INHAALSLAG 4 vrouwen aan het roer van de wetenschap VERZET Vergeten heldinnen
SEXY SELFIESHOE ERG ZIJN DUCKFACES & DECOLLETÉS? NR . 5 • 2 0 1 5 • 4 3s te JA A RGA NG • € 5,75
Schrijver Rosita Steenbeek
‘Ik vind het prettig om de vreemdeling te zijn’
FE MINISTISCH MAAN D B LAD
O4 Inhoud
OPZIJ I NR. 5 I 2015
22 70
70
32
SAMENLEVING
WERK
PERSOONLIJK
06
Uitgelicht Op de fiets
46
09
16 Interview Rosita Steenbeek ‘ Waarom zou ik iets verzinnen als
10
Say what?
Lezen en schrijven in het naaiatelier
De wereld in elf nieuwtjes
48
Ola España!
13 De maand van Janneke van Heugten 22
Stil verzet
Vrouwen vochten terug in oorlogstijd 30 Wat zou mijn joodse oma denken? Natascha van Weezel over antisemitisme in 2015
32 Inhaalslag academische wereld
Deze vier vrouwen runnen de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen
40 Ontvoerd door Boko Haram
The Elevator Pitch
Een jaar na de #Bringbackourgirls- ontvoering op reportage in Nigeria ‘Ik weet zeker dat ze nog leeft’
zoveel bestaande onderwerpen mijn aandacht vragen?’
De holandesas redden het best in crisisland
59
53 Personal Finance
60
Waarom de zzp-euro veel meer waard is
54 Vakvrouw
46
Lidewey van de Weerd ontwerpt verpakkingen
Ideeën voor een beter leven Hoe word je moediger?
Adoptiezorgen
De diepgewortelde onzekerheid van een opgegeven kind
68 Wat jij mij leerde
Als moeder en dochter er veel te vroeg samen voor komen te staan
70
Lipjes getuit, borstjes vooruit #sexyselfie
Jonge meisjes ogen wel érg sexy op hun online zelfportretten. ‘We zien niet anders’
74 Man over vrouw: Fred de la Bretonière
‘Ik kan wel wat van Esmées discipline gebruiken’
05 OPZIJ I NR. 5 I 2015
16
CULTUUR & MEDIA
COLUMNS
SERVICE
76 Filmster Maruschka Detmers
03
Irene de Bel
15
Sheila Sitalsing
29, 73, 87 Aanbiedingen voor (nieuwe) abonnees
39
Hasna el Maroudi
45
Asha ten Broeke
67
Sofie van den Enk
met ‘Ventoux’ voor het eerst op een Nederlandse set
78
82
84 COVERBEELD FRANK RUITER • HAAR & MAKE-UP THEO HOPMAN
39
86
De beste boeken van de maand
‘ Maar je krijgt er zoveel voor terug’, ‘Liefde tussen 5 en 7’, ‘De kracht van het NEE!’, ‘En nooit was iets gelogen’ en ‘De levenden herstellen’
90 Colofon 90 Volgende maand
Uit in Berlijn
Roísín Murphy op het Berlin Festival, Romeo & Juliette en culinaire avonturen
Verfilming ‘De Ontsnapping’
54
Docu ‘Vleesverlangen’, Deense serie ‘1864’ en filmisch experiment ‘52 Weeks’
Slimme pump verandert van kleur
Street art in Streetview, incontinentie-app en reisgids op maat
‘ Ik realiseerde me voor het eerst dat een moeder niet zomaar haar kind afstaat’ 60
16
TEKST FEMKE VAN WIGGEN BEELD FRANK RUITER
Interview
OPZIJ I NR. 5 I 2015
‘ Ik ben altijd voorbereid op grote dreunen’
Steenbeek In Rose schetst Rosita Steenbeek het veelbewogen leven van haar oma, een Joodse in Duitsland, die tussen de wereldoorlogen door naar Nederland verhuisde om een dominee te huwen. ‘Ik maak het leven tot fictie. Het echte leven is zo raadselachtig, waarom zou ik iets verzinnen?’
k
22
TEKST GEERTJE DEKKERS
Geschiedenis
OPZIJ I NR. 5 I 2015
Vrouwen hielden tijdens de Tweede Wereldoorlog onder足duikers in leven, ze smokkelden wapens en liquideerden verra足ders. Onmisbaar waren ze voor het verzet.
BERRY STOKVIS/ HH
Een zwangerschapsgordel waarin Hanny Schaft en vriendinnen bonkaarten smokkelden voor onderduikers is te zien in het Verzetsmuseum
32
TEKST DAPHNE VAN PAASSEN BEELD FRANK RUITER
Wetenschap
OPZIJ I NR. 5 I 2015
WETENSCHAPPELIJK BOLWERK VANAF NU IN VROUWENHANDEN
‘PUUR TOEVAL, MAAR IK WORD ER HEEL VROLIJK VAN’ Aan het hoofd van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen staan ineens vier vrouwen. Komt het dan eindelijk goed met de vrouwen in de wetenschap? ‘Dit is een teken des tijds.’
E
igenlijk viel het Mieke Zaanen pas op door die foto in de krant met de kop ‘Vrouwen aan de macht in academisch mannenbastion’. Verdraaid, ze waren allemaal vróuw. José van Dijck was zojuist gekozen als eerste vrouwelijke president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW), Rianne Letschert als nieuwe voorzitter van De Jonge Akademie, zijzelf net benoemd tot directeur van dit meest gezaghebbende wetenschappelijke instituut en de vorig jaar opgerichte Akademie van Kunsten had al een vrouwelijke voorzitter, kunstenaar Barbara Visser. ‘Puur toeval, maar ik word er wel heel vrolijk van,’ zegt de kersverse directeur van de KNAW te midden van marmeren borstbeelden, beschilderde plafonds en schilderijen van geleerde heren als Boerhaave, Bilderdijk, Christiaan Huygens, Hugo de Groot en P.C. Hooft. De benoemingen verliepen via aparte procedures en verkiezingen, dus toeval is het zeker, zegt José van Dijck. ‘Maar misschien is het toch ook
een teken des tijds dat er in al die gremia vier vrouwen komen bovendrijven.’ Niet dat het zo geweldig gaat met vrouwen in de hogere wetenschappelijke regionen, moet Van Dijck bekennen. Het aantal hoogleraren stijgt weliswaar al jaren licht, tot nu zo’n 16 procent, maar als het zo doorgaat, duurt het nog tot 2058 voor we evenveel mannelijke als vrouwelijke hoogleraren hebben. Toch is er wel iets aan het verbeteren: er is meer oog voor het belang ervan en er zijn nog maar weinig mensen die hardop zeggen dat vrouwen gewoon niet genoeg ambitie hebben om carrière te maken in de wetenschap. Het aantal vrouwelijke promovendi is bovendien bijna 50 procent. Bij De Jonge Akademie is het al jaren beleid dat universiteiten evenveel mannelijke als vrouwelijke kandidaten moeten voordragen. Maar Van Dijck vindt het allemaal te traag gaan en wil haar nieuwe positie zeker ook gebruiken om het proces te versnellen. Om obstakels voor vrouwen weg te nemen, een rolmodel te zijn. Dat het gezicht van de KNAW nu onmiskenbaar vrouwelijk is, helpt.
José van Dijck
60
TEKST DEIRDRE ENTHOVEN BEELD TESKA OVERBEEKE
Familie
OPZIJ I NR. 5 I 2015
Levenslang met
adoptie VINDT CRIMINEEL GEDRAG EEN OORSPRONG IN ADOPTIE? JA, PRATEN MEDIA ELKAAR NA. NEE, VINDEN DESKUNDIGEN, ZO SIMPEL IS HET NIET. EEN SPOORLOOSSPROOKJE IS HET NIET, MAAR HET IS OOK GEEN DRAMA.
Daar was het weer, begin dit jaar, toen de Nederlandse Bonnie & Clyde voor de rechter kwamen: het adoptieargument. Antonio van der P. was geadopteerd. Meteen laaide de discussie weer op in de media. Adoptiekinderen dragen nu eenmaal veel woede en agressie in zich. De kans dat ze ontsporen, is daardoor groot. Nieuwsuur gooide met een pittige uitzending nog wat olie op het vuur. En dat programma’s als Spoorloos en Met open armen adoptie veel te rooskleurig inkleuren, helpt ook niet. ‘Uit vrijwel elk onderzoek naar de gevolgen van adoptie blijkt dat negatief gedrag gericht op anderen zeker vier tot vijf keer meer voorkomt bij kinderen die geadopteerd zijn dan bij kinderen die bij hun biologische ouders opgroeien,’ zegt René Hoksbergen. Als emeritus hoogleraar adoptie en schrijver van een groot aantal boeken over het onderwerp is hij in Nederland een autoriteit op dit gebied. ‘Het is een feit
61 OPZIJ I NR. 5 I 2015
Annemarie van der Hoeven met haar twee dochters. Van jongs af aan wisten zij en haar broer dat ze geadopteerd waren. ‘Het was thuis vooral iets bijzonders’
70 Psychologie
TEKST MISHA MELITA BEELD BERT SPIERTZ/HH OPZIJ I NR. 5 I 2015
71 OPZIJ I NR. 5 I 2015
LIPJES GETUIT, BORSTJES VOORUIT #SEXYSELFIE Bijna elk pubermeisje hashtagt en photoshopt zichzelf online naar een Playboy-perfecte seks bom. Hoe beïnvloedt de seksuele ondertoon van deze selfies hun zelfbeeld?
‘Meisjes die hun kont heel ver naar achter steken, bedoel je? Of hun borsten extra laten opvallen door een bepaalde hoek te kiezen?’ Ammy, een Amsterdamse gymnasiast van 14, ziet dat soort sexy selfies vaak voorbij komen. Zelf plaatst ze af en toe selfies, vaak met vriendinnen erbij. ‘Selfies plaatsen is ook een fase, als je bijvoorbeeld veel met je uiterlijk bezig bent.’ Annemarie van Oosten promoveerde aan de Universiteit van Amsterdam op het verschijnsel sexy selfies en ontdekte tijdens haar onderzoek dat 85 procent van de ondervraagde jongeren seksueel getinte foto’s van leeftijdgenoten tegenkomt op internet. 40 procent post af en toe een sexy selfie, 5 procent doet dat regelmatig. Van Oosten concludeert na het ondervra-
gen van tweeduizend jongeren: ‘Het is een soort zelfseksualisering, het nemen van dat soort foto’s. Sexy zijn wordt steeds belangrijker voor jongeren.’ De onderzoeker vroeg zich af wat het effect is van selfies op het zelfbeeld van jongeren. ‘Ze komen in de huidige samenleving sowieso veel met seksueel getinte beelden in aanraking,’ zegt Van Oosten. Videoclips vol schaars geklede vrouwen en internetporno zijn vrij en makkelijk toegankelijk. ‘Als jongeren naar dit soort seksuele media kijken, nemen ze de getoonde stereotiepe denkbeelden over. Meisjes stellen zich onderdaniger op ten opzichte van mannen. Hun opvattingen over man-vrouwverhoudingen worden ook een stuk traditioneler.’ Het verschil met sociale media is dat jongeren daar hun eigen seksuele plaatjes creëren. En die hebben een andere uitwerking op meisjes, merkte Van Oosten. ‘Meisjes krijgen daardoor geen nieuwe
78
Alle besproken boeken zijn (vanaf hun verschijningsdatum) te koop via opzij.nl/shop. Jaarabonnees betalen geen verzendkosten.
Boeken
OPZIJ I NR. 5 I 2015
roman
WAT ANGST MET MENSEN DOET Geheimen lopen als een rode draad door Heijmerikx’ romans. Voor haar nieuwste dook ze in die van Spanje. business
In 2009 brak Ellen Heijmerikx (1963) door met Blinde wereld, een beklemmende, autobiografisch getinte roman over een sektarische geloofsgemeenschap, de Noorse Broeders. Met haar debuut won ze de Academica Literatuurprijs. De auteur wist waarover ze het had: zelf groeide ze in een soortgelijke omgeving op. Dat het in haar derde roman ook over geheimen gaat, over ‘niet zien’ en ‘niet mogen’, blijkt al uit de titel: En nooit was iets gelogen. Deze keer draait het om de gevolgen van de Spaanse Burgeroorlog voor ‘kleine’ mensen, een voor een Nederlandse auteur ongebruikelijk onderwerp.
TEKST MEREL BLOM
OH NEE!
Het klinkt zo simpel: gewoon nee zeggen tegen alles dat slecht voor je is. Giftige relaties en vriendschappen, narigheid op de werkvloer, ongezonde gewoonten, verslavingen. Je kúnt ophouden met ja zeggen, is de boodschap van James Altucher en Claudia Azula Altucher in De kracht van het NEE! Zo maak je ruimte voor jezelf en alles wat werkelijk belangrijk is in het leven. Een boodschap die we al kenden, maar dan in een fris jasje. Ondernemer James Altucher is een bekende in de Amerikaanse zakenwereld en USA Today riep zijn eerdere boek Choose Yourself (2013) uit tot één van de twaalf beste managementboeken aller tijden. Claudia geeft yogales en maakt succesvolle blogs en podcasts. Samen vertellen ze openhartig over hun eigen worstelingen en hoe zij zelf het belang van het nee leerden begrijpen. Daardoor krijgt het boek een prettige, persoonlijke toon. Met veel tips en oefeningen om compassievol te leven en nee te durven zeggen tegen alles wat geluk en gezondheid in de weg staat.
TEKST LIES SCHUT
Lang is er door de betrokkenen over gezwegen, maar de laatste jaren blijken de verschrikkingen tijdens het bewind van dictator Franco steeds vaker het onderwerp van een jongere generatie (vooral) Spaanstalige auteurs. Het ijzig hart van Almudena Grandes is daar een sprekend voorbeeld van. Heijmerikx heeft als Hollandse die schizofrene periode terdege onderzocht. Daarnaast roert ze religieuze dwalingen aan, wat aansluit bij de thematiek van haar eerdere werk. Op zijn sterfbed in Nederland biecht de Spaanse gastarbeider Pepe aan zijn echtgenote zijn grootste trauma’s op. Intense armoede, de zoektocht naar een vaderfiguur, angst vanwege de dictatuur en het systematische misbruik door de katholieke kerk blijken zijn leven te hebben gekleurd. ‘In het klooster ben ik de weg kwijtgeraakt,’ bekent hij, terwijl hij juist dacht daar veilig te zijn. Ook zijn vrouw Juanita heeft het als dochter van een rondreizend acteursechtpaar onder Franco niet makkelijk gehad. Sferisch is En nooit was iets gelogen sterk. Heijmerikx weet als geen ander te beschrijven wat angst met mensen doet. Om haar werk naar een hoger literair niveau te tillen, riep ze de hulp van dichter Jos Versteegen in. Zijn copla’s (traditionele Spaanse gedichten over het leven, vaak met een luchtige draai), verraden een behoefte aan verdieping. Dat is Heijmerikx gelukt. En nooit was iets gelogen bevestigt (opnieuw) haar vakmanschap als schrijver. • En nooit was iets gelogen,
Ellen Heijmerikx (Nieuw Amsterdam, € 19,95) verschijnt 7 mei
B. BRONSHOFF
• De kracht van het NEE! Geluk zit in een klein woordje, James & Claudia Altucher (Uitgeverij AnkhHermes, € 17,99)
Als Hollandse heeft ze een schizofrene periode terdege onderzocht
79
L. ROSE
OPZIJ I NR. 5 I 2015
OPVOEDEN VOLGENS SENIOR non-fictie boek
Wijs, levendig, zonder oordeel en nuchter: dit opvoedboek is een verademing.
Hoe-word-ik-een-betere-ouder-boeken zijn vaak nogal humorloos en maken opvoeden er meestal niet bepaald leuker op – het verwordt eerder tot een van de vele taken op je toch al overvolle to do-lijstje. En taken zijn, nou ja, taken. De Amerikaanse journalist Jennifer Senior werkt voor New York Magazine. Ze staat bekend om haar onderzoeksverhalen en goed doorwrochte profielen van Bekende Mensen. Bijna vijf jaar geleden schreef ze een verhaal over moderne ouders. Waarom ze zich gedragen zoals ze doen en waarom ze minder gelukkig zijn dan leeftijdgenoten zonder kinderen. Sinds dat verhaal heeft ze families verspreid over heel Amerika gevolgd. Dat verhaal vormde het startpunt voor haar boek Maar je krijgt er zoveel voor terug – De paradox van het moderne ouderschap – een brave vertaling van het directere en aansprekender All Joy and No Fun: Why Parents Hate Parenting. Wat zo ontzettend fijn is aan Seniors boek, is dat het eens niet het vizier op de kinderen richt om zo de ouder te onder-
TEKST FEMKE DOOR FEMKEVAN VANWIGGEN WIGGEN
wijzen. Nee, ze richt zich op de ouder en vertelt aan de hand van allerlei antropologisch en sociaal onderzoek (zelden een auteur meegemaakt die zo goed ingevoerd is in haar onderwerp) wat het hebben van kinderen met een ouder doet. De gevolgen van die eerste ‘tropenjaren’ zijn welbekend: chronische vermoeidheid, een beperkt sociaal leven, een groeiend schuldgevoel wanneer je naar je werk gaat, het huishouden dat irritant monotoon is. En dan hebben we het nog niet over de spanning die het op je relatie zet. Maar Senior kijkt verder dan die tropenjarenhorizon. Ze loodst ons tot aan het einde van de puberteit. En ze opent onze ogen: vrouwen voelen zich gewoon sneller schuldig, terwijl zelfs de werkende moeder veel meer tijd stopt in haar kind
De druk om ons kind gelukkig te maken is constant, alsof we daar invloed op hebben
dan de huisvrouw van vijftig jaar geleden. Senior probeert te verklaren waarom de ouder van nu perfectionistischer en veeleisender dan ooit is. Haar conclusie: de hedendaagse ouder is eigenlijk ‘normloos’. Dat komt doordat er de afgelopen vijftig jaar essentiële zaken zijn veranderd bij ouders. Dankzij anticonceptie bepalen we zelf hoeveel kinderen (minder) we op welk tijdstip in ons leven (later) ‘nemen’. En omdat de economische en morele motivatie bovendien anders is, hebben we opgeblazen verwachtingen van het kind dat we wél krijgen. De druk om ons kind gelukkig te maken is constant – alsof we daar invloed op uit kunnen oefenen. ‘Normloosheid is iets heel riskants,’ zegt Senior. ‘Het is bijna een garantie op een zekere mate van persoonlijk en cultureel leed.’ Wat Senior eigenlijk doet, is je haarfijn uitleggen waarom je denkt geen vat meer te hebben op je leven, na de komst van de kinderen. Ze is nuchter, gebruikt allerlei voorbeelden uit het dagelijks leven van haarzelf en dat van anderen, vertelt levendig en wijs en zegt nergens wat je niet of juist wel moet doen. En daarmee is Maar je krijgt er zoveel voor terug best een verademing. • Maar je krijgt er zoveel voor terug De paradox van het moderne ouderschap, Jennifer Senior (Atlas Contact, €24,99) verschijnt 1 mei