DE NIEUWE BURGEMEESTER VAN MAASTRICHT ‘Dit kan ik, check’ #GAMERGATE
TREND: ZELF BIERBROUWEN IN JE KEUKEN NR . 8 • 2 0 1 5 • 4 3s te JA A RGA NG • € 5,75
D VERNIEUW
FE MINISTISCH MAAN D B LAD
E
OPZIJ
dossier
Kinderwens
Top 25 Welk ziekenhuis scoort het best met ivf? • Geen man? ‘Ik kan het ook alleen’ • Verdriet om het kind dat nooit kwam • Eicel te koop. Waarom niet?
O4 Inhoud
OPZIJ I NR. 8 I 2015
48 70
24
38
SAMENLEVING
WERK
PERSOONLIJK
06
Uitgelicht Zwarte zwaan
36 The Elevator Pitch
09
Say What?
Zes tinten huidkleurig
53 Ideeën voor een beter leven Wat je ook doet, ga op vakantie!
10
De wereld
38
Hier met dat bier
54
Wat jij mij leerde
13
De maand van Marjan Minnesma
84
Man over vrouw:
16
Burgemeester van Maastricht
Annemarie Penn-Te Strake zag de checklist voor het ambt en dacht: ‘Dat kan ik’ 24 GamerGate Een groep anonieme gamers bedreigt al een jaar topvrouwen uit de internetindustrie. ‘Hopen dat het stopt, lijkt vooralsnog zinloos’
30 Vrijgevochten tot de voordeur In Koerdistan emanciperen vrouwen
razendsnel. Dat proces stopt bij de voordeur
Vrouwen brouwen een aardig pilsje
43 Personal Finance
Hoe word je een self made miljardair?
44 Athena’s Angels
Vertrouw op je talent
Victor Reinier ‘Met zo’n blije baby vind ik het niet erg om weer in de luiers te zitten’
Wetenschappers tegen seksisme
48 Vakvrouw
Elma van Boxel is architect en zoveel meer
44
‘ Ben je al gedekt door een Deense dog?, vroeg een collega. Het voelde vernederend’ 70
05 OPZIJ I NR. 8 I 2015
16
DOSSIER KINDERWENS
CULT & MEDIA COLUMNS
60 Hier moet je zijn voor een kind
86
Graaft en gij zult vinden: unieke data over zwangerschapspercentages, aantallen behandelingen en meer in de Top 25 van beste ziekenhuizen en fertiliteitsklinieken
64
68
70
Top 25 beste ziekenhuizen
De feiten over fertiliteit op een rij
Single met kinderwens
Je kunt terecht, maar niet overal
Plan B
Kiezen voor een baby zonder man valt nog niet mee, ontdekt journalist Esma Linnemann
76
COVERBEELD MARGO VLAMINGS
70
80
Eithisch verantwoord
De voors en tegens van eiceldonatie
Het kind dat nooit kwam
Afscheid nemen van je kinderwens is een rouwproces, en dat pak je zo aan
Harper Lee
Ze zou nooit meer een boek schrijven, maar deed het toch
89
Net als TED
92
96
89
Wat kun je leren van de beste TED-talks ter wereld?
Godin in Nantes
Van freakpop tot slapen bij de wijnboer. Op naar Nantes
Tech & design
Handig, slim garen
03
Irene de Bel
15
Sheila Sitalsing
23
Hasna el Maroudi
35
Asha ten Broeke
57
Sofie van den Enk
SERVICE 29, 75, 97 Aanbiedingen voor (nieuwe) abonnees 98 Colofon 98 Volgende maand
16
TEKST MAAIKE SCHOON BEELD LINELLE DEUNK
Interview
OPZIJ I NR. 8 I 2015
‘ Toen ik de profielschets las dacht ik: dit kan ik, check, dat kan ik, check’
Penn-te Strake Annemarie Penn-te Strake, ex-procureurgeneraal, is de nieuwe burgemeester van Maastricht. Een onconventionele vrouw, oordeelden sommigen. Ze voedde vier kinderen in haar eentje op en maakte tegelijkertijd carrière. Deze zomer begint ze. ‘Mijn man zei: in godsnaam, doe dit, want als jij thuis op de bank komt te zitten, wordt het niet gezellig.’
e
17 OPZIJ I NR. 7 I 2015
24
TEKST ANS HEKKENBERG
Reportage
OPZIJ I NR. 8 I 2015
GAMERGATE
NO GIRLS ALLOWED GamerGate beweert problemen in de gamejournalisitiek aan de kaak te willen stellen. Journalist en gamer Ans Hekkenberg ziet dat het vooral een dekmantel is om ervoor te zorgen dat hun male gaze games niet veranderen. Het terroriseren van vrouwen gaat ondertussen gewoon door.
Vrouwelijke gamers worden vaak gezien als mythische wezens. Als een vrouw vertelt dat ze gamet, kan ze rekenen op een breed spectrum van reacties. Die zijn soms positief (‘JIJ gamet!? Wat leuk!’), soms negatief (‘LOL , vrouwen kunnen niet gamen’), soms sceptisch (‘Candy Crush zeker’). De gemene deler is verbazing. Je bent een zeldzaam soort, zo krijg je steeds opnieuw te horen. Dat idee is in werkelijkheid volledig achterhaald. Uit een onderzoek van de Entertainment Software Association blijkt dat 48 procent van de Amerikaanse gamers vrouw is. De groep volwassen vrouwen is met 36 procent zelfs groter dan de iconische gamergroep van jongens onder de 18 (17 procent). En toch worden games nog steeds nauwelijks gemaakt door of voor vrouwen. Begrijp me niet verkeerd: ik hoef geen lieflijke verhaallijnen. Ik wil net als elke andere gamer zombies neerknallen en draken afslachten. Maar als gamende vrouw word ik er regelmatig mee geconfronteerd dat veel spellen zijn gemaakt
voor mannelijke, heteroseksuele spelers. Deze spellen dringen je een male gaze op. Als er een dame op het scherm verschijnt, blijft de camera hangen op haar achterwerk of borsten. Daarbij zijn vrouwen in games vaak oppervlakkige wezens in weinig verhullende kleding. Games waarin een vrouw met een persoonlijkheid figureert, komen minder voor. Games waarin je zélf een interessante vrouw speelt, zijn ronduit zeldzaam. Kortom, vrouwelijke gamers zijn geen mythische wezens, maar games voor deze groep, dat zijn de spelden in de hooiberg.
HAATMACHINE
Een aantal gameontwikkelaars denkt daar ook zo over. Zij opperen al jaren dat games ook anders kunnen, en werden uiteindelijk het doelwit van GamerGate. Hoe is het zover gekomen? De lont in het kruitvat was een blog die op 16 augustus 2014 verscheen. Eron Gjoni, de ex van gameontwikkelaar Zoe Quinn, schreef een relaas over hoe hun
Lara begon als ‘plaatje’ voor de mannelijke gamer, maar inmiddels is ze zoveel meer geworden dat ik de moderne Tomb Raider wél zou aanraden aan de vrouwelijke gamer!
25 OPZIJ I NR. 8 I 2015
IMAGESELECT
‘ NET ALS ELKE ANDERE GAMER WIL IK ZOMBIES NEERKNALLEN EN DRAKEN AFSLACHTEN’
30
TEKST FRÉDERIKE GEERDINK BEELD MONA VAN DEN BERG
Buitenland
OPZIJ I NR. 8 I 2015
VRIJE VROUWEN
TOT AAN DE
VOORDEUR Strijdsters met kalasjnikov, politici die als co-burgemeester steden besturen: vrouwen in de Koerdische regio in Turkije emanciperen razendsnel. Tot ze de voordeur achter zich dicht trekken, want thuis is de man de baas.
B
erivan Elif Kilic (33) zit in een royale paarse fauteuil en rookt de ene sigaret na de andere. Locatie: het gemeentehuis van Kocaköy, een stadje in het Koerdische zuidoosten van Turkije. Kilic zwaait er sinds voorjaar 2014 de scepter. Ze is één van de maar liefst 102 vrouwelijke burgemeesters in Koerdische gemeentes die in handen zijn van de Democratische Regio’s Partij (BDP). De partij is het regionale zusje van de landelijke Democratische Volkspartij HDP, die bij de verkiezingen begin juni de kiesdrempel van 10 procent beslechtte en daarmee de regerende AK Partij de meerderheid in het Turkse parlement ontnam. Bij de laatste plaatselijke verkiezingen in 2014 dwong de vrouwenorganisatie binnen de Koerdische politieke beweging af dat vrouwen en mannen een volledig gelijke positie krijgen in het bestuur. Sindsdien wordt elke burgemeesterszetel in DBP-gemeentes bezet door een vrouw en een man. Kilic deelt haar functie dus met haar mannelijke collega, Affüllah Kar. Ook de HDP wordt geleid door een man/vrouw-koppel.
Burgemeester Elif Kilic op straat in ‘haar’ stadje Kocaköy
31 OPZIJ I NR. 8 I 2015
BIERBROUWEN ALLEEN IETS VOOR MANNEN? DE ZUSSEN TESSEL EN DORRIS DE HEIJ DEDEN IETS WAT MAAR ÉÉN ENKELE ANDERE NEDERLANDSE VROUW HEN VOORDEED: ZE ZETTEN HUN EIGEN BROUWERIJ OP. DANKZIJ DE SPECIAAL BIERTREND HOEFT HET NIET BIJ TWEE TE BLIJVEN.
TEKST MISHA MELITA BEELD ANNEKE HYMMEN
Trend
OPZIJ I NR. 8 I 2015
BIER Vrouwen weten waarom
‘P
roef maar hoe vies!’ roept Tessel de Heij in de kleine keuken van haar zus. Met gestrekte arm en samengeknepen gezicht biedt ze het nieuwste experiment aan: de Unicorn. Een biertje met deels mais in plaats van mout. Maar de eerste ronde is zuur en waterig en heeft een smaak die aan natte tortillachips doet denken. Een kleine tegenslag, maar dat is niets nieuws voor de zussen: ze leerden zichzelf de afgelopen twee jaar bierbrouwen door trial and error. Dat betekende proberen, experimenteren en een heleboel mislukt bier door de gootsteen spoelen. ‘Voor lezen en grondig onderzoeken doen zijn we veel te ongeduldig,’ geeft oudste zus Dorris de Heij toe. Afgelopen lente presenteerden ze het resultaat van hun praktijkexperimenten: Tricky Tripel en Gin Weizen. Beide biertjes werden een groot succes. Na de lancering is het bier van Gebrouwen door Vrouwen in drie Amsterdamse cafés nu verkrijgbaar op tap. Om aan die vraag te voldoen, gaan de zussen de komende weken tienduizend liter brouwen. Daarvoor wijken ze uit naar een brouwerij elders in het land, want eigen ketels hebben ze niet en in de kleine keuken van Dorris, waar het allemaal begon, kunnen ze nooit tienduizend liter brouwen.
39
IN DE HOGE PAN
Voor nieuwe experimenten, zoals de Unicorn en een alcoholvrij biertje ‘voor alle zwangere vriendinnen’ proppen ze zich nog weleens op de paar vierkante meters keuken. Je kont kun je er nauwelijks keren, maar dit is waar het succes begon. Het aanrecht ligt vol met ingrediënten. Geschroot mout, hop en jeneverbessen, het geheim van de Gin Weizen. ‘Samen met andere ginkruiden voegen we die op het laatst toe in het brouwproces en daardoor krijg je een witbiertje dat een bijzondere smaak heeft door een vleugje gin,’ legt Dorris uit, terwijl de hop in de hoge pan op het kleine fornuis verdwijnt. In het keukentje is het zomers warm en begint het vaag naar bier te ruiken. Als de juiste temperatuur bereikt is, voegen ze de mout toe en tot slot de bessen en kruiden. ‘Je moet haast scheikunde hebben gestudeerd om bier te kunnen brouwen,’ vertelt Tessel, als ze uitlegt over wanneer er suikers en enzymen vrijkomen en alcohol ontstaat. De 27-jarige Tessel, categorie-assistent bij Ahold, en Dorris, 29, die bij een webdevelopmentbedrijf werkt, hielden altijd al van bier. Ze brouwen nu het bier dat ze zelf lekker vinden, vertellen ze later op het terras. Met de Gin Weizen spelen ze in op de gin-tonictrend en de Tricky Tripel is lekker zoet. Ze zijn met z’n twee uniek: Nederland telt maar drie
EEN HALF JAAR OPZIJ + DE NIEUWE MARION PAUW VOOR â‚Ź 58,99
In We moeten je iets vertellen, het nieuwste boek van Marion Pauw raakt de succesvolle Kathelijne zwanger van een oudere, getrouwde man. Ze ondergaat een abortus. De dag erna vindt ze een huiveringwekkend verhaal op haar notitieblok, in haar eigen handschrift. Ze gaat op onderzoek uit.
Ga naar opzij.nl/abonnementen
OPZIJ VOOR MIJ
59
Kinderwens Dossier
OPZIJ I NR. 8 I 2015
ALS ZWANGER WORDEN NIET VANZELF GAAT, TELT ELKE MAAND.
MARGO VLAMINGS
Opzij trok de black box van fertiliteitsbehandelingen open en kreeg unieke data (blz. 64) boven tafel, zoals het succes足percentage van ziekenhuizen en klinieken (blz. 60). Kiezen voor het solo足moederschap is nog niet zo eenvoudig (blz. 70). Kom je makkelijk aan een eicel van een ander? (blz. 76) En hoe neem je, als er niets anders op zit, afscheid van je kinderwens? (blz. 80)
60
TEKST & ONDERZOEK MENSJE MELCHIOR BEELD SCIENCEPHOTO/ANP
Dossier • onderzoek
Als spontaan niet lukt
OPZIJ I NR. 8 I 2015
61
TOP 25 TS EI FERTITILITKEN KLINIE
OPZIJ I NR. 8 I 2015
Bij welke ziekenhuizen moet je zijn als vanzelf zwanger worden niet lukt? Opzij ging op onderzoek uit, stelde de Top-25 samen en haalde unieke data over behandelingen en zwangerschapspercentages boven water. Ook blijken ziekenhuizen onderling nogal in aanpak te verschillen.
‘M
ijn patiënten vragen eigenlijk nooit hoeveel kans ze hier hebben zwanger te worden,’ zegt Tessa Cox, fertiliteitsarts bij het St. Antonius Ziekenhuis in Nieuwegein en Utrecht. ‘Ze willen natuurlijk wel een zo groot mogelijke kans om zwanger te worden, maar ze vinden het vooral belangrijk dat ze bij ons geen nummer zijn. Je moest eens weten hoeveel emoties hier voorbijkomen op een dag. Van hoop, tot groot verdriet en dan weer euforie.’ Wijzend op de doos Kleenex: ‘Die tissues staan hier niet voor niets.’ Dus probeert Cox elke vrouw in haar spreekkamer zo persoonlijk mogelijk te benaderen. ‘Ik zie veel patiënten op een dag, en zeker als we echo’s maken, kan het lopendebandwerk worden. Maar je moet nooit in de verleiding komen om, hop, elke tien minuten een nieuwe patiënt te onderzoeken. Ik voer altijd eerst een gesprekje, pols hoe het gaat, probeer de mens achter de patiënt te zien.’ In Nederland zijn 102 ziekenhuizen en klinieken die vruchtbaarheidsbehandelingen uitvoeren. Opzij vroeg van de 53 ziekenhuizen met een uitgebreider behandelaanbod de meest recente gegevens op. We vroegen naar hoe vaak behandelingen als ivf, ICSI, IUI (voor een uitleg van de behandelingen, zie Toelichting op blz 64) en inseminaties worden uitgevoerd en hoe hoog het percentage doorgaande zwangerschappen is. We probeerden daarbij mee te wegen hoe de patiëntengroep eruit ziet. Het ene ziekenhuis behandelt bijvoorbeeld meer ‘oudere’
patiënten dan het andere, wat de kans op een zwangerschap verlaagt. We vroegen ook naar risico’s zoals overstimulatie, infecties en meerlingenzwangerschappen (waarbij vaker complicaties zijn). Omdat de risico’s in alle ziekenhuizen laag waren, staan die cijfers niet in de lijst. Je kunt deze informatie wel online vinden, op opzij.nl/fertiliteit. Daar vind je ook de gegevens van de ziekenhuizen die de Top-25 niet haalden. We brachten ook in kaart of de ‘mens achter de patiënt’ wel gezien wordt. We keken naar de psychologische begeleiding, naar hulp als het zwanger worden niet lukt, hulp bij afvallen of stoppen met roken en ‘servicegerichtheid’, zoals in het weekend open zijn. En we onderzochten het maatwerk: als een patiënt niet aan de regeltjes voldoet, bijvoorbeeld te zwaar is, of een bepaalde leeftijdsgrens is gepasseerd, kijken de behandelaars dan naar de patiënt als individu en maken ze een uitzondering als die zinvol is? Ook vonden wij het een pluspunt wanneer een ziekenhuis single vrouwen behandelt. Van de benaderde ziekenhuizen beantwoordden er 39 onze vragenlijst. Omdat sommige van deze ziekenhuizen meerdere locaties hebben, komen we op een totaal van 44 ingevulde vragenlijsten. Een mooie oogst, zeker omdat Opzij nu van veel ziekenhuizen de meest recente beschikbare gegevens heeft – van 2013 en vaak ook van 2014 (de gegevens die bij patiëntenvereniging Freya zijn in te zien, zijn van 2012), én omdat we data openbaar maken die nergens anders zijn in te zien. Data over aantallen be-
70
TEKST ESMA LINNEMANN BEELD MARGO VLAMINGS
Dossier • reportage
PLAN B DAN DOE IK HET TOCH ALLEEN!
OPZIJ I NR. 8 I 2015
71 OPZIJ I NR. 8 I 2015
Een kind zonder man, dat kan. Het solo moederschap is in opkomst. Toch is kiezen voor een baby zonder partner verdomde zwaar, ondervindt Esma Linnemann.
Langzaam maar zeker drong het tot mij door dat ik de geschikte partner misschien niet ging vinden binnen het tijdsbestek van mijn eigen vruchtbaarheid.
Toen ik 34 werd, besloot ik dat ik moeder wilde worden. Ik had geen partner. Die had ik wel gehad ooit. Tijdens mijn studiejaren had ik een relatie met een jongen die in alle opzichten een ideale vader zou zijn geweest. Maar ik was destijds nog niet toe aan langdurige verbinding. Daarna kreeg ik een relatie met een Amerikaanse gitarist die in geen enkel opzicht een geschikte vader zou zijn geweest. Hij bleek nog niet klaar voor commitment, en zo was ik weer single. De kaarten voor een vrouw in de 30 met kinderwens bleken ongunstig geschud op de singlesmarkt. Mannen van mijn leeftijd en opleidingsniveau hadden het voor het kiezen en leken niet in de stemming om te settelen. Ja, ze wilden uit eten en uit dansen. Naar een Woody Allen-film: prima. Maar na een paar geslaagde dates werd ik opeens niet meer terug ge-sms’t, of ingeruild voor een jonger model. ‘Jij hebt een biologische klok, en ik wil je tijd niet verspillen,’ legde een consultant uit. ‘Ik wil geen kind, maar wel een trio,’ biechtte een schrijver op.
Ik ging op onderzoek uit en stuitte tot mijn grote vreugde op kansrijke alternatieven. Ik kon een kind krijgen met een homo of met een vriend. Voor een zaaddonor hoefde ik niet langer op een wachtlijst te staan: Cryos, de Deense spermabank bezorgt zaad op bestelling binnen enkele dagen, en dat kost slechts een paar honderd euro. Ook het financiële plaatje zag er gunstig uit. Het blijkt dat (alleenstaande) moeders op behoorlijk wat overheidssteun kunnen rekenen. Kinderopvangkosten worden grotendeels vergoed, er is kinderbijslag én een kindgebonden budget. Niets stond mij in de weg om alleen moeder te worden, constateerde ik met genoegdoening. Ik had de relatiemarkt ervaren als een wrede plek voor vrouwen met een kinderwens. Wat een bevrijding om niet langer afhankelijk te zijn van twijfelende, angstige mannen voor je eigen voortplanting!
76
TEKST ENITH VLOOSWIJK
Dossier • analyse
Eithiek Waarom mag je als vrouw je eicellen niet verpatsen, hoe terecht is het dat eicel donoren niet anoniem mogen blijven en hoe correct is het om in Spanje een eicel te kopen van een Oost-Europese vrouw? Op het gebied van eiceldonatie is de laatste ethische vraag nog lang niet gesteld.
OPZIJ I NR. 8 I 2015
1983 Australië heeft de primeur: daar wordt de eerste baby geboren die voortkomt uit de eicel van een andere vrouw.
77
1986 Drie jaar later komt in Nederland een kind ter wereld via eiceldonatie. De zus van de bevallen vrouw had de eicel afgestaan.
OPZIJ I NR. 8 I 2015
werven nog maar één concrete eiceldonatie heeft opgeleverd. In Leiderdorp zitten ze iets ruimer in de eitjes: momenteel zijn er 26 donatrices, te weinig om alle wensouders te voorzien.
ZES TOT ACHT EITJES
G
ekker moest het toch niet worden. Dat mannen hun kwakje laten invriezen om anderen aan nakomelingen te helpen, vooruit. Maar het idee dat vrouwen hetzelfde zouden doen met hun eicellen, zorgde twee jaar geleden voor het nodige tumult. Nauwelijks had het UMC Utrecht in 2012 de opening van ’s lands eerste eicelbank aangekondigd, of de eerste Kamervragen werden al gesteld. Zorgde de vergoeding aan de donoren niet voor ongewenste handel in genetisch materiaal? En was het eigenlijk niet heel decadent, zo’n dure behandeling voor mensen die net zo goed een kind kunnen adopteren? ‘We werden aan de schandpaal genageld,’ zegt gynaecoloog Bart Fauser, initiatiefnemer van de eicelbank. ‘Veel mensen vonden het onzin, ze ontkenden dat er een probleem was. Het verdriet van stellen zonder eigen eicellen werd niet serieus genomen.’ Inmiddels is het stof neergedwarreld en zijn ook Amsterdam en Leiderdorp een eicelbank rijker. Veel hoor je er niet over. Dat is eigenlijk jammer: er is voldoende aanleiding om allerlei ethische vragen rondom eiceldonatie opnieuw te stellen. En dat heeft alles te maken met een enorm tekort aan eiceldonoren. ‘We hebben onze wachtlijst gesloten,’ vertelt Annelies Bos, gynaecoloog bij het UMC. ‘Er staan nu vijfhonderd mensen op. Het is niet fair mensen op de wachtlijst te zetten, die vervolgens jarenlang moeten wachten.’ Het AMC heef nog niet eens een wachtlijst geopend, omdat een jaar lang donoren
Die schaarste heeft verschillende oorzaken. Ten eerste is het doneren van eicellen niet iets wat een willekeurige vrouw tussen de bedrijven door kan doen. Tijdens de uitgebreide medische en psychologische screening valt ongeveer 97 procent van de kandidaten af. Vanwege seksueel risicogedrag bijvoorbeeld, psychische problemen, (mogelijk) erfelijke ziekten of psychische aandoeningen in de familie. Ook de omslachtigheid van de procedure kan donatrices de moed in de schoenen doen zakken. Wie de screening succesvol doorstaat, moet over een tijdspanne van enkele maanden acht tot tien keer naar het ziekenhuis komen, een hormoonkuur en een soms pijnlijke punctie (eicelafname) ondergaan. Enkele dagen niet kunnen werken wegens klachten is normaal en ernstige complicaties, hoe zeldzaam ook, zijn niet uit te sluiten. Met een beetje geluk levert de volledige procedure zes tot acht eicellen op. Voor een zwangerschap bij de vruchtbaarheidskliniek in Utrecht zijn er, statistisch gezien, twintig nodig. De vergoeding voor het hele traject is 900 euro. Dat geld is bedoeld als compensatie voor de dagelijkse hormooninjecties, meerdere bezoeken aan de kliniek, mogelijke pijn bij de punctie en dagen dat de donatrice om die redenen vrij moet vragen van haar werk. Gezien het zware traject houdt die vergoeding niet echt over. Waarom mogen donatrices geen marktconforme prijs vragen voor hun eicellen? Als gezon-
Als jonge, gezonde vrouwen goed betaald zouden worden, waren de eicelbanken een stuk sneller vol