DAGKRANT VRIJDAG 25 AUGUSTUS 2017
Muziek van de reformaties
Nieuw barokorgel
ORGELFEEST IN TIVOLIVREDENBURG
ZING, VECHT, HUIL, BID Velen zullen de titel van deze festivaleditie associëren met die Top 2000-kraker van een van ’s lands meest geliefde vertolkers van het Nederlandstalige lied, Ramses Shaffy. Maar – en vergis u niet – de eerste vier woorden uit de titel van dat popnummer beschrijven als geen andere de gevolgen van Martin Luthers daad van verzet: zijn 95 stellingen tegen de aflaten op de deur van de kerk in Wittenberg, in 2017 500 jaar geleden. De reformatie én de legio tegenbewegingen en hoogoplopende conflicten die volgden op Luthers kritiek kwamen met veel liederen, strijd, tranen en gebeden. Luther hield zelf hartstochtelijk van muziek: hij bewonderde de Vlaamse polyfonist Josquin Desprez en componeerde ook zelf. U hoort dit Festival werken van Luther en lutherse componisten van de generaties na hem. Maar we laten ons evengoed leiden door de revolutionaire kracht die uitging van de acties en geschriften van Johannes Calvijn. En we richten onze blik ook op Engeland, waar de context en de politieke lading weer van een totaal andere orde zijn. Gebeurtenissen die – gepaard met geweld – uitmondden in ingrijpende maatschappelijke
ontwikkelingen. Deze ontwikkelingen staan tijdens het Festival evenveel in de spotlight als die ene grote reformatie van Luther. Het geheel aan religieuze verschuivingen dat in de zestiende eeuw plaatsvond is immers niet terug te leiden tot een simplistische voorstelling. En dat is maar goed ook, want een veelvoud aan ideeën geeft ons de mogelijkheid u opnieuw een kleurrijk en spannend Festival voor te schotelen. Met grootse cantates, liturgische gezangen, vrolijke liederen, exuberante spektakels en intieme kamermuziek presenteren we u een muzikaal relaas over scherpdenkers, vernieuwers en hoog oplaaiende emoties. Opdat we de komende tien dagen niet enkel vechten en huilen, maar ook lachen en bewonderen! ■●
Decennia geleden werd er al gepraat over een concertorgel in wat toen nog Muziekcentrum Vredenburg heette. Eén probleem: bij het ontwerpen van de Grote Zaal had architect Herman Hertzberger nooit rekening gehouden met een orgel. Het instrument zou dus niet alleen ruimte en zitplaatsen (geld!) kosten, maar ook afbreuk doen aan de unieke architectuur. Het plan belandde in de ijskast, maar werd in 2012 nieuw leven ingeblazen. En het geschiedde: vandaag openbaart het orgel zich aan de wereld. De belangrijkste vragen in 2012: wat voor soort orgel moest het worden, en wáár moest het komen? Zelfs een demontabel en verplaatsbaar achtvoetorgel zou nog te groot zijn om goed op en van het podium te krijgen. De enige plek met genoeg ruimte was de galerij achter het podium. Het moest dan wel een kleiner barokorgel worden: ongeschikt voor symfonieorkesten, des te interessanter voor de oude muziek. Maar welk type was het meest geschikt: een kistorgel, een kerkorgel of een koororgel? Er werd een instrument ontworpen dat de klank van een achttiendeeeuws continuo-orgel zo goed mogelijk benadert. Geen enkele andere concertzaal heeft een vast orgel dat speciaal bestemd is voor oude muziek. We zijn dan lees verder op pagina 2
Vervolg: Orgelfeest in TivoliVredenburg
ook vereerd in dit Festival de primeur te hebben: vandaag om 16.00 uur wordt het orgel officieel overgedragen door het Orgel Comité Muziekcentrum Utrecht. Het aanslaan van de allereerste tonen wordt – naar aloude traditie – toevertrouwd aan ontwerper Peter van Dijk. Om 20.00 uur beleeft het barokorgel zijn vuurdoop in de concertpraktijk: artist in residence Lorenzo Ghielmi brengt het orgel als solo- én als continuo-instrument tot klinken. Mensen die last hebben van een ‘orgeltrauma’ kunnen zich tijdens het Festival door Ghielmi of een van de andere organisten laten genezen. Het Festival verlaten zonder het orgel gehoord te hebben is er niet bij! Maar kijkt u wanneer u een dezer dagen de Grote Zaal inloopt ook eens goed naar het esdoornkleurige gevaarte met gaatjes achter op het podium onder vak E. Op de klaviatuur na lijkt dit meubel qua vorm in de verste verte niet op een (barok)orgel. Saillant detail: de gaatjes zorgen niet alleen voor een goede verdeling van het geluid – ze matchen ook nog eens goed met de karakteristieke ronde raampjes en vlakken aan de stationszijde van het gebouw. ■●
Digitale maquette van het nieuwe orgel
ORGELFEEST IN TIVOLIVREDENBURG CONCERTEN vr 25 aug, 16.00 uur Orgelpreview Presentatie en officiële overdracht barokorgel vr 25 aug, 20.00 uur La Divina Armonia / Lorenzo Ghielmi Bubbels met Bach za 26 aug, 24.00 uur Olga Pashchenko Klaglied: Buxtehude, Böhm, Weckmann zo 27 aug, 20.00 uur Vox Luminis / Lionel Meunier Bachs Hohe Messe
ma 28 aug, 13.00 uur Benjamin Alard Clavier-Übung / Afl.3 di 29 aug, 11.00 uur Lorenzo Ghielmi Tussen twist en verzoening wo 30 aug, 13.00 uur Benjamin Alard Clavier-Übung / Afl.5 wo 30 aug, 14.30 uur Kinderworkshop orgel met Sietze de Vries
do 31 aug, 11.00 uur Stéphanie Paulet & Elisabeth Geiger Het Weense Minoriten-Convent do 31 aug, 20.00 uur Nederlandse Bachvereniging Dieterich Buxtehude, der Grosse vr 1 sep, 9.00-21.30 uur 150 Psalms za 2 sep, 9.00-21.30 uur 150 Psalms zo 3 sep, 12.00 uur Opening Uitfeest met Sietze de Vries
Artist in residence Lorenzo Ghielmi bestudeert het nieuwe orgel
Het vooraanzicht van het orgel vanuit de zaal
Orgelontwerper Peter van Dijk achter de toetsen
De binnenkant van de orgelkast
Foto’s: Juri Hiensch
De eerste organist achter het nieuwe barokorgel
LORENZO GHIELMI IS ARTIST IN RESIDENCE De Italiaanse organist Lorenzo Ghielmi is dit jaar als artist in residence de allereerste die het nieuwe barokorgel van TivoliVredenburg voor een volle Grote Zaal tot klinken brengt. Zelfs voor een door de wol geverfde organist als Ghielmi moet dat enigszins spannend zijn, nietwaar? Niet als je het Ghielmi vraagt: ‘Ik kan op de dag van het concert achter het orgel gaan zitten en toch snel grip krijgen op het instrument.’ kalm en sierlijk over het klavier dat je ze soms amper ziet bewegen. Wat dat betreft is het noch voor hem, noch voor het publiek een probleem dat de organist nauwelijks zichtbaar is vanaf een van de 1717 stoelen van de Grote Zaal. Als het aan Ghielmi lag, was de uitvoerder helemaal onzichtbaar tijdens een concert: ‘In mijn ogen is de musicus de dienaar van de componist. Na een uitvoering wil ik het liefst verdwijnen. Ik vind soms zelfs dat de muziek wordt verstoord door het applaus.’ ■●
Lorenzo Ghielmi
Ghielmi is dit Festival drie keer te horen: twee keer met zijn ensemble La Divina Armonia en een keer in een recital. Daarin komen, naast verschillende werken van Bach en Buxtehude, een kort stuk van Arvo Pärt én een intermezzo van Ghielmi zelf aan bod. Die laatste twee zijn er niet alleen voor de afwisseling, maar illustreren ook Pärts en Ghielmi’s gedeelde visie op de esthetiek van muziek: dat een mooi stuk hoeft niet gecompliceerd hoeft te zijn. OPROEP TOT VREDE Maar er is meer: ‘Toen ik las over die reformaties en contrareformaties realiseerde ik me hoeveel gruwelijks er gebeurde
tijdens die omwentelingen. Veel mensen werden gedood en dat allemaal voor het geloof in de naam van God. Daarom – en ook gezien de link die er ligt met actuele ontwikkelingen – wilde ik voor dit programma zelf ook een compositie schrijven, een oproep tot vrede. Het is een kort intermezzo op de cantus firmus van de gregoriaanse hymne Da nobis pacem, Domine.’
ONZICHTBAAR TIJDENS EEN CONCERT Ghielmi wordt geroemd om zijn zeldzaam geconcentreerde uitvoeringen, waarbij elk concert een beklijvende vertelling is. Zijn vingers dansen zo
vr 25 aug, 20.00 uur TivoliVredenburg, Grote Zaal La Divina Armonia / Lorenzo Ghielmi Openingsconcert: Bubbels met Bach zo 27 aug, 23.00 uur TivoliVredenburg, Hertz La Divina Armonia / Lorenzo Ghielmi Organistenmusiken: cantates, concerti en motetten di 29 aug, 11.00 uur TivoliVredenburg, Hertz Lorenzo Ghielmi Tussen twist en verzoening
Zomerschool, What’s new en Musica Fugit
Muziek vanaf de Domtoren
BEIAARDFESTIVAL Méér concerten, méér muziek, méér festival! Het Festival Oude Muziek Utrecht is niet compleet zonder de dagelijkse beiaardconcerten. Voor een superdeluxe klankbad van klokken bent u in Flora’s Hof op de hoek van het Domplein en de Servetstraat aan het beste adres. Stadsbeiaardier Malgosia Fiebig schotelt u maar liefst vijf concerten voor en wordt vergezeld door ervaren hamermeesters enerzijds en jong aanstormend talent anderzijds. ■●
Malgosia Fiebig
vr 25 aug, 18.00 uur Malgosia Fiebig Geist und seele wird verwirret
FOMU17 PRESENTEERT: RESEARCH & DEVELOPMENT Er beweegt heel wat in oudemuziekland. Geen meesterwerk, speeltechniek of ‘oud’ instrument ontkomt aan de kritische blik van musicologen. Ook bij het Festival Oude Muziek duiken we maar wat graag in de geheimen die schuilgaan in en de verhalen van de oude muziek. U ook? Met de Zomerschool, What’s new? en het STIMUsymposium openen onderzoekers die schatkist vol verhalen.
COLOFON REDACTIE Iris van Korven, Juliëtte Dufornee, Laura van den Boogaard, Susanne Vermeulen VORMGEVING Esther de Bruijn © Die Festival Flugschrift is de dagkrant van het Festival Oude Muziek Utrecht 2017 Draag net als het Festival Oude Muziek bij aan een beter milieu: gooi deze krant niet weg, maar neem ‘m mee naar huis of leg ‘m terug in Festivalcentrum TivoliVredenburg. Dank u wel! twitter.com/oudemuziek facebook.com/oudemuziek youtube.com/FestivalOudeMuziek
Voor een beste start van de festivaldag beginnen we elke ochtend met de Zomerschool. Van Martin Luther zelf tot Johannes Calvijn, Lucas Cranach en de Utrechtse paus Adrianus: ze passeren deze festivaleditie allemaal de revue. De grote reformatiespecialist Andrew Pettegree, een top-academicus en de auteur van de bestseller Het merk Luther, is tweemaal van de partij. Net vóór (of na?) etenstijd – om half zeven om precies te zijn – presenteren we dagelijks het gratis toegankelijke What’s new?, waarin lopend onderzoek wordt gepresenteerd door de onderzoekers zelf. En in het algemeen stelt het Festival zich steeds meer open voor maatschappelijke reflectie. De bijzonder controversiële muziektheatervoorstelling Musica Fugit, waarbij je als bezoeker zelf een vluchteling wordt, is niet alleen een verwijzing naar de grote demografische verschuivingen die de religieuze conflicten vooral in de zeventiende eeuw hebben veroorzaakt. ‘Het is in de eerste plaats een verwijzing naar de wereld van vandaag, waarin berichten over vluchtelingen, verdreven door haat en geweld en op zoek naar een beter leven, regelmatig het nieuws bepalen.’ ■●
za 26 aug, 11.00 uur Malgosia Fiebig Rondje Europa zo 27 aug, 16.00 uur Luc Rombouts Buxtehude, Pachelbel en Bach ma 28 aug, 11.00 uur Vincent Hensen Luther, Sweelinck, Bach di 29 aug, 16.00 uur Malgosia Fiebig Joncker Jacob van Eyck wo 30 aug, 16.00 uur Bernard Winsemius Zing, vecht, huil, bid do 31 aug, 16.00 uur Malgosia Fiebig Verhalen zonder woorden vr 1 sep, 16.00 uur Jasper Stam Barok op de klokken: Buxtehude tussen de Nederlanders za 2 sep, 11.00 uur Gideon Bodden Goldbergvariaties zo 3 sep, 16.00 uur Malgosia Fiebig Buxtehude, Sweelinck en Telemann
Festivaldirecteur Xavier Vandamme tipt: ZATERDAG 26 AUGUSTUS
22.30
10.00 Kamchàtka / Adrian Schvarstein + 14.00 Musica Fugit Leeuwenbergh € 22 / € 19 / € 10 11.00
17.00
24.00
Duo Serenissima Geestelijke airs de cour TivoliVredenburg, Hertz € 22 / € 19 / € 10
WOENSDAG 30 AUGUSTUS 11.00
laReverdie Vigilia alle laude di Sancta Maria Geertekerk € 22 / € 19 / € 10
Servir Antico / Catalina Vicens Utopia, of de wereld op z’n kop TivoliVredenburg, Hertz € 22 / € 19 / € 10
15.00
Olga Pashchenko Klaglied: Buxtehude, Böhm, Weckman TivoliVredenburg, Grote Zaal € 18 / € 16 / € 10
Ordo Virtutum / Stefan Morent Fragmentum – op zoek naar verloren klanken Willibrordkerk € 22 / € 19 / € 10
17.00
Doulce Mémoire / Denis Raisin-Dadre Dansvoorstelling: Magnificences à la cour de François I Stadsschouwburg, Douwe Egbertszaal € 38 / € 34 / € 10
ZONDAG 27 AUGUSTUS 15.00
17.00
23.00
La Morra / Corina Marti & Michal Gondko De Musici Segreti van Leo X Willibrordkerk € 22 / € 19 / € 10 La Fonte Musica / Michele Pasotti Het Concilie van Konstanz Pieterskerk € 22 / € 19 / € 10 La Divina Armonia / Lorenzo Ghielmi Organisten-musiken: cantates, concerti en motetten Pieterskerk € 22 / € 19 / € 10
22.30
13.00
9.30
Zomerschool: Andrew Pettegree (II) Martin Luther: a reformation in print TivoliVredenburg, Club Nine € 5
17.00
Graindelavoix / Björn Schmelzer Engelse decadentie en een Portugese ketter Domkerk € 22 / € 19 / € 10 Le Concert Spirituel / Hervé Niquet Benevolo: Romeinse meerkorigheid in tijden van contrareformatie TivoliVredenburg, Grote Zaal € 38 / € 34 / € 10
17.00
13.00
Ensemble Polyharmonique Tobias Michael Pieterskerk € 22 / € 19 / € 10 Benjamin Alard Clavier-Übung / Afl. 4 (klavecimbel) Domkerk € 18 / € 16 / € 10
Benjamin Alard Clavier-Übung / Afl. 6 (klavecimbel) Lutherse Kerk € 18 / € 16 / € 10
17.00
Camerata Trajectina (III) Calvinisten in de Nederlanden Leeuwenbergh € 22 / € 19 / € 10
22.30
Capella de la Torre / Katharina Bäuml Help… ik word monnik! TivoliVredenburg, Hertz € 22 / € 19 / € 10
VRIJDAG 1 SEPTEMBER 13.00
Pierre HantaÏ Virginalisten met een verhaal TivoliVredenburg, Hertz € 18 / € 16 / € 10
17.00
Le Miroir de Musique / Baptiste Romain Thomas a Kempis en de Moderne Devotie Pieterskerk € 22 / € 19 / € 10
22.30
Gli Angeli Genève / Stephan MacLeod Johann Christoph: de diepzinnige Bach Jacobikerk € 22 / € 19 / € 10
DINSDAG 29 AUGUSTUS
ZATERDAG 2 SEPTEMBER 11.00
Il Caravaggio Telemanns Harmonischer Gottesdienst Geertekerk € 22 / € 19 / € 10
20.30
150 Psalms XII: Nederlands Kamerkoor Feest TivoliVredenburg, Grote Zaal € 22 / € 19 / € 10
22.30
Benjamin Alard Clavier-Übung / Afl. 7 Goldbergvariaties TivoliVredenburg, Hertz € 18 / € 16 / € 10
ZONDAG 3 SEPTEMBER 15.00
Companyia Musical / Josep Cabré Het mirakel van Tomás Luis de Victoria Domkerk € 22 / € 19 / € 10
20.30
L’Armonia Sonora & Trinity Boys Choir / Mieneke van der Velden Een nieuwe staatsgodsdienst Geertekerk € 22 / € 19 / € 10
22.30
Cantus Thuringia Reformatie in Thüringen Pieterskerk € 22 / € 19 / € 10
Vox Luminis / Lionel Meunier Grosse Freude: een jaar in liederen TivoliVredenburg, Hertz € 22 / € 19 / € 10
DONDERDAG 31 AUGUSTUS
MAANDAG 28 AUGUSTUS
20.00
Les Voix Humaines & Charles Daniels Muziek tussen troon en schopstoel TivoliVredenburg, Hertz € 22 / € 19 / € 10
Advertentie