een keer per maand zitten, puur
de Hogeschool Utrecht van Amersfoort. Haar grootste
om uit te rekenen wat er allemaal binnen komt, uitgaat
uitgave is de huur die ze maandelijks betaald. Ze woont
en wat er nog uit moet. Op deze manier ziet ze wat er
namelijk al 7 jaar uit huis en inmiddels woont ze ook
over blijft waar ze weer een verdeling in maakt. Een
samen met haar vriend. Ze heeft dus al op 17 jarige
gedeelte voor de vaste lasten, voor de boodschappen
leeftijd het heft in eigen handen. Echter was deze
en er gaat een beetje naar onze spaarrekening. “Het
overstap nooit heel groot voor haar. Vanuit huis heeft ze
sparen maakt het trouwens een stuk gemakkelijker,
namelijk enorm veel geleerd, zo ook op het gebied van
wanneer je ook echt een doel voor ogen hebt. Zo zijn
financiën.
we nu aan het sparen voor een eigen auto.”
“We kregen thuis maandelijks een vast bedrag waar
Impulsiviteit, is iets wat ze redelijk onder controle heeft
we het mee moestten doen. Van €80,- per maand
gekregen. Ze weet namelijk wat ze wel kan permitteren
moesten we onze kleding, de uitstapjes die we
voor vrije uitgaven, wat ze vervolgens contant opneem.
maakten en onze telefoonrekening van betalen. Niet
Op die manier kun je ook niet meer besteden, dan wat
veel geld in mijn ogen, maar zo leer je wel om met geld
je apart hebt gezet. “Als het op is, dan is het op”.
om te gaan.” 17
LEONIEKE TER HARD DE TRENDSETTER/LEVENSGENIETER STAKEHOLDERS
18
“IK MOET CONTINUE GELD TERUG BOEKEN VAN MIJN SPAARREKENING” De 21 jarige Leonieke studeert PABO aan de
Een andere grote uitgave voor Leonieke is uitgaan.
Hogeschool Utrecht van Amersfoort. Ze woont nu sinds
Ze houdt er van om in het weekend lekker te gaan
een half jaar op haar zelf. De overstap vond ze best
stappen met haar vriendinnen. Naast de kledingwinkel
lastig, aangezien nu veel meer uitgaven heeft op het
is dit voor haar het moment dat haar impulsiviteit het
gebied van huur en boodschappen. “Ik merk dat er
meeste opspeelt. “In het verleden zorgde ik ervoor
een stuk meer uit gaat en dat ik dus veel minder over
dat het bedrag wat ik op een avond uit wilde geven
houd. Ik weet daar niet altijd even goed mee om te
op mijn rekening stond, maar tegenwoordig doe ik dat
gaan en moet continue geld terug boeken van mijn
geen eens meer”.
spaarrekening.” Via de bankieren applicatie op haar telefoon boekt Ze geeft aan wel te sparen, maar het feit dat ze
ze het vanaf haar spaarrekening namelijk zo weer
continue geld terug stortte gaf al aan dat het nog niet
terug. Naast het terugboeken van geld, gebruikt ze
heel erg goed ging. Ze heeft dan ook niet echt een
de bankieren applicatie liever niet te veel. “Het is elke
doel waar ze voor spaart. “Voor later ofzo, ik zie het
weer confronterend om mijn rekening te bekijken
allemaal wel”.
na een avond stappen, daarnaast is bankieren ook niks voor mij”. Ze geeft aan dat ze het probeert te overbruggen, door wat extra te gaan werken.
19
CONCLUSIE EN SCENARIO Nadat we veel in gesprek zijn geweest met jongeren
Er wordt dan ook aangegeven dat dit ze stimuleert om
die het goed doen (de Regelaar/de Toekomstplanner)
te gaan sparen. Terwijl de Trendsetter/Levensgenieter
en met de jongeren die het minder doen (de
niet echt concrete doelen voor ogen hebben. Hierdoor
Trendsetter/de Levensgenieter), hebben we ze
wordt het voor hun ook gemakkelijker om het geld zo
vergeleken en deze verwerkt in een Stakeholders map
weer terug te boeken vanaf hun spaarrekening.
(zie pagina 15). Door ze naast elkaar te leggen, zie je eigenlijk de
Een ander inzicht is dat de Trendsetter/Levensgenieter
meest cruciale punten waar het fout gaat bij de
niet echt op de hoogte zijn waar hun financiĂŤn
Trendsetter/Levensgenieter ten opzichte van de
terecht komen, terwijl de Regelaar/Toekomstplanner
Regelaar/Toekomstplanner.
dit maandelijk uitrekent en volledig op de hoogte is. Hierdoor weten zij ook wat ze kunnen besteden,
20
Zo zagen wij dat de ouders van de jongeren een grote
wanneer ze een keer in de kledingwinkel staan en hun
rol gespeeld hebben in hun ontwikkeling. De overstap
impulsiviteit opspeelt. Terwijl het bij de Trendsetter/
was hierdoor ook minder groot voor de Regelaar/
Levensgenieter fout gaat, en ze uiteindelijk meer
Toekomstplanner. Vanuit huis hebben zij namelijk
besteden dan wat ze willen, en als volgt proberen ze
geleerd hoe ze met geld om moesten gaan. Daarnaast
dit te overbruggen door extra te werken. Deze cruciale
hebben zij ook concrete doelen voor ogen. Ze weten
punten hebben wij uitgewerkt in twee scenario’s.
waar ze voor sparen.
DE TRENDSETTER DE LEVENSGENIETER
DE REGELAAR DE TOEKOMSTPLANNER
PROBEERT TE SPAREN - GEEN DOELEN
SPAART EN HEEFT CONCRETE DOELEN
De Trendsetter/Levensgenieter probeert wel te
De Regelaar/Toekomstplanner spaart en heeft
sparen. Maar het meerendeel geeft aan geen doelen
concrete doelen voor ogen waar hij of zij voor wilt
te hebben, of geen concrete doelen.
sparen.
ER WORDT GELD APART GEZET
VERDEELT MAANDELIJKS DE FINANCIﾃ起
Begin van de maand wordt er wel geld apart gezet
Maandelijks worden de inkomsten en uitgaven
naar de spaarrekening, om te voorkomen dat het
uitgerekend en deze worden vervolgens verdeeld
vervolgens uit wordt gegeven.
over de verschillende uitgaven die nog zullen volgen.
IMPULSIVITEIT ONTSTAAT
IMPULSIVITEIT ONTSTAAT
De impulsiviteit speelt het meest een rol wanneer de
De impusliviteit speelt het meest een rol in kleding
Trendsetter/Levensgenieter op stap is met vrienden/
winkels. Echter geeft de Regelaar/Toekomstplanner
vriendinnen en een gezellige avond in de kroeg of
al aan dat dit niet veel voorkomt.
discitheek hebben.
LATEN ZICH GAAN
WETEN WAT ZE KUNNEN VEROORLOVEN
Wanneer het geld er op een gezellige avond er
Wanneer de impulsiviteit ontstaat, weten ze wat ze
doorheen is kan de Trendsetter/Levensgenieter zich
kunnen veroorloven. Vaak wordt het bedrag vooraf
niet beheersen en boekt als volgt het geld weer
opgenomen, zodat wanneer het geld op is, het ook
terug vanaf de spaarrekening.
echt op is.
EXTRA WERKEN
EXTRA GESPAARD
Om de extra uitgaven te overbruggen wordt er door
Er is geen extra geld uitgegeven dan gepland,
de Trendsetter/Levensgenieter extra gewerkt.
de Regelaar/Trendsetter is dus weer een stukje dichterbij zijn of haar gestelde doelen.
21
HOOFDSTUK 4 PSYCHOLOGISCH ONDERZOEK WELKE PERSOON OF PERSONEN HEBBEN ER INVLOED OP DE DOELGROEP? Het gedrag van andere kan het eigen gedrag
van de gebruiker. De effectiviteit van een complete
beĂŻnvloeden en veranderen. Door het gedrag van
interventie (normcommunicatie) gecombineerd met
andere als normgedrag aan het eigen gedrag te
feedback plus een action plan dat inspeelt op motivatie,
toetsen en aan te passen is het een zeer krachtig
mogelijkheden en vaardigheden is veel groter dan het
middel om gedragsverandering te bewerkstelligen.
alleen communiceren van de sociale norm. Bovendien
Toch heeft deze techniek een zwakke plek wanneer
is een complete interventie effectiever in het creĂŤren
een goed handelingsperspectief ontbreekt. Het dus
van blijvende veranderingen zonder terugval.[2]
erg belangrijk de gebruiker handvatten te geven om de sociale feedback te gebruiken.
Uit verschillende onderzoeken blijkt dat mensen beschikken over een systeem van spiegelneuronen.
22
De sociale feedback moet dus voorzien worden
Deze spiegelneuronen zijn zowel actief bij het
van een degelijk actieplan. Het bieden van
uitvoeren van gedrag als bij het zien van gedrag dat
handelingsperspectief in de vorm van actieplannen
door anderen uitgevoerd wordt. De hersengebieden
is met de komst van interactieve mobiele media veel
die actief worden bij het uitvoeren van gedrag worden
eenvoudiger geworden. Actieplannen zijn pas effectief
ook aangesproken op het moment dat je andere
wanneer deze passen bij de motivationele doelen
gedrag ziet uitvoeren.
WELKE PSYCHOLOGISCHE FACTOREN ZORGEN ERVOOR DAT BEPAALDE JONGEREN BINNEN DE DOELGROEP MINDER GOED MET GELD OM KUNNEN GAAN? Hierdoor ben je sneller geneigd hetzelfde gedrag ook
Volgens het boek beïnvloeden en verandering van
uit te voeren. Deze overlap in de hersenen kan een
gedrag (Wiekens,Carina,2012) is er in de adolescentie
verklaring bieden voor onbewust kopieergedrag.[2]
fase een disbalans in de hersenen. Zo treed er in deze fase snel arousal oftewel opwindingen op. Het nemen
Rolmodel kunnen een grote invloed hebben op het
van risico’s en het vertonen van kick gedrag leidt, Het
gedrag, belangrijk is wel dat het rolmodel zelfrelevant
striatum ontwikkelt zich sneller en krachtiger dan het
is. Zelfrelevant kan betekenen dat het rolmodel
gebied dat dergelijke emoties zou moeten reguleren
herkenbaar is voor de volger op bepaalde vlakken
en verantwoordelijk is voor strategische gedrag waarbij
zoals werk, studie, woonplaats en interesse. Wanneer
langetermijnconsequenties in ogenschouw genomen
de volger zich kan identificeren met het rolmodel is het
worden (prefrontale cortex).
aannemelijker dat hij het gedrag zal kopiëren mist de gestelde doelen haalbaar zijn. Wanneer de gestelde
Het striatum ‘’wint’’ aan kracht en invloed vooral in
doelen haalbaar zijn, zal de motivatie om de gestelde
de eerste helft van de adolescentie (tot ongeveer 15
doelen te behalen toenemen en kan het rolmodel voor
afhankelijk van theorie volgens Amerikaans onderzoek
inspiratie zorgen. Verder zal de volger harder werken
kan dit proces oplopen tot de leeftijd van 20 jaar.).
om de prestaties van het rolmodel te evenaren.[2] 23
HOE KUNNEN WE HET GEDRAG VAN DE DOELGROEP BEĂ?NVLOEDEN? Waarna de activiteiten in dit gebied langzaam weer wat
Volgens (Hermsen & Renes, 2014) het boek Ontwerpen
afneemt. Dit vindt plaats terwijl de prefrontale cortex
voor gedragsverandering zijn er twee niveaus
slechts langzaam in de adolescentie tot ontwikkeling
van persuasieve interventies die gericht zijn op
komt en aan invloed wint. Pas in de late adeolescentie
gedragsverandering. Automatisch gedrag en Reflectief
functioneren beide gebieden zoals dat bij volwassenen
gedrag.
ook het geval is. Als gevolg van deze disbalans zijn adolescenten meer geneigd risicovol gedrag uit te
Ons gedrag is voor een groot deel geheel of
voeren en impulsief gedrag te vertonen en minder
gedeeltelijk automatisch. Zo is fietsen voor ons mensen
geneigd om over de langetermijnconsequenties na te
een automatische bezigheid geworden, we hoeven ons
denken. Ten slotte kan er geconcludeerd worden dat
niet te focussen op het houden van ons evenwicht of
volwassen in deze fase nog steeds een belangrijke rol
het voortduwen door het bewegen van de trappers.
spelen bij het langetermijnplannen of deze rol op zich
Automatisch gedrag kan zich op verschillende
zouden moeten nemen.[2]
niveaus van bewustzijn afspelen, variĂŤrend van volledig onbewuste reflexen zoals onze neiging te remmen voor een donkere tunnel tot het half automatische gewoonten die we vrij gemakkelijk
24
ZELFREGULERINGSCYCLUS Gecontroleerde gedragsverandering kunnen aanpassen, zoals de ochtendroutine op de
A) Het communiceren van het gewenste normgedrag
doordeweekse werkdag. Het is veel gemakkelijker om
helpt bij het saillant maken van het gewenste doel.
gedragsverandering te bewerkstelligen wanneer het
B) Het geven van feedback over het verschil tussen de
gewenste gedrag op een natuurlijke manier tot stand
norm en het huidige gedrag ondersteunt de ontvanger
komt.[1]
in het helder waarnemen van dat gedrag. C) Een gerichte action planning in hanteerbare stappen
HOE KUNNEN WE DE DOELGROEP HET GEWENSTE
helpt bij het creĂŤren van handelingsmogelijkheden en
GEDRAG LATEN UITVOEREN?
het volhouden van de uitvoering daarvan.
Om complexe gedragsverandering tot stand te brengen
Om een interventie succesvol te laten worden is het
is het belangrijk de automatische verbinding tussen
belangrijk het gewenste gedrag onder de aandacht
prikkel en gedrag te verbreken dit is mogelijk door het
te brengen en te houden bij de gebruiker. Iedere
geven van feedback op het huidige gedrag. Het geven
poging roept een zekere mate van weerstand op.
van cues of impulsen kan onbewust gedrag naar de
Wanneer de weerstand te groot is zal de boodschap
oppervlakte brengen.[1]
niet aangenomen worden en is de interventie niet succesvol. 25
Creatieve campagnes richten zich vaak op het
Wanneer we worden geconfronteerd met potentiĂŤle
ongewenste doelgedrag omdat dit prikkelend is.
veranderingen, dan schatten we de huidige situatie
Toch is de ervaring dat dit geen gedragsverandering
veel te positief in. We geven een veel hogere waarde
veroorzaakt. De descriptieve norm houdt in dat
aan lagere beloningen op korte termijn dan aan hogere
negatieve associatie niet tot gedragsverandering lijdt.
beloningen op lange termijn.[1]
En zelf vaak een negatief effect heeft. Ook indien je je ten volle bewust bent van de wenselijkheid van nieuw gedrag, verandering ervan is moeilijk wanneer je geen vergelijking kunt maken tussen je huidige gedrag en het gewenste normgedrag. Mensen zijn erg slecht in het waarnemen van hun eigen gedrag. Onze blik wordt vervormd door allerlei filters, zogenaamde biases, zodat we ons eigen gedrag veel positiever voorstellen dan de realistisch is.
26
INSIGHTS Mensen proberen hun gedrag constant aan te
Wanneer we worden geconfronteerd met potentiĂŤle
passen aan hun omgeving. Over het algemeen is
veranderingen, dan schatten we de huidige situatie
dit een impliciet proces. Dit gebeurt vaak onder de
veel te positief in. We geven een veel hogere waarde
bewustzijnsdrempel (ibidem).
aan lagere beloningen op korte termijn dan aan hogere beloningen op lange termijn.
Om complexe gedragsverandering tot stand te brengen is het belangrijk de automatische verbinding tussen
De effectiviteit van een complete interventie
prikkel en gedrag te verbreken dit is mogelijk door het
(normcommunicatie) gecombineerd met feedback plus
geven van feedback op het huidige gedrag.
een action plan dat inspeelt op motivatie, mogelijkheden en vaardigheden is veel groter dan het alleen
Ook indien je je ten volle bewust bent van de
communiceren van de sociale norm. Bovendien is een
wenselijkheid van nieuw gedrag, verandering ervan
complete interventie effectiever in het creĂŤren van
is moeilijk wanneer je geen vergelijking kunt maken
blijvende veranderingen zonder terugval.
tussen je huidige gedrag en het gewenste normgedrag. Wanneer de volger zich kan identificeren met het rolmodel is het aannemelijker dat hij het gedrag zal kopiĂŤren mist de gestelde doelen haalbaar zijn.
27
HOOFDSTUK 5 VISUEEL ONDERZOEK WELKE BESTAANDE PLATFORMEN ZIJN ER AL DIE ONDERSTEUNING BIEDEN AAN JONGEREN OP HET GEBIED VAN FINANCIËN? Uit deskresearch blijkt dat er niet specifiek platformen
Een nadeel van de applicatie is dat het Engelstalig is,
zijn die zich richten op jongeren, wel hebben wij een
niet elke student heeft een dergelijke beheersing van
aantal andere financiële platformen kunnen vinden die
de Engelse taal dat hij of zij deze financiële applicatie
ondersteuning bieden aan niet alleen jongeren. Na
begrijpt. Ook moet alles handmatig ingevoerd worden,
het raadplegen van One More Thing (2014) hebben
waardoor het dus erg veel moeite kost om je financiële
we een aantal hoog aangeschreven zogenoemde
plaatje rond te krijgen. Het laatste nadeel is dat je
“huishoudboekjes” applicaties gevonden.
niet veel meer kan dan je inkomsten en uitgaven bijhouden. De toegevoegde waarde van dit platform
28
MoneyControl
is dus zeer klein, aangezien elke Nederlandse bank
Een Engelstalige applicatie waar je eenvoudig je
tegenwoordig wel een applicatie heeft waarbij dit
inkomsten en uitgaven kan bijhouden. Door middel
allemaal automatisch gaat.
van één druk op de knop kan je een bepaald bedrag
Visueel zit de applicatie goed in elkaar, de iconen zijn
invoeren bij uitgaven of inkomsten. Verder is het
duidelijk en het is niet te druk op de schermen. Het
mogelijk om in de applicatie verschillende rekeningen
belangrijkste staat groot in het scherm ( je totale saldo,
bij te houden en maandoverzichten van je saldo in te
uitgaven, inkomsten) zodat je in één oogopslag kan
kijken.
zien hoe je ervoor staat.
Money Log Free
reclamebanners vliegen je om de oren en er is vrijwel
Een Nederlandstalige applicatie waar je meer kan dan
niets aan de vormgeving gedaan. Het enige waar de
alleen je uitgaven en inkomsten bijhouden. Naast het
makers van deze applicatie aandacht aan hebben
standaard bijhouden van je financiën biedt dit platform
besteed zijn de iconen van de categorieën, deze zijn
je ook de mogelijkheid om verschillende budgetten
allemaal vrij duidelijk.
in te stellen. Zo kan je bijvoorbeeld een plafond van €150,- instellen voor boodschappen per maand,
AFAS Personal
hiermee worden je uitgaven nog duidelijker omdat het
De AFAS Personal applicatie is een compleet financieel
gecategoriseerd wordt. Ook is er de mogelijkheid om
platform die zowel op de mobiele telefoon als op de
vaste maandelijkse uitgaven in een agenda te zetten
laptop te gebruiken is. Deze applicatie geeft je de
(bijv telefoonrekening, zorgverzekering enz) zodat deze
mogelijkheid om je inkomsten en uitgaven in te zien, je
automatisch worden verwerkt in je uitgaven.
portemonnee bij te houden (contant geld), je bonnetjes
Een nadeel van de applicatie is weer dat alles
te beheren, budgetten in te stellen en je verschillende
handmatig ingevoerd moet worden, waardoor het dus
categorieën bij te houden. Het grote pluspunt van dit
erg veel moeite kost om je financiële plaatje rond te
platform is dat het volledig is geïntegreerd met jouw
krijgen.
desbetreffende bank, al je inkomsten en uitgaven
Visueel is dit platform een stuk minder prettig. De
worden automatisch gesynchroniseerd.
29
Het enige nadeel van deze applicatie is dat de uitgaven
hoeft er niet veel moeite genomen te worden om alle
en inkomsten automatisch worden gecategoriseerd,
transacties toe te voegen aan de applicatie, alles gaat
hierdoor worden sommige bedragen totaal verkeerd
automatisch.
ingedeeld. Dit probleem is echter gemakkelijk op te lossen door de categorie van het bedrag te
Inzicht
veranderen, hier zal je dus alleen mee te maken
Inzicht is een Nederlandse applicatie die, net als
krijgen in het beginstadium bij het gebruiken van deze
MoneyControl, enkel een platform is waar je al je
applicatie.
uitgaven en inkomsten op een rijtje ziet staan. Ook
Visueel is dit platform erg strak en helder. Het duidelijke
hier moeten alle transacties handmatig toegevoegd
menu staat aan de basis van een vloeiende navigatie,
worden, waardoor het erg veel tijd en moeite kost om
onder deze knop valt alles te vinden van de applicatie.
je financiële plaatje helemaal rond te krijgen.
Ook bij de uitgaven en inkomsten wordt er gelijk
Visueel ziet de applicatie er prima uit, het is erg
duidelijk gemaakt wat je “winst” is per maand.
georganiseerd. Dit kan natuurlijk ook komen doordat
Dit platform is dus zowel visueel aantrekkelijk en
de applicatie maar drie pagina’s heeft; Budget, Saldo en
gebruiksvriendelijk. Door de strakke vormgeving wordt
Boekhouding.
alles snel duidelijk en door de integratie van de banken 30
WAT ZIJN DE PSYCHOLOGISCHE EFFECTEN VAN VISUELE ONDERDELEN? Zoals er in het psychologische onderzoek al werd
en indirecte voordelen die het gebruik voor de
aangekaart zijn er volgens het boek Ontwerpen voor
gebruiker opleveren. Bijvoorbeeld het kopen van
Gedragsverandering twee niveaus van persuasieve
frisdrank wanneer men dorst heeft. En anderzijds door
interventies die gericht zijn op gedragsverandering.
het ontwikkelen en in stand houden van de sociale
Automatisch gedrag en Reflectief gedrag. (Hermsen &
identiteit van de gebruiker. De doelgroep moet door
Renes, 2014)
middel van vormgeving aangesproken worden, de doelgroep moet direct weten dat het voor hem of haar
Onder automatisch gedrag valt de term “Landscaping“.
ontworpen is.
Landscaping is iedere vorm van manipulatie van de aanwezigheid, de zichtbaarheid en/of de
Landscaping is een geschikt middel voor het
aantrekkelijkheid van keuzemogelijkheden.
verstrekken van aanwijzingen voor het gewenste gedrag. Mensen proberen hun gedrag constant aan
De motivatie van de gebruiker kan geprikkeld worden
te passen aan hun omgeving. Over het algemeen is
door het gebruik van landscaping in de vormgeving.
dit een impliciet proces. Dit gebeurt vaak onder de
De motivatie om een bepaalde dienst of product te
bewustzijnsdrempel (ibidem).
gebruiken wordt enerzijds gevormd door de directe 31
INSIGHTS Gebruikers veranderen zelden standaardinstellingen
Platformen die financiĂŤle steun geven aan de gebruiker
ook dit is een zeer krachtig instrument om gewenst
moeten gekoppeld kunnen worden aan de bank van
gedrag te stimuleren.
de gebruiker waardoor alle transacties automatisch gesynchroniseerd worden.
Ook kleuren kunnen een gedragsverandering stimuleren zo wordt de kleur grijs gezien als een
Platformen die financiĂŤle steun geven aan de gebruiker
inactieve kleur. Zo zal de gebruiker als hij of zij een
moeten meer zijn dan een opsomming van uitgaven
keuze heeft tussen blauw en grijs eerder kiezen voor
en inkomsten. De gebruiker wil een doel voor ogen
blauw en kan dit kleine verschil al gedragsverandering
hebben.
opleveren. Landscaping werkt vooral wanneer de gedragsverandering aansluit bij reeds bestaande
Landscaping in de vormgeving kan, wanneer het juist
doelen en wanneer de context past bij het bedrag.
gebruikt wordt, de gebruiker manipuleren om bepaalde
Voor het veranderen van gecontroleerd en reflectief
keuzes te maken binnen de applicatie.
gedrag is landscaping dus geen geschikte strategie. Ook bij zeer hardnekkige complexe gedragingen zoals het stoppen met roken is landscaping niet zinvol en is een bewust gedragsverandering traject noodzakelijk. 32
HOOFDSTUK 6 GUIDELINES CONCEPT FINANCIEEL INZICHT
DOELEN STELLEN
De applicatie moet de gebruiker op
De applicatie moet de gebruiker in staat
Ook blijkt er uit onderzoek dat jongeren
de hoogte stellen van zijn of haar
stellen om persoonlijke doelen vast te
moeite hebben met plannen op het
financiën. Ze moet weten wat er
leggen of bij te stellen. Op deze manier
lange termijn, het plannen op korte
binnenkomt en wat er uit gaat.
weet de gebruiker waar hij voor spaart.
termijn gaat ze hierin beter af. Ook wanneer we hier beloningen aan zullen
Wanneer we de Trendsetter/
Uit onderzoek blijkt dat Trendsetter en
koppelen, zien we dat jongeren hierin
Levensgenieter vergelijken met de
Levensgenieters wel aan het sparen
een veel hogere waarde hebben voor
Regelaar/Toekomstplanner merken
zijn, maar geen concrete doelen voor
lagere beloningen op korte termijn dan
we namelijk dat zij geen benul
ogen hebben (zie pagina 15 voor de
voor hogere beloningen op lange termijn
hebben van waar het geld uiteindelijk
stakeholders map). De Regelaars en de
(zie pagina 27).
naar toe is gegaan. Op pagina 17 is te
Levensgenieters hebben overigens wel
zien dat de Toekomstplanner Claudia
concrete doelen voor ogen, en geven
Nadat de gebruiker doelen heeft gesteld
maandelijks gaat zitten puur om haar
aan dat dit het een stuk gemakkelijk
kan hij of zij een onderverdeling maken
financiën uit te rekenen, hierdoor
maakt om te sparen. Anders boek je het
in zijn of haar financiën, op deze manier
weet ze wat ze wel en niet kan
geld wat je apart gezet hebt, toch elke
kunnen ze geld beschikbaar stellen voor
besteden, en zal ze niet geld uit gaan
keer weer terug (zie pagina 19).
haar of zijn gestelde doelen.
geven wanneer ze dit niet kan. 33
INSPIREREN
CONTROLEREN
CONFRONTEREN
De applicatie moet de gebruiker
De applicatie moet de uitgavepatronen
De applicatie moet de gebruiker
inspireren met goede voorbeelden
van de gebruiker controleren. Hiermee
voorzien van zowel positieve als
vanuit zijn of haar sociale omgeving.
vergelijkt de applicatie het gestelde
negatieve feedback op zijn gestelde
Zo kan de gebruiker beĂŻnvloed worden
doel, het huidige budget en het
doelen. Op deze manier blijft de
door zijn directe sociale omgeving
bestedingspatroon.
gebruiker nieuwe inzichten krijgen in zijn
(beste vrienden/familie/ouders).
of haar situatie. Uit interviews bleek dat jongeren het
Zo blijkt uit onderzoek dat wanneer de
soms zelf niet in de hand konden
Om complexe gedragsverandering
volger zich kan identificeren met een
houden, en zich lieten gaan in de
tot stand te brengen is het namelijk
rolmodel is het aannemelijker dat hij het
impulsiviteit (pagina 19). Uiteindelijk werd
belangrijk de automatische verbinding
gedrag zal kopiĂŤren mist de gestelde
er dus geld teruggeboekt. We proberen
tussen prikkel en gedrag te verbreken
doelen haalbaar zijn (zie pagina 22).
de jongeren hierin te helpen, door ze
dit is mogelijk door het geven van
controleren op de doelen en ze hier
feedback op het huidige gedrag (zie
feedback op te geven.
pagina 27).
De gebruiker zal hierin sneller het gedrag van iemand uit zijn sociale omgeving kopiĂŤren, dan het gedrag van een onbekende. 34