DE OPZIJTAFEL Dorenda van Dij ken, Elles de Bruin en

overgang en wat niet. Maar ik zie ik ook vrouwen, en die zag ik een paar jaar geleden nog niet, die zich al verdiept hebben in het onderwerp. Dat zijn over het algemeen hogeropgeleiden, die weten hoe ze aan informatie kunnen komen en zelf diagnoses kunnen stellen. En die bijvoorbeeld naar jouw podcast luisteren, Elles.”

Elles, je begint jouw podcast met de vraag waarom de overgang jouw leven pakweg tien jaar geleden compleet op z’n kop zette. Elles: “Ja, ik stel mezelf kwetsbaar op, misschien dat het daarom ook heel veel losmaakt bij andere vrouwen. Ik kreeg bijvoorbeeld een mail van een dame van rond de zeventig, zij schreef dat ze met tranen over haar wangen naar de podcast had geluisterd, haar man zat naast haar op de bank. Ze schreef: ‘Eindelijk had ik het idee dat ik geen aanstelster ben geweest.’” Dorenda: “Het luisteren van podcasts doet het erg goed op dit moment. En wat ook goed is, Elles, is dat je Isa Hoes hebt geïnterviewd. Heel belangrijk dat BN’ers er open over zijn en het bespreekbaar maken. Dat heeft meer eff ect dan welk wetenschappelijk artikel dan ook.” Elles: “Ik ben heel druk op zoek geweest naar een boegbeeld dat durft te zeggen wat de overgang met haar heeft gedaan. Ik stuitte op oud-Kamervoorzitter Gerdi Verbeet. Zij had ooit eens in Het Parool gezegd dat ze Kamervoorzitter was op een moeilijke leeftijd – ze had het ijswater naast zich staan want ze had destijds opvliegers. Ik dacht: leuk mens, Gerdi Verbeet. Dus ik mailde haar: ‘Ik ben bezig met een podcast over de overgang, zou je kunnen herhalen wat je in het Parool vertelde?’ Ik kreeg een afgemeten mailtje terug: ‘Ja, dat ben ik allang weer vergeten, er zijn wel belangrijkere dingen,’ zoiets. Erover praten in een podcast wilde ze niet. Heel erg jammer.” Dorenda: “Maar hoe gaan wij dan ooit dat glazen plafond doorbreken als wij dit niet serieus nemen? Daar maak ik me heel druk over. Want wanneer piek je in je carrière? Tussen je veertigste en zestigste, dat is ook net de leeftijd van de overgang. Dus als je daar heel veel last van hebt en je krijgt daar geen goede hulp bij, dan gaat ’m dat nooit worden.”

Scheelt het niet dat de meerderheid van de huisartsen inmiddels vrouw is. Die zullen overgangsklachten toch zeker wel serieus nemen? Dorenda: “Oh, het is echt een misvatting om te denken

DORENDA ‘Ik ken een heleboel mannelijke artsen die het prima oppakken en een

heleboel onaardige vrouwelijke artsen die het afdoen als gezeur.’

Dorenda van Dij ken (1958) is als gynaecoloog verbonden aan het OLVG West in Amsterdam. Ze staat aan het hoofd van de menopauze-poli, waar ze – zo nodig met een multidisciplinair team – overgangsklachten van vrouwen behandelt. Van Dijken ijvert op talloze fronten om de overgang als serieuze aandoening erkend te krijgen, ook onder haar medische vakgenoten en huisartsen. Zo is ze onder andere docent aan de opleiding voor menopauzeverpleegkundigen aan het Erasmus MC, en voorzitter van de Dutch Menopause Society.

dat vrouwelijke artsen er meer voor openstaan dan mannelijke artsen. Sekse maakt wat dit betreft helemaal niets uit. Ik ken een heleboel mannelijke artsen die het prima oppakken en een heleboel onaardige vrouwelijke artsen die het afdoen als gezeur.” Elles: “Herkenbaar, want vrouwen nemen elkaar wat dit betreft ook erg de maat. Ik heb vriendinnen tegen wie ik amper durf te zeggen dat ik een podcast maak over de overgang, want die vinden het allemaal gezeik. Die hebben zelf natuurlijk nergens last van.” Dorenda: “Wij horen op de poli soms dat vrouwen echt met de vuist op tafel moeten slaan, voordat hun klachten serieus worden genomen. Maar er zijn ook vrouwen die prima door hun huisarts worden geholpen, die bijvoorbeeld heel goed weet dat als een vrouw nog regelmatig menstrueert ze toch al overgangsklachten kan hebben. We zijn zeker op de goede weg. Je ziet echt dat het steeds beter gaat, maar we zijn er nog niet. Want er wordt in de spreekkamer nooit of zelden aan vrouwen met klachten gevraagd: ‘Kan je misschien in de overgang zijn? Hoe is het met de overgang?’”

Wat is jouw ervaring, Joyce? Komen werkgevers vrouwen met overgangsklachten tegenwoordig tegemoet om ziekte-uitval tegen te gaan? Joyce: “De hr-managers die bij mij komen staan er vanzelfsprekend wel voor open. Maar het hangt wel een beetje af van het type organisatie. De aandacht gaat in veel kennisorganisaties ten eerste uit naar jonge moeders, die willen ze graag behouden, want daar is een grote uitstroom. De overgang heeft in tijden van corona toch iets minder urgentie.” Dorenda: “Dat doet dus een heleboel vrouwen tekort die heel veel ervaring hebben en echt van grote waarde zijn. Als je bijvoorbeeld kijkt naar de zorg: 80 procent van het zorgpersoneel is vrouw.” weten dat ik deelneem, ik mag niet met een vreemde buiten gezien worden.’ Als ze met twee collega’s wandelen onder werktijd, dan is het een ander verhaal, dan kunnen ze het uitleggen. Soms weten vrouwen helemaal niet wat de overgang is. Over taboe gesproken; voor deze vrouwen is het niet eens een optie om het bespreekbaar te maken. Daar staan wij eigenlijk helemaal niet bij stil.”

Dorenda: “Van de week hoorde ik dat in Japan, ik weet niet of het waar is hoor, het woord ‘opvlieger’ niet bestaat.” Elles: “Dat heb ik ook gehoord.” Dorenda: “In Griekenland zijn vrouwen in de menopauze juist de wijze oudere vrouwen die in het dorp iedereen van raad voorzien. Het beeld van de overgang is heel cultureel bepaald.”

ELLES

‘Ik heb vriendinnen tegen wie ik amper durf te zeggen dat ik een podcast maak over de overgang,

want die vinden het allemaal gezeik.’

Op een webinar over overgang en werk vertelde jij laatst, Joyce, dat er vrouwen zijn die tijdens hun werk niet in hun eentje mogen wandelen om hun overgangsklachten te verminderen. Dat vindt hun familie niet goed. Joyce: “Klopt. Dit kwam naar voren uit ons wetenschappelijke onderzoek in een schoonmaakbedrijf waar 21 verschillende nationaliteiten werken. We doen veel aan preventie van klachten, en we vroegen vrouwen of een individueel traject voldeed aan hun behoefte. Waarop sommige vrouwen zeiden: ‘Mijn man mag niet

Elles de Bruin (1957) is journalist en presentator. Ze presenteert bij Omroep MAX het consumentenprogramma Meldpunt. Naar aanleiding van haar eigen overgangsklachten consumentenprogramma maakte ze vorig jaar de 8-delige podcast-serie Opvliegers. Hierin praat ze met specialis-maakte ze vorig jaar de 8-delige podcast-serie ten en ervaringsdeskundigen over oorzaken en gevolgen van de overgang. Eén ten en ervaringsdeskundigen over oorzaken en gevolgen van de overgang. Eén afl evering is gewijd aan mannen en hun midlifecrisis en de afname van het mannelijke afl evering is gewijd aan mannen en hun midlifecrisis en de afname van het mannelijke hormoon testosteron. nporadio1.nl/podcasts/opvliegershormoon testosteron.

Om terug te komen op de Nederlandse cultuur: schrijfster Francine Oomen schrijft in Oomen stroomt over dat je de overgang niet moet onderdrukken met hormoonpillen. Zij beschouwt het als een belangrijke transitiefase

DORENDA

‘Oomen heeft het opgelost door vijf jaar te mediteren en te werken in haar moestuin, dat is heel mooi,

maar de meeste vrouwen kunnen zich dat helemaal niet permitteren.’

die je zonder medicatie moet doorstaan. ‘Braakliggen’, noemt ze dat. Net als het land van een boer, die zijn grond de kans geeft om in alle rust te herstellen. Dorenda: “De overgang ís natuurlijk ook een transitieperiode tussen twee stabiele levensfases, net als de pubertijd. Een fysiologisch proces noemen ze dat in medische termen. Ieder moet dat ook op haar eigen manier doen. Maar dat betekent niet dat je er geen erg last van kan hebben. Oomen heeft het opgelost door vijf jaar te mediteren en te werken in haar moestuin, dat is heel mooi, maar de meeste vrouwen kunnen zich dat helemaal niet permitteren. En het is natuurlijk haar goed recht dat ze tegen hormoontherapie is, die mening mag ze hebben. Maar in haar boek schrijft Oomen dat je er borstkanker van krijgt, maar zij is geen medisch professional, ze is er helemaal niet in thuis. De negatieve beeldvorming rond hormoontherapie is heel erg hardnekkig. Dat komt door een onderzoek uit 2002 dat aantoonde dat het gebruik van hormoonsuppletie het risico op borstkanker enorm zou verhogen. De cijfers waren shocking, maar achteraf bleken die totaal niet te kloppen. Met de producten die toen werden voorgeschreven werken we ook allang niet meer; de dosis hormonen is veel lager en we schrijven ze minder langdurig voor. Maar iedereen heeft dat nog steeds op z’n netvlies staan, het is een onderwerp dat jarenlang heeft stilgelegen qua nascholing bij artsen. Dat onderzoek heeft heel veel kwaad gedaan.” Elles: “Toen ik tien jaar geleden naar mijn huisarts ging, was dat de sfeer: je moet ontzettend uitkijken met die hormonen, het is enorm gevaarlijk. Ik weet nog heel goed dat ik suggereerde dat mijn klachten met de overgang te maken zouden kunnen hebben. Mijn arts reageerde: ‘De overgang, de overgang? Je kan wel alles op de overgang schuiven, laten we daar maar even niet van uitgaan’. Ik zette door, en ging uiteindelijk toch met een recept voor hormoontherapie naar huis. Maar vervolgens heeft het tien jaar op het prikbord in de keuken gehangen, want ik aarzelde om het te nemen, omdat ik bang was voor de risico’s.”

In Nederland domineert het idee dat je het beste af bent zonder medicijnen. Net zoals de thuisbevalling wordt geromantiseerd, en dat baringspijn belangrijk zou zijn voor de hechting tussen moeder en kind. Dorenda: “Oh, dat idee van het nut van die baringspijn is zo enorm achterhaald!” Elles: “Rondom de bevallingen van mijn drie kinderen dacht ik ook: waarom hebben ze in Frankrijk wel pijnbestrijding en hier niet? Dat is hetzelfde gevoel als met overgangsklachten, zo van: pijn hoort erbij, in Nederland moeten vrouwen gewoon lijden. Mijn oudste werd geboren middels een keizersnee. En ik weet nog heel goed dat ik daarna twee verpleegkundigen in de hoek van de kamer over mij hoorde praten: ‘Die in bed drie was een

Joyce van Dij k (1974) is directeur van HealthyWoman, kennisinstelling en arbodienst. Zij ondersteunt werkgevers bij het voorkomen van verzuim en uitstroom van vrouwen die kampen met vrouwspecifi eke gezondheidsklachten, zoals de overgang. Van Dijk wil een einde maken aan het onbegrip, gebrek aan deskundigheid, en het niet serieus nemen van klachten van ervaren vrouwen, die met de juiste hulp en leefstijladvies goed kunnen functioneren op de werkvloer.

keizersnede, die heeft het niet zelf gedaan.’” Dorenda: “Oh wat erg. Inmiddels lopen we met pijnbestrijding bij bevallingen in het gareel met de rest van Europa. Iedere vrouw die daarom vraagt en in het ziekenhuis bevalt kan overal 24/7 pijnbestrijding krijgen. Maar we waren hekkensluiter, net zoals we nu weer een van de laatste landen zijn die de overgang serieus nemen.”

Dorenda, het kinkt of je jarenlang missiewerk verricht om de overgang serieus op de kaart te krijgen, vergelijkbaar met de strijd die cardioloog Angela Maas heeft moeten voeren voor het vrouwenhart. Dorenda: “Het is een gevecht ja, maar ik vind het heel belangrijk. Ruim honderd jaar geleden speelde de overgang niet, want iedereen ging dood voor z’n vijftigste. En nu is de levensverwachting van een gemiddelde vrouw na haar laatste menstruatie nog minstens dertig jaar. Dus we krijgen te maken met aandoeningen op de lange termijn die allemaal samenhangen met de hormoonverandering: hart- en vaatziektes, botontkalking, dementie. Borstkanker wordt omgeven door heel veel emotie. Maar als je kijkt waar wij vrouwen aan overlijden, dan is doodsoorzaak nummer 1 hart- en vaatziekten. En hormoontherapie kan beschermend werken tegen hart- en vaatziekten, tegen botontkalking en bij jonge vrouwen tegen dementie. Maar in Nederland wordt alleen naar het negatieve gekeken, daar moeten we vanaf. Hier krijgt 5 procent van de vrouwen met ernstige overgangsklachten hormoontherapie voorgeschreven, in de landen om ons heen varieert dat van 15 tot 35 procent.” Elles: “Dorenda, je bent echt een held.” Dorenda: “Wist je dat één jaar hormoontherapie gelijk staat aan drie weken pilgebruik? Het risico om borstkanker te krijgen als je na je veertigste tien jaar de pil slikt, is veel hoger.”

Elles, jij werd toen jaar geleden, net al vele vrouwen, overvallen door jouw overgangsklachten. Had het jou geholpen als jij toen wist wat je nu weet? Elles: “Zeker. Als ik had geweten dat die hormonen niet zo gevaarlijk zijn, dan was ik daar natuurlijk meteen aan begonnen. Nu heeft dat recept tien jaar op mijn prikbord gehangen. Ik had vooral mentale klachten, angst en paniek. Als ik beter geïnformeerd was geweest, had ik denk niet al die rottige jaren gehad. Het klinkt heel zwaar, ik ben gewoon blijven functioneren, maar ik vind het eigenlijk wel heel erg.” Joyce: “Ik spreek ook wel vrouwen die tijdens de levensfase van overgang drastische beslissingen nemen, ze besluiten dan ineens weg te gaan bij hun

man of om afscheid te nemen van hun werk. Achteraf bekeken, zeggen ze, was dat misschien niet nodig geweest.” Dorenda: “Je kunt je natuurlijk afvragen of zo’n besluit echt een direct gevolg is van de overgang. Maar de bal ligt in mijn optiek wel bij vrouwen. De enige die de overgang echt serieus bespreekbaar kunnen maken zijn vrouwen zelf.” O

JOYCE ‘De aandacht gaat in veel kennisorganisaties ten eerste uit naar jonge moeders, die willen ze graag behouden, want daar is een grote uitstroom. De overgang

heeft in tijden van corona toch iets

minder urgentie.’

De jaarlijkse week van de overgang, is van 12 tot 19 april 2021

Online zorg

Als de drempel voor de huisarts te hoog is, of als de eigen arts bijvoorbeeld niet goed geïnformeerd is over overgangsklachten, kan je online terecht met vragen bij ZorgZus. Maak je je zorgen over gebrek aan slaap, hartkloppingen of gewrichtspijn? Zet je gezondheidsvragen in een mail, en stuur ze naar ZorgZus. Gespecialiseerde verpleegkundigen, bijvoorbeeld een overgangsconsulente, zullen ze beantwoorden. Zij geven adviezen en informatie over de beste behandeling die bij jou past. www.onlinezorgzus.nl/ zusenzorg.nl

Via haar site Blow.nl geeft journaliste Wies Verbeek (1965) tips en advies aan anderen gedurende haar zoektocht naar hoe ze een beetje leuk oud kan worden. Daarbij schenkt deze 45plus influencer vanzelfsprekend ook veel aandacht aan de overgang en de gevolgen. Want: we blijven niet langer jong, maar we worden alsmaar ouder. Met Jaap Jongbloed maakt Verbeek ook de podcast Jong Bloed over het geheim van een lang en gelukkig leven.

Haar eigen overgang was voor journaliste en presenator Elles de Bruin (1957) de reden om zich te verdiepen in deze levensfase. Ze maakte vorig jaar de acht-delige podcast-serie Opvliegers, om beter te begrijpen waarom de overgang haar leven totaal op z’n kop had gezet. Hevige opvliegers, vergeetachtigheid, een paniekaanval vlak voor een tv-uitzending; ook De Bruin kende zichzelf bij vlagen niet terug. In haar podcast gaat ze op rondtocht langs specialisten en ervaringsdeskundigen, één aflevering is geheel gewijd aan mannen. (Ambo|Anthos Uitgevers) €17,50

(Kosmos Uitgevers) €25,-

Te lijf. De kunst van het mooi ouder worden (2016) & I’M lijfboek (2018)

Te lijf gaat over ‘de kunst van het mooi ouder worden’. I’M Lijfboek staat vol adviezen hoe de overgang te lijf te gaan met behulp van voeding, training en ontspanning. Inmiddels is er ook een online I’M-platform: isamedina.com.

Actrices Isa Hoes (1967) en Medina Schuurman (1969) waren bezig met een boek over mooi ouder worden en ontdekten tijdens het schrijven dat ze beiden in de overgang zaten. Ze spraken voor Te lijf met allerlei experts, waaronder overgangsconsulente Jos Teunis, die een beroep uitoefent waarvan ze nooit hadden geweten dat het bestond. Als eigentijdse overgangs-ambassadrices schoven Hoes en Schuurman aan in allerlei talkshows waar ze nog altijd pionierswerk dienden te verrichten, door überhaupt publiekelijk en zonder gêne over de overgang te spreken. Zo kaartten ze het aan dat vrouwen door vaginale droogte pijn bij het vrijen kunnen ervaren. Voor veel mannelijke presentatoren een onbehaaglijke kwestie. ‘Alfamannetje Jeroen Pauw weet zich geen raad met de overgang,’ kopte Trouw, drie jaar geleden.

(Uitgeverij Meijer) €17,99

Overgang van top tot teen (2021)

Gids met informatie en praktische handvatten om de periode van de overgang goed te doorstaan.

Mirjam van ’t Veld (1970), voorzitter van de raad van bestuur van Ziekenhuis Gelderse Vallei, schreef met Marcelle Meesters (1971), tekstschrijver en communicatieadviseur, een boek dat ze beiden hadden willen lezen toen ze relatief jong in de overgang raakten. Ze verzamelden de informatie waar het hen aan had ontbroken; over hormonen, de invloed van de overgang op organen en lichaamsonderdelen, en een gezonde leefstijl. Allebei pasten ze hun voeding aan en gingen geregelder bewegen, waardoor ze zich beter gingen voelen. (Uitgeverij Lucht) €24,99

Wen er maar aan (2021)

Een dagboek met illustraties van een gefingeerde actrice, over de overgang, ouder worden en de rol van seks.

Maike Meijer (1967), actrice en scenarioschrijver van het satirische programma Toren C, staat al maanden in de bestsellerlijst met Wen er maar aan, een fictief dagboek over het leven van de werkloze actrice M. De hoofpersoon is een bedacht personage, maar gebaseerd op haar eigen leven. Meijer schrijft korte beeldende stukjes in korte zinnen die lezen als filmscènes. “Onder de douche een helder inzicht gekregen. Met de overgang zit het als volgt: er is helemaal geen overgang. De veranderingen zijn er opeens, en je moet het voortaan maar met je nieuwe zelf doen.” Ze kijkt in de spiegel en schrikt zich rot omdat ze niks herkent. “Wie is die vrouw?” Ze maakte ook illustraties bij haar verhaal, iets wat auteurs van overgangsboeken vaker doen. Ze schrijft en tekent humoristisch en met zelfspot. Veel problemen ervaart Meijer ook niet. Ze zegt dat ze geniet van het ouder worden: het brengt haar rust en er valt voor haar wel te leven met de fysieke kwalen. Althans, het went.

Oomen stroomt over (2017)

‘Graphic memoir’ een getekend stripverhaal met een blond figuurtje in de hoofdrol dat leest als een coming of age van een volwassen vrouw. Er is ook een Overstroom-logboek en een Overstroom-kwartet.

Francine Oomen (1960), schrijfster van onder andere de succesvolle kinderboekenreeks Hoe overleef ik… werd, zoals veel vrouwen, volledig overrompeld door de overgang. Ze was 52 jaar en vond er plots ‘geen bal meer aan om mezelf te zijn.’ De problemen stapelden zich op, haar drie kinderen waren de deur uit, haar moeder overleed, haar relatie wankelde en ze kon niet meer schrijven vanwege de ‘breinblubber’ zoals ze het noemt. Het duurde even voordat ze in de gaten had dat haar somberheid en moeheid te wijten waren aan de overgang. “De grootste misvatting is dat de overgang pas begint als je niet meer ongesteld wordt,” vertelde ze. “Terwijl de klachten al jaren eerder kunnen aanvangen. Dan worden ze maar al te vaak toegeschreven aan een depressie, aan een burn-out of aan schildklierproblemen. Met een verkeerde behandeling tot gevolg.” Ze ging niet zoals gewoonlijk schrijven, maar drukt haar verwardheid, emoties en kennis uit in getekende scènes, collages, en getypte briefjes. Achteraf bekeken vond Oomen dat de overgang niet voor niets plaatsvindt. Het dwingt vrouwen rustiger aan te doen, om een tijdje ‘braak te liggen’. Zoals een boer zijn uitgeputte grond rust en tijd geeft zich te herstellen, zo moet een vrouw op zoek gaan naar nieuwe voeding. Die vond zij in yoga, tekenen, tuinieren en zelfonderzoek. (Nijgh & van Ditmar) €20,-