DAGKRANT ZATERDAG 27 AUGUSTUS 2016
De stem van een engel maar zo virtuoos als de duivel
Meester van de kamermuziek
FOTO SIMON FOWLER
Ensemble Masques
Philippe Jaroussky keert terug naar Utrecht Los van hun Italiaanse oorsprong spreken namen als Cesti, Luigi Rossi, Uccellini, Steffani en Pandolfi Mealli waarschijnlijk niet – of in elk geval niet allemaal – tot de verbeelding. Maar vanavond zullen ze zich stuk voor stuk in uw geheugen nestelen. Dat wil zeggen: mits u zich om 20.00 uur in een van de 1717 stoelen van de Grote Zaal in TivoliVredenburg laat zakken. Niemand minder dan Philippe Jaroussky en zijn ensemble Artaserse trakteren u dan op een operaprogramma met Jaroussky’s persoonlijke favorieten. In een festival gewijd aan Venetië, de bakermat van de commerciële opera, kan dat genre natuurlijk niet ontbreken. Contra-
tenor Philippe Jaroussky is sinds zijn laatste bezoek aan Utrecht in 2006 uitgegroeid tot een ware wereldster. Hij maakte een selectie uit zijn favoriete zeventiende-eeuwse opera’s van Cavalli en tijdgenoten. Jaroussky kijkt er naar uit: ‘Het wordt een muzikaal-poëtische reis langs diverse stadia van de ontwikkeling van de opera, zonder dat je het idee hebt dat je de hele avond naar losse korte stukjes van verschillende componisten zit te luisteren. Met mijn ensemble experimenteer ik voortdurend met de volgorde, maar ook met de instrumentatie die we voor ieder fragment kiezen. Je kunt die zeventiende-eeuwse muziek zo mooi inkleuren: hier een theorbe, daar een barokgitaar, dan weer alleen een klavecimbel. En lees verder op pagina 2
De muziekgeschiedenis kent soms vreemde sprongen. De Italiaanse barokcomponist Tomaso Albinoni is het meest beroemd om een stuk dat helemaal niet door hem gecomponeerd is. Musicoloog en componist Remo Giazotto publiceerde in 1958 het Adagio in g als een bewerking van een fragment uit een sonate van Albinoni. Later bleek dat het hele stuk door Giazotto zelf gecomponeerd was. Vanavond laat Ensemble Masques horen waarom Albinoni het verdient om zijn eigen muziek herinnerd te worden. Als zoon van een vermogende kantoorboekhandelaar met verschillende winkels in Venetië was er voor Tomaso Albinoni geen lees verder op pagina 2
uitgelicht EEN EGYPTENAAR IN VENETIË Michel Godard c.s. za 27 aug, 15.00 uur / Willibrordkerk
FOTO: VIA ENSEMBLE MASQUES
In de voetsporen van Tomaso Albinoni
Vervolg: Philippe Jaroussky keert terug naar Utrecht
we zorgen voor een goede dynamiek, dat er genoeg afwisseling is: tussen langzaam en snel, tussen virtuoos en intiem, tussen ingetogen en hele uitgesproken emoties.’
FOTO: VIA WEBSITE TANJA OBALSKI
Dat Philippe Jaroussky daarbij de beschik-
Francesco Cavalli
king heeft over zijn eigen instrumentale ensemble helpt ook: ‘Dit zijn mensen met wie ik al jaren werk, die snappen waarom ik bepaalde keuzes maak. Een festival als dat in Utrecht is de ideale plek om dit soort dingen te doen. Het publiek komt niet alleen omdat Philippe Jaroussky daar staat, maar ook omdat het nieuwsgierig is naar de muziek van onbekende componisten. De opera’s van Cavalli beginnen steeds bekender te worden, maar we kunnen niet genoeg benadrukken hoe groots de ontwikkeling van de commerciële opera destijds was. Er komt wel steeds meer belangstelling voor componisten van de generatie van ná Monteverdi. En dat is nou juist de periode waarin er zo ontzettend veel gebeurde in Venetië. De muziek voor het grote publiek werd voorzien van grote emoties. Door verschillende componisten uit die tijd naast elkaar te zetten wil ik die geweldige ontwikkeling in mijn programma laten horen.’ « CAVALLI EN DE VROEGE OPERA Ensemble Artaserse / Philippe Jaroussky za 27 aug, 20.00 uur / TivoliVredenburg, Grote Zaal
Vervolg: In de voetsporen van Tomaso Albinoni
Tomaso Albinoni
financiële noodzaak om zich aan de kerk of aan het hof te verbinden. Als onafhankelijke musicus, met alle artistieke vrijheid, groeide hij uit tot een van de meest productieve componisten van het vioolconcert tijdens de hoge barok. Ensemble Masques, met violiste Sophie Gent en klavecinist Olivier Fortin in de gelederen, brengt Albinoni’s vijfstemmige sonates op de planken. En niet alleen zij hebben een voorliefde voor de Italiaan: ook Johann Sebastian Bach was erg van hem onder de indruk en gebruikte zijn werken vaak als lesmuziek. Ook bewerkte hij Albinoni’s sonates voor klavecimbel. Bachs erkenning én het aanstekelijke musiceren van Ensemble Masques zijn aanleiding genoeg om deze meester van de kamermuziek zijn verdiende eer toe te kennen. « ALBINONI ONTMASKERD Ensemble Masques za 27 aug, 11.00 uur / TivoliVredenburg, Hertz
Klokgelui & klokkenwandelingen Het Utrechtse Klokkenluiders Gilde trekt de klokken van de hele Utrechtse binnenstad tot leven. Het begint met alle veertien klokken van de Domtoren, die slechts enkele malen per jaar allemaal tegelijk te horen zijn, waarna de klokken van andere kerken aansluiten en de muziek over de hele stad uitwaaiert. Vanaf 12.15 uur kunt u meelopen met de klokkenwandelingen. UTRECHTS KLOKKENLUIDERS GILDE Klokkenwandelingen o.l.v. gidsen za 27 aug, 12.15 uur / Domplein Gratis, maar beperkt aantal deelnemers
@oudemuziek
Laat ons weten wat u van het Festival Oude Muziek vindt en praat mee met #FOMU16 @IVerkaaik Openingsconcert @oudemuziek. Tivoli Vredenburg is uitverkocht...veel muzikale belangstelling voor dit erfgoed! @HJLuth Het grote oudemuziekfeest kan/mag/ zal over een uurtje beginnen. @oudemuziek #Utrecht Heerlijk! Jaar naar uitgekeken. @EnsembleMasques After rehearsal, listening to the carillonneur play Vivaldi 4 vln concerto. Must be time for @oudemuziek #Utrecht!
Artist in residence Gli Angeli Genève in de Grote Zaal
Opperste concentratie bij de repetitie van Gli Angeli Genève
Openingsspeech Xavier Vandamme
Feestelijke opening met Rondo Veneziano
Gli Angeli Genève
Foto’s: Marieke Wijntjes
plaatplaats
De festivalkeuze van...
Nathan Vos
deze cd en andere artikelen zijn verkrijgbaar in de cd-winkel in Festivalcentrum TivoliVredenburg
Na zijn postdoctorale opleiding journalistiek werkte hij bij De Telegraaf, Het Parool en De Wereld Draait Door. Hij is sinds 2012 hoofdredacteur van Zin Magazine – mediapartner van het Seizoen en Festival Oude Muziek – en bovendien een toegewijde oudemuziekliefhebber. Dit zijn de festivalfavorieten van Nathan Vos.
The Time of Monteverdi Samengesteld door Jérôme Lejeune Ricercar € 55 normaal € 50 Vriend Een van de pronkstukken in onze cd-winkel: een prachtig boekwerk met essays van Jérôme Lejeune en maar liefst acht cd’s. Alle opzienbarende muzikale ontwikkelingen in zeventiende-eeuws Italië komen aan bod, met uitvoeringen door ensembles als Scherzi Musicali, La Fenice en Cappella Mediterranea. CAPPELLA ROMANA – EEN VENETIAAN IN RUSLAND zo 4 sep, 15.00 uur / Willibrordkerk
‘Je hóeft dus niet ernstig en sereen te kijken als je de allermooiste muziek zingt. Gli Angeli Genève blies mij vier jaar geleden in de Domkerk van m’n sokken met hun uitvoering van de mij toen nog matig bekende Buxtehude. Diens Klaglied draai ik sindsdien minstens een keer per maand – en dan ben ik even stil. Maar vooral: wat een plezier in spel en zang! Ik ben vooral onder de indruk van die geniale zingende dirigent/ dirigerende zanger Stephan MacLeod. Terecht artist in residence.’
‘Als liefhebber van vocale muziek en koormuziek in het bijzonder – de stem is het meest bijzondere instrument – kijk ik vooral uit naar de vocale concerten. De crossover tussen de wat flamboyante Venetiaanse en de enigszins ingetogen Russisch-orthodoxe gezangen van Galuppi stemt me dan ook erg nieuwsgierig. Dat Cappella Romana die muziek bij voorkeur in de originele Slavische of Byzantijnse taal uitvoert, maakt de luisterervaring nog unieker.’ «
FOTO: FOPPE SCHUT
GLI ANGELI GENÈVE – ROSENMÜLLER: CANTATES VOOR TWEE BASSEN di 30 aug, 22.30 uur / TivoliVredenburg, Hertz
Meer recensies lezen? Als u Vriend van het Festival Oude Muziek wordt ontvangt u vier keer per jaar het Tijdschrift Oude Muziek met interviews, recensies en achtergrondverhalen. Kijk op oudemuziek.nl/vriend voor meer informatie.
de bezoeker
Historiek.net
Byzantijnse muziek leeft Irene Postma uit Kesteren bezoekt al zo’n dertig jaar het festival. Ze is in Festivalcentrum TivoliVredenburg om het festivalboek op te halen - ze kan niet wachten om het te lezen. Ze gaat snel wat eten in de stad, om vervolgens in Flora’s Hof van het beiaardconcert te gaan genieten. En dan haast ze zich snel weer terug naar TivoliVredenburg voor het openingsconcert van Gli Angeli Genève. Irene: ‘Ik geef zelf pianoles, maar heb mijn leerlingen gezegd dat we dit seizoen een week later beginnen, zodat ik het festival uitgebreid kan bezoeken. Ik doe ook mee aan de workshop renaissancedans, en heb vorig jaar ook de dansworkshop gevolgd. Mijn leerlingen spelen vaak menuetten en mijn leraar had me eens verteld dat je die het beste kunt spelen als je weet hoe je ze moet dansen.’ Irene is nu dus nog even vrij en is van plan met volle teugen te gaan genieten van het festival: ‘Normaal gesproken ga ik op muziekvakantie in Hongarije en dan is het festival een heerlijk toetje. Dat is er deze zomer niet van gekomen, dus nu bezoek ik veel concerten.’ Ze begint vanavond al met het openingsconcert van Gli Angeli Genève en is er tot het einde bij: ‘Vorig jaar heb ik het slotconcert niet bijgewoond, maar toen voelde het toch een beetje alsof mijn festival als een nachtkaars uitging.’ Dit jaar is ze dus ook van de partij bij het slotconcert door Le Concert Spirituel. «
colofon REDACTIE: Iris van Korven, Juliëtte Dufornee, Susanne Vermeulen VORMGEVING: Esther de Bruijn, Rob Bömer © La Gazzetta Serenissima is de dagkrant van het Festival Oude Muziek Utrecht 2016 twitter.com/oudemuziek facebook.com/oudemuziek youtube.com/FestivalOudeMuziek
De Byzantijnse traditie is zonder twijfel aanwezig in de Venetiaanse cultuur. In de Zomerschoollezing van vandaag legt Wouter Wagemakers de stoutmoedigheid van de Venetiaanse architectuur bloot. Maar ook in de muziek klinkt de Byzantijnse traditie door. Waar horen we dat aan en wat is precies Byzantijnse muziek? Daarover bestaan een hoop misverstanden.
Veel mensen denken dat Byzantijnse muziek per definitie ouder is dan het Gregoriaans, omdat het meestal wat exotischer klinkt. Maar is dat wel zo? Laten we bij het begin beginnen. Je kunt een heel eind terug. Als we nu een mis zingen, beginnen we met het Kyrie eleison. Dat is geen Latijn, maar Grieks. Die Griekse aanroeping ‘Heer ontferm u over ons’ herinnert ons eraan dat in het vroegste Christendom het Latijn en het Grieks even belangrijk waren. Dat veranderde toen het Romeinse rijk zich in de loop van de vierde eeuw steeds meer westwaarts ging uitbreiden. Het oostelijke deel splitste zich in 330 definitief af en werd wat we nu het Byzantijnse keizerrijk noemen, met Constantinopel als hoofdstad. Die afsplitsing betekende ook dat het verschil in kerkmuziek tussen West en Oost in de eeuwen daarna groter werd. Maar er is altijd wederzijdse beïnvloeding geweest. In 1453 viel Constantinopel in handen van de Ottomaanse Turken en kwam er zo een einde aan het keizerrijk. De christelijke kerk was ondertussen geheel gesplitst in een westers en een oosters deel die beide hun eigen rites hadden en steeds verder uit elkaar groeiden.
Dat zie je ook in de ontwikkeling van de kerkmuziek. De kerkmuziek in het westen bewoog mee met de algemene ontwikkelingen in de West-Europese muziek: van renaissance naar barok, van polyfonie naar concerterende stijl. In het oosten bleef de muziek daarentegen voor het overgrote deel eenstemmig – het is die muziek die we aanduiden als Byzantijns. Hoewel er een paar beschrijvingen bekend zijn waarin de muziek van de oosterse kerk door westerlingen wordt omschreven als elegant, mooi en vreemd, behoren deze tot de uitzonderingen. De algemene opvatting in het westen was toch dat de oosterse muziek primitief was, en in het oosten vond men de westerse kerkmuziek juist veel te werelds. Opvallend genoeg was de Byzantijnse notatie wel heel verfijnd: de subtiele versieringen die je kunt maken als je van de ene naar de andere toon gaat staan precies weergegeven in bewaard gebleven manuscripten. Je kunt je dan ook afvragen hoe primitief de muziek was. Met de herwaardering van de westerse oude muziek in de afgelopen eeuw stijgt ook de belangstelling voor de Byzantijnse traditie, en vinden we zo hun gezamenlijke wortels terug. «
za 27 aug, 18.30 uur TivoliVredenburg, Hertz EVEN TALK
Eventalk
Venetiaanse vrijheid Venetië is de stad van de vrijheid, zo dacht iedereen tot zeker aan de Franse Revolutie. Maar over welke vrijheid gaat het dan? Democratische vrijheid? Persoonlijke vrijheid? En zorgde juist deze vrijheid ervoor dat in Venetië tijdens de renaissance de literatuur, muziek en kunsten zo tot bloei kwamen? En waar stuit de Venetiaanse vrijheid op haar grenzen, in politiek, samenleving en kunsten? HARALD HENDRIX Directeur Koninklijk Nederlands Instituut in Rome, hoogleraar Italiaanse taal en cultuur (UU)
concertladder zaterdag 27 augustus 2016
FOTO: FOPPE SCHUT
09.00 Festivalcentrum TivoliVredenburg Festivalkassa en cd-winkel 9.30 Zomerschool: Wouter Wagemakers De architectuur van Venetië voertaal: Nederlands TIVOLIVREDENBURG, CLOUD NINE € 5
10.15
Spieken bij de beiaard DOMTOREN €10
11.00
Ensemble Masques Albinoni ontmaskerd
11.00
Malgosia Fiebig Galuppi, Merula, Castello en Vivaldi op beiaard
11.00
Nina Lakicevic Baldastre, Forqueray en Roger
11.00
Jonatan Alvarado Giovanni Stefani: Affetti amorosi
TIVOLIVREDENBURG, HERTZ € 22 / € 19 / € 10 BEIAARDFESTIVAL
DOMTOREN, FLORA’S HOF GRATIS FRINGE
KUUB * GRATIS FRINGE
Malgosia Fiebig
DE WITTE LELY * GRATIS
11.00
Jong Barok FRINGE Triosonates van Telemann, Händel e.a. PIETERSKERK GRATIS
11.00
Ensemble Gradus Vioolsonates van Vivaldi, Corelli en Bertali
FRINGE
STADSKLOOSTER UTRECHT GRATIS
12.00 Utrechts Klokkenluiders Gilde Klokgelui & klokkenwandelingen KERKTORENS BINNENSTAD GRATIS
12.30 The Windsor Consort Madrigalen van Monteverdi, Gastoldi en Marenzio TIVOLIVREDENBURG, GROTE ZAAL GRATIS
15.30 La Vaghezza FRINGE Corelli, Couperin, Valentini en Telemann POLMAN’S HUIS, ZUILENZAAL GRATIS
13.00 Marco Mencoboni Claudio Merulo op klavecimbel LUTHERSE KERK A € 18 / € 16 / € 10 B € 16 / € 14 / € 10
14.00 Primary Colors FRINGE Late baroksonates van Hellendaal e.a. MUSEUM CATHARIJNECONVENT * GRATIS
15.00 Michel Godard c.s. Een Egyptenaar in Venetië ST.-WILLIBRORDKERK € 22 / € 19 / € 10
15.00 Scherzi Musicali / Nicolas Achten Amoureuze dialogen van Sances LEEUWENBERGH
15.30 Cancrizans Duo Leclair vs. Vivaldi
FRINGE
HET MUZIEKLOKAAL * GRATIS
15.30 Much Ado about Nothing Pianotrio’s van Mozart, Wölfl en Hummel
FRINGE
GRAND HOTEL KAREL V * GRATIS
17.00 La Colombina / Josep Cabré De wereld van Willaert PIETERSKERK
17.00 Gli Angeli Genève / Stephan MacLeod Intieme psalmen van Rosenmüller en Rigatti GEERTEKERK
18.30 Eventalk: Prof. Harald Hendrix (UU) voertaal: Nederlands
Fabulous Fringe Iedere dag tijdens het Festival Oude Muziek: een gratis lunchconcert in de Grote Zaal van TivoliVredenburg, verzorgd door de meest veelbelovende jonge oudemuziekmusici van dit moment. Met vandaag: madrigalen van Claudio Monteverdi, Giovanni Giacomo Gastoldi en Luca Marenzio door The Windsor Consort.
The Windsor Consort Mónica Monteiro (sopraan), Victoria Cassano (mezzosopraan), William Knight en João Moreira (tenor) en Andrew Hopper (bas) MADRIGALEN VAN MONTEVERDI, GASTOLDI EN MARENZIO The Windsor Consort za 27 aug, 12.30 uur / TivoliVredenburg
TIVOLIVREDENBURG, HERTZ
19.00 Festivaljournaal AVROTROS / Radio 4 FESTIVALCENTRUM TIVOLIVREDENBURG GRATIS
20.00 Artaserse / Philippe Jaroussky Cavalli en de vroege opera TIVOLIVREDENBURG, GROTE ZAAL € 46 / € 38 / € 10
22.30 Ensemble #Baroques / Laurent Stewart Chiaroscuro: licht en donker in Venetië TIVOLIVREDENBURG, HERTZ € 22 / € 19 / € 10
24.00 Eugène Ferré De luitboeken van Petrucci TIVOLIVREDENBURG, HERTZ € 12 / € 10 / € 7