Globo 57: Ongelijkheid: de kloof tussen arm en rijk neemt verder toe

KWARTAALBLAD VAN OXFAM-SOLIDARITEIT - MAART 2017 - NUMMER 57 Verantw. Uitg.: Stefaan Declercq, Vier-Windenstraat 60 - 1080 Brussel

Bezoek onze inleefateliers: Reis zonder dat je BelgiĂŤ verlaat > Zie pagina 16

Dossier

Dossier

ONGELIJKHEID: de kloof tussen arm en rijk neemt verder toe Belg is steeds vrijgeviger

Indiase vrouwen strijden tegen geweld

Belgen geven steeds meer aan goede doelen. De giften stijgen al vijftien jaar.

In de regio Chhattisgarh neemt het geweld tegen vrouwen toe.

Samen gaan ze de strijd hiertegen aan.

> Pagina 3

> Pagina's 12-13

coverstory De rijken worden rijker, maar de mensen die het minder breed hebben gaan er minder snel op vooruit. Daarom pleit Oxfam voor een economie die werkt voor iedereen.

INHOUD 3

blikvangers

6

DE VRA AG

Check het dossier vanaf pagina 7.

© Tineke D'haese/Oxfam

7 Voorwoord

• Oxfam helpt Haïti na doorkomst Matthew.

• Wachten op de sneeuw die nooit meer komt.

• Verenigde Naties herwaarderen onbetaalde arbeid.

Wat doet Oxfam voor de Burundese vluchtelingen in Tanzania?

dossier ONGELIJKHEID: DE KLOOF TUSSEN ARM EN RIJK NEEMT STEEDS VERDER TOE

Een groeiende kloof • Acht killer facts over ongelijkheid • Hoe jaarlijks 320 miljard dollar belastinggeld uit Latijns-Amerika verdwijnt • ‘De Nigeriaanse overheid viseert burgers in plaats van bedrijven’ • Drie strijders voor meer gelijkheid

O

xfam heeft van meet af aan strijd gevoerd tegen extreme armoede. En die strijd werpt vruchten af. Tussen 1990 en 2011 heeft een miljard mensen zich opgewerkt uit de extreme armoede. Dat enorme succes is mede mogelijk gemaakt door de verenigingen en de militanten die samen hebben geijverd voor meer rechtvaardigheid.

Toch had het cijfer nog 70 procent hoger kunnen liggen. Als de inkomens van de allerarmsten een rechtvaardige groei hadden gekend, zouden nog eens 700 miljoen mensen meer de armoede achter zich hebben gelaten. Dat cijfer hebben we niet gehaald als gevolg van de wereldwijde ongelijkheid. Daarom blijft Oxfam de strijd aanbinden met de extreme ongelijkheid. Dat is meteen ook een van de voornaamste pijlers van onze acties. In de strijd tegen de armoede is en blijft gelijkheid een onontbeerlijk instrument.

Helaas wordt de kloof tussen rijk en arm elk jaar alleen maar groter. Zoals blijkt uit het Oxfam-armoederapport van januari 2017 zijn 8 miljardairs zo rijk als de armste helft van de wereldbevolking samen. Dat is onaanvaardbaar.

Die kloof is het gevolg van de manier waarop de wereldeconomie wordt geleid.

Een economie die enorme tegenstellingen tussen de superrijken en de rest van de bevolking toelaat. Een economie die de multinationals onevenredig weinig belastingen laat betalen.

Oxfam pleit al twee jaar lang voor de oprichting van een internationale belastinginstelling die de strijd moet aanbinden met de belastingontwijking.

Landen moeten zich dringend gaan verenigen om de belastingparadijzen aan te pakken in plaats van de verantwoordelijkheid op elkaar af te schuiven. De strijd tegen de armoede en de ongelijkheid moet een prioriteit worden voor onze regeringen tijdens internationale topontmoetingen, zoals de G20 die in juli 2017 plaatsvindt. Oxfam zal proberen er zijn bezorgdheden en aanbevelingen gehoor te laten vinden.

Ook in België is er sprake van ongelijkheid. Volgens het recentste Oxfam-rapport is 48 procent van de rijkdom van het land in handen van de 10 procent rijkste Belgen. De rijkste Belg bezit evenveel als de armste 20 procent van de bevolking samen. Toch is de economische en sociale situatie in ons land nog behoorlijk in vergelijking met die van andere landen.

Die relatieve gelijkheid hebben we te danken aan de goed uitgebouwde sociale zekerheid waarop iedereen een beroep kan doen. Dat socialezekerheidsstelsel staat echter op het punt hervormd te worden en bepaalde basisverworvenheden dreigen daarbij te sneuvelen. Dat betekent dat de ongelijkheid ook in België kan toenemen.

Alle overheden moeten hun steentje bijdragen aan de strijd tegen ongelijkheid en investeren in gezondheidszorg, onderwijs en sociale zekerheid. Alleen zo kunnen we armoede uitroeien en bouwen aan een rechtvaardiger samenleving.

Wereldwijd moeten politici andere keuzes gaan maken om zo een economie uit te bouwen die ten dienste staat van iedereen en niet een paar enkelingen ten goede komt.

Stefaan Declercq Algemeen secretaris Oxfam-Solidariteit

2

globo • MAART 2017

12

zuidgeluid

14

vrijwilliger in de kijker

15

tweedehands

16

1,2,3,actie

In de regio Chhattisgarh neemt het geweld tegen vrouwen toe. LASS, een lokale partner van Oxfam, helpt vrouwen zich te verenigen en op te komen voor hun rechten.

Serge Debrauwere (64) werkte 43 jaar bij een bank.

Sinds zijn pensioen zet hij zich in als vrijwilliger in de Oxfam-bookshop in Kortrijk. Antieke en curiosaboeken zijn zijn passie.

Het revalidatiecentrum van de Sint-Jozefskliniek in Izegem heeft zijn hele inboedel aan Oxfam geschonken.

Oxfam kon vier vrachtwagens vol spullen ophalen.

Op zoek naar een leerrijke en originele klas- of teamuitstap? De inleefateliers van Oxfam laten je reizen zonder dat je België hoeft te verlaten.

Globo

Driemaandelijks tijdschrift nr. 57 • Eerste kwartaal 2017 Vier-Windenstraat 60, 1080 Brussel • België Tel.: +32 (0)2 501 67 00 • Fax: +32 (0)2 511 89 19 • www.oxfamsol.be Je uitschrijven of gratis abonneren op Globo? Mail naar globo@oxfamsol.be VERANTWOORDELIJKE UITGEVER: Stefaan Declercq • REDACTIE EN EINDREDACTIE: Esther Favre-Félix, Olivia Fleuvy, Hanne Serroyen, Leen Speetjens, Thea Swierstra, Mieke Vandenbussche, Lieve Van den Bulck • COÖRDINATIE: Thea Swierstra • Werkten mee: Jorge Coronado, Aaron Hamerlynck, Damilola Ogunsekin, Erik Todts, Maaike Vanmeerhaeghe, Pieter Van Eecke, Frédéric Van Hauteghem • Opmaak: José Mangano • Fotografie: Tineke D’haese Art. 4 Wet 8.12.92 – Min. Besluit 18. 03. 93. Oxfam-Solidariteit vzw, Vier-Windenstraat 60, 1080 Brussel, beheert een geautomatiseerd adressenbestand voor de relatie met haar donors en sympathisanten. Uw gegevens komen daarin terecht. U heeft het recht uw gegevens op te vragen en te laten wijzigen. Richt uw schriftelijke aanvraag aan: Oxfam Schenkersbestand, Vier-Windenstraat 60, 1080 Brussel. Oxfam-Solidariteit is geregistreerd onder nummer 000500836 bij het Rijksregister van de Commissie voor de Bescherming van de private levenssfeer. De opinies en commentaren van personen en partnerorganisaties in dit tijdschrift weerspiegelen niet noodzakelijk de standpunten van Oxfam-Solidariteit.

Niets uit deze Globo mag overgenomen of gekopieerd worden zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de redactie.

Deze Globo wordt gedrukt op gerecycleerd papier, Cyclus Print 90 gr.

Geverifieerd milieuzorgsysteem Maatschappelijke zetel: Vier-Windenstraat 60, B-1080 Brussel Reg. Nr BE-BXL-000021

Tekst: Esther Favre-Félix, Hanne Serroyen, Leen Speetjens, Thea Swierstra

Belg is steeds vrijgeviger Niets mis met de gulheid van de Belgen. In 2015 gaven we samen bijna 850 miljoen euro aan het goede doel, terwijl dat het jaar ervoor nog 700 miljoen was.

fiscaal aftrekbare giften + andere giften + andere inkomsten

© Eric de Mildt

D

at blijkt uit gegevens die de Vereniging voor Ethiek in de Fondsenwerving (VEF) al twintig jaar verzamelt. De giften zitten al vijftien jaar in een opgaande lijn. De stijging is voor een deel te danken aan de recente populariteit van de legaten.

Mensen kiezen er steeds vaker voor hun erfenis, of een deel ervan, na te laten aan het goede doel. Verenigingen en stichtingen zetten hier ook steeds meer op in. Een goed voorbeeld daarvan is Testament.be, de nationale campagne die mensen ervan probeert te overtuigen een goed doel op te nemen in hun testament.

Een deel van een legaat nalaten aan een goed doel kan soms ook fiscaal interessant zijn, op voorwaarde dat de vereniging de erfbelasting betaalt op het deel van de directe erfgenamen. Zij houden dan netto meer over en ook de vereniging verdient er iets aan.

Ook andere vormen van vrijgevigheid stijgen gestaag. Dat de Belg gul is, zien we bijvoorbeeld steevast aan het einde van het jaar, wanneer solidaire acties als De Warmste Week en Viva for Life hun opwachting maken. “Deze grote media-acties kannibaliseren niet, maar stimuleren het schenkgedrag van de

Een actie voor de slachtoffers van de tsunami bracht meer dan 45 miljoen euro op. Het was de eerste keer dat de bevolking massaal werd opgeroepen om te schenken.

Belg. Zo ontstaat er een klimaat van vrijgevigheid, waar alle organisaties van profiteren”, zegt Erik Todts, bestuurder van de VEF.

65 EURO PER INWONER Het jaargemiddelde van giften aan goede doelen in België bedraagt zo’n 65 euro per inwoner, maar + niet-aftrekbare giften + mecenaat totaal vrijgevigheid + legaten

900.000.000

800.000.000

700.000.000

delde

Gemid

trend

600.000.000

500.000.000

400.000.000

300.000.000

200.000.000

100.000.000

-

niet iedereen is schenker en geeft op dezelfde manier. We kunnen de bevolking opdelen in drie groepen, zegt Todts. “Minder dan een kwart is een regelmatige schenker. Ruim een

'Een actie als de Warmste Week stimuleert het schenkgedrag' derde is een impulsieve schenker, die eerder zal geven naar aanleiding van een actie zoals de Warmste Week of een oproep van Consortium 12-12.

Maar er is nog een groep. “Ruim een derde van de bevolking staat vijandig ten opzichte van goede doelen. Het is die groep die kritiek spuit op sociale media en de indruk wekt dat de Belg niet veel geeft.” Maar die theorie klopt dus niet.

De cijfers die Todts hanteert zijn onder andere gebaseerd op gegevens van het ministerie van Economische Zaken.

Die geven een nauwkeuriger beeld dan open peilingen naar het schenkgedrag.

“Die laatste leiden meestal tot een zware overschatting, tot zelf driemaal zoveel.”

Pukkelpop: vrijgevigheid na een lokale ramp Een ramp doet geven, ook voor andere goede doelen. Dat blijkt uit wat er gebeurde na de ramp op Pukkelpop. Dat muziekfestival in Limburg werd in de zomer van 2011 getroffen door een orkaan. Vijf festivalgangers overleden, honderden anderen waren gewond. Tegelijkertijd liep er een nationale campagne van Consortium 12-12 om geld in te zamelen voor de slachtoffers van de hongersnood in de Hoorn van Afrika.

Onderzoekers van de Solvay Brussels School vergeleken de gemiddelde giften voor Afrika in Limburg met die in Vlaanderen in de twintig dagen voor en na de ramp tijdens Pukkelpop. In de weken voor de ramp lagen de gemiddelde giften in Limburg iets lager dan in de rest van Vlaanderen.

Maar op de dag zelf zien we de gemiddelde gift in die provincie stijgen. Een aantal dagen later lag de gemiddelde gift er zelfs hoger. De ramp had dus een positieve impact op de generositeit van de lokale bevolking voor slachtoffers van een crisis in het verre Afrika.

Evolutie van giften aan goede doelen in België.

57.941

44 ja ar

46 procent

mensen doen maandelijks een gift aan Oxfam-Solidariteit

is de gemiddelde leeftijd van een regelmatige Oxfam-schenker

van de regelmatige Oxfam-schenkers zijn vrouwen

MAART 2017 • globo

3

Oxfam helpt Haïti na doorkomst Matthew De orkaan Matthew raasde in oktober 2016 door Haïti en veroorzaakte er de grootste humanitaire noodtoestand sinds 2010.

Oxfam schoot te hulp.

M

eer dan 800.000 mensen verkeerden in nood en riskeerden ondervoeding, en 170.000 slachtoffers verbleven in tijdelijke kampen. De orkaan verwoestte minstens 29.000 huizen. Ook werden vooral in de armste gebieden wegen, bruggen en velden compleet vernield.

Oxfam was ter plaatse en bezocht mannen, vrouwen en kinderen in de meest kwetsbare gemeenschappen.

We gaven hen toegang tot zuiver water, installeerden sanitaire voorzieningen en verspreidden 11.320 hygiënepakketten bestaande uit een emmer, zeep, wasmiddel

en toiletpapier om de verspreiding van cholera te tegen te gaan. Hierbij hebben we speciale aandacht besteed aan de behoeften van vrouwen, want zij zijn vaak extra kwetsbaar na een ramp. Ook hebben we voedselpakketten uitgedeeld en verdeelden we materiaal waarmee slachtoffers een tijdelijk onderdak konden maken. Oxfam heeft zo al 76.414 mensen bereikt.

HULP IN DE UITHOEKEN

Door haar snelle en efficiënte bijstand is Oxfam een erkende leider in het bieden van noodhulp. Toch is het niet evident om alle slachtoffers in Haïti te bereiken, want sommige getroffen gebieden zijn moeilijk bereikbaar door een gebrek aan infrastructuur. Oxfam heeft daarom een prioriteit gemaakt van het bieden van hulp aan de mensen die in de uithoeken van Haïti wonen. Er werd hen hulp gestuurd via helikopter, met de boot en te voet.

Oxfam gaf de slachtoffers van Matthew toegang tot zuiver water.

Waar ooit de Chacaltayagletsjer was staat nu enkel nog een huis.

Wachten op de sneeuw die nooit meer komt Samuel in the Clouds is een beklijvende documentaire over de klimaatverandering.

D

e film werd door Oxfam gebruikt om de inleefateliers in de verf te zetten, omdat er daar gewerkt wordt rond Bolivia en de klimaatverandering. Hoofdpersonage is de Boliviaan Samuel Mendoza. Hij kijkt uit over het dag van de wereld en baat al dertig jaar lang een skilift uit aan een van de hoogste gletsjers in Bolivia. Maar sinds 2009 blijft de sneeuw weg. Tegen alle voorspellingen in, blijft Samuel hopen dat er ooit weer geskied kan worden.

“Ik speelde al langer met het idee een film te maken over de gevolgen van de klimaatverandering in LatijnsAmerika, waar ik al tien jaar woon en werk. Niet met wetenschappelijke cijfers, maar door menselijke emoties te tonen. De toekomst waarvan wij dachten dat die zou komen, die zijn we kwijt”, vertelt regisseur Pieter Van Eecke.

“Op een dag drie jaar geleden kwam

ik op die Boliviaanse bergtop aan de Chacaltaya. Dat is de eerste gletsjer die verdwenen is in de Andes. Ik dacht dat ik er alleen was, maar er stond nog een huisje. Plots ging er een deur open en daar stond Samuel.”

SKIËN Samuel woont met zijn familie in El Alto, naast de Boliviaanse hoofdstad La Paz. Als kind had hij een grote droom: leren skiën. Als enige overgebleven werknemer van de skiclub stapt hij elke dag 15 kilometer naar boven, door weer en wind. Samuel heeft een spirituele band met de berg en is er rotsvast van overtuigd dat er ooit weer sneeuw gaat liggen op zijn geliefde gletsjer.

Op hetzelfde moment zijn er op dezelfde bergtop wetenschappers aan het werk. Zij zien de situatie zienderogen verslechteren. “Samuel leeft in zijn eigen magische wereld, een mooie metafoor voor de mensheid die de realiteit niet onder ogen wil zien”, zegt Van Eecke.

Meer info: www.samuelintheclouds.com

Samuel in the Clouds: hoe klimaat kapot gaat

Verenigde Naties herwaarderen onbetaalde arbeid Een commissie van de Verenigde Naties buigt zich deze maand over het economische empowerment van vrouwen.

O

p de agenda staan onder meer de loonkloof tussen mannen en vrouwen en de werkomstandigheden van vrouwen in de informele sector.

Ook komt onbetaalde arbeid aan bod: de zorg voor kinderen en/of ouderen,

4

globo • MAART 2017

het bereiden van maaltijden, het halen van water en zo meer. Gemiddeld besteden vrouwen daar 2,5 keer meer tijd aan dan mannen.

TWEE BANEN TEGELIJK

Deze taken creëren een ‘tijdarmoede’ die vrouwen verhindert om zich te richten op hun carrière, opleiding of een politieke loopbaan. Talloze werkende vrouwen doen dus twee banen tegelijkertijd: de ene is betaald, de andere niet. Een groot deel van deze taken

valt onder de noemer zorg dragen voor anderen: wanneer de overheid zijn verantwoordelijkheden ten opzichte van kinderen, zieken en ouderen niet opneemt, zijn het de vrouwen die die taken overnemen.

10.000 MILJARD DOLLAR

Dit werk is onbetaald en wordt niet beschouwd als een volwaardige economische activiteit. Nochtans is het heel waardevol, zowel economisch als sociaal. Zo vertegenwoordigt de tijd

die besteed wordt aan onbetaald werk meer dan 10.000 miljard dollar per jaar.

Oxfam pleit ervoor om het onbetaalde werk dat vrouwen verrichten niet alleen te valoriseren, maar ook te herverdelen en te verminderen door zich in de eerste plaats te concentreren op de personenzorg. Het is vooral nodig om meer te investeren in opvangfaciliteiten voor kleine kinderen en in gezondheidszorg en om te strijden tegen sociale normen die ervoor zorgen dat het werk op de schouders van vrouwen valt.

Vier redenen om mee te doen aan de Oxfam Peacewalker Het startschot voor de tweede editie van de Oxfam Peacewalker weerklinkt op zaterdag 29 april.

O

xfam Peacewalker is een sportieve uitdaging waarbij teams van vier een historisch parcours van 42 kilometer door de Westhoek wandelen in minder dan 10 uur tijd. Elk team zamelt bovendien 750 euro in voor mensen in conflictsituaties. De eerste editie was een groot succes. 118 teams verschenen aan de start en zamelden 130.906 euro in. Hieronder geven we je vier goede redenen om ook dit jaar weer de wandelschoenen aan te trekken.

1. HERDENK DE SLACHTOFFERS VAN DE EERSTE WERELDOORLOG Miljoenen burgers en soldaten lieten het leven tijdens de Eerste Wereldoorlog. Met deze solidaire uitdaging op een parcours door de Westhoek wil Oxfam een mooi eerbetoon brengen aan alle slachtoffers. w

2. TRAIN JE FIT VOOR DEZE ZOMER Iedereen kan deelnemen aan Oxfam Peacewalker én die uitwandelen.

Toch is een goede voorbereiding onmisbaar. Zelfs deelnemers met een goede conditie moeten hun uithoudingsvermogen opbouwen, nadenken over wat ze eten, en welk paar schoenen zich het best leent om de tocht tot een goed einde te brengen. Vorig jaar haalde maar liefst 92 procent van de deelnemers de eindstreep. Maar ook als je de sportmicrobe niet te pakken hebt, kun je je steentje bijdragen als vrijwilliger of supporter.

3. WANDEL MET MATEN

Oxfam Peacewalker is een teamuitdaging, wat betekent dat je samen met drie vrienden, collega’s of familieleden in het avontuur stapt.

Samen zoeken jullie naar creatieve manieren om geld in te zamelen, samen trainen jullie, samen wandelen jullie 42 kilometer, en na afloop klinken jullie samen met een frisse pint op de persoonlijke overwinning.

92 procent van de deelnemers haalde de eindstreep.

4. TOON JE HART

Jaarlijks worden miljoenen mensen geconfronteerd met gewapende conflicten. Hun overlevingskans hangt af van de hulp die ze krijgen.

In de maanden voorafgaand aan de Peacewalker zamelt elk team daarom minstens 750 euro in voor mensen

in conflictgebieden. Dit jaar gaat de opbrengst onder andere naar de kwetsbare Syriërs, die met de hulp van Oxfam hun leven weer opbouwen (zie artikel hieronder).

Meer info: www.oxfampeacewalker.be

Zes jaar crisis in Syrië: wat doet Oxfam voor de vluchtelingen?

Bijna een half miljoen mensen in Syrië lieten het leven sinds het begin van het conflict daar zes jaar geleden. De situatie gaat bovendien van kwaad naar erger.

H

onderdduizenden Syriërs leven in onmenselijke omstandigheden. Ongeveer 11 miljoen mensen, de helft van de bevolking, moesten gedwongen

hun huis verlaten. In totaal hebben meer dan 13,5 miljoen Syriërs humanitaire hulp nodig.

In Syrië, Jordanië en Libanon helpt Oxfam meer dan 2 miljoen mensen met proper drinkwater, sanitaire voorzieningen en financiële steun voor de families die alles verloren hebben. Vluchtelingen in Jordanië en Libanon krijgen proper drinkwater en geld om te voorzien in hun levensonderhoud. Oxfam helpt gezinnen met informatie over hun rechten en over toegang tot medische, juridische en sociale diensten.

Actie voor eerlijke handelsregels Oxfam-Wereldwinkels voert het komende jaar campagne rond oneerlijke handelsregels, zoals tariefescalatie.

P

roducenten van exotische producten zoals thee, koffie, rijst en chocolade verdienen amper aan de teelt ervan. Door hoge invoerbelastingen op afgewerkte producten kunnen ze geen rol spelen in de - lucratieve - verwerking van hun oogst. Het is duurder om afgewerkte producten op de Europese markt in te voeren dan ruwe. Voor ongebrande, groene koffie is het tarief 0 procent, maar voor verwerkte is dat minstens 7 procent. Daardoor is het voor kleine producenten vaak onrendabel om zelf koffie te verwerken voor de export. Niemand wil namelijk deze extra tarieven betalen. Zo blijven zij niets meer dan aanvoerders van ruwe grondstoffen en verdwijnt alle meerwaarde op een verwerkt product in de zakken van verwerkers in het Noorden. Niet eerlijk.

In de vluchtelingenkampen zorgen we voor goede sanitaire voorzieningen, door de installatie van sanitaire eenheden en de aanleg van waterleidingen. Eind december hadden meer dan 600.000 mensen in Aleppo geen toegang tot drinkwater, net als duizenden inwoners van Damascus en omgeving. Oxfams grootste prioriteit is het herstellen van de watervoorzieningen.

Loop je in het zweet voor Oxfam Loop je op 28 mei 2017 graag de 20 kilometer door Brussel? Maak er zowel een sportieve als een solidaire uitdaging van. Sluit je aan bij het Oxfam-team Oxfam Unlimited en laat je sponsoren ten voordele van Oxfam.

je in via 1 Schrijf www.oxfamsol.be/nl/20km je voor: train je fit en zamel 2 Bereid geld in. De opbrengst gaat naar Oxfam-projecten wereldwijd

je Oxfam Unlimited3 Neem T-shirt in ontvangst

4 Loop alsof je leven ervan afhangt MAART 2017• globo

5

-

DE VRAAG

Wat doet Oxfam voor de Burundese vluchtelingen in Tanzania?

330.000 Burundezen op de vlucht

Hygiëne als prioriteit

Burundi is een van de armste landen ter wereld. Sinds 2015 is de politieke toestand er zeer instabiel. Meer dan 330.000 mensen zijn op de vlucht voor het geweld. Meer dan de helft van deze mensen wordt opgevangen in kampen in Tanzania. Oxfam is er verantwoordelijk voor de installatie van watertanks en sanitaire voorzieningen.

Omdat de kampen overbevolkt zijn, is er een grote kans dat ziektes zich snel verspreiden. Daarom speelt hygiëne een sleutelrol in onze aanpak. We bouwen er toiletten en douches en maken de mensen in de opvangkampen bewust van de belangrijkste hygiënepraktijken. Ook verdelen we pakketten bestaande uit een emmer, zeep en reinigingsmiddel.

Toegang tot drinkbaar water Oxfam installeert kraantjes en drinkwaterputten op verschillende plaatsen in de kampen. Zo hebben de vluchtelingen gemakkelijker toegang tot drinkbaar water. Hierbij houden we rekening met de speciale behoeften van vrouwen, die meestal het water halen.

Oxfam verbetert ook in de omliggende kwetsbare Tanzaniaanse dorpen de toegang tot water. We hebben al 150.000 mensen geholpen. Maar nog elke dag komen er honderden vluchtelingen toe in Tanzaniaanse kampen en de situatie blijft er onzeker.

Oxfam-projecten in Tanzania ontvangen financiële steun van de Belgische ontwikkelingssamenwerking.

Zit jij met een brandende vraag over wat Oxfam doet?

6

globo • MAART 2017

Blijf er niet mee zitten: stel je vraag via GLOBO, Vier-Windenstraat 60, 1080 Brussel of stuur een mailtje naar globo@oxfamsol.be Je vraag kan ingekort of niet opgenomen worden bij plaatsgebrek.

© Carlos Jasso/Reuters

Een arme wijk naast het zakencentrum van Panama. De rijken worden rijker, maar de mensen die het minder breed hebben gaan er minder snel op vooruit.

Dossier

ONGELIJKHEID: de kloof tussen arm en rijk neemt verder toe De rijken worden rijker, maar de mensen die het minder breed hebben gaan er minder snel op vooruit. Daarom pleit Oxfam voor een economie die werkt voor iedereen. Van Latijns-Amerika tot Nigeria en van Kenia en Brazilië tot in Vietnam: overal strijden mensen voor een eerlijker belastingsysteem en de basisdiensten waar zij recht op hebben.

Inhoud: • Acht killer facts over ongelijkheid • Hoe jaarlijks 320 miljard dollar belastinggeld uit Latijns-Amerika verdwijnt • ‘De Nigeriaanse overheid viseert burgers in plaats van bedrijven’ • Drie strijders voor meer gelijkheid

• Teksten: Thea Swierstra en Lieve Van den Bulck • Foto’s: Oxfam en Reuters • Hebben meegewerkt: Maaike Vanmeerhaeghe, Aaron Hamerlynck, Jorge Coronado, Damilola Ogunsekin.

MAART 2017 • globo

7

Dossier

Acht killer facts over ongelijkheid De acht rijkste mannen op aarde hebben evenveel geld als de armste 3,6 miljard, oftewel de halve wereld.

Acht straffe feiten over ongelijkheid.

1

Bezit acht rijksten gelijk aan armste 3,6 miljard

Vorig jaar zeiden we nog dat het er 62 waren, maar dat zijn er dus maar acht. “De extreme ongelijkheid is nog erger dan gedacht”, legt campagnemedewerkster Maaike Vanmeerhaeghe van Oxfam uit. “Dat komt omdat de armste helft in de wereld minder rijkdom bezit dan aangenomen. We hebben nieuwe cijfers uit met name India en China. Daaruit blijkt dat die armste helft geen 0,7 procent van de totale rijkdom bezit, maar slechts 0,2 procent.”

2

Ook extreme ongelijkheid in België

Een fabriek van Zara in Noord-Spanje waar luxekostuums worden gemaakt.

Heel veel mensen denken dat er in België niet veel ongelijkheid is. Dat klopt als je de situatie vergelijkt met andere Europese landen. Toch is de kloof nog altijd extreem. De 10 procent rijkste Belgen bezitten 48 procent van de totale rijkdom in dit land. Rijkste Belg Albert Frère heeft alleen zelfs evenveel als de 20 procent armste Belgen.

de armsten stijgt namelijk niet zo snel als het gemiddelde inkomen. “Moest dat wel zo zijn, dan waren er nog eens 200 miljoen meer uit de armoede ontsnapt.

En als het inkomen van de armsten sneller dan het gemiddelde was gestegen, dan waren het er 700 miljoen geweest”, zegt Vanmeerhaeghe.

3

rijksten stijgt 182 5 Inkomen keer sneller

De eerste biljonair komt eraan

Oxfam heeft berekend dat we over 25 jaar de eerste biljonair kunnen hebben. Dat zal Microsoftoprichter Bill Gates zijn. “Gemiddeld is het fortuin van miljardairs sinds 2009 toegenomen met 11 procent”, rekent Vanmeerhaeghe voor. “Pas je dat toe op het fortuin van de rijkste mens ter wereld, Gates dus, en de evolutie zet zich verder, dan is hij over 25 jaar biljonair.”

miljoen mensen 4 700 bleven arm Bekende economen zeggen dat Oxfam overdrijft.

Dat er tussen 1990 en 2011 veel gebeurd is rond armoedebestrijding, ook dankzij de millenniumdoelstellingen. Sinds 1990 was het een expliciet doel van de wereldleiders om extreme armoede uit te roeien. Er is inderdaad veel vooruitgang geboekt. Een miljard mensen zijn in die periode uit de extreme armoede ontsnapt. Maar het konden er meer geweest zijn als de ongelijkheid kleiner was geweest. Het inkomen van

Het inkomen van de armste 10 procent is tussen 1988 en 2011 gemiddeld met 3 dollar per jaar gestegen. Dat is 65 dollar over de hele periode. Ter vergelijking: het inkomen van de rijkste 10 procent nam in diezelfde periode toe met 11.800 dollar. Dat is 182 keer zoveel. Vanmeerhaeghe: “Het inkomen van die laagste groep zou sneller moeten stijgen.

Overheden moeten maatregelen nemen zodat die armste groep sneller vooruit gaat.”

gendergap van 6 Een 170 jaar Er is nog altijd een grote loonkloof tussen mannen en vrouwen. Die wordt stilaan gedicht, maar het gaat veel te traag. In het huidige tempo zal het globaal gezien nog 170 jaar duren voordat vrouwen evenveel verdienen als mannen. Globaal is het verschil 24 procent en in België 8 à 10 procent. Daarmee zitten we dan nog bij de minder extremen van Europa.

© Miguel Vidal/Reuters

druk van 7 Deaandeelhouders Amancio Ortega is de baas van kledingketen Zara en een van de acht rijkste mannen op aarde.

De winst die hij uitgekeerd krijgt, is 800.000 keer het jaarloon van een arbeider die in een textieltoeleveringsbedrijf in India werkt. Bedrijven staan onder druk van hun aandeelhouders, daarom proberen ze zoveel mogelijk winst te maken, zodat ze zoveel mogelijk dividenden kunnen uitkeren. Dat is altijd zo geweest, maar het wordt steeds extremer.

Zo werd in het Verenigd Koninkrijk in de jaren ’70 gemiddeld 10 procent uitgekeerd, nu is dat ongeveer 70 procent. Omdat bedrijven zo onder druk staan proberen ze belasting te ontwijken en de lonen van werknemers te drukken.

voor 8 Belastingvoordelen multinationals Er heerst een fiscale concurrentiestrijd tussen overheden waarbij ze allemaal hun best doen om bedrijven aan te trekken door te zeggen: ‘In mijn land is het voordeliger en moet je minder belastingen betalen.’ België wil dat ook door het belastingtarief te verlagen van 33,99 procent naar 20 en door fiscale stimulansen te promoten voor multinationals.

“Dat zal een groot begrotingsprobleem veroorzaken terwijl de overheid al met tekorten zit”, zegt Vanmeerhaeghe. “Dat kan een regering zich niet veroorloven.”

8

mensen zijn even rijk als de armste 3,6 miljard

globo • MAART 2017

32

jaar is de Keniaanse rapper Juliani. Hij kaart met hiphopbattles fiscale rechtvaardigheid en ongelijkheid aan

maart

62

februari

Januari

Dit is wat wij in 2016 samen hebben gedaan tegen belastingontwijking

500.000

mensen bekijken ons filmpje waarin we belastingontwijkende multinationals vergelijken met asociale huisgenoten

Dossier

Hoe jaarlijks 320 miljard dollar belastinggeld uit Latijns-Amerika verdwijnt Latijns-Amerika kampt met een groot probleem van fiscale ongelijkheid. De politieke wil ontbreekt echter grotendeels om dat aan te pakken. Het Latijns-Amerikaanse netwerk Latindadd probeert daar met hulp van Oxfam iets tegen te doen.

L

atindadd staat voor Red Latinoamericana sobre Deuda, Desarrollo y Derechos. Het is een netwerk van 21 lidorganisaties uit twaalf landen in Latijns-Amerika en het houdt zich bezig met schuldproblematiek, private financiering van ontwikkelingssamenwerking en met name fiscale rechtvaardigheid. Latijns-Amerika is namelijk de regio waar de kapitaalvlucht wereldwijd het grootst is. “Toch als we spreken over een oneerlijke manier van kapitaalvlucht”, stelt de Costa Ricaan Jorge Coronado, voorzitter van Latindadd tijdens zijn bezoek aan Oxfam-Solidariteit. “Rusland en China staan weliswaar bovenaan in de ranking van Global Financial Integrity, maar daarna volgen acht LatijnsAmerikaanse landen in de top-35. 320 miljard dollar verdwijnt er zo jaarlijks uit het continent.”

Twee mechanismen spelen hierbij een rol. Ten eerste de offshorerijkdom. Alleen al in Argentinië gaat het om een kapitaalvlucht van 100 miljard euro, wat evenveel is als het bruto binnenlands product (BBP) van het land. Daarnaast zijn er de multinationals die aan belastingontduiking doen.

Dat gebeurt bijvoorbeeld via valse facturen. 65 procent van de belastingontduiking gebeurt in de internationale handel. 30 procent in de illegale activiteiten, van bijvoorbeeld drugs. 5 procent is het gevolg van corruptie. Het probleem stelt zich vooral in de mijnbouw, agro-industrie en de petroleumexploitatie.

Dat het probleem zo’n hoge vlucht kan nemen, komt ook doordat de politieke wil vaak ontbreekt om het aan te pakken. “De belastingdiensten in die landen zijn onderbemand en hebben dus niet de capaciteit en expertise om die multinationals te controleren”, legt Coronado uit. “In Honduras bijvoorbeeld werken er maar twee ambtenaren op internationale fiscaliteit.”

met het Nederlandse belastingadvies- en trustkantoor Infintax bij de opzet van een constructie om een bedrag van 32 miljoen dollar het land uit te sluizen.

Waar dat geld is gebleven, is onduidelijk.

Ook elders worden er af en toe kleine successen geboekt. Zo heeft in Peru Yanacocha, het grootste mijnbedrijf van Latijns-Amerika, 10 jaar lang geen belastingen betaald. Het bedrijf is inmiddels aangeklaagd, maar de directie heeft een rechtszaak aangespannen wegens laster. Bij Latindadd hebben ze er evenwel alle vertrouwen in dat het goed komt. Een ander voorbeeld is een multinational die in de steenkool actief is in Colombia. Het bedrijf legde cijfers voor waaruit bleek dat het zogezegd verlies leed. Zo kon het subsidies van de overheid opstrijken.

Naast belastingontduiking is een ander probleem dat landen allerlei vrijstellingen geven van het betalen van belasting om investeringen aan te trekken. Maar dat heeft ook een keerzijde. “Het bracht landen met elkaar in concurrentie”, zegt Coronado. “Dat resulteerde in een wedloop naar beneden.”

ONGELIJKHEID Daarnaast zorgt het belastingstelsel voor nog meer ongelijkheid onder de bevolking. Vaak is het zo opgevat dat vooral de consumptie belast wordt in plaats van het inkomen. Het gevolg is dat in Latijns-Amerika het belangrijkste deel van de belasting betaald wordt

door de armsten. Latindadd heeft het probleem al aangekaart bij het Internationaal Monetair Fonds (IMF), de organisatie voor handel en ontwikkeling van de Verenigde Naties (UNCTAD) en de G20. Maar de organisatie probeert ook op het eigen continent zoveel mogelijk mensen te sensibiliseren.

Fiscaliteit moet iedereen interesseren’ “We kijken hoe we veranderingen teweeg kunnen brengen binnen het bestaande wettelijke kader”, zegt Coronado. “Maar het is belangrijk dat er vanuit de belastingdiensten ook een boodschap naar hun oversten gaat dat er te weinig middelen zijn om de misbruiken aan te pakken.” Daarnaast wil hij ook het middenveld mobiliseren. “Het thema moet op de agenda komen van vakbonden, boerenorganisaties, vrouwenbewegingen en zo meer om een brede sociale beweging te krijgen.” Iedereen moet mee in dit verhaal, vindt Coronado. Ook de man in de straat.

“Het is een uitdaging om moeilijke thema’s begrijpelijk te maken voor het grote publiek. Fiscaliteit is geen thema dat voorbehouden is aan technici. Het belangt alle burgers aan en moet iedereen interesseren.”

dagen na de Panama

Papers toveren we het Brusselse Schumanplein om tot belastingparadijs

21.210

handtekeningen bezorgen we minister van Financiën Van Overtveldt voor meer fiscale transparantie en rechtvaardigheid

juni

9

Latijns-Amerika is de regio waar de kapitaalvlucht wereldwijd het grootst is.

Mei

april

Ecuador vormt een positieve uitzondering. De regering van dat land speelt een voortrekkersrol in de strijd tegen belastingontduiking. Het Openbaar Ministerie van Ecuador deed onlangs een inval bij het juridisch advieskantoor Tributum in verband met de Panama Papers. Tributum werkte nauw samen

© Ivan Alvarado/Reuters

VOORTREKKERSROL

2.190

mensen sturen een mail voor een eerlijke taks naar minister Van Overtveldt en premier Michel

MAART 2017 • globo

9

Dossier

‘De Nigeriaanse overheid viseert burgers in plaats van bedrijven’ Er heerst een grote fiscale ongelijkheid in Nigeria. Grote bedrijven krijgen allerlei voordelen, maar de gewone man moet gewoon zijn deel betalen.

D

amilola Ogunsekin (24) voert daarom met ActionAid actie om de bevolking te sensibiliseren.

ActionAid is een beweging van mensen die wereldwijd samenwerken om armoede en onrecht te bestrijden.

Damilola Ogunsekin van ActionAid

© Akintunde Akinleye/Reuters

Van waar jouw interesse voor belastingen?

Damilola Ogunsekin: “Ik heb rechten gestudeerd en ik volgde fiscaliteit als keuzevak. Dat ging over wat het betekent om belastingen te heffen en welke effecten die hebben op mensen. Als je vergelijkt wat bedrijven en wat gewone mensen moeten betalen, dan is de situatie oneerlijk.”

'Als je vergelijkt wat bedrijven en wat gewone mensen moeten betalen dan is de situatie oneerlijk.'

In welke zin worden bedrijven voorgetrokken?

Door dat soort constructies is er onvoldoende geld voor gezondheidszorg.

-tallen mensen spelen met onze ongelijkheidsvoetbaltafel op festivals

10 globo • MAART 2017

“Tussen 2005 en 2012 ontweken grote bedrijven voor 3,3 miljard dollar aan belastingen. Daarmee kun je veel doen” Het onderwijs heeft eveneens te lijden onder de onderfinanciering. In 2014 hebben leerkrachten zelfs 8 maanden lang gestaakt.

“’We kunnen niet meer lesgeven’, zeiden ze, ‘want we worden niet betaald en we hebben geen infrastructuur.’ De muren van klaslokalen storten soms letterlijk in. In veel scholen zijn er niet eens toiletten. Kinderen zitten gemiddeld met zestig in een klasruimte. Ik zat zelf in een klas met 181

4.733

festivalgangers ondertekenen onze petitie tegen belastingparadijzen

Jullie startten tijdens de staking met meetings en een campagne op sociale media.

“We wilden dat mensen begonnen te praten en na te denken over fiscaliteit en de gevolgen voor het onderwijs. Organisaties van het Nigeriaanse middenveld hebben de onderwijscommissaris uitgenodigd op de radio, om te praten over het onderwijsbeleid. Burgers belden rechtstreeks naar de radio met hun vragen voor de commissaris. Als gevolg van dat radiogesprek werden de leerkrachten weer betaald en was de staking voorlopig gedaan.”

Wat moet er volgens jou gebeuren?

“Country-by-country reporting is absoluut nodig voor een eerlijker belastingsysteem. Als je dan nog iets probeert achter te houden, dan valt dat snel op.

Onlangs is er nog een wet ingevoerd om mensen te vervolgen die hun belastingen niet betalen. Maar de overheid gaat niet achter de bedrijven aan, ze viseert gewone burgers. Dat is niet eerlijk.”

september

10

“Kogi, de grootste deelstaat van Nigeria, heeft maar een openbaar ziekenhuis, in de hoofdstad Lokoja.

Er zijn geen goede wegen naartoe. In theorie is een publiek ziekenhuis gratis, maar je moet toch allerlei kosten betalen. En als ze je medicatie voorschrijven, dan moet je die nog zelf elders kopen. Het ziekenhuis heeft zelf weinig medicatie voorhanden.”

augustus

juli

“Er is een wet op de company income tax. Die houdt in dat een bedrijf belastingvoordeel krijgt tot 5 jaar nadat het zich in Nigeria heeft gevestigd. Die maatregel dient vooral om de werkloosheidscijfers naar beneden te krijgen. Maar wat gebeurt er: het telecombedrijf eConnect bijvoorbeeld maakt 4 jaar gebruik van die wet. Dan wordt het bedrijf verkocht aan een ander bedrijf dat naar Nigeria komt, enzovoort. Gewone mensen hebben geen belastingvoordelen.”

“We hebben in Nigeria de grootste productie van natuurlijk gas in heel Afrika. Drie grote bedrijven investeren in de export van dat gas. Dat zijn de buitenlandse aandeelhouders in Nigeria Liquid Natural Gas Company (NLNG): Shell, Total en ENI. Er is een wet die alleen maar dient om deze drie bedrijven minder belastingen te doen betalen. Die wet kent bedrijven in de gassector belastingvrijstellingen toe als prikkel om te investeren. Die bedrijven blijven manieren zoeken om minder of helemaal geen belastingen te betalen.”

“Tussen 2005 en 2012 hebben grote bedrijven voor 3,3 miljard dollar aan belastingen ontweken in Nigeria. Het budget voor onderwijs in 2015 bedroeg 2,14 miljard dollar en voor de gezondheidszorg 1,14 miljard. Stel je voor wat we met dat misgelopen geld hadden kunnen doen.”

leerlingen. Sommigen bleven weg van school omdat het niet te doen was. En het gaat niet alleen om het gebouw. Er zijn geen tafels, stoelen en lesboeken, soms is er niet eens een bord. Het onderwijs was vroeger beter, maar de regering blijft maar herhalen dat er geen budget is.”

100

Meer dan honderd landen willen een einde maken aan belastingsparadijzen

Dossier

Drie strijders voor meer gelijkheid bezet hadden, heeft de overheid het initiatief begraven. Thailla probeert nu binnen te geraken in een openbare universiteit om psychologie te studeren.

Intussen blijft ze strijden voor eerlijker onderwijs en tegen de komende veranderingen in de wet die de onderwijskloof in Brazilië enkel zullen doen toenemen.

“De overheid wil de uitgaven aan onderwijs en gezondheidszorg 20 jaar bevriezen. Hiermee wil ze in een budget snijden dat vandaag de dag niet eens gespendeerd wordt, maar dat geïnvesteerd zou moeten worden. Dat is totaal onaanvaardbaar. De onderwijshervorming steekt een stokje voor alle vormen van kritisch denken en zelfexpressie.”

Oxfam werkt samen met andere organisaties aan het versterken van deze nieuwe jonge bewegingen die hun rechten willen doen gelden.

Jane (50), Kenia, handelaar Jane is een lokale onderneemster in de Keniaanse hoofdstad Nairobi. De economische ongelijkheid is er enorm. De rijkste man heeft er meer dan 70 miljard Keniaanse shilling (6,4 miljard euro), terwijl ongeveer 2,2 miljoen inwoners van Nairobi in sloppenwijken wonen en in de informele economie werken. Ook is er een enorme ongelijkheid tussen mannen en vrouwen. Jane is vastberaden daar iets aan te doen. Al jaren komt ze op voor de rechten van kleine ondernemers. Veel vrouwen kunnen voor hun zaak geen vergunning betalen die nodig is om hun producten aan supermarkten te verkopen, en komen dagelijks in aanraking met mensen die onrechtmatig belastingen innen. Daardoor moeten ze een belangrijk deel van hun kleine inkomen afstaan. Bovendien lijden ze onder de klassenjustitie

10

oktober: mensen retweeten massaal onze oproep aan minister Van Overtveldt om de financiëletransactietaks te realiseren

Oanh heeft het gevoel dat ze zich in een vicieuze cirkel bevindt. Omdat ze arm is, kan ze geen betere behandeling betalen. En omdat ze geen betere behandeling kan betalen is haar gezondheid zwak.

Daardoor kan ze niet veel werken en heeft ze dus weinig inkomen. “Mijn toekomst ziet er niet rooskleurig uit. Eigenlijk heb ik geen toekomst.”

Oxfam roept de Vietnamese regering op om meer te investeren in publieke diensten om ongelijkheid tegen te gaan. “Als niet iedereen gelijke rechten heeft op het vlak van gezondheidszorg, belanden nog meer mensen in de armoede”, zegt Nguyen Thu Huong van Oxfam Vietnam. “Ook in Vietnam betalen bedrijven geen eerlijk deel aan belastingen.

Dat betekent dat de overheid minder geld heeft voor met name gezondheidszorg.”

november

oktober

Oanh (27), Vietnam, gezondheidsactivist Oanh is nierdialysepatiënt. Ze moest haar familie op het Vietnamese platteland achterlaten, omdat ze drie keer per week naar het ziekenhuis in de hoofdstad Hanoi moet voor behandeling. Dat valt haar zwaar, maar vooral de financiële last weegt erg door.

Samen met andere dialysepatiënten heeft Oanh campagne gevoerd voor een hogere terugbetaling van de behandelingskosten. Met de ziektekostenverzekering van de overheid krijgt ze nu de basiskosten van de dialyses terugbetaald, maar de medicijnen die ze moet nemen, moet ze zelf ophoesten. Om aan het geld te komen verkoopt ze thee in het ziekenhuis, maar dat is eigenlijk niet toegelaten. Ander werk kan ze omwille van haar gezondheidstoestand niet doen. Oanh heeft moeite om rond te komen.

Elke maand komt ze 100 dollar (93 euro) te kort.

waaraan de Keniaanse regering zich schuldig maakt.

Terwijl lagere klassen hoge belastingen betalen geeft de overheid belastingvoordelen aan grote bedrijven in de pas opgerichte speciale economische zones.

Kenia geeft grote bedrijven jaarlijks zo’n 100 miljoen euro aan fiscale vrijstellingen.

“Een bedrijfsvergunning is heel duur in vergelijking met mijn inkomen. Maar daarmee kan ik meer klanten aantrekken en mijn goederen aan supermarkten verkopen, waar rijke mensen hun voedsel kopen. Rijken kopen doorgaans niet rechtstreeks van de armen.” Jane heeft zich daarom aangesloten bij ‘The Shining Mothers’, een vrouwenorganisatie die gesteund wordt door Oxfam om als groep te sparen voor zo’n dure vergunning.

Ook helpt Oxfam hen onder meer bij het verwerven van handelsvaardigheden.

35

Spaanse gemeenten roepen zichzelf uit tot belastingparadijsvrije zones

december

Thailla (18), Brazilië, studentenactivist Brazilië is een van de meest ongelijke landen ter wereld en dit is nergens zo duidelijk als in het schoolsysteem. Kinderen van arme gezinnen gaan er naar openbare scholen waar de kwaliteit van het onderwijs en de prestaties en toekomstperspectieven slecht zijn.

Die van rijke ouders zitten op betere en duurdere privéscholen waardoor ze later naar de universiteit kunnen en een goedbetaalde job kunnen zoeken.

Thailla is lid van een studentenbeweging in een arme buurt in São Paulo. Ze ging naar een openbare school dichtbij huis. In 2015 nam ze deel aan een protest tegen de plannen van de overheid om 94 scholen, inclusief de hare, te sluiten en leerlingen naar overbevolkte scholen te sturen ver van huis.

Nadat de demonstranten 200 scholen in de stad

2/3

Er woedt een hevige discussie over de financiëletransactietaks in het parlement. Twee op drie Belgen zijn voor

Dit jaar vechten we samen verder voor een betere wereld en tegen extreme ongelijkheid. Are you ready?

MAART 2017 • globo 11

© Nipuna Kumbalathara/OXFAM

De vrouwen van het district Chhattisgarh binden in ‘gerechtigheidscommissies’ de strijd aan met alcoholisme, dat leidt tot een toename van huiselijk geweld.

Als de Indiase vrouwen de wet stellen In de regio Chhattisgarh neemt het geweld tegen vrouwen toe. LASS, een lokale partner van Oxfam, helpt vrouwen zich te verenigen en op te komen voor hun rechten.

I

n een erg patriarchale samenleving als de Indiase is het al een stigma als je als meisje geboren wordt. Geweld tegen vrouwen neemt er uiteenlopende vormen aan: discriminatie, een grote ongelijkheid op het vlak van onderwijs en toegang tot de gezondheidszorg, een gebrek aan vrijheid van beweging en aan economische rechten, kindhuwelijken en zo meer. De extreemste vorm van geweld is het fysieke en seksuele geweld. Dat wordt meestal gepleegd door familieleden en ligt zo verankerd in de samenleving dat vrouwen het als normaal zijn gaan beschouwen.

In Chhattisgarh, een staat in het oosten van India waar veel tribale minderheden wonen (zie kader), neemt het geweld tegen vrouwen sterk toe: 13,5 procent van de vrouwen die nooit getrouwd zijn en 34,4 procent van de getrouwde vrouwen zijn al slachtoffer geworden van fysiek of seksueel geweld. En 75 procent van

12 globo • MAART 2017

de getrouwde vrouwen vindt het geweld in bepaalde omstandigheden gerechtvaardigd. Als een vrouw de deur uitgaat zonder haar man daarvan op de hoogte te brengen bijvoorbeeld, of als ze niet goed heeft gekookt.

Partijdig politiekorps

zij geven blijk van een grote partijdigheid in gendergebonden zaken.

Gerechtigheidscommissies

Samen met de lokale organisatie LASS (zie ander kader) heeft Oxfam beslist om een alternatief voor die Jati Panchayats in het leven te roepen: de Nyay Samiti. Die gerechtigheidscommissies of traditionele rechtbanken op dorpsniveau worden in elk dorp opgericht en bestaan telkens uit minstens vijf vrouwen. Zo willen we samen gendergerelateerd geweld bestrijden en voorkomen. LASS geeft de vrouwen

Het geweld leidt zelden tot een veroordeling. Dat versterkt de vrouwen in hun overtuiging en leidt tot wantrouwen tegenover de politie. “We gaan er altijd vandoor als we agenten zien komen. Ze hebben ons ook altijd gezegd om nooit naar de politie te gaan. En dat een vrouw die zonder man de deur uitgaat zedeloos is”, aldus Dhirja Bai Kamarin, een vrouw van 45 uit het dorp Malyar.

Vrouwen die hun angst overwinnen en toch een klacht indienen, worden vaak onrespectvol behandeld door de agenten. Ze krijgen te horen dat het in een opleiding en maakt hen wegwijs in een huwelijk ‘normaal’ is dat een man de verschillende wetten die betrekking zijn vrouw aftroeft. Een handvol zaken komt wel voor de rechtbank, maar daar hebben op dat geweld, op de vrouwenrechten en op de verschillende juridiblijven ze vaak jarenlang liggen. sche procedures. Het doel van deze Zo verliezen de vrouwen alle vertroucommissies is dat de vrouwen in de wen in het klassieke rechtssysteem. tribale gemeenschappen zich bewust Hun gemeenschap beschikt ook over worden van hun rechten zodat ze daar een traditioneel systeem om geschillen samen aanspraak op kunnen maken. op te lossen. Daarbij vellen groepen “Het was niet makkelijk om de vrouwen mannen uit het dorp, de zogenaamde te overtuigen. Maar na hun opleiding Jati Panchayats, hun oordeel, maar ook

‘Maand na maand neemt het zelfvertrouwen van de vrouwen toe’

voelden ze zich gewapend om hun verantwoordelijkheden op te nemen.

Maand na maand zagen we hun zelfvertrouwen toenemen. In het begin ontvingen ze geen steun van hun familie en van hun dorp, maar nu krijgen ze van iedereen erkenning”, vertelt Lata Netam van LASS. Als een vrouw uit het dorp een beroep doet op de commissie, gaat die commissie een dialoog aan met het echtpaar en probeert die tot een minnelijke oplossing te komen. Die methode blijkt vaak succesvol te zijn. “De mannen zijn beducht voor sociale uitsluiting en durven hun fouten niet opnieuw te begaan”, aldus Mangali Bai van de commissie van Thuhapani.

“De commissies groeien stilaan uit tot een soort sociale drukkingsgroep in de dorpen”, zegt Bharat Ram Thakur uit Tonhidabri. De zwaarste gevallen worden ook doorverwezen naar de Steunpunten voor Vrouwen (zie kader hiernaast). Die staan hen dan bij als het tot een klassieke rechtszaak komt.

Dhirja Bai Kamarin (45) woont in Malyar. Ze is getrouwd en heeft drie kinderen. In het verleden was haar man een echte tiran, zegt ze. Aan de kleinste aanleiding had hij genoeg om haar te slaan. De gemeenschap wist van het geweld, maar niemand kwam tussenbeide. LASS heeft Dhirja aan

Tekst: Esther Favre-Félix

Zuidgeluid

Steunpunten voor vrouwelijke slachtoffers van geweld Om de vrouwelijke slachtoffers van geweld op te vangen en bij te staan, heeft Oxfam samen met de lokale organisatie Khoj-Sajag Steunpunten voor Vrouwen in het leven geroepen. De vrouwen kunnen er terecht voor medische verzorging, informatie over de programma’s die ze kunnen volgen, bemiddelingssessies met hun partner, en hulp bij een eventuele rechtsgang. De raadgeefsters helpen vrouwen die uit hun huis zijn gezet ook aan een dak boven hun hoofd. Stilaan wordt de impact van de steunpunten ook

duidelijk voor de politie, die steeds vaker vrouwen doorverwijst. Daarnaast zijn er ook Weerbaarheidscomités voor Vrouwen opgericht. Die werken op het niveau van de gemeenschappen en wijzen vrouwen de weg naar de steunpunten. Ze maken de gemeenschappen bewust van genderdiscriminatie, geweld tegen vrouwen en de vrouwenrechten. Met behulp van workshops en opleidingen wordt de aandacht van de gemeenschap gevestigd op dat soort geweld en worden de vrouwen weerbaarder gemaakt.

Lass Wie? Lok Astha Seva Sansthan, een Indiase ngo die actief is in het district Chhattisgarh.

Wat? LASS (opgericht in 2006) hield zich eerst bezig met de bescherming van natuurlijke rijkdommen. Later richtte de ngo zich ook op het geweld tegen vrouwen, voornamelijk in tribale gemeenschappen.

Chhattisgarh (India)

Indiase staat waar van oudsher tribale gemeenschappen leven die vaak het slachtoffer zijn van uitsluiting en discriminatie. Die gemeenschappen, die vroeger een teruggetrokken bestaan leidden, krijgen nu af te rekenen met tal van ingrijpende veranderingen en gedwongen verplaatsing als gevolg van politieke omwentelingen en de ontginning van de bodemrijkdommen. Die culturele veranderingen leiden onder andere tot een toename van het machismo in hun gemeenschappen, wat gepaard gaat met geweld tegen vrouwen.

China

Nepal

Pakistan

Chhattisgarh

Myanmar

India

Thailand

Sri Lanka

Dhirja B. Kamarin leider van de gerechtigheidscommissie van Malyar gespoord om de bijeenkomsten en de opleidingen bij te wonen. Zo is ze zich bewust geworden van het geweld dat haar gezin te beurt viel en is ze zich gaan verdiepen in de juridische aspecten omtrent gendergerelateerd geweld.

Daarna kon niets haar nog tegenhouden. Intussen is ze de leider van de gerechtigheidscommissie van haar dorp.

De strijd tegen het alcoholisme Onder leiding van Dhirja Bai heeft de commissie een prioriteit gemaakt van de strijd tegen alcoholisme. Dat is een van de voornaamste oorzaken van de toename van het geweld tegen vrouwen in Chhattisgarh.

Alcohol is ingeburgerd in de tribale gemeenschappen, en drankzucht wordt er een steeds groter probleem. Naar schatting 32 procent van de bevolking

van het district is alcoholverslaafd.

Alcohol is een voorwendsel geworden voor fysiek en seksueel geweld. In 2014 is 70 à 85 procent van de gevallen van geweld tegen vrouwen in Chhattisgarh gepleegd onder invloed van alcohol.

De vrouwen van de commissie hebben dan ook beslist om in alle huizen ‘raids’ te organiseren en het materiaal waarmee alcohol wordt gemaakt te vernielen. Diegenen die toch alcohol bleven brouwen, hebben ze zelfs beboet. In de andere dorpen van Chhattisgarh hebben de gerechtigheidscommissies soortgelijke campagnes gevoerd. Dankzij die inspanningen zijn het alcoholmisbruik en de artisanale productie van alcohol in elk van die dorpen sterk teruggedrongen.

Aangemoedigd door dat succes begon Dhirja Bai ook protest aan te tekenen tegen het gedrag van haar echtgenoot.

Daarbij kon ze rekenen op de steun van haar dochter Santoshi, die ook de opleiding van LASS heeft gevolgd. Het programma voor adolescenten stelt de meisjes in staat de vinger te leggen op het geweld in hun dagelijkse leven, om het aan te klagen en om de vrijwaring

van hun rechten op te eisen. Dhirja Bai stelt vast dat haar man sterk is veranderd. Het geweld is niet alleen opgehouden, hij laat haar ook gaan en staan waar ze wil. “Mijn vader helpt tegenwoordig ook in het huishouden”, voegt Santoshi er nog aan toe. “En mijn broers verheffen nu ook hun stem moest onze vader nog agressief worden.”

Bredere horizonten

Dankzij de steun van LASS voelen de vrouwen van de tribale gemeenschappen van Chhattisgarh zich tegenwoordig ook in staat om de openbare orde in hun dorp te handhaven. “Vroeger durfden we in het openbaar niet op te komen voor onze mening.

‘Nu weten we wat onze rechten zijn en wat de overheid ons verschuldigd is’ We spraken nooit met andere mannen en hielden we ons alleen maar bezig met het huishouden”, vertelt een van de leden van de commissie van Seh-

rapani. “Tegenwoordig zijn we veel beter op de hoogte van wat er om ons heen gebeurt, van onze rechten en van wat de overheid ons verschuldigd is.

Dat heeft onze horizonten verruimd”, getuigt een lid van de commissie van een dorp in de buurt van Gariyaband.

Geleidelijk aan kunnen de gerechtigheidscommissies op steeds meer erkenning vanuit hun gemeenschap rekenen.

Dankzij de juridische vorming die deze vrouwen krijgen, kunnen ze over bepaalde zaken beter oordelen dan de mannencommissies, de Jati Panchayats. Gesterkt door die erkenning zijn de gerechtigheidscommissies zich ook gaan richten op ruimere problematieken. Zo eisen ze dat de basisscholen bekwamere leraren aannemen en hebben ze met succes actie gevoerd voor de uitbetaling van de pensioenen die door de overheid was opgeschort. “Ik kan nu eender welke ambtenaar opzoeken. Vroeger gingen we er bijvoorbeeld van uit dat de penningmeester een belangrijk iemand was en waren we bang voor hem. Intussen weten alle ambtenaren van alle ministeries wie ik ben”, vertelt Satto Bai lachend.

34,4 procent

3 op de 4

70-85 procent

In Chhattisgarh heeft 34,4 procent van de getrouwde vrouwen ooit al te maken gehad met fysiek of seksueel geweld

75 procent van de vrouwen van Chhattisgarh die ooit getrouwd zijn, vindt geweld tegen vrouwen in bepaalde omstandigheden gerechtvaardigd

In 2014 is 70 à 85 procent van het geweld tegen vrouwen in Chhattisgarh gepleegd onder invloed van alcohol

MAART 2017 • globo 13

vrijwilliger in de kijker

tste van boeken de groo 00 .0 20 et m is eciale in Kortrijk bben we een sp he , “De bookshop is or vo ts dat er plaa snuisterhoek. het land en om uisterijen: de sn en en ek bo n aankopen. eke hoek met anti bepalen van hu ijs pr de lf ze themaveranten collega’s een ijn Daar mogen kl m n te ch zo b ik geleden aren. Daarop he pl em Anderhalf jaar ex e ek ti e voor die an nder kunnen.” antwoordelijk ik niet meer zo u zo nu En . zegd meteen ‘ja’ ge

, dan ben binnenkomen e di r ee rt so boeken nken. Er zitten “Wanneer ik de ensen wegsche m at w or do t Westvlaamsch ik altijd verras jaar kwam het rig Vo . en ss tu Vlaamse over het Westechte schatten ek bo te rs ee t at is en, he iende eeuw. D nt Idioticon binn ge ne de t ui dateert het verkocht dialect en het ijgt. We hebben kr en nn bi ts ie uniek als je zo .” voor 120 euro

14 globo • MAART 2017

Serge Debrauwere (64 ) werkte 43 jaar bij een bank. Sinds zijn pensioen zet hij zich in als vrijwilliger in de Oxfam-bookshop in Kortrijk. Antieke en curiosaboeken zijn zijn passie.

“Dit is een van de vier boeken die we hebben met de hand zi over filosofie jn overgeschr die door broede ev en en vanuit he Van een boek rs t Latijn vertaa is de inkt is no ld naar het Fran g intact, wat w voor 1875. Toen s. il ze gg gebruikten ze en dat het gesc nog goede inkt hreven is .”

is- en m van geschieden “Zelf houd ik enor eruit omwille van hoe ze van oude boeken t nu in t oudste boek da He . en ik ru en n zie er de n 1765 en gaat ov de winkel ligt, is va .” de astronomie geschiedenis van

Ook vrijwilliger worden? Kijk op: www.oxfamsol.be/vrijwilligerswerk

“Het is fijn d at ik ook eig en ideeën k inbrengen. Zo an zet ik wekeli jks een speciaal bo ek uit de win kel in de kijk op Faceboo er k en Kapaza .

Ik stal het tijdens die w eek ook uit naast de toonbank. D eze week ga at het om e herinnering en scarnet met daarin tien postkaarten naar aanleid ing van het overlijden v an koningin Astrid in 193 Er zitten zelf 5. s verzegelin gszegels in .”

Waar vind je een Oxfamtweedehandswinkel?

Vlaanderen

ANTWERPEN: Lange Koepoortstraat 49A, 2000 Antwerpen • 03 707 11 61 • di t/m za: 10-18u • kleding, brocante, boeken, computers ANTWERPEN: Quellinstraat 28 , 2000 Antwerpen • 03 227 44 82 • ma t/m za: 10-18u • Bookshop ANTWERPEN: Brederodestraat 27, 2018 Antwerpen • 03 238 24 60 • di t/m vr: 10-18u, za 10-17u • Oxfam Boutique: kleding, brocante, boeken BRUGGE: Leopold II-laan 19, 8000 Brugge • 050 31 04 51 • di t/m za: 10-17u30 • kleding, brocante, boeken, computers GENK : Vennestraat 147, 3600 Genk • 089 30 42 69 • di/t/m za: 10-18 • kleding, boeken, brocante, computers GENT: Sint-Amandstraat 16, 9000 Gent • 09 233 42 13 • ma t/m za: 10-18u • Bookshop GENT: Bij Sint-Jacobs 12, 9000 Gent • 09 223 13 53 • wo t/m za: 10-18u, zo: 10-13u • Oxfam Boutique: kleding, brocante GENT: Steendam 73, 9000 Gent • 09 224 02 80 • di t/m za 10-18u • kleding, brocante, boeken, computers HASSELT: Dorpsstraat 21, 3500 Hasselt • 011 21 50 11 • ma t/m za: 10-18u • Bookshop KNOKKE-HEIST: Elizabetlaan 141, 8300 Knokke-Heist • 050 51 04 51 • ma tot za : 10-12u30, 14-18u • kleding, boeken, computers, brocante • Ook Oxfam-Wereldwinkel KORTRIJK: Budastraat 21, 8500 Kortrijk • 056 31 26 22 • ma t/m za: 10-18u • Bookshop LEUVEN: Parijsstraat 60, 3000 Leuven • 016 50 07 05 • ma t/m za: 10-18u • Bookshop MECHELEN: O.L. Vrouwestraat 53, 2800 Mechelen • 015 43 67 10 • ma t/m vr: 9u30-17u30, za: 10-17u • kleding, brocante, boeken OOSTENDE: Torhoutsesteenweg 641, 8400 Oostende • 059 51 87 78 • di t/m za: 10-18u • kleding, brocante, boeken, computers ROESELARE: Westlaan 210, 8800 Roeselare • 051 25 24 55 • ma t/m za: 10-18u • kleding, brocante, boeken, computers SINT-NIKLAAS: Ankerstraat 44, 9100 Sint-Niklaas • 03 776 72 59 • di t/m vr: 9u30-17u30, za: 10-17u • kleding, brocante, boeken, computers WILRIJK: Jules Moretuslei 157, 2610 Wilrijk • 03 828 83 33 • di t/m vr: 9u30-17u30, za: 10-17u • kleding, brocante, boeken, computers

brussel

BRUSSEL: Vlaamsesteenweg 102-104, 1000 Brussel • 02 522 40 70 • ma: 14u30-18u, di t/m za: 11-18u • vintage kleding, brocante, boeken BRUSSEL: Hoogstraat 243, 1000 Brussel • 02 502 39 59 • di t/m za: 11-17u30, zo: 11-15u • kleding, brocante BRUSSEL: Kartuizersstraat 37, 1000 Brussel • 02 502 30 03 • di t/m vr: 11-18u, za: 13-18u • Oxfam Kids: kleding, accessoires voor kinderen BRUSSEL: Vossenstraat 19, 1000 Brussel • 02 513 83 23 • di t/m vr: 11-15u, za: 10-17u30, zo: 10u30-15u • herenkleding en accessoires ELSENE: Elsensesteenweg 254, 1050 Elsene • 02 648 58 42 • ma t/m za: 10-18u • Bookshop ELSENE: Elsensesteenweg 252, 1050 Elsene • 02 647 48 51 • ma t/m za: 10-18u • computers ETTERBEEK: Waversteenweg 295, 1040 Etterbeek • 02 640 09 25 • ma : 14-18u, di t/m vr: 11-18u, za: 11-15u • kleding, boeken, brocante JETTE: Auguste Hainautstraat 9, 1090 Jette • 02 427 25 75 • ma t/m vr: 10-18u, za: 10-17u • kleding, boeken, brocante, computers SCHAARBEEK: Brabançonnelaan 133, 1030 Schaarbeek • 02 732 72 68 • di t/m za 9-15u • kleding UKKEL: Vanderkinderestraat 248, 1180 Ukkel • 02 344 98 78 • ma t/m za: 10-18u (zomer 13-18u) • bookshop VORST: Neerstalsesteenweg 66, 1190 Vorst • 02 332 59 91 • ma t/m za: 10-18u • kleding, boeken, brocante, computers

Tweedehands

Revalidatiecentrum Izegem schenkt inboedel aan Oxfam Vier vrachtwagens vol bruikbare spullen Het revalidatiecentrum van de SintJozefskliniek in Izegem heeft zijn hele inboedel aan Oxfam geschonken.

Oxfam kon vier vrachtwagens vol spullen ophalen.

Het gaat om onder meer kinesitherapiemateriaal, bedden, tv’s, computers, printers, bureau-, relax- en rolstoelen van het voormalige revalidatiecentrum Ten Bos. Nu dat opgenomen is in een nieuwbouw van de Sint-Jozefskliniek, was niet alleen het gebouw, maar ook het materiaal overbodig. “Het was echt veel. We mochten vier verdiepingen leeg halen”, zegt Dieter Tempelaere, logistiek verantwoordelijke van Oxfam in Oost-

en West-Vlaanderen.

“Dit zijn typisch spullen die we niet in de winkels kunnen verkopen, maar we hebben klanten die het materiaal kunnen gebruiken. Bijvoorbeeld ziekenhuizen in het buitenland”, zegt Fréderic Van Hauteghem, adjunctdirecteur van de afdeling tweedehands van Oxfam. “De rolstoelen hebben we online te koop gezet, want die zijn duur en moeilijk verkrijgbaar.”

Volgens Tempelaere is het een belangrijke gift. “Stel dat je voor een ziekenhuisbed 50 euro krijgt en je hebt er zestig, dan heb je een mooi bedrag.”

Dat geld gaat naar Oxfam-projecten wereldwijd.

Lenteschoonmaak voor Oxfam Ga je met pensioen of houd je lenteschoonmaak? Breng je kostuum naar een tweedehandswinkel van Oxfam. Wil je veel spullen afdanken bij een verhuis? In Namen, Luik of Brussel kunnen we die ophalen na een telefoontje aan Eva Vervecken: 02 501 57 14.

Woon je elders, dan kun je contact opnemen met een van onze winkels.

wallonië

ANS: Rue de l’Yser 185A, 4430 Ans • 04 371 20 44 • ma t/m za: 10-17u45 • kleding, boeken, brocante, computers • Ook Oxfam-Magasins du monde BERGEN: Rue de Houdin 5b • 7000 Bergen • 065 84 75 04 • ma t/m za: 10-18u • computers, boeken CHARLEROI: Rue de Montigny 66, 6000 Charleroi • 071 31 80 62 • di-vr: 10-17u30, za: 10-16u • kleding, brocante CINEY: Rue St. Gilles 61, 5590 Ciney • 083 67 85 04 • di t/m za: 10-18u • kleding, brocante, boeken, computers DINANT: Rue Grande 61-63, 5500 Dinant • 082 66 68 50 • ma t/m vr: 10-17u (zomer 18u), za: 11-17u (zomer 18u) • kleding, brocante, boeken, computers EUPEN: Kirchstrasse 39B (City-Passage), 4700 Eupen • 087 35 23 60 • ma t/m za: 10-18u • kleding, brocante, boeken, computers HERSTAL: Rue Grande Foxhalle 99, 4040 Herstal • 04 240 08 01 • ma: 12-16u45, di t/m vr: 10-16u45, za: 12-16u (juli/aug: gesloten op za) • kleding, brocante, boeken, computers HOEI: Rue Montmorency 2, 4500 Hoei • 085 23 32 98 • wo: 9-16u, vr 10-17u, za 10-12u en 14-16u • kleding LUIK: Rue de la Casquette 19b, 4000 Luik • 04 223 27 87 • ma t/m vr: 10-18u, za: 10-17u • kleding, brocante, boeken, computers LUIK: Rue St Séverin 117, 4000 Luik • 04 221 49 58 • ma t/m za: 10-17u • kleding, brocante, boeken, computers LUIK: Rue Puits-en-sock 137, 4020 Luik • 04 341 18 00 • ma t/m vr: 9-16u45, za: 9-15u45 • kleding, boeken, brocante, computers LUIK: Rue St. Gilles 29, 4000 Luik • 04 222 24 42 • ma t/m vr: 10-17u30, za: 10-17u • Bookshop MARCINELLE: Chée de Philippeville 290/292, 6001 Marcinelle • 071 37 65 05 • di t/m za: 10-18u • kleding, brocante, boeken, computers NAMEN: Rue de Bomel 9, 5000 Namen • 081 22 22 22 • ma t/m vr: 10-18u, za: 10-17u • kleding, brocante, boeken, computers, NAMEN: Av de la Plante 27, 5000 Namen • 081 26 28 38 • ma t/m vr: 11-18u, za: 10-15u • computers NAMEN: Bas de la Place 12-14, 5000 Namen • 081 22 91 22 • di t/m za: 9u30-18u • Bookshop NIJVEL: Rue de Namur 36, 1400 Nijvel • 067 77 34 85 • di t/m za: 9u30-17u30 • kleding, brocante, boeken, computers

Waarom Bernadette vrijwilliger is in de Oxfam Shop in Luik “Wat er in de wereld gebeurt raakt me.

Hiermee doe ik iets terug. Ik geniet ook van het contact met andere mensen, of het nu klanten of andere vrijwilligers zijn.”

Bernadette Moreaux helpt al 8 jaar als boekhoudster in de Oxfam-tweedehandswinkel van Liège-Casquette.

MAART 2017 • globo 15

bedankt

Inleefatelier

aan onze vrijwilligers

'De wereld om de hoek'

Van 4 tot en met 12 maart loopt de Week van de Vrijwilliger. Een ideale gelegenheid voor Oxfam om onze 1.845 vrijwilligers in de bloemetjes te zetten. Zij geven het beste van zichzelf in onze tweedehandswinkels, op de festivals, tijdens acties en evenementen.

Op zoek naar een leerrijke en originele klas- of teamuitstap? De inleefateliers van Oxfam laten je reizen zonder dat je België hoeft te verlaten. Voor groepen van 12 tot 24 personen, vanaf 16 jaar.

Gezocht:

schrijf je in via

> vrijwilligers voor de

kledinginzamelactie met e5 mode (15-18 maart)

> www.oxfamsol.be/nl/

inleefateliers-de-wereldom-de-hoek

partnerdag Oxfam-Solidariteit, Oxfam-Magasins du Monde en Oxfam-Wereldwinkels nodigen op vrijdag 21 april al hun vrijwilligers en medewerkers uit voor de jaarlijkse partnerdag. Een dag vol workshops, een inspiratiemarkt en getuigenissen van drie partnerorganisaties uit het Zuiden.

Waar? Flagey > Belvédèrestraat 27

1000 Brussel Schrijf je in op www.oxfam.be/ partnerdag

16

@oxfam_sol

www.facebook.com/oxfamsol