DAGKRANT DINSDAG 1 SEPTEMBER 2015
festival oudemuziek utrecht
FOTO: WRATISLAVIA CANTANS
Purcell en Britten vereren St.-Cecilia
Hathor Consort & Pluto-Ensemble
Onder druk van de kerk ontstaan: consortmuziek
Paul McCreesh
Ode aan de beschermvrouwe van de muziek Twee van Engelands meest geliefde componisten brengen vanavond een feestelijke ode aan St.-Cecilia, de beschermheilige van de muziek. Met Paul McCreesh en zijn Gabrieli Consort & Players als uitvoerenden zijn de verwachtingen hooggespannen. De terugkeer van het Gabrieli Consort in Utrecht is net zo’n feest als de odes van Purcell en Britten zelf. Beide componisten componeerden een muzikale verering van de heilige Cecilia, de vroege martelares (ze stierf rond 230) en patroonheilige van de muziek. Toevalligerwijs valt haar feestdag op 22 november, de geboortedag van Britten en de dag ná Purcells sterfdag. De twee werken van Purcell op het programma stammen uit het begin en het eind van zijn korte carrière. Welcome to all the Pleasures, dat Purcell op 24-jarige leeftijd
componeerde, is minder bekend dan Hail, bright Cecilia. Toch springen twee bijzondere aria’s in het oog: Beauty, thou scene of love en het op een ground gebaseerde Here the deities approve. Hail, bright Cecilia is een imposanter werk. Purcell componeerde het voor St.Cecilia-dag in 1692. ‘Een baanbrekend stuk, niet alleen voor Purcell maar voor... lees verder op pagina 2
Bier Cd’s Complimentjes Kopjes thee Applaus (min.) Festivalkranten
4 5 6 6 7 0 4 7 3 5 3 3 2 4 1 4 0 0 0
Romina Lischka
Nergens komt de wonderlijke inventiviteit van het Engelse genie zo mooi naar voren als in de consortmuziek van de late renaissance. De opkomst en bloei van de consortmuziek hebben we grotendeels te danken aan de Anglicaanse kerk in de zestiende eeuw. Deze ‘nieuwemuziekstroming’ resulteerde in bijzondere en intieme composities, zoals vanavond in de Hertz te horen is in het concert van het Hathor Consort en het Pluto-Ensemble. De stichting van de Anglicaanse kerk in de jaren 1530 zou de tot dan toe in Engeland bloeiende kerkmuziek zeer sterk beperken. Enkel eenvoudige psalmzettingen werden toegestaan, dodelijk saai voor componisten én musici. Je verzetten tegen deze beperkingen was niet zonder risico: op elke Roomskatholieke neiging stond de doodstraf. Engelse musici zochten noodgedwongen naar een uitlaatklep voor hun inspiratie en vonden die in instrumentale muziek – tekstloos, onverdacht en ideologisch neutraal. Zo ontstond een nieuw instrumentaal genre:... lees verder op pagina 2
Vervolg: Onder druk van de kerk ontstaan: consortmuziek
...de Engelse muziek in het algemeen’, zegt Paul McCreesh. ‘Tegenwoordig zijn we zo gewend geraakt aan de muziek die Handel niet zo lang na Purcells dood in Londen componeerde. We nemen de rijke klank van het barokorkest voor lief. Het is de moeite waard om je af en toe te realiseren dat Hail, bright Cecilia misschien wel het eerste substantiële stuk Engelse muziek is dat een compleet orkest voorschrijft. Het is een zeer visionair stuk, vol met schitterende vocale solo’s en instrumentale effecten.’ Benjamin Britten, misschien wel Engelands meest geliefde componist ná Purcell, raakte aangestoken door het stuk. In 1945, rond de première van zijn opera Peter Grimes, erkende Britten dat Purcell zeer belangrijk voor hem was, en dat hij ernaar streefde om op gelijke hoogte met de zeventiende-eeuwse componist te staan. Brittens Hymn to St.-Cecilia uit 1942 bevat dan ook elementen uit Purcells muziek, zoals de ground. Hij schreef een deel van het werk aan boord van de MS Axel Johnson, waarmee hij de hachelijke oversteek, terug naar Europa waagde. Het is bijna een wonder dat Britten daar in staat was om zulke briljante, vitale muziek te componeren. «
...polyfone consortmuziek.De term consort is dubbelzinnig. Het lijkt een enigszins vervormde aanpassing van het Italiaanse woord concerto. Het woord consort werd gebruikt als term voor een ensemble, maar ook voor de muziek die er werd gespeeld. In de loop van de zeventiende eeuw kwam hier nog de betekenis bij van een verzameling muziekstukken. Als benaming van een muzikale gebeurtenis – kortom: een concert – is de term voor het eerst gebruikt in 1576, maar al in King Henry VIII’s Book (ca. 1510-1520) vindt men stukken muziek die consortmuziek genoemd zouden kunnen worden. Op het Europese continent stond genoteerde instrumentale muziek op dat moment nog in de kinderschoenen.
FOTO: VIA WEBSITE TANJA OBALSKI
Vervolg: Ode aan de beschermvrouwe van de muziek
PURCELL & BRITTEN: THREE ODES FOR ST.-CECILIA Gabrieli Consort & Players / Paul McCreesh di 1 sep, 20.00 uur TivoliVredenburg, Utrecht
St.-Cecilia
From Boughton with love
FOTO: FRITZ VON DER SCHULENBURG
Welkom in Boughton House. Een speciale tentoonstelling in TivoliVredenburg neemt u mee op reis door de tuinen, de salons en de
Lindehouten trap die gebruikt werd door de bedienden
collecties van dit Engelse landhuis. Het originele Tudor-gebouw heeft met zijn façade in Franse stijl zijn reputatie verdiend als het Engelse Versailles. Het huis is eigendom van de 10th Duke of Buccleuch en Queensberry, die het met zijn familie bewoont. Behalve de muziek uit de omvangrijke muziekcollectie uit Boughton House, die u dagelijks tijdens concerten zult horen, laten we u graag kennismaken met de hertog en met de mensen die er dagelijks werken. TENTOONSTELLING EN DOCUMENTAIRE OVER BOUGHTON HOUSE vr 29 aug t/m do 3 sep TivoliVredenburg
Consorts bestonden in allerlei verschillende bezettingen: consorts met instrumenten uit dezelfde familie maar van verschillende grootte (zoals gamba- of blokfluitconsorts) noemde men ‘whole consorts’. Bij de vooral in de zeventiende eeuw geliefde ‘broken consorts’ had men een voorkeur voor de tegenwoordig exotisch aandoende combinatie van gamba, luit, citer-achtige instrumenten, basgamba en fluit. Tijdens de regering van Elizabeth I (15581603) werd er ongelooflijk veel en ongelooflijk goede consortmuziek gecomponeerd. Daarin vertolkte de viola da gamba sinds de zestiende eeuw vaak een belangrijke rol. Het leeuwendeel van de consortmuziek werd overigens niet alleen door professionele gambisten gespeeld aan het hof en bij de adel, maar ook steeds meer door burgers, aan de colleges van Oxford en zelfs door advocaten in de pubs van Westminster. Dat is een belangrijk kenmerk van consortmuziek: het is niet in de eerste plaats luistermuziek, maar muziek om zelf te spelen, bij voorkeur in een intieme setting.’ « CONSORTS: TOMKINS’ VOYCES & VIOLS Hathor Consort / Romina Lischka en Pluto-Ensemble / Marnix De Cat ma 31 aug, 22.30 uur TivoliVredenburg, Hertz
@oudemuziek
Laat ons weten wat u van het Festival Oude Muziek vindt en praat mee met #FOMU15 @youkaalii Just arrived@oudemuziek ! My first time. So thrilled. Tonight: @VLuminis and #Purcell... Let’s play the music
Piccola Accademia di Montisi. masterclass klavecimbel met Skip SempĂŠ in Paushuize
Foto’s: Marieke Wijntjes
plaatplaats
Uit Europa overgewaaid
Grounds van Engelse bodem Samen met luitist Luca Pianca brengt gambist Vittorio Ghielmi vandaag om 13.00 uur in de Lutherse Kerk een programma met Engelse grounds uit de zeventiende eeuw. Toch was het variëren op een herhaald basthema niet typisch Engels. ‘De eerste vormen van grounds – de passacaglia en ciaconna bijvoorbeeld – vind je al in de zestiende eeuw in Italië en vooral in Spanje’, legt gambist Ghielmi uit. ‘De
Vittorio Ghielmi
colofon REDACTIE: Jules van der Leeuw (hoofdredactie), Juliette Dufornee, Susanne Vermeulen, Nicolien van der Veer M.m.v.: Yuri Visser (Historiek.net) VORMGEVING: Esther de Bruijn, Rob Bömer © The Boughton Times is de dagkrant van het Festival Oude Muziek Utrecht 2015
twitter.com/oudemuziek facebook.com/oudemuziek youtube.com/FestivalOudeMuziek
Spanjaard Diego Ortiz, die als eerste de mogelijkheden van de gamba echt benutte, was in dit opzicht een voortrekker. Het variëren over een basso ostinato, een steeds herhaald patroontje in de bas, verspreidde zich daarna over heel Europa en kwam dus ook in Engeland terecht.’ Vaak wordt gedacht dat composities voor solo basgamba een typisch Franse aangelegenheid zijn. ‘De Engelsen waren er eerder mee. Iemand als Christopher Simpson, van wie we werk spelen op ons festivalprogramma, heeft daaraan een belangrijke bijdrage geleverd. De gamba was in Engeland een echt consortinstrument, dat gebruikt werd in ensembles waarin diverse formaten gamba samenspeelden. Maar het was juist de basgamba die naar voren kwam als soloinstrument. Die stukken van Simpson, en ook die van Tobias Hume, zijn heel virtuoos omdat beide componisten zelf meesters op de gamba waren. In hun divisions (variaties) gingen ze heel ver in bijvoorbeeld het gebruik van het hele bereik van de basgamba. De basgamba is in principe een laag klinkend instrument, maar je kunt ook hoge noten spelen. Precies die techniek vind je in die Engelse muziek terug. Simpson en Hume waren lang niet de enige gambavirtuozen in Engeland. We spelen ook werken van minder bekende componisten als Daniel Norcombe en Anthony Poole. Zij gebruikten voor het eerst de mogelijkheid om tegelijk melodisch en harmonisch te spelen door meerdere snaren tegelijk aan te strijken.’ Tussen al het moois uit Engeland duiken in de bijt ook een paar vreemde eenden op. Enkele stukken die door Ghielmi zelf zijn gecomponeerd, maar ook de Italiaan Carlo Zuccari. ‘Hij leefde in de achttiende eeuw, een tijd waarin er in Italië nauwelijks meer gamba werd gespeeld’, legt Ghielmi uit. ‘Zijn leraar, Gasparo Visconti, was echter getrouwd met een Engelse die uit een familie kwam waarin nog altijd veel gamba gespeeld werd. Het lag voor de hand dat Zuccari voor haar een echt virtuoos gambastuk in Italiaans achttiende-eeuws idioom schreef.’ « GHIELMI / PIANCA Simpson: Upon a Ground di 1 sep, 11.00 uur TivoliVredenburg, Hertz
deze cd en andere artikelen zijn verkrijgbaar in de cd-winkel tegenover de roltrappen in de centrale hal
Lassus: Missa super Dixit Joseph & Motets Cinquecento Hyperion CDA68064 € 19 normaal € 17 Vriend Voor deze cd hebben de zangers van Cinquecento zich laten inspireren door twee zestiende-eeuwse componisten: Orlandus Lassus (1530/32-1594) en Philippe de Monte (1521-1603). De Zuid-Nederlander Lassus wordt door ensembles met dezelfde egards behandeld als tijdgenoten zoals Palestrina, maar bij het publiek is Lassus minder bekend. De Missa super Dixit Joseph is gebaseerd op Lassus’ eigen motetten, die het Bijbelse verhaal van Joseph en Jacob vertellen. Op deze cd etaleren de zes zangers van Cinquecento Lassus’ karakteristieke flair met veel oog voor detail. « Meer recensies lezen? Wordt Vriend van het Festival Oude Muziek! Lees meer op www.oudemuziek.nl/vrienden
aanwinsten Jan en Rita Oosting uit De Bilt hebben bij het cd-stalletje drie exemplaren gekocht van één cd. ‘We vonden het concert van het Huelgas Ensemble en Paul Van Nevel zó mooi dat we deze cd’s voor onze familie meenemen. Onze kleindochters zijn met ons naar Jordi Savall geweest. Zo wordt het Festival een echt familie-uitje!’ «
de bezoeker
Historiek.net De machtsgreep van Cromwell
‘ Jet Holleman en Joop Molenaar uit Amersfoort zijn vlak voor het concert van Tasto Solo in de Geertekerk neergestreken op de trappen naast de kerk. Ze raken in gesprek met Giel van Herpen uit Haarlem. ‘We zitten eigenlijk nog na te genieten van Vox Luminis en hun opvoering van Purcells Funeral Scentences. Wat was dat indrukwekkend zeg!’
Louis en Nénette uit Rotterdam bezoeken twee concerten, maar zijn al ruim op tijd in TivoliVredenburg. ‘We wilden graag de documentaire over Boughton House zien’, zegt Nénette. ‘Prachtig, ik vond hem zelfs wat aan de korte kant.’ Louis: ‘We komen vandaag ook voor King Arthur van Purcell, daar verwachten we heel veel van!’
Gambiste Annelies (24) en organist André (30) zijn zus en broer. Met hooggespannen verwachtingen wachten ze op het begin van Purcells King Arthur. Annelies: ‘Niet alleen ben ik een groot liefhebber van Purcell, maar ook Vox Luminis volg ik al een tijdje. André vult aan: ‘Purcells muziek is een bijzondere mix van Engelse, Franse en Italiaanse muziek. Dat boeit me.’ «
Zonder geschiedenis weten we niet wie we zijn. Daarom brengt Historiek.net u dagelijks een relevant verhaal uit de geschiedenis dat goed past bij het concertprogramma van de dag. Zo werpen we een vluchtige blik in de wereld waarin de oude muziek is ontstaan. Vandaag: de staatsgreep van Oliver Cromwell. De aartsconservatieve Oliver Cromwell pleegde in 1653 een militaire staatsgreep. Voor de gemiddelde Engelsman was Cromwells regime een hard gelag. Het regime controleerde het leven van de Engelsman tot in de privésfeer toe. Er waren boetes op vloeken, dronkenschap en gokken. Sport was verboden en opzichtige kleding was tegen de wet. Theaters werden opgedoekt en het aantal kroegen werd beperkt. Het vieren van Kerstmis werd verboden. Dit ging zelfs zo ver dat de dag voor het feest soldaten huizen van verdachte Londenaren binnenvielen om het vlees dat in de oven klaar lag in beslag te nemen. In 1657 kreeg Cromwell de kans om de kroon van Engeland over te nemen, zolang hij maar de grondwet en het tweekamerparlement accepteerde. Dat weigerde hij, omdat hij immers zelf de monarchie al had afgeschaft. Zijn titel functie als ‘lord protector’ liet hij echter wel erfelijk maken. Volgens psychologe Kay Redfield Jamison moet Cromwell manisch depressief geweest zijn. Van tijd tot tijd voelde hij zich alsof hij ging sterven, had hij grandioze openbaringen of ziekelijke obsessies. Cromwell overleed in 1658 na een koortsaanval en werd opgevolgd door zijn zoon Richard. Die was een stuk minder fanatiek dan zijn vader en trok zich al snel terug op zijn landgoed. In mei 1660 keerde het vorstenhuis terug in de persoon van Charles Stuart. Dertien republikeinse topmannen werden geëxecuteerd, terwijl Charles het lijk van Oliver Cromwell liet opgraven, hem ophing, vervolgens onthoofde en daarna het hoofd op een zes meter lange spies stak en tentoonstelde aan de burgers. De rest van het lichaam
werd in een put geworpen. De restauratie van de monarchie betekende het begin van een maatschappelijke en culturele Engelse wederopstanding. «
di 1 sep, 18.30 uur Tivolivredenburg, Hertz EVEN TALK
Eventalk
Protestliederen: religie, muziek en provocatie Ambiguïteit, provocatie en grove suggestiviteit verpakt in pakkende liederen waren ook in de vroegmoderne tijd een favoriet middel om de geest van protest rond te doen gaan. Aan de hand van voorbeelden uit de tijd van de Rederijkers en de Nederlandse Opstand verkennen we hoe protest, religie en muziek Nederland hebben gevormd. ERNST VAN DEN HEMEL Research fellow aan het Centre for the Humanities van de Universiteit Utrecht Voertaal: Nederlands
concertladder dinsdag 1 september 2015
09.00 Festivalcentrum TivoliVredenburg Fototentoonstelling en documentaire, festivalkassa en cd-verkoop 09.00 Piccola Accademia di Montisi Masterclass klavecimbel met Skip Sempé / Voertaal: Engels PAUSHUIZE € 12 PASSEPARTOUT 3 DAGEN € 30
09.30 Zomerschool: Paul Boucher The Montagu Music Collection in Boughton House / Voertaal: Engels TIVOLIVREDENBURG, CLUB NINE € 5
10.00 Workshop barokdans: Contredanse & Hornpipe met Rachel Farr en The Scroll Ensemble UTRECHTS CENTRUM VOOR DE KUNSTEN, 0.25
11.00
Vittorio Ghielmi & Luca Pianca Simpson: Upon a Ground TIVOLIVREDENBURG, HERTZ € 22 / € 19 / € 10
11.00
Shirley, Resche & Van der Wel Bach en Pisendel
FRINGE
15.00 Les Corps Éloquents / Hubert Hazebroucq Dansvoorstelling: Dance and the Dukes of Montagu
HOOG CATHARIJNE, MIRLITON THEATER *GRATIS
11.00
Teun & Teun FRINGE Blokfluitmuziek in Londen rond 1700 KUUB * GRATIS
12.30 Danzi Duo A Musical Duel
THEATER KIKKER
15.30 Les Vestales Les Concerts Spirituels
TIVOLIVREDENBURG, GROTE ZAAL. GRATIS FOTO: ZOETNET
13.00 Luca Guglielmi Out of Handel’s Shadow: Draghi & Bononcini LUTHERSE KERK A € 18 / € 16 / € 10 B € 16 / € 14 / € 10
14.00 Gradus ad Parnassum London Moods
FRINGE
DOOPSGEZINDE KERK GRATIS
14.00 Duo Tonia & Artem Haydn, Dussek en Von Krufft
FRINGE
POLMAN’S HUIS, BALZAAL *GRATIS
FRINGE
UNIVERSITEITSMUSEUM * GRATIS
15.30 Bach to Basses J.S. Bach Aria’s en koralen
FRINGE
RASA GRATIS
16.00 Wilbert Berendsen BEIAARDFESTIVAL Dowland, Byrd, Purcell op beiaard DOMTOREN, FLORA’S HOF GRATIS
17.00 Cinquecento Christopher Tye: motetten PIETERSKERK A € 22 / € 19 / € 10 B € 19 / € 16 / € 10
(Ab) Fab Fringe
(Ab) Fab Fringe
17.00 Scorpio Collectief / Simen Van Mechelen William Byrd: Engeland en het vasteland GEERTEKERK A € 22 / € 19 / € 10 B € 19 / € 16 / € 10
Gedurende het hele Festival Oude Muziek is de Grote Zaal van TivoliVredenburg om 12.30 uur hét podium voor de meest veelbelovende jonge muziekensembles. Dagelijks laten zij tijdens het gratis toegankelijke lunchconcert zien en horen wat ze waard zijn. Danzi Duo bestaat uit Anderson Fiorelli (cello) en Sofya Gandilyan (fortepiano).
Op hun programma staan een sonate van Ludwig Van Beethoven (1770-1827) en een Grand Duo van Joseph Woelfl (1773-1812). Ideaal voor tussen de concerten door, of natuurlijk voor in uw lunchpauze. A MUSICAL DUEL Danzi Duo di 1 sep, 12.30 uur TivoliVredenburg, Grote Zaal
18.30 Eventalk Spreker: Dr. Ernst van den Hemel Voertaal: Nederlands TIVOLIVREDENBURG, HERTZ. GRATIS
20.00 Gabrieli Consort / Paul McCreesh Purcell & Britten: Three Odes for St.-Cecilia TIVOLIVREDENBURG, GROTE ZAAL € 36 / € 32 / € 10
22.30 Ensemble Masques Consorts: John Jenkins TIVOLIVREDENBURG, HERTZ € 22 / € 19 / € 10 * GRATIS = GRATIS KAARTEN AFHALEN IN FESTIVALCENTRUM