Feministisch maandblad nr. 6 juni 2013 41ste jaargang prijs ¤ 5,25
Bespot en verguisd
40 jaar
‘Ik ben on a mission’
Allemaal single
Alleenstaand wordt de norm
Goedkoper én het werkt De 11 beste zelfhulpboeken
Schrijfster A.M. Homes over anders zijn dan de rest
Door het feminisme? Mooi niet!
AP
Jongens aan de ritalin
Myrthe Hilkens: ‘Ik een moraalridder? Juist niet’
Waarom zelfhulp werkt
18
38
in juni
Het dilemma van Turkse onderneemsters
46
D e ve r h ale n van Opzij 18 | De missie van Myrthe Hilkens
58 | Schrijver A.M. Homes geeft zich
24 | Heeft de feminisering jongens de
niet graag bloot
das omgedaan?
81 | Benjamin Herman over de vrou-
32 | De happy single wil alleen een
wen in zijn leven
man als hij héél leuk is 38 | Doe-het-zelftherapie is zo gek
D e we re ld van Opzij
nog niet
7 | Nieuws & opinie
46 | Waarom er meer Turkse onder-
12 | Actueel: de emancipatienota van
neemsters zouden moeten komen
Jet Bussemaker
54 | De eeuwige stress van een vrouw
16 | Koplopers Ellen Walraven
met asperger Opzij - juni 2013
2
De fabel van de jongen en de juf
24
A.M. Homes: ‘Ik ben niet zoals de anderen’
58
Slim, knap, succesvol en... alleen
32
De co lu mn s van Opzi j
Ser v i ce etc. van Opzij
4 | Voorwoord Jongensprobleem
45, 52, 56, 64 | Aanbiedingen voor
11 | F-side Annemarijke van Schooten
nieuwe abonnees
30 | Claudia de Breij
83 | Colofon en volgende maand
53 | Inez Weski
De bo e ke n & cu l tuur va n Opz ij 66 | Holland Festival: Toni Morrison gaf Desdemona een stem
Nu cadeau bij een halfjaarabonnement
52
72 | De memoires van Edna O’Brien
Opzij - juni 2013
3
Of we trekken de meisjes boerkaatjes aan, mevrouw Crott
www.twitter.com/ mrsvanderlinden
Opzij - juni 2013
4
dend aan een heel slap lijkende conclusie: de ontwikkelingen zijn sinds de jaren zeventig voor vrouwen én mannen zo snel gegaan, dat we nog veel niet weten over de consequenties (bijvoorbeeld of emancipatie en het daarbij behorende ‘latere moederschap’ nou écht schuldig is aan de toename van het aantal borstkankerpatiënten, zoals een arts al na een paar alinea’s in het Vrij Nederland-artikel benadrukte). Of – daar is meer moed voor nodig – dat we moeten erkennen dat niet iedereen is meeveranderd. Er is nog veel onduidelijk, bijvoorbeeld als het gaat over jongens en meisjes en het onderwijs, waar de prestatieverschillen zich aftekenen. Of over de gezondheidszorg: mannenlichamen verschillen van die van vrouwen; is de zorg daarop aangepast? Doordenkend: als wetenschappelijk is bewezen dat het op jonge(re) leeftijd kinderen krijgen de kans op borstkanker aanzienlijk verkleint, richten we onze maatschappij dan ook zo in dat jonge moeders na die zwangerschappen kunnen blijven bouwen aan een succesvolle carrière? Een flexibele maatschappij moet in staat zijn vooruitgang te borgen en te stimuleren zonder dat dat ten koste gaat van meisjes óf jongens, laat staan dat we sekse-apartheid moeten propageren. Overigens ben ik verbaasd over het verhaal van de zonen van mevrouw Crott, en dan vooral over háár verbazing toen de jongens haar tig jaar na dato bekenden in brand te hebben gestaan van de blote schoudertjes van hun klasgenoten. De literatuur barst van dit soort verhalen, te beginnen bij de Amerikaanse Philip Roth – als we hem moeten geloven was zelfs het schooletui van zijn zusje niet veilig voor zijn persoonlijke wanhoop en gerief – tot een recente proeve van hetzelfde door de Nederlandse schrijver Viktor Frölke. Nee, sometimes it’s hard to be a man. Om dat te begrijpen, heb ik verder geen piemel nodig, noch een aparte plek in de tram.
Margriet van der Linden Hoofdredacteur Opzij
beeld
o
p de redactie las ik een interview in NRC Handelsblad met historicus Angela Crott. Recent publiceerde zij Jongens zijn ’t, een herschrijving van haar proefschrift over het beeld van jongens in de opvoedingsliteratuur. Ergens aan het einde van het interview zegt Crott iets over het gescheiden onderwijs voor jongens en meisjes, waar zij voorstander van is. De zonen van Crott (nu 32 en 30) vertelden haar dat ze vroeger op school erg waren afgeleid door meisjes in de klas met topjes... ‘Dat is zo moeilijk voor jongens, met al die hormonen die beginnen te werken en dan gaat hun eigen lichaam ook nog eens reageren (…) dan zitten ze in de schoolbank, dat kunnen vrouwen zich denk ik helemaal niet voorstellen. Ik ben geen praktiserend katholiek meer, maar op dit punt hebben de christenen wel gelijk.’ Dit was het punt waarop ik een kreet niet kon onderdrukken. Omdát jongens (of mannen, want ja: boys will be boys) die hormonen door hun lijf hebben gieren, moeten we ze maar scheiden van de meisjes? Of we trekken de meisjes boerkaatjes aan, mevrouw Crott. Gewezen katholiek of niet, de mennekes van de taliban hebben daar óók wel een punt. Ironie, mensen. Ik hoef gelukkig verder niet fel in de pen te klimmen, in deze editie worden met de hulp van deskundigen de beweringen van Crott geanalyseerd en tegengesproken (zie pagina 24). Zonder te beweren dat er geen ‘probleem’ is met jongens op school. Wat mij stoort bij het beeld over de verschillende ontwikkeling van jongens en meisjes in, bijvoorbeeld, het onderwijs, is dat er al te makkelijk de ‘schuld’ wordt gelegd bij de emancipatie van vrouwen. Door het feminisme zijn jongens mietjes geworden, door de emancipatie zijn meisjes gewelddadiger, door het feminisme krijgen vrouwen eerder een hartinfarct of borstkanker (Vrij Nederland had halverwege mei doodleuk de kreet ‘Hoe emancipatie ons borstkanker bracht’ op de cover). Prikkelende bekoppingen boven mooie verhalen, maar niet rechtdoend aan de nuance of ruimte bie-
anne rein k e
voorwoord
ANP/BILAWAL ARBAB
Malala (15), held Slechts 11 jaar oud is Malala Yousafzai als ze bij de BBC anoniem blogt over haar ambitie om arts te worden. Haar vader, directeur van een Pakistaanse school, spoorde haar aan te schrijven over haar ervaringen als scholier. Ondanks haar angst voor de taliban, die niet toestaan dat meisjes onderwijs volgen, houdt ze vast aan haar droom. Malala, inmiddels 15, werd vorige maand door Time uitgeroepen tot een van de invloedrijkste personen ter wereld, ĂŠn heeft een nominatie voor de Nobelprijs voor de Vrede op zak. Want zelfs de aanslag op haar leven, waarbij ze van dichtbij in haar hoofd werd geschoten, weerhoudt haar er niet van campagne te voeren voor het het recht op onderwijs van meisjes en vrouwen. Zo stelt ze zichzelf als voorbeeld voor de wereldwijd 61 miljoen kinderen die niet naar school kunnen. Malala herstelt inmiddels in Groot-BrittanniĂŤ en is eindelijk weer waar ze het liefst wil zijn. In een klaslokaal.
OPZIJ - juni 2013
7
‘
ANP/ Martijn Beekman
| actueel |
Emancipatie vraagt blijvend onderhoud
’
Autonomie, weerbaarheid en gelijkwaardigheid zijn de kernwoorden in het emancipatiebeleid van het kabinet. Opzij sprak met minister Bussemaker over haar zojuist voltooide nota. d o o r m a r g r i e t va n d e r l i n d e n
Opzij - juni 2013
12
de wereld van opzij
‘e
mancipatie is niet vanzelfsprekend en nooit af. Emancipatie behoeft doorlopend onderhoud. Emancipatie biedt handvatten om maatschappelijke problemen op te lossen, en gaat niet over individuen, maar ook over de samenleving als geheel.’ Dat zijn de krachtige penseelstreken van minister Jet Bussemaker (OCW), die Emancipatiezaken in haar portefeuille heeft, op de eerste pagina van haar hoofdlijnenbrief aan de Tweede Kamer. Daarin schetst ze het emancipatiebeleid voor de komende jaren. Het is een heldere, leesbare nota. Kringen rondom de minister zeggen dat het een verhaal is dat uit haarzelf voortkomt en waaruit haar persoonlijke betrokkenheid blijkt. In het uur dat Opzij met Bussemaker de brief bespreekt, licht zij met vuur haar beleid toe. Wat valt op? Emancipatie terug als oplossing, als handvat, voor talloze maatschappelijke problemen – zelfs voor de crisis –, met de emancipatie van vrouwen als centraal thema. De afgelopen jaren leek het thema sleets geworden, emancipatie was ‘voltooid’ zelfs, in de woorden van toenmalig minister De Geus. Onder de ministers Plasterk en Van Bijsterveldt kwam de focus steeds meer op de emancipatie en sociale acceptatie van lesbiennes, homoseksuelen, transgenders en biseksuelen te liggen. Uiteraard noodzakelijk, en ook in Bussemakers beleid is daar uitgebreid aandacht voor, maar het gevoelen was: vrouwenemancipatie is toch niet echt meer nodig hier in Nederland? ‘Emancipatie is nooit af,’ zegt Bussemaker, ‘en vraagt blijvend onderhoud. Bovendien constateer ik op talloze terreinen dat Nederland in internationaal verband ondermaats presteert als het bijvoorbeeld het aantal vrouwen aan de top van het bedrijfsleven betreft, ook het aantal vrouwelijke hoogleraren blijft sterk achter. En dan is dit nog maar een redelijk exclusief onderdeel van een nog groter thema: vrouwen en werk. In ons land zijn te veel vrouwen niet financieel onafhankelijk. Juist daar zie ik een grote uitdaging de komende jaren.’ De kernwaarden van dit kabinet in het emancipatiebeleid zijn autonomie, weerbaarheid en gelijkwaardigheid. Leg je deze naast de (economische) positie van vrouwen in Nederland, dan is de conclusie dat deze waarden voor een grote groep vrouwen strikt genomen niet gelden. Verschillende rapporten (onder andere van de OESO, eind vorig jaar) ondersteunen die conclusie: liefst drie miljoen Nederlandse vrouwen zouden financieel niet op eigen benen kunnen staan als zij zouden scheiden of als hun partner werkloos wordt. Bussemaker: ‘Ik kan niet oordelen over de levens van alle vrouwen. Persoonlijke situaties kunnen enorm verschillen en ik wil niet voorschrijven hoe mensen moeten leven. Als je veel kinderen hebt of de zorg over een ziek of gehandicapt kind, kan het zijn dat je een periode niet of minder kunt werken,
maar in algemene zin vind ik de economische zelfstandigheid van vrouwen cruciaal.’ Die autonomie maakt vrouwen ook weerbaar. ‘Juist in tijden van crisis,’ zegt Bussemaker. En dan is er nog iets: wie denkt dat in geval van nood altijd nog een overheid kan bijspringen, komt bedrogen uit. Een haast terloops punt in de nota: ‘De overheid mag van vrouwen (…) vrágen hun talenten en kennis te gebruiken en in te zetten voor de maatschappij.’ Bussemaker is er resoluut over: ‘Vrouwen doen het hartstikke goed op school en op universiteiten, waarom vertaalt zich dat niet in banen en carrières? Op dat vlak mag de overheid echt iets van haar burgers vragen.’ Een moreel appèl op vrouwen lijkt het: doe iets met de investeringen, met de opgedane kennis, met je talenten. ‘Ja, maar dat staat niet op zichzelf. Hier ligt ook een belangrijke taak voor mannen: help vrouwen de weg vrij te maken, bied ruimte, kijk niet alleen in je eigen kringetje als je iemand op een bepaalde positie zoekt. En voor vaders: wees betrokken bij de opvoeding, zodat moeders de kans krijgen meer te gaan werken.’ Emancipatie kan niet alleen aan burgers worden overgelaten: de minimale stijging van het aantal vrouwen aan de top, de economische onzelfstandigheid van vrouwen, de nog altijd eenzijdige verdeling van werk en zorg – niets wijst erop dat het ‘vanzelf goedkomt’. ‘Eens,’ zegt Bussemaker, ‘maar: ik ben bijvoorbeeld niet voor een wettelijk quotum als het om vrouwelijke aanstellingen gaat. Het afbreukrisico is te groot, het kan gebeuren dat er inderdaad, omdat het nu eenmaal moet, een vrouw op een positie belandt en niet voldoet. Dat heeft dan z’n weerslag op veel meer vrouwen, omdat onwillekeurig wordt gedacht aan die keer dat het niet werkte. We hanteren nu een wettelijk streefcijfer van 30 procent, te realiseren in 2016. Tegelijk ben ik voor het aanleggen van “kweekvijvers”: zorg voor voldoende aanwas van vrouwen, zodat áls de vraag zich voordoet, er een lijst is en mensen niet hun toevlucht zoeken tot de usual suspects. Als minister van Emancipatiezaken is het mijn taak te controleren, corrigeren en complimenteren. Collega Stef Blok (minister voor wonen en rijksdienst) voert met verve beleid om het streefdoel van 30 procent vrouwen te halen, Frans Timmermans van Buitenlandse Zaken heeft een hele reeks vrouwelijke ambassadeurs benoemd, dat is fantastisch en het is belangrijk dat te prijzen. Volgens mij heeft dat zijn uitwerking op de rest.’ En dan de werk-zorgcombinatie, een speerpunt in het beleid. Werkgroepen, taskforces, onderzoeken – pogingen te over en niets is aan het onderwerp onbesproken gebleven; hoe dit taaie Hollandse thema nou eens echt vooruit te Opzij - juni 2013
13
“Waarom wel geld besteden aan drie vakanties per jaar en niet aan een goede huishoudelijke hulp?”
Moraalridder, superfeminist of roepende in de woestijn? Rond PvdA-Kamerlid Myrthe Hilkens (34) barst steeds een controverse los. Dat gebeurde toen ze met Sunny Bergman het schoonheidsideaal ter discussie stelde en toen ze McSex publiceerde, over de pornoficatie van de samenleving. En begin dit jaar wéér, toen ze naar Zweden reisde om zich in het prostitutiebeleid daar te verdiepen. ‘Als ik me altijd lief en aardig zou opstellen, zou dat een hoop gedonder in mijn inbox schelen.’
oen het voor de eerste keer gebeurde, was ik 27. Mijn inbox stroomde over van vileine haatmails, vaak persoonlijk en seksueel getint. Omdat ik het seksisme in videoclips aan de orde stelde en opriep die clips voortaan na middernacht uit te zenden. Ik was overdonderd door de weerstand die dat opriep, maar het maakte ook een strijdlust in me los. Al die woede was voor mij het bewijs dat ik iets wezenlijks aan de orde stelde. Dit jaar gebeurde het weer. Haatmail, bedreigingen, columnisten die compleet de vloer met me aanveegden. Omdat ik wilde kijken wat we kunnen leren van de Zweden die hoerenlopen strafbaar hebben gesteld in de strijd tegen mensenhandel. Wat mij vooral raakte, was dat mensen vonden dat ik fundamentele vrijheden aantastte omopzij - juni 2013
20
dat ik het over maatregelen tegen de misstanden in de prostitutie had. Dan denk ik: en die vrijheid dan van de vrouwen die tot prostitutie worden gedwongen? We willen onszelf in Nederland graag als progressief zien. Maar als je echt progressief bent, ben je bereid telkens met nieuwe ogen naar problemen te kijken. Die columnisten kwamen met eeuwenoude argumenten aanzetten zoals: als er geen prostitutie bestond, zouden er veel meer vrouwen worden verkracht. Wat zeg je eigenlijk met zo’n opmerking? Dat mannen beesten zijn die hun lusten niet in bedwang kunnen houden en dat we dat maar moeten accepteren? Dat kan toch nooit een argument zijn om gedwongen prostitutie in stand te houden? De behoefte aan seks is in onze maatschappij heilig verklaard. Maar dat kun je toch ook oplossen zonder het lichaam van een ander te kopen? Op een gegeven moment dacht ik: ik ga al die columnisten een brief schrijven om hun uit te leggen waar het werkelijk over gaat. Want als we uitgaan van de meest conservatieve schattingen werkt een op de tien prostituees gedwongen. Dat kunnen alle hoerenlopers tegenwoordig gewoon weten. En toch zijn zij bereid een risico van een op tien te nemen dat de vrouw met wie ze seks hebben dat tegen haar wil doet. Als ik gas zou terugnemen in deze discussie en me lief en aardig zou opstellen, zou dat een hoop gedonder in mijn inbox schelen. Dat is weleens een verleidelijke gedachte. Maar laatst las ik een stuk van een Amerikaanse feminist die schreef: “Sure, feminism can be cute and sexy. But it is anger that changes the world.” En zo is het maar net.’
Myrthe Hilkens
‘Al die hatemail was voor mij het bewijs dat ik iets wezenlijks aan de orde stelde’ opzij - juni 2013
21
OPZIJ - juni 2013
24
achtergrond
tekst Anne Elzinga beeld Tammo Schuringa
De fabel van de
jongen en de juf
Hoe ‘het meest verheven schepsel’ een probleemgeval werd
OPZIJ - juni 2013
25
Trend
tekst Laurence de la Porte beeld Job Janssen
Slim, succesvol, knap en
Joline Platje: ‘Single zijn is niet mijn streven, maar het is ook geen probleem’
Jonge vrouwen zijn hoger opgeleid en leiden als single zó’n leuk leven, dat een man wel erg interessant en bijzonder moet zijn, wil hij daar nog iets aan toevoegen. En aan downdaten doen ze liever niet. Singles zullen dan ook steeds vaker alleen blijven en als bammoeder hun kinderen opvoeden. ‘Kan een afgestudeerde academica verliefd worden op een vakkenvuller? Natuurlijk niet.’
e
nige tijd terug kreeg Opzij een mail van een lezeres. Ze was kort daarvoor uitgenodigd voor een vrouwendiner bij iemand thuis. Aan tafel zaten slimme, goedverzorgde, aantrekkelijke vrouwen. Strakke jurkjes, hoge hakken, goed gecoiffeerd, schreef ze ons. Het was gezellig: gesprekken op niveau, amusante anekdotes. Ze hadden dan ook geen saaie levens. Allemaal behoorlijk succesvol: goeie banen, een leuk koopappartement, een lease-auto voor de deur. Ondernemend ook; met Oud en Nieuw stapten ze gezamenlijk in een BMW om te feesten in Berlijn. Kortom: superleuke vrouwen. Maar, schrijft ze Opzij, allemaal single. Net als zijzelf trouwens. Hoe kon dat? Deze vrouwen leken alles te hebben. Haar noodkreet: kon Opzij niet eens een artikel over dit fenomeen schrijven? Zijn mannen bang geworden voor ons, zelfstandige vrouwen? Is single blijven een lullig bij-effect van de emancipatie?
I
n studentensteden zijn steeds meer singles; het aantal hoogopgeleide vrouwen overtreft het aantal mannelijke academici steeds vaker. In een stad als Utrecht is de verhouding 130 hoogopgeleide vrouwen tegenover 100 mannelijke academici en hbo’ers. Niet
OPZIJ - juni 2013
33
WAAROM MEER TURKSE VROUWEN ZOUDEN MOETEN ONDERNEMEN
BAKLAVA’S
Drie van de vier zussen Yilmaz: vlnr Sükran, Tuba en Yurdagül OPZIJ - JUNI 2013
46
ACHTERGROND
tekst Cigdem Yuksel beeld Tara Fallaux
EN BEAUTYSALONS
OPZIJ - JUNI 2013
47
serie
tekst Daphne van Paassen beeld Károly Effenberger
Benjamin Herman over vrouwen
Zijn verlegenheid op de middelbare school was een van de redenen om sax te gaan spelen. ‘Ik dacht: als je een beetje goed kan toeteren, komen die meisjes wel naar je toe.’ Nu toont hij als hij een oneerbaar voorstel krijgt apetrots zijn trouwring. Welke vrouwen beïnvloedden het leven van saxofonist Benjamin Herman (45), van wie onlangs Café Solo verscheen, zijn achttiende soloalbum?
OPZIJ - juni 2013
81