Feministisch maandblad nr. 11 november 2013 41ste jaargang prijs ¤ 5,25
extra dik
Psychologie Ruby Wax verklaart waarom vrouwen vaker een depressie hebben
Werk De missie van Louise Fresco, Anky van Grunsven, Saskia Stuiveling e.a.
de grote lijst van machtige vrouwen de vijfde editie
Sunny’s strijd tegen
# slutshaming En al die andere vooroordelen over vrouwen en seks
‘Ik word doodziek van dat verschildenken’
Jane Campion is het pleasen voorbij
50
82
Ruby Wax meets... depressie
58
D oss i er va n Opzij: Top-10 0
november
20 | Profiel van de nr. 1: Edith Schippers
68 | Vrouwen in de wetenschap: mediapsycholoog
26 | Verantwoording
Elly Konijn over de zorgrobot
28 | De grote lijst van machtige vrouwen
72 | In Zuid-Amerika kan het wél: vrouwelijke
32 | Interviews: 7 topvrouwen met een missie
presidenten
48 | Macht in feiten en cijfers
97 | Bert Wagendorp over de vrouwen die zijn
A nd ere ver h ale n van Opzij
leven beïnvloedden
50 | Interview met Sunny Bergman
D e we re ld van Opzij
58 | Ruby Wax hield haar depressie verborgen
9 | Nieuws & opinie
63 | Koplopers Mirjam van Praag
14 | Jaap van Ginneken: Steeds meer
64 | MBA: carrièreboost voor vrouwen
testosteron leidt tot groeiende machtswellust
OPZIJ • NOVEMBER 2013
4
Nr. 1: nuchter, volhardend en lekker pinnig
20
De missie van Emilie Gordenker en 6 andere topvrouwen
97 ‘Ik houd niet van vrouwtjes-vrouwen’
De co lu mn s van Opzi j
Ser v ice etc . van Opzij
6 | Voorwoord Agressiehormoon
57, 80, 96 | Aanbiedingen voor (nieuwe)
15 | F-side Joan Ferrier
abonnees
56 | Claudia de Breij
99 | Colofon en volgende maand
70 | Inez Weski
De b o e ke n & cu ltuur va n Opzi j 82 | Interview met Jane Campion
Opzij geeft 5 MBAbeurzen weg!
86 | Tessa de Loo schrijft historische roman over
67
zakenvrouw Kenau
OPZIJ • NOVEMBER 2013
5
coverbeeld Inga Powilleit haar & make-up ellen van exter voor ellis faas cosmetics & keune
32
OPZIJ • NOVEMBER 2013
20
dossier profiel
tekst Maaike Schoon beeld Teska Overbeeke
Volhardend, nuchter & lekker pinnig
Zij krijgt voor elkaar wat anderen niet lukte: de verdeelde zorgsector werkt gezámenlijk aan de bezuinigingen. Edith Schippers (49, VVD), minister van volksgezondheid, wist Nederland ervan te doordringen dat ook in de zorg het geld op is en dat het dus anders moet. Politici en mensen uit de sector roemen haar doortastendheid, zelf zegt ze: ‘Ik doe mijn stinkende best problemen op te lossen. Daar verwacht ik geen bloemen en applaus voor.’
OPZIJ • NOVEMBER 2013
21
dossier verantwoording top-100
tekst Maaike Schoon cijfers Jacqueline Mulckhuijse
Het gaat lang Vijf jaar 100 machtige vrouwen van Opzij. Wat zijn de belangrijkste verschuivingen? En gaat het nu eindelijk eens beter met die vrouwen aan de top? Opzij maakt de balans op.
19
vrouwen staan al vijf jaar in de Top-100
Liefst drie van de vijf winnaars zaten in de sector openbaar bestuur; de andere twee kwamen uit het bedrijfsleven en de politiek
‘Z
e zijn er niet,’ antwoordden the powers that be steevast als ze bevraagd werden over het beperkte aantal vrouwen in topfuncties, besturen, regeringspartijen. Onzin, dachten wij, en dus besloot Opzij in 2009 te laten zien: ze zijn er wel, die topvrouwen. En hier heb je er honderd. Dat was vijf jaar geleden. De lijst met 100 machtige vrouwen viert inmiddels haar eerste lustrum, en de vraag is natuurlijk: is het aantal topvrouwen in die vijf jaar toegenomen? Sinds 2012 luidt het voorzichtige antwoord: ja, in elk geval wat het bedrijfsleven betreft. Zo presenteerde Mijntje Lückerath, hoogleraar corporate governance aan de universiteit van Tilburg, recentelijk haar Female Board Index 2013. Net als vorig jaar bleek het aantal vrouwelijke commissarissen sterk gegroeid. Lückerath was optimistisch, en haar optimisme wordt onderschreven door het charter Talent naar de Top. Meer dan de helft van de 85 in Amsterdam genoteerde Nederlandse NV’s had dit jaar ten minste één vrouwelijke commissaris of bestuurder. Ruim een derde van de nieuw benoemde commissarissen was vrouw. Die stijging heeft vermoedelijk te maken met wettelijke
Al vijf jaar oppermachtig: Louise Gunning
Eerst drie jaar in de sector gezondheidszorg, in 2012 en 2013 op de lijst onderwijs & wetenschap
De Top-100 van 2013 telt nieuwe namen OPZIJ • NOVEMBER 2013
26
De winnaars van de afgelopen jaren op een rijtje: 2009 Agnes Jongerius 2010 koningin Beatrix van Oranje-Nassau 2011 Angelien Kemna 2012 Renée Jones-Bos 2013 Edith Schippers
34
zaam beter maatregelen die de laatste jaren genomen zijn – al hopen we natuurlijk dat de Top-100 een bescheiden bijdrage heeft geleverd, al is het alleen maar in de zichtbaarheid van vrouwen. Zo moet vanaf 2016 minimaal 30 procent van de raden van bestuur en raden van commissarissen vrouw zijn; als bedrijven dat niet halen, moeten ze in hun jaarverslag uitleggen hoe dat komt en hoe ze denken het te verbeteren. Daarnaast geldt nog een Europees quotum, dat stelt dat vier op de tien commissarissen in 2020 vrouw moet zijn. Lückerath stelt echter in de Volkskrant dat die wettelijke maatregelen niet de enige oorzaak zijn voor de stijging. ‘Ze hebben zeker bijgedragen, maar diversiteit wordt door bedrijven inmiddels echt gezien als belangrijke voorwaarde om meer concurrerend en innovatiever te worden. Omdat je niet vastgeroest raakt in steeds dezelfde ideeën van steeds dezelfde mensen.’ Een kleine kanttekening is trouwens op zijn plaats: het aantal vrouwen in raden van bestuur blijft met nauwelijks een op twintig zeer laag. Een uitspraak als ‘Daar barst het glazen plafond’ (NRC) is derhalve vooralsnog eerder een staaltje wensdenken dan werkelijkheid. Maar de goede kant gaat het onbetwist op.
Esther Vergeer en Heleen Crielaard maken dit jaar de grootste sprong en verwisselen van plek. Vergeer stijgt, Crielaard daalt zes plaatsen (sector sport). Margot Scheltema (bedrijfsleven) daalt ook zes plaatsen
E
dith Schippers, minister van volksgezondheid, welzijn en sport, is volgens de Opzij Top-100-jury de machtigste vrouw van 2013. De jury beschouwt de zorg als hét maatschappelijke thema van 2013, en met 77,8 miljard euro is het de grootste kostenpost van het kabinet. De jury: ‘Het is aan Edith Schippers om te voorkomen dat deze kosten niet nog verder groeien. Zij is de eerste die er in jaren in is geslaagd te zorgen dat de overheid minder aan zorg uitgeeft dan begroot. Met het zorgakkoord dat ze in juli sloot, heeft Schippers miljoenen weten te besparen.’ Een van de belangrijkste veranderingen ziet de jury in de manier waarop de minister met de sector omgaat ten opzichte van haar eerste periode onder Rutte I. ‘Joeg Schippers aanvankelijk nog delen van de sector tegen zich in het harnas, inmiddels heeft ze de zorg aan zich weten te binden door de mensen naar haar toe te laten komen. Ze geeft meer ruimte aan ideeën en initiatieven vanuit het veld zelf, die niet zelden kostenbesparingen opleveren.’ Ook de manier waarop Schippers zich vorig jaar distantieerde van de ophef over de inkomensafhankelijke zorgpremie, valt te prijzen, vindt de Opzij-jury. ‘Er ligt veel op haar schouders, nu en de komende
75
Met haar
lentes is koningin Beatrix de oudste vrouw op de lijst
53
De gemiddelde leeftijd van alle machtige vrouwen van de afgelopen vijf jaar is
‘De overheid geeft dankzij Schippers minder uit aan zorg dan was begroot’
Wie beheert de dikste portemonnee? Angelien Kemna (APG): 280 miljard Else Bos (PGGM): 134 miljard Edith Schippers (VWS): 85 miljard Sigrid van Aken (diverse loterijen): 527 miljoen Henriëtte Post (Fonds Podiumkunsten): 43 miljoen
de missie van… Emilie Gordenker (48), directeur Mauritshuis, Den Haag, nr. 5 op de lijst cultuur DOOR FEMKE VAN WIGGEN
BEELD FRANK RUITER
‘I
k was een kind toen mijn moeder me meenam naar een tentoonstelling over Toetanchamon in het Metropolitan Museum of Art in New York. Ik werd er compleet in meegezogen, het was overweldigend. Dat is de kracht van een goede expositie, die kan je raken en je meeslepen, zelfs een andere tijd en wereld in. Kunst, in welke vorm dan ook, is een manier om menselijkheid uit te drukken. Het roept emoties op, het gunt je een ervaring. Als je samen naar het theater gaat, een schilderij bekijkt of naar een muziekstuk luistert, deel je wat het bij je oproept. Kunst verbindt en leert je over je wortels: zie hoe Rembrandt een bijbels verhaal vertelt, zo kwetsbaar. De wetenschap is ontstellend belangrijk voor ons als museum van zeventiendeeeuwse kunst. Die Van Gogh die laatst is ontdekt, daarvan werd in 1991 door een ander museum gezegd: dat is geen Van Gogh. Het verschil tussen toen en nu is wetenschap. We weten meer over schilderijen en dus kunnen we ze ook beter herleiden. In het Mauritshuis gebruiken we nu een nieuwe technologie waarmee je onder oude verflagen kunt kijken: fantastisch, bijna forensisch werk. Voor veel mensen heeft kunst een hoge drempel. Uit onderzoeken blijkt dat als je voor je 16de naar musea bent geweest, de kans groter is dat je dat ook als volwassene zult doen. Omdat je niet onwennig bent met hoe je voor een schilderij moet staan, omdat je het normaal vindt dat het ene je wel ligt, en het andere niet. Zorg daarom dat (je) kinderen vroeg in aanraking komen met kunst, zodat ze deze onbevangen kunnen omarmen. Musea hebben tegenwoordig allerlei kinderprogramma’s die een bezoek minder eng maken. Durf gewoon.’
13 september 10.07 uur Locatie: galerij Prins Willem V, Het Mauritshuis, Den Haag. De verrekijker in haar hand dient om ook de schilderijen in de hoogte goed te kunnen bekijken.
dossier interview
‘Breng
kinderen vroeg in aanraking met kunst’ OPZIJ • NOVEMBER 2013
33
Sunny Bergman
‘Ik dacht: dit is
interview
tekst Daphne van Paassen beeld Inga Powilleit
je straf, sloerie’
OPZIJ • NOVEMBER 2013
51
ACHTERGROND
tekst Anne Elzinga beeld Moker Ontwerp
Ruby Wax meets… depressie In 2030 zal depressie op de wereldranglijst van ziekten van de tweede naar de eerste plaats zijn gestegen. Een op de vier vrouwen krijgt er ooit mee te maken. Waarom zijn wij zo gevoelig voor depressies? Ruby Wax verborg de hare jarenlang. ‘Terwijl allerlei beroemdheden hun ziel blootlegden, zweeg ik.’ Inmiddels beschouwt ze het als haar nieuwe missie te laten zien hoe je je brein de baas kunt worden.
‘V
ind je het niet erg dat mensen weten dat je 12 miljoen krijgt voor deze film?’ Comédienne Ruby Wax interviewt in 1998 actrice Sandra Bullock voor haar televisieshow Ruby Wax meets… Wax stelt deze gewetensvraag (waarop Bullock overigens volmondig ontkennend antwoordt) nadat ze heeft vastgesteld dat zij, letterlijk, een grotere mond heeft dan de actrice en voordat ze haar uitdaagt voor een wedstrijdje ‘wie is de beste serveerster’. Bullock zegt dat ze kan zien waarom Wax zo’n goede serveerster was: ‘Je liet niet over je lopen, hè?’ ‘Don’t mess with me!’ reageert Wax. OPZIJ • NOVEMBER 2013
58
Op datzelfde moment lijdt Wax aan ernstige depressies. Nu je het weet, zie je het: haar lach is nep. Toen had niemand het door. ‘Terwijl allerlei beroemdheden hun ziel blootlegden, zweeg ik.’ Sinds Wax in een voorlichtingscampagne levensgroot op een billboard bekende dat ze last had van roos én van depressies, is ze uit de kast. Ze schaamt zich er niet meer voor en houdt de schijn niet meer op uit angst haar werk te verliezen – dat was toch al gebeurd. ‘Ik móést wel veranderen, ik had geen keus omdat mijn televisiecarrière als een tapijt onder me vandaan was getrokken en ik was vervangen door een jongere (maar niet zo grappige) versie van mij,’ schrijft ze in haar boek Sane New World. Taming the Mind, dat zojuist in Nederlandse vertaling is verschenen. In deze ‘ruwe gids’ laat ze zien hoe je de meester van je brein kunt worden in plaats van de slaaf.
A
ls Wax door het fotoalbum van haar jeugd bladert, wijst ze op haar portret als 15-jarige. Toen begon haar jarenlange depressieve achtbaanrit, schrijft ze. Kijk maar: het leven is weg uit haar blik. De puberteit is voor meer meiden het moment waarop het depressiemonster toeslaat. Komt onder kinderen depressie ongeveer even vaak voor bij jongens als bij meisjes, vanaf de adolescentie treft het anderhalf tot twee keer zoveel vrouwen. Dat wordt sinds 1977 bij elke
Onversc dankzij de dictatuur
Michelle Bachelet wordt enthousiast omhelsd na een toespraak
OPZIJ • NOVEMBER 2013
72
achtergrond
tekst & beeld Anke van Ravensteijn
HH
hrokken HH
Dilma Rousseff
M
idden in de stad beent een geëmotioneerde vrouw naar het grasveld voor het presidentieel paleis. Haar zoon aan haar rechterhand en het portret van een man en een rode anjer in haar linker. Het is 1986, de dictatuur heeft Chili in haar greep. Zes soldaten houden de vrouw tegen en duwen haar weg. Maar de vrouw is vastberaden, ze klemt haar zoon dicht tegen zich aan, loopt recht op de militairen af en duwt terug. Ze schreeuwt naar de soldaten, trillend op haar benen. Na een korte worsteling komt ze eindelijk bij het gras, ze legt het portret en de bloem neer, haar hoofd omhoog, haar rug recht. Onverschrokken draait ze zich om en keert ze terug naar de straten van de binnenstad. ‘Wie is deze vrouw?’ vraag ik aan de Chileense familie bij wie ik de oude televisiebeelden zie. Maria Elena, de moeder van het gezin, vertelt het verhaal. De man van deze vrouw werd in 1985 – terwijl hij hun zoon naar school bracht – opgepakt door militairen van dictator Pinochet. Drie dagen was hij vermist. De vierde dag vonden ze hem terug, onthoofd, langs de kant van de snelweg. Het televisiefragment blijft maar door mijn hoofd spoken.
Staat de onverschrokken manier waarop deze vrouw zich in 1986 recht in de handen van de moordenaars stortte, symbool voor de machtige vrouwen van Zuid-Amerika nu? Ik ben in Santiago, de hoofdstad van Chili. Het borrelt en OPZIJ • NOVEMBER 2013
73
In de drie belangrijkste economieën van Zuid-Amerika bezetten vrouwen de machtigste posities. Wat hebben de politieke leiders Michelle Bachelet (Chili), Cristina Kirchner (Argentinië) en Dilma Rousseff (Brazilië) met elkaar gemeen? De verschrikkingen van de militaire regimes hebben hun strijdvaardigheid losgemaakt.
het bruist hier. De stad herdenkt de verschrikkingen van het militaire regime dat veertig jaar geleden aan de macht kwam. Duizenden mensen werden vermoord of verdwenen voorgoed. De mensen worden opnieuw kwaad en verdrietig en organiseren massale protesten. Tegelijkertijd staat het land aan de vooravond van de verkiezingen van 17 november. Michelle Bachelet (62), moeder van drie kinderen, alleenstaand en de eerste vrouwelijke president van Chili tussen 2006 en 2010, is de belangrijkste kandidaat. Volgens een recente peiling van persbureau Reuters denkt 75 procent van de Chilenen dat de voorvrouw van de gematigde Partido Socialista de nieuwe president wordt. Overal door de stad hangen grote billboards met haar brede ‘Merkelachtige’ gezicht en de slogan ‘Chile de Todos’ (Chili van iedereen). In Argentinië en Brazilië zwaaien op dit moment twee vrouwe-
Cristina Kirchner