Ελιά: Το ευλογημένο δένδρο

ΔΝ/ΣΗ Α/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ 6/Θ ΔΗΜ. ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ Δ ΄ ΤΑΞΗ ΤΗΛ -ΦΑΞ 2352041314 E-MAIL : mail@dim-platam.pie.sch.gr.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΥΕΛΙΚΤΗΣ ΖΩΝΗΣ ΕΘΝΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΔΑΣΚΑΛΟΙ: ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ ΦΕΒΡΩΝΙΑ- ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ ΘΩΜΑΣ

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2003 - ΙΟΥΝΙΟΣ 2005

0

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ Δ΄ ΤΑΞΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είμαστε μαθητές της Δ΄ τάξης του Δημοτικού Σχολείου Πλαταμώνα. Αποφασίσαμε να ασχοληθούμε, με τη δασκάλα μας Πετροπούλου Φεβρωνία, με την ελιά και το λάδι. Η επιλογή του θέματος αυτού έγινε γιατί στην περιοχή μας υπάρχουν πολλά ελαιόδεντρα, το ελαιόλαδο είναι η βάση της μεσογειακής διατροφής.. Με χαρά αρχίσαμε τις δραστηριότητες στα μέσα του Νοέμβρη του 2003. Προσπαθήσαμε να συγκεντρώσουμε πρώτα το υλικό και μετά να ταξινομήσουμε και να καταγράψουμε όλες τις πληροφορίες. Ξεκινώντας τις δραστηριότητες μπήκαμε και συμμετέχουμε στο «Εθνικό Δίκτυο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης – ΕΛΙΑ» ΣτυλίδαςΚαλαμάτας. Θέλουμε να ευχαριστήσουμε το διευθυντή του σχολείου μας κ.Κριτικάκη Εμμανουήλ, τους δασκάλους κ. Καλαμάρα Θωμά και Χριστάκη Κωνσταντίνο για τη βοήθεια που μας προσέφεραν.

Σας ευχαριστούμε και ελπίζουμε να μας κρίνετε με επιείκεια για τυχόν λάθη ή παραλείψεις.

Φιλικά Οι μαθητές & οι μαθήτριες Της Δ΄ Τάξης Σχολικό Έτος 2004-2005

1

ΘΕΜΑ: ΕΛΙΑ - ΤΟ ΕΥΛΟΓΗΜΕΝΟ ΔΕΝΤΡΟ Η επιλογή του θέματος έγινε με αφορμή το μάζεμα της ελιάς. Στην περιοχή μας υπάρχουν πολλά ελαιόδεντρα και τα παιδιά είναι εξοικειωμένα με την καλλιέργεια και το μάζεμα της ελιάς. Σκοπός • Να γνωρίσουν οι μαθητές περισσότερα για την ελιά, ωφέλειεςμάζεμα-λάδι και ότι είναι οικονομικός παράγοντας της περιοχής. Στόχοι Να μάθουν τα παιδιά: • Ιστορικά στοιχεία – Ελληνική Μυθολογία.

• Χρήση του ελαιόλαδου στη χριστιανική θρησκεία.

• Τι χρειάζεται για να ευδοκιμήσει η ελιά.

• Σε ποιες περιοχές της Ελλάδας καλλιεργείται.

• Πότε και πως γίνεται το λιομάζωμα • Να κατανοήσουν τη σημασία του ελαιόλαδου στη διατροφή μας. Σύνδεση με μαθήματα 1. Ελιά – Λάδι και Θρησκευτικά (Η ζωή του Χριστού – νηστεία) 2. Ελιά και Μουσική (ποιήματα και τραγούδια) 3. Ελιά – Λάδι και Γεωγραφία (Περιοχές της Ελλάδας που ευδοκιμεί η ελιά) 4. Ελιά και Ιστορία (Ιστορικά και Μυθολογικά στοιχεία) 5. Ελιά και Αισθητική Αγωγή (Κατασκευή δέντρου ελιάς σε χαρτόνι) 6. Κολλάζ 7. Αινίγματα Δραστηριότητες για την ελιά • Επίσκεψη σε ελαιοτριβείο.

• Συνέντευξη από τον ιδιοκτήτη του ελαιοτριβείου.

• Επίσκεψη σε κοντινό ελαιώνα.

• Μάζεμα ελιάς, τρύπημα και δημιουργία βρώσιμης ελιάς.

• Κατασκευή ελιάς πάνω σε χαρτόνι.

• Ζωγραφική και κατασκευή κότινου σε χαρτόνι.

• Επίσκεψη σε Σούπερ Μάρκετ και καταγραφή προϊόντων που περιέχουν λάδι.

• Δεντροφύτευση στο χώρο του σχολείου ελαιόδεντρου.

• Συγκέντρωση συνταγών που περιέχουν λάδι ή ελιές.

2

• Δημιουργία λεξιλογίου που έχουν σχέση με την ελιά.

• Ποιήματα – Τραγούδια – Αινίγματα.

• Συμμετοχή των παιδιών σε θεατρικό έργο. ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΜΑΔΑ Α

ΟΜΑΔΑ Β

Γκατζά Μαρία Γκιόλβα Γεωργία Κουκουμήτρου Εβελίνα Πανταζή Αικατερίνη

Ζουρέλης Θωμάς Νικολακοπούλου Δέσποινα Ρουμπιέ Χαρίκλεια Σαπουνά Ουρανία

ΟΜΑΔΑ Γ

ΟΜΑΔΑ Δ

Γαλάνης Απόστολος Γιργωλάς Βαγγέλης Δρυάνης Κωνσταντίνος Λιάπης Φώτης

Κωτούλας Νίκος Μπαγκντασάρωβ Γιώργος Μπόντναρ Αλέξανδρος Τσικρίκης Νίκος

3

4

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

1

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ

Ελιά – Το Ευλογημένο δένδρο.

1. Ιστορία της Ελιάς Κλάδο του φυτού κατά την Παλαιά Διαθήκη έφερε το περιστέρι στο Νώε για να του αναγγείλει ό,τι πέρασε ο κίνδυνος του κατακλυσμού.Φαίνεται ό,τι ο άνθρωπος κατόρθωσε από τα 4.000 περίπου π.Χ. να εξημερώσει την άγρια ελιά και να την καλλιεργήσει .Αρχικά κοιτίδα της σχετικής καλλιέργειας πίστευαν ό,τι ήταν η Μ.Ασία..Η ελληνική όμως παράδοση θέλει την ελιά ως φυτό ιθαγενές , ελληνικής καταγωγής . Κατά την ελληνική μυθολογία , πατρίδα της ελιάς είναι η Αθήνα.Στην πόλη των Αθηνών την πρόσφερε ως σύμβολο ειρήνης και ευημερίας η θέα Αθηνά. Η ιερή ελιά υπήρξε κατά τις αρχαίες ελληνικές παραδόσεις η πρώτη ελιά . Από τα σπέρματα της φύτρωσαν πολλές άλλες με αποτέλεσμα να καλλιεργηθεί από αυτό το ιερό δέντρο ο ιερός βράχος . Υπάρχουν όμως και αντίθετες παραδόσεις , που υποστηρίζουν ότι η ελιά μεταφέρθηκε στην Ελλάδα από το Δούναβη την έφερε ο Ηρακλής στην Ολυμπία , για να γίνει μνημόσίνο κάλλιστο των αγωγών και στεφάνων της αρετής των νικητών . Θεωρούσαν την ελιά ως δέντρο ιερό σύμβολο της ειρήνης της φιλίας , τιμητικών διακρίσεων . Οι αρχαίοι παρασκευάζουν από τους καρπούς της λάδι , αλλά από την ομηρική εποχή ακόμη το χρησιμοποιούσαν για την περιποίηση του σώματος . Ο Αχιλλέας έδωσε εντολή στους συντρόφους του να λούσουν και να αλείψουν με λάδι το σώμα του νεκρού Πάτροκλου . Ο Οδυσσέας καθαρίστηκε με έλαιο που το έφεραν οι Θεραπαινίδες της Ναυσικάς . Η Μυθολογία λέει: Στην όμορφη πόλη που αγάπησαν ο Ποσειδώνας και η Αθηνά υπάρχει ένας βράχος. Είναι ο βράχος της ακρόπολης . Πάνω εκεί ανέβηκαν για να αγωνιστούν ο Ποσειδώνας χτύπησε με την τρίαινα το βράχο κι αμέσως ανάβλυσε νερό . Όλοι θαμπώθηκαν . Γιατί πιο μεγάλο δώρο για μια πόλη είναι το νερό . Έσκυψε ο Κέκροπας , το δοκίμασε , και ήταν αρμυρό , θαλασσινό . Η Αθηνά γονάτισε και φύτεψε ένα δέντρο . Ήταν η πρώτη ελιά . Η Αθηνά κρίθηκε νικήτρια . Από τότε η πόλη ονομάστηκε Αθήνα και γέμισε ελιές κι αυτή και η Ελλάδα. Στις μέρες μας η πόλη έγινε όλο σπίτια και που χώρος για δέντρα . Όμως κάθε σπίτι , κάθε κουζίνα , έχει το λάδι του και τις ελιές .

5

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

1α

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ

Ελιά – Το Ευλογημένο δένδρο.

2. Γράφω τις εντυπώσεις από την επίσκεψη στο Τοπικό μουσείο

…Την Παρασκευή 18 Φεβρουαρίου επισκεφθήκαμε το τοπικό …μουσείο του Πλαταμώνα. Εκεί μας ξενάγησαν πρώτα δύο κοπέλες , που μας οδήγησαν μέσα σ’ ένα χώρο όπου είδαμε αγγεία της παλαιολιθικής εποχής που οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν την πέτρα για εργαλείο. Είδαμε διαλυμένα κομμάτια από αγγεία που ήταν τοποθετημένα για προστασία μέσα σε τυλιγμένους δίσκους. Στη δεύτερη αίθουσα που πήγαμε μας ξενάγησαν οι ίδιοι άνθρωποι. Σ’ αυτήν την αίθουσα υπήρχαν αμφορείς, διάφορα κομμάτια από σπασμένα μελανόμορφα αγγεία και λυχνάρια. Στην τρίτη αίθουσα είδαμε την πέτρα που χρησιμοποιούσαν για να τρίψουν το σιτάρι, τα μικρά μαχαιράκια που έκοβαν το σιτάρι, τα καμένα σπόρια από σιτάρι και κουκούτσια ελιάς. Αυτά που μας έκαναν εντύπωση ήταν: *Τα κουκούτσια από την ελιά *Τα δοχεία που βάζανε λάδι. *Τα λυχνάρια που είχαν για το φωτισμό. *Οι βάσεις που έβαζαν επάνω τους αμφορείς. Είδαμε ότι οι πρόγονοί μας έκαναν πολύ ωραία πράγματα.

6

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

2

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ

Ελιά – Το Ευλογημένο δένδρο.

3. ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ Καλλιεργείται μόνο στα εύκρατα κλίματα. Γένος αειθαλών δέντρων της οικογένειας των «ελαιολάδων». Διακρίνεται σε δύο τύπους στην άγρια και στην ήμερη. Η άγρια ελιά ή αγριελιά φτάνει τα 3.5, 5 μέτρα. Οι ρίζες της ελιάς εισχωρούν βαθιά μέσα στο έδαφος και διακλαδίζονται για να τη συγκρατούν γερά και παράλληλα να βρίσκουν νερό και θρεπτικές ουσίες από το χώμα. Ο κορμός τους είναι ψηλός και χοντρός και στο πάνω μέρος του έχει πολλά κλαδιά. Όταν το φυτό είναι μικρής ηλικίας έχει κορμό σταχτοπράσινο, λείο και στιλπνό, ενώ όταν πια μεγαλώσει πολύ ο κορμός γίνεται σκουρόχρωμος και σχηματίζει κουφάλες και σκισμές . Τα φύλλα της ελιάς είναι λογχοειδή και έχουν σκούρο πράσινο χρώμα στην πάνω επιφάνια και ασημί κάτω η οποία μάλιστα καλύπτεται από χνούδι. Τα άνθη βγαίνουν τον Απρίλιο και το Μάιο και φυτρώνουν πολλά μαζί. Η μεταφορά γύρης από τους στήμονες στον ύπερο για να γίνει η γονιμοποίηση, γίνεται με τη βοήθεια του ανέμου. Ο καρπός που λέγεται επίσης ελιά έχει αρχικά χρώμα πράσινο, αλλά όταν ωριμάσει γίνεται μαύρος. Η ωρίμαση των καρπών της ελιάς γίνεται κατά των Οκτώβριο αλλά μάζεμα αρχίζει το Νοέμβριο. ΦΥΤΕΜΑ Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στην εγκατάσταση του ελαιώνα. Κάθε σφάλμα που θα γίνει σε αυτό το στάδιο είναι πολύ δύσκολο αν όχι αδύνατο να επανορθωθεί. Η επιλογή του τόπου που θα εγκατασταθεί ο ελαιώνας γίνεται με βάση την ποικιλία τις κλιματικές συνθήκες και το έδαφος. Η ελιά είναι ευαίσθητη όταν έχει παγετό μάλιστα μερικές πρώιμες ποικιλίες, παθαίνουν μεγάλες ζημιές. Άλλος παράγοντας που θα ληφθεί υπόψη είναι το ύψος των βροχοπτώσεων που θα πρέπει να εναρμονίζεται με της ανάγκες της ποικιλίας. ΠΟΤΙΣΜΑ Το νερό είναι απαραίτητο στα φυτά για να απορροφήσουν να μεταφέρουν και να αξιοποιήσουν τα θρεπτικά στοιχεία του εδάφους. Για να ζήσει το φυτό θα πρέπει να υπάρχει μια συνεχής ροή νερού από το έδαφος στις ρίζες από εκεί στον κορμό στους βλαστούς στα φύλλα. Από τα στόματα των φύλλων το νερό εξατμίζεται στην ατμόσφαιρα και επανέρχεται στο φυτό με τη βροχή ή με το νερό του ποτίσματος. ΛΙΠΑΣΜΑ Με τη λίπανση επιχειρούμε να προσθέσουμε στο έδαφος απαραίτητα συστατικά για τη θρέψη του φυτού που δεν είναι διαθέσιμα τη στιγμή που τα έχει ανάγκη για να ολοκληρώσει τον ετήσιο κύκλο του. Μια ορθολογική λοιπόν λίπανση προϋποθέτει καταρχήν προσδιορισμό των συστατικών του εδάφους και γνώση της επίδρασης που θα έχει η συγκεκριμένη λίπανση στην παραγωγικότητα του δέντρου.

7

3

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ

Ελιά – Το Ευλογημένο δένδρο.

1.Ποικοιλίες της ελιάς Οι ποικιλίες χωρίζονται σε τρεις ομάδες: 1. ποικιλίες για ελαιοποίηση 2. επιτραπέζιες ποικιλίες 3. μεικτές ποικιλίες Τέλος, θα αναφέρουμε και τις κυριότερες ξένες ποικιλίες που καλλιεργούνται στη χώρα μας και οι οποίες δίνουν λάδι

και

επιτραπέζια ελιά. Τύποι και ονομασίες της ελιάς στην Ελλάδα. Πελοπόννησος: ψιλoελιά, νερολιά, ματσολιά, κορυδολιά, αερονύχη, κορωναίικη, καλαματιανή. Στερεά Ελλάδα: κολυμπάδα, μεγαρίτικη, δαμασκηνάτη, σαλωνίτικη, καρυδολιά Θεσσαλία: βολιώτικη.

8

9

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

4

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ ΤΑΞΗ Γ΄

Όνομα ομάδας :

Η

Ελιά – Το Ευλογημένο δένδρο.

1 To Λιομάζωμα. Το μάζεμα της επιτραπέζιας ελιάς Αρχίζει από τέλη Σεπτεμβρίου, ανάλογα με το κλίμα , το αν θέλουμε πράσινη ελιά και την ποικιλία. Ο καλύτερος τρόπος μαζέματος των πράσινων επιτραπέζιων ποικιλιών είναι με το χέρι, και μάλιστα πολύ προσεκτικά. Με αυτόν τον τρόπο θα αποφύγουμε τους τραυματισμούς, που μειώνουν την εμπορική αξία της επιτραπέζιας ελιάς. Το μάζεμα των ελαιοποιήσιμων ποικιλιών Το μάζεμα της ελιάς που προορίζεται για λάδι αρχίζει από μέσα Νοεμβρίου και σε μερικές περιοχές μπορεί να φτάσει μέχρι και το Μάρτιο, με τις ανάλογες όμως επιπτώσεις στην ποιότητα του ελαιόλαδου που παράγεται. Υπάρχουν αρκετοί τρόποι μαζέματος της ελαιοποιήσιμης ελιάς, ανάλογα με το σχήμα και το ύψος των δέντρων, τη μορφολογία του εδάφους και τις συνήθειες της κάθε περιοχής. Μάζεμα από το δέντρο Γίνεται με το χέρι ή με τη βοήθεια ειδικών εργαλείων, που κάνουν πιο γρήγορο κι εύκολο το μάζεμα και περιορίζουν κατά πολύ τα τραύματα του δέντρου και του καρπού. Ένας τύπος εργαλείων που διευκολύνουν το μάζεμα του καρπού από το δέντρο είναι τα χτένια που υπάρχουν στο εμπόριο σε διάφορους τύπους, ανάλογα με το μέγεθος του καρπού. Συνήθως οι εργάτες είναι υποχρεωμένοι να χρησιμοποιήσουν σκάλα, για να ανεβούν στο δέντρο, όπου και θα αρχίσουν να «χτενίζουν» τα καρποφόρα κλαδάκια. Ο τρόπος μαζέματος με χτύπημα των βλασταριών του δέντρου με ραβδιά (το ράβδισμα) έχει το μεγάλο μειονέκτημα να προκαλεί τραύματα και στον καρπό και στο δέντρο, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ποιότητας του καρπού. Σε αρκετές περιοχές της χώρας ο καρπός αφήνεται να πέσει μόνος του σε απλωμένα στο έδαφος δίχτυα, όταν υπερωριμάσει. Μηχανικό μάζεμα Μπορούμε όμως να προκαλέσουμε εμείς την πτώση του καρπού με διάφορους τρόπους μηχανικούς ή χημικούς. Μάζεμα από το έδαφος Οι ελιές πέφτουν στο έδαφος, όπου υπάρχουν απλωμένα δίχτυα, που στην περίπτωση επικλινούς εδάφους θα πρέπει να διατάσσονται οριζόντια για, να μη διασκορπίζονται.

10

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

5

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ

Ελιά – Το Ευλογημένο δένδρο.

1.Aσθένειες της ελιάς Ο Δάκος είναι το βλαβερότερο έντομο για το ελαιόδεντρο.Ο Δάκος υπάρχει όπου υπάρχει ελιά ήμερη ή άγρια. Το έντομο είναι μικρό, έχει καστανό χρώμα και δύο διαφανή φτερά με σκούρα στίγματα. Το Μάρτιο και Απρίλιο τα έντομα που βγήκαν από τις νύμφες και αυτά που επέζησαν από το χειμώνα, αν βρουν ελιές που έχουν μείνει στα δέντρα από την προηγούμενη χρονιά, τοποθετούν σ’αυτές τα αβγά τους, εξασφαλίζοντας μία ή δύο γενεές επιπλέον. Ζευζέρα –Κόσσος . Το τέλειο της Ζευζέρας είναι μια άσπρη πεταλούδα, με άνοιγμα φτερών 5-7 εκατοστά. Τα θηλυκά αφήνουν τα αβγά τους στα τραύματα ή στις ρωγμές του δέντρου. ΘΡΙΠΑΣ Είναι ένα μαύρο θυσανόπτερό μήκους 2-3 χιλιοστών. Ο θρίπας προκαλεί ζημιές σε όλα τα στάδια της ανάπτυξής του, από προνύμφη ως τέλειο έντομο. Οι προσβλημένοι βλαστοί μαραίνονται και τα φύλλα ατροφούν και παθαίνουν δυσμορφίες, προκαλείται ανθόρροια, παραμόρφωση και πέσιμο των καρπών. Μαργαρόνια Οι προνύμφες του προσβάλλουν τα φύλλα των νεαρών βλαστών, κυρίως από τον Ιούλιο μέχρι τον Οκτώβριο και τους καρπούς. Το έντομο έχει 4-5 γενιές το χρόνο. Η προνύμφη της Μαργαρόνιας έχει εχθρούς πολλές αράχνες, προνύμφες δίπτερων εντόμων και το υμενόπτερο. Ακάρια Στο ελαιόδεντρο μπορεί να υπάρχουν ακάρεα, που προκαλούν παραμορφώσεις στα (φύλλα) στίγματα και παραμορφώσεις στους καρπούς. Ρυγχίτης Τα τέλεια έντομα τον Απρίλιο, Μάιο τρέφονται από τρυφερά φύλα και τους καρπούς που μόλις έδεσαν. Πυρηνοτρίτης Το μικρό αυτό λεπιδόπτερο έχει γκρίζο χρώμα με μερικές μαυριδερές κηλίδες στα φτερά. Οι προνύμφες της κάθε γενιάς τρέφονται με τα φύλλα και τους καρπούς του ελαιόδεντρου.Το θηλυκό εισάγει τα αβγά του στις ελιές και η προνύμφη που βγαίνει φτάνει στο σπέρμα του κουκουτσιού, του οποίου τρώει το μεγαλύτερο μέρος. ΤΖΙΤΖΙΚΙ Αυτό το μικρό τζιτζίκι μήκους 4 χιλιοστών αποθέτει τα αβγά του το καλοκαίρι στους βλαστούς της ελιάς προκαλώντας χαραγματιές.

11

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

6

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ

Ελιά – Το Ευλογημένο δένδρο.

1. ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΤΩΝ ΕΛΑΙΟΔΕΝΤΡΩΝ Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στην εγκατάσταση του ελαιώνα. Κάθε σφάλμα που θα γίνει σε αυτό. Το στάδιο είναι πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να επανορθωθεί. Η επιλογή του τόπου που θα εγκατασταθεί ο ελαιώνας γίνεται με βάση την ποικιλία, τις κλιματικές συνθήκες και το έδαφος. Η ελιά είναι εναίσθητη στο παγετό, μάλιστα μερικές πρώιμες παθαίνουν μεγάλες ζημιές. Άλλος παράγοντας που θα πρέπει να εναρμονονίζεται με τις ανάγκες της ποικιλίας. Πότισμα Το νερό είναι απαραίτητο στα φυτά για να απορροφήσουν, να μεταφέρουν και να αξιοποιήσουν τα θρεπτικά στοιχεία του εδάφους. Για να ζήσει το φυτό, θα πρέπει να υπάρχει μια συνεχής ροή νερού από το έδαφος στις ρίζες, από εκεί στον κομψό, στους βλαστούς, στα φύλλα. Από τα στόματα των φύλλων το νερό εξατμίζεται στην ατμόσφαιρα και επανέρχεται στο φυτό με τη βροχή ή με το νερό ποτίσματος. Κλάδεμα Το κλάδεμα είναι μία από τις σπουδαιότερες καλλιεργητικές φροντίδες της ελιάς, όπως άλλωστε και για όλα σχεδόν τα φυτά. Ο σκοπός του κλαδέματος είναι η διαμόρφωση ελαιοδέντρων που έχουν ισορροπία βλάστησης και καρποφορίας, ώστε να εξασφαλίζεται η μεγάλη παραγωγικότητα. Λαμβάνονται υπόψη και οι άλλοι παράγοντες π.χ. ο τρόπος μαζέματος του καρπού ώστε να διευκολύνεται το μάζεμα και να επιταχύνεται οικονομία στα εργαλεία. Λίπανση Με τη λίπανση επιχειρούμε να προσθέσουμε στο έδαφος απαραίτητα συστατικά για τη θρέψη του φυτού που δεν είναι διαθέσιμα τη στιγμή που τα έχει ανάγκη για να ολοκληρώσει τον ετήσιο κύκλο του. Μια ορθολογική λοιπόν λίπανση προϋποθέτει καταρχήν προσδιορισμό των συστατικών του εδάφους και γνώση της επίδρασης που θα έχει η συγκεκριμένη λίπανση στην παραγωγικότητα του δέντρου.

12

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

7α

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ

Ελιά – Το Ευλογημένο δένδρο.

1.Προφορική Συνέντευξη από τον υπεύθυνο του Ελαιοτριβείου Τόπος: Ελαιοτριβείο Σκοτίνα Πιερίας Υπεύθυνος Ελαιοτριβείου: Γκριμούρας Αστέριος Όνομα Ερευνητή: Γ΄ Τάξη 1. Πότε ανοίγει και πότε κλείνει Το Ελαιοτριβείο; Δηλαδή ποιους μήνες λειτουργεί; Το ελαιοτριβείο λειτουργεί απ΄ τον Οκτώβριο ως το Δεκέμβριο .Δηλαδή περίπου δυο μήνες .

2. Από ποια χωριά σας φέρνουν ελιές; Απ΄ όλη την περιοχή . Από Ν. Πόρους μέχρι το Μακρύγιαλο του νομού Πιερίας .

3.Ποιες ποικιλίες συνήθως φέρνουν; Συνήθως φέρνουν :σκοτινιώτικη , Μεγάρων , Αμφίσης , Καλαμών , Αγιορείτικη.

4. Ποιες ποικιλίες είναι καλύτερες για για να βγει περισσότερο λάδι; Είναι η ντόπια Σκοτίνας . Οι ελιές της είναι πολύ νόστιμες.

5.Υπάρχουν πολλά ελαιόδενδρα στην περιοχή ; Υπάρχουν περίπου 140.000 ελαιόδενδρα .

6.Φέτος είχε μεγάλη παραγωγή; Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν , ώστε να έχουμε καλή παραγωγή. Δεν είχε μεγάλη παραγωγή φέτος . Αυτό οφείλεται στην παγωνιά που είχε η περιοχή μας πριν δυο χρόνια.

7.Πώς λειτουργεί το ελαιοτριβείο; Ποια είναι τα στάδια παραγωγής λαδιού; Το ελαιοτριβείο λειτουργεί με τον φυγοκεντρικό τρόπο. Σήμερα η διαφορά στην ποιότητα των ελαιόλαδων εντοπίζεται στα είδη των ελαιοτριβείων και στους τρόπους σύνθλιψης του καρπού.

13

Στην αρχή γίνεται μεταφορά του ελαιοκάρπου στο ελαιοτριβείο και καθαρισμός του από τα φύλλα και κλαδιά πάνω σε ειδικούς ιμάντες. γίνεται πλύσιμο και απομάκρυνση σκόνης και χώματος. Μετά συνθλίβεται ο ελαιόκαρπος με ειδικούς μεταλλικούς σπαστήρες. Η μάλαξη της ζύμης των ελιών που προκύπτει από τη συνθλίψει είναι μια πολύ σημαντική διαδικασία. Η μάλαξη γίνεται σε ειδικούς μαλακτήρες που ανάμεσα του κυκλοφορεί ζεστό νερό. Η θέρμανση της ελαιοζύμης διευκολύνει την έξοδο του ελαιολάδου. Ο διαχωρισμός του ελαιολάδου από την ελαιοζύμη γίνεται με του ακόλουθους τρόπους.

•

Πίεση

•

Φυγοκέντριση

•

Εκλεκτική διήθηση

8.Το ελαιοτριβείο σας είναι σύγχρονο. Από πότε λειτουργεί; Το ελαιοτριβείο είναι απ’ τα πιο σύγχρονα της περιοχής. Χτίστηκε το 1997 και καλύπτει τις ανάγκες της περιοχής.

9. Τι γίνονται τα κουκούτσια που βγαίνουν κατά την αποφλοίωση ; Από την ελιά εκτός από το λάδι τι άλλο μπορούμε να πάρουμε. Τα κουκούτσια δεν πετιούνται αλλά γίνονται πυρηνέλαιο και κάποια απ’ αυτά καύσιμη ύλη.

10. Πώς έβγαινε παλιότερα το λάδι; Ήταν άλλη η διαδικασία. Πιο δύσκολη και πιο κοπιαστική. Υπήρχαν μεγάλες στρογγυλές πέτρες που πατούσαν τις ελιές.

11. Είναι καλό το λάδι για τη διατροφή μας. Είναι πολύ σημαντικό που στην περιοχή μας υπάρχουν πολλές ελιές και βγαίνει το λάδι που είναι τόσο σημαντικό για τη διατροφή μας. Είναι η βάση της μεσογειακής διατροφής.

14

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

7β

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ

Ελιά – Το Ευλογημένο δένδρο.

1. Παραδοσιακό ελαιοτριβείο Στο παρελθόν, παλαιότερα, το σπάσιμο του καρπού γινόταν είτε χειροκίνητα με μεγάλους πέτρινους κυλίνδρους, είτε με κυλινδρικές ή κωνικές πέτρες από γρανίτη, οι οποίες γύριζαν γύρω από ξύλινο ή μεταλλικό άξονα, με τη βοήθεια είτε ζώων είτε ανθρώπων, είτε του νερού ή του ατμού. Στην αρχαιότητα, στην περιοχή της Βοιωτίας χρησιμοποιούσαν τις « κρούπεζες », ξύλινα, ψηλά και βαριά τσόκαρα κατάλληλα για το πάτημα του αλεσμένου καρπού των ελιών. Σύμφωνα με τις περιγραφές του Ησίοδου, οι καρποί, οι οποίοι προορίζονταν για ελαιοποίηση συνθλίβονταν μέσα σε ξύλινο γουδί , με ξύλινο γουδοχέρι . Οι αρχαίοι έβαζαν τις λιωμένες ελιές σε τρίχινα τσουβάλια , τα οποία και τοποθετούσαν ανάμεσα σε ένα είδος μικρού κάδου με στόμιο και σε ένα σωρό βαριά μαδέρια , που χρησίμεύαν για πρέσα . Στη συνέχεια , αύξαναν την πίεση , βάζοντας πάνω από τα μαδέρια έναν πελώριο βραχίονα ενός μοχλού , που τη μιαν άκρη του στερέωναν μέσα στον τοίχο και την άλλη τη λύγιζαν με τη δύναμη των ανθρώπινων χεριών και των σάκων με τις πέτρες που κρεμούσαν . Αυτό το πρώτο ψυχρής απόσταξης ελαιόλαδο ήταν εξαιρετικής ποιότητας . Ήταν αυτό που σήμερα ορίζεται ως ελαιόλαδο : φυσικός χυμός που βγαίνει από τον καρπό της ελιάς . Ωστόσο μέσα στους πυρήνες είχε μείνει σίγουρα μεγάλη ποσότητα από το πολύτιμο υγρό . Γι΄αυτό ζέσταιναν τους πυρήνες σε χαμηλή θερμοκρασία για 15-20 ήμερες και επαναλάμβαναν την παραπάνω διαδικασία . Αυτή τη φορά το λάδι ήταν περισσότερο αλλά δεύτερης ποιότητας . Όπως φαίνεται από τα πήλινα δοχεία που βρέθηκαν στα Γουρνιά , το Βαθύπετρο και τα Μάλια. , και τα οποία μοιάζουν πολύ με διαχωριστήρα λαδιού μούλιαζαν τους πυρήνες σε ζεστό νερό , με αποτέλεσμα οι τελευταίες λιπαρές ουσίες να ανεβαίνουν στην επιφάνεια . Ναν΄ οι ελιές χαζίρικες , στην σκάφη το ζυμάρι και τα ντορμπάδια αράδαρε και καλοζυγιασμένα ! Να αρχίσει η σφήνα να χτυπά , να χαμηλώνει η πλάκα Τα μπράτσα να φουσκώνουνε, να τρίζει ο μποτσοργάτης και να τεντώνει το σκοινί, το βίντσι να γυρίζει να τρέχουν να στρώνουνε το λάδι τα ντορμάδια, να χύνεται αποσιγανά να ξεχειλίζει η γούρνα. Να γονατίζει ο μετρητής, το καύκαλο να πιάνει, ο πρίμος της μυλωνικής, λαπάντε ττση μαζώχτρας, για τα καντήλια το ύστερο και για το διακονιάρη. Κι ο νοικοκύρης να μετρά τα μιστάτα το λάδι, καλωσορίσματα κι ευχές να παίρνει και να δίνει, να βεντεμίζουν οι ελιές, πιθάρια να γεμίζουν.

15

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

8

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ

Ελιά – Το Ευλογημένο δένδρο.

1. Η σημασία του ελαιόλαδου στη Μεσογειακή διατροφή Το ελαιόλαδο είναι ένα προϊόν πολλαπλών χρήσεων. Εδώ και πολλές γενεές θεωρείται στη Μεσόγειο ως σημαντικό για την υγεία και τη διατροφή και τώρα εκτιμάται πολύ στην Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσμο για τις διατροφικές υγιεινές και τις οργανοληπτικές του ιδιότητες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ο κυριότερος παραγωγός σε παγκόσμια κλίμακα, αφού παράγει το 80% και καταναλώνει το 70% του ελαιόλαδου σε ολόκληρο τον .κόσμο. Οι Έλληνες καταναλώνουν 190.000 τόνους λάδι το χρόνο έχουν δηλαδή τη μεγαλύτερη ετήσια κατανάλωση λαδιού ανά άτομο. Το λάδι όμως παραγωγής του που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια, είναι λίγο κι ακριβό. Πριν από 15 χρόνια απαγορεύονταν η εξαγωγή του για να μην δημιουργηθεί πρόβλημα έλλειψης και κατά συνέπεια πολιτικό πρόβλημα. Παρθένο είναι το λάδι που παίρνουμε από την πρώτη μηχανική πίεση έτσι ώστε να μην αλλοιώνεται η ποιότητά του, που εξαρτάται από την οξύτητα, το χρώμα, την οσμή και τη γεύση του. Το παρθένο ελαιόλαδο δεν πρέπει να έχει οξύτητα πάνω από 3,3% ενώ το έξτρα παρθένο πάνω από 1%. Ραφινέ: είναι το λάδι που παίρνουμε με φυσική ή και χημική διαδικασία. Ο τρόπος αυτός χρησιμοποιείται συστηματικά σε όλα τα άλλα φυτικά λάδια και δίνει ένα προϊόν σχεδόν άχρωμο και άοσμο. Αγνό: είναι το λάδι που αποτελείται από μίγματα παρθένου και ραφινέ ελαιόλαδου. ΠΗΓΗ ΥΓΕΙΑΣ… Το ελαιόλαδο ανήκει στη μεγάλη χημική κατηγορία ‘ Λίπη και Έλαια’ ή αλλιώς Λιπίδια. Ιατρικές μελέτες έχουν αποδείξει ότι στις χώρες τις Μεσογείου, όπου η κατανάλωση ελαιόλαδου είναι μεγάλη η συχνότητα που παρουσιάζονται καρδιαγγειακά προβλήματα είναι μικρή απ’ότι στις χώρες του Βορρά, όπου είναι αυξημένη η κατανάλωση ζωικού λίπους. Γι’ αυτό ένας από τους στόχους της Ε.Ο.Κ. είναι να προσανατολίσει τους βόρειους Ευρωπαίους περισσότερο προς το ελαιόλαδο. Αντίθετα με μία λανθασμένη άποψη που ίσως έχει δημιουργήσει ερωτηματικά, το ελαιόλαδο κάνει καλό και στους μεγάλους ανθρώπους. Είναι ένα αποτελεσματικό όπλο κατά της οστεοπόρωσης και ακόμα , χάρη στη βιταμίνη Ε, που είναι φυσικό αντιοξειδωτικό , το ελαιόλαδο επιβραδύνει τις αλλοιώσεις των κυτταρικών μεταβολών που οδηγούν στο φυσικό γήρας . Γι΄ αυτό και οι μεγάλοι πρέπει να επιδιώκουν να καταναλώνουν το ελαιόλαδο . Το ελαιόλαδο προστατεύει το βλεννογόνο του πεπτικού συστήματος , επιβραδύνει την υπερπαραγωγή υδροχλωρικού οξέος {και πεξίνης}και έτσι μειώνει τις πιθανότητες για τη δημιουργία έλκους. Ακόμη είναι το καλύτερο φυσικό μέσο για τη καταπολέμηση της δυσκοιλιότητας . Τέλεια ανεκτό από τον οργανισμό σε αντίθεση με μερικά φάρμακα , το ελαιόλαδο παίζει ένα σημαντικό ρόλο στη θεραπεία παθήσεων χολής . Σύμφωνα δε με τις πιο πρόσφατες ιατρικές μελέτες το ελαιόλαδο φαίνεται να δρα ανασταλτικά στο σχηματισμό χολόλιθων.

16

17

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

9

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ

Ελιά – Το Ευλογημένο δένδρο.

1.Βιολογική Καλλιέργεια

Η ελπίδα της διατροφής μας Διεκδικούν το όνομά της πολλοί, όχι όμως και τη χάρη της. Η σχέση μαζί της συναρπαστική, αλλά η συμβίωση απαιτεί μεγαλύτερο κόπο και μόχθο, περισσότερες θυσίες, προσήλωση, υπομονή και σταθερότητα στις αξίες της. Η οικολογική γεωργία, αν και ανήλικη ακόμα στη χώρα μας, θεωρείται η πολύφερνη νύφη, ή πολλά υποσχόμενη στον τομέα της διατροφής και της φιλικής συμπεριφοράς απέναντι στη φύση. Να υπενθυμίσουμε ότι οικολογική γεωργία και συνεπώς οικολογικό προϊόν στο πιάτο μας, σημαίνει επί της ουσίας: ποιότητα ζωής και συνάμα, συνείδηση ότι η φύση, το περιβάλλον δεν είναι ένας κόσμος έξω από μας, αλλά ένα σύστημα στο οποίο ανήκουμε απόλυτα- αν και αποκομμένοι. Με άλλα λόγια δεν αγοράζουμε βιολογικά για να τρώμε υγιεινά και την ίδια στιγμή στον κήπο μας, στο μπαλκόνι μας «σπέρνουμε» χημικά για να μεγαλώσει το γρασίδι, για να γίνουν ωραιότατα - πλην άοσμα- τα λουλούδια μας. Η πιστοποίηση των βιολογικών προϊόντων από τους νόμιμους οργανισμούς είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για να ξέρετε τι τρώτε. Είναι η μόνη μέχρι στιγμής εγγύηση για τα προϊόντα αυτά.

Βιολογικό ελαιόλαδο Τα βιολογικά ελαιόλαδα όπως και οι άλλες βιολογικές καλλιέργειες ( φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ) κερδίζουν συνεχώς έδαφος τα τελευταία χρόνια στην ελληνική αγορά, κατακτώντας τις προτιμήσεις των καταναλωτών. Ας δούμε όμως σε τι συνίσταται η βιολογική καλλιέργεια της ελιάς. Η βιοκαλλιέργεια της ελιάς ξεκινάει πρώτον και κύριο με τη σωστή εγκατάσταση των ελαιώνων: κανονική πυκνότητα φύτευσης, αναβαθμίδες σε επικλινή εδάφη, βελτίωση των μειονεκτικών εδαφών με τη χρήση κοπριάς, δημιουργία κατάλληλου μικροκλίματος για τα ελαιόδεντρα, φύτευση από Ανατολή προς Δύση. Όλα αυτά εξασφαλίζουν καλύτερο αερισμό και μεγαλύτερη ηλιοφάνεια. Δεύτερο στάδιο είναι η σωστή διαμόρφωση των ελαιόδεντρων, τα οποία είναι προτιμότερο να έχουν κορμό με κανονικό ύψος ( εξαρτάται από την τοποθεσία και την ποικιλία ), καθώς και συστηματικό κλάδεμα από τη μικρή τους ηλικία, ώστε να παράγεται χρονιά παρά χρονιά ικανοποιητική σοδειά και να αποτρέπονται εχθροί και ασθένειες.

18

Τρίτο στάδιο και πολύ σημαντικό, είναι η αποφυγή αγροχημικών προϊόντων, η φυσική λίπανση και η χρήση συμβατικών μέσων για την καταπολέμηση του δάκου κατά τη διάρκεια της καλλιέργειας. Τέλος η μεταφορά, η επεξεργασία, η αποθήκευση και η συσκευασία του ελαιόλαδου, στη βιοκαλλιέργεια, απαιτούν ειδικές διαδικασίες Η βιολογική καλλιέργεια της ελιάς στη χώρα μας ξεκίνησε συστηματικά το 1988, με την πρώτη οργανωμένη βιοκαλλιέργεια στη Μάνη. Στα χρόνια που ακολούθησαν, η βιολογική καλλιέργεια της ελιάς έφτασε στα 15.000 στρέμματα με πολύ ευνοϊκές προοπτικές αφού υπολογίζεται ότι σύντομα θα ξεπεράσει τα 35.000 στρέμματα. Χαρακτηριστικό της τάσης που υπάρχει για την εγκατάσταση ή τη μετατροπή των συμβατικών ελαιώνων σε βιολογικούς είναι ο αριθμός των βιοκαλλιεργητών στην Κρήτη, ο οποίος σήμερα ξεπερνά τους 210. Συνήθως, τα βιολογικά ελαιόλαδα που κυκλοφορούν στην αγορά είναι άριστης ποιότητας, σε ελκυστικές συσκευασίες. Ένα βιολογικό ελαιόλαδο κατά κανόνα είναι ακριβότερο από τα ελαιόλαδα συμβατικής καλλιέργειας ακόμη και από εκείνα που συγκεντρώνουν όλες τις αρετές ενός πραγματικά άριστης ποιότητας λαδιού. Τα βιολογικά ελαιόλαδα πωλούνται συνήθως σε εξειδικευμένα καταστήματα.

19

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

10

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ

Ελιά – Το Ευλογημένο δένδρο.

1.Η σημασία του ελαιόδεντρου και του ελαιόλαδου στην ορθόδοξη χριστιανική Θρησκεία

Ο Ιησούς πριν σταυρωθεί πήγε σε ένα μέρος που ήταν ελαιώνας. Παράλληλα το έλαιο χρησιμοποιούνταν για φωτιστικούς σκοπούς. Αλλά και στη θάλασσα το λάδι πίστευαν ότι έπαιζε ρόλο κατευνασμού της τρικυμίας. Οι ναυτικοί έχουν το έθιμο να χύνουν στη θάλασσα σε στιγμές κινδύνου, το λάδι από το καντήλι του Αγίου Νικολάου που πάντα διατηρούν αναμμένο στο καράβι τους. Από εκεί βγήκε και η έκφραση «Η θάλασσα είναι λάδι.» Σε μερικά μέρη της Ελλάδας το πρωί της πρωτοχρονιάς οι μητέρες συνηθίζουν να χτυπούν ελαφρά τα παιδιά τους στο κλωνάρι της ελιάς και να λένε: Χρόνια πολλά σαν την Ελιά. Το λάδι χρησιμοποιείται σε κάποια μυστήρια της Εκκλησίας μας όπως το βάπτισμα και το ευχέλαιο. ΤΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ ΣΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΒΑΠΤΙΣΗΣ Το Άγιο Μύρο χρησιμοποιείται κυρίως στην τέλεση του μυστηρίου του χρίσματος , συμβολίζοντας τα ποικίλα και ευώδη χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος , ενώ δι΄ αυτού και με το σημείο του σταυρού συντελείται η είσοδος στην «εν Χριστώ ζωή>»των νεοφώτιστων κατά το μυστήριο της βάπτισης . Παλαιότερα , η βάπτιση γινόταν αμέσως μετά τη γέννηση του παιδιού , με την ολοκληρωτική καταβύθιση του σε νερό. Το νερό και το λάδι από την αρχαιότητα συμβόλιζαν τον καθαρμό , αλλά και την αναγέννηση .

20

Άγιο Μύρο και ελαιόλαδο Έλαιο απλό στην αρχή , που αγιαζόταν στην Αγία Τράπεζα και ονομαζόταν άγιο έλαιο . Με τη σύνθεση και άλλων ευωδών υλών και αρωματικών ελαίων , συμβολίζονταν τα ποικίλα και ευώδη χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος . Ο αρχαιότερος καθαγιασμός του μύρου , σύμφωνα με τον 20ό κανόνα τις συνόδου του Τολέδο, το 398, έγινε προνομιακός από επίσκοπο στους πρεσβύτερους απαγορεύτηκε να παρασκευάζουν μύρο, και τούτο γιατί δια του Αγίου Μύρου χρήση αντικατέστησε την επίθεση των χειρών, τας οποίας κατά τους αποστολικούς χρόνους μεταδίδονταν στους νεοφώτιστους τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος. Ωστόσο, και στην Παλαιά Διαθήκη ( Πεντάτευχος ) απαντώνται κάποιες αναφορές παρασκευής « μύρου ¨καθώς και των υλικών που το συνθέτουν.. Επίσης αναφέρεται ότι παρασκευάζεται από ειδικό « μυρεψό « ( αρωματοποιό ) όπως ακριβώς και στην αρχαιότητα. Η σύνθεση του Αγίου Μύρου ( «Τύπου Θείου ελέους έχει το έλαιον» ¨) Οι πρώτες μαρτυρίες για τη σύνθεση του Αγίου Μύρου Βρίσκονται στην « «Πεντάτευχο» όπως ήδη αναφέραμε. Σε κώδικα του 8ου αιώνα, που βρίσκεται στη βιβλιοθήκη του Βατικανού και είναι γνωστός ως Βαρβερινός Κώδιξ «τα συστατικά που αναφέρονται είναι 12 στις οποίες προστίθεται και το αγνό ελαιόλαδο». Το ελαιόλαδο στο ευχέλαιο Στο μυστήριο του ευχελαίου χρησιμοποιούνται το αλεύρι (ο σίτος),το έλαιο και το κρασί. Συχνά το κρασί και το λάδι τοποθετούνται στο ίδιο ποτήρι, το ελαιόλαδο, μάλιστα, αναφέρεται επανειλημμένα στις ευχές που λέει ο ιερέας για τον καθαρμό και την ίαση της ψυχής και του σώματος των παρευρισκόμενων: «Σύμβολο της άνωθεν ροπής και ιλαρότητας. Έλαιον, θείον ημίν τοις διαγραφούσι Δέσποτα…». «Υπέρ του ευλογηθήναι το έλαιον τούτο, τη επιφοίτηση, και δυνάμει, και ενέργεια του Αγίου Πνεύματος, του Κυρίου δεηθώμεν…». Η ελιά της Κυριακής των Βαΐων. Κυρίαρχη είναι η ελιά και κατά τον εορτασμό της Κυριακής των Βαΐων. Στην Κύπρο για παράδειγμα με δύο φύλλα ελιάς οι πιστοί σχηματίζουν σταυρό τον οποίο κρεμούν πάνω τους κάθε οικογένεια δε φέρνει στην εκκλησία το δικό της κλάδο, που μένει εκεί για 40 ημέρες πριν μεταφερθεί στο σπίτι. Στην Κρήτη γινόταν πλειστηριασμός κι ο χωρικός που κέρδιζε αυτός είχε την ευλογία να μεταφέρει στην εκκλησία την ημέρα των Βαΐων το κλαδί της ελιάς από το δικό του λιόφυτο! Σε πολλά μέρη το κλαδί της ελιάς μεταφέρεται το <<αποσπερνό>> του Σαββάτου του Λαζάρου στην εκκλησία. Την επόμενη όταν αρχίζει η περιφορά της εικόνας γύρο από την εκκλησία παραλαμβάνουν το κλαδί δύο νέοι άνθρωποι κατά προτίμηση έφηβοι προπορεύονται της πομπής Δίπλα στους νέους ο ιερέας διαβάζει το ευαγγέλιο και όταν ακουστεί η φράση <<άλλοι δ΄ έκοπταν κλάδους από των δέντρων.>>οι πιστοί κόβουν κλαδάκια από την ελιά. Τα κλαδιά αυτά κατά τη λαϊκή αντίληψη έχουν ιαματικές ιδιότητες και φυλάσσονται στο εικονοστάσι μαζί με τα <<καλορίζικα>>. Στη Κύπρο η Κυριακή των Βαΐων λέγεται Κυριακή της ελιάς. Την μέρα αυτήν εκτός από τα κλαδάκια ελιάς που μοιράζονται στους πιστούς η κάθε οικογένεια φέρνει στην εκκλησία κλαδάκια ελιάς για να διαβαστούν από τον ιερέα μετά την 21

λιτανεία. Τα κλαδιά αυτά παραμένουν στο ναό μέχρι την Πέμπτη της αναλήψεως οπότε τα παίρνουν στο σπίτι και τα χρησιμοποιούν για να <<καπνίζουν>> με τα φύλλα της αγιασμένης ελιάς για να ξορκίσουν τον καρπό. Με τα φύλλα ελιάς «καπνίζει» και η μάνα τη νύφη πριν φύγει από το πατρικό της σπίτι Φωνάξετε της μάνας της Να έρθει να την καπνίσει Με καπνηστήρι τζαι ελιά Να την ποχαιρετήσει… Και πάλι στην Κύπρο την Παραμονή Χριστουγέννων σε μερικές περιοχές κόβουν κλαδιά ελιάς και τα βάζουν στις πόρτες, στα παράθυρα και σ’ όλα τα δωμάτια του σπιτιού για να μη περάσουν οι «καλικάντζαροι». Τα Χριστούγεννα στην Κεφαλονιά ρίχνουν στη φωτιά κρασί και λάδι μέσα από την τρύπα της χριστουγεννιάτικης κουλούρας. Την ημέρα των Θεοφανίων ραντίζουν μα αγιασμό τις ελιές για να είναι ευλογημένες και να καρποφορούν. Στην Κέρκυρα και στην Κεφαλονιά τα βάγια, που μοιράζονται στο εκκλησίασμα την Κυριακή των Βαΐων περιέχουν κλαδάκια ελιάς. Στην Αμοργό στη λιτανεία της εικόνας του Βαϊοφόρου προπορεύεται άνδρας που κρατά στολισμένο ένα μεγάλο κλαδί ελιάς και ακολουθείται από νέους με κλώνους από φοινικιές, σε ανάμνηση του ‘μετά Βαΐων και κλάδων’ Δεν πρέπει μάλιστα να αγνοείται η ανοιξιάτικη εποχή της λιτανείας και το ενδεχόμενο στην συνύπαρξης αναμνήσεων τελετουργιών για την άνοιξη με κλαδιά ελιάς ή άλλα σύμβολα γονιμότητας. Στην Κρήτη την ημέρα του Πάσχα πηγαίνουν στις ελιές και μας πληροφορούν, ότι ο Χριστός Ανέστη. Στην Κεφαλονιά συναντάμε, συχνά, μεμονωμένες ελιές, που έχουν ένα σταυρό στη ρίζα τους, σημάδι, ότι είναι αφιερώματα των πιστών σε εκκλησίες ή μοναστήρια. Στην Κρήτη ανοιχτές τις ελιές τις λένε σηκωματάριες ή μοναστηριακές σε οποίου το κτήμα βρίσκονταν δίνει ανάλογα λάδι στην εκκλησία στη μονή, που έχουν οι σύγχρονοι Έλληνες προσφέρουν στους αγίους ότι οι μακρινοί τους πρόγονοι πρόσφεραν στην Αθήνα . Στην Κρήτη την Πρωτοχρονιά, ο οικοδεσπότης μπαίνει στο σπίτι του κρατώντας κλωναράκι ελιάς στο χέρι ευχόμενος ευτυχία και υγεία. Στο κατώφλι της πόρτας υπάρχει μια μικρή πέτρα, στην οποία έχει πατήσει προηγουμένως. Την Πρωτοχρονιά οι Πόντιοι βάζουν ένα κλωνάρι ελιάς στο εικονοστάσιο με την ευχή : «Ήρθε η καλοχρονιά , ας πάει η κακοχρονιά .» Στην Ερμούπολη Σύρου γυναίκες θυμιάζουν καίγοντας μαζί με το λιβάνι και φύλλα ελιάς . Αυτή είναι μια πολλή παλιά συνήθεια . Όπως μας πληροφορεί ο Παυσανίας οι Ηλείοι είχαν μια παράξενη συνήθεια . Μια φορά το μήνα οι Ηλείοι θυσιάζουν σε όλους τους αναφερμέντες βωμούς . Θυσιάζουν δε με ένα αρχαίο τρόπο : θυμιάζουν τους βωμούς με λιβάνι ανακατεμένο με σιτάρι και μέλι , βάζουν και κλώνους ελιάς και κάνουν σπονδή με κρασί . .

22

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

11

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ

Ελιά – Το Ευλογημένο δένδρο.

1.Ποιήματα και τραγούδια Η ελιά Είμαι του ήλιου θυγατέρα, η πιο απ’ όλες χαϊδευτή χρόνια η αγάπη του πατέρα σ’ αυτόν τον κόσμο με κρατεί. Όσο να γείρω νεκρωμένη, αυτόν το μάτι μου ζητεί. Είμαι η ελιά η τιμημένη! Όπου κι αν λάχω κατοικία Δεν μ’ απολείπουν οι καρποί Ως τα βαθιά μου γηρατειά Δεν βρίσκω στη δουλειά ντροπή. Μ’ έχει ο Θεός ευλογημένη κι είμαι γεμάτη προκοπή. Είμαι η ελιά η τιμημένη! Φρίκη, ερημιά, νερό, σκοτάδι Τη γη τη θάψαν μια φορά. Εμέ ζωής φέρε σημάδι Στο Νώε η περιστερά. Όλης της γης είχα γραμμένη την ομορφάδα και χαρά. Είμαι η ελιά η τιμημένη! Εδώ στον ίσκιο μου αποκάτου ήλθ’ ο Χριστός ν’ αναπαυθεί, κι ακούσθηκε η γλυκιά λαλιά του λίγο προτού να σταυρωθεί. Το δάκρυ του, δροσιά αγιασμένη, Έχει στη ρίζα μου χυθεί. Είμαι η ελιά η τιμημένη! Και φως πραότατο χαρίζω εγώ στην άγρια τη νύχτα. Τον πλούτο πια δεν το φωτίζω, συ μ’ ευλογείς, φτωχολογιά. Κι αν απ’ τον άνθρωπο διωγμένη, θα φέγγω μπρος στην Παναγιά. Είμαι η ελιά η τιμημένη! Κωστής Παλαμάς

23

ΚΟΥΒΕΝΤΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΙΑ Ελιά μου ασημοπράσινη, θαλασσοματούσα, στον κάμπο μοιάζεις πέλαγος και στην πλαγιά σαν κάστρο με αρχοντική κορμοστασιά και με πολλά στολίδια Η γη σ’έθρεψε πλούσια κι ο χρόνος πελεκούσε κι εσκάλιζε τη ρίζα σου κι έγραφε ιστορία που διηγείται τις πληγές που εκείνος δε γιατρεύει κι όσες χαρές περάσαμε κι εκείνες τις κατέχεις τις κουβεντιάζεις σιγανά με τις γειτόνισσες σου. Ελιά μου αιωνόβια, ελιά ευλογημένη, πες μου και με τον ταπεινό, περαστικό διαβάτη, τι είδες εις τη ζήση σου, εδώ εις την αυλή σου τι λένε τ ’αυλακώματα που ζώνουν το κορμί σου. Είδα καιρούς ανεμικούς, είδα καιρούς μ’αντάρες μ’αστροπελέκια και βροντές, νερά σαν καταρράκτες τη Βενετιά να προσπερνά και την Τουρκιά να φεύγει αδέρφια να μαλώνουνε, εχθρούς να αντεκδικούνται. Εγώ αν έθρεψα γενιές, πολέμησα την πείνα έχτισα σπίτια κι εκκλησίες, κάστρα και μοναστήρια το λάδι μου εφώτισε όλη την οικουμένη και οι ελιές μου γίναν καύχημα σε καθενός τραπέζι. Καπεταναίοι κάθισαν στου ίσκιου μου από κάτω και κλέφτες κουβαλήσανε ξένο βίος να μοιράζουν πα’στα κλαδιά μου φώλιασαν χιλιάδες λιανοπούλια και σμάρια οι αγριομέλισσες κουρνιάζουν στα ριζά μου. Και κάποιες μέρες γίνονταν χορεύτρα η αυλή μου στο πανηγύρι τ’Αη-Γεωργίου, της Παναγιάς τη χάρη και ξεφαντώναμε οι νιοι κι οι γέροι καμαρώναν και οι τουφεκιές τους μου’ριχναν στη γη λίγα κλαδάκια. Πόσες φορές στη ρίζα μου νιές ξομολογήθηκαν στο νιο που αγαπήσανε τη φλόγα της καρδιάς τους…

24

Δημοτικά τραγούδια

1.

Το τραγούδι, μας πληροφορεί ότι δεν μπορεί να υπάρχει Μοναστήρι χωρίς τον ελαιώνα του . και ότι το λάδι είναι απαραίτητο για το άναμμα των καντηλιών: Πέρα στους πέρα κάμπους Όπου΄ναι οι ελιές ειν΄ένα μοναστηράκι που πάνε οι κοπελιές

2.

Μερικές φορές το αγαπημένο δέντρο ταυτίζεται με την πικράδα του καρπού του: Πουλάκι βγήκε από τη γη και βγήκε από τον Άδη Και πήγε κι έκαμε φωλιά σε μιας ελιάς κλωνάρι που΄ναι τα φύλλα της πικρά και τ΄άνθια της φαρμάκι.

3.

Η κρητική μαντινάδα εκφράζει πολλές φορές τον θαυμασμό των ανθρώπων για το δέντρο: Είναι δέντρα πολλά στη γης, σαν την ελιά δεν είναι, βρέχει, χιονίζει, λιάζεται, μα πάντα δροσερή είναι.

ΠΟΙΗΣΗ Ένας σούδινε ποτήρι κι άλλος σούδινε ελιά έτσι πέρασες γραμμή της γειτονιάς τα καπηλειά.

Βάρναλης Ε, καπετάνιε φάε το ξερό ψωμί σου βιαστικά και τη μαύρη ελιά, βουτημένη στο αλάτι και στον ήλιο, πάνω στον όρθιο βράχο. Καιρός να ανοίξουμε πανιά. Ρίτσος.

25

Του λύχνου μου το λάδι σώθηκε, Και ξαγρυπνώ. Παλαμάς.

Ο φτωχο-ρεμπέτης τραγουδάει με τη σειρά του: Μια ελιά και μια ντομάτα Είναι φέτος η σαλάτα. ΕΛΙΑ Στην κουφάλα σου φώλιασε μελίσσι γέρικη ελιά, που γέρνεις με τη λίγη πρασινάδα που ακόμα σε τυλίγει, σαν να’θελε να σε νεκροστολίσει. Και κάθε πουλάκι στο μεθύσι Της αγάπης πιπίζοντας ανοίγει στο κλαρί σου ερωτικό κυνήγι, στο κλαρί σου που δεν θα ξανανθίσει. Ω πόσο στη θάνη θα γλυκάνουν με τη μαγευτική βοή που κάνουν ολοζώντανης νιότης ομορφάδες. Που θα θύμισες μέσα σου πληθαίνουν ω! να μπορούσαν έτσι να πεθαίνουν και άλλες ψυχές της ψυχής σου αδερφάδες. Λ.Μαβίλης

26

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

11α

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ

Ελιά – Το Ευλογημένο δένδρο.

1.Παροιμίες Γύρω από την καλλιέργεια και τις περιποιήσεις του δέντρου πλήθους παροιμιών υπενθυμίζουν πόσο βαθιά είναι δεμένο με τη ζωή των ανθρώπων της υπαίθρου. ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ Από το θέρος ως τις ελιές δεν απολείπουν οι δουλειές Βάλε ελιά για το παιδί σου και σύκα για τη ζωή σου, λένε στην Κεφαλονιά, για να έχουν ένα εισόδημα από τις ελιές. Την ελιά τα χνώτα του ανθρώπου τήνε θρέφουνε, συχνή δηλαδή ενασχόληση με το δέντρο. Ξεφόρτωσέ τη την ελιά να σε φορτώσει λάδι, η γρήγορη συγκομιδή δίνει τη δυνατότητα στο δέντρο να αναλάβει δυνάμεις και να δώσει πάλι καρπό την επόμενη χρονιά. Άκουσες λάδι τρέχα, άκουσες στεφάνι φεύγα, συμβουλεύει ο τσιγκούνης και υπολογιστής, γιατί στα βαφτίσια δεν πρόσφεραν δώρα. Η ελιά θέλει ζουρλό νοικοκύρη, να μη τη λυπάται, δηλαδή, στο κλάδεμα. Η ελιά πίνει το κρασί, λένε στην Κεφαλονιά, για να αποτρέψουν τη φύτευση αμπελιών μέσα σε ελαιώνες. Τρεις το λάδι, τρεις το ξύδι κι έξι το λαδόξιδο, λέμε για τους κακούς και … συμφεροντολογικούς υπολογισμούς. Και μια παροιμία για την προτίμηση της πατρώας γης: Καλιά να έχω εγώ το σπίτι μας ελιές και παξιμάδι παρά στα ξένα ζάχαρη και να ορίζουν άλλοι(Κρήτη). Χύθηκε το λάδι μας και μπήκε στο πιθάρι μας(Κρήτη). Έπεσε το λάδι μας μέσα στο τσουκάλι μας (Χίο). Λέγεται όταν συμβαίνει κάτι χωρίς ζημιά. Οι κοινωνικές αξιολογήσεις ως προς την οικονομική και κοινωνική ιεράρχηση του λαδιού εκφράζονται παροιμιακά: Φτηνός στο λάδι και ακριβός στα χόρτα. Βακαλάος και λάδι δε συμφέρει. Ο Έλληνας που γνωρίζει καλά πού οφείλει τη σωτήρια του στις δύσκολες εποχές αναγνωρίζει με ευγνωμοσύνη την ιερή τριάδα των βασικών συστατικών της ελληνικής διατροφής. Πρώτα θεμέλια του σπιτιού ψωμί, κρασί και λάδι. Με τις ελιές που είχαν βαρεθεί οι άνθρωποι να τρώνε συνέχεια τα πράγματα είναι διαφορετικά.

-Φάε, κουμπάρε, ελιές.

-Καλό είναι και το χαβιάρι.

27

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

12

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ

Ελιά – Το Ευλογημένο δένδρο.

1.Ζωγραφίζω την ελιά

28

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

13

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ

Ελιά – Το Ευλογημένο δένδρο.

1. Δραστηριότητα

29

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

14

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ

Ελιά – Το Ευλογημένο δένδρο.

1.Συνταγές -1 Κοτόπουλο κομμένο σε μερίδες - Αλάτι, πιπέρι -2-3 κουταλιές ελαιόλαδο.

-2-3 κουταλιές ελαιόλαδο -2 πιπεριές κομμένες σε κομμάτια.

-1/2 ποτήρι κρασιού μαυροδάφνη.

-400 γρ. χυμό ντομάτες.

-Ελάχιστη ζάχαρη -Μερικές πράσινες ελιές γεμιστές.

-1 κουταλιά σούπας κορν-φλάουρ Εκτέλεση: Ζεσταίνουμε το ελαιόλαδο στη χύτρα και το σοτάρουμε τα κομμάτια από το κοτόπουλο όσο του ροδίσουΤα αλατοπίπερόνουμε προσθέτουμε τις πιπεριές το κρασί το χυμό ντομάτας και της ελιές. Κλείνουμε τη χύτρα μαγειρεύουμε το φαγητό για 10-15 λεπτέ. Ανοίγουμε τη χύτρα δένουμε τη σάλτσα με το κορν-φλάουρ και σερβίρουμε το φαγητό με ρύζι. Φαγητό με ελιές και λάδι Σχεδόν όλα τα φαγητά παίρνουν λάδι π.χ τα όσπρια είναι φαγητά λαδερά .Στις σαλάτες όλες χρησιμοποιούμε λάδι.Τα ψάρια για να τηγανιστούν χρειάζονται λάδι. Μπάμιες λαδερές 1 κιλό μπάμιες,200 γραμμάρια λάδι, 1 κούπα ντομάτα, 1 κρεμμύδι μέτριο, 1 ψιλοκομμένο, μισή κούπα ξύδι και λίγο νερό. Φασολάκια λαδερά 1 κιλό φασολάκια, 200 γραμμάρια λάδι, 2 κρεμμύδια, 1 κούπα ντομάτα, 2 κουταλιές μαϊδανό, αλάτι πιπέρι και νερό. Σπανάκια 1 κιλό σπανάκι, 200 γραμμάρια λάδι, 1 κούπα ρύζι, 1 κρεμμύδι, αλάτι, πιπέρι και νερό. Με τις ελιές κάνουμε ωραίες πίτσες και ελιόψωμα ΛΙΟΠΙΤΕΣ ΥΛΙΚΑ: α} για το φύλλο 6 ποτήρια αλεύρι 1 ποτήρι λάδι 3 κουτάλια μπέικον 1-2 πορτοκαλιών το χυμό πορτοκαλάδα με ανθρακικό Β}για τη γέμιση Ελιές καλαμών κομμένες σε μικρά κομμάτια Λίγο δυόσμο Λίγο κρεμμύδι Λίγο λάδι

30

ΕΚΤΕΛΕΣΗ Ανακατεύουμε το μπέικον με το αλεύρι. Προσθέτουμε το λάδι το χυμό των πορτοκαλιών και την πορτοκαλάδα με ανθρακικό χρειάζεται για να γίνει η ζύμη κανονική και το ζυμώνουμε Με τη ζύμη ανοίγουμε μικρά φύλλα και βάζουμε μέσα στη λίγη γέμιση. Τα τυλίγουμε με ρολό και κλείνουμε τις άκρες στρίβοντας ελαφρώς προς την μια πλευρά. Τα βάζουμε σε λαδωμένο ταψί και τα ψήνουμε.

Χαλβάς λαδερός του κουταλιού 1 ½ φλιτζάνι κοινό παρθένο ελαιόλαδο 1 πακέτο σιμιγδάλι ψιλό 1 φλιτζάνι αλεύρι για όλες τις χρήσεις Για το σιρόπι: 3 φλιτζάνια ζάχαρη 6 φλιτζάνια νερό 1 κουταλάκι ξύσμα λεμονιού κανέλα τριμμένη Εκτέλεση Αδειάζετε το ελαιόλαδο σε μια κατσαρόλα με βαρύ πάτο και το αφήνετε να ζεσταθεί τόσο όσο να αρχίσει να εμφανίζεται ο πρώτος καπνός. Ρίχνετε αμέσως το σιμιγδάλι και αρχίζετε με γρήγορες κινήσεις να ανακατεύετε με μια ξύλινη κουτάλα μέχρι να σκουρύνει. Τότε προσθέτετε το αλεύρι και ανακατεύετε καλά. Ετοιμάζεται το σιρόπι ρίχνοντας τη ζάχαρη σε έξι ποτήρια καυτό νερό. Το ανακατεύετε καλά με ένα κουτάλι έτσι ώστε η ζάχαρη να διαλυθεί εντελώς και προσθέτετε το ξύσμα λεμονιού. Μόλις το σιμιγδάλι ψηθεί και πάρει ένα αρκετά σκούρο καφέ χρώμα, ρίχνετε σιγά – σιγά το σιρόπι και ανακατεύετε συνέχεια, έτσι ώστε να μην σας φουσκώσει πολύ και σας ξεχειλίσει. Όταν το σιμιγδάλι απορροφήσει το σιρόπι, κατεβάζετε την κατσαρόλα από τη φωτιά και σκεπάζεται με μία βαμβακερή πετσέτα για 10 λεπτά περίπου. Παίρνετε με το κουτάλι της σούπας λίγο – λίγο το χαλβά και τον τακτοποιείται σε μια πιατέλα ή ακόμη καλύτερα πάνω σε λεμονόφυλλα ή φύλλα νεραντζιάς. Πασπαλίζετε με λίγη κανέλα και σερβίρετε. ΧΤΑΠΟΔΙ ΣΤΟ ΦΟΥΡΝΟ ΜΕ ΠΑΤΑΤΕΣ ΤΗΓΑΝΗΤΕΣ 4 φλιτζάνια κοινό Παρθένο ελαιόλαδο 2 κιλά χταπόδι 4 μεγάλες πατάτες χοντροκομμένες 2 μεγάλα κρεμμύδια κομμένα σε ροδέλες 1 μεγάλη ώριμη φρέσκια ντομάτα κομμένη σε μικρούς κύβους. ½ κουταλάκι του γλυκού θουμπή ρίγανη 3-4 κομματάκια μπαχάρι αλάτι , πιπέρι φρεσκοτριμμένο 31

ΕΚΤΕΛΕΣΗ Πλένετε και κόβετε το χταπόδι σε μέτρια κομματάκια. Το βράζετε σε άφθονο νερό για 30 λεπτά . Το βγάζετε από τη φωτιά και το κρατάτε στην άκρη. Σε μια μικρή κατσαρόλα ζεσταίνετε ένα φλιτζάνι ελαιόλαδο και τσιγαρίζετε ελαφρά τα κρεμμύδια μέχρι να αρχίζουν να ροδίζουν. Ρίχνετε αμέσως τη ντομάτα , τα μπαχαρικά , το χταπόδι και ανακατεύετε ζωηρά για 4-5 λεπτά. Προσθέτετε ένα φλιτζάνι από το ζωμό του χταποδιού. Σκεπάζετε και ψήνετε για 15 λεπτά . Αδειάζετε το χταπόδι με την σάλτσα του σε ένα πυρέξ που το βάζετε στην άκρη . Ζεσταίνετε σε ένα βαθύ σκεπαστό τηγάνι τα τρία φλιτζάνια ελαιόλαδο. Ρίχνετε τις πατάτες σκεπάζετε και τηγανίζετε για 20-25 λεπτά σε μέτρια θερμοκρασία. Βγάζετε τις πατάτες με τρυπητή κουτάλα και τις ρίχνετε στο πυρέξ με το χταπόδι ,ανακατεύετε και βάζετε αμέσως το φαγητό στο φούρνο . Ψήνετε 180 βαθμούς για 25-30 λεπτά. Σερβίρετε το φαγητό ζεστό ή σε θερμοκρασία δωματίου . ΑΡΤΟΙ ΖΥΜΩΤΟΙ ΜΕ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ ΚΑΙ ΜΑΝΤΖΟΥΡΑΝΑ 1 ½ φλιτζάνια παρθένο ελαιόλαδο 3 κιλά αλεύρι λευκό μαλακό 6 φλιτζάνια βρασμένος χυμός μαντζουράνας ( 2 κουταλιές της σούπας ) και λεμονόφυλλων ( 4–5 φύλλα ) 1 κουταλάκι του γλυκού κανέλα τριμμένη 2 σταγόνες κανελόλαδο ( προαιρετικά ) 3 κομματάκια γαρίφαλα κοπανισμένα 2 κομματάκια μαστίχα κοπανισμένα 4 φλιτζανάκια ζάχαρη 1 κουταλάκι του γλυκού αλάτι 65 γραμ. μαγιά νωπή ΕΚΤΕΛΕΣΗ Διαλύετε την μαγιά σε 4 φλιτζάνια χλιαρό νερό. Ρίχνετε 5 φλιτζάνια αλεύρι και ζυμώνετε σε μια παχύρρευστη ζύμη, την οποία σκεπάζετε με δυο ζεστές βαμβακερές πετσέτες. Την αφήνετε σε ζεστό μέρος να διπλασιαστεί σε όγκο. Αδειάζετε το ελαιόλαδο σε μια μεγάλη λεκάνη ρίχνετε τη ζάχαρη και ανακατεύετε ζωηρά, έτσι ώστε να αναμειχτούν τα υλικά μεταξύ τους. Ρίχνετε τα μπαχαρικά, το αλάτι και τη διαπλασμένη σε όγκο προζύμι. Δουλεύετε για δεύτερη φορά το μείγμα με το χέρι σας. Ρίχνετε σιγά σιγά το αλεύρι και το ζυμώνετε με το χλιαρό ζωμό από τη μαντζουράνα και το ζυμώνετε με τα λεμονόφυλλα. Όταν πάρετε μια ζύμη απαλή και αφράτη, τη σκεπάζετε με ένα ζεστό ύφασμα και την αφήνετε να διπλασιαστεί σε όγκο. Μόλις ετοιμαστεί το ζυμάρι, το ζυμώνετε για 4–5 λεπτά και το χωρίζετε σε πέντε κομμάτια. Ζυμώνετε με αυτά πέντε άρτους, τους οποίους τοποθετείτε σε ελαφρώς λαδωμένα ταψιά και τους αφήνετε σε ζεστό μέρος να φουσκώσουν. Τους ψήνετε στους 180°С για 55–60 λεπτά. Μετά τα πρώτα 20 λεπτά ραντίζετε την επιφάνειά τους με λίγο ζαχαρόνερο.

32

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

15

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ

Ελιά – Το Ευλογημένο δένδρο.

1.Έθιμα και παραδόσεις 1. Έθιμα και παραδόσεις Η ελιά και το λάδι κυριαρχούν τόσο έντονα και αποφασιστικά στον αγώνα μας για επιβίωση ώστε πήραν στη λαϊκή φαντασία μυθικές διαστάσεις, χάραξαν ανεξίτηλα τη ζωή και τη μοίρα μας και συνδέθηκαν με αρχετυπικές μορφές της ομαδικής μας σύνδεσης. Τους αποδόθηκαν μαγικές δυνάμεις και επηρέασαν πολυποίκιλα τη θρησκευτικότητα μας. Η πίστη, ότι το λάδι μπορεί να ηρεμήσει τα μανιασμένα κύματα, έρχεται από την αρχαιότητα. Σήμερα το λάδι από το καντήλι του Αι-Νικόλα, του προστάτη των ναυτικών, πιστεύεται ότι καταπραΰνει τη θαλασσοταραχή. Ο Πλούταρχος μας πληροφορεί ότι στην τελετή του γάμου στεφάνωναν με κλαδιά ελιάς και δάφνης την πόρτα της νύφης και του γαμπρού. Η παρουσία των κλαδιών της ελιάς στη χαρμόσυνη τελετή του γάμου διασώζονταν μέχρι πρότινος στην ελληνική ύπαιθρο, όπου στον δίσκο με τα στέφανα τοποθετούσαν κι ένα κλαδάκι ελιάς. Κατά την γέννηση έβαζαν στην πόρτα του σπιτιού ένα κλαδί ελιάς, αν ήταν αγόρι, ως σύμβολο μελλοντικής νίκης ή ακμής περί τη γεωργία για την οποία προορίζονταν. Αν ήταν κορίτσι έβαζαν μια μάλλινη κορδέλα, δείγμα των γυναικείων ενασχολήσεων. Σε πολλά μέρη της Ελλάδας, μόλις τελειώσει μια οικοδομή, τοποθετούν στη στέγη ένα μεγάλο κλαδί ελιάς, δείγμα ότι το ουσιαστικό μέρος του έργου έχει αποπερατωθεί. Σε πολλά χωριά της Κρήτης, την Πρωτομαγιά, κρεμούν στις πόρτες των σπιτιών ένα κλαδί ελιάς, που την εποχή εκείνη είναι ανθισμένη, μαζί με ένα κλαδάκι μολόχας κι ένα στάχυ από σιτάρι ή κριθάρι. Η φλόγα του καντηλιού που καίει με τη βοήθεια του λαδιού συμβολίζει το θείο φως πηγή της υπέρτατης αλήθειας και της ύψιστης δύναμης. Το φως του Αλλάχ είναι όμοιο με την εστία μιας λάμπας που μέσα αστράφτει σαν λαμπερό αστέρι. Φωτίζεται από το ευλογημένο δέντρο-την ελιά- δεν ανήκει ούτε στη ανατολή ούτε στη Δύση όπου το λάδι φωτίζει κι ας μην το αγγίζει η φωτιά:φως πάνω σε φως «Εδώ ο θεός είναι η πηγή κάθε γνώσης και ταυτόχρονα το μέσο δια του οποίου ο άνθρωπος μπορεί να συλλάβει την υπερβατικότητα». Η εικόνα της ελιάς κυριαρχεί κι η ρίζα της διακλαδώνεται καλύπτοντας όλο τον κόσμο, ενώ το υπερκόσμιο φως της αποκαλύπτει το υπέρτατο ον το άχρονο και αιώνιο.

33

Το λάδι του καντηλιού έχει μεγάλη θεραπευτική χρήση μια και η επάλειψη με αυτό των πονεμένων σημείων του σώματος προκαλούσε ανακούφιση, κατά τη λαϊκή αντίληψη, «το λάδι του καντηλιού θεραπεύει καλύτερον παντός άλλου πάσαν νόσο» Στις ελαιοπαραγωγές περιοχές της χώρας μας, οι γυναίκες σταύρωναν τα παιδιά τους με το λάδι του καντηλιού κάθε βράδυ για να προστατεύονται από τα «κακά ονείρατα», όπως έλεγαν. Οι ναυτικοί αν έπεφταν σε κακοκαιρία και κινδύνευαν έραιναν στη θάλασσα το λάδι από το καντήλι που έκαιγε στα εικονίσματα του πλοίου με την παράκληση να ημερεύουν τα κύματα. Το καντήλι, το λυχνάρι και η φλόγα του συνδέθηκε με την ίδια την ανθρώπινη ψυχή, για αυτό κι ο λαός μας συχνά όταν κάποιος πέθαινε έλεγε: «μέχρι εκεί ήτανε το λάδι στο καντήλι τους». Το ελαιόλαδο δίνει δύναμη και φως στην ψυχή. Σε κάθε γωνία της Ελλάδας μέσα σε μικρά εικονοστάσια, μέρα και νύχτα ανάβει ένα καντήλι με ελαιόλαδο για την ψυχή που έφυγε ή ως «αντίδωρο» για την ψυχή που σώθηκε. Καθαρό ελαιόλαδο και μόνο έκαιγε στα καντήλια των εβραϊκών ναών και των θυσιαστηρίων συνήθεια που υιοθετήθηκε αργότερα από όλες τις ορθόδοξες εκκλησίας. Σε κείμενα περιηγητών των 17ου και 18ου αιώνων διαβάζουμε ότι παρότι οι Έλληνες συχνά δεν είχαν να φάνε, πήγαιναν ωστόσο στην εκκλησία ως προσφορά μεγάλες ποσότητες εκλεκτού ελαιόλαδου. Το δέξιμο δε της αποστολής του λαδιού στην εκκλησία συνοδευόταν από την ευχή του ιερέα. Ως σήμερα από το πρώτο λάδι της παραγωγής τους, οι Έλληνες αγρότες στέλνουν δώρο στην εκκλησία για το άναμμα των καντηλιών, ενώ με αυτό ανάβουν και το μικρό καντήλι στο εικονοστάσι του σπιτιού τους. Οι αγρότες μας ποτέ δεν ξεχνούν αυτή τους την προσφορά ακόμη και σε δύσκολες εποχές, πάντα ξεχωρίζουν την πιο γερή και παραγωγική ελιά τους και την δωρίζουν στην εκκλησία. Το ελαιόλαδο στα έθιμα των ναυτικών -ψαράδων Το λάδι στα έθιμα σύμφωνα με τους ναυτικούς μας και τους ψαράδες, είχε την ιδιότητα να κάνει την τρικυμισμένη θάλασσα γαλήνια και καθαρή. Μέχρι σήμερα όταν η θάλασσα είναι ήρεμη οι ψαράδες λένε ότι έχει «λαδιά». Παλαιότερα, πριν ανακαλυφθεί ο αλιευτικός φακός, οι δύτες έριχναν ελαιόλαδο στη θάλασσα, η οποία με αυτόν τον τρόπο επιπεδωνόταν, κι έτσι διευκολυνόταν η διείσδυση των ακτινών του ήλιου σε μεγάλο βάθος και μέχρι το βυθό, πράγμα που τους επέτρεπε να διακρίνουν τα αλιεύματα. Όσοι δεν ψάρευαν με πυροφάνι τη νύχτα κοντά στις ακτές και μεταχειρίζονταν καμάκι, χρησιμοποιούσαν τη λεγόμενη «λαδιάν», άμμο αναμεμειγμένη με ελαιόλαδο, που σκορπούσαν στην επιφάνεια της θάλασσας και την έκανε διάφανη και καθαρή. Σύμφωνα με πολλά ναυτικά χρονικά, προκειμένου οι ναυτικοί να αποκρούσουν και να αμβλύνουν τη δύναμη των κυμάτων, τα οποία χτυπούσαν «κατάπρυμα» το πλοιάριο, σε περιόδους σφοδρής θαλασσοταραχής, κρεμούσαν μικρά σακιά γεμάτα ελαιόλαδο, τρυπημένα με χοντρική βελόνα, έτσι ώστε να στάζει το λάδι αργά μπροστά στην πρύμη του καραβιού. Στη Σύμη, σύμφωνα με περιγραφή ενός περιηγητή οι σφουγγαράδες χρησιμοποιούσαν το λάδι για να εμποδίζουν την κατάποση νερού την ώρα που βουτούσαν στα βαθιά για σφουγγάρια.

34

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

16

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ

Ελιά – Το Ευλογημένο δένδρο.

1.Η Ελιά στην υπηρεσία του ανθρώπου

Στις μεσογειακές χώρες που ο ήλιος είναι τόσο ανελέητος το καλοκαίρι όσο ευεργητικός το χειμώνα η ελιά προσφέρει την απλόχερη σκιά της στον περαστικό, στον γεωργό, στο βοσκό. Για πολλές χιλιετίες το ξύλο της ελιάς θέρμαινε τον άνθρωπο τις κρύες νύχτες του χειμώνα, άκουσε αναρίθμητες ιστορίες και παραμύθια, πύρωσε στη Θράκα του την ψυχή και το σώμα του. Πρόσφερε με την ίδια καλόκαρδη διάθεση τη φωτιά του στον πλούσιο και στο φτωχό, στο γεμάτο και άδειο σπίτι. Η βραδυφλεγής καύση του έχεις ως αποτέλεσμα τη δημιουργία των ξυλοκάρβουνων. Το ξύλο της ελιάς είναι σκληρό, ανθεκτικό, χρώματος κίτρινου έως καφέ, με σκούρες γραμμώσεις και ελαιώδη αφή. Χρησιμοποιήθηκε στην επιπλοποιία τους περασμένους αιώνες. Οι μαραγκοί στο Αιγαίο χρησιμοποιούσαν σε κατασκευές οδοντωτών τροχών, αλλά εξαρτημάτων των ελαιοτριβείων και των αργαλειών. Επίσης από τον κορμό έφτιαχναν έπιπλα, ενώ τους μεγάλους κλάδους χρησιμοποιούσαν για δοκάρια στις στέγες. Από το σκληρότερο ξύλο της αγριελιάς έφτιαχναν μπαστούνια και κατασκευές αντοχής εκτεθειμένες στη βροχή, στον ήλιο και στον αέρα. Κι ας μη ξεχνάμε τα οικιακά σκεύη, τη σανίδα του ψωμιού, του κρεμμυδιού, τις σαλατιέρες, τα γουδιά, τις φρουτιέρες που καθημερινά, μας εξυπηρετούν στην κουζίνα μας. Η σκέψη, ότι χρησιμοποιούμε αντικείμενα χρήσης από ξύλο του δέντρου της ειρήνης μας συγκινεί ιδιαίτερα. Η συντήρηση του ξύλου της ελιάς γίνεται με το λάδι της. Το λάδι της ελιάς αποτέλεσε τη βάση για κατασκευή του σαπουνιού. Η πρώτη γραπτή μαρτυρία για χρήση υποτυπώδους σαπουνιού έρχεται από πήλινη πινακίδα των Σουμερίων το 2500 π.χ. Τον 9ο αιώνα στη Μασσαλία παρασκεύασαν ένα σαπούνι σκληρό με βάση το ελαιόλαδο. Το 18ο αιώνα οι Μασσαλιώτες βρήκαν επιτέλους, το μυστικό του περίφημου σαπουνιού Μασσαλίας, που συντέλεσε στη δόξα της πόλης και βρήκε αρκετούς μιμητές και στη χώρα μας. Ακόμη και τώρα στα χωριά μας με το κατακάθι του λαδιού, την αμόργη, παρασκευάζουν πλάκες σαπουνιού, που χαρίζουν στα ρούχα <<μοσκοβολιά>> και ασπράδα μοναδική.

35

Τα μεγαλύτερα κέντρα σαπωνοποιίας στη Ελλάδα αναπτύχθηκαν από το 17ο αιώνα στις κατ’ εξοχής ελαιοπαραγωγικές περιοχές, όπως είναι τα Επτάνησα, η Πελοπόννησος, η Αττική, ο Βόλος, η Μυτιλήνη, η Κρήτη. Η Λέσβος λόγω των απέραντων ελαιώνων με τα 11 εκατομμύρια ελαιόδεντρα ήταν φυσικό, παράλληλα με την αύξηση των εργοστασίων του λαδιού ν’αναπτυχθεί και σαπουνοποιία. Παρ’όλο που το άλειμμα και το κερί εξελίχτηκαν στο Μεσαίωνα δεν κατάφεραν να παραγκωνίσουν το λύχνο. Μέχρι πρότινος το λάδι αποτελούσε το βασικό φωτιστικό υλικό για το μεγαλύτερο μέρος του αγροτικού πληθυσμού της χώρας μας. Ο λύχνος στην ελληνική ύπαιθρο αντιστάθηκε γενναία στις εξελίξεις και μόλις πρόσφατα εκτοπίστηκε διαδοχικά από τη λάμπα πετρελαίου, το <<λουξ>> και τον ηλεκτρισμό. Το ήρεμο και το γλυκό φως του λύχνου πέρασε εύκολα από την καθημερινότητα στον συμβολισμό. Το άναμμα της λυχνίας φανέρωνε την πορεία από μια κατάσταση σε μια άλλη, το φως, που δείχνει το δρόμο: γέννηση, γάμος, ακμή, θάνατος. Το λάδι της ελιάς αποτέλεσε επίσης, το κύριο συστατικό της παρασκευής αρωμάτων. Οι μαρτυρίες για αρωματισμένο έλαιο μας έρχονται από τις πινακίδες της Γραμμικής Α. Γραφής, Στο αρχείο της Πύλου παρέχονται πληροφορίες για τις ποικιλίες και τα είδη των αρωματικών ελαίων. Τα πρώτα αρώματα δεν ήταν τίποτε άλλο από λάδι ελιάς μέσα στο οποίο είχαν βουτήξει λουλούδια ή φυτά αρωματικά, γιατί το λάδι έχει την ιδιότητα να επηρεάζεται εύκολα από οσμές. Οι Έλληνες μυρεψοί διάλεγαν ένα λάδι πολύ διάφανο από ελιές ακόμη πράσινες, ελαφρά συμπιεσμένες, για να μη θραύσει ο πυρήνας. Μέσα σε αυτό εμβάπτιζαν πέταλα ρόδων ή ολόκληρα ρόδα, φασκόμηλο, κορίανδρο, κύπερο, κάρδαμο, μάραθο, κύμινο, σχίνο. Το ροδόεν, κυπερόεν κ.λ.π. Αργότερα, έμαθαν να βγάζουν ειδικά αποστάγματα από φύλλα και άνθη, τα αιθέρια έλαια. Το αρωματισμένο λάδι δεν χρησιμοποιείται μόνο για την επάλειψη του σώματος των ζωντανών ή των νεκρών, αλλά και για τα μαλλιά. Ο Αριστοφάνης στις Εκκλησιάζουσες παρουσιάζει μια γυναίκα να ζητά από μια άλλη να μυρίσει τα μαλλιά της, που μόλις τα είχε αλείψει με αρωματισμένο λάδι. Στις περιοχές της Βόρειας Αφρικής Τυνησία, Μαρόκο, Αλγερία το λάδι θεωρείται αυτούσιο ως καλλυντικό. Οι γυναίκες έχουν τη συνήθεια πριν χτενιστούν, ν’αλείφουν τα μαλλιά τους με το λάδι ελιάς. Υποστηρίζουν ότι δυναμώνει το τριχωτό μέρος του δέρματος, καταργεί και προσδίδει στα μαλλιά ένα γυαλιστερό χρώμα. Στην Παλαιά Διαθήκη ο Θεός παραγγέλλει στο Μωυσή να κατασκευάσει την σκηνή του μαρτυρίου μέσα στην οποία θα τοποθετηθεί η κιβωτός της Διαθήκης για να αποτελέσει τόπο λατρείας στην έρημο. Αφού έδωσε λεπτομερείς περιγραφές για το πώς πρέπει να γίνει η κατασκευή καταλήγει: <<και συ μάζεψε τους γιους του Ισραήλ και δώσε τους λάδι ελιάς χωρίς κατακάθι καθαρό για να ανάφτει φως και να καίει ο λύχνος για πάντα>>. Όλοι γνωρίζουμε τις μικρές αρχαίες λυχνίες του λαδιού. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν εκατοντάδες τέτοιες λυχνίες διαφόρων σχημάτων που κρατημένες στο χέρι ή κρεμασμένες στους λυχνοστάτες ή λυχνούχους που φώτιζαν τα σπίτια. Οι Μινωίτες χρησιμοποιούσαν το λάδι εκτός της διατροφής και για το άναμμα των πολύμιξων λυχνιών των ανακτόρων. Την εποχή του Περικλή οι Αθηναίοι εκμεταλλεύονταν το φως της ημέρας αρχίζοντας την εργασία τους πολύ πρωί κι έτσι εξοικονομούσαν το λάδι αφού λύχνος χρειαζόταν να ανάψει μόνο την τελευταία ώρα της ημέρας για λίγο.

36

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

17

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ

Ελιά – Το Ευλογημένο δένδρο. Βασικό Λεξιλόγιο Αιωνόβια ελιά:Ελιά που έχει ξεπεράσει τα 100 χρόνια ζωής. Ζει επί αιώνες. Βρώσιμη ελιά:Αυτή που μπορεί να καταναλωθεί ως τροφή. Δίχτυ:Πλέγμα από σχοινιά ή σύρματα που διασταυρώνονται μεταξύ τους σχηματίζοντας τετράγωνα ή ρομβοειδή ανοίγματα:το ψάρι γλίστρησε από τα δίχτυα του ψαρά όπου παγιδεύονται θηράματα:το δίχτυ, του τένις, του βόλεϊ, του καλαθιού. Ελαιόδεντρο:το δέντρο της ελιάς. Ελαιοδοχεία:το δοχείο για τη φύλαξη του λαδιού. Ελαιόκαρπος:ο καρπός του ελαιόδεντρου. Ελαιόλαδο:Το λάδι που προέρχεται από τον καρπό της ελιάς. Ελαιοπαραγωγός:πρόσωπο που ασχολείται επαγγελματικά με την παραγωγή της ελιάς. Ελαιοπολτός:Το προϊών της συμπίεσης των ελιών σε ελαιοπιεστήριο. Ελαιοπυρήνας:Ο πυρήνας της ελιάς. Τα στερεά υπολείμματα που απομένουν μετά την έκθλιψη του ελαιοκάρπου για την παραγωγή λαδιού. Ελαιοτριβείο:Το σύνολο των εγκαταστάσεων για την εξαγωγή του ελαιολάδου με έκθλιψη από τον ελαιόκαρπο. Ελαιουργία: κλάδος της τεχνολογίας τροφίμων που ασχολείται με τη διαδικασία διαχωρισμού του ελαιολάδου από τον ελαιόκαρπο καθώς και με την επεξεργασία και την παραγωγή του λαδιού. Ελαιουργός:Ο ιδιοκτήτης του ελαιουργείου. Αυτός που ασχολείται με τη Ελαιουργία. Ελαιώδης:Αυτός που μοιάζει στη σύστασή του με λάδι. Ελαιώνας:Η έκταση κατάφυτη από ελαιόδεντρα. Ιμάντας:Ελαστική ταινία κατασκευασμένη από δέρμα. Κάθε εξάρτημα ταινίας μηχανής που χρησιμοποιείται για τη μετάδοση περιστροφικής κίνησης Καλλιέργεια:Το σύνολο των εργασιών με τις οποίες προετοιμάζεται το έδαφος για να δεχθεί τον σπόρο και να αποδώσει την καλύτερη δυνατή συγκομιδή: επιδίδονται στην καλλιέργεια της γης. Χιλιάδες στρέμματα θα παραδοθούν σύντομα προς καλλιέργεια. Κορμός: Το κορμί στέλεχος του δέντρου. Κουκούτσι: Ο σκληρός πυρήνας των καρπών: το κουκούτσι του σταφυλιού η του κερασιού. Λιομάζεμα: Η συγκομιδή των καρπών της ελιάς. Πολτός: Η ουσία ή μάζα μαλακή και νερουλή, χυλός. Φ.Ρ βασιλικός πολτός. Ραβδί: Μακρύ και λεπτό κομμάτι ξύλου. Το μαγικό ραβδί της νεράιδας, παλιά οι δάσκαλοι είχαν ένα ραβδί για να τιμωρούν τους άτακτους μαθητές. Ρίζα: Κάθε υπόγειο τμήμα ενός φυτού όπως το ρίζωμα. Σκάλα: Κινητή ή μόνιμη κατασκευή που αποτελείται από οριζόντιες βαθμίδες (σκαλοπατάκια), οι οποίες βρίσκονται σε ορθή γωνία μεταξύ τους έχει συνήθως στο πλάι κουπαστές και χρησιμεύει για άνοδο από χαμηλότερο επίπεδο σε ψηλότερο. Φύλλα: Καθένα από τα συνηθισμένα πράσινα, πεπλατυσμένα στους βλαστούς των λουλουδιών ή στα κλαδιά των δέντρων. Τον χειμώνα πολλά δέντρα ρίχνουν τα φύλλα τους και την άνοιξη βγάζουν άλλα. Χοντροελιά: Η χοντρή ελιά.

37

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

18

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ

Ελιά – Το Ευλογημένο δένδρο.

1.Κότινος Όταν ο Ξέρξης στην Ελλάδα, το 480 π.Χ., πληροφορήθηκε από φυγάδες Αρκάδες ότι οι Έλληνες γιόρταζαν τους 75ους Ολυμπιακούς Αγώνες, τότε όπως περιγράφει ο Ηρόδοτος κάποιος στρατηγός τον ρώτησε ποια είναι η αμοιβή των νικητών. Η απάντηση είναι : «Ένα στεφάνι από ελιά.».Έκανε τον Μαρδόνιο να διαφωνήσει : «Ποιο λαό ήρθαμε να νικήσουμε, αυτόν που αγωνίζεται μόνο για τη δόξα;» Πράγματι το μοναδικό βραβείο («άθλων») για τους νικητές των Ολυμπιακών Αγώνων ήταν φτιαγμένο από τον «Κότινο», δηλαδή την άγρια ελιά. Οι άγριες ελιές ήταν εκείνες που κατά το μύθο φύτεψε ο Ηρακλής στην άνυδρη και ζεστή γη της Ολυμπίας όταν γύρισε από τη χώρα των Υπερβορείων, όπου πήγε για να κυνηγήσει τη χρυσοκέρατη ελαφίνα της Άρτεμης. Ο κότινος καθιερώθηκε, ως έπαθλο, από τον Ίφιτο, ύστερα από χρησμό του Μαντείου των Δελφών, την έκοβε πάντα δε από την << Καλιστέφανο>> ελιά ένα μικρό αγόρι ( του οποίου ζούσαν και οι δύο γονείς του ).Το παιδί αυτό πήγαινε στην ελιά και έκοβε με χρυσό ψαλίδι τόσα ακριβώς κλαδιά όσα και τα αγωνίσματα των Ολυμπιακών. Έπειτά τα πήγαινε στο ναό της θεάς Ήρας, όπου και τα τοποθετούσε πάνω σε χρυσελεφάντινη τράπεζα. Οι ελλανοδίκες έπαιρναν από εκεί τα κλαδιά, έφτιαχναν στεφάνια και τα πρόσφεραν ως έπαθλο στους αθλητές. Οι νικητές θεωρούνταν πρόσωπα σεβαστά, τα οποία η θεία χάρη και η εύνοια των θεών τους βοήθησε να κερδίσουν, δια του στεφανιού της ελιάς δε μεταβιβάζονταν σε αυτούς όλες οι θεϊκές δυνάμεις. Τον ίδιο ακριβώς συμβολισμό είχαν και οι κόκκινες μάλλινες κορδέλες που στόλιζαν το μέτωπο ή τα μπράτσα των αθλητών. Το στεφάνι της ελιάς ήταν η μεγαλύτερη διάκριση για κάθε αθλητή αλλά και για κάθε απλό πολίτη (το ρήμα «στέφω» ήταν συνώνυμο του αμείβω). Έτσι, όταν στον Επιμενίδη, η πόλη της Αθήνας του πρόσφερε πολλά χρυσά νομίσματα και μια τριήρη, εκείνος τ’ αρνήθηκε όλα και κράτησε μόνο ένα στεφάνι ελιάς. Παναθηναϊκοί αγώνες-Έπαθλο 2,5 τόνοι-Ελαιόλαδο Κατά του Παναθηναϊκούς αγώνες, που γίνονταν στη διάρκεια των Παναθηναίων και προς τιμή της θεάς Αθηνάς, οι νικητές λαμβάνουν ως έπαθλο σημαντικές ποσότητες ελαιόλαδου. Επιγραφή του 380 π.Χ. από την ακρόπολη μας πληροφορεί για τον ακριβή αριθμό των γεμάτων λάδι αγγείων που προσφέρονταν στον πρώτο και το δεύτερο νικητή. Έτσι, στο αγώνισμα της ιππασίας, τα έπαθλα έφταναν μέχρι και τους 140 παναθηναϊκούς αμφορείς για των πρώτο νικητή της αρματοδρομίας. Ο νικητής του δρόμου ταχύτητας λάμβανε ως έπαθλο 70 αμφορείς, οι οποίοι σύμφωνα με τους υπολογισμούς περιείχαν γύρω στους 2,5 τόνους ελαιόλαδο, ενώ ο πρώτος νικητής στο αγώνισμα της αρματοδρομίας λάμβανε ως έπαθλο περίπου 5 τόνους λάδι εξαιρετικής ποιότητας Εξ όλων αυτών, εύλογα γεννάται η απορία πώς αξιοποιούσαν οι αθλητές τόσο μεγάλες ποσότητες, που υπερκάλυπταν ασφαλώς τις προσωπικές τους ανάγκες διατροφής, καλλωπισμού και φωτισμού. Τις περισσότερες φορές οι αθλητές το πουλούσαν εκτός Αθηνών.

38

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

19

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ

Ελιά – Το Ευλογημένο δένδρο.

1.Επίσκεψη στο Σούπερ Μάρκετ Την Πέμπτη 18 Φεβρουαρίου , στην ώρα της Ευέλικτης Ζώνης, επισκεφθήκαμε το κοντινό σούπερ- μάρκετ για να καταγράψουμε προϊόντα που περιέχουν λάδι. Καταγράψαμε διάφορες συσκευασίες & ονομασίες ελαιολάδων. Τα ελαιόλαδα 1 λίτρου που καταγράψαμε ήταν:

Ονομασία-Προέλευση

Τα ελαιόλαδα 5 λίτρων που καταγράψαμε ήταν:

Δανάη-Καλαμάτας Κνωσσός-Κρήτης Εύοσμον « Σπιτικό « Λιοτρίβι « Μινέρβα « Θεόφιλος- Μυτιλήνης Άλτις Κλασσικό Xenia Ολυμπίας

Ποιότητα Οξύτητα Παρθένο « « « « « « « «

0-1% « « « 0,1-1% « « « «

Ονομασία-Προέλευση Ποιότητα Οξύτητα Κνωσσός-Κρήτης « 0-1% Σπιτικό « « « Άλτις Κλασσικό « « Κολυμπάρι « « Χωριό-Ποικοιλία Κορωνέικη « « Μυτιληνιώ « «

Είδαμε ότι υπάρχει και το πυρηνέλαιο που βγαίνει από τη σύνθλιψη του κουκουτσιού της ελιάς σε συσκευασίες του 1 λίτρου.

39

Σε κάποια άλλα ράφια βρήκαμε πολλές κονσέρβες είτε ψαριών είτε διάφορων έτοιμων φαγητών να έχουν στα συστατικά τους ελαιόλαδο.

Στη συνέχεια διαπιστώσαμε ότι υπάρχουν φυτικά βούτυρα που γίνονται με βασική πρώτη ύλη το ελαιόλαδο.

Καταγράψαμε αλλαντικά που περιέχουν ελαιόλαδο . Σε κάποιο άλλο ράφι είδαμε σαπούνι που γίνεται από λάδι. Αυτό το σαπούνι είναι πράσινο και άσπρο σε σχήμα ορθογωνίου . Δεν είχε ωραίο περιτύλιγμα αλλά μοσχοβολούσε.

Διαπιστώσαμε και ότι πολλά φυτικά καλλυντικά περιέχουν σαν συστατικό τους το ελαιόλαδο. Μας ενημέρωσε η πωλήτρια πως οι καλύτερες φυτικές κρέμες περιέχουν ελαιόλαδο.

40

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΒΡΩΣΙΜΗΣ ΕΛΙΑΣ Η ελιά ως τροφή ήταν γνωστή στον άνθρωπο από τα προϊστορικά χρόνια. Ο Αριστοφάνης κατατάσσει τις ελιές ανάμεσα στα αρτύματα, ενώ τις χρησιμοποιούσαν ευρέως ως ορεκτικά. Η κατάταξη της βρώσιμη ς ελιάς στα επιτρεπόμενα είδη έχει προσδώσει μία αξιοσημείωτη δυναμική στο προϊόν και το έχει καθιερώσει ως βασικό διατροφικό αγαθό

Για την παραγωγή βρώσιμης ελιάς ακολουθήσαμε εξής διαδικασία : Εμείς οι μαθητές της Γ΄ τάξης μαζέψαμε ελιές από τα ελαιόδεντρα που βρίσκονται στην αυλή του σχολείου μας. Αυτό έγινε στις αρχές του Νοέμβρη. Την ίδια μέρα επιστρέψαμε στην τάξη μας και με την βοήθεια της δασκάλας μας τρυπήσαμε τις ελιές και συνεχίσαμε τη διαδικασία ξεπικρίσματος. Οι ελιές ήταν περίπου 4 κιλά και όλοι μαζί παίρνοντας πιρούνια τις τρυπήσαμε. Ήταν πραγματικά μια ευχάριστη εμπειρία. Πολλοί από εμάς γνωρίζαμε αυτή τη διαδικασία γιατί έχουμε δικά μας ελαιόδεντρα. Έπειτα βάλαμε τις ελιές σε μια λεκάνη τη γεμίσαμε με νερό και αλλάζαμε το νερό κάθε μέρα για να ξεπικρίσουν καλά. Αυτό το κάναμε για δύο εβδομάδες. Στο τέλος για μία εβδομάδα περίπου βάλαμε μέσα στη λεκάνη που είχαμε τις ελιές, νερό ίσα- ίσα που να τις σκεπάζει και βάλαμε από πάνω ένα τούλι στο οποίο ρίξαμε μισό κιλό χοντρό αλάτι και 2 λεμόνια κομμένα στα τέσσερα για να πάρουν οι ελιές σιγά- σιγά την αλμύρα. Το Δεκέμβριο δοκιμάσαμε τις ελιές που είχαμε φτιάξει, δώσαμε και στους δασκάλους μας να δοκιμάσουν και ήταν πραγματικά πολύ νόστιμες.

41

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΣΑΠΟΥΝΙΟΥ ΑΠΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ Το λάδι ήταν παλιότερα το κύριο συστατικό της παραγωγής σαπουνιού. Πριν μερικά χρόνια οι ίδιες οι νοικοκυρές παρασκεύαζαν σαπούνι με απομεινάρια λαδιού. Αποφασίσαμε λοιπόν κι εμείς, οι μαθητές της Γ΄ τάξης με τη βοήθεια της δασκάλας μας να παρασκευάσουμε σαπούνι. Χρειαστήκαμε: 1 λίτρο λάδι 1 λίτρο νερό 250 γραμ. ποτάσα του εμπορίου 1 κατσαρόλα 1 γκαζάκι Μέσα σε μια κατσαρόλα ρίξαμε πρώτα το νερό κι όταν άρχισε να βράζει προσθέσαμε μέσα στην κατσαρόλα την ποτάσα ανακατεύοντάς την καλά μέχρι να λιώσει τελείως. Έπειτα μέσα στο υγρό αυτό προσθέσαμε λίγο λίγο το λάδι ανακατεύοντας, μέχρι να γίνει ένα ομοιογενές υγρο. Εξακολούθησε το βράσιμο για λίγα λεπτά ακόμη και έπειτα Κατεβάσαμε την κατσαρόλα από τη φωτιά οπότε είδαμε πως το Σαπούνι που σχηματίστηκε από την επίδραση της ποτάσας χωρίστηκε από το νερό και ανέβηκε στην επιφάνεια. Όταν κρύωσε έπηξε και κάτω έμεινε το νερό το οποίο χύσαμε κάνοντας μια τρύπα, που ανοίξαμε, αφού αφαιρέσαμε από μια άκρη λίγο σαπούνι. Στο τέλος χωρίσαμε το σαπούνι σε κομμάτια βάζοντάς τα σε καλούπια και πιέσαμε από απάνω με σφραγίδες για διακόσμηση.

42

43

45

46

47

48

49

50

51

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

52

53

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ Δ΄ ΤΑΞΗ ΕΛΙΑ ΤΟ ΕΥΛΟΓΗΜΕΝΟ ΔΕΝΔΡΟ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ • « Το βιβλίο της ελιάς » –Richard Fooks – Εκδόσεις Ψύχαλου.

• Λαμπράκη Μ. Λάδι, Γεύσεις και Πολιτισμός 5.000 χρόνων, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1999.

• Σουλή Σ. «Λάδι, Συνταγές με ελιές και ελαιόλαδο», Εκδόσεις Ψύχαλου.

• Ελληνική Μυθολογία, Τόμοι 3,5 , Εκδοτική Αθηνών Α.Ε. Αθήνα 1986 • « Παράθυρο στην εκπαίδευση του παιδιού », Διμηνιαίο Παιδαγωγικό περιοδικό.

• CDROM , ΚΠΕ Στυλίδας, « Τα προϊόντα της ελιάς, Ιανουάριος 2005.

• ΚΠΕ Καλαμάτας, «Η ελιά μέσα στους αιώνες», Μάρτιος 2004.

• « Η ιστορία μιας γέρικης ελιάς», Πολιτιστικό ίδρυμα ομίλου Πειραιώς.

• ΚΠΕ Ζακύνθου, « Ο ελαιώνας σαν οικοσύστημα».

54

51