Feministisch maandblad nr. 11 november 2014 42ste jaargang prijs € 5,25
N I EU W OPZIJ ’ ! IDFA-D S AG
WENDE SNIJDERS
‘Mijn werk was mijn excuus. Nu moet ik mijn verdriet echt aankijken’ Waarom jij wakker ligt als anderen SLAPEN (+ 8 tips ) Bang om door de mand te vallen? Pak je ONZEKERHEID aan
DE OPKOMST VAN DE VROUWELIJKE
OPINIE MAKER
‘ Voor de broodnodige Haagse roddels is het best handig dat ik vrouw ben’ Met: Dominique van der Heyde • Sheila Sitalsing • Elma Drayer • Naema Tahir • Marike Stellinga • Hassnae Bouazza Antoinette Hertsenberg • Asha ten Broeke • Petra Stienen • Tinkebell • Wouke van Scherrenburg • Louise Fresco
15
Een andere blik op de wereld, dankzij meer vrouwelijke journalistiek & opinie
20
Dé opiniemakers van Nederland: ‘Het moet wat teweegbrengen’
44
Na een periode van stilte hervond Wende Snijders haar liefde voor muziek
56
3% van de Nobelprijswinnaars is vrouw. De winnaressen: ‘Laat je niet tegenhouden’ 2
NR. 11 I 2014 I OPZIJ
in
30
NOVEMBER
Maken vrouwen andere documentaires?
Dossiers: Opiniemakers 15 20 30 34
38
Verhalen van Opzij 38 44 52 56 60 81
Herontdekt: fotografie van een nanny
60
52
Altijd bang om door de mand te vallen
Vivian Maier fotografeerde het Amerika van de vorige eeuw Wende Snijders over verdriet, bezinning en muziek Weg met de onzekerheid! Nobelprijswinnaressen over hoe zij het wél voor elkaar kregen Waarom we steeds vaker slapeloos zijn (+ wat eraan te doen) Rik Launspach over de vrouwen in zijn leven
De wereld van Opzij COVERBEELD INGA POWILLEIT • HAAR & MAKE-UP MONIQUE BRINCKHORST @ ERIC ELENBAAS AGENCY VOOR REDKEN
Maak een einde aan nachtenlang woelen
OPZIJ I 2014 I NR. 11
Opkomst van de vrouwelijke journalistiek & opinie Opiniemakers (v): 'Wij doen het wel/niet anders ' De vrouwelijke blik in films en documentaires Kom ook naar Opzij's IDFA-middag
7 Nieuws & opinie 9 Sheila Sitalsing over de crisis en het babytekort
Boeken & cultuur van Opzij 66 68 70 73
Het visionaire denken van Simone de Beauvoir Ambitieuze roman over een onbekende Estse geschiedenis Interview schrijver Sarah Waters: ‘Ik hou van veel bloed’ Louise Fresco’s essaybundel over kunst & wetenschap
De columns van Opzij 4 Voorwoord 51 Wiegertje Postma
Service etc. van Opzij
11, 29, 34, 36, 64 Events en aanbiedingen voor (nieuwe) abonnees 83 Colofon & volgende maand
36 EVENT 201 4
3
dossier opiniemakers
DE KRANT WORDT EEN MEVROUW Terwijl we ons druk maken over het gebrek aan vrouwen op televisie, voltrekt zich een onzichtbare, kleine revolte: de journalistiek is nu nog een mannenbolwerk, maar op de journalistieke opleidingen barst het van de jonge vrouwen. ‘De opiniemakers van morgen zijn vrouwen.’ Gaat dat onze blik op de werkelijkheid veranderen? TEKST DAPHNE VAN PA ASSEN BEELD MARGO VLAMINGS
16
O
f hij de financiering nou rond krijgt of niet, Mark Deuze, hoogleraar mediastudies aan de Universiteit van Amsterdam gaat het sowieso onderzoeken; de opkomst van vrouwen in de journalistiek. De eerste twee pilots zijn al afgerond. ‘Moet je je voorstellen: begin jaren zeventig waren de krant, radio en tv echte mannenbolwerken. Slechts 5 procent van de journalisten was toen vrouw. Inmiddels is dat ruim een derde en onder studenten journalistiek is maar liefst twee derde vrouw.’ Alles wijst er op dat die ontwikkeling doorzet. In diezelfde tijd is de journalistiek sterk veranderd – ze is persoonlijker geworden, er is meer oog voor de menselijke kant van zaken en personen (‘de mens achter’ de politicus of CEO). De toon is volgens Deuze ook minder zakelijk. ‘Het is heel gewoon om tegenwoordig te vermelden wat iemands drijfveer is, dat iemand kinderen heeft of van welke muziek mensen houden.’ En er is veel meer aandacht voor de zogenaamde ‘zachte’ onderwerpen, zoals kinderopvang, onderwijs, gezondheid, psy-
chologie en trends. Zelfs de populaire cultuur is het nieuws binnengeslopen. Het publiek heeft volgens Deuze meer behoefte aan duiding omdat het omkomt in de cijfers en feiten. ‘We willen een journalistiek die aansluit bij hoe we als mens de wereld ervaren.’ Daarbij is de vrouw – als nieuwsonderwerp en deskundige – wereldwijd ook zichtbaarder geworden in de media: in 1995 ging 17 procent van het nieuws over vrouwen, 15 jaar later was dat 24 procent. Hoewel er geen direct causaal verband valt aan te wijzen tussen die twee verschuivingen – meer vrouwen in de journalistiek en een verandering van de journalistiek – ‘kunnen we op zijn minst veronderstellen dat die twee ontwikkelingen elkaar wel geholpen hebben,’ aldus Deuze. Alle reden om dit te onderzoeken. Dat vrouwen veel vaker op de zachte onderwerpen zitten, is trouwens wel al hard te maken. Zowel uit Nederlands en Amerikaans onderzoek, als uit een studie van de KU Leuven blijkt dat vrouwen op de ‘zachtere’ thema’s gezondheid, opvoeding, cultuur en onderwijs zitten en mannen veel vaker
NR. 11 I 2014 I OPZIJ
35%
van de journalisten is nu vrouw. In 1968 was dat 5%
66%
73%
van het journalistieke management is man
IWMF’S GLOBAL REPORT ON THE STATUS OF WOMEN IN THE NEWS MEDIA
BRONNEN: GLOBAL MONITORING PROJECT, JOURNALISTEN IN NEDERLAND; MARK DEUZE,
van de studenten journalistiek is vrouw
OPZIJ I 2014 I NR. 11
17
OPIN IEMA KERS De beste vrouwelijke
Deze columnisten, schrijvers, journalisten en presentatoren beïnvloeden onze blik op de wereld. Doen ze dat op een andere manier omdat ze vrouw zijn? Zoals het goede opiniemakers betaamt, zijn hun meningen daarover verdeeld. ‘Ons vallen heel andere dingen op in de samenleving’ versus ‘we volgen net als mannen gewoon de actualiteit’. TEKST MARLEEN LEUSSINK, DAPHNE VAN PA ASSEN, MA AIKE SCHOON
20
NR. 11 I 2014 I OPZIJ
dossier opiniemakers
HH
‘IK SCHRIJF HET GRAAG EEN BEETJE PROVOCATIEF OP. HET MOET WEL WAT TEWEEGBRENGEN’
Er zijn mensen die een waas voor hun ogen krijgen als ze alleen al haar naam lezen. Elma Drayer (57), columnist bij Trouw en Opzij, essayist voor Vrij Nederland en commentator bij Radio 1, houdt van polemiek. Door haar boek Verwende prinsesjes zat ze bij lezingen regelmatig tegenover een roedel woedende vrouwen.
OPZIJ I 2014 I NR. 11
‘V
rouwelijke columnisten zouden vooral over vrouwenonderwerpen schrijven – lees: klein leed. Dat vind ik seksistisch, want dat zeiden we ook niet van Martin Bril of Carmiggelt – de uitvinders van het genre. Van hen vonden we dat ze het echte leven zo meesterlijk in woorden vatten. Ik heb er altijd voor gewaakt om in dat genre terecht te komen, al ben ik een enorme liefhebber. Je komt als vrouw nooit meer uit die hoek vandaan en je wil toch serieus genomen worden. Al moet ik ook toegeven dat ik gewoon echt geen grappige zin over mijn kat kan opschrijven. Tegelijkertijd is het zo dat ik, omdat ik vrouw ben, me over bepaalde onderwerpen zoals hoofddoeken of besnijdenis vreselijk opwind – meer
dan een man dat misschien zou doen. Dat zijn niet mijn enige obsessies, hoor – ik heb er meer. Ik kan me vreselijk ergeren aan de heersende domheid en het gemakzuchtig nabouwen van elkaar. En ja, ik ben dan wel zo gemeen dat ik het graag een beetje provocatief opschrijf. Het moet wel iets teweegbrengen. Ik vind het bijvoorbeeld leuk dat je de term “verwende prinsesjes”, de titel van mijn boek, nog steeds hoort als het over Nederlandse vrouwen gaat. In die zin geloof ik inderdaad dat de lezer beter geïnformeerd wordt nu er meer vrouwelijke journalisten zijn; ze zorgen ervoor dat we een completer beeld van de wereld krijgen. D vP
21
4 1 0 2 T N E EV
Neelie Kroes
Irene Rompa
Corinne Dettmeijer
T. OVERBEEKE
I. THEUNISSEN
17 NOVEMBER • THEATER AMSTERDAM
Lodewijk Asscher
Nazmiye Oral
opzij event
Sprankelende ideeën, maatschappelijke thema's en bevlogen talks: de Top-100 machtige vrouwen van Opzij is hét evenement voor vrouwen die verder willen. Voor de zesde keer organiseren we een avond vol inspiratie, muziek, netwerken en natuurlijk de ontknoping: wie is de machtigste van Nederland? Dit alles op een waanzinnige locatie, gepresenteerd door Sophie Hilbrand. Wees erbij! Kaarten v.a. € 24,50
S. LUBBE
L. DEUNK
WWW. OPZIJ.NL/TOP100
Wende
A. S. KESTELEYN
Gratis toegan g? Neem een abonnement
Lilianne Ploumen
Marlies Dekkers
Anna Chojnacka
Zij zijn erbij! En er komen nog veel meer topsprekers. Houd opzij.nl/top100 in de gaten voor updates
‘Ik vond mijn liefde voor muziek terug. Wat een opluchting!’
Wende 44
NR. 11 I 2014 I OPZIJ
interview
Na een periode van stilte heeft Wende de liefde voor haar vak teruggevonden, en treedt ze op met een sterke show over de lichte en donkere kanten van de mens. De tijd van bezinning heeft veel gebracht: ze wil minder hard vechten en weet nu wat haar onheelbare wond is. TEKST FEMKE VAN WIGGEN BEELD INGA POWILLEIT
OPZIJ I 2014 I NR. 00
45
NOOIT MEER BANG OM DOOR DE MAND TE VALLEN Drie op de vier vrouwen hebben er last van: een ernstig gebrek aan zelfvertrouwen. Dat heeft enorme gevolgen voor hun carrière, zo ontdekte bedrijfskundige en coach Vreneli Stadelmaier. Ze schreef er een boek over. Voor Opzij legt ze uit wat er tegen het impostor syndrome te doen is. TEKST VRENELI STADELMAIER BEELD WOUT JAN BALHUIZEN
52
I
n mijn praktijk coach ik niet alleen vrouwen die een tijdelijke dip heb ben, maar vooral ook vrouwen die goed in hun vel zitten en een top positie bekleden. Ze werken als partner bij een advocatenkantoor, in de top van de accountancy, of als CEO en laten zich twee keer per maand door een chauffeur voorrijden om even goed samen te sparren. Regelmatig gaat het in deze gesprekken ook over hoe de volgende stap te zetten en vaak blijken zelfs deze vrouwen dan onzeker te zijn. Rationeel weten ze wel wat ze kunnen. Ze hebben dat ook bewezen, want ze zitten immers op een goede positie. Toch bekruipt hen regelmatig het ge voel dat ze daar eigenlijk niet horen te zitten, dat ze ieder moment door de mand kunnen vallen. Na zeven jaar coachen, begon ik me af te vragen of die onzekerheid niet ook een rol speelt bij de geringe doorstro ming van vrouwen naar de top. Toen ik dertig jaar geleden bedrijfskunde ging studeren, was ik een van de wei nige meisjes: dertig op driehonderd jongens. Bedrijven als Unilever, ABN Amro en AkzoNobel waren ook toen al op zoek naar vrouwen en zetten spe
ciale loopbaanprogramma’s op om hen te begeleiden bij hun carrière. Inmid dels studeren er meer meisjes aan de universiteiten dan jongens, maar werkgevers roepen nog steeds om meer vrouwen. Ze tekenen zelfs convenan ten en hebben diversiteitsmanagers aangesteld. Waarom ontmoette ik overal in het bedrijfsleven welwillende mannen en vrouwen die het probleem wilden tack elen, maar was de top nog even man nelijk en wit als dertig jaar geleden? Lag dat wel enkel aan de machocultuur binnen bedrijven, het old boys net work, de neiging van mannelijke lei ders vooral klonen van zichzelf aan te stellen? Of waren vrouwen er zelf ook debet aan? Ik besloot die onzekerheid te onder zoeken. Ik checkte het bij mijn coaches (er werken dertien coaches voor mijn bedrijf SheConsult) en zij herkenden het allemaal bij hun cliënten. Er bleek zelfs een specifieke naam voor te be staan: het impostor syndrome, in 1978 in de Verenigde Staten voor het eerst beschreven door de klinisch psycholo gen Pauline Clance en Suzanne Imes. Het impostor syndrome beschrijft de
NR. 11 I 2014 I OPZIJ
werk
Anouk Zwart (29), accountmanager bij een e-Marketingbureau
‘I ‘Presentaties geven vind ik vreselijk, ook al zegt mijn baas dat ik het prima kan’
OPZIJ I 2014 I NR. 11
k ben altijd verlegen en onzeker geweest, keek de kat uit de boom en bleef graag wat op de achtergrond. Waardoor dat komt, weet ik niet. Mijn zusje en ik zijn allebei als baby uit Colombia geadopteerd, maar zij heeft totaal het omgekeerde. Het heeft dus niet met mijn opvoeding te maken. Ik moet regelmatig een presentatie of workshop geven en daar zie ik dan vreselijk tegenop. Zo erg dat ik er het liefst niet zou zijn. Mijn handen trillen en ik kom niet uit mijn woorden. Hoewel ik commerciële economie heb gestudeerd, denk ik op dat moment dat ik niets weet. Ik denk dan: nu val ik door de mand, nu blijkt dat ik niet genoeg kennis in huis heb. Het wordt een heel klein beetje minder doordat ik mezelf dwing om het toch te doen. En doordat ik een baas heb die op me in praat en me herinnert aan eerdere presentaties die goed gingen. ‘Je kunt het, doe het gewoon,’ zegt hij dan. Laatst moest ik een presentatie geven voor een groep Chinezen en dan maak ik me weer zorgen over mijn Engels. Dan zegt hij: ‘Ik denk dat van alle mensen in de vergaderzaal, jij het beste Engels spreekt.’ Het is en blijft een kwestie van doen, van bluffen.’ DvP
53
psychologie
Sweet dreams Slaapproblemen beïnvloeden je leven dag én nacht. Wie uitgeput bij de huisarts aanklopt, krijgt meestal slaappillen voorgeschreven ondanks het verslavingsgevaar en de nare bijwerkingen. Zonde, want er zijn betere opties, zeggen deskundigen. TEKST ALIES PEGTEL BEELD LEENDERT MASSELINK
S
chrijfster Yasmine Allas kon jarenlang niet in slaap vallen. Uit vrees uren te woelen en naar het plafond te staren, ging ze pas om half twee naar bed. De laatste jaren komt ze wel in slaap, maar nu slaapt ze niet door. Als ze eenmaal wakker wordt, dan slaapt ze niet meer in. ‘Ik dwing mezelf om tot een uur of zeven in bed te blijven,’ vertelt ze. ‘Dan lig ik gewoon stil. Er schiet van alles door je hoofd, maar ik probeer juist zo weinig mogelijk te denken. Het zijn zinloze uren waarmee ik als schrijfster ook niets kan. Uitgerust voel ik me nooit.’ Zolang ze zich kan herinneren kampt Allas met slaapproblemen. In het verleden ging ze naar de dokter, die elke keer weer slaapmiddelen voorschreef. Dertien jaar geleden gooide ze alle pillen ineens weg. ‘Ik had er genoeg van, de dosering werd steeds hoger. Op het laatst zat ik op dertig milligram Temazepam per nacht. Overdag voelde ik me suf. Dat is verbeterd sinds ik geen pillen meer slik.’ Allas probeerde van alles. ‘Yoga, kalmerende thee of een glas warme melk: allemaal onzin. Inmiddels heb ik mijn slapeloosheid geaccepteerd. Ik denk: als ik slaap, dan slaap ik en anders maar niet. Als meisje sliep ik al heel licht, net als mijn moeder, die had het
OPZIJ I 2014 I NR. 11
ook. Ik heb weleens gedacht dat ik nooit in een echte diepe slaap beland, dat ik me altijd in een soort waakstand bevind. Maar ik ben gestopt met zoeken naar de oorzaak. Als ik erover ga nadenken, wordt slapen weer een issue en dat wil ik voorkomen. Het meeste baat heb ik bij sporten; ik ga iedere dag naar de sportschool.’
Yasmine Allas ‘Het is alsof ik me altijd in een soort waakstand bevind’
U
it het verhaal van Allas blijkt wel dat slapeloosheid een ingrijpend probleem is. Uniek is het zeker niet. In antwoord op een recente enquête van het Fonds Psychische Gezondheid, antwoordde maar liefst 62 procent van de bijna 9400 ondervraagden dat ze zich ’s ochtends meestal niet uitgerust voelen. En ruim 80 procent zei door slaapproblemen soms of regelmatig minder goed te presteren op het werk of op school. Doordat ze niet voldoende uitrusten, hebben slapelozen last van extreme vermoeidheid en zijn ze prikkelbaar en labiel. De ideale slaapduur varieert per mens, maar tussen de 5,5 uur en 9 uur is zeker wel noodzakelijk. Slaap is nodig
voor het herstel van lichaam en geest. De wetenschap heeft de laatste jaren ook meer aandacht voor slaapproblemen als oorzaak van aandoeningen, en niet louter als symptoom. ‘Het wordt steeds duidelijker dat slapeloosheid uiteindelijk kan leiden tot angstklachten en depressie,’ zegt Annemieke van Straten, hoogleraar klinische psychologie aan de Vrije Universiteit. Een combinatie van (neuro-)biologische en sociale factoren beïnvloeden de slaap. In het geval van slapeloosheid spelen meerdere factoren mee, één aanwijsbare reden is er meestal niet. Allerlei onderzoeken laten zien dat vrouwen relatief gevoeliger zijn voor slaapproblemen. Opmerkelijk is dat mannen hun slaap positiever inschatten dan vrouwen. Uit onderzoek van het Erasmus Medisch Centrum blijkt dat mannen slechter of korter slapen dan ze zelf denken. Vrouwen slapen beter, terwijl zij juist denken minder goed te slapen. Engelse onderzoekers ontdekten dat de wijze waarop vrouwen hun nachtrust zelf ervaren, sterk afhangt van hoeveel zorgen ze hebben en van de manier waarop hun man en kinderen slapen. Daarnaast spelen hormonen bij vrouwen een rol. ‘Gedurende de levensfasen verandert de slaap, bij het
61