DAGKRANT ZATERDAG 26 AUGUSTUS 2017
De muziek van Lodewijk XIV volgens Ensemble Correspondances
BENJAMIN ALARD SPEELT BACHS CLAVIER-ÜBUNG AFLEVERING 1
FOTO: SYLVAIN GRIPOIX
13.00 uur / Lutherse Kerk
GRAND MOTETS VAN DE ZONNEKONING De Charpentier-specialisten van Ensemble Correspondances zijn terug in Utrecht. Vorig jaar zorgden de Fransen onder leiding van Sébastien Daucé voor een van de meest magische muzikale momenten van het Festival Oude Muziek. Vanavond voeren ze u mee naar het hof van de Franse koning Lodewijk XIV, voor wie muziek een belangrijk machtsmiddel was. Dat wilt u niet (nog eens) missen! In 1685 stelde Lodewijk XIV de protestanten voor een keuze: óf katholiek worden, óf het land verlaten. Het gevolg: een massale exodus van honderdduizenden Franse hugenoten naar het noorden en naar Engeland. Vanaf dat moment zette de Zonnekoning de kunsten en religie steeds meer in als prestigemiddelen; de liturgie aan het hof werd hervormd en voorzien van typisch Franse elementen. We horen vanavond hoe de jonge Lodewijk met Henry Dumont het nieuwe genre van het grand motet ontwikkelt om de cruciale rol van muziek in dit machtsspel te onderstrepen. Een werk waar misschien nog wel meer
waarde aan werd toegekend, is het Te Deum van Marc-Antoine Charpentier. Het begint met een prelude die iedereen kent als de Eurovisie-tune en die gelijk de militante toon van het werk zet. De mars werd aan het Franse hof een echt militair genre, uitgevoerd ter ere van een gewonnen veldslag of oorlog. Muzikaal leider Sébastien Daucé kan niet wachten om dit programma in TivoliVredenburg te presenteren: ‘Vorig jaar waren we daar voor het eerst en ik ben echt helemaal weg van die zaal. We kwamen toen in een enorme bezetting voor meerkorig repertoire van Charpentier, maar alles klonk even helder en we konden een fantastische opstelling maken. Dit jaar is de bezetting wat kleiner – we kiezen voor een niet al te groot koor. Maar er komen natuurlijk wel trompetten en pauken aan te pas!’ ■● za 26 aug, 20.00 uur TivoliVredenburg, Grote Zaal Ensemble Correspondances / Sébastien Daucé Van Dumont tot Charpentier: politiek, religie en muziek onder Lodewijk
Partita nr. 1 in Bes BWV 825 Prelude Allemande Courante Sarabande Menuett I Menuett II Gigue (uit: Clavier-Übung I) Duetto II in F BWV 803 (uit: Clavier-Übung III) Partita nr. 2 in c BWV 826 Sinfonia Allemande Courante Sarabande Rondeau Capriccio (uit: Clavier-Übung I)
De complete Clavier-Übung uit het hoofd
BENJAMIN ALARD DOET BACH-MARATHON
PLAATPLAATS
deze cd en andere artikelen zijn verkrijgbaar in de cd-winkel in Festivalcentrum TivoliVredenburg
Benjamin Alard
FOTO: SUSANNE VERMEULEN
zijn positie als onbetwist meester van de toetsen te handhaven, publiceerde Bach rond zijn veertigste de vier bundels Clavier-Übungen. Benjamin Alard speelt ze dit Festival integraal én uit het hoofd.
Johann Sebastian Bach is vandaag de eerste naam die valt als iemand naar een barokcomponist vraagt. Misschien is het überhaupt de eerste die luidt als het gaat over componisten van klassieke muziek. Maar dat was lang niet altijd zo. Georg Philipp Telemann en Dieterich Buxtehude zijn slechts enkele namen die door Bach en veel van zijn tijdgenoten net zozeer, zo niet meer werden bewonderd. Om
De Clavier-Übungen waren er niet om verkoopsuccessen te garanderen. Nee, de nieuwe klaviermuziek moest bovenal eerdere collecties overtreffen qua compositietechniek, expressie en virtuositeit. Benjamin Alard kan dat beamen: ‘ClavierÜbung III bewijst voor mij dat Bach zijn muziek niet publiceerde voor het geld. De edities waren zeer kostbaar en lagen bovendien stilistisch niet erg goed in de markt. Als hij publiceerde, dan was het om een spoor achter te laten van zijn kunnen. Hij had (terecht) de indruk dat hij behoorde tot misschien wel de laatste generatie van auteurs die muziek zagen als ‘wetenschap’, kunst die bestudeerd kon én moest worden vanwege haar betekenis voor de mens. Symboliek was alles, en hoewel we achter de cijfers maar beter niet te veel kunnen zoeken, klopt alles. Niets is toeval. Bachs publicaties zijn een testament.’ Alard gaat dit Festival met dat testament aan de haal, en niet zonder risico: hij laat de partituren thuis en speelt alles uit het hoofd. Waanzin? ‘Ik speel alles uit ’t hoofd, zo werk ik nu eenmaal het liefst. Ik krijg het werk zo beter in handen, en tegelijk laat ik zonder bladmuziek voor me minder van mezelf horen en meer
FABULOUS FRINGE Iedere dag tijdens het Festival Oude Muziek presenteren we om 12.30 en/ of 15.30 uur de Fabulous Fringe concerten, met een selectie van de beste ensembles uit het gratis toegankelijke fringeprogramma. Met vandaag om 12.30 uur Le Voci delle Grazie en om 15.30 uur Aleksander Mocek. Italiaanse Marialiederen Le Voci delle Grazie 12.30 uur / TivoliVredenburg, Grote Zaal Bethany Shepherd, sopraan Laura Lopes, mezzosopraan Garance Boizot, viola da gamba Talitha Witmer, theorbe en luit
Kit Spencer, triple harp Mariano Boglioli, klavecimbel en orgel Böhm & Bach – Meester en Leerling Aleksander Mocek, klavecimbel 15.30 uur / TivoliVredenburg, Hertz
Ensemble Correspondances – O Mysterium normaal € 19 Vriend € 17 Ensemble Correspondances gaf vorig jaar een van de meest indrukwekkende concerten van het Festival. Vanavond pakt het ensemble uit met muziek van Henry Dumont, kapelmeester van Zonnekoning Lodewijk XIV. Dumonts muziek vormt een hoogtepunt in de Franse barok en is op deze cd in volle glorie te beluisteren. ■●
van de muziek. Vreemd misschien, want ik ben nog altijd de man aan het klavier, diep verzonken in de muzikale gebaren, maar door uit het hoofd te spelen, voorkom ik dat ik speciaal ‘iets’ ga doen. Ik wil me die complexe muziek eigen maken.’ Daarnaast speelt Alard de muziek al een hele tijd. Het proces van sleutelen, spelen en vervolgens weer vergeten, werkt voor hem het beste om grip te krijgen op de muziek: ‘Als je niet wilt nabootsen wat je hebt gehoord, heb je tijd nodig om afstand te nemen.’ De vier delen van de Clavier-Übung vertegenwoordigen Bachs klavierkunst; alle genres van de klavecimbel- en orgelmuziek zijn vertegenwoordigd. Daarmee is het de bekroning van zijn solo-oeuvre én een aangename tegenhanger van de grote ensemblewerken die we vandaag de dag overal horen. Er is niets mis met de Hohe Messe die u dit Festival trouwens kunt horen in de uitvoering van Vox Luminis en het Weihnachtsoratorium, maar de Clavier-Übung verdient zeker net zoveel aandacht. Zet ‘m op, Benjamin! ■●
Lorenzo Ghielmi achter het nieuwe barokorgel
La Divina Armonia repeteert in de Grote Zaal
Ghielmi geconcentreerd achter het orgel
Artist in residence Lorenzo Ghielmi
Repetitie voor het openingsconcert
Foto’s: Marieke Wijntjes
Historisch Nieuwsblad presenteert:
MARTIN LUTHER IN VIER SCÈNES EEN DWARSE HERVORMER In 1517 keerde de onbekende monnik Martin Luther zich tegen de opvattingen over boete en genade van de Katholieke Kerk. Dat was het begin van een geloofscrisis die de Kerk voorgoed zou splijten.
Martin Luther
Op het eerste gezicht lijkt het geen wereldschokkende gebeurtenis: een 34-jarige monnik, een onbekende hoogleraar aan de weinig prestigieuze universiteit van het onbeduidende Saksische stadje Wittenberg, spijkert of plakt een plakkaat met 95 theologische stellingen aan de deur van de Slotkerk. De eerste stelling luidde: ‘Toen onze Heer en Meester Jezus Christus zei: “Doe boete”, wilde hij dat het gehele leven van zijn gelovigen op aarde een voortdurende boetedoening zou zijn.’ Het komt niet over als een oproep tot revolutie, maar toch zou deze opvatting enorme gevolgen hebben. Martin Luther viel hiermee
namelijk een opvatting aan die in de Christelijke Kerk algemeen aanvaard was: dat de gelovige zijn zielenheil kon redden door ‘goede werken’ te doen. Gelovigen konden boete doen door aalmoezen aan de armen te geven, te bidden of een geestelijke tegen betaling gebeden te laten opzeggen. Ook konden ze simpelweg een aflaat kopen – een verklaring dat het verblijf in het vagevuur na iemands dood geheel of gedeeltelijk kwijtschold. In Luthers tijd was de dominicaner prediker Johannes Tetzel een bijzonder succesvol verkoper van aflaten. Volgens hem waren deze zo effectief dat zelfs een man die de Maagd Maria zou hebben verkracht toch het vagevuur zou kunnen overslaan en rechtstreeks naar de hemel kunnen gaan. Luther gruwde hiervan en greep terug op een oudere opvatting over Gods genade. Deze ging terug op kerkvader Augustinus, die meende dat goede werken nooit verlossing konden garanderen en dat de gelovige volledig moest vertrouwen op God. De mens was ten diepste zondig, en alleen God kon bepalen of zijn ziel gered werd of eeuwig zou branden in de hel. Dit artikel is geschreven door Rob Hartmans en verscheen eerder op Historisch Nieuwsblad.
Verder lezen? Ga naar historischnieuwsblad.nl/ festivaloudemuziek voor het hele verhaal over Martin Luther van Historisch Nieuwsblad. ■●
Advertentie
MEER LEZEN? Historisch Nieuwsblad neemt u maandelijks mee naar het verleden. Profiteer nu van een speciaal festival abonnement!
NU 3 NUMMERS VOOR € 15,-
GA NAAR: WWW.HISTORISCHNIEUWSBLAD.NL/OUDEMUZIEK
DE BEZOEKER
De festivalkeuze van...
MARIEKE VAN SCHIJNDEL
FOTO:XXXXXXXX
directeur van Museum Catharijneconvent
Op vrijdagmiddag werd het nieuwe barokorgel van TivoliVredenburg gepresenteerd. Ties van Roosendaal heft het glas op wat volgens haar een uniek concept is: ‘In het begin dacht ik: dit is vloeken in de kerk. Utrecht heeft al zo’n twintig orgels, waarom hebben we er dan nog een nodig? Wie zit er bovendien nog op orgelmuziek te wachten? Maar ik vind het waanzinnig dat het uiteindelijk gelukt is! Als je het mij vraagt is hier echt een nieuw concept gepresenteerd dat iets toevoegt aan de concertpraktijk. Ik heb er nu meer vertrouwen in dan vijf jaar geleden, toen de plannen voor het orgel werden opgepakt. Het zou mooi zijn als het orgel nu ook nog meer in 21e-eeuwse muziek en andere disciplines zou kunnen worden geïntegreerd. Maar voor nu zeg ik: het is gelukt, proost!’ ■●
Zomerschool: Andrew Pettegree Martin Luther: A Revolutionary Life & Martin Luther: A Reformation in Print za 26 aug, 9.30 uur & ma 28 aug, 9.30 uur / TivoliVredenburg, Club Nine
Benjamin Alard (m.m.v. Gerlinde Sämann) Clavier-Übung / Afl. 3 (Orgel) ma 28 aug, 13.00 uur / TivoliVredenburg, Grote Zaal
‘Een lezing van Pettegree kunt u niet missen. Hij werpt met zijn publicatie Brand Luther (2016) nieuw licht op het succes van Luther door uit te leggen hoe Luther de boekdrukkunst naar zijn hand zette en zichzelf als ware marketingman positioneerde. Ook in de tentoonstelling Luther laten we zien hoe Luther zichzelf als ‘icoon’ presenteerde en hoe hij de nieuwe media van die tijd hiervoor inzette.’
‘Zonder Luther geen Bach. De ClavierÜbung is Bachs muzikale pendant van Luthers Kleine Catechismus. Het is een van Luthers gedrukte onderwijs- en belijdenisgeschriften dat in het najaar ook te bewonderen is in de tentoonstelling Luther in Museum Catharijneconvent. Het drukwerk is fraai vormgegeven, maar hoe klinkt de inhoud muzikaal? Het maakt nieuwsgierig dat Benjamin Alard de Duitse orgelmis uit zijn hoofd gaat spelen. Bovendien is dit ook een van de eerste kansen het nieuwe Barokorgel van TivoliVredenburg te horen.’ ■●
COLOFON REDACTIE Iris van Korven, Juliëtte Dufornee, Laura van den Boogaard, Susanne Vermeulen VORMGEVING Esther de Bruijn © Die Festival Flugschrift is de dagkrant van het Festival Oude Muziek Utrecht 2017
een beter milieu: gooi deze krant niet weg, maar neem ‘m mee naar huis of leg ‘m terug in Festivalcentrum TivoliVredenburg. Dank u wel! twitter.com/oudemuziek facebook.com/oudemuziek youtube.com/FestivalOudeMuziek
Bijbel vertalen
FOTO: SUSANNE VERMEULEN
Draag net als het Festival Oude Muziek bij aan
ZATERDAG 26 AUGUSTUS Festivalcentrum TivoliVredenburg Festivalkassa, Het Gegeven Paard en cd-verkoop
13.00
9.00
Piccola Accademia di Montisi Masterclass klavecimbel met Pierre Hantaï TivoliVredenburg, Cloud Nine € 12
14.00
14.00 9.30
Zomerschool: Andrew Pettegree (I) Martin Luther: a revolutionary life / voertaal: Engels TivoliVerdenburg, Club Nine € 5
9.00
10.00
Kamchàtka / Adrian Schvarstein Musica Fugit Leeuwenbergh € 22 / € 19 / € 10
10.15
Spieken bij de beiaard Domtoren € 10
11.00
Hopkinson Smith Zo moet de hemel klinken TivoliVredenburg, Hertz € 22 / € 19 / € 10
11.00
11.00
Beiaard: Malgosia Fiebig Rondje Europa Domtoren, Flora’s Hof
Cappella Estense Bononcini a Modena, de stem en de cello Geertekerk
Cantar Lontano / Marco Mencoboni Luther in Rome Pieterskerk € 22 / € 19 / € 10
Kamchàtka / Adrian Schvarstein Musica Fugit Leeuwenbergh
17.00
laReverdie Vigilia alle laude di Sancta Maria Geertekerk
Smith, Hewitt & Macías Walther, Mayr, Telemann & Händel Museum Catharijneconvent
18.30
What’s new? Anne Pustlauk De kleppenfluit: 1790-1850 / voertaal: Nederlands TivoliVredenburg, Hertz
gratis
FRINGE
*gratis
Duo Hausmusik FRINGE Duetten voor strijkers Stadsschouwburg, Hekmanfoyer gratis
15.00
Tasto Solo / Guillermo Perez Muziek voor de jonge Luther Willibrordkerk € 22 / € 19 / € 10
15.00
gratis
Hieronymus FRINGE Evensong: anthems, psalmzettingen en responsoria Pieterskerk gratis
17.00
14.00
15.30 11.00
We’N Band Luther’s wind band Diverse locaties Lombok
15.30
20.00
Ensemble Correspondances / Sébastien Daucé Van Dumont tot Charpentier TivoliVredenburg, Grote Zaal € 38 / € 28 / € 10
22.30
Nederlandse Bachvereniging / Jos van Veldhoven Buxtehudes Membra Jesu Nostri Geertekerk
24.00
Olga Pashchenko / m.m.v. special guest Emma Kirkby Klaglied: Buxtehude, Böhm, Weckmann TivoliVredenburg, Hertz € 18 / € 16 / € 10
Huelgas Ensemble / Paul Van Nevel In het oog van de contrareformatie Jacobikerk € 22 / € 19 / € 10 Aleksander Mocek Böhm & Bach – Meester en leerling TivoliVredenburg, Hertz Les Petits Riens Telemann, Bach & Händel In de Driehoek (Gertrudiskapel)
FAB FRINGE
gratis
FRINGE
*gratis
FRINGE Advertentie gratis
11.00
Liubov Titarenko FRINGE J.S. Bach, Marchand & Ramea In de Driehoek (Gertrudiskapel) *gratis
12.00
Utrechts Klokkenluiders Gilde Klokgelui en klokkenwandelingen Kerktorens Binnenstad gratis
12.30
Le Voci delle Grazie FAB FRINGE Italiaanse Marialiederen TivoliVredenburg, Grote Zaal gratis
13.00
Benjamin Alard Clavier-Übung / Afl. 1 (klavecimbel) Lutherse Kerk € 18 / 16 / € 10
gratis