Feministisch maandblad nr. 12 december 2014 43ste jaargang prijs € 5,25
EXTRA DIK
Mabel van Oranje, Matthijs van Nieuwkerk, Youp van ’t Hek met een ode aan hun topvrouw Sint, let op!
SPEELGOED verandert
het brein van je kind
BOTOXDILEMMA?
Proud to be oud
2014
MACHTIGE VROUWEN De nummer 1: charismatisch, toegankelijk én een control freak Herna Verhagen, CEO PostNL
14 vanaf
Opzij’s Top-100 + nummer 1 Herna Verhagen: ‘Ik ben nog lang niet klaar’
25 vanaf
Mabel van Oranje, Matthijs van Nieuwkerk en vele anderen over hún topvrouw
40
Rotaryclub voor vrouwen: ‘De meesten van ons hebben een stevige functie’
64
Roze Playmobil-prinsessen versus garages: speelgoed beïnvloedt het kinderbrein 2
NR. 12 I 2014 I OPZIJ
in
36
DECEMBER
Dossier: Top-100 machtige vrouwen
14 Winnaar Herna Verhagen: ambitieus en benaderbaar 21 Zo kwam de jury tot haar keuze 22 De grote lijst van machtige vrouwen 25, 27, 29, 31, 33 BN’ers over hún topvrouw 36 Neelie Kroes wint de Oeuvreprijs Machtige Vrouwen
Neelie Kroes wint eerste Opzij Oeuvreprijs
52
Verhalen van Opzij 40 48 52 56 60 64 70 76 97
Interview FNV-topvrouw Jennifer Meyer
56
Europese Vrouwenrotaryclubs op stap in Amsterdam Kantoorpolitiek in 8 stappen Jennifer Meyer (FNV Vrouw): ‘Ik een rolmodel? Ja, toch wel’ Botoxdilemma: ‘Wie mooi moet zijn, moet anders leren kijken’ Zelf een game maken - coding voor meisjes ‘Aanleg’ voor meisjesspeelgoed bestaat niet Is de scorende Oost-Duitse vrouw een mythe? Ntando Cele en haar alter ego’s Bianca White en Vera Black Ivo van Hove over de vrouwen in zijn leven
De wereld van Opzij
7 Nieuws & opinie 9 Sheila Sitalsing over vrouwenmacht in Rwanda
Boeken & cultuur van Opzij
76
Ntando Cele & het Hollandse racisme OPZIJ I 2014 I NR. 12
COVERBEELD LINELLE DEUNK • HAAR & MAKE-UP ELLEN VAN EXTER
Botoxen of toch maar blij zijn met jezelf?
82 Interview met Halina Reijn en Chris Nietvelt 85 Vergeet toch die eeuwige jeugd, schrijft Susan Nieman 87 Eva Menasse’s ingenieuze Quasikristallen
De columns van Opzij 4 Voorwoord 47 Myrthe Hilkens
Service etc. van Opzij
39, 94, 96 Events en aanbiedingen voor (nieuwe) abonnees 99 Colofon & volgende maand
39
3
14
NR. 12 I 2014 I OPZIJ
top-100
‘DE TOEKOMST IS AAN wie durft te DROMEN’
1
De machtigste vrouw van Nederland Herna Verhagen, CEO PostNL OPZIJ I 2014 I NR. 12
15
Op weg naar het Amsterdam Dance Event 2014 - bij uitzondering met chauffeur
Ze beantwoordt tweehonderd mails per dag, vindt dat je om de top te bereiken best om dingen kan vragen, barst van het charisma, maar is ook een ontzettende control freak. Herna Verhagen (48) is de machtigste vrouw van 2014. ‘Een eer. Maar ik ben nog lang niet klaar.’ TEKST MA AIKE SCHOON BEELD LINELLE DEUNK
16
G
een hokjes en vaste werkplekken op deze bovenste verdieping van een enorme kantoortoren in Den Haag maar open ruimtes. Lange tafels met computers, met achter één van die computers Herna Verhagen, CEO van PostNL. De machtigste vrouw van Nederland, gewoon op haar flexplek, naast het directiesecretariaat. Later, in een vergaderzaal, trilt om de paar minuten haar telefoon. Ze let er nauwelijks op, kijkt sporadisch en drukt af en toe wat weg. Misschien zijn het wel de honderden mails die ze per dag ontvangt, van werknemers bijvoorbeeld. Daarvan heeft ze meteen bij haar aanstelling in 2012 gezegd dat ze ze graag ontvangt. ‘Ik heb mijn e-mailadres expres duidelijk op ons intranet staan. Iedereen moet me kunnen benaderen.’ Het idee erachter: ze wil graag mensen ‘verbinden en transparant zijn’. Inhoudsloze managementtermen, zou een cynicus stellen, ware het niet dat het bij Verhagen resulteert in zo’n tweehonderd e-mails per dag, die ze goeddeels zelf wegwerkt. Wat zij ‘trans-
parant’ noemt, is de introductie van het nieuwe werken in het hoofdkantoor, waarbij niemand een vaste computer heeft. Ook niet de directie, al gaat het gerucht dat men toch niet snel achter haar computer durft te gaan zitten. Of het feit dat ze topmanagers van de divisie post laat werken op de divisie pakketten en vice versa - twee totaal verschillende werelden. Verbinden, noemt ze dat. Gevraagd of een dergelijke move haar niet riskant leek, met mannen die al tig jaar in dezelfde functie zaten, antwoordt ze dat ze vierkant achter haar theorie staat. En dat die overal op toepasbaar moet zijn.
H
et legt haar geen windeieren. Herna Verhagen wist binnen een paar jaar het geplaagde postbedrijf in rustiger vaarwater te brengen. Toen ze voorganger Harry Koorstra na diens conflict met de raad van commissarissen in 2012 opvolgde, lag PostNL al langere tijd zwaar onder vuur. Het bedrijf kampte met een enorm pensioengat, de inkomsten liepen terug en er stond een zwaar bekritiseerde reorganisatie op stapel. Ze draaide allereerst die reorganisatie terug en verlegde de focus van PostNL van het verlieslijdende briefverkeer naar e-commerce, gewoon ‘pakketjes voor mensen zoals u en ik,’ pleegt ze in interviews te zeggen. Er wordt wel gereorganiseerd, maar met instemming van de vakbond. Er kwam een nieuwe cao, er wordt tot zeker 2016 geen dividend uitgekeerd, en ook niet onbelangrijk: ze kreeg het politiek voor elkaar dat op maandag geen post meer bezorgd hoeft te worden. Dat levert een besparing van miljoenen euro’s op.
NR. 12 I 2014 I OPZIJ
top-100
Even voorbespreken met Giel Beelen
Niet voor niets ziet de jury van de Opzij Top-100 haar als machtigste vrouw van 2014. PostNL is de grootste particuliere werkgever van Nederland, met 59.000 werknemers, en staat model voor problemen waar het gehele Nederlandse bedrijfsleven zich mee geconfronteerd ziet: jarenlange recessie, toegenomen flexibilisering, bezuinigingen, reorganisaties. Dat ze ondanks alles toch voorzichtig positieve resultaten mag noteren, is volledig aan haar te danken, meent de jury. ‘Niet alleen een uitstekend leider, bouwer en verbinder; Herna Verhagen weet op zeer sympathieke wijze ook de vrouwenzaak op een natuurlijke en gezaghebbende manier naar voren te brengen. Ze behoort tot de nieuwe generatie topvrouwen, die nieuw leiderschap en een sterke inhoud moeiteloos combineert.’ ‘Een enorme eer,’ vindt ze. Om er snel aan toe te voegen: ‘Maar we zijn er nog lang niet.’
EEN OUD-WERKNEMER
‘DE ONDERLIGGENDE BOODSCHAP WAS: je kunt dit doen, EN ANDERS IS DAAR HET GAT VAN DE DEUR’ OPZIJ I 2014 I NR. 12
Haar missie is een financieel gezond PostNL. Maar ook een cultuurverandering bij het bedrijf, dat bekend stond om z’n klaagcultuur. Vandaar de onophoudelijk trillende telefoon en de opengebroken kantoortuinen. Een oud-werknemer: ‘Er waren genoeg mensen met goede ideeën bij PostNL, maar veel managers hielden stug vast aan hun eigen kpi’s (key performance indicators) - de zaken waarop ze afgerekend werden. Ze keken niet verder dan hun eigen afdeling. Zij heeft dat heel goed weten te veranderen en gezegd: ik denk dat we hier, met z’n allen, naartoe moeten. Vervolgens heeft ze geprobeerd iedereen mee te krijgen, maar ze was niet bang harder te zijn dan haar voorganger. Ze ging aan de slag met de honderd hoogste managers van het bedrijf, die soms totaal ander werk kregen. De onderliggende boodschap was: je kunt dit doen, en anders is daar het gat van de deur.’
cv 1988: Studie Nederlands recht 1991: Studie personeelswetenschappen 1993: Begint bij PTT Post als sales manager 1996: Directeur Mailprofs (onderdeel van PTT Post) 1999: Directeur Key Accounts PTT Post 1999: Studie international management, Insead 2003: Commercieel directeur TPG Post 2004: Studie economics, Londen School of Economics 2007: Managing Director HR TNT Post 2008: Lid van de raad van commissarissen van SNS REAAL N.V. 2008: MBA, Stanford University 2010: Lid raad van commissarissen Nutreco N.V. 2011: Lid raad van bestuur PostNL, verantwoordelijk voor internationale pakketten 2012: Voorzitter raad van bestuur PostNL
‘K
roonprinses’ Verhagen - door haar duizelingwekkend snelle klim naar de top gold ze al jaren als de gedoodverfde opvolger van CEO Koorstra - is
17
1
L.DEUNK
CEO’s en leden van raden van bestuur: deze vrouwen dragen directe bestuurlijke verantwoordelijkheid.
Herna Verhagen (48) CEO PostNL. Loodst dit AEX-bedrijf door zwaar weer en draaide succesvol een omstreden reorganisatie terug. Profileert zich daarnaast met een portefeuille van zware commissariaten, waaronder Nutreco. In Quote: ‘Ik ben me bewust van mijn voorbeeldfunctie.’ (é was 3)
2
3
T. ANEMA
Else Bos (54) CEO PGGM. Beheert een pensioenpot van 134 miljard euro. Ze stippelde haar carrière niet uit: ‘Toch zie ik achteraf wel een rode draad in mijn loopbaan. Ik ben voor steeds grotere vermogens verantwoordelijk geweest.’ (Elsevier) (ê was 1)
Nancy McKinstry (55) CEO Wolters Kluwer. De uitgever hervormt zich onder haar leiding rap en blijft winstgevend. ‘Technologische ontwikkeling zou een bedreiging kunnen zijn, maar tot nu toe heeft die voor ons alleen maar tot kansen geleid.’ (Beleggers Belangen) (ê was 2)
22
M. DIJKSTRA
4
Angelien Kemna (57) hoofd beleggingen bij de Algemene Pensioen Groep. Verantwoordelijk voor de pensioenen van vele Nederlanders. Ze gaat altijd voor stabiliteit, stelt ze in De Telegraaf: ‘Ik zal nooit ergens geld insteken als dat niet voldoende rendement oplevert.’ (è was 4)
5 Thessa Menssen (47) financieel directeur van Koninklijke BAM Groep, commissaris bij PostNL en Vitens. ‘Ik haat quota, maar ben er wel een voorstander van. In de hoop dat we ze daarna zo snel mogelijk weer kunnen afschaffen.’ (NRC Handelsblad) ( « nieuw)
6
A. DE WITTE
BEDRIJFSLEVEN
Caroline Princen (48) lid raad van bestuur ABN Amro, verschillende toezichthoudende functies, sinds dit jaar UMC Utrecht: ‘Het is nuttig voor bestuurders om zelf toezichthouder te zijn. Leren afstand houden, draagt bij aan je eigen leiderschap.’ (Elsevier) (ê was 5)
8 De gedreven Leni Boeren (50) komt uit een gereformeerd gezin en moest in haar jeugd rokken dragen. Ze wilde liever broeken aan, dus nam ze op haar 16de een baantje om die zelf te kunnen betalen. Ze behoort tot de raad van bestuur van Robeco en zette Pink Capital op, een informeel vrouwennetwerk dat bijeenkomsten organiseert met de naam Dames & Dilemma’s. Boeren werkte tot vier dagen voor de geboorte van dochter Elisa nog: ‘Ach, negatieve reacties krijg je altijd als je iets doet wat afwijkt, wat maatschappelijk minder gebruikelijk is. Dat ik meer dan fulltime werk, is ook niet voor iedereen te begrijpen. Maar ik durf mijn eigen weg te gaan.’ (FD) ( « nieuw)
9 Karin Bergstein (47) lid raad van bestuur ASR, commissaris ArboNed. Wist na haar sabbatical van het bankleven: ‘Ik wil niet te ver van het primaire proces afstaan. Nu bij ASR kan ik ook echt richting geven aan de ontwikkeling.’ (AMplus) ( « nieuw)
10 7 Dorothee van Vredenburch (50) lid van bestuur NN Group, ING. Begon als 27-jarige een bureau voor financiële communicatie. Toen ze het verkocht aan Citigate werd ze van werkgever weer werknemer. In FD: ‘De salarisstrookjes maakte ik de eerste maanden niet open.’ ( « nieuw)
Manon van Beek (44) directeur Nederland bij het Amerikaanse organisatieadviesbureau Accenture, levert diensten aan bijvoorbeeld Philips en ASML. ‘Om weer voorop te lopen met innovaties hebben we niet zozeer behoefte aan nieuwe technologie. Sectoroverstijgende samenwerking is belangrijker.’ (Management Scope) ( « nieuw)
NR. 12 I 2014 I OPZIJ
top-100 TOEZICHTHOUDERS
1
CORBINO
Deze lijst is nieuw: het aantal vrouwelijke (beroeps)commissarissen groeit gestaag.
2
E. FECKEN
Marike van Lier Lels (55) beroepscommissaris. Indrukwekkende lijst met onder andere KPN, Eneco, Reed Elsevier, Imtech. Houdt van techniek en grote projecten: ‘Me breder oriënteren en meer informatie krijgen dan alleen via de officiële stukken is voor mij essentieel.’ (Management Scope)
Na achttien jaar van verschillende bestuurlijke topfuncties bij Shell besluit Margot Scheltema (60) om haar internationale carrière te onderbreken. In Management Scope: ‘Ik wilde terug naar Nederland, vanuit het verlangen om weer ergens onderdeel van te zijn en geen bezoeker meer.’ Ze krijgt haar eerste commissariaat Triodos aangeboden, gevolgd door het Rijksmuseum. ‘Ik vond het boeiend om meer dan één functie tegelijk uit te oefenen.’ Na het verzoek overheidscommissaris van ASR te worden, hakt ze de knoop door en wordt fulltime toezichthouder. Haar enorme portefeuille (met ook: TNT Express, Schiphol, Lonza, audit commissie ABP) geeft haar vrijheid: ‘Je bent onafhankelijk, het is niet je enige broodheer.’
OPZIJ I 2014 I NR. 12
3 Annemiek Fentener van Vlissingen (53) president-commissaris van SHV Holdings, waarvan de aandelen voor ongeveer 60 procent in handen van de familie zijn. Toezichthouder bij Heineken en De Nederlandsche Bank. Als enige van de familie nog actief bij het bedrijf, mijdt de publiciteit.
4 Pamela Boumeester (56) commissaris bij Ziggo, Heijmans, Jaarbeurs Utrecht, Ordina en Persgroep Nederland. Moest wegens te veel commissariaten Delta Lloyd laten vallen voor de overstap naar Ziggo. ‘Boardrooms worden bezet door overwegend blanke heteromannen.’ (Management Scope)
7 Annet Aris (56) hoogleraar mediastrategie bij INSEAD. Commissariaten bij Sanoma, ASR Verzekeringen, heftruckfabrikant Jungheinrich en Kabel Deutschland. ‘Ik heb geen vaste doelen waar ik naartoe werk. Mijn leven wordt geleid door serendipiteit.’ (FD)
8 Charlotte Insinger (49) overheidscommissaris SNS Reaal. Bezit een rijk aantal commissariaten: Vesteda Groep, Rijnland Zorggroep, Ballast Nedam, Diergaarde Blijdorp en raad van toezicht Lucht Verkeersleiding Nederland. ‘Een vrouw laat toch een ander geluid horen dan een man - menselijker.’ (Elsevier)
5
9
Jacqueline Tammenoms-Bakker (60) commissaris TomTom, verder internationaal profiel met Tesco PLC (Groot-Brittannië), Vivendi (Frankrijk) en CNH Industrial (Italië). Geen lijstjestijger: ze wordt in veel tops over het hoofd gezien, maar dat is volgens deskundigen ten onrechte gezien haar staat van dienst.
Carin Gorter (51) commissaris bij ING Groep, en verder breed geprofileerd toezichthouder, ook non-profit. ‘Ik vind het wijs om enigszins paal en perk te stellen aan het aantal commissariaten. Toezicht houden vereist tijd en aandacht.’ (Zorgvisie)
6 Alexandra Schaapveld (56) commissaris Société Générale, Vallourec, Holland Casino en Bumi. Zet haar vrouw-zijn soms in: ‘De ene keer haal je iemand over met ferme stem. De andere keer door met een glimlach te zeggen: “Ach, doe het dan voor mij”.’ (De Volkskrant)
10 Tineke Bahlmann (64) hoogleraar Universiteit Utrecht, commissaris Stedin en MVO Nederland, raad van toezicht Maasstadziekenhuis. ‘Ik heb een gevoelsmatige weerstand tegen bureaucratie en wil mensen de ruimte geven voor eigen verantwoordelijkheid.’ (Management Scope)
23
2
S. STOEPKER
Sigrid van Aken (44) operationeel directeur van Novamedia, de overkoepelende organisatie van de Goede Doelen Loterijen. ‘Ik ben oprecht trots op de rol van goededoelenloterijen. Het maatschappelijk belang is mijn drive en dat neemt alleen maar toe in deze tijd van bezuinigingen.’ (Red) (è was 1)
Adriana Esmeijer (48) directeur van het Prins Bernhard Cultuurfonds, dat jaarlijks vierduizend projecten op cultureel gebied ondersteunt. Zegt in BN/De Stem: ‘Pas de laatste jaren zijn de mensen ervan doordrongen geraakt dat cultuur, net als zeehondjes, een goed doel is waar je geld aan kunt geven.’ (è was 2)
3 Farah Karimi (54) algemeen directeur Oxfam Novib. In FD: ‘Als ik zie hoe vrouwen in arme landen ondanks geweld en discriminatie opstaan en het initiatief grijpen, inspireert mij dat enorm. Als wij hen hoe dan ook kunnen steunen, moeten we dat doen.’ (é was 7)
24
Monique van ’t Hek (62) directeur Plan Nederland. Zette zich dit jaar onder meer in voor de campagne Don’t Look Away, om Oranjefans in Brazilië te waarschuwen voor kinderprostitutie. ‘Het kan maar duidelijk zijn: blijf met je tengels van kinderen af.’ (AD) (é was 5)
5 Tineke Ceelen (51) directeur van Stichting Vluchteling. Ze reist de hele wereld over met maar één doel: inventariseren hoe ontheemden het beste geholpen kunnen worden. ‘Mijn eerste reis voor Stichting Vluchteling was naar Liberia, waar de burgeroorlog toen op zijn hoogtepunt was. Ik zal nooit vergeten dat ik daar een meisje zag zitten dat had gezien hoe haar vader werd onthoofd, en die vervolgens drie dagen met dat hoofd op haar schoot had gezeten. Bevel van de generaals. Van zulke kinderen vraag je je af: hoe moeten die ooit de kracht vinden om het leven weer beet te pakken? Zulke beelden blijven je de rest van je leven bij.’ (Het Parool) (ê was 4)
6 Willemijn Verloop (44) vooral bekend als oprichter van War Child Nederland, maar nu directeur van Social Enterprise NL. Gaf in het AD dit advies aan vrouwen: ‘If you think you’re too small to have an impact, try going to bed with a mosquito. Komt van Anita Roddick, van The Body Shop.’ (é was 10)
R. BEUSKER
7
Sylvia Borren (64) directeur van Greenpeace Nederland, waar stafleden dit jaar het ontslag eisten van pendelend directeur Husting. Borren reageerde: ‘Ik kan invoelen wat onze medewerkers meemaken, maar ik hou niet van een volksgericht.’ (de Volkskrant) (é was 8)
8 Eveline Aendekerk (43) directeur van dance4life, dat het 10-jarig bestaan vierde met een dancefeest in het Concertgebouw. De wereld verbeteren is belangrijk, maar het moet ook leuk en toegankelijk zijn, vindt dance4life. ‘Goed doen met een glamoursausje,’ noemt Aendekerk het in Het Parool. (é was 9)
9 Gea Broekema (57) directeur Alzheimer Nederland. Noemt zichzelf op de website een ‘bouwer’: ‘De mouwen opstropen en er met z’n allen tegenaan. Dat komt goed van pas bij Alzheimer Nederland, want er valt nog veel te winnen. Slimme oplossingen en betrokkenheid, daar ga ik voor.’ ( « nieuw)
10
A.S. KESTELYN
1
R. BEUSKER
Traditiegetrouw is de goede doelensector er een waarin veel vrouwen succesvol zijn.
4
B. BRONSHOFF
GOEDE DOELEN
Anna Chojnacka (35) bestuursvoorzitter en oprichter 1%Club: een crowdfundingplatform voor ontwikkelingssamenwerking en ideeën die de wereld beter maken. In Opzij vertelt ze dat ze op haar 10de het besluit nam: ‘Ik ga never ever klagen en ik ga mijn leven veranderen als het me niet bevalt.’ ( « nieuw)
NR. 12 I 2014 I OPZIJ
top-100
REPORTERS
‘Willemijn is een prachtig mens. Het planten van één zaadje kan een wereld van verschil maken, zegt ze altijd’
Prinses Mabel van Oranje over Willemijn Verloop, oprichter van Social Enterprise en nummer 6 op de lijst Goede doelen.
ILLUSTRATIE BERTO MARTINEZ
‘I
k leerde Willemijn in 1994 kennen, toen ze bij de European Action Council for Peace in the Balkans kwam werken. Ze was gedreven en toegewijd om zich met de grote vraagstukken oorlogsmisdaden, internationaal recht en vredespolitiek bezig te houden, maar werd echt gepassioneerd toen ze tijdens een reis naar Bosnië (dat toen een oorlogsgebied was) leerde over de psychische trauma’s van kinderen in oorlogssituaties, en wat je daaraan kunt doen. Dit leidde tot de oprichting van War Child Nederland. Willemijn bezit de gave om haar vinger op een zwakke plek in de maatschappij te leggen, en vervolgens met heel haar hart en ziel een organisatie op te bouwen om deze tekortkomingen (Willemijn ziet ze waarschijnlijk als “kansen”) aan te pakken. Ze is doelgericht, pragmatisch en intelligent. Ze begrijpt dat verschillende maatschappelijke krachten moeten samenwerken om grote veranderingen te bewerkstelligen – en weet met haar aanstekelijke enthousiasme al die diverse mensen en organisaties te mobiliseren voor het grotere doel. Naast haar passie wordt
OPZIJ I 2014 I NR. 12
ze daarbij geholpen door haar enorme overtuigingskracht en charisma. Eigenschappen die als een magneet werken. Ik vind het moedig dat Willemijn besloot niet eeuwig bij het succesvolle War Child te blijven; dat de organisatie na vijftien jaar zonder haar directe leiderschap verder kon. Ik vind het nog veel knapper dat het haar vervolgens gelukt is om opnieuw iets nieuws en potentieel heel groots op de kaart te zetten: sociaal ondernemerschap. Een voorheen genegeerd onderwerp dat nu erkend wordt door de Nederlandse politiek, ondernemers en maatschappij. Ik ben ervan overtuigd dat zowel het platform als het fonds dat Willemijn heeft opgezet ter ondersteuning van innovatieve sociale ondernemers bij zullen dragen aan het slechten van belangrijke maatschappelijke hiaten. Willemijn is een prachtig mens en bezield sociaal ondernemer. Bij War Child zei ze regelmatig dat het planten van één zaadje een wereld van verschil kan maken. Ik moedig allen aan om het zaadje dat sociaal ondernemerschap heet met haar te laten groeien. Om samen met Willemijn het verschil te maken.’
25
OEUVRE
PRIJS Ze is hét rolmodel van vrouwen van nu: Neelie Kroes is al bijna vijftig jaar op topniveau succesvol – als staatssecretaris, minister, bestuursvoorzitter, zakenvrouw en eurocommissaris – en heeft zich daarbij onophoudelijk ingezet voor de carrières van vrouwen. Opzij reikt dan ook de allereerste Oeuvreprijs Machtige Vrouwen uit aan de vrouw die immer stijlvol respect en ontzag weet af te dwingen.
‘N
‘I
k zie mezelf niet als machtige vrouw. Ik gebruik dat woord sowieso niet omdat ik het associeer met het gesloten idee van een old boys network. Het gaat om invloed hebben, of beter nog: invloed krijgen. De invloed wordt je door anderen ‘gegeven’ en je deelt deze invloed ook met anderen. Dan ben je effectief. Ik hoop dat de lijst van Opzij ertoe bijdraagt dat ook vrouwen nog zichtbaarder en herkenbaarder worden als invloedrijke personen. Een smart girls network, of beter nog: een invloedrijk gemengd netwerk creëren. Als ik daaraan een bijdrage kan leveren door deze prijs te accepteren, dan doe ik dat graag.’
36
HH
Reactie Neelie Kroes: Advocaat Oscar Hammerstein over zijn vriendin, eurocommissaris Neelie Kroes, winnaar van de Oeuvreprijs Machtige Vrouwen.
eelie is leeftijdloos. Veel mensen hebben zoiets van: “Ik ben nu 50 of 60, ik wil niet meer.” Dat heeft zij helemaal niet. Ze heeft enorme bewondering voor jonge mensen, ze kijkt niet omhoog, maar omlaag en zegt: “Dat wat zij doen, wil ik ook kunnen.” Haar geïnteresseerde levenshouding is een voorname reden waarom ze nu weer zoveel heeft bereikt met de portefeuille digitale agenda; ze is gebiologeerd door nieuwe ontwikkelingen. Ze heeft een scherp oog voor talent en schenkt capabele jongeren in haar omgeving veel vertrouwen. Zij is de vrouw van de grote lijn: ze wil alles ongeveer weten en dan beslist zij waar het naartoe moet. Heeft ze eenmaal een beslissing genomen, dan wijkt ze niet af van dat pad.
NR. 12 I 2014 I OPZIJ
top-100
ILLUSTRATIE BERTO MARTINEZ
‘Toen mijn zusje overleed, belde Neelie me meteen en zei: “Ik ben je nieuwe zusje”’
In Nederland zeggen ze wel: een man is succesvol als hij zoveel verdient dat zijn vrouw het geld niet kan opmaken, een succesvolle vrouw is iemand die zo’n man vindt. Zo zit Neelie totaal niet in elkaar, ze heeft vrijwel alles opzij gezet voor haar werk. Zolang ik haar ken, werkt ze meer dan fulltime. Soms komt ze op zaterdag naar me toe in Amsterdam. Dan neemt ze plaats aan het bureau tegenover het mijne, hier op mijn kantoor aan de Herengracht. Ze zet haar bril op haar neus, en dan gaat ze stukken zitten lezen. Als ik iets voor haar kan doen in onze vriendschap, dan is het dat ik uitjes zoek waarbij Neelie tot rust komt. Het liefst gaan we naar een concert, de opera of een film; gelegenheden waarbij ze niet aangesproken kan worden.
OPZIJ I 2014 I NR. 12
Anders begint er altijd wel weer iemand tegen haar aan te praten over een of ander probleem, waardoor zij weer in haar hoofd moet gaan graven. Ik weet dat dit een van de redenen is waarom ze zich soms niet onder de mensen beweegt, omdat ze even helemaal geen drukte wil. Ze heeft ook een hekel aan lange diners. geeft niet veel om eten en het moet haar niet te lang duren. We kennen elkaar sinds eind 1990. Zij was net president-commissaris van het IT-bedrijf Newtron, ik was advocaat van de eigenaar Willem Smit. Kerstavond hebben we destijds bij haar thuis in Wassenaar doorgebracht omdat we aan het werk waren. Er was een klik, misschien ook omdat we allebei uit Rotterdam komen. De laatste jaren heeft onze vriendschap zich verdiept, eigen-
lijk vanaf het moment dat mijn zusje overleed. Neelie belde me meteen en zei: “Ik ben je nieuwe zusje.” Sindsdien spreken we elkaar dagelijks, net als mijn zus en ik dat altijd deden. Een betere vriend dan Neelie is niet te vinden, ze is ongelooflijk trouw en loyaal. Haar energie is tomeloos. Ze belt me weleens ’s ochtends om kwart over zes, half zeven, en dan vindt ze het gek als ik soms niet opneem. Ik heb vaak moeite om bij te houden waar ze zit. “Ben je al in Straatsburg? Zit je nog in Madrid, ben je al terug uit Boedapest, Athene, Moskou, Parijs?” Mensen die in een dorp wonen zijn dorpelingen, mensen die de wereld over reizen, worden wereldburgers. Neelie is de grootste Europeaan van Nederland.’ (AP)
37
KONKELEN bij de KOFFIEAUTOMAAT
48
NR. 12 I 2014 I OPZIJ
werk
Mannen vinden het vanzelfsprekend, vrouwen gruwelen ervan: kantoor politiek. Maar zonder een beetje paaien en slijmen kun je een carrière wel op je buik schrijven. Word wakker en ontwikkel dat politieke bewustzijn. TEKST DAPHNE VAN PA ASSEN
W
ie zich ergert aan de collega die vrijdagmiddag om half vijf naar de Vrijmibo trippelt, ook al is werk nog lang niet af (want dat is het nooit): stop daarmee. Die collega heeft het waarschijnlijk bij het rechte eind. Werk gaat helemaal niet alleen over taken en targets halen. Om goed te kunnen functioneren, moet je weten hoe de hazen lopen en waar de ratten zitten. En daarvoor heb je politiek bewustzijn nodig. Het Amerikaanse Center for Creative Leadership (CCL) dat kantoren heeft over de hele wereld, is er zeer uitgesproken over. In hun white paper over Women and political savvy stellen ze dat de weerzin om aan kantoorpolitiek te doen een belangrijke reden is dat vrouwen blijven steken in het middenmanagement en niet hogerop komen. Vrouwen ervaren organisaties als politieker en hebben veel negatievere associaties bij dat fenomeen dan mannen, aldus de onderzoekers. ‘Het is een cliché, maar waar: vrouwen denken echt dat als ze maar heel hard werken, ze zichzelf wel in de kijker spelen,’ zegt Linda van der Wal, psycholoog en schrijver van Kantoorgeheimen. De Vlaamse psycholoog Els Deboutte biedt met haar bureau Elsewhere Consulting tweedaagse trainingen Kantoorpolitiek voor vrouwen aan. Ook zij beaamt: ‘Vrouwen zijn trots op zichzelf als ze alles op rolletjes laten lopen. Maar dat ziet dus niemand, als alles vanzelf gaat. Strategisch kan het handig zijn om alles juist eens een keer flink in de soep te laten lopen en het daarna op te lossen. Dan maak je jezelf zichtbaar.’ Daar heb je wel een beetje politieke bravoure voor nodig. Hoe ontwikkel je dat?
STAP 1
OBSERVEER JE OMGEVING
De white paper en de beide psychologen zijn het eens: het begint met achterhalen wie invloed heeft in het bedrijf en wie over informatie beschikt. ‘Leun in een vergadering eens achterover en observeer als was je een antropoloog,’ adviseert Van der Wal. ‘Wie is het meest aan het woord? Wie neemt
OPZIJ I 2014 I NR. 12
fysieke ruimte in, hangt achterover in zijn stoel en laat zijn lach schallen (op de werkvloer ook wel testosteronlach genoemd, red.)? Naar wie wordt geluisterd, wiens ideeën komen erdoor en wie is de stille kracht?’ Ook als bepaald gedrag ineens verandert, of als processen plots anders lopen, kan dat een signaal zijn. Lees je omgeving en probeer je overpeinzingen te valideren bij anderen.
STAP 2
KEN DE JUISTE MENSEN
Door banden aan te knopen met die invloedrijke mensen, kun je een stem hebben op plekken waar je niet zit en belangrijker: je hebt toegang tot informatie die je anders niet zou hebben. Vrouwen vinden dat inlikken vaak ongemakkelijk, maar volgens Van der Wal moeten ze zich gewoon realiseren dat je ook goed contact kunt maken via de inhoud van het vak (of welke gemeenschappelijke interesse ook): ‘Het hoeft geen leeg gefleem te zijn.’ Een mentor binnen het bedrijf zoeken, is ook een goede strategie, vindt Deboutte. Overigens waarschuwt het CCL mensen ervoor zich te veel bezig te houden met ‘managing up’: onderzoek laat zien dat dat de carrière schaadt omdat je ook de goodwill van je team nodig hebt.
STAP 3
RODDEL
Het heeft onterecht een slechte naam: roddel en achterklap. Konkelen bij de koffieautomaat, in de wandelgangen of tijdens borrels levert namelijk een onschatbare hoeveelheid informatie op, die afhankelijk van de bron op waarde geschat moet worden. Daarnaast ontdekten wetenschappers van Stanford University dat het uitwisselen van reputatieinformatie (zoals roddel in de wetenschap heet) een positief effect heeft op de groepsvorming en samenwerking. Slecht functionerende teamleden over wie kwaad wordt gesproken, zouden zelfs beter gaan functioneren om hun naam te zuiveren. Maar Van der Wal en Deboutte waarschuwen: konkel met mate en niet stelselmatig over dezelfde persoon, want dan wordt het pesten.
Strategisch kan het handig zijn om alles eens flink in de soep te laten lopen 49
psychologie
Het
BOTOX dilemma
Als je als vrouw niet meer jong en fruitig bent, verander je langzaam in een tweederangsburger. Dat was althans de angst die journalist Nathalie Huigsloot (45) bekroop toen de rimpels hun intrede deden. Tijdens haar zoektocht voor het boek Het botoxdilemma. Een vrolijke kijk op ouder worden kwam ze erachter dat het vooral de vrouwen zelf zijn die elkaar gek maken. TEKST NATHALIE HUIGSLOOT BEELD NO CANDY
A
ls kind was ik nooit zo met vrouwenzaken bezig. Ik klom liever in een boom. ‘Als ik tieten krijg, snijd ik ze eraf,’ riep ik volgens mijn moeder. Ik was liever zoals de jongens. Inmiddels begrijp ik heel goed waarom ik niet zo graag een vrouw wilde worden. Zo leuk is dat niet, op het moment dat je begint te verwelken. Oud is fout. Bij een vrouw. Dat is althans de boodschap die je de hele dag wordt ingepeperd. Steeds weer zie je in de media vrouwen ongelukkig staren naar hun verouderende gelaat. Maar hoezee! Daar is een wondercrème. En daarmee het geluk. Als vrouw moet je het leven in je gezicht vooral zien weg te smeren, spuiten of snijden. De vrouw heeft een aantal pechjes, ontdekte ik. Ten eerste verouderen we eerder dan de man. Bij vrouwen krimpen de botten al op hun 30ste, bij mannen pas na hun 40ste. Ons gezicht wordt langer en rechter en verliest de typische
56
NR. 12 I 2014 I OPZIJ
ZE KOMEN ERAAN de Rotaryvrouwen
40
NR. 12 I 2014 I OPZIJ
maatschappij
OPZIJ I 2014 I NR. 12
41
maatschappij
Een garage in een
ROZE SCHOEN Een pop met vlechten in het haar, een snoezig jurkje kant-en-klaar: daar is mijn dochter wel voor te porren. Maar wat voor effect heeft het geven van bepaalde cadeaus op de ontwikkeling van kinderen? De Sint mag daar wel even bij stilstaan. TEKST ENITH VLOOSWIJK BEELD MARGO VLAMINGS
64
‘V
an mij, van mij, van mij!’ Juichend en met de armen gespreid holt Maya (3) naar een doorzichtige bak in de speelgoedwinkel. Achter het plexiglas plukken kleurige Playmobil-prinsessen bloemen, ze rijden in koetsen en geven een baby de fles. Mijn dochter drukt haar neus tegen het glas om het biggetjesroze kasteel beter te bekijken. ‘Schitterend,’ zeg ik met een geforceerde glimlach, ‘zullen we nu naar de Lego gaan kijken?’ Tot drie jaar geleden had ik alleen twee zonen. Rolbewust sinterklaascadeaus kopen vond ik toen al best lastig. Moest ik nou echt een pop met roze kleren voor mijn oudste kopen, om zo zijn verzorgende kant ook te stimuleren? Ik koos voor een knuffel. Gelukkig houdt zijn jongere broer Nemo van koken en flaneren, dus hij kreeg op zijn 4de een keukentje en een knalroze prinsessenjurk. Kon ik me toch nog op mijn feministische borst kloppen. Sinds mijn dochter een eigen wil heeft, is alles ingewikkelder geworden. Dat de buitenwereld komt aanzetten met roze jurken en kasten vol poppen is tot daaraantoe, maar nu ontwikkelt ook Maya zelf weerzinwekkend rolbevestigende voorkeuren. Als ik mijn peuter haar gang laat gaan, loopt ze straks alle dagen in een prinsessenjurk en getooid met glitterdiadeem te tutten met pop-
pen. Moet ik daarin meegaan, omdat ze er zelf zo gelukkig van lijkt te worden? Of kan ik haar beter een speelgoedgeweer in de maag splitsen om tegengas te geven? En welk effect zou dat hebben op de ontwikkeling van haar gedrag?
W
etenschappelijk onderzoek naar langetermijneffecten van speelgoed ontbreekt helaas. Het valt ook onmogelijk te meten: ouders die hun dochter uitsluitend poppen en theeserviesjes geven, zijn zelf waarschijnlijk ook traditioneler in hun rolverdeling dan ouders die rolbewuster met hun kinderen omgaan. Ook de rest van de familie, de leerkrachten met wie het kind te maken krijgt, de boeken die het leest en de programma’s die het ziet op de televisie dragen bij aan hoe kinderen uiteindelijk hun identiteit als ‘man’ of ‘vrouw’ vormgeven. Kleinschalige experimenten naar de onmiddellijke invloed van bijvoorbeeld reclames en computerspelletjes zijn er wel. Als tienerjongens videospelletjes
NR. 12 I 2014 I OPZIJ
OPZIJ I 2014 I NR. 12
65
PROGRAMMEREN VOOR MEISJES
60
NR. 12 I 2014 I OPZIJ
maatschappij
Waarom ontwikkelen maar zo weinig meisjes een app of computerprogramma? Koudwatervrees, denken de kenners. En dus was er in de herfstvakantie een speciale coding-dag voor meisjes; om te ervaren hoe leuk en makkelijk het is. ‘Dit is zoooo cool, ik speel het spelletje niet, ik maak het!’ TEKST DAPHNE VAN PA ASSEN BEELD AN-SOFIE KESTELEYN
‘H
oi, Neelie Kroes hier vanuit de Europese Commissie,’ verwelkomt de koningin (met dito dictie) van de digitale agenda ruim zestig kinderen vanaf een scherm in eetcafé Oerknal op het Science Park van de Universiteit van Amsterdam. Ze legt de meisjes per videoboodschap uit hoe belangrijk coding is – ‘eigenlijk net zo belangrijk als Engels leren’. Kroes zegt dat de meisjes misschien denken dat het alleen voor jongens is, maar dat dat beslist niet het geval is en dat het belangrijk is om het te kunnen, ook als je er later niet je beroep van maakt – want: ‘Misschien vind je het wel tof om met je vrinden aan een app te werken.’ De kinderen kijken verbaasd naar de deftige oma op het scherm en likken dan de room van hun cupcake. Lekker. Zouden ze al een snoepje mogen uit die pot op tafel? Alles is uit de kast gehaald om deze eerste kennismaking met programmeren tot een leuke te maken.
M
ijn dochter Hannah (10) had een paar dagen daarvoor nog met haar ogen het plafond afgetast, op zoek naar een antwoord op de vraag of het iets voor haar was, het DigiVita Code Event – een dagje programmeren voor meisjes. Programmeren? Games en apps maken? Wel leuk misschien, maar was
OPZIJ I 2014 I NR. 12
61