Out of Art 2012#1 by Out of Art

Magazine voor actuele Outsider Art

Jaargang 7 nummer 1 mei 2012 prijs â&#x201A;Ź 7,95

Thema: grafiek

Voorwoord

Out of Art is een uitgave van Art Moves onder auspiciën van am Foundation en verschijnt twee keer per jaar. Out of Art Prins Hendriklaan 43, 1075 ba Amsterdam Tel. 020-675 63 00 info@out-of-art.nl www.out-of-art.nl Werkgroep Out of Art 13: Frits Gronert, Eva von Stockhausen, Karin Verboeket en Phia Verstraete Aan dit nummer werkten verder mee: Hans Andringa, Richard Bennaars, Nico Bierlaagh, Nico van der Endt, Marco Grünbauer, Hans Looijen en Otto Schouten Samenvattingen: Karin Verboeket Vertalingen: Language Unlimited, Bunnik Vormgeving: Van Rosmalen & Schenk, Amsterdam Druk: Drukkerij Tesink, Zutphen Omslag: Rob Morren, Beatrix, lino op papier, 65 x 50 cm (detail), foto: Leon Hermans Opgave en vragen over abonnementen: Abonnementenland Postbus 20, 1910 aa Uitgeest Tel. 0900 - 226 52 63 Fax 0251 - 310 405 www.aboland.nl De eerste abonnementsperiode geldt voor bepaalde tijd en kan niet tussentijds beëindigd worden. Abonnementen worden na de eerste abonnementsperiode omgezet naar een jaar abonnement, tenzij u tenminste 3 maanden voor het eindigen van de abonnementsperiode opzegt.

Abonnementsprijs in Nederland € 15,- per jaar Subscription inside Europe € 22.50 and outside Europe € 27.50 Voor verkooppunten zie www.out-of-art.nl

Grafiek is een actueel thema, zoals u in het inleidende artikel kunt lezen. Steeds meer grafici richten zich in deze tijd van geavanceerde druktechnieken juist weer op het ambachtelijke aspect. Binnen de Outsider Art is dit eigenlijk altijd zo gebleven. Zo zoekt Rob Morren naar ordening en harmonie in zijn kleurrijke lino’s en creëert Jaap Weg met zijn etsen een bijna onwerkelijke wereld vol figuranten. Een korte toelichting op een ets van Wolf Hollaar spreekt over een ‘onderwereld’ en etsen van John Zuidhoek manifesteren zich als experimenten, met een nadrukkelijk lijnenspel. Sara van der Veen tenslotte, is gefascineerd door de problemen die zich tijdens het gutsen voordoen. Haar oplossingen resulteren in figuratieve lino’s zonder extreme vervormingen, veelal in zwart en wit. De rubriek ‘Ik ben ik’ zet Jan Heezen in de schijnwerpers. Het artikel onthult iets van zijn innerlijke wereld; een universum waar een opdracht ligt om de dingen die gebeurd zijn, opnieuw te laten leven. Zijn dromerige, vervreemdende schilderijen baseren zich op werkelijke gebeurtenissen en op films. In ‘Fascinerende ontmoetingen’ vertelt Nico van der Endt, eigenaar van de internationaal bekende Galerie Hamer in Amsterdam, over zijn jarenlange ervaring binnen de Outsider Art. Kortom, een interview met een kenner. Dat ook in NieuwZeeland de bezoeker verrast kan worden door Outsider Art is te lezen in ‘The place to be’, waar we vooral de avontuurlijke Lost Gypsy Gallery voor het voetlicht brengen. In ‘Recent verschenen’ treft u een recensie van de catalogus van The Museum of Everything. Tot slot schreef Hans Looijen, directeur van Het Dolhuys in Haarlem voor ‘Bezocht en bekeken’ een toelichting op ‘Verborgen schoonheid uit Japan’. Een artikel over innerlijke werelden die uitmonden in uitzonderlijke Japanse kunstwerken. Een deel van deze werken was anderhalf jaar geleden te zien in de Halle Saint Pierre in Parijs. Omdat de tentoonstelling al was afgelopen toen Out of Art verscheen, konden we er toen geen aandacht aan besteden. Hierbij een nieuwe kans en wel in eigen land.

Niets uit dit magazine mag worden verveelvoudigd of openbaar gemaakt zonder voorgaande toestemming van de uitgever.

Met voldoende te lezen en te zien, wens ik u een mooie zomer.

Karin Verboeket, hoofdredacteur

Out of Art 14 verschijnt december 2012 met een themanummer over portretten.

OUT OF ART MEI 2012

37 Thema: grafiek

15 24 28 29 34

Inkten, rollen, drukken, persen Grafiek binnen Outsider Art De inleiding leert ons over de verschillende druktechnieken. Over de eigenheid van grafiek binnen de Outsider Art. En dat alles geschreven tegen de achtergrond van het vijfjarig jubileum van de tentoonstellingenreeks ‘Who am I?’ in Rotterdam. Outsiders en insiders inkten, rollen, drukken en persen gezamenlijk. Rob Morren zoekt naar ordening en harmonie Geleidelijk aan ontwikkelde Rob Morren een eigen systeem. Van leven én van werken. Zijn grafische bladen manifesteren zich als compacte, evenwichtige en toch spannende beelden. Bijna alsof hij een boek schrijft met maar een paar letters… Jaap Weg, outsider in de grafiek Volkomen geconcentreerd werkt hij aan zijn etsen. Op zolder. Een intensief proces van schrapen, tekenen en polijsten. Met in de hoofdrol vreemde figuranten. De mystieke onderwereld van Wolf Hollaar Hollaar creëert een onderwereld met behulp van een eindeloos palet aan kleuren, vormen en mechanismen. Geraffineerde grafiek van John Zuidhoek Hoe hij de eenvoud van zijn woorden vertaalt in de eenvoud van zijn beelden. Het oeuvre van Zuidhoek is meestal heel concreet, vrolijk en spontaan. Oplossing in beeld, grafiek van Sara van der Veen Misschien dat haar belangstelling voor wiskunde iets te maken heeft met de patronen en symmetrie in haar lino’s? Duidelijke beelden van dieren en van mensen.

Rubrieken

Ik ben ik; Jan Heezen Het opnieuw laten leven Jan Heezen wil het gebeurde opnieuw laten leven. Mysterieuze tekeningen, schilderijen en half Nederlandse en half Engelse titels.

Fascinerende ontmoetingen; Nico van der Endt “Kunst is abnormaal” In gesprek met Nico van der Endt, galeriehouder van Galerie Hamer in Amsterdam. Deze ‘éminence grise’ gunt ons een kijkje in zijn motivatie en belangstelling

The place to be; Nieuw-Zeeland Lost Gypsy Gallery in Papatowai Wie er een antenne voor heeft, ontdekt in het verre Nieuw-Zeeland heel wat Outsider Art. Kunst in een land waar natuur de boventoon voert.

Recent verschenen; Catalogus The Museum of Everything #4 The Museum of Everything gaf een catalogus uit die kritisch bekeken en gelezen is.

Bezocht en bekeken; Het Dolhuys, Haarlem Verborgen schoonheid uit Japan De directeur van Het Dolhuys is trots op ‘Verborgen schoonheid uit Japan’.

42 43 44

Agenda English summary Tekst en beeld; Marcel Michielsen

OUT OF ART MEI 2012

Minke Fonkert Het vrolijk monster, 2010 Lino op papier, 25 x 25 cm

OUT OF ART MEI 2012

Thema: grafiek tekst: frits gronert foto’s: fred brekelmans

Tien jaar geleden organiseerde Atelier Herenplaats samen met de Willem de Kooning Academie in Rotterdam de eerste in een reeks tentoonstellingen met de prikkelende titel ‘Who Am I?’. Sindsdien worden om de twee jaar vijf talentvolle studenten en hun docent gevraagd drie stuks grafiek te maken met dit centrale thema. Als enige richtlijn geldt een maximaal formaat van 30 x 21 cm, ofwel een A-4. Naast de Willem de Kooning Academie werkten de kunstenaars van de Herenplaats in dit project al samen met academies uit Venetië, New York, Gent, Antwerpen en het Chinese Hangzhou. Eind 2011 werd het eerste lustrum van ‘Who am I?’ georganiseerd, met aanvullende academies uit Parijs en Boston. Herenplaats, een atelier waar kunstenaars met een verstandelijke beperking en/of een psychiatrische achter grond werken, is een groot voorstander van het uitwisselen van ervaringen, het samenwerken met (inter)nationale partners en het ontwikkelen van een strategisch netwerk binnen de beeldende kunsten. Het afgeronde lustrum van ‘Who am I?’ waaraan in de loop der jaren uiteenlopende grafici meededen, vormt aanleiding in te gaan op voor beelden van hedendaagse grafiek binnen de Outsider Art; het thema van dit magazine. p

Grafiek binnen Outsider Art

Drukpers in Atelier de Wijde Doelen, Utrecht Foto: Leon Hermans

OUT OF ART MEI 2012

Paulus de Groot Homo, 1998 Zeefdruk op papier, 22 x 22 cm

van de kunstenaars. Vooral bij ‘out siders’ wijken de thema’s in de grafiek doorgaans niet af van het overige oeuvre. Zo sluit de ets Kerst van Johanneke van Nus (1975) nauw aan op de rest van haar religieuze werken. Ook de suikerwaterets Goeder Vrijdag van Ad den Otter (1953) van Atelier Severinus in Veldhoven, de droge naaldets Maria met Kind van Henk Meijer (1935) van Atelier Artilabo in Breda en de ets met aquatint Kerk van Wilco Kreisel (1964) van Atelier Kijkoor in Eemnes passen in de serie van religieuze werken die zij zo graag maken. In de meest recente editie van ‘Who Am I?’ toonde Wendell Kerwhen (1988) ons een serie van drie etsen met het mannelijk lid als onderwerp, een duidelijk voorbeeld van het ontdekken van zijn eigen seksualiteit.

Dit universele thema wordt ook door Paulus de Groot (1977) verbeeld met zijn talloze zeefdrukken over homo’s. Ben Augustus (1960) ontwierp in 2001 tijdens een workshop in het Schotse Dundee naast het animatie filmpje Pretty Lady, een zeefdruk waarin zeven ongeklede dames de hoofdrol spelen. Behalve religie en seksualiteit blijken (fantasie)dieren populair binnen de grafiek van outsiders. Bekend werd onder meer de sprankelende serie monsters in linoleum van Minke de Fonkert (1965). Reginald Drooduin (1956), die sinds 1996 in het atelier van Via Kunst in Rotterdam werkt, zegt over zijn werk “Ik heb altijd iets met dieren gehad. Ik groeide er letterlijk mee op. Mijn vader had in Suriname een stuk oerwoud waar diverse gevaar-

lijke en ongevaarlijke dieren woonden. Vandaar dat ik zeer gefascineerd ben door wat voor dier dan ook. Als je dieren van dichtbij bekijkt, zie je allerlei kleuren die je op het eerste gezicht niet ziet. Ik voel een grote verantwoordelijkheid voor het tekenen van de dieren. Ik wil ze niet mismaken. Ik ben daar heel voorzichtig mee. Ze gaan namelijk voor mij leven, mens, dier en de natuur staan dicht bij elkaar. Er is veel samenhang en ik leef er in mee. Het geeft mij voldoening”. Hoewel de thema’s binnen de grafiek van vooral ‘outsiders’ doorgaans niet verschillen van hun overige beeldend werk, zorgt de aard van de grafiek wel degelijk voor een andere beeldtaal. Grafiek is immers een omslachtige techniek die het onmogelijk maakt om, zoals met verf of potlood, bijvoorbeeld spontaan veel kleuren te gebruiken of vlakken over elkaar heen te ’schilderen’. Bij elke volgende stap moeten keuzes gemaakt worden. Dat geeft vaak een aantrekkelijke, genuanceerde verschuiving in de beeldtaal. Verder kenmerkt grafiek zich natuurlijk

Belinda Tijssen Baby, 1997 Lino op papier, 21 x 18 cm

OUT OF ART MEI 2012

Wendell Kerwhen Zonder titel, 2009 Ets op papier, 20 x 15 cm

Ben Augustus Dundee, 2001 Zeefdruk op papier, 70 x 50 cm.

door de rulle etslijn, de vette vlakken en lijnen van de lino en het gladde uiterlijk van de zeefdruk. Eeuwenoude technieken

Veel musea beschikken over prenten kabinetten waarin men in alle rust kan genieten van de meest uiteenlopende grafiek. Het is opmerkelijk dat in dit tijdperk van geavanceerde printtechnieken veel kunstenaars juist weer kiezen voor die ‘ouderwetse’ reproductiemethoden. Is het de magie van het drukken die zo intrigeert? De geur van terpentine en drukinkt? Het extra dikke, volle papier met de rafelige scheprand?

Het proces van het inkten van de plaat? Of zijn het de met inkt besmeurde handen? Na de krachtmeting met de pers, toch een flinke fysieke handeling, wordt de graficus uiteindelijk beloond met het resultaat. Het zijn deze eeuwenoude technieken die nog steeds worden toegepast en die, getuige de vele tentoonstellingen van hedendaagse grafiek, onverminderd populair zijn. Ook ‘Who am I?’ is daar een goed voorbeeld van. Insiders drukken met outsiders

Grafiek is kortom een aantrekkelijk medium dat Herenplaats met

‘Who am I?’ graag onder de aandacht van een groter publiek wil brengen. Het inspirerende aan de samenwerking met de verschillende academies is dat het altijd weer een verrassing is hoe de studenten en kunstenaars tegen het universele thema aankijken. In 2009 schreef Marnix Everaert, docent aan de Vrije Academie Gent in de begeleidende catalogus “Who are the others?, dat is pas interessant.” ** Hij ging graag in op de uitnodiging om met academiestudenten en kunstenaars van de Herenplaats samen te werken. “Natuurlijk doe je zoiets. Het is een mooi gegeven om Noord en Zuid met elkaar terug te verbinden, om grenzen uit te vlakken. De deelnemers van het atelier Herenplaats maakten de samenwerking nog boeiender. Hierdoor niet enkel Noord - Zuid maar ook wij en de anderen, de insiders en de outsiders. Het is altijd prettig te zien hoe andere deelnemers omgaan met de titel van de tentoonstelling, hoe lossen zij het op, hoe kijken zij er tegenaan. Je weegt af, je plaatst je eigen werk naast dat van anderen.”… “En de toeschouwer? Die bekijkt het werk, maakt een persoonlijke keuze en geeft zodoende zelf het antwoord op de vraag ‘Who am I?’”. De grafische antwoorden op deze vraag, onthullen een aantrekkelijk aspect van de hedendaagse grafiek, ook binnen de Outsider Art.

* Tentoonstellingscatalogus ‘Who am I?’ Rotterdam, 2008 ** Tentoonstellingscatalogus ‘Who am I?’ Rotterdam, 2010

www.herenplaats.nl

OUT OF ART MEI 2012

Jan Heezen Zonder titel, 2011 Lino op papier, 50 x 50 cm

schilderde twee manen. Die bestaan, hoor. Een met veel kraters en een zoals je hem vanaf de aarde ziet.” Het is een drukte van belang in de ruimte vol zwevende sterren, rotsblokken, manen en een lichtcirkel rond de planeet. Een satelliet vliegt rond de aardbol. De levende wezens waar Jan in gelooft, ontbreken. Jan Heezen De planets, 2012 Acryl op doek, 60 x 80 cm

doodgemaakt en hun geraamtes blijven binnen in de donkere rotsen.” Door wie zij doodgemaakt worden, is niet duidelijk voor Jan. “Het gebeurde al bij de Egyptenaren en nu zitten er overal boobytraps en valstrikken in de rotsen waar mensen aan gespietst worden.” Bij het zien van de kleine skeletten en doodskoppen op een paal, voel je duidelijk dat er in dit schilderij iets lugubers wordt verbeeld. Het enige levende wezen is een zwemmende hond in een meertje onder de rotsen. Zijn kop net boven het water. Een ladder in het water wijst naar de rotsspleet waar je toegang hebt tot de binnenkant. Overweldigend is een ander schilderij uit de rotsenserie, getiteld De ontdekking. Tussen twee enorme rotsblokken bevindt zich een doorkijk naar de zee. Een eenzaam boompje groeit op de top. Vogels vliegen van de ene rots naar de andere. Een Engels zeilschip komt om de hoek varen. “Ik weet niet meer zo goed het verhaal bij dit schilderij. Het ontstond zomaar.”

De wolkenkrabbers

Babyplaneet

Jan Heezen experimenteert graag. Linosnijden was naast het schilderen en tekenen een nieuw gegeven. “Het is wel spannend‘ wanneer mijn uitgesneden tekening ingerold met verf ligt te wachten om door de drukpers gehaald te worden. Als een lino mislukt, dan ga ik hem bewerken met krijt of verf en dan komt er soms iets heel moois uit.” Een van de lino’s waarover hij met trots praat, is de Babyplaneet. In een blauwpaarse omgeving ligt een fijntjes getekende baby in de foetushouding. De cirkel om de baby verbeeldt de baarmoeder in de planeet. “Een van mijn begeleiders was zwanger. Ik keek naar haar zwangere buik en zag een babyplaneet binnen in de moeder. Ik tekende een baby in de baarmoeder. Niet in de moeder zelf, maar in de ruimte ver van de wereld op een babyplaneet. Op een van de afdrukken is de aardbol, de moederplaneet te zien. De babyplaneet kijkt naar de moederplaneet en groeit er langzaam naar toe. De andere afdrukken zijn zonder aardbol maar zij hoort er eigenlijk wel op te staan.” Zijn overtuiging dat er meerdere wezens in de ruimte leven, wordt hier reëel verbeeld. Zijn fascinatie voor het heelal komt vooral tot uiting in het schilderij De planets. “Ik Jan Heezen Babyplaneet, 2011 Lino op papier, 50 x 50 cm

OUT OF ART MEI 2012

Het schilderij World Trade Center vordert gestaag. De kleur van de wolkenkrabbers is diverse keren veranderd. Het is nu grijsblauw en er branden lichtjes achter de ramen. Het Vrijheidsbeeld naast de gebouwen is bewerkt met een witte fineliner. “Met penseel was veel te grof”, vindt Jan. De stilte van de nachtkou is bijna te voelen. De volle maan schijnt haar ijle licht dwars door de voorstelling heen. Van de verschrikkelijke gebeurtenissen die hier ooit plaats vonden, is niets te zien. Met het doorzichtige maanlicht op de twee gebouwen lijkt het eerder of er een sprookje te gebeuren staat. Heezen kijkt tevreden naar het beeld dat hij heeft geschilderd. “Ik heb het opnieuw laten leven.” Zijn volgende wens is het experimenteren met hout. Tijdens zijn werk op de scheepswerf hielp hij bij het repareren van boten. Allerlei houtsoorten gingen door zijn handen en het lijkt hem prachtig materiaal om er een kunstwerk van te maken. “Om in de stijl te blijven van de scheepswerf, de verbinding Kaai en scheepswerf horen bij elkaar”, schreef hij op een nieuwjaarskaart naar het atelier. “Bedankt dat ik aan boord mocht komen, ik heb het reuze naar mijn zin tussen jullie……….. Jan + Loebas de hond”.

www.artotheek.be

Thema: grafiek tekst: marco grĂźnbauer fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: leon hermans

Rob Morren (1968) werkt sinds 1989 in Atelier de Wijde Doelen in Utrecht, een atelier met een grafiek- en keramiekafdeling voor mensen met een verstandelijke beperking. Wat begon als eenvoudig tekenwerk, is de afgelopen jaren gerijpt tot doorwerkte kunst met een stevig fundament. Morren, een gemotiveerd en talentvol kunstenaar, vult zijn oliepasteltekeningen en linosneden met lijnen en vlakjes in een opmerkelijk kleurgebruik. Verbaal uit hij zich moeilijk. Zijn creaties van de gereduceerde, fysieke werkelijkheid zijn echter zo kernachtig dat je het gevoel krijgt te kijken naar het wezenlijke, naar de kern der dingen. In alle rust en harmonie werkt Morren aan een groeiend oeuvre dat zich vooral kenmerkt door een sterke ordening.

Rob Morren zoekt naar ordening en harmonie Rob Morren Geboorte, 1990 Lino op papier, 45 x 20 cm

OUT OF ART MEI 2012

Rob Morren Dwergpapegaai, 1997 Lino op papier, 50 x 40 cm

OUT OF ART MEI 2012

Rob Morren Egyptenaren, 2011 Lino op papier, 50 x 65 cm

Verwondering

Zijn onderwerpen baseert hij meestal op de dagelijkse omgeving of op afbeeldingen die hij interessant vindt. Vaak vertaalt hij een tekening naar een linosnede. Vanwege de strakke en sterk omlijnde composities leent zijn werk zich hier dan ook uitstekend voor. De lino Drie apen bijvoorbeeld, is zo ver geabstraheerd dat de anatomie van de dieren onherkenbaar is geworden. Toch blijven de karakteristieken van de apengezichten zichtbaar, zoals de plaatsing van de ogen en de snuit, terwijl de beesten zelf zo zijn geordend dat zij een totempaal lijken te vormen. Links en rechts zijn de palmbomen met hun bladeren gereduceerd tot groene banen met insneden. Deze lino’s en tekeningen roepen bij de beschouwer vaak verwondering op. Ze lijken een ‘mededeling’ of een ‘document’ uit een andere wereld waarvan de toegang op mysterieuze wijze ondoorgrondelijk blijft. Wie deze manier van kijken en uitdrukken nader onderzoekt, kan zich voorstellen dat Rob Morren nog veel meer beelden in die stijl zou kunnen bedenken. Denk aan de uitvergrote striptekeningen van Roy Liechtenstein (1923-1997). Wie eenmaal een tentoonstelling van diens werk zag, gaat als vanzelf nog meer werken in die stijl bedenken. Zo is het alsof achter de stijl van Rob Morren een wereld schuilgaat die breder en rijker is dan alleen het beeld waarnaar je kijkt. Zijn tekeningen en lino’s vallen op door de karakteristieke beeldtaal. Patronen en harmonie

De kunst van Morren biedt een kijkje in een complexe wereld met eigen regels, rituelen en structuren. Voor wie Rob kent, is deze wereld iets beter te begrijpen, al is ’begrijpen’ misschien niet het juiste woord. Het is meer een gewaarworden van de immense kracht en mystiek van waaruit hij naar zijn omgeving kijkt. Op zijn werkplek in het atelier heeft alles een vaste plaats in kleine rechtop staande laatjes en bakjes. De tekeningen in zijn lade liggen in twee stapels en op volgorde. Iets veranderen aan deze ordening maakt hem erg onrustig. Ook voor zijn omgang met de andere kunstenaars en de medewerkers ontwikkelde hij vaste patronen en rituelen. Als hij iemand hoort hoesten, komt hij steevast een pottertje brengen. Als er grafiek gedrukt gaat worden, doet Rob direct zijn stofjas aan en gaat aan de slag. Een rekje met linogutsen moet altijd op een bepaalde manier op de p

De Wijde Doelen Atelier de Wijde Doelen in Utrecht (1988) is gespecialiseerd in keramiek en grafiek. Kunstenaars met een verstandelijke beperking krijgen hier materiaal en professionele ondersteuning om de onderwerpen die hen bezighouden naar eigen inzicht te verbeelden. De Wijde Doelen initieert regelmatig projecten en tentoonstellingen waarmee de kunst voor het publiek toegankelijk wordt gemaakt. Kunst en ontmoeting zijn de thema’s die daarbij centraal staan. De grafiek afdeling is niet alleen bekend door het vrije werk dat hier gemaakt wordt, maar speelt ook een rol in het uitvoeren van uiteenlopende opdrachten voor particulieren en bedrijven. Wie het atelier bezoekt, ziet de metershoge rekken waarin de grafische bladen na het drukken, liggen te drogen. De linosnede is de meest gebezigde techniek, maar sinds kort staat er ook een professionele lithopers. Zoals in de inleiding van dit magazine valt te lezen, is het maken van steendrukken binnen de Outsider Art een grote uitzondering. Het wordt dan ook spannend om te zien hoe de kunstenaars met deze techniek omgaan. Binnen Atelier de Wijde Doelen bouwde al menig graficus een goede reputatie op. Straks geldt dat wellicht ook voor de nieuwe ‘lithografen’.

www.wijdedoelen.nl

Rob Morren Apen, 2011 Lino op papier, 65 x 50 cm

OUT OF ART MEI 2012

Het was zo’n intense tekening dat ik er niet Hoe kwam het contact met Willem van Genk tot stand? “In 1974 bezocht ik in Brabant een tentoonstelling over naïeve kunst van van kon ‘zondagsschilders’. Daar hing een klein tekeningetje van een zekere Willem van Genk. Het was gewoon een shock. Een voltreffer. Het was zo’n intense slapen. tekening dat ik er niet van kon slapen. Ik moest weten wie dat was. Via

Galerie De Ark in Boxtel die zijn werk voerde, ben ik in 1975 in contact gekomen met Van Genk. Een jaar later stopte die galerie en kreeg ik de alleenvertegenwoordiging van zijn werk. In datzelfde jaar vond ik bij De Slegte een stapel boeken met de titel ‘Outsider Art’. Ik dacht ‘Dat is een goede naam’. Het was het boek dat Roger Cardinal in 1972 had uitgegeven. Geen hond wilde het hebben. Ik kocht meteen tien exemplaren voor anderhalve gulden. Tegenwoordig betalen verzamelaars er z’n 200 euro voor. Het merendeel heb ik uitgedeeld aan vrienden en bekenden. Tijdens het lezen ging er een wereld voor mij open. Ik vond dit eigenlijk nog interessanter dan naïeve kunst. De naïef kan heel verhalend, charmant en op heel oorspronkelijke wijze zijn wereld tonen, maar de outsider laat je een wereld zien die je bij de keel grijpt. Het gaat hier eigenlijk om herkenning. Ik had moeilijke jaren achter de rug en een onafgemaakte studie. Dan val je in een vacuüm. Ik herkende het radeloze en wanhopige gevoel van ‘hoe nu verder?’. Veel mensen herkennen dit gevoel en daarom is outsiderkunst ook zo betekenisvol. Dat was ook zo met het eerste daadwerkelijke contact met Van Genk. Een bijzonder verhaal. In 1976 organiseerde Galerie De Ark een afsluitende tentoonstelling met werk van Van Genk. Ik zou de openingstoespraak houden en Van Genk zou daarbij aanwezig zijn. Toen hij binnenstapte, keek hij mij aan en grijnsde naar me. Ik dacht ‘Wat wil die man van me? Heb ik iets van hem aan?’ En inderdaad; dat was het geval. Ik droeg een lange plastic regenjas. Nu weet ik dat zulke jassen voor hem een speciale betekenis hadden. Dat was het begin van een soort vriendschap die tot zijn dood heeft geduurd. In het begin was er bij hem en de familie van Van Genk achterdocht en argwaan, ook wel een familietrekje, maar na een paar jaar smolt dat weg. Volgens zijn zuster zag hij in mij een echte vriend, maar dat was soms moeilijk te merken. Het was ook een eigenaardige man, op het autistische af. Hoe benoem je zo’n soort relatie? Maar het was meer dan alleen zakelijk. Ik was gefascineerd door die man. We hebben samen reizen gemaakt, waaronder in 1980 naar New York. Dat ging redelijk goed. Alleen had hij op de terugreis tassen vol met regenjassen meegenomen. Voor de douane hebben we ze maar tussen ons verdeeld, anders viel het te veel op. Na deze reis heeft hij een fantastisch paneel gemaakt over de ondergrondse van New York. Hij wist ook precies waar we heen moesten in die ingewikkelde metro. Het was verbazingwekkend hoe hij daar de weg wist.”

Had van Genk problemen met het verkopen van zijn werk? “In het begin niet zo, maar toen hij merkte dat er veel vraag naar was, wilde hij plotseling niet meer verkopen. Dat was wel een probleem. Maar

OUT OF ART MEI 2012

www.galeriehamer.nl

Hoe zie je de toekomst van de Outsider Art in Nederland? “Ik denk dat als ik zou stoppen, het moeilijk is om dit werk over te dragen. Het hangt erg aan de persoon. Ik heb alle contacten. Het is pionierswerk geweest. Op mijn eerste expo toonde ik in 1976 Van Genk tussen naïeve kunstenaars omdat hij de werkelijkheid tekende en schilderde zoals hij die waarnam, net als de naïef. Maar bij hem zit er nog een diepere laag in van frustratie, van angst voor machtsymbolen en seksualiteit, wat weer typisch Art Brut is. Je leert door de jaren heen het werk te plaatsen en de kwaliteit te waarderen. Het is een betrekkelijke kleine markt van vraag en aanbod. In Nederland heb je maar een handjevol kwalitatief goede kunstenaars. De belangstelling is wel wereldwijd en daardoor is het mogelijk er je brood mee te verdienen. Ik heb het einde van de naïeve kunst meegemaakt eind jaren zeventig. Het is een historische categorie. Dat heeft onder meer te maken met het opleidingsniveau van de m ensen. Bij de outsiderkunst is dat anders. Ik denk dat de maatschappij zo ingewikkeld aan het worden is dat er veel mensen uitvallen en gestoord raken. Aan de andere kant worden mensen die een psychiater bezoeken vaak na twee dagen naar huis gestuurd met pillen. Die gaan niet z itten tekenen. Soms worden ze een maandje bezig gehouden met kunsttherapie. Bij ateliers voor mensen met een verstandelijke beperking ligt dat natuurlijk anders. Dat zijn geen zieke mensen. Zij krijgen geen therapie. Je houdt ze bezig met tekenen en schilderen. Daar kunnen best talenten uit voortkomen. Maar ik moet zeggen dat de interessantste kunstenaars niet alleen een verstandelijke beperking hebben maar vaak ook een combinatie met een psychische aandoening. Ook mensen met autisme kunnen soms bijzonder werk maken. Daar kunnen we ook nog veel van verwachten. Misschien is er ook een tussencategorie waarvoor we nog een naam moeten verzinnen, zoals voor Herman Bossert (1940), Chris Hipkiss (1964) en George Widener (1962). Zij vallen moeilijk te plaatsen, ook niet in de ‘mainstream’. Het zijn fantastische k unstenaars. Dus voor de toekomst ben ik ook niet al te somber. Er zullen altijd mensen zijn die eigenaardig zijn en hun eigenaardige weg gaan, los van god en de wereld. En er zullen altijd mensen zijn die het uitzonderlijke en het verrassende zoeken, het onverwachte, het verbazingwekkende, het ontroerende, het aangrijpende. Outsiderkunst is een wonder!”

De galerie is eigenlijk een kamer Maar tevens een beschavingsmonument De naam? Onnodig dat ik daarop hamer Want deze is reeds wijd en zijd bekend En duidt zeer expressief op energie – De energie van Nico van der Endt Die ook gezegend is met fantasie De combinatie kon niet aangenamer Zij schonk het leven aan de Galerie Rijm van Drs. P. voor Nico van der Endt, 1995

foto: nico van der endt

uiteindelijk spraken we af dat we alleen nog zouden verkopen aan musea. Dan zou zijn kunst openbaar toegankelijk zijn en bewaard worden voor de toekomst. Dat vond hij uiteindelijk een goed idee. Maar het waren toch een beetje zijn kinderen en hij vond het moeilijk daar afstand van te doen. Door de vertegenwoordiging van zijn werk ontstonden interessante contacten met belangrijke musea en verzamelaars op het gebied van Art Brut. Van Genk is heel belangrijk geweest voor mij en de galerie.”

De outsider laat laat je een wereld zien die je bij de keel grijpt.

OUT OF ART MEI 2012

Thema: grafiek tekst: hans andringa foto’s: fred brekelmans

jaap weg, outsider in de grafiek Voor Out of Art bezocht ik onlangs Jaap Weg (1933), een kunstenaar voor wie ik vijf jaar geleden een tentoonstelling in de bibliotheek van Rijswijk opende. Bij die gelegenheid noemde ik hem een ‘outsider in de grafiek’, een titel die ook goed bij dit artikel past. Vanaf de eerste keer dat ik het werk van Jaap Weg zag, werd ik erdoor gegrepen. Ik waande mij in een andere eeuw. In de schaduw van andere k unstenaars

Jaap Weg zag het levenslicht in het Groningse Wildervank. Een tante bracht hem in een schoenendoos naar een Amsterdams ziekenhuis, waar hij zwaar ondervoed in een couveuse terecht kwam. Zijn oom schilderde en nam Jaap als klein jongetje aan de hand mee naar het Rijksmuseum. Hij herinnert zich nog steeds de zalen, die “zo groot waren, dat je er gemakkelijk met paard en wagen kon rijden”. Het kan zijn dat er toen iets is gaan “broeien” dat hem bracht tot de verhalenverteller die hij is geworden. Na de lagere school ging Jaap naar de Grafische School Amsterdam waar hij in 1950 zijn diploma haalde. Hij volgde lessen aan de door Livinus van der Bundt (1909-1979) opgerichte Vrije Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag, waar hij in 1957 afstudeerde. In datzelfde jaar hielp hij vriend en kunstenaar Guus de Ruiter (1924-2000) met diens grote muurschildering Het Atoom op Schiphol, een inmiddels verdwenen werk van veer- p Jaap Weg Zonder titel Ets op papier, 21,8 x 19,3 cm

“Ik heet Jaap, mijn

OUT OF ART MEI 2012

naam is wegâ&#x20AC;?

Jaap Weg Zonder titel Ets op papier, 23,1 x 24,8 cm

OUT OF ART MEI 2012

Lost Gypsy Gallery in Papatowai

OUT OF ART MEI 2012

The place to be; Nieuw-Zeeland tekst: karin verboeket foto’s: marc hermans

Wie vanuit Europa de lange vliegreis naar Nieuw-Zeeland onderneemt, doet dit meestal voor de overweldigende natuur. Denk aan films als ‘The Lord of the Rings’ en ‘The Piano’. Het is er mysterieus. Weids en groots. Gevarieerd en bijzonder. En … er wonen nauwelijks mensen. Misschien vormt dat wel de grootste aantrekkingskracht voor globetrotters die dit land zo graag bereizen. Maar wat nou als je voorkeur meer uitgaat naar wat mensen maken? Een klein wonder in het land van de Kiwi’s. In ‘the middle of nowhere’

Van de vier miljoen inwoners in Nieuw-Zeeland, wonen er slechts een kleine miljoen op het zuidereiland. Dit is een land van eindeloze vlakten, heuvels, bergen, gletsjers, meren, regenwouden, stranden, grotten, rotsen, fjorden en baaien. In het zuiden ligt het ongerepte natuurgebied de Catlins. Hier ga je heen als je van intense rust en stilte houdt. Van zeeleeuwen en pinguins. Van de wind die om je oren waait. De zee is altijd dichtbij. Je rijdt op kronkelende wegen door regenwouden. Je stapt steeds uit omdat elke hoekje natuur iets avontuurlijks biedt. In Papatowai, een mini gehuchtje in de Curio Bay, duikt in de spreekwoordelijke ‘middle of nowhere’, opeens een oude groene

bus op. Volledig overwoekerd door planten en omgeven door iets dat lijkt op een beeldentuin. Een sierlijk vormgegeven walvis van lichtgrijze golfplaat trekt de aandacht. Het beest kan bewegen en vormt de magistrale omlijsting van een brievenbus met de tekst ‘mail whale’. Hier woont blijkbaar iemand… Even verderop zit het skelet van een dier, compleet met zonnebril, op een roestige fiets. De strakke lijnen van het spierwitte geraamte en de spaken van het rijwiel steken fel af tegen de achtergrond van weelderige planten. Op de bagagedrager lift een kleiner geraamte mee. Het voorwiel bestaat uit een golfplaten eend. Draai aan een handel en het skelet komt krakend en knarsend op gang. In de bidonhouder staat een blauwe fles. Lieflijke mechanica

Welkom in de wereld van Blair Summerville. Als de zelfbenoemde ‘lost gypsy’ roept hij associaties op met een jaloersmakende vrijheid van denken, handelen en creëren. Zijn magische, kunstzinnige objecten blijken het resultaat van hergebruikt materiaal en van vondsten verworven door eindeloos standjutten. Midden in het groen presenteert hij de ‘Lost Gypsy Gallery & Winding Thought Theatre’. Teksten nodigen bezoekers uit tot het betreden van dit wonderlijke terrein. Op een van de borden staat “Life is p

OUT OF ART MEI 2012

Thema: grafiek tekst en fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: nico bierlaagh

Oplossing in beeld Grafiek van Sara van der Veen

Sara van der Veen Sprinkhaan, 2011 Lino op papier 22 x 31 cm

OUT OF ART MEI 2012

Sara van der Veen Appie, 2012 Lino op papier 25,5 x 19 cm

Sara van der Veen (1986) werkt bij Kijkoor in Eemnes. Hoewel zij ook wel schildert, heeft het maken van grafiek haar onbetwiste voorkeur. Op de dag dat ik haar vragen wilde stellen over haar werk kon zij niet naar het atelier komen omdat haar lichaam niet meewerkte. Communiceren door de telefoon werkt niet bij haar, dus zocht ik haar thuis op. Ze vertelt dat haar interesse voor grafiek ‘getriggerd’ werd doordat de kunstenares waar ze op dat moment schilderlessen volgde, een oude wringer aanschafte. De volgende stap was snel gezet. Sara maakte haar eerste lino geheel op eigen kracht en naar eigen inzicht. Behalve dat het proces van het weggutsen van materiaal door haar als prettig wordt ervaren, zijn er ook de verrassingsmomenten die optreden bij het inrollen van de linoleumplaat en daarna nog eens tijdens het afdrukken op papier, merendeels in een beperkte oplage van zes stuks. De volgorde van het creatieve proces is meestal eenduidig. Het begint bij het kiezen van een aantrekkelijke foto die Sara in spiegelbeeld met behulp van carbonpapier op het linoleum tekent. Ze geeft aan dat het er steeds om gaat de juiste keuze te maken: waar haal je materiaal weg en waar laat je het staan? Zo dicteert de bestaande afbeelding als het ware je hele handelen binnen het proces, iets dat haar mateloos intrigeert. Dat is niet zo verwonderlijk aangezien ze in het verleden ooit aan een studie wiskunde begon. Ook daarin vind je “patronen en symmetrie”, die voor haar “belangrijk zijn”. Haar nieuwsgierigheid naar het vinden van oplossingen wordt door wiskundige problemen geprikkeld. De grafiek vraagt om dezelfde creatieve oplossingen. Haar werk is altijd figuratief en toont vooral veel dieren, voorzien van hun

Sara van der Veen Teek, 2011, 16.5 x 17.5 cm Wesp, 2011, 19 x 21 cm Torren, 2011, 21 x 21 cm Lino op papier

Latijnse namen. Iemand die haar grafiek ziet, zal niet snel de link leggen met Outsider Art. De stijl en de lijnvoering doen eerder klassiek aan. Hier komen geen extreme vervormingen voor. Zelf zegt zij daarover “Ik heb geen fantasie. Ik blijf dicht bij wat ik zie. Dit heeft te maken met mijn autistisch zijn”. De noemer Outsider Art koppelt zij zelf uitsluitend aan “de plek waar het werk wordt gemaakt”. Momenteel werkt Sara aan een serie portretten van medekunstenaars. Er blijkt een inspirerende werking van haar grafiek uit te gaan. Haar collega’s willen “dat ook” en gaan spontaan aan de gang met deze techniek. Tegen het eind van het gesprek komt haar moeder onverwacht met een verrassing op tafel. Ze opent een kleine kartonnen map met daarin tien adembenemende, originele afbeeldingen van de Japanse houtsnede kunstenaar Katsushika Hokusai (1760-1949). Sara kent de prenten al van kinds af aan. Ze veert op en vraagt me meteen “kun je me leren die te maken?”. Ik kan alleen maar denken “no guts, no glory”. Nico Bierlaagh is artistiek leider bij Kunstcentrum Kijkoor in Eemnes.

www.kunstcentrumkijkoor.nl

OUT OF ART MEI 2012

Recent verschenen tekst: richard bennaars foto: fred brekelmans

Catalogus The Museum of Everything #4 Bij de vierde tentoonstelling van The Museum of Everything (3 september tot en met 6 november 2011) in Selfridges in Oxford Street, Londen, verscheen een lijvige catalogus. In deze editie met ‘open rug’, in een grijs pel-kartonnen box met goudgeel linnen band presenteert de Britse verzamelaar James Brett zijn recent verworven kunstwerken van outsiders uit vijfenzeventig studio’s wereldwijd, steeds voorzien van commentaar van artistiek begeleiders. “The Manifesto of Everything”

De 226 pagina’s tellende uitgave is, evenals de voorgaande edities, in hetzelfde bijzondere design vormgegeven. De roodzwarte tekst lijkt afkomstig van een typemachine en de eveneens roodzwarte lijnen en tekeningen geven het boek een uitstraling die past bij het ‘onconventionele etaleren’ van deze kunst door James Brett. Creative director Alannah Weston van Selfridges schrijft in het voorwoord hoe zij bevangen werd door de kunst in The Museum of Everything, door haar getypeerd als “fresh, rough, curious and real”. Geen merk, geen artiest en geen organisatie kreeg ooit zoveel ruimte in dit belangrijke warenhuis als deze kunstverzameling. Een unicum. De samenwerking met Brett, door Weston betiteld als “Brettridges”, mondde uit in een artistieke hegemonie; in alle etalages aan de drukke winkelstraat kwam dezelfde vormgeving terug. “Studio’s & Artists”

Volgens een vast stramien worden studio’s en kunstenaars beschreven en wordt het verzamelde werk afgebeeld. In de korte hoofdstukjes ‘studio’, ‘statement’ en onder de kunstenaarsnamen, lichten medewerkers een en ander toe. Waardevol, want zo wordt duidelijk hoe zij

www.musevery.com

OUT OF ART MEI 2012

tegen hun organisatie aankijken en hoe zij over de kunstwerken vertellen. Hun commentaren worden steeds aangevuld met de naam van de studio, de locatie, de datum van oprichting, de grootte van de staf en het aantal kunstenaars; handig voor vakgenoten. Het is bijzonder dat James Brett en zijn staf zoveel tijd hebben besteed aan het onderzoeken van de verschillende studio’s. Uit eigen ervaring weet ik dat Brett zijn keuze voor de werken geheel zelfstandig maakt. In deze collectie is dan ook een voorkeur te zien van kunst met een groot en krachtig lijnenspel, zoals van Romina Bafaro (1983) van Atelier 5, Donald Mitchell (1951) van Creative Growth, Julius Bockelt (1983) van Goldstein, Leonhard Fink (1982) van Gugging, Everette Ball (1982) van HAI, Eric Derkenne (1960) en Josiane Herman (1970) van La Hesse, Katsuhiro Terao (1960) van Incurve en Josef Hofer (1945) van Lebenshilfe. Ook werken met tekst komen veelvuldig voor. Denk hierbij aan kunst van Harald Stoffers (1961) van Galerie Der Villa, Giovanni Galli (1955) van La Tinaia, Michel Dave (1941) van La Pommeraie, Marianne Schipaanboord (1965) van Galerie Atelier De Kaai, Kunizo Matsumoto (1962) van Hiko, Melvin Way (1954) van hai en Dan Miller (1961) van Creative Growth. Verder zijn er bijzonder fraaie bouwwerken in de collectie opgenomen, zoals de beschilderde speelgoedkranen van Roland Kappel (1949) van Atelier 5, de kleurige botsautootjes van Uwe Breckner (1973) van Atelier 23, de opmerkelijke architectonische bouwsels van Stefan Häfner (1959) van Goldstein en de fantasieapparaten van Benjamin Binder (1989) van Die Schlumper. “The Appendix of Everything”

In de losse appendix zijn interviews en informele gesprekken opgenomen met, zoals The Museum of Everything # 4 226 pagina’s, € 50,ISBN: 978-0-9565223-3-7

Brett dat noemt, “sommige van de meest vooraanstaande denkers en doeners van de 21e eeuw” . Een kleine greep hieruit toont dat hij in staat is geweest meningen en uitspraken van specialisten aan deze editie te koppelen. Zo zijn er gesprekken opgetekend met David Byrne (1952) kunstenaar, muzikant, schrijver en filmmaker, met Tom Di Maria, directeur van Creative Growth in San Francisco en met Lynne Cooke, hoofdconservator van Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofia in Madrid en conservator van de Dia Art Foundation in New York. Zij was ondermeer verantwoordelijk voor de geweldige tentoonstelling met werk van Martin Ramirez (1895-1963) in de Reina Sofia in 2010. De kritische blik van Chris Dercon, directeur van Tate Modern, in Londen is, als altijd, verfrissend. Verder lezen we gesprekken met Dr. Johann Feilacher van Gugging, Dr. Jacqueline Porret-Forel, directeur van de Aloïse Corbaz Foundation en Colin Rhodes, kunsthistoricus en professor aan de Universiteit van Sydney. De heldere, herkenbare vormgeving van tentoonstelling en catalogus bereikt een breed publiek. De kunstwerken staan centraal en er wordt respectvol mee omgegaan. Ondanks de commerciële uitstraling is deze catalogus een aanwinst voor iedereen met belangstelling voor hedendaagse Outsider Art.

Bezocht en bekeken; Het Dolhuys, Haarlem tekst: hans looijen foto’s: satoshi takaishi en nobuo onishi

Verborgen schoonheid uit

Japan

Mijn eerste ontmoeting met Japanse Outsider Art was anderhalf jaar geleden op een tentoonstelling in Parijs. Ik was overweldigd door de schoonheid en de kwaliteit van de kunstwerken. Ze nodigden me uit in de verborgen werelden van hun makers. ‘Wie zijn zij?’, vroeg ik me af. Ik moest dit zien uit te vinden. Bij aankomst in Parijs kwam ik op Gard du Nord meteen Luuk Wilmerink tegen. Dat was wel heel toevallig, want juist hij, als kunstenaar in Parijs, had me gewezen op de tentoonstelling ‘Art Brut Japonais’ in de Halle Saint Pierre, vlakbij de Sacré-Coeur. Ik maakte hem deelgenoot van mijn verwachtingen en we spraken over de kracht van Outsider Art; de verrassing, de opwinding over nieuwe vormen en de geheel eigen beeldtaal. Hij herhaalde dat het om echt heel bijzonder werk ging. Iedereen die wel eens in Parijs was, weet dat de buurt rond Gard du Nord aan de kant van Montmartre nogal sleets is. Veel goedkope textiel, toeristenwinkels en eettentjes voor snelle happen. Grappig eigenlijk om daar kunst te bekijken die zich zo onttrekt aan de vaste codes en aannames van de ‘officiële kunstwereld’. De Halle Saint Pierre is een oude, negentiende eeuwse overdekte markt hal die een culturele bestemming kreeg. De hal ligt aan de voet van de trappen naar de Sacré-Coeur, een prachtplek. p Catalogus bij de tentoonstelling ‘Verborgen schoonheid uit Japan’ Het Dolhuys, Haarlem t/m 2 september 2012

www.hetdolhuys.nl

OUT OF ART MEI 2012

Kenichi Yamazaki A Crane Digging the Hull Gemengde techniek op papier, 18,1 x 25,6 cm Collectie Shiga Prefectural Social Welfare Organization

beroemde outsiders uit Europa en de Verenigde Staten. Wat te denken van het gebruik van schrift door Takanori Herai (1980), de verbeelding van de geliefde personen door Takako Shibate (1973), de ontwerpen voor steden door Norimitsu Kokubo (1995) of de dagelijkse objecten, verbeeld door Koichi Fujino (1944), de scriptversies van radio-en televisie-uitzendingen door Hiroyuki Komatsu (1974), filmposters van populaire Samoerai films van Daisuke Kibushi (1969), pianotoetsen en calorie-inname-schema’s door Koichiro Miya (1974) en de ritmische bewegingen op papier van Akane Kimura (1983)? Allemaal kunstwerken en minstens zo opvallend en origineel als

de wereldberoemde kunst van Adolf Wölfli (1864-1930), Henry Darger (1892-1973), George Widener (1962) en Willem Van Genk (1927-2005). De werkelijkheid kan vele verschillende vormen aannemen, maar is ook in de Japanse Outsider Art stevig geworteld in de persoonlijke werelden van de kunstenaars. Tegelijkertijd is hun verschijning onmiskenbaar Japans. De vraag dringt zich dan ook op: is er zoiets als een ‘universele taal’ in de Outsider Art? De 40

OUT OF ART MEI 2012

romantiek daargelaten, denk ik dat deze werken een menselijke kwaliteit tonen die we over de hele wereld terugvinden. Die menselijkheid maakt deze Japanse kunstwerken, tot voor kort voor mij en het grote publiek nog onbekend, zo herkenbaar en uitnodigend. Dat geldt ook voor de donkere gedachten en de afgebeelde angsten. Definities

Er is een voortdurende discussie over de definitie en de terminologie die we voor deze werken zouden moeten gebruiken. In de Franstalige wereld werd vlak na de Tweede Wereldoorlog de term Art Brut geïntroduceerd door Jean Dubuffet (1902-1985). Na de introductie van de term ‘Outsider Art’ door Roger Cardinal in het begin van de jaren zeventig van de vorige eeuw, bewoog het debat zich in vele richtingen. Hoewel tegenwoordig steeds minder mensen voorstander zijn van het maken van een scherp onderscheid tussen ‘insider kunst’ en ‘outsider art’, wordt deze kunst nog steeds bezien met twijfels. Ook al zijn deze werken wel degelijk gemaakt om andere redenen dan het functioneren in de samenleving of om een plek te claimen in de context binnen de kunstwereld als zodanig. Naar mijn mening zijn we maar al te vaak te verward door de biografie van de makers, wat alles heeft te maken met de hantering van het begrip ‘normaliteit’. Om verschillende redenen nemen de makers van deze werken maar zelden deel aan het discours over de betekenis, de impact of de inspiratiebronnen van hun werk. Dit betekent niet dat zij niet op de hoogte zouden zijn van het bestaan van ‘grote kunst’. Zij kijken ook televisie, luisteren naar de radio, zien of lezen tijdschriften en boeken en verhouden zich tot de mensen in hun leven. En meer dan eens ontstaat een kunstwerk als reactie of ‘tegenwicht’ op precies diezelfde wereld. Het debat hoe ‘de ander’ te zien, is van alle tijden. Wat als normaal en als abnormaal te beschouwen is, verandert door de tijd, in overeenstemming met de dominante waarden in de samenleving. Het Dolhuys streeft naar een open dialoog met haar bezoekers en wil het grote publiek aanmoedigen na te denken over deze belangrijke kwestie. Doel van dit project is verder te kijken dan de gehanteerde en bediscussieerde definities en terminologie. Voor mij is de discussie over de definitie van Outsider Art niet interessant. De werken die hier worden gepresenteerd zijn ‘gewoon’ grote kunstwerken en verdienen een plaats in onze kunstinstellingen en in ons leven. Wie zou, vertroebeld door het debat, de kans willen missen deze unieke individuen en hun opmerkelijke kunst te ontmoeten? Ik in ieder geval niet.

Koichiro Miya Evolved Humans The Epoch of Energy Consumption at 2000kcal (Epoch of IQ 200) = Piano 17 Octaves 4/3 214 Keys, 2011 Gemengde techniek op papier, 25.2 x 36.4 cm

Europese tour

Ik ben er trots op dat Het Dolhuys nu de kans heeft deze werken aan het publiek te presenteren. Na Haarlem reist de collectie door naar andere plekken in Europa. Op dit moment worden gesprekken gevoerd met organisaties in Londen, België, Duitsland en Spanje om een Europese ‘tour’ tot stand te brengen die hopelijk nog veel meer ontmoetingen met deze verborgen werelden mogelijk maakt. Er blijkt veel waarheid te schuilen in het Japanse gezegde “de mooiste bloemen bloeien vaak op verborgen plaatsen”.

Marie Suzuki Accusation, 2009 Pen op papier 38,3 x 54,2 cm

Hans Looijen is directeur van Het Dolhuys in Haarlem.

OUT OF ART MEI 2012

Agenda NEDERLAND Amsterdam Amsterdam Outsider Art Nieuwe Keizersgracht 1a www.amsterdam-outsider-art.nl en www.olof-art.nl

D t/m 2 jun 2012 KOA Atelier uit Oosterhout D 10 jun t/m 28 jul 2012 Chaim Oren

Rotterdam Galerie Atelier Herenplaats

Luik, België Madmusée

Münster, Duitsland Kunsthaus Kannen

Schiedamse Vest 56-58

Parc d’Avroy

Alexianerweg 9

www.herenplaats.nl

www.madmusee.be

www.kunsthaus-kannen.de

D t/m 26 aug 2012 Art = part of party part 11 Florian Baltus toont naast eigen werk, oa kunst van Herenplaats coryfeeën. Ook met ‘live-painting’ van Antistrot.

D t/m 8 sep 2012 Local knowledge; Grafische Kunst uit Nieuw-Zeeland Selectie door Stuart Shepherd van kunst van outsiders uit Nieuw-Zeeland, wo Martin Thompson, Andrew Blythe (zie: Out of Art, december 2011), Susan King en Jim Dornan

D t/m 25 mei 2012 Alles bleibt Anders Ism studenten van de Academie van Beeldende Kunsten, München

D 5 aug t/m 27 okt 2012 Collectie Olof Art Gallery

D 07 sep 2012 Lezing door Stuart Shepherd over de exposanten en Outsider Art in Nieuw-Zeeland

Eemnes Kunstcentrum Kijkoor Eikenlaan 4

D 15 sep t/m 17 nov 2012 John Raes en Daniel Sterckx

www.kunstcentrumkijkoor.nl

D 25 mei 2012 Symposium over de positie van de ‘kunstenaar pur sang’ in zorginstellingen

Venray Venrays Museum Eindstraat 8

D 24 nov t/m feb 2013 Alexis Lippstreu Ism Galerie Christian Berst, Parijs

D 3 jun t/m 26 aug 2012 Jeden Tag eine Linie Abstracte en figuratieve ‘streeptekeningen’ in de Art Brut en de hedendaagse kunst D 2 sep t/m 21 okt 2012 La Tinaia-Outsider Art aus Italien Uit de c ollectie van Susi Brunner Parijs, Frankrijk La Halle Saint Pierre 2 rue Ronsard www.hallesaintpierre.org

www.venraysmuseum.nl

Goes Galerie Atelier De Kaai J.A. van der Goeskade 65 www.artotheek.be

D t/m 10 aug 2012 Zout zoet + steen lucht Schilderijen van Jan Heezen en Leontien Hooij Haarlem Het Dolhuys Schotersingel 2 www.hetdolhuys.nl

D t/m 7 okt 2012 Welkom in mijn wereld; kunst van outsiderkunstenaars Ism Museum Dr. Guislain, Gent en Collectie De Stadshof BUITENLAND Brussel, België Art & Marges Museum

Bönnigheim, Duitsland Museum Charlotte Zander Hauptstrasse 15 www.sammlung-zander.de

D verlengd t/m 31 jul 2012 Tiere, Tiere, Tiere; zu Lande - zu Wasser - in der Luft Bilder und Skulpturen Sammlung Charlotte Zander Het dier in de naïeve kunst, Art Brut en de Outsider Art

Rue Haute 312-314 www.artetmarges.be

D t/m 27 mei 2012 Het fabuleuze avontuur van de Bourbonnais familie Uit de wonderlijke collectie van la Fabuloserie, Dicy, Frankrijk

D t/m 2 sep 2012 Verborgen schoonheid uit Japan Japanse Outsider Art van vijftig kunstenaars

OUT OF ART MEI 2012

D t/m 6 jan 2013 Banditi dell’arte De eerste tentoonstelling in Parijs met Outsider Art uit Italië St. Gallen, Zwitserland Museum im Lagerhaus Davidstrasse 44 www.museumimlagerhaus.ch

Agendagegevens voor Out of Art 14 graag vóór 15 oktober 2012 mailen naar info@out-of-art.nl o.v.v. ‘Agenda dec 2012’

D t/m 23 jun 2013 Outsider Art inside der Stadt Outsider Art op verrassende plekken in de stad St. Gallen t/m 08 jul 2012 Ficht Tanner - gestickte Gedanken Overzichttentoonstelling van borduurwerken van Ficht Tanner

English summary I am who I am; Jan Heezen Breathe in new life After a series of jobs that kept going wrong, Jan Heezen set off with his creative talents to Atelier De Kaai in Goes, in the Dutch province of Zeeland. As soon as he has an idea, he starts a drawing or a painting. Besides his fascination for the universe, he has a preference for landscapes. He feels that it is his task to breathe new life into things that have happened before. This leads to mysterious pictures behind which, we learn, lie deep thoughts. Heezen loves experimenting and would also like to work with wood in the future. pp. 10-14 www.artotheek.be Ik ben ik; Jan Heezen tekst: phia verstraete foto’s: leon hermans

Het opnieuw laten leven Jan Heezen (1968) gelooft dat op sommige planeten ook levende wezens wonen. In zijn beeldend werk heerst vaak een mystieke sfeer. Vooral de landschappen suggereren meer dan je op het eerste gezicht waarneemt. Een doorkijkje tussen rotsen of water met daarachter een eindeloze verte verwijst naar het heelal, want “er is meer dan deze aarde”. Zijn fantasie gaat pas echt werken tijdens het schilderen. Soms voegt Heezen er als het al af is, nog een verhaal aan toe. Hij barst van de creativiteit en schilderen en tekenen bieden hem de rust in zijn hoofd waarnaar hij op zoek is. Sinds twee jaar heeft hij zijn opeenvolgende baantjes ingeruild voor het werken in de kunstwerkplaats van Galerie Atelier De Kaai in Goes. Voor het eerst voelt hij zich gelukkig.

Jan Heezen Zonder titel, 2010 Lino op papier, 51 x 51 cm

Sneltekenaar bij de rechtbank

Jan Heezen werd in Rotterdam geboren en verhuisde later naar een dorpje in Zeeland. Zijn jeugd was niet makkelijk. Regelmatig kwam hij in vervelende situaties terecht. Om zijn angsten te bezweren pakte hij na school kleurpotloden en papier om te tekenen. Zo sloot hij zich af van de buitenwereld. Rust in zijn hoofd was het enige dat hij wilde. Zijn familie had niets met kunst maar hing af en toe wel een tekening van hem op. Tijdens de tekenlessen viel het de leraar op dat hij bijzonder mooi kon tekenen. Dat was ook eigenlijk het liefste dat Jan deed. Zijn jeugddroom was sneltekenaar worden bij de rechtbank. Maar het leven besliste anders. Na zijn schooltijd werkte hij op een scheepswerf, bij de reinigingsdienst, als glazenwasser en was hij klusser en kok in een bejaardentehuis. De baantjes duurden nooit lang. Volgens Jan was het werkzame leven veel te serieus en saai. Bovendien werden de grapjes die hij maakte, niet gewaardeerd. Hij kleedde zich in die tijd in een gothic-stijl met alles erop en eraan. Piercings, kettingen en zware, lange oorbellen. Michael Jackson was zijn favoriete zanger en af en toe kleedde hij zich als diens grootste fan. Na een zoektocht naar weer eens ander

werk, leek het voor Jan beter vooral zijn talenten te ontplooien. Hij meldde zich in 2009 aan bij De Kaai. Hij heeft “het geweten”, zegt hij. “Eens kom ik op een plek waar ik me gelukkig voel.” Zijn gothic-stijl heeft hij inmiddels achter zich gelaten. Hij “wil nu graag gewoon zijn” en dat betekent: zijn haar in de gel, een ring in zijn oor, meestal zwarte kleding gecombineerd met een lichtgrijs gilet en als het even kan, een grote zonnebril op. Teveel ideeën

Vandaag bekijkt hij met kritische blik het doek waaraan hij gisteren begon. Twee gelijke bruingrijze wolkenkrabbers met veel ramen moeten het World Trade Center in New York voorstellen.”Ik wil ze weer tot leven brengen. Daarachter schilder ik het Vrijheidsbeeld. De nare herinnering aan dit gebeuren wil ik niet schilderen.” Hij heeft ideeën genoeg voor deze voorstelling, maar het wil niet goed lukken vandaag. Hij zucht en geeuwt. “Mijn dag is slecht gestart. Loebas de hond heeft mij wakker gehouden vannacht en daardoor heb ik mij verslapen.” Enkele jaren geleden haalde Jan de zwaar mishandelde hond met één oog uit het asiel. Hij zorgt er trouw voor. Toch zal het niet alleen de hond zijn die hem uit zijn slaap heeft gehouden. Het is ook te wijten aan de overdaad aan ideeën om iets op papier te zetten. “Ik zie scènes in mijn hoofd zoals ik die op het doek wil hebben, maar vaak zijn er meerdere beelden tegelijk die om voorrang strijden. Soms wordt het zo onrustig in mijn hoofd p Jan Heezen Zonder titel, 2010 Lino op papier, 51 x 51 cm

OUT OF ART MEI 2012

Fascinating encounters; Nico van der Endt “Art is abnormal” With his Galerie Hamer (1969) in Amsterdam, Nico van der Endt is the only gallery owner in the Netherlands who focuses on Outsider Art. According to the authority in the field, outsiders “show you a world that grabs you by the throat”. He is optimistic about the future of this art because “there will always be unique people who go their special ways, separate from god and the world. And there will always be people looking for the unusual and the surprising. Outsider Art is a miracle.” pp. 19-23 www.galeriehamer.nl The place to be; New Zealand Lost Gypsy Gallery in Papatowai Most tourists visit New Zealand because of its natural beauty. And rightly so. But if you’ve got a feeling for it, you’ll come across quite a bit of surprising Outsider Art all over both islands. The Lost Gypsy Gallery in Papatowai alone is a fine example of how fantastic artworks

are made in this country using recycled materials. Visit the moving, magical and optimistic world of Blair Summerville’s automata, screws, nuts and bolts. An absolute must on the South Island. pp. 30-33 The place to be; Nieuw-Zeeland tekst: karin verboeket foto’s: marc hermans

Lost Gypsy Gallery in Papatowai

OUT OF ART MEI 2012

is a successive project in which the Dutch Atelier Herenplaats in Rotterdam collaborated with international art academies. The subject of “graphic art” with explanations of the various graphic techniques is to be introduced in the context of the fifth anniversary of “Who am I?”. Although most “outsiders” opt for the same subjects as in their other art work, they have to make a deliberate choice each time they apply this technique, which often leads to an attractive, subtle shift in their visual idiom. pp. 4-9 www.herenplaats.nl

Recently published Catalogue The Museum of Everything #4 Book review of the fourth catalogue of The Museum of Everything. A bit commercial perhaps but a bonus for anyone interested in Outsider Art. p. 36 www.musevery.com

Bezocht en bekeken; Het Dolhuys, Haarlem tekst: hans looijen foto’s: satoshi takaishi en nobuo onishi

Verborgen schoonheid uit

Japan

Mijn eerste ontmoeting met Japanse Outsider Art was anderhalf jaar geleden op een tentoonstelling in Parijs. Ik was overweldigd door de schoonheid en de kwaliteit van de kunstwerken. Ze nodigden me uit in de verborgen werelden van hun makers. ‘Wie zijn zij?’, vroeg ik me af. Ik moest dit zien uit te vinden. Bij aankomst in Parijs kwam ik op Gard du Nord meteen Luuk Wilmerink tegen. Dat was wel heel toevallig, want juist hij, als kunstenaar in Parijs, had me gewezen op de tentoonstelling ‘Art Brut Japonais’ in de Halle Saint Pierre, vlakbij de Sacré-Coeur. Ik maakte hem deelgenoot van mijn verwachtingen en we spraken over de kracht van Outsider Art; de verrassing, de opwinding over nieuwe vormen en de geheel eigen beeldtaal. Hij herhaalde dat het om echt heel bijzonder werk ging. Iedereen die wel eens in Parijs was, weet dat de buurt rond Gard du Nord aan de kant van Montmartre nogal sleets is. Veel goedkope textiel, toeristenwinkels en eettentjes voor snelle happen. Grappig eigenlijk om daar kunst te bekijken die zich zo onttrekt aan de vaste codes en aannames van de ‘officiële kunstwereld’. De Halle Saint Pierre is een oude, negentiende eeuwse overdekte markthal die een culturele bestemming kreeg. De hal ligt aan de voet van de trappen naar de Sacré-Coeur, een prachtplek. p Catalogus bij de tentoonstelling ‘Verborgen schoonheid uit Japan’ Het Dolhuys, Haarlem t/m 2 september 2012

www.hetdolhuys.nl

OUT OF ART MEI 2012

Graphic art Inking, rolling, printing, pressing Graphic Art in Outsider Art The exhibition series “Who am I?”

Thema: grafiek tekst: hans andringa foto’s: fred brekelmans

Thema: grafiek

“Ik heet Jaap, mijn naam is weg”

OUT OF ART MEI 2012

Jaap Weg Zonder titel Ets op papier, 23,1 x 24,8 cm

OUT OF ART MEI 2012

tekst: frits gronert foto’s: fred brekelmans

Tien jaar geleden organiseerde Atelier Herenplaats samen met de Willem de Kooning Academie in Rotterdam de eerste in een reeks tentoonstellingen met de prikkelende titel ‘Who Am I?’. Sindsdien worden om de twee jaar vijf talentvolle studenten en hun docent gevraagd drie stuks grafiek te maken met dit centrale thema. Als enige richtlijn geldt een maximaal formaat van 30 x 21 cm, ofwel een A-4. Naast de Willem de Kooning Academie werkten de kunstenaars van de Herenplaats in dit project al samen met academies uit Venetië, New York, Gent, Antwerpen en het Chinese Hangzhou. Eind 2011 werd het eerste lustrum van ‘Who am I?’ georganiseerd, met aanvullende academies uit Parijs en Boston. Herenplaats, een atelier waar kunstenaars met een verstandelijke beperking en/of een psychiatrische achtergrond werken, is een groot voorstander van het uitwisselen van ervaringen, het samenwerken met (inter)nationale partners en het ontwikkelen van een strategisch netwerk binnen de beeldende kunsten. Het afgeronde lustrum van ‘Who am I?’ waaraan in de loop der jaren uiteenlopende grafici meededen, vormt aanleiding in te gaan op voorbeelden van hedendaagse grafiek binnen de Outsider Art; het thema van dit magazine. p

Grafiek binnen Outsider Art

Drukpers in Atelier de Wijde Doelen, Utrecht Foto: Leon Hermans

Minke Fonkert Het vrolijk monster, 2010 Lino op papier, 25 x 25 cm

Visited and viewed; Het Dolhuys, Haarlem Outsider Art from Japan The Dolhuys in Haarlem is displaying work by Japanese outsiders. Some of these works were on show in the Halle Saint Pierre in Paris. From Haarlem, this exhibition will be t ravelling through Europe to introduce as many visitors as possible to the intriguing world of its producers. The Dolhuys is a museum that keeps finding new ways to examine the borders between normal and abnormal and, with this show, will certainly agree with the Japanese saying “the most beautiful flowers blossom in hidden places.” pp. 37-41 www.hetdolhuys.nl

from a different age. Viewers can make their own interpretation of this timeless and undated work. Lately, Jaap Weg has realised that his unique graphic work should be preserved, even though he thinks that the word “art” is too “emotionally charged” a term for his work. pp. 24-27

OUT OF ART MEI 2012

Rob Morren is searching for order and harmony Rob Morren, who works in Atelier de Wijde Doelen in Utrecht, has gradually developed his own system of making colourful, compact and highly structured linocuts. It’s as if there’s a world hidden behind his style that is wider and richer than just the picture you’re looking at. The Wijde Doelen is one of the few workshops for people with learning disabilities that also works with lithography. pp. 15-18 www.wijdedoelen.nl Thema: grafiek tekst: marco grünbauer foto’s: leon hermans

Rob Morren zoekt naar ordening en harmonie Rob Morren Geboorte, 1990 Lino op papier, 45 x 20 cm

The mystical underworld of Wolf Hollaar In this early etching, Hollaar shows us a playful and enchanting underworld. He uses different graphic techniques and likes experimenting. p. 28 John Zuidhoek’s refined graphic art John Zuidhoek is one of the most successful artists of Atelier de Haagse School in The Hague. He translates the simplicity of his own words into a mysterious and primitive visual idiom using fanciful lines. p. 29 www.atelierdehaagseschool.nl Visual solutions, graphic art by Sara van der Veen “I have no imagination. I stay close to what I see. That’s got to do with my being autistic,” says Van der Veen, whose portraits and black and white linocuts of insects carry conviction. The “patterns and symmetry” in her graphic work are reminiscent of her unfinished mathematics course. pp. 34-35 www.kunstcentrumkijkoor.nl Thema: grafiek Sara van der Veen Appie, 2012 Lino op papier 25,5 x 19 cm

tekst en foto’s: nico bierlaagh

OUT OF ART MEI 2012

Oplossing in beeld

Grafiek van Sara van der Veen

Jaap Weg, outsider in graphic art For years, Jaap Weg used to work in seclusion at a body of graphic work that he himself describes as “diaries in visual form”. After hours of patient scraping, drawing and polishing he has produced countless etchings featuring mysterious creatures that look as if they come

Sara van der Veen Teek, 2011, 16.5 x 17.5 cm Wesp, 2011, 19 x 21 cm Torren, 2011, 21 x 21 cm Lino op papier

Sara van der Veen Sprinkhaan, 2011 Lino op papier 22 x 31 cm

OUT OF ART MEI 2012

www.kunstcentrumkijkoor.nl

OUT OF ART MEI 2012

Tekst en beeld; Marcel Michielsen

Marcel Michielsen (1975) staat bekend als een verzamelaar van woorden. De woorden die hij hoort, bergt hij op in een van de vele laatjes in zijn hoofd. Hij haalt ze eruit als hij denkt ze nodig te hebben. Marcel houdt van schrijven. Hij doet het â&#x20AC;&#x2DC;t liefst de hele dag. Hij schrijft over van alles en nog wat. Soms over wat hij hoort op radio en televisie. Soms over een meegemaakt feestje en soms over een nieuwe verliefdheid. Heel vaak is hij in dialoog met zichzelf. Zijn teksten vult hij vaak met tekeningen aan. In deze losse, schetsmatige beelden, herkennen we steeds dezelfde patronen en structuren.

www.artenzo.nl

OUT OF ART MEI 2012