DAGKRANT MAANDAG 27 AUGUSTUS 2018
Orlando Consort zingt opzienbarend filmconcert
François Couperin Pièces de clavecin I François Couperin is dan wel geen Bourgondiër, maar dit jaar wel precies 350 jaar geleden geboren. Alle reden voor een feestje. Couperin is vandaag vooral bekend om zijn klaviermuziek: enkele van de schitterendste bladzijden uit de 18de-eeuwse klavecimbelliteratuur hebben we aan hem te danken.
LA PASSION DE JEANNE D’ARC ZWIJGENDE FILM MET LIVE OUDE MUZIEK De Grote Zaal van TivoliVredenburg wordt vanavond omgetoverd tot een filmzaal voor een bijzondere vertoning van de zwijgende film La passion de Jeanne d’Arc uit 1928. Vier zangers van het Britse Orlando Consort voorzien de film over het leven van Jeanne d’Arc live van renaissancepolyfonie. Zwijgende films werden in de jaren twintig meestal begeleid door muziek en geluidseffecten. Ze waren dus allesbehalve stil. De regisseur King Vidor schatte dat ongeveer veertig procent van de emotionele kracht van een zwijgende film voortkwam uit de partituur, maar regisseurs hadden heel weinig controle over hoe hun films werden gepresenteerd: elke bioscoop had zijn eigen muzikale praktijk, van een automatische piano tot een volledig orkest. Partituren werden vaak samengesteld uit populaire klassieke muziek, zoals symfonieën of ouvertures. Voor films met historische onderwerpen was het echter niet gebruikelijk om oude muziek te gebruiken.
De regisseur van La Passion de Jeanne d’Arc, Carl Dreyer, had echter wel eens laten doorschemeren dat zijn film best oude muziek kon gebruiken. Dit bracht de zangers van het Orlando Consort op een idee. Voor de Utrechtse filmvertoning van Dreyers film heeft Donald Greig, lid van het Orlando Consort en filmkundige, een partituur samengesteld met muziek uit de vroege vijftiende eeuw, de tijd van Jeanne d’Arc. Heel precies paste hij de zangteksten op de scènes uit de film en schiep hiermee een parallelle betekenislaag. Het is een tour de force voor de zangers om ‘bij te blijven’ in de negentig minuten die de film duurt. Met energieke motetten en bezwerend
De vier boeken met ruim 220 solowerken voor klavecimbel behoren tot de toplaag van Couperins oeuvre. Vier klavierhelden mogen deze week grasduinen in hun favoriete bundels. Aurélien Delage waagt zich vandaag aan het encyclopedische eerste deel: het visitekaartje van een muzikale duizendpoot. ■● Lees verder op pagina 2.
ma 27 aug, 13.00 uur Lutherse Kerk Aurélien Delage Couperins Premier livre: magistrale mix
gregoriaans leveren de zangers een soundtrack bij het verhaal over de tragische heldin van de Honderdjarige Oorlog, die de politieke achtergrond vormt van het bewind van de Bourgondische hertogen. De ervaring van dit verbluffende filmmonument, begeleid door livemuziek uit de vijftiende eeuw, zal de toeschouwer niet snel vergeten. ■● ma 27 aug, 20.00 uur TivoliVredenburg, Grote Zaal Orlando Consort Filmconcert: La Passion de Jeanne d’Arc (Carl Dreyer, 1928)
Vervolg: Francois Couperin Pièces de clavecin
Voor Couperins muziek gaat op wat de Franse dichter Jean de la Fontaine schreef: gratie die mooier is dan de schoonheid zelf. Couperin ‘le Grand’ was een sleutelfiguur in de overgang van de 17de naar de 18de eeuw en vormt samen met Lully en Rameau het gouden driemanschap van de Franse barok. Tegelijk was hij – met zijn openlijke voorliefde voor Arcangelo Corelli en enthousiaste integratie van Italiaanse elementen in zijn muziek – een hoofdrolspeler in het esthetische conflict tussen aanhangers van de Franse en de Italiaanse stijl. In 2018 vieren we Couperins 350ste geboortejaar. Daarom plaatst het Festival hem op het voetstuk waar hij thuishoort, met de delicate en toch viriele klaviermuziek, zelden uitgevoerde liederen en de twee prachtige orgelmissen. Jordi Savall komt zijn held in hoogsteigen persoon begroeten met een uitvoering van Les Nations, en de ontroerende Leçons de ténèbres komen voor rekening van het Ricercar Consort. ■●
Concerten met muziek van François Couperin tijdens het Festival Oude Muziek ma 27 aug 11.00 / Le Caravansérail 13.00 / Aurélien Delage di 28 aug 9.30 / Zomerschool: Michael Burden 13.00 / Carole Cerasi wo 29 aug 13.00 / Bertrand Cuiller 17.00 / Capriccio Stravagante do 30 aug 13.00 / Christophe Rousset 20.00 / Jean-Luc Ho & Les Meslanges 22.30 / Ricercar Consort vr 31 aug 20.00 / Hespèrion XXI za 1 sep 9.30 / Zomerschool: Pieter Dirksen 11.00 / James Johnstone & Les Meslanges zo 2 sep 15.00 / The Bach Players
AIRS SERIEUX ET A BOIRE COUPERINS ONBEKENDE KANT De Franse klavecinist Bertrand Cuiller geeft tijdens dit Festival twee concerten: een solorecital rond het derde boek Pièces de clavecin van François Couperin en een optreden met zijn gloednieuwe ensemble Le Caravansérail. Tijdens dit laatste concert belicht hij een onbekende kant van Couperin. Bertrand Cuiller: ‘Het is een programma rond Couperins Airs sérieux et à boire, wereldlijke liederen in de traditie van de air de cour. Couperin heeft er niet zoveel gecomponeerd, maar deze stukken zijn prachtig en je hoort ze haast nooit. We wisselen een aantal liederen af met delen uit de Pièces de viole. De twee gambasuites van Couperin behoren tot het mooiste repertoire voor dit instrument.’
op. Cuiller: ‘Ik wilde graag een eigen ensemble om ander repertoire mee te doen. De airs de cour worden tegenwoordig vaak uitgevoerd met een flinke batterij aan continuospelers, met meerdere gamba’s, klavecimbel en theorbe, maar zoveel heeft deze muziek wat mij betreft niet nodig. Het gaat om de zeggingskracht van de teksten en de schoonheid van de melodieën.’ ■●
Le Caravansérail is een nieuwe ster aan het Franse oudemuziekfirmament. Bertrand Cuiller was al meermaals te gast in Utrecht met Les basses reunies, maar richtte in 2015 zijn eigen ensemble
ma 27 aug, 11.00 uur TivoliVredenburg, Hertz Le Caravansérail / Bertrand Cuiller Brunette, musette, vaudeville: de andere Couperin
DE BOURGONDISCHE KEUKEN Onno Kleyn
Staartpeper, kaneel, gember en nootmuskaat, ze werden met graagte gebruikt in de laatmiddeleeuwse keuken. Net als suiker, die men als specerij bestempelde en waarvoor men de leverende apothekerij veel geld betaalde. Anders dan tegenwoordig werden specerijen vaak vlak voor serveren toegevoegd. ‘Dat was om de smaak van twijfelachtig vlees te verhullen,’ wil een geïnformeerd iemand nog wel eens debiteren. Maar die informatie rammelt. Specerijen waren uiterst kostbaar. Vandaar dat men ze liefst zichtbaar maakte door ermee te garneren. En dacht u nu werkelijk dat de rijken half bedorven vlees aten? Welnee. Sommig vlees was ingezouten om te bewaren en kan misschien na enkele maanden bedenkelijk zijn geworden. Maar dat kwam bij eenvoudiger lieden op tafel. Wie specerijen kon betalen at vers vlees, jachtbuit of vlak voor bereiding geslacht gevogelte of vee. In het huidige Bourgondië is het specerijengebruik verwaarloosbaar. Men neemt liever verse kruiden als tijm of, soms, dragon, zoals in de jambon à la Chablisienne. ■● Recept jambon à la Chamblisienne onnokleyn.nl/recept-warme-ham-metdragonsaus
Wat er allemaal komt kijken bij een Bourgondisch banket kunt u zelf ervaren tijdens de voorstelling van Doulce Mémoire op 1 september. Onno Kleyn is de ceremoniemeester. za 1 sep, 20.00 uur TivoliVredenburg, Grote Zaal Doulce Mémoire / Denis Raisin Dadre Een renaissance-banket in scène gezet
Kindervoorstelling ‘Ik wil ridder worden’ met Marieke Koopman en het Amsterdam Baroque Orchestra o.l.v. Ton Koopman in TivoliVredenburg, Cloud Nine.
Marco Mencoboni repeteert met Cantar Lontano en Capella de la Torre voor het avondconcert in de Grote Zaal van TivoliVredenburg
Kinderen in de ban van ‘Ik wil ridder worden’ Foto’s: Marieke Wijntjes
Geschiedenis Magazine presenteert:
Björn Schmelzer is curator in residence
HET VERLANGEN NAAR ONSTERFELIJKHEID Aan het eind van zijn leven sterft de mens een lichamelijke dood. Het scheiden van zijn lichaam is echter niet definitief. Op de jongste dag worden lichaam en ziel herenigd. Dit idee van een lichamelijke wederopstanding leefde sterk onder christenen in de middeleeuwen. De voorstelling die zij zich ervan maakten was heel concreet en doet denken aan klonen. Een sleutelrol was weggelegd voor een miniem botje in de voet. In het grote medisch leerboek van Andreas Vesalius, De humani corporis fabrica (1543), komt de grote teen op een bijzondere manier aan de orde. In zijn opsomming van de voetbeenderen belandt de auteur uiteindelijk bij de ultieme inversie van het lage: de opstanding uit de dood. In de voorgaande eeuwen zou beweerd zijn dat het os sesamoideum, een botje aan de onderkant van de grote teen, het enige onvergankelijke onderdeel van de mens was. Hieruit zou aan het einde der tijden een nieuwe mens ontspruiten. Het christelijke, deels in de middeleeuwen gevormde maar natuurlijk veel oudere concept van de wedergeboorte claimt dat de dood de poort is tot het eeuwige leven. ‘Dood doet leven’ zou men kunnen zeggen. Interessant is na te gaan hoe men zich de herrijzenis voorstelde en waarom daarvoor in de regel een individuele fysieke wederopstanding cruciaal werd geacht. Er kan immers ook als geest in de hemel worden rondgezweefd. Middeleeuwse theologen die Plato en Aristoteles
goed lazen, hebben dat ook wel beweerd. Op veel middeleeuwse altaarstukken, zoals op het bekende altaarstuk van Rogier van der Weyden in het Hôtel-Dieu in Beaune, wordt evenwel een letterlijke vleeswording uitgebeeld. God werd de capaciteit van het klonen toegedacht. De directe bron voor het verhaal over het onverwoestbare teenbotje is het ongetwijfeld bij Vesalius bekende handboek voor occulte vraagstukken van de humanistische filosoof en fantast Heinrich Cornelius Agrippa von Nettesheim. Wie de passage in het Liber de occulta filosofia (1532) opslaat, ontdekt iets interessants. Agrippa legt namelijk uit dat het om een botje gaat dat de joden als ‘luz’ aanduidden. Luz is Hebreeuws en Aramees voor een botje dat zich aan de onderkant van de menselijke ruggenwervel bevindt: het heiligbeen, een benaming die dus niet bepaald toevallig is. Vermeldingen van de luz met zijn magische eigenschappen komen voor in de Midrasj, de joodse exegetische traditie van het Oude Testament. Het geloof in opstanding uit de dood bleef een van de kernvraagstukken van het Rabbijns judaïsme. Het idee is dat alle heiligbenen door ondergrondse tunnels naar Jeruzalem rollen en hier, na te zijn bevochtigd door de morgendauw van de opstanding, weer uitgroeien tot complete mensen. Het relaas belandde via de Midrasj in middeleeuwse theologische en anatomische bronnen en wel zo dat het heiligbeen er als ‘Juden-knöchlein’ wordt aangeduid. Maar hoe het wonderbotje nu aan het einde van de middeleeuwen afdaalde van de ruggengraat naar de voet, blijft een raadsel… ■● Lees verder op oudemuziek.nl/ geschiedenismagazine
Detail uit Het Laatste Oordeel van Rogier van der Weyden
Dit artikel verscheen eerder in Geschiedenis Magazine nr. 2010-3. Het is een fragment, het volledige artikel vindt u op oudemuziek.nl/geschiedenismagazine.
Graindelavoix viert de oude muziek in de Janskerk
Dit jaar heeft het Festival Oude Muziek een artist in residence die ook nog eens als curator een stuk van het festival voor zijn rekening neemt. Vijf dagen lang krijgen Björn Schmelzer en zijn Graindelavoix de Janskerk tot hun beschikking als werk- en experimenteerruimte. ■● ma 27 aug / Janskerk 10.00-20.00 uur Expositie De geplooide tijd (gratis) 11.00-13.00 uur Huizinga Hours met Björn Schmelzer, Frits van Oostrom en Rebecca Stewart (gratis) 14.00-15.00 uur Lecture-performance door Koen Broucke (gratis) 17.00-19.00 uur Openbare repetitie Graindelavoix (gratis) Programma residentie: oudemuziek.nl/graindelavoix Livestream Huizinga Hours: facebook.com/oudemuziek
Hoeveel luxe en rijkdom de pronkzuchtige Bourgondiërs ook kenden, de dood was nooit ver weg. Maar sterfelijkheid werd niet weggestopt. Geobsedeerd haast vierden de Bourgondiërs de dood met enorme grafmonumenten, exuberante rouwstoeten en muziek. De mooiste requiems, treurzangen en klaagliederen zijn tijdens dit Festival gebundeld in de lateavondconcerten.
HET INTERNATIONAAL VAN WASSENAER CONCOURS PRESENTEERT: PAGLIACCI Het kersverse ensemble Pagliacci werd dit jaar opgericht en is nu al doorgedrongen tot de halve finale van het Internationaal Van Wassenaer Concours. Klavecinist Tim Veldman: ‘We zijn een nieuw ensemble, dus het gaat ons er vooral om dat we leren om gezamenlijke doelen te stellen. We hebben net gespeeld in de Internationaler Berliner-Bach-Wettbewerb, en nu stomen we door naar het Internationaal Van Wassenaer Concours.’ Het Festival Oude Muziek is voor de derde keer gastheer van het concours. Deze gerenommeerde wedstrijd voor oudemuziekensembles speelt zich af in twee spannende rondes. Toegang gratis! ■● Internationaal Van Wassenaer Concours / TivoliVredenburg, Hertz Halve finale do 30 aug, 10.00-18.45 Finale za 1 sep, 10.00-16.30 GRATIS TOEGANG!
oudemuziek.nl/ivwc
COLOFON REDACTIE Susanne Vermeulen VORMGEVING Esther de Bruijn © Le Canard des Ducs is de dagkrant van het Festival Oude Muziek Utrecht 2018 Draag net als het Festival Oude Muziek bij aan een beter milieu: gooi deze krant niet weg, maar neem hem mee naar huis of leg hem terug in Festivalcentrum TivoliVredenburg. Bedankt! Le Canard des Ducs bestaat ook digitaal! Meld u aan via oudemuziek.nl/festivalkrant facebook.com/oudemuziek twitter.com/oudemuziek instagram/utrecht_early_music_festival youtube.com/FestivalOudeMuziek
Ambassadors of early music
Nieuw in het Festival Oude Muziek: Ambassadors of early music is een community voor iedereen tot en met 35 jaar die op zoek is naar gezelligheid, medeliefhebbers en natuurlijk de mooiste oude muziek. Vier Ambassadors stellen zichzelf deze week aan u voor. Vandaag: Henk Vogel.
HENK VOGEL ‘Ik heb een grote interesse voor muziek en ontwikkelde tijdens de laatste jaren van de middelbare school een liefde voor klassieke en oude muziek. Bij het schoolvak muziek maakten we kennis met voornamelijk westerse muziek uit verschillende tijden: van Perotinus tot Penderecki. Ik raakte toen vooral in de ban van vocale muziek. We zongen veel, maar kregen ook opdrachtjes voor het schrijven van contrapunt bij een gegeven melodie.’ ‘In mijn studententijd dirigeerde ik een studentenkoor. Nog steeds ga ik vooral naar concerten met vocale muziek: de menselijke stem en de intensieve interactie tussen koorzangers intrigeert me mateloos. Tijdens mijn studietijd ontdekte ik ook het Festival Oude Muziek. Met een vriend reisde ik van Groningen
naar Utrecht voor twee festivaldagen vol concerten. Vooral programma’s die als een thematische of associatieve collage zijn opgebouwd vind ik interessant, zoals het Huelgas Ensemble of Jordi Savall dat doen. Ik ga zelden naar concerten met de ‘grote werken’, maar ik ontdek graag onbekende pareltjes, die soms wonderlijk dicht bij veel modernere muziek kunnen staan.’ ‘Als jonge ambassadeur kun je vrienden laten kennismaken met oude muziek. Dat kan een indrukwekkende ervaring zijn: de veelal historische ruimten, de voelbare gezonde spanning van zangers en musici in kleine bezetting en de overweldigende klank doen eigenlijk altijd wonderen.’ ■● Meer weten of lid worden? oudemuziek.nl/ambassadors
FABULOUS FRINGE Iedere dag tijdens het Festival Oude Muziek presenteren we om 12.30 en/of 15.30 uur de Fabulous Fringe. Dit zijn concerten met de beste ensembles uit het gratis toegankelijke fringeprogramma. Vandaag maakt Ensemble Hesperi een muzikale reis door Schotland, met barokmuziek van James Oswald, John Reid, Walter Claggett en anderen. ■●
ma 27 aug, 12.30 uur TivoliVredenburg, Grote Zaal Ensemble Hesperi Mary-Jannet Leith blokfluiten Thomas Allery klavecimbel Van Caledonië tot de hoofdstad: Schotse muzen van James Oswald
e
• CO • N C ERTLA D D ER
MAANDAG 27 AUGUSTUS Festivalcentrum TivoliVredenburg Festivalkassa (tot 20.00), Informatiebalie, cd-verkoop (tot 20.00) en Het Gegeven Paard
9.00
9.30 Zomerschool: Dr. David Burn The Leuven Chansonnier: a ‘new’ Burgundian source Voertaal: Engels TivoliVredenburg, Cloud Nine € 5
13.00
Handleiding Oude Muziek Met Saskia Törnqvist / Voertaal: Nederlands Utrechts Centrum voor de Kunsten
14.00 Koen Broucke LECTURE-PERFORMANCE tot Our travelling circus life 15.15 Voertaal: Engels Janskerk gratis curator in residence
10.00 Workshop renaissancedans (I) Met Rachel Farr en Ensemble Aubaine Voertaal: Nederlands Utrechts Centrum voor de Kunsten 10.00 De geplooide tijd tot Een Warburg atlas 20.00 voor oude muziek Janskerk curator in residence
EXPOSITIE
14.00 Viacheslav Shelepov Bach en Chopin Universiteitsmuseum, Oude Hortus 14.00 Edicole Grevi Luitverhalen: Bach en Weiss K.F. Hein Fonds, bibliotheek
FRINGE
17.00 The Tallis Scholars / Peter Phillips Josquins Missa L’ami Baudichon Jacobikerk 17.00 Graindelavoix / OPENBARE REPETITIE tot Björn Schmelzer 19.00 And underneath the everlasting arms – incantaties voor de slapeloze curator in Janskerk gratis residence 17.45 Camerata Trajectina De koddige Olipodrigo: zang, spijs en wijn Paushuize
*gratis
FRINGE
18.30 What’s new? Donald Greig Dreyer’s La Passion de Jeanne d’Arc (1928) / Voertaal: Engels TivoliVredenburg, Hertz gratis
*gratis
gratis
11.00 Huizinga Hours TALKSHOW tot Met Frits van Oostrom, Björn 13.00 Schmelzer en Rebecca Stewart Voertaal: Engels curator in Janskerk gratis residence 11.00 Five Spice FRINGE Melancolia imaginativa: Holborne, Dowland, Josquin, Bach e.a. Kuub *gratis 11.00
Le Caravansérail / Bertrand Cuiller Brunette, musette, vaudeville: de andere Couperin TivoliVredenburg, Hertz € 22 / € 19 / € 10
11.00
Beiaardfringe: Tommy van Doorn Duphly op beiaard Domtoren (luisterplaats: Flora’s Hof) gratis
12.30
Ensemble Hesperi FABULOUS FRINGE Van Caledonië tot de hoofdstad: Schotse muzen van James Oswald gratis TivoliVredenburg, Grote Zaal
13.00
Aurélien Delage Couperins Premier livre: magistrale mix Lutherse Kerk € 18 / € 16 / € 10
v.a. Janskerk gesloten wegens 20.00 opbouw en besloten repetitie
15.00 Sollazzo Ensemble / Anna Danilevskaia Het Leuvens Liedboek Pieterskerk
curator in residence
15.30 S105 FRINGE La simplicité: Couperin, Marais / Hotteterre, Morel en Rameau KuuB *gratis
20.00 Orlando Consort Filmconcert: La Passion de Jeanne d’Arc (Carl Dreyer, 1928) TivoliVredenburg, Grote Zaal € 38 / € 34 / € 10
15.30 Edicole Grevi Luitverhalen: Bach en Weiss K.F. Hein Fonds, bibliotheek
22.30 Diabolus in Musica / Antoine Guerber Requiem: Ockeghem en De la Rue Pieterskerk € 22 / € 19 / € 10
FRINGE
*gratis
Advertentie