Feministisch maandblad nr. 5 mei 2013 41ste jaargang prijs ¤ 5,25
Openbaringen van Jessica Meijer, dochter van Ischa
40 jaar
‘Het boek I.M.
was de trigger voor mijn eetziekte’ Manon Uphoff wint Opzij Literatuurprijs
‘Niets bleef heel. Ik moest alles opnieuw uitvinden’ Het boek dat hun leven veranderde Anita Witzier Sunny Bergman Dolores Leeuwin Marianne Thieme en Farah Karimi
AP
35 veelbelovende schrijfsters onder de 35
Manon Uphoff blinkt uit in het niet-zeggen
18
Molly Bloom is schaamteloos verzot op seks
68
in mei
35 jonge aanstormende schrijfsters
37
D e ve r h ale n van Opzij 18 | Opzij Literatuurprijs: winnaar Manon Uphoff (19), Mensje van Keulen (23), Esther Gerritsen (28), Nelleke Noordervliet (32) en Hannah van Wieringen (33) 37 | 35 onder de 35: de jonge garde schrijfsters 51, 59, 67, 73 en 81 | Het boek dat mijn leven veranderde 52 | Jessica Meijer over haar vader Ischa en haar eerste roman
Opzij - mei 2013
4
60 | Is feesten en beesten er nog bij onder de jonge generatie schrijfsters? 68 | Tien favoriete romanpersonages van Elsbeth Etty 74 | Literaire salons: een dameszaak 97 | Cees Fasseur over vrouwen
D e we re ld van Opzij 7 | Nieuws & opinie 12 | Nog steeds te weinig oog voor vrouwelijke schrijvers 16 | De Kweekvijver Lilian Marijnissen
‘God is in dat boek een grote zwarte vrouw’
Kat en muis in huize Van Keulen
73
23
De leesclub: lezen voor de leut
74
De co lu mn s van Opzi j
Ser v i ce etc. van Opzij
3 | Voorwoord Ongemakkelijke waar-
34, 49 en 72 | Aanbiedingen voor
heden
nieuwe abonnees
15 | F-side Els van der Wal
99 | Colofon en volgende maand
36 | Claudia de Breij 66 | Inez Weski
De bo e ke n & cu l tuur va n Opz ij 84 | Nanouk Leopold, misschien wel
Nu cadeau bij een halfjaarabonnement
34
de beste artfilmregisseur 90 | Schaamte – dochters over het oorlogsverleden van hun ouders
Opzij - mei 2013
5
voorwoord
beeld
anne reinke
v
eel reacties kregen we op de stukken over de moedercultuur in Nederland, maar ook op het artikel over aanranding en verkrachting – en ik persoonlijk op de woorden die ik daaraan wijdde, hier op deze plek. Reden voor mij om nog maar eens terug te komen op dit belangrijke thema: seksisme, seksuele intimidatie, aanranding en verkrachting. Nee, geen gezellig onderwerp zo in het voorjaar maar toch echt het benoemen waard. Juist omdát het ons vrouwen bijna allemaal overkomt, wij daar eigenlijk nauwelijks over spreken, terwijl dit alles zo dicht om ons heen is. Na de Ronde van Vlaanderen kneep de wielrenner Peter Sagan rondemiss Maja Leye in haar billen. ‘Plots voelde ik die hand,’ vertelde ze in de media, ‘ik stond aan de grond genageld, als bevroren. Wat overkwam me?’ Wat haar overkwam kon rekenen op verontwaardiging, die weer kon rekenen op hoongelach, want dat was toch kinderachtig? Een geintje! Bovendien: was daar een ‘rondemiss’ niet voor bedoeld? Op Twitter meldde ik dat Leye Sagan een ros had moeten geven. Dat Sagan, een dag nadat hij het als een grapje had afgedaan, alsnog zijn excuses maakte, was het enige ‘gepaste’ in deze aanranding. Nou ja, aanranding! Ik hoor het mensen zeggen, maar toch, dat is het juiste woord voor wat in de volksmond liever wordt afgeserveerd als een grap of een geintje. Een paar weken geleden zag ik op Facebook de post van de directeur van de Amsterdam International Fashion Week (AIFW). Hij had zich tijdens een vlucht gestoord aan een – in zijn ogen – te dikke stewardess, maar vond zichzelf te beschaafd om een foto van de vrouw te posten, schreef hij. Het deed me denken aan een verhaal dat over een soortgelijke kwestie de ronde doet. In de businessclass van een grote vliegtuigmaatschappij – het verhaal zegt de KLM – vraagt een man aan een stewardess: ‘Sinds wanneer werken er varkens bij de KLM?’ De stewardess antwoordt: ‘Sinds de KLM
Is een rondemiss dan niet bedoeld om in de billen te knijpen?
www.twitter.com/ mrsvanderlinden
Opzij - mei 2013
3
vee vervoert.’ Perplex door dit onbeschofte gedrag dient de man een klacht in. Hij krijgt te horen dat de maatschappij hecht aan waardigheid en respect aan boord en dat de stewardess een loonsverhoging heeft gekregen en bevorderd is tot purser. Een haast té voorbeeldige anekdote, maar wel een die de directeur van de AIFW – een branche waarin juist brandende kwesties spelen over het uiterlijk van vrouwen – in zijn seksistische oren kan knopen. De post is inmiddels van Facebook verdwenen, trouwens. Deze maand schrijven we uitgebreid over vrouwen en literatuur. Als je dit leest, hebben we de Opzij Literatuurprijs in een feestelijke uitzending van Opium TV van de Avro uitgereikt aan Manon Uphoff voor haar schitterende novelle De ochtend valt. De jaarlijkse Opzij Literatuurprijs is ooit in het leven geroepen omdat vrouwen bij de andere grote literaire prijzen te vaak de boot missen. Als ik dit vertel, bijvoorbeeld in een tv-uitzending, dan is er altijd een sfeertje van ‘O god, daar gaan we weer, moeten ze maar betere boeken schrijven’. Maar er wórden uitstekende boeken geschreven. Onze shortlist leverde urenlange discussie op, zo goed was het werk. Punt is dat boeken op de radar moeten verschijnen. Hoe? Om te beginnen door ze te laten recenseren. Opzij telde het afgelopen half jaar de recensies in de boekenbijlagen van NRC Handelsblad, Trouw en de Volkskrant. 817 waren er gewijd aan een boek van een man, 307 aan dat van een vrouw: 73 tegen 27 procent. Dat verschil is niet te verklaren doordat vrouwen simpelweg minder boeken schrijven, integendeel: die verdeling is sinds de jaren zeventig evenwichtiger geworden. We hebben hier te maken met een staaltje seksisme op de boekenredacties van kranten. Het zijn ongemakkelijke waarheden waarin wij handelen, geen geintjes. Sisters, wanneer pikken wij dit niet meer?
Margriet van der Linden Hoofdredacteur Opzij
Het boek van...
Dolores Leeuwin, presentator (42)
> The Shack William P. Young
‘ God is in dit boek een grote zwarte vrouw en zeer toegankelijk’
‘I
door
M A A I K E SCH OO N
beeld
A nd r é Die te r man
k ben helemaal niet uitgesproken gelovig. Ik vind geloven een lastig woord; ik denk wel dat er meer is tussen hemel en aarde, maar ik hang niet aan een bijbel. Zodra er gedicteerd wordt: zo zit het en niet anders, gaan mijn hakken in het zand. Misschien wel daarom dat het boek The Shack van William P. Young zo’n enorme indruk maakte. Het gaat over een man die een haat-liefde verhouding heeft met het geloof, maar na het verlies van zijn jongste dochtertje op een bijzondere manier God tegenkomt. God is in dit boek een grote, zwarte vrouw, Jezus een blanke man met een grote neus en de Heilige Geest een ondefinieerbaar wezen dat je eigenlijk niet goed kunt zien. En alle drie zeer toegankelijk. Ik vond het boek magisch, het nestelde zich ergens in mij. De vrouw zegt bijvoorbeeld over ieder mens: “That's my favourite.” Omdat iedereen anders is, is iedereen haar favoriet. Het maakte echt wat bij me los, ik besefte: zo kan geloven ook zijn. Niet veroordelend. Het boek beschouwt godsdienst als iets waarin iedereen vrij is, dát sprak mij zo aan, het laat je in je waarde. Het boek ligt nog steeds naast mijn bed en ik pak het er nog regelmatig bij. Soms lees ik dan dingen die ik een paar jaar geleden niet begreep, maar die nu totaal logisch blijken.’
Opzij - mei 2013
73
Uphoffs wrede universum De Nederlandse Hilary Mantel; de chroniqueur van een heel dorp; de empathische verteller van een literaire soap – de jury van de Opzij Literatuurprijs vierde met haar nominaties voor Esther Gerritsen, Mensje van Keulen, Nelleke Noordervliet, Manon Uphoff en Hannah van Wieringen de breedheid aan vrouwelijke stemmen in de hedendaagse literatuur. Maar de absolute winnaar is de auteur die uitblinkt in het gebruik van wit, in het niet-zeggen. Manon Uphoff schreef met haar kleine uitgebeende novelle De ochtend valt een groots boek, bijna te beklemmend voor woorden.
OPZIJ - mei 2013
18
Interview
tekst Daphne van Paassen beeld Kรกroly Effenberger
OPZIJ - mei 2013
19
Interview
tekst Larissa Pans beeld HH/Patrick Post
Opzij - mei 2013
28
‘ Het leven plannen, dat durf ik niet meer’ Ze is anders gaan schrijven, sinds haar echtscheiding: hijgeriger én met rauwe seksscènes – haar nieuwe roman kreeg er jubelende kritieken door. Esther Gerritsen over de drang om te schrijven (‘het is het enige waar ik controle over heb’), het moederschap (‘hoe zwaar kan één kind nou zijn?’) en hoe ze haar dwanggedachten de baas blijft.
E
sther Gerritsen (41) kreeg van haar redacteur haar manuscripten altijd terug met een kruis door enkele passages, met het commentaar erbij: ‘Nu weet ik het wel.’ Bij haar nieuwste boek Dorst stonden er voor het eerst geen kruizen door de tekst, maar de vraag: ‘Kun je wat meer uitweiden?’ Ze weet wel hoe dat komt. Tijdgebrek. Daar ga je vanzelf efficiënter van schrijven. Toen ze haar laatste roman Dorst schreef, lag ze in scheiding. ‘Ik moest driehonderd dingen regelen voor die scheiding en ben in korte tijd twee keer verhuisd. Ik zette om zes uur de wekker, zodat ik ’s ochtends nog een uur kon schrijven voordat mijn dochtertje opstond. Heel mijn rustige leventje was weg. Mijn schrijfstijl is wat hijgeriger geworden.’ Ze zit midden in de publiciteit rondom haar nieuwe, bejubelde roman Dorst. Interviews, fotosessies (‘staat er weer een fotograaf met zijn statief tussen de lego van mijn dochter’), ‘het gedoe’ van lezingen. ‘Ik had gedacht dat ik al die erkenning leuk zou vinden, maar ik
Opzij - mei 2013
29
35 35 profielen
tekst Maartje den Breejen, Larissa Pans, Laurence de la Porte
onder de
Ze worden minder gerecenseerd en krijgen nog minder literaire prijzen: vrouwelijke schrijvers. Ze zijn gewoon minder goed, hoor je dan. Jaja, die kennen we nou wel. En dus presenteert Opzij de lijst ‘35 onder de 35’: de jonge garde schrijfsters. Aanstormend, veelbelovend en heel, heel soms arrivé.
Opzij - mei 2013
37
Brenda van Leeuwen
Chris van Houts
35 onder de 35
Absurdistisch
Ze hanteert de pen als een camera, schreef men toen Basje Boer (32) debuteerde met de verhalenbundel Kiestoon. Daarin verbindt ze in ‘negen snapshots’ de levens van een groepje twintigers met elkaar. Het is vast geen toeval dat ze afstudeerde aan de afdeling fotografie van de Rietveld Academie. Zowel in haar proza als haar beeldende werk rukt ze het alledaagse uit zijn verband en geeft het een absurdistische draai. Daarnaast is ze singer-songwriter in de band Butcherbaby. Op haar blog (basjeboer.nl) schrijft ze over feministische zaken, film, kunst en ironie. Binnenkort verschijnt een nieuwe verhalenbundel bij Van Gennep.
‘Je merkt meteen dat schrijven voor haar gelijk staat aan ademen. Zij is een schrijfster,’ zei een uitgever van Podium over Naomi Rebekka Boekwijt (22). Twee jaar geleden deed ze mee aan schrijfwedstrijd Write Now! en momenteel woont en werkt ze op een boerderij in Zwitserland, omdat ze zich het fijnst voelt in de natuur. Haar nachtmerrie: ‘Een kantoorbaan van 9 tot 5 in een kunstmatige omgeving.’ Onder haar bewonderaars mag ze auteur Ivo Victoria scharen. Hij zei over haar verhaal: ‘Als ik twintig jaar geleden had meegedaan aan Write Now! en ik had haar gelezen, dan was ik wellicht daar en toen gestopt met schrijven.’
Een bekend gezicht, maar niet van de literatuur die ze óók schrijft: Anna Drijver (29). Haar fenomenale rollen in Bride Flight en Komt een vrouw bij de dokter brachten haar faam. Desondanks maakte ze onlangs bekend even genoeg te hebben van acteren. Tijd om het schrijven weer op te pakken? Drie jaar geleden verscheen haar eerste roman, getiteld Je blijft. Over Dora en Daaf die een uitzonderlijke bijbaan hebben: als tekstschrijvers verzorgen ze begrafenissen van mensen zonder nabestaanden. De Volkskrant schreef dat Drijver ‘fris, groen en ietwat gewild literair’ klinkt in dat debuut. Tijd voor de herkansing.
Krokodillen
Theater op papier
Nadat Ellen Deckwitz (30) had gedebuteerd met de dichtbundel De steen vreest mij mocht ze van zichzelf even niet meer over dood en geweld schrijven; die thema’s had ze nu uitgebreid behandeld. Met succes overigens: ze ontving de C. Buddingh’-prijs 2012 voor het beste poëzie debuut. Eind vorig jaar verscheen Hoi feest, waarin het net als in haar debuutbundel gaat over de controle over het lichaam, maar nu op lichtvoetige wijze. Deckwitz noemt zichzelf als dichter een soort theatermaker op papier. Ze is erg goed in voordragen en recordhouder bij het aantal gewonnen poetry slams in een jaar.
Jotie T’Hooft Poëzieprijs. Een slimme tante die Hanneke, want naast haar poëzie dichtte de jurist een proefschrift over Europees burgerschap in elkaar én ze werkt voor het European Network of Legal Experts bij (jawel!) Gender Equality. Over die combinatie van academische en dichterswereld zei ze eens: ‘Er zijn geen krokodillen die schuiven in mijn wetenschappelijke artikelen, laat staan dat er mannen regen komen maken. Tegelijkertijd is er natuurlijk wel een overlap.’ Wat voor overlap is te ontdekken in haar kersverse debuutbundel Papieren veulens. Opzij - mei 2013
38
Nadine Ancher
Dichter Hanneke van Eijken (32) won vorig jaar de Nadine Ancher
Rachel Engeli
Ademen
Herkansing
Jessica Meijer
‘Iedereen ging met Ischa aan de haal’ Opzij - mei 2013
52
Interview
tekst Anne Elzinga beeld Tara Fallaux
Opzij - mei 2013
53
Jong
& bohĂŠmien (maar niet tussen 9 en 5)
Alma Mathijsen, master of ceremony tijdens de kunstenaarsavond Opzij - mei 2013
60
Reportage
tekst Larissa Pans beeld Job Janssen
Opzij - mei 2013
61
Intellectuele De Amsterdamse Boekenclub Opgericht: oktober 2012 Aantal leden: 10 Elkaar gevonden via: een internetoproep Bijeenkomsten: eens in de twee maanden Soort boeken: romans
Beste boek: Het lot van de familie Meijer van Charles Lewinsky, beoordeeld met een 8,2 gemiddeld Slechtste boek: ‘Dat gaat vast De niet verhoorde gebeden van Jacob de Zoet van David Mitchell worden,’ zegt Anne Opzij - mei 2013
74
van Dijk over het boek dat de club nu leest. ‘Het is worstelen. Mijn moeder Erna vindt het ook niets.’
reportage
tekst Anne Elzinga en Daphne van Paassen beeld Anneke Hymmen
Een roman lezen is prettig, over een gelezen roman praten nog prettiger. Of dat nu live is of via Twitter. En dus groeit het aantal leesclubs. Vooral onder vrouwen. Reden: de levens van vrouwen zijn de afgelopen eeuw zo sterk veranderd, daarover moet van gedachten gewisseld worden. Maar: ‘We doen het natuurlijk ook gewoon voor de leut.’
theekrans Van links naar rechts: Anne van Dijk (23, student pedagogiek), Sabine Wüthrich (38, klassiek zangeres), Yvonne van der Veeken (59, medisch analist), Yolanda van Wieringen (45, werkzaam bij de politie), Melissa Jansen (42, projectleider
WMO), Erna Corsten (54, bewindvoerder/ schuldhulpverlener) Niet op de foto: Petra Schaap, Angelique Rijlaarsdam, Marjolijn Prijs en Sonja ’t Mannetje
Opzij - mei 2013
75
serie
tekst Maaike Schoon beeld K叩roly Effenberger
Cees
Fasseur over vrouwen
Hij schreef de biografie van 足Wilhelmina, waarin we misschien wel een beetje van zijn eigen, hardwerkende dochter terug zien. Zijn vrouw is een zelfstandig type dat er niet over peinsde om thuis te gaan zitten. Met het vertrek van Beatrix vraagt Opzij: welke vrouwen be誰nvloedden het 足leven van historicus Cees Fasseur (74)?
OPZIJ - mei 2013
97