Present van
Paagman
Pre sent Nr. 1 -Winter 2017/2018
nr.1 Winter 2017/2018
TOMMY WIERINGA:
“UIT EENZAAMHEID KAN OOK EUFORIE VOORTKOMEN”
Yvon Jaspers
“Nederland kan wel wat hygge en fika gebruiken”
VERTALERS VAN DAN BROWN
“Wij hebben het laatste woord” Goed voornemen GELUKKIG WORDEN IN 2018: ZO GAAT DAT HELEMAAL LUKKEN!
196 CADEAUTIPS VOOR OP DE VERLANGLIJST
Fotografie: Desirée Schippers
Den Haag kent vele verborgen plekken. Wandel door het verscholen park Sorghvliet of fiets door de duinen langs bunkers van de Atlantikwall. Laat je rondleiden op de Scheveningse visafslag, in Chinatown of op de grootste ‘dakboerderij’ van Europa. Ervaar de grachten vanuit een kano of maak je eigen wijn in de stadswijngaard. Bezoek de avontuurlijkste dierenwinkel van Nederland of relax met echt Haags bier in een oude loods. Auteur en fotograaf Tal Maes wijst de weg naar 111 bijzondere en onvermoede plekken. Zij biedt de beste insidertips en toont de hofstad op haar veelzijdigst.
€ 16,95 | www.thoth.nl
‘Een boek dat Hagenaar, Hagenees, Nederlander en buitenlandse toerist kennis laat maken met een stad die veel te bieden heeft. Een gids die hen leert over de geheimen van Den Haag’. – Algemeen Dagblad ‘Het boek bevat 111 volstrekt uiteenlopende eye catchers tot in de verste uithoeken van de stad. Een gids die ook de echte Hagenees zal verrassen’. – Nederlandse Bibliotheekdienst
START NU MET DE VERSLAVENDE BESTSELLERSERIE DE ZEVEN ZUSSEN
‘EEN BRILJANTE PAGETURNER VOL GLAMOUR EN ROMANTIEK.’ – THE DAILY MAIL XANDERUITGEVERS.NL XANDERUITGEVERS
KNIP deze
COLOFON
BON UIT!
Present is een moment voor jezelf; een cadeautje van Paagman. Hoofdredacteur Esther Pordon Tekst- en eindredactie Judith van Ankeren Art Director TKCD - Tessa Koudijs Vormgeving TKCD - Tessa Koudijs en Imke Horvers Aan dit nummer werkten mee: Gunhild Ang, Janneke Aronson, Joris Bijdendijk, Yvette van Boven, Caroline Cracco, Maarten Dessing, Arthur Japin, Wouter de Jong, Yvonne Keuls, Sigriet Kingma, Michiel Spijkers, Esther van der Wallen
time to momo laat je lekker wandelen, in je eigen tempo de stad ontdekken én de local lifestyle beleven. Zonder dat je je hoeft voor te bereiden. Geniet van iedere seconde en maak van je citytrip de beste ‘ever’! Deze actie is geldig van 24 november 2017 t/m 24 januari 2018.
Managing Director Fabian & Nadine Paagman Marketing & Communicatie Paula van Kempen Sannah Lasqad Sales Robert Conijn Kelly Kortekaas Uitgever Smith Communicatie www.smith-communicatie.nl info@smith-communicatie.nl Drukkerij Sumis Direct Distributie Sandd B.V. Cover Fotograaf: Mitchell van Voorbergen Met dank aan Overamstel Uitgevers
(voorheen 100% stedengids)
www.timetomomo.com
Present is een idee van Paagman Frederik Hendriklaan 217 2582 CB Den Haag info@paagman.nl www.paagman.nl 070 338 38 38 De in Present vermelde prijzen en data zijn onder voorbehoud van prijswijzigingen, typ- en drukfouten. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Paagman worden openbaar gemaakt of verveelvoudigd, op welke wijze dan ook.
FOTOGRAFIE: RAY MAX.
VOORWOORD
EEN NIEUW BEGIN et kerstverhaal is één van de bekendste vertellingen ter wereld. Een verhaal met verbeeldingskracht voor iedereen - ongeacht (geloofs)overtuiging. Het verhaal over de geboorte van nieuw leven, de boodschap van hoop en licht in donkere tijden en de kracht van een nieuw begin, is universeel. Verhalen inspireren en zijn in staat mensen in beweging te brengen. Ze kunnen opluchten, inzicht verschaffen en verbinden. Verhalen geven duiding en bieden samenhang. Ondanks dat mensen de afgelopen decennia anders zijn gaan lezen, blijft de behoefte aan verhalen, informatie, kennis en ontspanning, vermaak en inspiratie. Boeken, muziek en kunst brengen die ontroering en plezier, en verrijken daarmee ons leven. Boeken spelen ook een grote rol in de vorming van onze cultuur en identiteit. Ze laten zien wie we zijn, als mens en als samenleving. Precies dát is wat wij u willen bieden: een beetje licht, lucht en een lach in uw dagelijks leven. Via onze winkels, langs ons assortiment en met onze dienstverlening, brengen we u de verhalen achter de boeken, muziek en de mensen. Er valt zoveel te ontdekken! En dat is ook exact wat u in ons nieuwste magazine Present aantreft: de gezichten en anekdotes achter de boeken, muziek, films en schrijfwaren die u bij Paagman vindt. Present is een nieuw begin, waarin wij ons laatste verhaal voorlopig nog niet hebben verteld. Ook in 2018 willen “BOEKEN, we u blijven inspireren, verrassen, verleiden, vermaken en verrijken.
MUZIEK EN KUNST BRENGEN ONTROERING EN PLEZIER”
We wensen u een geweldige afsluiting van dit jaar toe en een gelukkig en gezond nieuw jaar. Nadine en Fabian Paagman Present van
Paagman 7
94
12
MOOIMAKERS VOOR BINNEN EN BUITEN
YVON JASPERS EN HAAR LIEFDE VOOR SCANDINAVIË
80
ANNEGIEN HEEFT RUIM 900.000 INSTAGRAM-VOLGERS
32
“Als ik een zin lelijk vind, maak ik ’m mooier”
42
VERTALERS DOEN EEN BOEKJE OPEN
TOMMY WIERINGA: “IK HEB NU AL LAST VAN HET LEGE NESTSYNDROOM”
24
GELUKKIG LEVEN MET BEHULP VAN HYGGE, IKIGAI EN LAGOM
8 Present van
Paagman
48
CANDY DULFER: “JE MAG ALS VROUW NIET ZEGGEN DAT JE DE BESTE BENT”
INHOUD
86
OM BIJ WEG TE DROMEN
In deze editie Lifestyle
98
61 Wie koopt wat? Op bezoek bij Paagman
12 Yvon Jaspers “Dat alleFamilie daagse zit heel erg in mij” 20 Shopping 25 tips 64 Spelletjes spelen voor je wenslijstje Zo blijft het gezellig 24 Het beste voornemen 69 Yvonne Keuls over haar voor 2018? Gelukkig liefde voor boeken worden! Zo doe je dat 28 Wouter de Jong over 72 F1-commentator Olav
GODDELIJKE DESSERTS VOOR KERST
aandacht
Boeken
DE MAGIE VAN DE
32 De kunst van het
BIO GRAFIE 38
38 42 44
vertalen “Wij hebben het laatste woord” Smullen van andermans leven De opmars van de (auto)biografie Tommy Wieringa over zijn meest persoonlijke boek tot nog toe Shopping De beste boeken van dit najaar
Cultuur
48 Candy Dulfer over
44
56 59
vrouwelijk leiderschap, Prince & de liefde Shopping In de spotlight Arthur Japin Toeval of betovering?
BOEKEN DIE JE NIET MAG MISSEN
74
Mol “Tussen vaders en zonen is er vaker wrijving” Shopping Cadeaus voor groot & klein
Kunst & Design
80 Instagram-hit Annegien 86 94
Schilling “Ik ben eigenlijk heel verlegen” Beeldschoon De mooiste fotoboeken Shopping Mooimakers
Food
98 Het zoet van Ottolenghi + 3 recepten 108 Kerstgerecht van 109 110
Joris Bijdendijk chef-kok van Rijks Shopping Feest in de keuken Kerst zonder stress met Yvette van Boven Present van
Paagman 9
When the going gets tough
FOTOGRAFIE: MICHIEL SPIJKERS
life style
12 Yvon Jaspers: “Dit is het meest persoonlijke wat ik heb gedaan” 24 Een recept om gelukkig van te worden 28 Wouter de Jong over aandacht Present van
Paagman 11
“ Het leven YVON JASPERS
sp speelt zich bij ons af
ın de
keuken”
”
TEKST: JUDITH VAN ANKEREN. FOTOGRAFIE: MITCHELL VAN VOORBERGEN.
INTERVIEW
Het begon ooit met Pippi Langkous en sindsdien is Yvon Jaspers alleen maar meer van Scandinavië gaan houden. Haar eerste kookboek is dan ook één grote liefdesverklaring. Present van
Paagman 13
W 14 Present van
Paagman
INTERVIEW
W
at is voor jou de aantrekkingskracht van Scandinavië?
“Ik heb een enorme voorliefde voor het landschap met die leuke houten huizen. Maar het mooiste vind ik dat de mensen er zo één zijn met de natuur, vooral als het om eten gaat. Ze eten er altijd van het seizoen. Eigenlijk is het best gek dat wij in Nederland zo gefocust zijn op het zuiden. Iedereen kent de Franse, Italiaanse en Spaanse keuken, terwijl we veel meer lijken op de Scandinaviërs. Dat we daar minder heen gaan, heeft natuurlijk alles met het klimaat te maken. Zelf hou ik ook heel erg van zon en warm weer, dus wij gaan zeker niet elke vakantie naar het Hoge Noorden. Maar ik laat me er wel heel erg door inspireren. Juist door de manier waarop ze daar omgaan met die lange donkere periodes. Want Scandinaviërs behoren tot de gelukkigste mensen ter wereld. Hoe doen ze dat? Dat laat ik in mijn boek zien.” Welk land is je favoriet?
“Toch wel Zweden. Ze koesteren daar heel
erg hun tradities, zoals midzomernacht en Santa Lucia, de kortste dag van het jaar. Op 13 december krijgen alle meisjes ’s ochtends vroeg lange witte jurken aan en klinkt er een prachtig lied. Gezamenlijk bakken ze saffraan-broodjes, die ze naar de ouderen in het dorp brengen. Dat is heel mooi om mee te maken. Eten speelt sowieso een grote rol in Zweden. Dat zie je al in de kunst van eeuwen terug, dat zijn heel vaak eettaferelen: een gedekte tafel, een vrouw die een tomatenplant stekt, een kind dat binnenkomt met een schaal aardbeien. Ik word zo gelukkig van dat maandagochtendkeukengevoel.” Wat is dat dan voor gevoel?
“Dat alledaagse, dat zit heel erg in mij. Zo van maandagochtend, hup aan het werk: de piepers schillen, het eten bereiden, een beetje dat boerse. Daar kan zo een lijstje omheen. Dat gevoel wilde ik ook in mijn boek.” Zou je er kunnen wonen?
“Ja dat denk ik wel, ik voel me er altijd heel erg thuis. Als je er voor twee weken naartoe gaat, dan is de kans dat het niet zulk mooi weer is natuurlijk best groot. Maar ben je er langer, dan merk je dat het best meevalt, net als hier. Het is ook waar je je op instelt. Ze zeggen daar niet voor niets: slecht weer Present van
Paagman 15
“Ik wil de fika hier ook introduceren, dat zou ons zo goed doen” bestaat niet, alleen slechte kleding. Wat ze daar heel goed doen, is van elk seizoen genieten. Iedereen gaat altijd naar buiten en eet buiten, ook in de winter. Schijt als het koud is of er sneeuw ligt. Met dikke truien aan en met z’n allen bij het vuur zitten, dat kan toch altijd? Je gaat aan de wandel, neemt je brander mee en gaat midden in de natuur pannenkoeken bakken, hoe leuk is dat? Wij zijn wat dat betreft zo aangeharkt. De tuin afgeschermd met een heggetje, gordijnen dicht en de hele winter binnen zitten. Ik vind Nederland heel fijn, maar ik denk wel dat we wat goede gewoontes uit andere landen kunnen lenen.” Welke nog meer bijvoorbeeld?
“De fika! Dat is een pauze, maar dan echt met aandacht. Niets geen snelle koffie uit de automaat. Nee, echt even gaan zitten om bij te praten en iets lekkers te eten. In veel arbeidscontracten is het zelfs als verplichting opgenomen: om tien uur en drie uur houden we fika, punt. Dat is een soort heiligdom. Als je mensen ernaar vraagt, vertellen ze: ‘De fika helpt ons de winter door, anders wordt het zwoegen.’ Het breekt de dag: werken tot de fika, daarna lunch en dan weer fika. Het is een heel sociaal gebeuren. Dat wil ik hier ook introduceren, dat zou ons zo goed doen! En het hoeft natuurlijk niet steeds met taart, want dat is dan weer niet zo’n goed idee, twee keer per dag. In mijn boek staan ook heerlijke gezonde fika-recepten. Bij mijn kinderen zit het er al goed in, die roepen om tien uur: ‘Fika-tijd!’ En het Deense hygge, dat is ook zoiets fijns. 16 Present van
Paagman
Dat lijkt op onze gezelligheid, maar dan met meer gevoel voor stijl. Met geitenwollen sokken en een knapperend vuurtje. Tijl, mijn zoontje zei afgelopen zomer toen het stralend weer was: ‘Mamma weet je waar ik zin in heb? In warme chocomel met de kachel aan en dat ik dan een dikke trui aan heb.’ Dát is het precies. Zowel fika als hygge zijn manieren waarmee je controle kunt uitoefenen op je eigen geluk. Op heel veel dingen hebben we geen invloed, bijvoorbeeld of je ziek wordt of niet. Maar dit kun je wél zelf doen om gelukkiger te worden. Door een gevoel van vertrouwdheid en verbondenheid te creeren, in plaats van cynisme en hardheid. Daar heeft elk land zijn eigen rituelen voor en ik ben van plan om daar een boekenreeks over te maken, zodat we die allemaal leren kennen en kunnen overnemen. Eten speelt hier natuurlijk een hoofdrol bij.”
INTERVIEW
Present van
Paagman 17
“Het gemis en verdriet is er altijd, maar we zijn niet gestopt met leven”
Dus er komen meer van dit soort kookboeken aan?
“Ja, een hele serie. Ik ben nu bezig met De keukentafel van de zon. Hiervoor gaan we naar het zuiden, vooral naar Griekenland, om te zien wat we daar kunnen leren. Zo kan ik de hele wereld over. Ik heb ook al plannen voor boek drie.” Hoe kom je aan de recepten?
OVER YVON
Yvon Jaspers (1973) begon als presentatrice van Het Klokhuis, maar we kennen haar natuurlijk vooral van Boer zoekt vrouw, dat al weer aan het tiende seizoen toe is. Ze is getrouwd met Pieter, samen hebben ze dochter Keesje (12) en zoon Tijl (10). 18 Present van
Paagman
“We trekken met een heel team rond om ze te verzamelen. Ik wil alleen gerechten die iedereen kan maken. Voorwaarde één is, dat alle ingrediënten in de supermarkt te koop moeten zijn. Een kookboek waarvoor je alle delicatessenzaken af moet, is niets voor mij. Dat is helemaal niet realistisch, dat doe je hooguit één keer. Het moet simpel zijn en er mooi uit zien. Ik heb nog niet alles uit mijn boek zelf gemaakt, maar het meeste wel. En het is echt niet moeilijk.” Ben je een beetje goeie kok?
“Ik ben in ieder geval dol op koken. We hebben zo’n oud AGA-fornuis, ken je die? Dat is mijn beste vriendin. Het is meteen ook een soort kachel. Als de kinderen thuiskomen,
INTERVIEW
gaan ze er direct tegenaan staan, zelfs in de zomer. Het leven speelt zich bij ons sowieso af in de keuken.” Wordt het ook een Scandinavische kerst bij jullie?
“Ja, er staat een heel lekker kerstmenu in mijn kookboek, dat komt bij ons dit jaar natuurlijk op tafel. Ik heb er echt zin in. Voor mij geen kerststress, ik vind het alleen maar leuk. We zijn een echte kookfamilie; mijn broer is de beste hobbykok die ik ken. Vaak gaan we met kerst met z’n allen op vakantie en dan aan een lange tafel uren eten. Dit jaar heeft mijn broer bedacht dat we niets gaan kopen, iedereen neemt de inhoud uit de kelder mee, dus wat er het afgelopen jaar niet is opgegaan. Maar ik ben natuurlijk wel al maanden stiekem mijn kelder vol lekkere dingen aan het stoppen.” Je vader is nu bijna twee jaar geleden overleden, maakt dat kerst anders voor jullie?
“Er is sinds zijn dood nog maar één kerst geweest, dus ik weet het nog niet echt. Maar ja, het verandert alles. We zijn zo’n hechte familie, als er dan iemand wegvalt is dat een verandering voor altijd en een gemis en verdriet voor altijd. Maar we zijn niet anders gaan doen, we zijn niet gestopt met leven. Mijn vader zou ons dat ook heel erg kwalijk hebben genomen als we dat wel hadden gedaan. Kerst is juist ook een moment voor ons om heel dankbaar te zijn dat hij er zoveel jaar wel bij was. Natuurlijk zitten we hem een potje te missen, maar hij zou het nooit goed gevonden hebben als wij daardoor op een andere manier kerst gaan vieren.” Je kinderen spelen een rol in het boek. Eerder hield je ze liever uit de spotlights, waarom is dat nu anders?
“Televisie is toch echt wel een ander medium. Het bereik is zo groot en je hebt er min-
der controle over. En wat ook meespeelt, is dat ze nu tien en twaalf jaar oud zijn en heel goed kunnen aangeven wat ze willen en wat niet. En dit vonden ze heel leuk om te doen. Het is echt óns kookboek geworden.” In het boek staan illustraties van jouw hand. Teken je al lang?
“Ja, ik heb ooit een kinderboekenserie gemaakt. Ik ben dol op tekenen, maar het was altijd meer een beetje fröbelen. Nu moest ik ineens een prei, rabarber en een bietje tekenen. Het viel nog niet mee om al die groentes herkenbaar en leuk op papier te krijgen. En honing? Hoe teken je dat? Ik heb me echt suf getekend, ik denk dat ik wel tweehonderd tekeningen heb gemaakt. Maar het was heel leuk om te doen. Ik heb al heel wat de wereld in geslingerd, maar zo persoonlijk als dit boek, dat had ik nog niet eerder gedaan. Het is echt een droom die is uitgekomen, dít is wat ik te zeggen heb. En ik ben er nog lang niet klaar mee!”
Haar liefde voor de Scandinavische keuken én de cultuur komen perfect samen in Yvon Jaspers’ eerste kookboek. Vol recepten, tips en weetjes. De keukentafel van het Noorden -
Fika, hygge en maak je leven zo lekker møgelijk € 19,99
Present van
Paagman 19
Een stijlvol dagboek in de vorm van ‘bullet points’ Leucht-
turm1917 Bullet Journal € 20,95
SPECIALE PRIJS! Schrijf een miniautobiografie.
999 vragen aan jezelf, t/m 31 dec. van € 12,50 voor € 9,99
Wens
Schone lucht zonder bacteriën, stofdeeltjes en geuren.
LIJSTJE
Aeramax luchtreiniger v.a. € 179,-
Met deze topcadeaus ga je zonder stress shoppen voor de feestdagen.
Wijze inzichten van Gandhi’s kleinzoon.
Het boek van wijsheid, Arun Gandhi € 19,99
DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL
Met de powerstrips en zelfklevende spijkers van Tesa hoef je niet te boren!
Vanaf € 5,95
Vulpen als fashion statement. Stabilo
BeYou Vulpen € 10,95 Handig & leuk: waszak voor op reis. Doiy Koinobori
Waszak (rood) € 9,95 20 Present van
Paagman
3D wereldbol met spelden, verkrijgbaar in verschillende formaten. Palomar Here
Persoonlijke Globe v.a. € 22,95
SHOPPING
Bijzonder notitieboek met diagonale ringband. Papette MUS
Greensleeves Wire-o notitieboek € 13,95
De belangrijkste tools ingebouwd in een klein doosje. Gentlemen’s
Hardware Creditcard tool € 12,65
Met tips van de groten der aarde. Fit,
Met prachtige hardcover van leer, geleverd in een geschenkdoos.
Rijk & Slim, Timothy Ferriss € 24,99
Leuchtturm1917 Notitieboek Leder v.a. € 60,-
Draadloos labels printen vanaf je smartphone!
Dymo Labelwriter Wireless € 159,De klassieke ‘Master’ maar dan een stuk lichter. Leuchtturm1917
Handig, modulair opbergsysteem in verschillende formaten en kleuren.
Leitz Mybox v.a. € 8,75
Notitieboek Master Slim € 21,50
Vink je lijstje af en je vergeet nooit meer iets. Mijn Bullet Journal
€ 12,50
Collector’s item!
Design voor op je bureau. Premium
Line Bureauset € 265,-
Leuchtturm1917 notitieboek Limited Edition (Bronze, Gold of Silver) v.a. € 13,95
FIT de winter door
MAX HEALTH CLUB
Donkere dagen, feestdiners en drie lagen kleding: dit is niet het makkelijkste seizoen om fit te blijven. Geen zorgen, personal trainer Michael Jongenburger geeft tips.
TEKST: ESTHER PORDON. FOTOGRAFIE: GUNHILD ANG.
4
ADVERTORIAL
Keep moving
1 2 3
Don’t worry
“Heel krampachtig al het lekkers aan je voorbij laten gaan of je enorm schuldig voelen na die oliebol, zorgt alleen maar voor stress. En stress werkt juist negatief op je lijf. Geniet dus lekker van die kerstkransjes en champagne, maar wel met mate. Van één keer sporten word je niet fit, maar van één handje pepernoten word je ook niet dik.” Be happy
“Sporten is een heel effectieve remedie tegen een winterdip. Tijdens het sporten maakt je lichaam namelijk het stofje endorfine aan, ook wel de natuurlijk feelgood-drug genoemd. Probeer dus ook in de drukke decembermaand tijd te maken voor de sportschool. Na de workout kom je bij Max Health Club tot rust in de sauna of het zwembad, zodat je er daarna weer tegenaan kunt. Dat de kinderen kerstvakantie hebben is geen excuus om niet te gaan; we hebben een eigen kinderopvang.” Eat healthy
“Op vakantie zijn er talloze manieren om in beweging te blijven. Op wintersport beweeg je sowieso al genoeg en ook op andere bestemmingen kun je wandelen, fietsen, een rondje hardlopen… De personal trainers bij Max Health stellen graag een kort schema voor je op met een paar oefeningen voor op je hotelkamer. Via de app van ons My Coach-programma kun je dan heel gemakkelijk sporten waar je maar wilt.”
5
Stay motivated
“Iedereen neemt zich voor meer te sporten in het nieuwe jaar. Maar die eerste weken na de kerstvakantie zijn altijd het moeilijkst. Maak daarom vóór de feestdagen alvast een afspraak met één van onze personal trainers. Die afspraak en de persoonlijke begeleiding van een trainer zijn dan de perfecte stok achter de deur. Ook ons My Coach-programma is een optie. Je traint dan wel zelf, maar via de app hebben we regelmatig contactmomenten zodat je gemotiveerd blijft!”
“Al die kerstdiners en feestjes hoeven helemaal niet slecht te zijn. Een groot stuk vlees in de oven, geroosterde groenten en wat aardappeltjes erbij en je hebt een heerlijk én gezond feestmaal. Ook gourmetten is in de basis niet slecht, het zit hem vooral in de sauzen en vele stokbroden. Probeer dat dus te beperken. Je kunt overigens altijd bij onze trainers terecht voor een voedingsadvies.” Wie: Michael Jongenburger Wat: Personal Trainer bij Max Health Club Waar: Max Health Club is gevestigd op de Klatteweg 109 in Den Haag Meer info: www.maxhealthclub.nl Present van
Paagman 23
RECEPT VOOR EEN GELUKKIG LEVEN HET BESTE VOORNEMEN VAN 2018
TEKST: JUDITH VAN ANKEREN. ILLUSTRATIES: CAROLINE CRACCO.
Rond de jaarwisseling wensen we elkaar massaal een gelukkig nieuwjaar toe. Hoe welgemeend ook, het gaat niet altijd vanzelf. Hoe zorg je dat die wens in 2018 ook echt uitkomt? Op zoek naar een beproefd recept voor geluk.
‘
‘Ach, als je maar gelukkig bent’, we zeggen het allemaal wel eens. Maar zo makkelijk als dat klinkt, is het helemaal niet. Zeven dagen per week, 24 uur per dag stralen van geluk, is zelfs onmogelijk. Geluk komt in golven, net als verdriet. Een soort basisgeluksgevoel met af en toe een uitschieter is het hoogst haalbare en dat is al een behoorlijke uitdaging. Wat zijn de ingrediënten voor een gelukkig leven? Daar hebben vele onderzoekers, schrijvers en andersoortige denkers hun licht op laten schijnen. We combineren hun bevindingen voor een recept dat eigenlijk niet kan mislukken. Marineer met liefde
Steeds weer laat onderzoek zien, dat mensen met een liefdesrelatie gelukkiger zijn dan alleenstaanden. Liefde, geborgenheid, seks, aandacht, steun, het gevoel er niet alleen voor te staan: het draagt allemaal bij aan ons geluksgevoel. En ook aan onze gezondheid, zo blijkt uit een groot levensonderzoek aan de Harvard University dat al 75 jaar loopt. Hierbij worden 724 mannen (later zijn daar ook vrouwen bijgekomen) vanaf hun negentiende tot hun oude dag ge-
GELUKKIG LEVEN
volgd. De mensen die op hun tachtigste het gezondst waren, hadden een goede relatie (gehad). Want dat is wel een voorwaarde, een slechte relatie is juist funest. Dan zijn singles weer beter af. Een geschikte partner vinden en de relatie goed houden, mag dan misschien de kortste weg zijn naar geluk, het is wel een hobbelige. Daar kan iedereen die wel eens een relatiecrisis of -breuk heeft doorgemaakt over meepraten. Wat is de beste mix voor een lang houdbare liefdesmarinade? Volgens de beroemde schrijfster en psychotherapeute Mira Kirshenbaum moet vooral de chemie goed zijn. De ander moet voelen als thuiskomen. Volgens Kirshenbaum bestaat een goede chemie uit vijf elementen: verbondenheid, veiligheid, plezier, passie en respect. Laat sudderen in vriendschap
Goede sociale contacten zijn een voorwaarde voor een goed leven, ook dat blijkt uit het eerder genoemde Harvard-onderzoek. Vrienden en familie houden ons een spiegel voor, steunen ons in moeilijke tijden en zorgen voor gezelligheid. In drukke periodes in ons leven, neigen we ernaar om vriendschappen te verwaarlozen. Zeker tussen ons dertigste en vijftigste worden we opgeslokt door voornamelijk werk en het gezin. Sociale contacten staan dan even op een wat lager pitje. Dat is logisch, maar laat het “DE ANDER MOET vlammetje niet uitgaan. VrienVOELEN ALS den maken het leven zachter. THUISKOMEN” Present van
Paagman 25
Dat zijn de momenten van ultiem geluk. Iedereen heeft een ikigai, maar het kan een intense zoektocht zijn om het te vinden. Het boek van Miralles en García helpt je op weg. Besprenkel met Lagom
Schep er ikigai door
Op het Japanse eiland Okinawa leven meer honderdjarigen dan waar dan ook. Bovendien zijn de bewoners er bijzonder vrolijk en vriendelijk. De schrijvers Francesc Miralles en Héctor García gingen op zoek naar hun geheim. Ze kwamen uit op ikigai en schreven er de gelijknamige bestseller over. Wat is ikigai? Vertaald betekent het iets als ‘het geluk om altijd bezig te zijn’. Ikigai is het hebben van een levensdoel. Het is een combinatie van passie, missie, roeping en beroep, oftewel: waar je van houdt, waar je goed in bent, wat de wereld nodig heeft en waarvoor je wordt betaald. Wie zijn ikigai vindt, komt regelmatig in een flow terecht. Een toestand waarin we versmelten met onze bezigheden en al het andere vergeten.
Bezig zijn met je ikigai mag voor een geluksgevoel zorgen, er moet ook ruimte zijn voor andere dingen. Lagom is de Zweedse kunst van balans. Balans tussen werk en privé, tussen actief zijn en niets doen, tussen tijd met anderen doorbrengen en alleen zijn. Van alles niet te veel, niet te weinig, maar precies genoeg. Regelmatig vertragen om stil te staan bij wat we aan het doen zijn en daarvan genieten. Bijna niemand werkt over in Zweden. De kantoren zijn na vijf uur leeg en werknemers houden tussendoor ook nog eens lange koffiepauzes (fika). Door deze relaxte arbeidsethos zijn burnouts zeldzaam in Zweden. Lagom kun je ook toepassen in je interieur, design, voeding en relaties. Een scheutje lagom nodig? Schrijfster Linnea Dunne laat zien hoe je dat voor elkaar krijgt. Voeg naar smaak hygge toe
Hygge komt uit Denemarken en dat is niet toevallig een van de gelukkigste landen ter wereld. Het heeft raakvlakken met lagom, in de zin dat het focust op dingen die er echt toedoen. Ook lijkt hygge op onze Hollandse gezelligheid, maar het is meer een werkwoord. “DOOR DEZE RELAXTE ‘Kom je vanavond bij ons hygge?’, schijnt een ARBEIDSETHOS standaardvraag te zijn ZIJN BURNOUTS onder Deense vrienden. ZELDZAAM IN ZWEDEN” Het gaat om intiem en 26 Present van
Paagman
Ikigai, Francesc Miralles & Héctor García € 15,-
Lagom, Linnea Dunne € 13,99
Hygge, de Deense kunst van het leven, Meik Wiking € 19,99
GELUKKIG LEVEN
ontspannen samenzijn. Kaarslicht (Denen zijn grootverbruikers van kaarsen), een brandend haardvuur en dikke sokken, dat is hygge. Zo komen wij ook de donkere dagen wel door! In het boek van Meik Wiking, directeur van The Happiness Research Institute, staan praktische stappen en tips om hygge te leven. En een half glas vol optimisme
Optimisten zijn gelukkiger en gezonder dan pessimisten, ontdekten onderzoekers aan de University College London. Ze hebben minder kans op depressies en hart- en vaatziekten. Maar wat als je nou eenmaal een pessimistische inborst hebt? Ook dan is er hoop, want volgens een onderzoek aan de Universiteit van Maastricht, is slechts 25% van ons optimismeniveau genetisch bepaald. Er is dus ruimte genoeg voor verbetering. De onderzoekers lieten een groep studenten dagelijks minimaal vijf minuten denken over hun positieve ervaringen. Ook moesten ze dagdromen over de mooie dingen die zouden kunnen gebeuren in hun leven. Na twee weken waren ze optimistischer gestemd en dat effect was blijvend. Met deze eenvoudige methode maak je een halfleeg glas dus halfvol. De moeite van het proberen waard! Giet het teveel af
Nog iets wat we van de Zweden kunnen leren: opruimen. Döstädning heet het in het Hoge Noorden en dit wordt traditioneel aan het einde van een leven gedaan om de nabestaanden nergens mee op te zadelen. Maar het is nog beter om het meer-
dere keren in je leven te doen. Het helpt te reflecteren en waardevolle herinneringen op te halen. Wegdoen wat overbodig is geworden en koesteren wat belangrijk is, daar gaat de gids Opruimen voor je doodgaat van Margareta Magnusson over. Ook in het boek Nooit meer te druk van Tony Crabbe staat opruimen centraal, maar dan meer geestelijk. Op basis van recent psychologisch onderzoek, geeft Crabbe handige strategieën voor een opgeruimd hoofd en leven. Garneer met een lach
Lachen vermindert stress en zorgt voor de aanmaak van endorfine en serotonine, de gelukshormonen. Lachen prikkelt ons beloningssysteem nog meer dan chocolade en het maakt tenminste niet dik. Het is niet alleen een oppepper voor ons eigen humeur, maar ook voor de mensen om ons heen. Een glimlach krijgen van een wildvreemde op straat, zorgt voor een micro-geluksgevoel en daar kunnen we er niet genoeg van hebben. Bestrooi het leven dus rijkelijk met gelach.
Opruimen voor je doodgaat, Margareta Magnusson € 14,99
Nooit meer te druk, Tony Crabbe € 18,99
COLUMN WOUTER DE JONG
FOTOGRAFIE: STEF NAGEL.
AANDACHT 8 seconden. Zo lang kun je je aandacht richten voordat de focus weer inzakt, op weg naar kerstkransjes, apps of gedachten.
I
n 2000 was de gemiddelde aandachtsspanne nog 12 seconden, het smartphonetijdperk heeft er maar liefst een derde afgesnoept (bent u er nog?). Zelfs de goudvis heeft de mens ingehaald: die kan zich maar liefst negen seconden onafgebroken focussen! Aandacht ligt aan de basis van al je activiteiten. Van je wekker uitslaan tot deze ’s avonds instellen en alles ertussenin. Als kind kon je urenlang spelen met Lego of Barbie. Nu je ‘later groot bent’ is dat lastiger. Ten eerste omdat er als volwassene meer van je wordt gevraagd. Aandacht is het nieuwe goud: reclames azen erop, collega’s verwachten focus, je dochter wil met je spelen. Ten tweede komt er in dit digitale tijdperk elke dag een explosie aan informatie op je af. En je eigen brein is medeplichtig. Hoe meer input het krijgt, hoe hongeriger het wordt en hoe meer ‘voer’ het verslindt. Net “IK WEET HET: zoals je je lichaam MINDFULNESS kunt blesseren, zo HEEFT EEN overbelast je ook je IMAGO‘aandachtspier’. Met als gevolg: bij de PROBLEEM”
28 Present van
Paagman
simpelste activiteiten tune je uit. Je dwaalt af, bijvoorbeeld naar de toekomst (bij de amuse verheug je je al op het toetje) of je zit juist met je hoofd bij het verleden. Met dergelijke afdwalingen bereik je niks. Behalve dat je de focus wegneemt, waardoor je niet volledig van het moment kunt genieten. Je aandachtspier kun je versterken door het beoefenen van mindfulness. Als je nu – misselijk bij het idee – deze column bij het oud papier wilt gooien, stop! Ik weet het: mindfulness heeft een imagoprobleem. Als je het niet associeert met verslonsde hippies in een ashram, dan denk je wel aan verwende hipsters in een retreat of dolende midlifers die strooien met quotes van Eckhart Tolle. Veelgehoorde misvattingen zijn dat mindful gelijkstaat aan lekker ‘zen’ zijn, of dat niks je nog zal deren. Maar mindfulness betekent letterlijk: ‘vol aandacht zijn’; simpelweg aandachtig en zonder oordeel registreren. Als je mindful leeft, kies je bewust waarop je je aandacht richt en hóe je dat doet. Je aandachtspier wordt sterker, en je merkt dat je beter kunt focussen, veerkrachtiger bent én meer kunt genieten. Fijne feestdagen!
Na een verleden als jurist en acteur ondersteunt Wouter de Jong tegenwoordig anderen en zichzelf om meer uit het leven te halen. In zijn boek Mindgym laat hij zien hoe je in 12 stappen je mentale conditie kunt verbeteren. Mindgym, Wouter de Jong € 19,50 (verkrijgbaar vanaf januari 2018)
SHOPPING Een oplaadbare lamp voor sfeervol licht op donkere dagen. Verkrijgbaar in 8 kleuren.
Fatboy Transloetje € 89,95
Maak van een Hollandse storm een feestje met deze glamour-paraplu’s. Senz Stormparaplu ‘Original Sparkling
Wonderland’ € 54,90 & ‘Manual Gold Sky’ € 44,90 Met deze blikvanger wordt cadeau-shoppen zelf al een feest. Een lunchbox alleen voor kinderen? Met deze stoere versie van hoogwaardig aluminium maak je ook op kantoor indruk.
Monk Anna Opvouwbare Tas Leder goud € 26,95
Golden G Simpel en elegant: altijd goed!
Fisher space pen classic gelakt messing € 37,50
Gentlemen’s Hardware Lunchbox goud € 25,50
DAYS De kleur van warmte en feestelijkheid; gouden cadeautips voor deze winter.
Deze klok geeft de wintertijd wat extra glans. NeXtime Plug Inn
wandklok goud € 79,95
DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL
Naast de tijd geeft deze klok ook de temperatuur. Gelukkig heeft hij ook een snoozefunctie. Lexon Cube Gold € 35,-
De gouden standaard voor printerpapier.
Fastprint Gold Kopieerpapier 500 vel € 6,17
Die to-do-lijst voor het kerstdiner kan mooi in dit notitieboekje. Papette MUS
De stralende eyecatcher van iedere feest-outfit.
Senz Fay Pouch ‘Gold Reflection’ € 19,90
Golden Years Giftbox € 25,-
Present van
Paagman 29
SCHOOLWERK, GOED GEREGELD! HUISWERK & BIJLES REMEDIAL TEACHING DIAGNOSTIEK AFTER’S COOL Benoordenhout | Weissenbruchstraat 3-5 | Den Haag AFTER’S COOL Maerlant-Lyceum | Johannes Bildersstraat 11 | Den Haag AFTER’S COOL Scheveningen | Pansierstraat 17-19 | Den Haag AFTER’S COOL Wassenaar | Van Hallstraat 2 | Wassenaar AFTER’S COOL ADO Den Haag Jeugdopleiding | Den Haag Overige vestigingen in Amsterdam en Rotterdam e.o.
afterscool.nl
FOTOGRAFIE: MICHIEL SPIJKERS
boeken 32 De kunst van het vertalen 38 Waarom zijn biografieĂŤn zo in trek? 42 Tommy Wieringa heeft nu al last van het lege-nestsyndroom 44 Boeken voor donkere dagen Present van
Paagman 31
REPORTAGE
TEKST: JUDITH VAN ANKEREN. BEELD: JANNEKE ARONSON, ISTOCK.
DE KUNST VAN HET VERTALEN
“JE MOET
RECHT STEM DOEN AAN DE VAN DE SCHRIJVER” 32 Present van
Paagman
Een boek vertalen is een hele verantwoordelijkheid. Je bent toch bezig met het ‘kindje’ van een ander. Dat geldt extra als het een bestseller is, zoals de boeken van Dan Brown en de Harry Potter-serie. Maar het is ook een eer: “Als vertaler ben je best belangrijk. Wij hebben het laatste woord.”
Omdat het interview plaatsvond voordat Oorspong van Dan Brown uitkwam, moesten vertalers Yolande Ligterink (58) en Erica Feberwee (66) op hun woorden letten. Want voordat ze überhaupt aan de slag mochten, tekenden ze een dik pak geheimhoudclausules. Feberwee: “Daarin staat niet alleen dat je niets mag loslaten over het plot, maar ook over de locatie van de vertaling. Daar staan dikke boetes op, die kan ik niet betalen. Dan moet ik ervoor gaan zitten, vrees ik. Maar gelukkig kun je in de gevangenis ook vertalen, haha. Waar het deze keer was, mag ik dus niet zeggen, maar de vorige keer zaten we in Londen.” “Normaal werken we thuis, maar bij zo’n bestseller nemen ze geen enkel risico,” vult Ligterink aan. “We zaten met vertalers uit allerlei landen bij elkaar, in een ruimte zonder ramen. Je mag niets naar jezelf mailen en je telefoon moet op de vliegtuigmodus. De computers die er staan hebben geen internetverbinding, er is alleen een intern netwerk. Maar het is heel gezellig hoor. Al is het wel hard werken, we vertaalden 142.000 woorden in vier weken.” Present van
Paagman 33
Verrassend verhaal
Ligterink en Feberwee vinden het samenwerken prettig. Ze deelden het boek in vier delen, zodat ze allebei zowel een stuk van de eerste als tweede helft voor hun rekening konden nemen. Tussendoor lazen ze elkaars vertalingen om een beeld van het hele verhaal te krijgen. Feberwee: “Soms hadden we even discussie over een vertaling, maar we kwamen er altijd wel uit. De vorige Dan Brown deden we met z’n drieën en dat ging ook prima, maar vier is te veel, dan krijg je continu discussie. Ik vond het weer een verrassend verhaal. Het gekke is dat je dat tijdens het vertalen zelf niet zo doorhebt. Pas ’s avonds na het werk, dacht ik: wat heeft hij weer goede vondsten gedaan. Het gaat deze keer over moderne kunst. Het leuke is dat je het gevoel krijgt dat je de hoofdpersoon Robert Langdon ook echt leert kennen met al zijn onhebbelijkheden.” Ligterink zou het boek zeker ook lezen als ze niet de vertaler was. “Het is wel fijn als je een boek goed
“BUDDINGH’ HEEFT GEWELDIGE VONDSTEN GEDAAN. ALBUS PERKAMENTUS VIND IK BIJVOORBEELD ERG GOED. DIE NAAM HEEFT PRECIES DE JUISTE OUDE, WIJZE KLANK” 34 Present van
Paagman
vindt. Ik heb ooit een boek vertaald dat ik helemaal niets vond en dat was niet mijn beste werk. Ik heb laatst om die reden ook een boek geweigerd. Als het helemaal mijn wereld niet is, zeg ik nee.” Feberwee vertaalt geen horror, hoewel bij thrillers het bloed soms ook rondspat. “Laatst had ik een boek waarin verschrikkelijke dingen gebeurden met babylijkjes. Dat vond ik niet zo. En heel technische boeken vind ik te lastig. Hoewel we wel een Yahoo-lijst hebben waarop veel vertalers zitten, zodat je elkaar vragen kunt voorleggen. Laatst moest ik iets vertalen over vliegvissen en daar weet ik niets van, dus dan is het heel handig. Er is ook een vertaler bij die arts is, bij iets medisch roepen we: ‘Bart, hoe zeg je dat?’ Iedereen is heel collegiaal. Wat dat betreft was het vertaalwerk vroeger een stuk eenzamer.”
REPORTAGE Popelen van ongeduld
Natuurlijk kun je van een prul geen literair werk maken. Maar als vertaler kun je zeker je stempel drukken. Wat maakt een vertaling goed? Leesbaarheid is nummer één, het moet lekker lopen, vinden Ligterink en Feberwee. Het tweede is de sfeer van het boek pakken. Ligterink: “Je moet recht doen aan de stem van de schrijver, maar als ik een zin lelijk vind maak ik ’m mooier.” Feberwee: “Als vertaler ben je best belangrijk. Wij hebben het laatste woord. Niet voor niets staat de naam van de vertaler voorin een boek. Bij Anna Karenina heeft Boland er zelfs een boekje bij gemaakt over zijn keuzes. Hij gaat ook helemaal voor de leesbaarheid en heeft sommige namen aangepast. Tolstoi is natuurlijk de taart, wij zijn bezig met lekkere schuimgebakjes, de ontspanboeken. Maar ook daarbij maak je keuzes. Die hangen mede af van in welke tijd het boek speelt. Bijvoorbeeld een zin als ‘Hij kon niet wachten’ is eigenlijk een anglicisme, maar in een boek dat zich in het hedendaagse New York afspeelt, kan dat prima. In een boek als Jane Eyre maak je ervan: ‘Hij popelde van ongeduld’. In die tijd popelden mensen nog, nu niet meer. Het woord ‘baby’ is ook zoiets. Ik las laatst een boek over de middeleeuwen en daarin hadden ze het over een baby. Maar dat klopt niet, in die tijd sprak je nog over een ‘zuigeling’ of een ‘boreling’. De term ‘baby’ raakte in het Nederlands pas begin 20e eeuw in zwang. Dat soort dingen moet je wel weten.” Sneep en Zwamdrift
De stempel van de vertaler is nog groter bij fantasy-boeken en al helemaal bij zo’n succesvolle boekenserie als Harry Potter. Thomas de Veen is literair journalist van het NRC en fan van het eerste uur. Hij is ook een van de weinigen die de vertaler Wiebe Buddingh’ ooit heeft geïnterviewd, want die blijft liever op de achtergrond. De Veen: “Vooral bij de namen heeft Buddingh’ geweldige vondsten gedaan. Albus Perkamentus vind ik bijvoorbeeld erg goed. Het heeft precies de juiste oude, wijze klank. Misschien zelfs nog wel beter dan Dumbledore, wat een vroegmoderne term is voor ‘hommel’. Zweinstein is ook zo’n mooie, net als dreuzels. Dat is een verzonnen woord, maar het heeft de juiste gevoelswaarde. In kinderboeken
De nieuwe John Green De nieuwe van John Green verscheen tegelijk met het Engelse origineel. Vertaler Aleid van Eekelen vertelt hoe dat in z’n werk ging. “Ik was lange tijd de enige in Nederland die het manuscript kende, dat voelde wel bijzonder. Ik mocht het gewoon thuis vertalen, maar moest wel een non-disclosure agreement tekenen. De PDF was beveiligd met een wachtwoord en ik mocht de vertaling alleen op een stickje back-uppen. Het is weer een erg goed boek. Ik voel me echt thuis bij zijn schrijfstijl. Het helpt dat ik John Green inmiddels persoonlijk ken. Al vanaf zijn eerste boek mailen we regelmatig. Ik vraag hem dingen toe te lichten en overleg over keuzes. Toen hij een halfjaar in Amsterdam zat, hebben we samen een gastcollege gegeven over zijn boeken. Ik vind hem heel sympathiek en hij vindt het fijn dat ik zijn boeken vertaal. Ik zie er de noodzaak wel van in dat beide versies nu tegelijk uitkwamen, want anders gaan jongeren de Engelse versie lezen omdat ze niet kunnen wachten. Dat is toch jammer.”
Schildpadden tot in het oneindige, John Green € 18,99 Present van
Paagman 35
REPORTAGE “AMERIKANEN ZIJN NOGAL VAN DE OVERTREFFENDE TRAP. HET IS AL SNEL ‘AMAZING’. DAAR MAAK IK VAAK VAN DAT HET LEUK WAS. NIET ALLES KAN GEWELDIG ZIJN”
Tolstoi volgens Hans Boland Stepan Arkadjevitsj Oblonski, Sergej Alexandrovitsj Karenin en andere tongbrekers: Hans Boland maakte ze kort en krachtig in zijn vertaling van Anna Karenina. “Vertalen is verzielen, je moet de cultuur en gevoelens die bij ons spelen overbrengen in het Nederlands”, zei hij erover in DWDD. Boland schreef een boek over zijn vertaling:
Hij kan me de bout hachelen met zijn vorstendommetje. Over Anna Karenina en de kunst van het vertalen € 17,50 36 Present van
Paagman
is het belangrijk dat woordgrapjes en namen die iets betekenen, vernederlandst worden, anders missen ze best veel. Wat dat betreft heb ik medelijden met Franse en Spaanse kinderen, want in die talen is het niet gebeurd. Dan gaat er toch een hoop verloren.” In het interview met De Veen vertelde Buddingh’ dat hij grappige namen verzamelt. Hij haalt ze uit telefoonboeken en woordenboeken. Zo heten er aardig wat mensen Sneep en ook Olivia Spork is een bestaand persoon. Over professor Zwamdrift moest hij lang nadenken, maar dat Weasly ‘Wemel’ moest worden, wist hij direct. Het zijn er veel, dus het wemelt van de Wemels. De Veen kan eigenlijk geen vondsten bedenken die hij minder geslaagd vindt. “Misschien is het jammer dat de boeken er minder Engels door zijn geworden. Privet Drive vertalen als de Ligusterlaan had niet per se gehoeven en Hermione als Hermelien ook niet. Maar persoonlijk val ik daar niet over.” Erica Feberwee vertaalt zelf ook wel eens fantasy-boeken. “Dat is ontzettend leuk om te doen. Vooral bij gedichtjes laat ik het origineel wat meer los, zodat het ritme erin blijft.” Toch kun je bij de boeken van Dan Brown ook best creatief zijn, vindt Yolande Ligterink. “Het zit ’m dan meer in het spelen met taal. Met name humor is soms best even zoeken. Dan moet je een woordgrapje verplaatsen omdat het in een bepaalde zin niet kan en even verderop wel. De ene keer zit je er uren op te broeden, de andere keer heb je het meteen.” Typische vertaalzondes
Over een echte vertaalzonde hoeven ze niet lang na te denken: als je in het Nederlands kan zien wat er in het Engels heeft gestaan. Feberwee: “Laatst zag ik bijvoorbeeld dat ‘rather beautiful’ was vertaald als ‘nogal mooi’. Dat vond ik heel raar in die context, wij zeggen dan ‘best mooi’. ‘Nogal laat’, kan
bijvoorbeeld weer wel. En Amerikanen zijn nogal van de overtreffende trap, dat zwak ik wat af. Het is al snel ‘amazing’, daar maak ik vaak van dat het leuk was. Niet alles kan geweldig zijn. Dat moet je als vertaler niet steeds laten staan.” De recensenten van het NRC kijken kritisch naar een vertaling. Thomas de Veen: “Natuurlijk gaat het er in de eerste plaats om of de zinnen kloppen. Dat is de basis. Maar de vertaler moet er ook in slagen om de toon van de schrijver goed te pakken en de nuance van de taal te begrijpen. Dat is echt een vak. Bij twijfel pakken we er het boek in de oorspronkelijke taal bij. Bijvoorbeeld als er rare zinnen in staan. Dan willen we weten of het een stilistische tekortkoming van de schrijver is, of dat het aan de vertaling ligt. Dat doen we ook als er iets niet klopt.” Dan Brown: geen egotripper
Want schrijvers maken natuurlijk wel eens fouten, zelfs grootheden als Dan Brown. Ligterink: “Dan drinkt een personage koffie en even verderop is het ineens thee. In een scène reed de hoofdpersoon vanaf het vliegveld naar de stad. Hij keek naar links en zag een bepaald monument. Dat heb ik nagezocht en dat bleek niet te kunnen: het monument stond rechts van de weg. Ik checkte ook nog of hij andersom kon zitten in de auto, maar dat was niet zo. Dat soort dingen kom je altijd tegen. We hadden een hele lijst. Die geven we door aan de uitgever en dan wordt het origineel ook aangepast.” Feberwee: “We overleggen ook wel met de schrijvers zelf. Vaak zijn ze heel toegankelijk. Dan Brown is ook helemaal niet moeilijk, hoewel we hem niet rechtstreeks kunnen mailen, dat gaat via zijn agent. Maar hij is wel langs geweest op de locatie waar we zaten, om te overleggen en voor feedback. Hij komt dan bij iedereen even kijken en een praatje maken. Het is een erg aardige man, he-
lemaal geen egotripper. Ook hebben we met hem gedineerd. Dan gaat hij heel plichtsgetrouw steeds bij een andere tafel zitten om iedereen aandacht te geven.” Ligterink: “Ik kan me best voorstellen dat schrijvers moeite hebben met veranderingen, want het is wel hun kindje. Maar de meesten vinden het vooral heel leuk om vertaald te worden en in andere landen uit te komen.”
Moderne kunst, raadselachtige symbolen en een adembenemende waarheid Oorsprong, Dan Brown € 24,99 Present van
Paagman 37
WAAROM DE (AUTO)BIOGRAFIE ZO SUCCESVOL IS
Honger naar ander mans
leven
Levensverhalen gaan er in als zoete koek. En daar hoeft de hoofdpersoon niet eens wonderen voor te hebben verricht. Literair journalist Maarten Dessing zoekt naar een verklaring.
38 Present van
Paagman
ijk naar Mijn verhaal van Johan Cruijff – nr. 4 in de top 100 van best verkochte boeken in 2016. Of naar de verkoopcijfers van Bruce Springsteens boek Born to run, Thomas Dekkers Mijn gevecht of de herziende editie van Diana. Haar verhaal. En hoe gretig wordt er niet uitgekeken naar de autobiografieën van de Obama’s? De Amerikaanse uitgeverij Penguin Random House had maar liefst 65 miljoen dollar over voor de wereldrechten op beide boeken. En dat nadat Barack Obama’s Dromen van mijn vader al zo’n hit was. Levensverhalen worden steeds populairder. Voor een deel komt dat door een groeiende behoefte aan ‘echt gebeurd’ die je in alle media terugziet, denkt Eric Palmen, hoofdredacteur van Biografieportaal.nl. “Het loopt gelijk op met de opkomst van bijvoorbeeld reality-tv. Er is een cultuur ontstaan waarin waargebeurde verhalen waardevoller lijken dan verzonnen verhalen. Hoewel dat eigenlijk onzin is: ook een biografie is geschreven vanuit een bepaalde visie
TEKST: MAARTEN DESSING.
en daarom een gefabriceerd verhaal.” Tel daar de opkomst van de celebrity-cultuur bij op en je begrijpt waarom biografieën en autobiografieën zo’n succesvol genre zijn. Palmen: “Het is vanzelfsprekend geworden om beroemde mensen via sociale media te volgen. En de definitie van wie beroemd is, wordt steeds verder opgerekt. Sluit een groep mensen op in een huis, zet er een camera op en je hebt weer nieuwe beroemdheden naar wie velen nieuwsgierig zijn. De eerste Big Brother-deelnemers schreven trouwens al autobiografieën.”
LEVENSVERHALEN
DE FAVORIETE BIOGRAFIE VAN ERIC PALMEN
Er heerst een vrolijke, maar uiterst creatieve anarchie in de wereld van biografen
Voetnoot in de geschiedenis
Ook op een andere manier profiteert de biografie van de toegenomen belangstelling voor non-fictie, zoals geschiedenisboeken. De lotgevallen van een enkel leven zijn een ideaal prisma om het verleden te begrijpen. Lees over Churchill – zoals het succesvolle De Churchill factor van Boris Johnson – en je snapt meer van de cultuur en veranderingen van het Groot-Brittannië in de eerste helft van de twintigste eeuw, dan welk analytisch boek over politieke afwegingen en maatschappelijke ontwikkelingen je zou kunnen leren. Er worden dan ook steeds meer biografieën geschreven. Monica Soeting, bestuurslid van de International Auto/Biography Association en biografe van de meisjesboeken-schrijfster Cissy van Marxveldt, herinnert het zich nog goed. “Toen ik begin deze eeuw hoofdredacteur van Biografie Bulletin was, publiceerde dat tijdschrift achterin een lijst van verschenen en te verschijnen biogra-
fieën. Daar zijn we op een gegeven moment mee opgehouden. Het viel niet meer bij te benen.” Vroeger, vertelt Soeting, bestond het idee dat iemand een biografie moest verdienen. Alleen wie echt beroemd of belangrijk was, kreeg een biografie. Dat is helemaal voorbij. Van iedereen over wie een interessant verhaal is te vertellen, wordt het leven geboekstaafd. Ook als die persoon niet meer dan voetnoot in de geschiedenis was. Een mooi voorbeeld is Allene Tew – hoofdpersoon van De Amerikaanse prinses van Annejet van der Zijl. Wie had voor dit boek ooit van deze peettante van prinses Beatrix gehoord? Er heerst een vrolijke, maar uiterst creatieve anarchie in de wereld van biografen. Soeting: “Alles kan. Biografieën van een stad of familie, zoals de familie Six. Biografieën die niet het hele leven van begin tot eind beschrijven.” Denk weer aan Annejet van der Zijl: haar biografie van Prins Bernhard houdt op na de Tweede Wereldoorlog. “Ook het idee dat iemand al is geweest, is passé. Over een al gebiografeerd leven kun je een heel ander, maar even interessant verhaal vertellen.”
"Andreas Burnier. Metselaar van de wereld van Elizabeth Lockhorn geeft een fantastisch perspectief op een Joods meisje dat de oorlog overleeft om te ontdekken dat ze in een verkeerd lichaam zit, de jaren '50 in kroegen verprutst om daarna een boegbeeld van de homo-emancipatie te worden.”
DE FAVORIETE BIOGRAFIE VAN MONICA SOETING "De drie tegelijk verschenen biografieën van koningen Willem I, Willem II en Willem III plaatsen hun levens zo goed in context dat het eyeopeners zijn. Zo begrijp je heel goed dat de Nassau's functioneerden als Europese adellijke familie voor wie het niets uitmaakt wélk land ze hebben, Polen of Nederland, maar in de loop van de 19e eeuw gedwongen steeds nationaler worden. En alledrie geweldig geschreven!"
De mooiste cadeauboeken voor nieuwsgierige kinderen die alles willen weten!
Gek op wetenschap Wetenschap is voortdurend in beweging en juist daarom is wetenschap zo interessant!
Wauw, zit dat zo? In dit boek ontdek je een schat aan informatie en bijzondere weetjes over dieren, het menselijk lichaam, wetenschap, geschiedenis en nog veel meer!
ISBN: 9789044744972 €24,95
ISBN: 9789044747645 €17,95
Begrijpen hoe het werkt Met dit boek hebben de dingen om ons heen voor jou al snel geen geheimen meer! ISBN: 9789044747805 €19,95
Het menselijk lichaam - Zo zit je in elkaar! Als je altijd al had willen weten hoe het menselijk lichaam in elkaar zit, dan is dit boek iets voor jou! ISBN: 9789044749670 €16,95
Betoverende 1-minuut verhaaltjes Meer dan honderd korte verhalen om lekker naar te luisteren in je pyjama!
365 spelletjes en raadsels Dit boek staat boordevol leuke spelletjes om je nooit meer te vervelen! ISBN: 9789044748116 €14,95
ISBN: 9789044748789 €14,95
SPE
CIA PRI LE JS €14 ,95 SPE
CIA PRI LE JS €14 ,95
LEVENSVERHALEN
TOP 5 (AUTO) BIOGRAFIEËN (BRON: CPNB)VAN 2016
Mijn verhaal Johan Cruijff
2
De Amerikaanse prinses Annejet van der Zijl
4
Juliana Jolande Withuis
1
De levens van Jan Six Geert Mak
3
Thomas Dekker Mijn gevecht Thijs Zonneveld
5
Het waardevaste medium
Wie liever zijn eigen verhaal vertelt, doet dat steeds makkelijker. In een tijdperk waarin iedereen zich via Twitter en Facebook van zijn beste kant laat zien, wordt een autobiografie niet meer als ijdelheid beschouwd. Gestimuleerd door uitgevers die willen profiteren van het succes van het genre, is het maar kleine stap om naar de pen te grijpen. Bovendien: juist in de kakofonie van sociale media wil iedereen zijn eigen verhaal voor eeuwig vastleggen. Dan is een boek hét waardevaste medium. Lezers kunnen steeds vaker kiezen uit een biografie of autobiografie over dezelfde persoon, bijvoorbeeld bij Johan Cruijff. Ze hebben allebei hun voordeel. Een autobiografie geeft de sensatie van nabijheid: de beroemdheid vertelt van binnenuit hoe hij het heeft gedaan of beleefd – al dan niet via een ghostwriter. Maar een biograaf kan mythe en waarheid scheiden door ook andere bronnen aan te halen. Hetzelfde geldt voor geautoriseerde en niet-geautoriseerde biografieën. De eerste heeft als voordeel dat de biograaf beschikking krijgt tot uniek bronnenmateriaal. Hoe goed zou Cees Fasseurs biografie van
Koningin Wilhelmina zijn geweest zonder toegang tot het Koninklijk Archief ? Maar een niet-geautoriseerde biograaf kan zich makkelijker onafhankelijk opstellen. En die smeuïge biografie schrijven vol gruwelijke waarheden die de hoofdpersoon het liefst geheim had gehouden. Zie Eva Roovers recente biografie van Boudewijn Büch, waarin ze de schrijver/presentator haarfijn ontmaskert. Nooit te dik
Uiteindelijk maakt het niet uit wat voor soort (auto)biografie je het beste open kunt slaan, vinden Palmen en Soeting. In elk type geeft iemand een visie op het leven zelf. “Er zijn wel goede en slechte biografieën”, zegt Palmen. “In een slechte biografie presenteert iemand alleen de bronnen of de feiten zonder die in een context te plaatsen. In een goede biografie doet de schrijver dat wél – of hij dat nu over zijn eigen leven of dat van een ander doet. Hij laat zien waarom Harry Mulisch een mythe van zichzelf maakte. Of hoe een tijdperk of locatie een leven heeft gevormd. Elke visie is goed, zolang de biograaf maar een verhaal wil vertellen.” Daarom kan een biografie nooit te dik zijn – dé klacht die altijd terugkeert over biografieën, dit najaar ongetwijfeld ook over de langverwachte Wolkers-biografie van Onno Blom (1168 pagina’s!). Soeting: “Over een roman zeg je toch ook nooit dat hij te dik is? Als er maar een heldere visie is, die goed doordacht wordt uitgewerkt. Alleen als je de feiten krijgt zonder enige interpretatie is een tekst al snel te lang.”
“Elke visie is goed, zolang de biograaf maar een verhaal wil vertellen”
Present van
Paagman 41
TOMMY WIERINGA
“Je moet een
KRACHT in jezelf mobiliseren om het leven goed te laten aflopen” De nieuwe roman van Tommy Wieringa (50), De heilige Rita, ligt dicht bij hemzelf en juist ook weer niet. “Het is de biografie van een leven dat ik niet voltooid heb.” Je draagt het boek op aan je vader, die net als de vader in het verhaal ‘een natte eter is’, is het personage ook echt op hem gebaseerd? “Het
uitgangspunt van het boek komt in ieder geval wel overeen met de situatie waarin mijn vader en ik ons tussen 1978 en 1985 bevonden, na de scheiding van mijn ouders. We woonden met z’n tweeën in een spookboerderij vlakbij de Duitse grens. Ik heb dat altijd als een heel bijzondere periode in mijn leven beschouwd. Eenzaam, maar ook mooi. Een man en een jongen die het met elkaar moesten zien te rooien.”
Eenzaamheid is vaker een thema in je boeken, heb je een idee hoe dat komt? “Misschien omdat
vanuit eenzaamheid verhalen kunnen ontstaan. Het is een sterke katalysator voor verandering. De eenzaamheid van die periode is nog heel voelbaar voor mij. Ik groeide zonder veel toezicht op. Als ik bij mijn moeder op bezoek ging, moest ik liften, dat was ongeveer de enige mogelijkheid om het dorp uit te komen. Uren, dagen, maanden stond ik aan de straatkant, wachtend tot er iets zou gebeuren. Iets wat me zou bevrijden. Soms viel ik in slaap op de talud van de weg; in Emmen werd ik op een
TEKST: JUDITH VAN ANKEREN. FOTOGRAFIE: FRANK VISSCHEDIJK.
zomermiddag wakker gemaakt door de politie. Natuurlijk is het fijner om in een beschermde omgeving op te groeien. Maar als dat niet zo is, dan is de hemel je dak, en kan er van alles gebeuren. Uit zulke eenzaamheid kan ook euforie voortkomen. Het biedt ruimte om iets te laten ontstaan, om avonturen te beleven.” Het lukt hoofdpersonage Paul niet om weg te komen uit dat dorp, had jou dat ook kunnen overkomen?
“Misschien wel. In die zin is het boek de biografie van een leven dat ik niet voltooid heb, maar wel begonnen ben. Het gekke is dat ik me dat pas realiseerde toen ik het boek overschreef. Dat doe ik altijd: ik schrijf het verhaal, print het en schrijf het daarna helemaal over. Daar wordt het heel zuiver en precies van. Maar goed, toen ontdekte ik hoe dicht het verhaal eigenlijk bij mezelf ligt. Bij mijn vader en mij. Daarop was ik tijdens het schrijven het zicht kwijtgeraakt.” Heeft het schrijven ook een soort therapeutische waarde voor jou?
“Dat heb ik niet nodig, tenminste ik hou mezelf voor dat ik dat niet nodig heb. Daar gaat het me in ieder geval niet om. Ik hoef niets te verwerken en heb weinig belangstelling voor een therapeutisch soort literatuur. Mijn taak is een goede roman te schrijven, die de psychologie en de bestaansproblematiek van de personages blootlegt.” Maar ben je niet blij dat het met jou heel anders is gelopen dan met Paul? “Ik ben in ieder geval heel ge-
lukkig dat ik een geliefde heb met wie ik me kan verstaan en dat ik kinderen heb gekregen – ik bevind me in een harmonieuze gezinssituatie. Je moet
INTERVIEW
een kracht in jezelf mobiliseren om het leven goed te laten aflopen. Als je die kracht vindt, heb je geluk. Dat heeft niet iedereen. Dit boek is mijn leven zonder dat geluk. Mijn vader woont overigens ook niet meer in dat dorp. We hebben een heel goede band, maar voor altijd bij hem wonen, zoals in De heilige Rita? Ik heb vroegere klasgenoten bij wie dat zo is gegaan. Die in hun ouderlijk huis zijn blijven wonen en dus in zekere zin altijd kind zijn gebleven. Het tragische ” daarvan raakt mij. Dat je nooit helemaal van jezelf wordt, maar zo heel dicht onderdeel blijft van het vlees dat je heeft voortgebracht. En dat als je ouders sterven, je als eenzaam kind achterblijft. Ik zou het niet verdragen als mijn kinderen zich verplicht voelen om voor mij te zorgen. Ik zou het als een mislukking beschouwen als ze niet uitvliegen. Ook al lijkt me dat verschrikkelijk. Ze zijn pas zes en zeven, maar ik heb nu al last het lege-nestsyndroom. Ik zie hun lege kamers zo voor me. Gelukkig heeft de natuur daar de puberteit voor bedacht. Zodat je elkaar vanzelf spuugzat wordt.”
“IK ZIE HUN
LEGE KAMERS ZO VOOR ME
Ben je alweer met een volgend boek bezig of hou je een schrijfpauze? “Ik denk dat ik eerst een
toneelstuk ga schrijven om af te kicken, maar het volgende boek heb ik al heel lang in mijn hoofd, daar kan ik zo aan beginnen. Misschien volgend voorjaar ergens. Er spoken altijd wel verhalen in mijn hoofd rond, in afwachting van de dag waarop ik ze opschrijf. Ze zijn opgeslagen in een soort mentale ordners. Wat dat betreft is het schrijverschap een rijk bestaan.”
Over een vader en zoon die bijna 50 jaar samen in een spookboerderij wonen, en over de nieuwe tijd in een traditioneel, vergeten grensdorpje. De heilige Rita, Tommy Wieringa € 19,99 Present van
Paagman 43
44 Present van
ter och ter ,
lip
hi
a e € h Pe ssex t 19 rr , ,9 y 9
st Dé se n va ller um n mo En h en me ns ge et b r 1 ter la ja oe n a k Sa van d. r in r E H
be
5
,9 s9
9
19 obe een , 9 rt se 9
,J os
s
ni
€
i, en 29 beid 2, ,9 e 9
Ee ov n tw e ee lev r ee eed n en n eli ve d sc ge k r h H me D dwe uns ilde rom ar nd e m n tw r, a e uk at o n e ee n i M or or m rk n ur e de d op eis en ak el co je. am 1 m
H Fr et is a W n 1 lev ene z tre 937 ve en n, kt ; d sig ran dr wa naa e jo Se are de ast ar r ng eth nb ren isc zijn e al oer .D h z er , R e a € W l
E va en k n D d lei Pa e ge e m ne lm wo e ges € ne nsh ch 19 ma ei ie ,9 n d. de
m V w et erri a bo t je ken jk je ek te ni b , S g s os ar en en w ah ko ti an D m ps de ev t. ov lin os H e g € et b r a 24 o l
H ni et e e e u T w r La he B e f ste Pu B oo an dee llm elle k of tas l v an Sa D y-tr an € uva ust ilog een 21 ge 01 ie . ,9 , P .
U be iters ge sts t s au roe elle pa K te m r v nne € arin ur. G de an nd 19 S o thr de e ,9 lau ede ille 9 gh d r-
Paagman
e n l
de
E w n 10 a w ar 0 Am illen we and Oe ou w ni ere ve r, ord et r € Jo e ge hot n 17 line … sto els ,9 va H ord 5 n ot
Woorden De beste thrillers, romans, fantasy en non-fictie.
SCHAT DE BOEKEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL
24 e v ,9 oge 5 l-
oe rtj
e,
H ov et c m erz om vo eer ich ple g N e da t m te Be ede lso n 2 et D l g rl a o rt 0 0 gi e ul ië. nd en i ds tie en n € m
99
Lo w tte o w rd ’s a w aar t ve uti M eer doo rda stis ich co r c c ae nt ze ht he b l B ac na va r er t z 1 n m oer g t o 0 € ekt jaa oor je 19 . B r d, , r
,9
9
e,
E da én s d de lac W ag. r. E hto in Zw én ffe ni e M art no r. E . L e bla odlo én i € dz ttig 17 ijd e
M ee ees fig n lep G ure van en o Ta rb n u de d p ub atsj it be ort ma ov de la re n , W 20 e ngr t va € 39 illia ee ijkst n ,9 m uw e 9 .
b b Co ox! est lle Da sel cti la ler e€ iL s 49 am in é , 9 a én 9
jf
Vi
Am
y
m
ng Spi n e ne eg en € el, 17 ,9 9
vi
,
E va en o va n e nt El lt. I en roe ke k ge ren G nog zin d eu rts we da vers € l va t u lag 19 n ite ,9 jou en 9
sp
e
Ho
E ac is h Sc en j e te et ott aa v om Ke r in erb in lly d lijv ou € e ru en te 24 im ? r ,9 te, 9
st Sc eri er ho ka i ne an ver euz Sl s s ho e z aa ta ud ie & pste dje ing kte Ow rs, on en ze en Ste de in e t de Ki phe r d en ng n ruk € Kin . 25 g ,-
Ee n
S su terk p Ca e de ra rm bu D od ut ele el va .
9
D va e aa n vl d ng Al uch rie rijp an t. ki en G Vlu nde de ra ch re v tz te n er € lin op ha 14 g, de len ,9
Ve ee rte de n P va arijs (on) ren de n jo . D mo de r S u, e ge ro ta So mog lijk ma p € phie elij e lie n ov 18 v kh fd e ,9 an eid e i r n 9
,9
9
E ch en i ge ale ng ge he t in esn € n. ime de eeu E 5 , Le n w w en é ch en ber d , K s ge m aar ch i o p t iki a n, Ca et n é C va nni vol rr ve én arr y S ra u y n nD S l lee nd tie le ijk m e e € re e -v 14 n. v er ,9 #l log ha 9 aa a al tst lles all ev ee Ee log n n , bi m ag A j e aa e n be l l e s ja en r l d ar v eu a h tu u tad , C re k vo ur lp ia ha em e d lg .A v v rlo d in ep ls an an e g lan tte . de filo zi e J n d Lu ou b lie so jn l fd fie ief ca w ela me e v , de s € pe nd t r oo mu sv 19 fect t rb zi er ,9 e ij ek dr is, , ie 9 Ja film t g e n D s en du ro i st lite d m € ra et 19 -
SHOPPING
Present van
Paagman 45
DE NIEUWE ROMAN VAN
TOMMY WIERINGA
© G A R Y DOA K / V I A A L A M Y S TOC K P H O TO
Eens zorgde zijn vader voor hem, nu zorgt hij voor zijn vader. In dit vergeten dorp waar de heilige Rita waakt over de hopeloze gevallen, terwijl de nieuwe tijd onontkoombaar zijn intrede doet.
DEHEILIGERITA.NL
FOTOGRAFIE: MICHIEL SPIJKERS
cultuur 48 Sax en Rock ‘n Roll met Candy Dulfer 59 Column van Arthur Japin 61 Ondertussen bij Paagman... Present van
Paagman 47
TEKST: JUDITH VAN ANKEREN. BEELD: CARIN VERBRUGGEN (PORTRET) EN PRIVÉCOLLECTIE CANDY DULFER.
INTERVIEW
“Ik wil gewoon nooit oud worden CANDY DULFER
”
Als piepjong meisje stond ze al met haar sax op het podium en speelde ze met grootheden als Prince, Sheila E., Dave Stewart en Van Morrison. In haar biografie vertelt Candy Dulfer hoe ze dat heeft ervaren. “Ik deed maar net alsof ik het allemaal heel normaal vond.” Present van
Paagman 49
W
aarom was dit het moment voor jou om een biografie te schrijven? Wil je er iets mee afsluiten? “Nee dat niet per se. Ik
had wel altijd in mijn hoofd dat ik ooit mijn levensverhaal zou opschrijven, maar twijfelde er ook over. Ik leid helemaal niet zo’n seks - drugs - en - rock - ’n - roll leven, zoveel drama is er niet. Aan de andere kant weet ik wel hoe het is om een vrouwelijke bandleider te zijn, in een toch door mannen gedomineerd wereldje. Het idee dat ik anderen met mijn verhaal een steuntje in de rug kan geven, spreekt me erg aan. Daarom ben ik twee jaar geleden begonnen mijn verhaal te vertellen aan journalist Liddie Austin, die ik helemaal vertrouw. Zij heeft daar een soort raamwerk van gemaakt, waarbinnen ik zelf ook een aantal stukken ben gaan schrijven. Zonder Liddie was het me nooit gelukt.” Hoe is het om op je eigen leven terug te kijken?
“Heel leuk, maar ook een beetje confronterend dat ik al meer dan dertig jaar hetzelfde doe. Ik ben voor de biografie in mijn fotoarchief gedoken en kwam foto’s tegen waarop ik piepjong zit te gieren van de lach met mijn bandleden. Dan denk ik wel: jeetje, dat doe ik nu nog. Maar het is ook heel mooi dat de lol er nooit af is gegaan. En het maakt me trots, dat iets wat ik vroeger graag wilde, gewoon echt is gelukt. Het bewijst dat je op je twaalfde al heel goede ideeën kunt hebben. Dat is ook wat ik met mijn boek wil overbrengen: als je een droom hebt, laat je daar dan niet zomaar vanaf brengen. En niet alles is hetzelfde gebleven hoor. Ik kan me herinneren dat we in die tijd enorm konden klagen, zo van: ‘Man ik ben zo moe, ik ben helemaal kapot.’ Nu zijn we ouder en nog veel moeier, maar ook dankbaarder. We genieten er erg van dat we nog steeds mogen spelen.” 50 Present van
Paagman
Je ging saxofoon spelen om meer bij je vader te zijn, miste je hem vaak? “Ja, maar niet heel bewust. Ik
was niet anders gewend, dan dat mijn vader veel weg was om op te treden. En als hij er was, had hij altijd alle aandacht voor mij. Ik kan me geen moment herinneren dat hij zei: ‘Nu even niet.’ Van mijn moeder ook niet trouwens. Ik kom uit een enorm warm nest en ben nog steeds erg close met mijn ouders.”
Je bent heel beschermd opgevoed, maar aan de andere kant had je op je dertiende een vriendje van eenentwintig en mocht je blowen van je ouders. Dat is toch behoorlijk vrij? “Oh maar mijn ouders schrok-
ken zich heus wel lam toen ik met die jongen thuiskwam. En het blowen vonden ze ook niet leuk. Maar zij voelden aan dat het toestaan bij mij beter werkte, dan het verbieden. Als iets mag, is het ook niet meer zo spannend. Achteraf vind ik zelf wel dat ik te vroeg was met seks. De eerste jaren deed ik het om erbij te horen, niet omdat ik het nou zo leuk vond. Maar ik heb daar geen trauma aan overgehouden. Ook omdat het met een jongen was, die echt dolverliefd was op mij. Hij maakte geen misbruik van me en dat zagen mijn ouders ook. Ik kwam laatst nog foto’s tegen waarop hij met kerst heel zoet bij ons aan tafel zit. Later kreeg ik een relatie met Thom Hofmann (acteur, red.), die twaalf jaar ouder is. Ook dat was oprechte liefde. Het lijkt allemaal nogal heftig, maar ik was toen best ouwelijk voor mijn leeftijd en het heeft me zeker niet beschadigd. Ik denk er juist met veel liefde aan terug. En blowen heb ik maar een paar keer gedaan en toen vond ik er alweer niks meer aan.”
INTERVIEW
Met Amy Winehouse, die je aanhaalt in je boek, is het slecht afgelopen. Zou dat jou kunnen zijn overkomen? “Ik had wel een fout
vriendje kunnen tegenkomen, want ik liet me snel inpalmen. Maar iedereen die dichtbij mij kwam, kreeg mijn ouders erbij. En je moet wel van heel goede huize komen om twee intelligente mensen om de tuin te leiden. Ze waren vrijwel altijd in buurt en bij elk optreden. Ik heb misschien één keer een vriendje gehad die niet goed met mijn ouders om kon gaan. De rest komt nog altijd bij hen over de vloer. Ik ben net gescheiden en mijn ex heeft kort geleden nog zijn verjaardag gevierd met mijn moeder. Dat vond ik voor mezelf nog een klein bruggetje te ver, haha, maar zo zijn mijn ouders dus.”
Aan de ene kant was je nog een kind, aan de andere kant stond je op het podium en leidde je een band. Heeft dat je gevormd?
“Ja dat denk ik wel. Toen ik jong was deed ik al heel volwassen dingen en nam ik allerlei beslissingen. Als dertienjarige vertelde ik ervaren muzikanten doodleuk dat ze een bepaald nummer anders moesten spelen. Ik
“Achteraf vind ik zelf wel dat ik te vroeg was met seks. Maar ik heb daar geen trauma aan overgehouden”
snap niet dat ze dat van mij pikten, maar ik kwam ermee weg. Nu ben ik al vrij oud en doe ik soms best kinderachtige dingen. Ik ga nog regelmatig uit en kan enorm de slappe lach hebben. Misschien is er ergens toch iets scheef gegroeid in mijn ontwikkeling.” Maar dat je nog een ‘kinderlijke’ kant hebt, is ook wel weer leuk toch? “Ja, dat vind ik een zegen. Ik
wil gewoon nooit oud worden. Niet op een krampachtige manier in de zin dat ik geen rimpels mag hebben of alleen met jonge mensen wil omgaan. Maar ik wil niet blasé zijn of denken dat ik alles wel gezien heb. Ik voel me ook niet wijzer dan heel veel jonge mensen. Dat gezeur dat je respect moet hebben voor ouderen, ik heb er niets mee. Ik geloof dat je altijd geïnteresseerd moet blijven in wat de jongere generaties doen. En in mijn muziek wil ik me ook blijven vernieuwen. Mijn doel is om iedereen weg te blazen, ook jongeren. Niet omdat ik dan hoop dat ze mijn muziek gaan kopen of fan van mij worden, maar omdat ik ze wil laten kennismaken met verschillende muziekstijlen. Dat denken in formats, vind ik zo zonde. Het is vaak óf een DJ óf een bandje óf een singer-songwriter, terwijl het zoveel leuker is om dat allemaal te mixen. Dat wil ik ze laten ervaren.” Het zinnetje ‘Ik wil het niet, ik kan het niet, ga weg’, komt een aantal keer terug in je boek. Heb je last van faalangst? “Nee ik denk eerder dat ik
realistisch ben over mijn beperkingen. Ik kan niet zomaar even meespelen met heel goede muzikanten of binnen een week zestig liedjes uit mijn hoofd leren. Doordat ik dat besef, blijf ik ervoor werken en dat is alleen maar goed. Ik zie overal beren op de weg en dat houdt me scherp. Maar ik heb gelukkig nog nooit een paniekaanval gehad op het podium. Als het erop aan komt denk ik: ik doe het gewoon en als het vreselijk misgaat, leg ik dat later wel uit.” Is het lastig om als vrouw bandleider te zijn? “Ik vind het wel makkelijker geworden. Ik durf nu ook te zeggen dat ik het even niet weet, zonder dat ik meteen bang ben om mijn positie te verliezen. Heel af en toe zeg ik nog: ‘Jongens, ik ben wel de baas Present van
Paagman 51
Album Together, 2017
Voor de deur van het oude Bimhuis in haar favoriete Husky-honkbalpak.
Samen met haar vader Hans Dulfer.
INTERVIEW
hè?’, maar ik hoef niet meer zo vaak op mijn strepen te staan. Dat is heel fijn. Vrouwelijk leiderschap wordt tegenwoordig meer geaccepteerd. En toch hè? Er is echt wel een glazen plafond. Met mannen kan ik het daar niet goed over hebben, want het is een heikel onderwerp. Het is subtiel: je kunt als vrouw alle beslissingen nemen en daar luisteren ze
“Mijn grootste pijnpunt met Prince is, dat ik gewend ben om liefde te geven en dat hij die niet altijd wilde of kon ontvangen” naar. Maar bijvoorbeeld zeggen dat je ergens de beste in bent, dat pikken ze vaak niet. De beste vrouw, prima, maar de beste, no way. Voor de duidelijkheid: ik vind mezelf niet de beste saxofonist, dus ik zal dat ook niet zeggen. Maar er zijn honderdduizend mannen die zichzelf ongegeneerd op de borst slaan en dat vindt iedereen oké. Echt op alle fronten meedoen, duurt misschien nog even, veel mensen moeten daar nog aan wennen. We doen ons best om daar doorheen te breken, maar dat gaat nog generaties duren vrees ik.”
Je was net als Sheila E. protegé van Prince, maar besloot op een dag dat het wel mooi was geweest, schreef hem een briefje en ging naar huis. Heb je daar nooit spijt van gehad? “Nee
echt niet. Ik had heimwee naar huis en vooral haast. Ik ben ontzettend ongeduldig en had het gevoel dat ik mijn tijd zat te verdoen, terwijl ik thuis al een band had. Ik heb daarna nog jaren met hem gewerkt hoor. Hij was niet boos op me. Ik denk dat hij het ook wel interessant vond, zo’n jong meisje dat haar eigen weg koos.”
Had je het idee dat Prince eenzaam was? “Ja, maar het was volgens mij wel een zelfverkozen eenzaamheid. Ik speel nu even de amateurpsycholoog, maar ik denk dat het te maken heeft met dat hij geen warme jeugd heeft gehad. Hij had voor zichzelf besloten dat hij beter af was in z’n eentje. Toen ik hoorde dat hij alleen dood was gevonden, heb ik heus een traan gelaten. En toch was het zijn eigen keuze om alleen te zijn. Hij heeft relaties gehad met de liefste vrouwen door wie hij zich liet inspireren en daarna verliet hij ze weer. Dus zo schrijnend is het ook weer niet. Natuurlijk mis ik hem en vind ik dat hij veel te vroeg dood is gegaan. Mijn grootste pijnpunt met hem is, dat ik gewend ben om liefde te geven en dat hij die niet altijd wilde of kon ontvangen. Hij vertrouwde uiteindelijk bijna niemand, omdat hij niet kon geloven dat sommige mensen geen bijbedoelingen hadden, geen agenda. Dat is tragisch. Aan de andere kant: als hij een heel gezellige vent was geweest, had hij vast niet zo creatief kunnen zijn.” Was je nooit star-struck door al die beroemdheden? “Dat was ik wel, maar dat liet ik niet merken.
Ik deed net alsof ik het allemaal heel normaal vond. Ik heb zelfs een keer gehad dat Justin Timberlake naar me toe kwam na een optreden met Prince. ‘You were amazing’, zei hij. Toen antwoordde ik heel cool: ‘Oh thanks’ en liep door. Stom, stom, stom, want ik vind hem heel goed en had graag een praatje met hem gemaakt.”
Je vindt het moeilijk om te laveren tussen je mannelijke en vrouwelijke eigenschappen, wat bedoel je daarmee? “Ik zit letterlijk vaak als Present van
Paagman 53
INTERVIEW
een man met mijn benen uit elkaar. Ik probeer wel een dame te zijn, maar soms lukt het niet. En ik loop graag voorop, dat vond mijn ex altijd heel irritant. ‘Kom gewoon naast me lopen’, zei hij dan. Weet je, aan de ene kant worden mannelijke eigenschappen juist gewaardeerd. Als ik iets oplos of heel goed speel, krijg ik complimenten. Aan de andere kant merk ik dat mannen het niet zo prettig vinden als ik de hele dag het voortouw neem. Dat snap ik, maar het omschakelen is soms zo moeilijk. Ik denk dat Nederlandse vrouwen daar wel vaker een handje van hebben. Voor mannen is dat misschien wat beledigend. Mannen verlangen ernaar dat je af en toe naar ze kijkt alsof ze het
“Waar ik het bangst voor was, is gebeurd en ik sta nog overeind”
achtste wereldwonder zijn. Ze moeten het gevoel hebben dat je ze ook echt nodig hebt. Italiaanse vrouwen zijn daar bijvoorbeeld heel goed in, maar wij vergeten dat wel eens.” Je vertelde eerder dat je bent gescheiden, was dat zijn beslissing of de jouwe? “De zijne. Dat
mijn huwelijk zo snel stuk zou gaan, zag ik niet helemaal aankomen. Ik heb er ook nog een tijd voor gevochten, maar als de ander niet meer wil is het zinloos. Dat deed pijn. Maar aan de andere kant kan ik nu ook denken: waar ik het bangst voor was, is gebeurd en ik sta nog overeind. Ik wil er niet luchtig over doen, maar het moet ook niet zo zijn dat je leven voorbij is als je relatie uitgaat. Dat kan niet. Ik vind dat je altijd moet zorgen dat je een eigen leven hebt, naast je relatie. Dat je leuk werk hebt, je eigen geld verdient en vrienden hebt waar je op kunt terugvallen. Anders maak je jezelf te kwetsbaar. Maar de balans tussen elkaar nodig hebben en onafhankelijk zijn, blijft lastig. Dat is best een worsteling.” Vroeger viel je op oudere en nu juist op jongere mannen. Waarom is dat denk je? “Mijn laatste
twee mannen zijn inderdaad een stuk jonger. Maar ik zou ook verliefd kunnen worden op een man van zestig. Het gaat om de twinkeling in iemands ogen, dat jongensachtige. Ik zou nooit op een meneer kunnen vallen.”
Je schrijft dat je ergens ook wel verlangde naar een burgerlijk leven, vind je het jammer dat je dat niet hebt? “Ik heb dat gehad in mijn jeugd,
Sax, Candy & Rock-‘n-Roll, Candy Dulfer € 21,50 Candy heeft ook een nieuw album waarop ze terugkeert naar haar funky roots: Together €16,99 54 Present van
Paagman
dat was mijn kader. Eigenlijk wilde ik zoals mijn moeder en mijn vader tegelijk zijn. Haar warmte en huiselijkheid, zijn drive en uitbundigheid. Maar dat kan niet, want het zijn twee mensen. Ik moest kiezen en ben toch meer muzikant dan iets anders. Soms voel ik me er een beetje weemoedig over. Aan de andere kant verheug ik me ook op ouder worden zonder kinderen. Het geeft vrijheid. Ik kan zo een jaar in Portugal wonen, ik noem maar wat. Als ik me er verdrietig over voel, dan is dat even zo. Dat laat ik gewoon toe. Ik heb niet alles in de hand, maar ik heb wel het gevoel dat ik de architect van mijn eigen leven ben. Dat maakt mij heel gelukkig.”
Met Herman Brood spelen in De Kroeg op de Lijnbaansgracht (1981).
Samen met moeder Inge in Frankrijk (1972).
OVER CANDY
Candy Dulfer (1969) staat al sinds haar 11e op het podium. Ze speelde met Prince en scoorde een dikke hit (Lily was here) met Dave Stewart. Naast haar solocarrière is ze onderdeel van de Ladies of Soul. Present van
Paagman 55
Een krabbel wordt vanzelf poëzie met deze chique vulpen die zich aan elke schrijfstijl aanpast. Parker
Ingenuity Large Black Rubber & Metal GT 5th Pen € 229,-
Spot
Het verhaal achter alle 365 songs van ‘s werelds grootste Rock-’n-Roll-band.
Rolling Stones Compleet, Philippe Margotin € 49,95
LIGHT
Over de dreiging van ‘Big Tech’ en de automatisering en homogenisering van de wereld. Ontzielde
Fijn om te hebben, leuk om te geven.
wereld, Franklin Foer € 22,99
DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL
Een kijkje in de wereld van Rob Jansen, een van de meest vooraanstaande voetbalmakelaars in Europa. Deal,
Michel van Egmond € 19,99
Mysterieuze roman over een politiezaak in de Schilderswijk, waar religie een belangrijke rol speelt. Schilderswijk,
Martin Schouten € 12,50
Het 6e album van de voormalig country-zangeres staat weer vol popsongs.
Reputation, Taylor Swift (CD) € 19,99 56 Present van
Paagman
Alle hits van 2017 verzameld.
538 Hitzone Best of 2017 (CD) € 19,99
Een bundel van verhalen over de sfeer, demonstraties en spanningen in Amerika rondom de verkiezing van Trump. Bloedbad
Amerika, Dave Eggers € 17,50
SHOPPING
Tweede album van Boudewijn de Groot, Henny Vrienten en George Kooymans.
Nachtwerk, Vreemde Kostgangers (CD) € 17,99
Marmerlook bureauset waarvan geen uitvoering exact hetzelfde is.
Jalema Marble bureauset € 19,50 Een album vol persoonlijke en intieme liedjes. Verschijnt 17 november.
Thuis, Marco Borsato (CD) € 19,99
Alles wat elke taalpurist altijd al wilde weten over de Nederlandse taal.
Atlas van de Nederlandse taal, Mathilde Jansen € 39,99
Luxe notitieboek met een bladzijde van Bram Stokers Dracula-toneelstuk op de omslag. Paperblanks notitieboek
‘Bram Stoker, Dracula’ € 21,95 Een analyse van 2017 met de typische humor van ‘s lands bekendste vogelduo. Fokke &
Het hele jaar door de mooiste foto’s van over de hele wereld!
Sukke - Het afzien van 2017, Reid, Geleijnse & van Tol € 9,95
Precies 25 jaar geleden verscheen het iconische album, nu zijn de analoge tapes remastered op LP uitgebracht. Automatic
for the people - remastered, REM (LP) € 29,99
Kalender Beautiful worlds en Magic moments, beide € 13,95
Een limited edition LP met de beste nummers van de King of Pop en glow-inthe-dark-hoes.
Scream, Michael Jackson (LP) € 39,99 Present van
Paagman 57
Gratis sfeerlichtjes bij 2 velletjes Decemberzegels
OP=OP*
Vanaf 20 november verkrijgbaar bijj Paagman. g * Deze actie is geldig van 20 november t/m 6 januari 2018. De actievoorwaarden kunt u vinden op postnl.nl/kerst
BEELD: PRIVÉCOLLECTIE ARTHUR JAPIN.
COLUMN ARTHUR JAPIN
SINT NICOLA, KOLJA EN IK… Kerst met de Tsjaikovski’s in Rome, december 1879.
S
amen met hun dove pupil Kolja, hoofdpersoon van mijn nieuwe roman, logeerden de broers Pjotr en Modest vlakbij de Piazza Barberini. Modest beschrijft hun feestdagen in hun albergo in de Via di San Nicola da Tolentino. Mijn nieuwe boek Kolja is een historische roman. Het onderzoek dat daaraan voorafgaat zit vol bijzondere verrassingen. De eerder genoemde Via di San Nicola da Tolentino is er zo een. Het is een straat van niks, smal, onopvallend en zonder noemenswaardig belang voor een toerist. De kans dat iemand er terecht komt is al niet groot, de kans dat zo’n straatnaam in een roman belandt vrijwel nihil. Dat hij twee keer in een boek zou belanden, lijkt zo goed als uitgesloten. En toch… diezelfde straatnaam, die nu in Kolja staat, heb ik eerder gebruikt!
In mijn tweede roman De Droom van de Leeuw, logeren de ouders van Maxim, een van de Nederlandse acteurs die naar Rome reist in de hoop de beroemde filmregisseur Fellini te “DAT,” ZEI ZE ontmoeten, in precies ALTIJD, “WAS diezelfde straat. Dat HET MOMENT is niet toevallig. Mijn WAAROP WE ouders logeerden daar WISTEN DAT JIJ namelijk in de jaren vijftig. Hun weinige ERAAN KWAM”
gelukkige jaren. Ik heb er foto’s van. ‘Op een van die foto’s leunt mijn moeder’ (staat in De Droom van de Leeuw) ‘breed lachend uit het raam van Pensione Gasser in de Via San Nicola da Tolentino, vlak achter de Piazza Barberini. Triomfantelijk heft zij haar hand. In de ondergaande zon werpt die een lange schaduw op de Romeinse muur. Daar is te zien dat ze een reusachtige duim opsteekt. ‘Dat,’ zei ze altijd, ‘was het moment waarop we wisten dat jij eraan kwam.’’ Ik ben namelijk in de Via di San Nicola da Tolentino verwekt. Op dat vruchtbare adres ontstond ook Pjotr Tsjaikovski’s Italiaans Capriccio (Op. 45). Hij componeerde het die kerstmaand, gebruikmakend van straatgeluiden die binnendreven door de open ramen: ‘De roep van een schoffie dat gepofte kastanjes vent, het ritme van de schoenlappershamers, zelfs een melodieuze vloekpartij tussen twee wasvrouwen die hun goeie goed staan te spoelen in de fontein met de Triton; het Romeinse straatgewoel verwerken in een capriccio, dat wil hij, zoals Glinka deed met Spaanse volkswijsjes.’ Ik kan er niet naar luisteren zonder te denken aan de geluiden die mijn ouders hoorden in de winter van ’55. Twee winters, twee romans, eenzelfde straat in Rome; Nicolaas, Nicola, Nikolai (Kolja)… Liever dan aan toeval schrijf ik het toe aan de betovering die een wintermaand soms hebben kan. Tsjaikovski’s dove pupil Kolja probeert de waarheid over de onverwachte dood van de componist te achterhalen, maar zou misschien beter kunnen zwijgen. Kolja, Arthur Japin € 22,50 Present van
Paagman 59
TEKST: ESTHER PORDON. BEELD: ESTHER VAN DER WALLEN.
PERSOONLIJK BIJ PAAGMAN Wekelijks ziet Paagman honderden gezichten en iedereen heeft zo z’n eigen redenen voor een bezoek.
ROELOF SMITH (77)
uit Bern, Zwitserland “Ik ben zeer geinteresseerd in politiek, vooral uit ‘mijn tijd’. Mijn dochter woont in Scheveningen en omdat ik op bezoek ben, kan ik mooi even het boek Rechtse Provo over Harm van Riel, bestellen. Mijn oog viel ondertussen op Wilhelm II van Christopher Clark en daar ben ik even bij gaan zitten.”
MARIELOUISE WIJSMULLER (74) MET ROVER (10) EN VALEN-
TIJN (7) uit Den Haag “Mijn jongste
kleinzoon is vandaag jarig dus mocht hij een boek uitzoeken. En als vaste klant van Paagman, kom ik dan natuurlijk hier.” Valentijn: “Ik wil de boeken Een schat in het park en Op zoek naar de ring.” Marie-Louise: “Hij vindt lezen gelukkig heel leuk, dus vooruit, hij mag er twee!”
RONALD BOS (57) UIT NAALDWIJK EN IRIS EPPINK (64) uit
Tiel Ronald: “Ik werk in het Statenkwartier en gun mezelf iedere week een bezoek aan Paagman. De sfeer hier is zo fantastisch en ik kan mijn twee passies, literatuur en muziek, er perfect combineren. Vandaag ga ik voor een boek over Leonard Cohen.” Iris: “Als collega van Ronald werk ik af en toe hier in Den Haag en ga ik met hem mee naar Paagman. Zo fijn. Had ik maar zo’n winkel bij mij in de buurt.”
“IK GUN MEZELF IEDERE WEEK EEN BEZOEK”
MENSEN
FANY PRUIMBOOM (38) MET MARCELA (9), MARCO (8) EN MIQUEL (1)
uit Spanje, wonend in Den Haag “Woensdagmiddag gaan mijn oudste kinderen niet naar school, dus hebben we lekker geluncht bij het Kicking Horse Café. Ze hadden nog wat nieuwe spullen voor school nodig, dus mogen ze dat ook meteen uitzoeken.” Marcela: “Ik moet een nieuwe map, want mijn oude viel op de grond en toen ging iemand er op staan!”
CORNÉ VAN DOOREN (52)
uit Delft “Volgend jaar gaan we op reis naar Nieuw-Zeeland. Vijftien jaar geleden zijn we daar al eens geweest, maar toen hebben we het Zuidereiland niet gezien. Ik heb nog wat boekenbonnnen, dus wil ik vandaag een mooie reisgids uitzoeken.”
LIZ ALTMAIER (29) uit
Virginia, USA “Ik kom letterlijk net het vliegtuig uit met een enorme jetlag. Ik ben met een vriendin een paar dagen op vakantie in Den Haag en terwijl we hier door de straat liepen, besloten we bij Paagman op zoek te gaan naar souvenirs en cadeaus. Ik hoop een mooi kookboek met Nederlandse invloeden te vinden.” Present van
Paagman 61
FOTOGRAFIE: MICHIEL SPIJKERS
familie 64 Spelletjes spelen: gezellig ĂŠn leerzaam 69 Yvonne Keuls over haar liefde voor boeken 72 Formule 1-commentator Olav Mol over vaders op de racebaan
Present van
Paagman 63
SPELLETJES SPELEN
TEKST: JUDITH VAN ANKEREN. BEELD: ISTOCK.
Haard aan, kopje thee erbij en samen een spelletje doen. Gezellig toch? Ja, als kindlief de boel tenminste niet rood aangelopen door de kamer smijt. Hoe leer je ze omgaan met verliezen? En is het erg als je er zelf eigenlijk ook niet zo goed tegen kunt?
64 Present van
Paagman
Zullen we een
spelletje doen? ZO BLIJFT HET GEZELLIG
Present van
Paagman 65
“
“In de kerstvakantie doen we graag spelletjes,” vertelt Anouk (36). “Mijn zoontje Thijs van zes is alleen nogal een driftkopje. Als hij verliest gaat hij huilen en schopt hij een hele scène. Ik laat hem daarom maar altijd winnen. Toch vraag ik me af of dat wel goed is, hij moet toch leren dat verliezen ook bij het leven hoort?” Ja, maar niet te vroeg, vindt Tischa Neve, kinderpsycholoog, opvoedkundige en speltherapeut. “Voor kinderen tot een jaar of vijf is verliezen te moeilijk. Ze zijn heel erg op zichzelf en hun eigen belevingswereld gericht en kunnen zich nog niet
“Spelletjes moeten tot een jaar of 5 in dienst staan van het kind”
VERLIEZEN DOET LETTERLIJK PIJN
Hersenwetenschapper Maarten van Boksem toonde aan dat verliezen vergelijkbaar is met fysieke pijn. In een experiment beschreven in Erasmus Magazine, liet hij zijn proefpersonen spelletjes doen, terwijl hij hun hersenactiviteit bestudeerde. Bij de verliezer kwam die sterk overeen met iemand die zich zojuist pijn had gedaan. Een spelletje verliezen lijkt wat betreft neurologische stress dus op bijvoorbeeld hard een teen stoten. Het hersendeel dat actief wordt, speelt een rol bij de verwerking van beloning- en strafprikkels en spontane emotionele uitdrukkingen. Verliezen lijkt hiermee onderdeel van ons leerproces. Met behulp van straf en beloning, leren we namelijk betere keuzes maken. 66 Present van
Paagman
in een ander verplaatsen. Spelletjes moeten in die fase in dienst staan van het kind. Laat ze lekker vaker dan één keer met de dobbelsteen gooien of een extra kaart pakken. Het gaat in deze periode om het leerproces en het samen bezig zijn, niet om het netjes volgen van de regels.” Competitiedrang
Vanaf groep drie kun je dat meer loslaten. Want tja, als ze een spelletje doen met vriendjes of vriendinnetjes zullen ze ook niet altijd winnen. Tischa Neve: “Kijk wel altijd hoe je kind in z’n vel zit. Is hij moe of hongerig, dan is de kans op een woedeaanval of huilpartij groot wanneer hij verliest. Dan is een competitief spelletje doen meestal geen goed idee. Tenzij het een spelletjes is waar ze goed in zijn, zoals Memory of kwartetten. Winnen geeft namelijk juist een boost aan hun zelfvertrouwen. Dan zitten ze zo weer te stralen.” Het hangt ook van het kind af. Een driftkopje als Thijs zal meer moeite hebben met verliezen, dan een kind met een wat gelijkmatiger karakter. Tischa Neve: “Ik kan zelf ook niet zo goed tegen mijn verlies. Dat is niet erg, maar je moet je wel leren beheersen. Met het bordspel smijten is natuurlijk niet de bedoeling. Als mijn eigen kinderen dat doen, stop ik het spel direct. Maar ze mogen best even verdrietig of boos zijn als ze verliezen. Kinderen die slecht tegen hun verlies kunnen, hebben doorgaans een stevige competitiedrang en daar is op zich niets mis mee. Vaak doen ze namelijk ook hard hun best om te winnen, de beste te zijn. Een eigenschap waarmee ze het ver kunnen schoppen.”
SPELLETJES SPELEN
Kinderachtig of nuttig?
Ook vanuit evolutionair oogpunt is het niet zo gek dat veel mensen het lastig vinden om te verliezen. Een zeker fanatisme is nodig om te kunnen overleven. In de oertijd gingen jagers daardoor net even harder rennen en namen meer risico om toch die buffel te schieten. De emoties moeten alleen niet te hoog oplopen. Kinderen leren dit vanaf een jaar of vijf, vooral doordat ze negatieve reacties krijgen als ze ‘overdreven’ reageren. Tischa Neve: “Kinderen corrigeren elkaar meestal niet zo subtiel. Juist daarom is het goed om thuis spelletjes te doen. Met ouders in de buurt om ze te troosten
“Bij sommige spelletjes kan ik ontploffen als ik van het bord word geveegd” en duiding te geven. Het is vooral belangrijk om hun emoties te erkennen en ze te leren dat die erbij horen. Zeg niet: ‘Stel je niet zo aan, het is maar een spelletje’, maar toon begrip. En laat ook zien dat ze best trots mogen zijn als ze winnen, maar de ander niet hoeven uit te lachen. Zo leren ze om met gepaste emoties te reageren.” Sommige mensen leren dat echter nooit. Victor (42) is er zo eentje. “Ik ben enorm fanatiek, dus bij mij in het team zitten, is geen pretje. En bij spelletjes als Risk en Mens Erger Je Niet, kan ik ontploffen als ik van het bord word geveegd. Ik vind het heel kinderachtig van mezelf, maar
me inhouden lukt niet. Ik doe dus maar geen spelletjes meer.” Hoe iemand reageert, heeft naast met emotiecontrole, ook met mentale veerkracht en relativeringsvermogen te maken. De een heeft hier meer talent voor dan de ander, maar ook hier is een schone taak weggelegd voor opvoeders. Zij moeten laten zien dat inzet en plezier belangrijker zijn dan het resultaat. Victor: “Bij ons thuis was goed presteren heel belangrijk. Niet alleen op school, maar ook op het sportveld. Mijn vader kon echt boos worden als ik stond te prutsen op de tennisbaan. Ik denk wel dat ik mede daardoor zo’n beroerde verliezer ben.” Beetje vals spelen mag
Ook al hoort verliezen erbij, een beetje doseren kan geen kwaad. Niemand vindt het leuk om constant te verliezen. Bovendien is het bij sommige spelletjes meer slikken dan bij andere. Monopoly duurt voor kleinere kinderen vaak te lang (het record is zeventig dagen!). De Junior-versie is veel sneller afgelopen en voor jongere kinderen beter geschikt. Tischa Neve: “Uno is ook een lekker snel spel, waarbij het bovendien makkelijk is om af en toe expres te verliezen. Of ze een beetje vals te laten spelen. Mijn kinderen zijn al wat ouder, dus ik laat ze vaak met een grapje weten dat ik het heus wel door heb als ze de boel belazeren. En als ze echt steeds de regels veranderen in hun eigen voordeel, zeg ik er wat van. Ze moeten toch leren dat ze niet overal mee wegkomen.” Samen spelletjes doen is dus niet alleen gezellig, maar ook nuttig. Winnen is goed voor het zelfvertrouwen en door te verliezen komen ze er spelenderwijs achter dat tegenslag er ook bij hoort. Bovendien leren ze zo welk gedrag sociaal geaccepteerd is en wat niet door de beugel kan. Is dat net als bij Victor op volwassen leeftijd nog niet gelukt, dan is een boek lezen misschien een beter idee. Present van
Paagman 67
SHOPPING Doe een dier na (vanaf 3 jaar). Kan op drie manieren worden gespeeld en is daardoor leuk voor iedereen. € 14,99
Monopoly (Junior-versie vanaf 5 jaar). De klassieker waarmee spelers geld kunnen verdienen en aankopen kunnen doen. Er bestaan ook allerlei themaversies, zoals Monopoly Den Haag. € 49,95
De slimste mens ter wereld (vanaf 12 jaar). Wie is de slimste aan tafel? Ontdek het in 5 spannende rondes. € 32,99
Reis door de ruimte (vanaf 8 jaar). Ga met André Kuipers op jacht naar bijzondere objecten en verschijnselen in de ruimte. € 19,99
Fijne FAMILIE
SPELLETJES
Het Grote Dilemma op Dinsdag Spel (vanaf 12 jaar). Je moet kiezen: altijd bij een vreemde op schoot in het OV of uit de vuilnisbak eten. Zo leer je elkaar heel anders kennen! € 15,-
DE SPELLETJES OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL
Twister (vanaf 6 jaar). ‘Verplaats je linkerbeen naar de rode stip en je rechterarm naar de groene’. Lekker melig spel, waarbij je de kleintjes stiekem kunt laten winnen. € 22,95
Uno (vanaf 7, de Junior-versie vanaf 3 jaar). Lijkt op Pesten, maar dan met kaarten waarop de opdracht duidelijk staat aangegeven, bijvoorbeeld een beurt overslaan of vijf extra kaarten pakken. € 9,95
Mees Kees kwartet (vanaf 8 jaar). Leuk en leerzaam, dit kwartet met de meest fout gespelde woorden. € 8,95 68 Present van
Paagman
Woezel & Pip kwartet (vanaf 4 jaar). Lief kwartet voor de kleintjes.
€ 5,99
FOTOGRAFIE: MARK KOHN.
COLUMN YVONNE KEULS
ENNNN…??? In haar laatste levensjaren zat mijn Indische moeder – glashelder en erg nieuwsgierig – naast de telefoon te wachten op berichten van de buitenwereld.
A
ls de telefoon ging pakte ze de hoorn meteen op. Ze zei nooit haar naam, maar altijd dat ene woordje: ‘Ennnn…???’ Dat was haar toverwoord, een soort simsalabim en sesam open u. Mijn moeder kende het geheim van de eenvoud. Ze had niet veel lettergrepen nodig, één was voor haar voldoende om een hele wereld op te roepen: het simpele woordje ‘ennnn…???’, langgerekt, met nadruk uitgesproken en gevolgd door drie vraagtekens. ‘Ennnn…???’ Het betekende dat haar oor ‘geprepareerd’ was, dat berichten van de buitenwereld ontvangen konden worden, met graagte. Zo ongeveer heb ik dat van haar overgeërfd. Mijn leven lang heb ik op het puntje van mijn spreekwoordelijke stoel gezeten om de signalen van de buitenwereld – meestal in de vorm van boeken – op te vangen. Alles nam ik tot me, met de gretigheid die mijn moeder in het woord“MIJN MOEDER je ‘ennnn…???’ legde. Om het KENDE HET mij gemakkeGEHEIM VAN lijk te maken en DE EENVOUD” omdat ik al jaren
bijna dagelijks op de Frederik Hendriklaan te vinden ben, verhuisde ik mijn spreekwoordelijke stoel naar Paagman, waar ik inmiddels kind aan huis ben. Al jaren wordt elk nieuw boek van mij in hun winkel gepresenteerd. Vroeger werd zo’n evenement in goede banen geleid door toenmalig directeur Frank van Maarseveen, de man met het vlinderstrikje. Het kon niet uitblijven: wij werden in de loop der jaren vrienden. Ondertussen hebben Fabian en Nadine Paagman het stokje van hem overgenomen. Ze zijn jong en gedreven en zorgen er op geheel eigen wijze voor dat de boekpresentaties in hun winkel een feest zijn. Vanzelfsprekend zijn zij ook mijn vrienden geworden. Ik ben er trots op dat ik weer ben uitgenodigd om mijn nieuwste boek, Zoals ik jou ken, ken jij mij, in hun prachtige winkel te presenteren, op zondag 18 februari 2018. Dit boek is een ode aan Hella Haasse, die honderd jaar eerder werd geboren, maar ook een ode aan de bijzondere vriendschap tussen ons, die van 1965 tot aan haar dood in 2011 duurde. Ik hoop dat u allemaal komt, zondag 18 februari om 13.00 uur, al is het maar om mee te maken hoe Arjan Peters – recensent van de Volkskrant en interviewer – mij aan de tand voelt.
Het nieuwe boek van Yvonne Keuls beschrijft de vriendschap tussen Hella Haase en haarzelf. Zoals ik jou ken, ken jij mij, Yvonne Keuls € 20,- (verkrijgbaar vanaf 11 januari 2018). Present van
Paagman 69
Ik zal slagen! AFTER’S COOL HUISWERK & BIJLES
AFTER’S COOL biedt al achttien jaar huiswerkbegeleiding, bijles, remedial teaching, diagnostiek en trainingen aan in de randstad. Jaarlijks begeleiden ze honderden leerlingen.
TEKST: ESTHER PORDON. FOTOGRAFIE: GUNHILD ANG.
ADVERTORIAL
Jullie doen dit al achttien jaar. Welke ervaringen zijn jullie het meest bijgebleven?
Hoe ziet een dag bij AFTER’S COOL eruit?
“Leerlingen komen na schooltijd naar ons toe voor huiswerkbegeleiding en bijles. Op onze eigen vestigingen gedurende de hele middag en op onze schoollocaties direct na het laatste lesuur. Soms komen leerlingen eerder op de dag, als ze een tussenuur hebben bijvoorbeeld. Ook dat mag. De deur staat eigenlijk altijd open. De coördinatoren bereiden overdag al het middagprogramma voor, zodat elke leerling snel kan starten. Leerlingen leveren hun mobieltjes in en we spreken de dagplanning door. Daarna gaan ze aan de slag in kleine groepjes onder toeziend oog van een begeleider. Naast overhoren en uitleg, maken leerlingen ook samenvattingen op de computer en is er tussendoor tijd voor tosti’s en thee. De sfeer is bij ons huiselijk, maar zonder te veel afleiding.” Hoe brengen jullie de kerstvakantie door?
“De eerste week is het bij ons vakantie, maar in de tweede week geven we examentrainingen en bijlessen. Ook zijn er leerlingen die langskomen om zich in een rustige omgeving alvast voor te bereiden op de rest van het schooljaar.“
“Het mooie van ons werk is dat je heel nauw betrokken bent bij een kind en het gezin. Er zijn daarom veel bijzondere momenten, vooral rondom de examenperiode. Zo was er een gezin met vijf kinderen, waarvan we er vier jarenlang hebben begeleid. Afgelopen zomer deed de jongste eindexamen… Dat is dan wel even gek.“ Wat willen jullie de leerlingen bij AFTER’S COOL graag meegeven?
“Ons motto is ‘Ik zal slagen’ en dat toont precies aan waar wij in geloven: je kunt het! Ook al geloof je er zelf niet in of kom je niet verder, wij hebben vertrouwen in elke leerling. We proberen dat aan ieder kind mee te geven, door alles op een positieve manier te benaderen. Iedereen heeft wel eens iets of iemand nodig om op terug te vallen. Met de teams van AFTER’S COOL proberen wij die rol te vervullen.”
Wat is jullie goede voornemen voor 2018?
“Ons goede voornemen is eigenlijk ieder jaar hetzelfde: al onze leerlingen zo goed mogelijk helpen. Ieder kind heeft zijn eigen karakter en manier van leren, een persoonlijke aanpak is daarom essentieel om stappen vooruit te zetten. Een ander voornemen is om huiswerkbegeleiding toegankelijker te maken voor een grotere doelgroep. Dus ook voor kinderen van ouders met minder financiële middelen.”
Wie: Emmy van Rooyen & Thorwald Letzer Wat: Eigenaren AFTER’S COOL Waar: Vestigingen in Benoordenhout, Scheveningen, Jeugdopleiding ADO Den Haag, Maerlant-Lyceum, Wassenaar, Amsterdam, Rotterdam, Schiedam. Meer info: www.afterscool.nl Present van
Paagman 71
“ bijtanken”
FORMULE 1COMMENTATOR OLAV MOL:
Ik heb een fantastische baan, maar af en toe moet je even
Al 27 jaar vliegt Olav Mol (55) als Formule 1-commentator tussen maart en november de hele wereld over. Maar wat doet hij eigenlijk tijdens de winterstop? Hoe zien jouw wintermaanden eruit? “Na de laatste race van het
seizoen ben ik eigenlijk maar een maand thuis, want net na Kerstmis vlieg ik alweer naar Zuid-Amerika voor de Dakar-rally. Heel anders dan mijn Formule 1-werk, omdat ik in de Dakar zelf rijd, in een ondersteunende persauto. Echt een avontuur! Daarna heb ik nog ongeveer één maand voordat de eerste Formule 1-tests alweer beginnen. Ik zit dus niet drie maanden per jaar thuis achter mijn oren te krabben. Maar er zijn echt wel dagen waarop ik maar twee dingen doe: niks en helemaal niks. Dat vind ik best leuk en dat is ook
nodig. Ik heb een fantastische baan en een heel leuk leven, maar af en toe moet je een beetje bijtanken.” Waar kun jij het beste bijtanken? “Tot 2005 woon-
de ik met mijn gezin in Nederland. Maar op een gegeven moment was ik een beetje klaar met dat grauwe weer van oktober tot februari. Dus toen dacht ik: waarom ga ik niet op een wat lekkerder plekje wonen? Het mooie van mijn baan is dat het niet uitmaakt waar in Europa mijn huis staat, dus zijn we in 2005 naar Spanje verhuisd. Hier is het zeven maanden per jaar lente en vijf maanden hoogzomer. Een ander voordeel van hier wonen, is dat mijn dochter met haar man en drie zonen in het appartement beneden mij woont. Ik ben dus ook nog eens de rijkste opa ter wereld.
TEKST: ESTHER PORDON. BEELD: PAUL TOLENAAR.
Want als ik thuis ben, heb ik altijd mijn kleinkinderen om me heen. Dat vind ik echt supertof.” Hoe vieren jullie de feestdagen?
“Dat is wel veranderd sinds we in Spanje wonen. Als je in een warme omgeving woont, wordt kerst ineens een beetje gek. Bij die tijd hoort wat mij betreft sneeuw en kou, terwijl ik hier met de feestdagen wel eens de barbecue heb opgevlamd. Sowieso ben ik niet zo van het vieren van die dagen hoor. Sinterklaas vieren we wél, dat willen we mijn kleinzoons een beetje meegeven. Voor hen is
naar je werk. Er zijn een aantal vaders waar het natuurlijk iets anders ligt. Jos Verstappen is als oud-coureur echt een mentor voor Max. Maar wat de vader van Felipe Massa er bijvoorbeeld altijd doet, daar snap ik echt geen bal van. Die weet helemaal niks van racen. Bij voetbal gaat een vader toch ook niet mee naar de bank? Die zit misschien in het stadion, maar niet op de bank.”
“ALS JE IN EEN WARME OMGEVING WOONT, WORDT KERST INEENS EEN BEETJE GEK” Sinterklaas dus ook redelijk normaal, maar met hun vriendjes op school kunnen ze daar natuurlijk totaal niet over praten.” Je dochter woont bij jou in Spanje, maar je zoon in Nederland. Hoe beïnvloedt dat jullie band? “De band
met mijn zoon is precies zoals de band tussen mij en mijn vader is, en zoals het was tussen mijn vader en mijn opa: er is niet veel contact. Ik zou best willen dat het anders was, maar als iemand zijn eigen weg wilt gaan, dan is dat ook goed. Sowieso denk ik dat een vader-dochterband meer beschermend is en een vader-zoonband meer prestatiegericht. Daarom is er denk ik ook vaker wrijving tussen vaders en zonen.” Bij Formule 1-races zie je vaak de ‘vaders van’… “Ik vind het eigenlijk
heel raar om je vader mee te nemen
Beïnvloedt het een coureur als zijn vader zelf geracet heeft? “Als je
vader succesvol was, kan dat best wat hoge verwachtingen met zich meebrengen en tot op zekere hoogte voordelen. Maar uiteindelijk word je alleen wereldkampioen door heel hard te werken. Jacques Villeneuve en Damon Hill hadden beroemde vaders, maar waren ook echt grote talenten en werkten keihard. Bruno Senna (het neefje van Ayrton Senna, red.) daarentegen, koos er bewust voor om Senna als enige achternaam te handhaven. Hij kwam mede daardoor wel in de Formule 1, maar had niet het talent van zijn oom en dan red je het dus niet. Bij Max en Jos is het juist omgedraaid, daar is de zoon een groter talent dan zijn vader.”
INTERVIEW
CADEAUTIPS VAN OLAV “Aan deze ongeautoriseerde biografie van Bernie Ecclestone wilde hij zelf niet meewerken, maar hij gaf z’n omgeving wel toestemming de waarheid te spreken. Een prachtig boek dat vertelt hoe de Formule 1 tot stand is gekomen.” No Angel:
The Secret life of Bernie Ecclestone, Tom Bower € 17,95
“Eigenlijk vind ik het stom om mijn eigen boek als cadeautip te geven. Maar dit boek legt de sport van Formule 1 heel duidelijk uit, en dat scheelt mij weer een boel Twitter-vragen beantwoorden.” Zo werkt de
Formule 1, Olav Mol € 24,50
“Met alle hoogte- en dieptepunten van het afgelopen Formule 1-seizoen, afgewisseld met anekdotes van de dingen die we zelf op en rond de races meemaakten.” Het F1-Jaar
2017, Olav Mol € 15,(verkrijgbaar vanaf 12 december) Present van
Paagman 73
Kwaliteitspapier voor Picasso’s in de dop.
Da Capo Aquarelblok € 6,50
Goed voor uren zoekplezier! De populaire pastelmarkers van Stabilo in speciale mini-uitvoering.
Het Muizenhuis, Groot kijk-en zoekboek € 14,99
Stabilo Boss Mini Pastellove edition € 9,75
Groot& &
Leer je geliefde (nog) beter kennen met de vragen en opdrachten in dit boek.
You or me, Petra de Pauw € 15,-
Een rondreis door Amerika loopt helemaal uit de hand...
KLEIN
Het leven van een loser Flutvakantie (DVD) € 19,99 Een levende pop blijkt een inspiratie voor de echte-mensenwereld tijdens de 2e Wereldoorlog. De poppenmaker van
Mooie cadeaus voor lieve huisgenoten.
DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL
Krakau, Rachael Romero € 19,99
Avondje bingewatchen Kinderen op bed? Met deze DVD-boxen kom je voorlopig zelf nog niet aan slapen toe. • Homeland
seizoen 6 € 39,99 • Game of Thrones seizoen 7 € 39,99 • Inspector Banks seizoen 1 t/m 5 € 49,99 • Death in Paradise seizoen 1 t/m 6 € 64,99 • Scott & Bailey seizoen 1 t/m 5 € 24,99 • Vera seizoen 1 t/m 7 € 64,99 • Foyle´s War seizoen 1 t/m 8 € 59,99 • House of Cards seizoen 5 € 29,99 • Endeavour Morse seizoen 1 t/m 4 € 39,99
74 Present van
Paagman
Tien kleuren papier in één verpakking: om op te printen of mee te knutselen.
Fastprint Color v.a. € 5,95
DVD met 9 afleveringen vol winterse avonturen van Peppa Pig. Peppa
Pig Winterpret € 9,99
SHOPPING
Hartverwarmend winterverhaal voor kinderen. De kleine engel die geluk bracht,
Knuffelkonijn Richie is er nu in een nieuwe kleur!
Marianne Busser € 12,99
Happy Horse knuffelkonijn Richie ‘Lagoon’ € 14,95 Twaalf viltstiften in alle kleuren van de regenboog in een handige etui.
Een spannend verhaal met originele illustraties. De grot,
BIC Kids viltstiften ‘Rainbow case’ € 9,99
Ron Hodgson € 12,99
‘Elke strohalm is er één. Elke strohalm is van ons.’
Ik kan er
De ene helft van zijn tweeling heeft autisme, de andere een hersenbeschadiging. Vader Sander vertelt openhartig. Ik kan
Een spannende scifi-thriller over een virtualrealitygame. Warcross,
Marie Lu € 18,99
Sander Verheijen
net niet bij
Fijne pen met hip design en uitwisbare inkt. Verkrijgbaar in een links- en rechtshandige versie. Stabilo Rollerpen
er nét niet bij, Sander Verheijen € 17,99
24 afleveringen over de leukste meester van Nederland. Mees
Easyoriginal ‘Bessenroze’ € 8,50
Kees de Serie (DVD) € 21,99 Zachte pasteltinten én felle neonkleuren: alle markers die je nodig hebt bij elkaar. Stabilo
Boss Original Deskset € 18,95 Oneindig veel knutselinspiratie. Maak er wat
van!, Katja Enseling & Ruth Niehoff € 15,-
De perfecte all-in-one printers voor thuis, ZZP of MKB. Gebruik originele HPcartridges voor het beste resultaat. • HP
400 onmogelijke dilemma’s die om te gieren zijn.
Het dilemma op dinsdag Omdraaiboek € 14,99
Pagewide Pro 477dw € 575,- • HP Officejet 4657 € 98,50 • HP Deskjet 3635 € 49,95 Present van
Paagman 75
STATIONERY FROM BELGIUM WITH LOVE
GREENSLEEVES
TIME TO GET SERIOUS ABOUT YOUR STATIONERY Bij Papette zijn we rotsvast overtuigd van de kracht van pen en papier in een steeds digitaler tijdperk. Een snelle tweet of e-card zal nooit een prachtig geschreven verjaardagskaartje kunnen vervangen, de herinneringen in een oud, beduimeld dagboek... Wie zijn vingers over papier laat glijden, voelt herinneringen opborrelen. En wanneer inkt over een onbeschreven blad papier vloeit, komt het tot leven. Een lege batterij, een slechte wifiverbinding: het doet er niet langer toe. Papier blijft altijd trouw en loyaal. Het laat u nooit in de steek en vervaagt niet. Papier is onmisbaar, zelfs in 2018.
HOT & COPPER GOLD FEVER CARDS
KLEINOOD OM TE KOESTEREN Papette zorgt voor sprankelende communicatie dankzij een vindingrijke verzameling kwaliteits papierwaren. Papette brengt eigenzinnige en speelse wenskaarten, kleurrijke kadokaartjes, schriften, notitieboeken, planners, verrassende gift boxen en andere stationery. Ontdek PAPETTE bij Paagman!
GOLDEN YEARS
GIFT BOX
MAN’S GIFT BOX
FOR HER
STRATIER HOT & COPPPER CARDS
www.papette.be
MONA’S UNIQUE STATIONARY
-
-
FOTOGRAFIE: MICHIEL SPIJKERS
kunst & design 80 De surrealistische selfies van
Instagram-hit Annegien Schilling Fotoboeken om bij weg te dromen Shopping-tips voor kunstliefhebbers
86 94
Present van
Paagman 79
80 Present van
Paagman
TEKST: JUDITH VAN ANKEREN. BEELD: ANNEGIEN SCHILLING.
INTERVIEW
“Ik hou
helemaal niet van
aandacht” INSTAGRAM-HIT ANNEGIEN SCHILLING
Bij selfies denken we al snel aan ijdele pruillipfoto’s. Maar Annegien Schilling (17) verheft ze tot sprookjesachtige kunstwerkjes. Het leverde haar bijna 900.000 Instagram-volgers op, meerdere exposities én een boek waarin ze uitlegt hoe ze te werk gaat. Present van
Paagman 81
“Ik vond het heel tof om een boek te maken, juist omdat het totaal buiten mijn comfortzone ligt�
INTERVIEW Je staat altijd zelf op je foto’s, is daar een reden voor? “Het is vooral praktisch, want het komt best
vaak voor dat ik om één uur ’s nachts denk: shit, ik moet nog een foto maken. Dan kan ik moeilijk een vriendin bellen: ‘Hé kun je even langskomen en verf over je gezicht smeren voor mijn foto?’ Maar het gaat niet om mij, ik ben niet het onderwerp, dat is de boodschap die ik wil overbrengen. Ik vind alleen dat een mensbeeld meer diepgang aan een foto geeft.” Hoe voelt het om zoveel volgers te hebben? “Ik ben daar eigenlijk niet zo mee bezig. Ik probeer me daar in ieder geval niet door te laten leiden. Ik wil gewoon iets positiefs maken en delen. Als ik een foto post, krijg ik meestal binnen een uur vierhonderd reacties en daar probeer ik wel op te reageren. Maar alleen als het over mijn foto gaat. Als iemand me bijvoorbeeld uit vraagt, ga ik daar niet op in.” Heb je wel eens geen zin? “Ja heel vaak. Ik
at ze fotograaf wilde worden, wist Annegien al toen ze een klein meisje was. Op haar dertiende kreeg ze een iPod waarmee ze zichzelf leerde om foto’s te bewerken. “Ik had een paar appjes gevonden waarmee ik ging experimenteren en het resultaat postte ik op Instagram. Daar ben ik nooit meer mee gestopt, het zijn er inmiddels vijfhonderd.” Hoe kwam je op het idee om iets heel anders te doen met je foto’s?
“Ik hou heel erg van surrealisme, maar ben niet goed in tekenen, schilderen of schrijven. Door mijn foto’s te bewerken, heb ik daar toch een uitlaatklep voor gevonden. De eerste periode maakte ik wel vier foto’s per dag, nu twee per week. Omdat ik het op mijn telefoon doe, is het heel priegelig, een beetje als vingerverven.”
ervaar het ook best als een druk om twee keer per week iets te posten. Ik heb de laatste vier jaar geen vakantie gehad van Instagram. Ook tijdens een drukke examenweek moet ik posten. Mede daardoor ben ik het afgelopen jaar niet geslaagd. Het hoeft niet helemaal perfect te zijn, maar het moet wel gebeuren. Nou ja, het móet natuurlijk niet echt, maar het staat hoog op mijn prioriteitenlijstje. Wat dat betreft leg ik de lat best hoog voor mezelf.”
Ben je altijd tevreden met het resultaat? “Nee, als ik nu mijn eerste foto’s zie, denk ik: mijn God. Maar ik laat ze wel staan, want het laat mijn ontwikkeling zien. Ik hoop dat anderen daardoor ook de stap durven te nemen om zich creatief te uiten.” Waarom ging je van online naar papier? “Ik twij-
felde er eerst heel erg over hoor, Nederlands is mijn slechtste vak op school. Maar ik probeer voor mijn foto’s altijd uit mijn comfortzone te stappen. Ik ben eigenlijk heel verlegen, maar verzin regelmatig iets waarbij ik iets raars moet doen midden op straat. Als ik dat dan heb gedaan en het is heel vet geworden, dan geeft dat een extra kick omdat ik er iets voor moest overwinnen. Daarom vond ik het heel tof om een boek te maken, juist omdat Present van
Paagman 83
'Intelligent vermaak.' TROUW
‘Het boek is één grote mindfuck.’ HET PAROOL
‘Een hit onder jong én oud.’ NRC HANDELSBLAD
nu verkrijgbaar:
LIMITED EDITION
VIND D DE GOUDEN SPEELKAART EN WIN! Verspreid over heel Nederland zijn in deze limited edition van MINDF*CK 20 gouden speelkaarten verstopt. Vind jij er één? Dan win je exclusieve VIP-tickets voor een optreden van Victor Mids!
INTERVIEW dat totaal buiten mijn comfortzone ligt. En ik heb er zoveel van geleerd. Ik werk heel erg vanuit mijn intuïtie en nu moest ik het ineens onder woorden brengen. Daardoor heb ik mijn eigen proces beter leren kennen. Ik kwam erachter dat ik bij elke foto een soort zinnetje in mijn hoofd had, een gevoel. Nu ik dat weet, kan ik me daarvan losmaken en maak ik betere foto’s. Ik let meer op de details omdat ik me bewuster ben van welk verhaal ik wil vertellen.” Je woont nog thuis, snappen je ouders wat je doet? “Door mijn boek
iets meer, maar we hebben het er niet vaak over. Het staat eigenlijk los van mijn normale leven, waarin ik gewoon naar school ga en met vrienden afspreek. Op school weten ze het ook helemaal niet. Als mensen aan mij vragen of ik op social media zit, zeg ik nee. Ik hou niet zo van aandacht. Ik wil dat mensen mij leuk vinden om wie ik ben, niet om wat ik op Instagram doe. Mijn vriendinnen weten natuurlijk wel dat ik er veel mee bezig ben. Maar we kletsen meestal over heel andere dingen.”
Je krijgt regelmatig aanbiedingen om producten te promoten in je foto’s. Waarom ga je daar nooit op in? “Ik doe dit omdat ik het leuk
vind. Zodra het een soort advertentie wordt, verdwijnt voor mij de magie. Bovendien zie ik het als liegen tegen mijn volgers als ik er geld voor zou vangen. Ik denk ook dat het op langere termijn tegen je gaat werken als je dat wel doet. Mensen krijgen dat door en vinden je niet meer interessant als je puur voor de commercie gaat. Ik doe wel betaalde opdrachten, maar dan buiten Instagram om. Ik maak nu met een vriendin een fotoserie
“Als mensen op school vragen of ik op social media zit, zeg ik nee” over vluchtelingkinderen voor de United Nations. Zij maakt een realistisch portret van ze en daar verwerk ik hun droom in. Een van de kinderen wilde bijvoorbeeld heel graag een fiets, dus heb ik een beeld gemaakt waarin hij door de wolken fietst. Het is heel bijzonder om te doen, maar ook best heftig om al die verhalen te horen. Het zijn vaak jonge kinderen van een jaar of zes, zeven, die al veel hebben meegemaakt. Ik ben ook bezig met de nieuwe campagne van Samsung. Heel iets anders, maar ook leerzaam omdat ik hiervoor samenwerk met ervaren grafische ontwerpers.” Na het VWO wil je een opleiding doen voor grafische vormgeving, heb je dat eigenlijk wel nodig?
“Jazeker wel! Ik vind het juist heel belangrijk om een opleiding te doen. Ik ben blij dat ik die kans krijg. Mijn werk is nog niet goed genoeg, ik kan nog veel leren. Waar ik me vooral op verheug is om helemaal afgebroken te worden en weer opnieuw opgebouwd. Dat lijkt me helemaal top.”
In Imagine. Shoot. Create. legt Annegien Schilling uit hoe ze haar foto’s maakt. Met prachtige voorbeelden van haar werk. Imagine. Shoot. Create., Annegien Schilling € 20,Annegiens Instagram-account heet @fetching_tigerss Present van
Paagman 85
Beeld schoon
BEELD: JEROEN SWOLFS
Deze indrukwekkende fotoboeken voeren je mee naar verre oorden of laten je wegdromen bij de levens van hedendaagse iconen.
86 Present van
Paagman
FOTOBOEKEN
Streets of the World De Haagse fotograaf Jeroen Swolfs vertrok in 2009 voor een bijzondere reis; hij wilde het straatbeeld van alle landen van de wereld vastleggen. Het resultaat is te bewonderen in dit boek met 195 foto’s.
â‚Ź 39,99 Present van
Paagman 87
BEELD: ANNIE LEIBOVITZ
Annie Leibovitz Portretten 2005-2016 In dit nieuwe boek is het meest recente werk van Annie Leibovitz gebundeld. Als één van de belangrijkste fotografen van onze tijd, legde zij onder anderen Bruce Springsteen, Rihanna en Meryl Streep vast op haar unieke wijze. € 79,88 Present van
Paagman
BEELD: CARL DE KEYZER
FOTOBOEKEN
D.P.R. Korea - Grand Tour Noord-Korea gaf fotograaf Carl de Keyzer bijna onbeperkt toegang tot het land. In 42 dagen doorkruiste hij de ‘Democratic People’s Republic of Korea’ en fotografeerde bijna 200 plekken waarvan vele nooit eerder waren vastgelegd. € 49,99 Present van
Paagman 89
BEELD: LONELY PLANET
The Cities Book Naast de bekende reisgidsen, geeft Lonely Planet ook regelmatig prachtige fotoboeken uit, mĂŠt natuurlijk bijpassende informatie en reistips. Zoals deze, vol beelden van boeiende plekken in 200 verschillende steden. â‚Ź 44,95 90 Present van
Paagman
FOTOBOEKEN
BEELD: PETE SOUZA
Obama, een intiem portret Pete Souza was gedurende het presidentschap van Barack Obama de staffotograaf van het Witte Huis. Dit boek bevat een indrukwekkende selectie van zijn foto’s die de vele gezichten van Obama laten zien. € 34,99 Present van
Paagman 91
De donkere decembermaand vier je bij Het Nationale Theater. Er is van alles te doen voor jong en oud. Naast een warme programmering wordt de Koninklijke Schouwburg natuurlijk volledig in kerstsferen gebracht. Kerst vier je bij Het Nationale Theater!
DE REVISOR van Nikolaj Gogol regie Theu Boermans
De revisor is een scherpzinnige komedie over corruptie. Zou u de verleiding kunnen weerstaan als u de kans geboden wordt op snel geld? Tijdens de feestdagen schittert nagenoeg het hele ensemble van Het Nationale Theater nog één keer in deze klassieker van Gogol. Exclusief in de Koninklijke Schouwburg.
Vr 22 t/m do 28 dec
Pau
“
NRC HANDELSBLAD || DE REVISOR: “RE
NDEND ACTUEEL, VERNUFTIG EN GEESTIG.”
GEEF EEN VOORSTELLING CADEAU! Exclusief in de Koninklijke Schouwburg
hnt.nl
Het Nationale Theater PAUL VAN VLIET Alleen op Zondag
Wie Paul van Vliet in volle glorie op het toneel wil zien moet zich haasten, dit is de allerlaatste serie van zijn huidige one man show Alleen op zondag, exclusief in de Koninklijke Schouwburg! Samen met zijn pianist Klaas van Dijk brengt hij een selectie van het beste uit zijn repertoire, aangevuld met nieuwe teksten. De warme mix van milde humor en persoonlijk liedjes is zeldzaam geworden in onze tijd en wordt door een groot publiek omarmd.
Zo 3 dec en zo 10 dec kijk voor meer data op www.hnt.nl
Paul van Vliet brengt een selectie van het beste uit zijn repertoire, aangevuld met nieuwe t “Welterusten Kleine Beer weet volop te vertederen en ontroeren.”
Musicalworld
OR: “REGISSEUR THEU BOERMANS OP ZIJN BEST.” NOORDHOLLANDS DAGBLAD
WELTERUSTEN KLEINE BEER (4+) Theater Terra
Naar het wereldberoemde prentenboek Kleine Beer kan niet slapen. Hij is bang voor het donker. Grote Beer brengt steeds een groter lichtje naar Kleine Beer. Uiteindelijk neemt hij zelfs de maan voor hem mee en alle fonkelende sterren. Grote Beer, Kleine Beer en hun berengrot komen nu voor het eerst naar het theater. Na de voorstelling mag iedereen met Kleine Beer op de foto!
Leuk voor de kleintjes ||| Leuk voor de
Za 30 dec
Deze stormparaplu’s zijn niet kapot te krijgen en bovendien een plaatje om te zien. Senz Stormparaplu Automatic ‘Silver
Reflections’ en ‘Sparkling Dots’ € 59,90
Het verhaal achter het beroemdste horloge ooit. Rolex, Jens Høy
€ 25,-
Mooi ooi
Boeiende biografie over één van ‘s werelds grootste kunstenaars.
MAKERS
Leonardo Da Vinci, Walter Isaacson € 39,99
Kunst en design voor binnen en buiten. DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL
Train je kennis over de Hollandse kunst met dit speciale Memoryspel.
Hollandse Meesters Memoryspel € 15,Stijlvolle tablethouder met diefstalbeveiliging. Durable
Een kunstwerk en klok in één.
Tablethouder € 145,-
NeXtime Wandklok ‘Sun large’ € 159,Zo mooi dat je er bijna niet in durft te schrijven.
Papette MUS Notitieboekje ‘Hot copper’ A5 € 13,95
Wildlife-fotograaf Joachim Schmeisser legde de levens van wees-olifantjes vast. Elephants in heaven,
Joachim Schmeisser € 59,90
Limited edition designs geïnspireerd op de Londense architectuur. Verkrijgbaar in 4 uitvoeringen. Balpen Parker
Jotter London € 22,-
94 Present van
Paagman
SHOPPING
Voor iedere man wat wils (en het liefst gewoon alles).
Draagbare en oplaadbare lamp die je overal kunt ophangen. Fatboy
Ultimate toys for men, Michael Brunnbauer € 79,90
Bolleke ‘Industrial Green’ € 79,95
3 design papierklemmen in een dito verpakking.
Papette MUS Papierklem € 9,95 De 1000 vreemdste en meest curieuze plekken op de wereld om te bezoeken. Atlas Obscura,
Joshua Foer € 25,-
De klassieke zitzak voor ultieme ontspanning.
Fatboy Original ‘Stonewashed Silvergrey’ € 199,95
Lieve brillen- of beeldschermdoekjes.
Microvezeldoekje met vogelprint € 2,90
Lexon Flip Wekker € 40,Travel-uitvoering € 32,-
Meer dan 10 jaar werkte Onno Blom aan deze biografie van Jan Wolkers. Het
litteken van de dood, Onno Blom € 39,99
Door de wekker om te draaien zet je hem aan of uit.
Een Vermeer aan je schouder met deze waterbestendige, opvouwbare tas. In diverse prints verkrijgbaar.
De beste outdoor-avonturen op een rijtje. Lonely Planet’s
Loqi Museum Collectie ‘Johannes Vermeer’ € 11,95
Atlas of Adventure € 37,95
Hoe doen die Fransen dat? Nou zo dus. Met tips en talloze modefoto’s. La Parisienne Look
Floor fashion in helderblauw.
Dit multifunctionele glasmagneetbord is beschrijfbaar, magnetisch en dankzij de LED-verlichting ook een sfeerlamp.
Fatboy Non Flying Carpet ‘Juniper’ 180x140 € 149,95
Sigel Artverum glasmagneetbord ‘Natural Wood’ € 255,-
Book, Ines de la Fressange € 20,-
We can work it out
FOTOGRAFIE: MICHIEL SPIJKERS
food
98 De legende Ottolenghi + 3 recepten 108 Het betere winterkoken met de chef van Rijks 110 Tips voor een stressvrij kerstdiner van Yvette van Boven
Present van
Paagman 97
Ottolenghi HET ZOET VAN
In zijn nieuwe kookboek Sweet gaat Yotam Ottolenghi terug naar zijn roots. Met schandalig lekkere koekjes, cakes, taarten en desserts. Zo wordt kerst echt een feestje! e eerste maanden van zijn culinaire carrière stond Yotam Ottolenghi eiwit te kloppen. Eindeloos lang. Al dat schuimige eiwit verdween in de populaire vanillesoufflés van het chique Londense restaurant waar hij werkte. Na drie maanden wist hij precies hoe stevig het eiwit moest zijn voor de perfecte soufflé. Zelf denkt Ottolenghi dat het een goddelijk ingrijpen moet zijn geweest, want juist met de heilige drie-eenheid van eiwit, suiker en lucht, is zijn succesverhaal begonnen. Het waren namelijk de voetbalgrote meringues in de etalage van zijn eerste delicatessenwinkel in Notting Hill, die de klanten massaal naar binnen lokten. De recepten in Sweet zijn lang niet allemaal luchtig, maar goddelijk zijn ze zonder uitzondering. En op elk recept is de Ottolenghi-methode toegepast: versgemaakt, met liefde, enige flair, echte ingrediënten en heel veel aandacht voor detail. Eindeloze proefsessies
De recepten in Sweet bedacht Ottolenghi samen met de Australische Helen Goh. Ze kennen elkaar sinds 2006, toen Goh op de stoep van een van zijn winkels stond om haar dien-
TEKST: JUDITH VAN ANKEREN. BEELD: PEDEN + MUNK.
sten aan te bieden. Ottolenghi begreep eerst niet zo goed waarom ze een mooie carrière in het zonnige Melbourne vaarwel had gezegd voor een samenwerking met hem. Totdat hij erachter kwam wat ze deelden: ‘Het idee dat er geen bovengrens zit aan het aantal keren dat je een cake kunt bakken en ook niet aan hoelang je kunt nadenken over welke ingrediënten een taart volmaakt maken, en dat je over de kleinste details van chocolade-ijs of notenkrokant kunt debatteren alsof het lot van de hele wereld ervan afhangt, zonder ook maar een seconde te denken dat je misschien, heel misschien, een béétje overdrijft.’ Het was het begin van vele bak- en proefses“DAT JE OVER sies, met dit heerlijke boek als DE KLEINSTE resultaat. Overvloed is het toverwoord
DETAILS KUNT DEBATTEREN ALSOF HET LOT VAN DE HELE WERELD ERVAN AFHANGT”
Sweet is het zesde kookboek van Yotam Ottolenghi. Ottolenghi het kookboek, Plenty , Jeruzalem, Plenty more en Nopi, werden bestsellers. Ineens gebruiken mensen over de hele wereld kruiden waarvan ze vaak nog nooit hadden gehoord, en toveren ze met aubergine en granaatappels. Wat is het grote geheim achter zijn succes? Dat moet wel de explosie aan kleuren, geuren en smaken zijn, die zijn gerechten kenmerken. En de speciale glansrol voor groente. Niet als gezond moetje, maar omdat het lekker is. Gegrild, gestoofd, geroosterd of gekaramelliseerd, in gedurfde combinaties en met oosterse smaakmakers, zoals chilipeper,
koriander, salie, munt, dille, citroen, labneh en za’atar. Overvloed is het toverwoord en dat maakt groente op de Ottolenghi-manier nooit saai. Verbondenheid en samen delen
Wie dat niet wilt, hoeft vlees of vis zeker niet af te zweren. Ottolenghi is zelf geen vegetariër, maar vindt groente gewoonweg uitdagend, veelzijdig en lekker. Dat is misschien ook wel het fijne van zijn manier van koken: het is nooit opgelegd ‘vrij van iets’, zoals vlees, suiker, vet of gluten. Alleen als dat toevallig beter smaakt. Genieten van goed eten, daar gaat het om. En om verbondenheid en delen. ‘Eten brengt mensen samen’, zegt hij daarover. ‘Het is een van de weinige dingen die we met elkaar kunnen delen, zelfs als we ons aan verschillende zijden van een conflict bevinden.’ Samen met zijn zakenpartner Sami Tamimi geeft hij daarbij misschien wel het mooiste voorbeeld: Ottolenghi is een Israëlische Jood, Tamimi een Palestijnse moslim. Ze groeiden allebei op in Jeruzalem, maar ontmoetten elkaar pas in Londen. In het kookboek Jeruzalem vieren ze samen de gerechten uit hun geboortestad. Heerlijke geuren
OVER YOTAM
Yotam Ottolenghi (1968) werd geboren in Israël. Voor hij twintig jaar geleden neerstreek in Londen, woonde hij een tijdje in Amsterdam. Ottolenghi studeerde literatuur en filosofie, maar koken bleek zijn grote liefde. Hij heeft vier delicatessenwinkels en restaurant Nopi in Londen. Ook verzorgde hij onder andere het jubileumfeest van koningin Elizabeth en was hij afgelopen seizoen een van de juryleden van MasterChef Australia. Yotam Ottolenghi is getrouwd met Karl Allen. Samen hebben ze twee zoons, Max en Flynn.
WIE ZOET IS...
Kijk op de volgende pagina’s voor drie heerlijke recepten uit Sweet
Verbondenheid past natuurlijk prachtig bij de feestdagen, maar daarvoor hoef je niet per se het hele kerstdiner op z’n Ottolenghi’s te maken. Het nagerecht wordt sowieso een succes met een recept uit Sweet. En de taart bij de koffie, het speculaas op het sinterklaasfeest, de minicakejes bij de thee, de koekjes tussendoor, en…. Je zou er bijna een gang voor skippen. Het boek is bovendien de ideale remedie tegen winterdepressies. Restjes zoet beslag snoepen, terwijl het huis zich vult met heerlijke geuren, daar knapt iedereen van op! Present van
Paagman 99
GEVULDE
Speculaas
(VOOR 12 PERSONEN)
Het specerijenmengsel levert tweemaal de hoeveelheid die nodig is voor dit recept, maar je kunt het in een goed gesloten potje bewaren.
Specerijenmengsel 1 eetl. gemalen kaneel 1 theel. gemalen anijszaad ¾ theel. gemalen witte peper ¾ theel. gemberpoeder ½ theel. gemalen koriander 1 theel. gemalen kardemom ¼ theel. gemalen nootmuskaat ¼ theel. kruidnagelpoeder
Deeg 100 g zachte boter, plus 15 g gesmolten boter om te bestrijken 100 g donkerbruine basterdsuiker 1 eetl. volle melk, plus maximaal 1 eetl. extra als dat nodig is ½ theel. zuiveringszout 180 g bloem, plus extra om te bestuiven 1 /3 theel. zout
Amandelspijs 200 g hele blanke amandelen 150 g fijne kristalsuiker 1 groot ei fijne rasp van 1 kleine citroen (¾ theel.) plus 2 theel. citroensap 60 g gemengde gekonfijte citrusschil
1 Vermeng voor het specerijenmengsel alle ingrediënten in een kom en zet opzij tot gebruik. 2 Doe voor het deeg de boter in de kom van een standmixer met bisschopshaak. Voeg de suiker en de melk toe en klop alles op halfhoge snelheid glad. Zeef het zuiveringszout met circa 3½ theelepels specerijenmengsel, de bloem en het zout in een kom en schud dit alles bij de botermassa. Blijf kloppen tot het een zacht, plooibaar deeg is en voeg zo nodig nog een beetje melk toe. Stort het deeg op het werkvlak en kneed het kort. Leg het deeg verpakt in plasticfolie tot gebruik in de koelkast. 3 Doe voor de amandelspijs de amandelen in een keukenmachine en maal ze 30 seconden – ze moeten niet volledig fijn zijn. Voeg de suiker, het ei en het citroensap toe en mix nogmaals tot de amandelen fijner, maar nog steeds korrelig zijn. Voeg tot slot de citroenrasp en de gehakte schilletjes toe en mix alles door de pulseknop een of twee keer kort in te schakelen tot alles net is vermengd. De amandelspijs zal wat kleveriger zijn en zachter dan het deeg, maar moet wel zijn vorm behouden. Zet hem in een kommetje opzij, klaar voor gebruik. 4 Verhit de oven tot 170°C. 5 Rol het deeg op een vel bakpapier van 40 x 30 cm uit tot een rechthoek van 35 x 20 cm en krap ½ cm dik. Bestuif eventueel met wat bloem om te voorkomen dat het blijft plakken. 6 Leg het bakpapier met het uitgerolde deeg op een bakplaat en bestrijk het deeg gelijkmatig met wat gesmolten boter. Schep de amandelspijs als een worst van 6 cm breedte op het midden van het deeg. Bestrijk de amandelspijs met de overgebleven gesmolten boter en breng dan de linkerzijde van het deeg met behulp van het bakpapier over de vulling heen naar het midden. Doe dit ook met de rechterkant van het deeg (ook nu met het bakpapier) zodat beide deeglappen elkaar iets overlappen. Druk de naad zachtjes dicht en keer het gebak voorzichtig om zodat de naad onder ligt – een soort reuzen saucijzenbrood. Bestrijk het deeg gelijkmatig met het losgeklopte ei, schik de hele amandelen bovenop in het deeg – naar eigen idee – en bestrijk het geheel weer met ei. 7 Zet de bakplaat in de oven en bak de gevulde speculaas 30 minuten tot het deeg begint te kleuren en de amandelen goudbruin zijn. Het is geen probleem als het deeg iets uitloopt – dat is de bedoeling! Laat de speculaas op de bakplaat helemaal koud worden, snijd hem in 12 repen, elk van circa 2½ cm breed, en serveer ze.
Garnering 1 groot ei, losgeklopt, om te bestrijken 30 hele blanke amandelen
WIST-JE-DAT?
De recepten in Sweet zijn voorzien van nuttige tips en weetjes, er staat bijvoorbeeld bij hoe lang het baksel ongeveer houdbaar is. Maar het wordt waarschijnlijk een grotere uitdaging niet alles in één keer op te eten! 100 Present van
Paagman
WIE ZOET IS...
WEES NIET BANG DAT HET DEEG Z’N SAMENHANG VERLIEST, HET GAAT ZEKER LUKKEN!
ZET DE GLAZEN VOOR GEBRUIK EVEN IN DE VRIEZER
WIE ZOET IS...
KNICKERBOCKER
Glory
(VOOR 6 PERSONEN) Er blijft ongeveer 1/3 semifreddo over. Die kan een maand bewaard blijven in de vriezer.
Semifreddo 600 g frambozen, vers of diepgevroren en ontdooid 2 eetl. poedersuiker 200 ml slagroom 1 groot ei, plus 2 grote eidooiers 1 theel. citroensap 180 g fijne kristalsuiker ½ theel. zout
Gekonfijte pecannoten 1 eetl. ahornsiroop 1 eetl. glucosestroop 1 eetl. fijne kristalsuiker 120 g halve pecannoten 1 /8 theel. zeezout
Geklopte slagroom 300 ml slagroom 2 eetl. poedersuiker, gezeefd 1 theel. vanille-extract
Pruimen ca. 5 rode pruimen, ontpit, in blokjes van 3 cm (300 g)
1 Doe voor de semifreddo de frambozen in een keukenmachine en mix ze tot puree, haal deze door een fijne zeef op een kom om de pitjes eruit te halen. Dit moet misschien in porties; schraap de puree met een lange lepel door de zeef. Meet 260 ml puree af en zet opzij. Zeef de poedersuiker boven de overgebleven puree – het zal zo’n 100 ml zijn – en giet hem in een kan. Zet hem tot gebruik in de koelkast. 2 Doe de slagroom in de kom van een standmixer met garde. Klop tot er zachte pieken ontstaan en schep de room in een kom. Zet hem tot gebruik in de koelkast. 3 Giet een laag van 2 cm water in een middelgrote pan: er moet een kom op de pan worden gezet waarvan de bodem het water niet mag raken. Breng het water aan de kook en zet het vuur zo laag dat het nog net zachtjes borrelt. 4 Klop intussen het ei, de eidooiers, het citroensap, de suiker en het zout in de schoongemaakte kom van de standmixer door elkaar. Zet de kom op de pan met zachtjes kokend water en blijf 5 minuten voortdurend kloppen tot de suiker opgelost en het mengsel heel warm is. Zet de kom weer op de standmixer met garde en klop alles op halfhoge tot hoge snelheid tot het dik en afgekoeld is: het zal vrij snel dik zijn, maar het duurt wel circa 10 minuten of langer voor het koud is. Voeg de 260 ml frambozenpuree toe en klop alles op lage snelheid door elkaar. Schraap de wand van de kom schoon en blijf mixen tot alles goed is vermengd. Schep het ijsmengsel in een grote diepvriesdoos, dek de bovenkant af met plasticfolie en vries het minstens 12 uur in. 5 Verhit voor de gekonfijte pecannoten de oven tot 190°C. Bekleed een bakplaat (met een opstaande rand) met bakpapier en zet opzij. Doe de ahornsiroop, de glucose en de suiker in een kleine pan en zet hem op laag vuur. Roer rustig tot de suiker is gesmolten en voeg de noten en het zout toe. Roer zodat de noten met siroop omhuld zijn en stort ze op de beklede bakplaat. Zet de bakplaat 8 minuten in de oven tot de siroop rondom de noten borrelt. Haal de bakplaat weer uit de oven en zet opzij tot de noten zijn afgekoeld. Na het afkoelen moet de karamel goed krokant zijn; zet de bakplaat als dat niet het geval is nog een paar minuten terug. Breek de afgekoelde noten of hak ze in stukjes van grofweg ½ cm en zet opzij tot gebruik. 6 Doe voor de geklopte slagroom de slagroom in de schone kom van een standmixer met garde. Voeg de poedersuiker en de vanille toe en klop tot er zachte pieken ontstaan. Schep de slagroom in een kom of koelkastdoos en zet hem tot gebruik in de koelkast. 7 Haal om het gerecht af te maken de semifreddo 10 minuten voor het serveren uit de vriezer zodat hij zacht genoeg wordt om hem te scheppen. Haal de glazen uit de vriezer en verdeel de gehakte pruimen erover. Besprenkel met 1½ eetlepel gezoete frambozenpuree, voeg een eetlepel pecannoten toe en schep er een flinke lepel semifreddo bovenop. Besprenkel met de overgebleven saus – ½ eetlepel per glas – gevolgd door een kleine eetlepel noten en een paar flinke scheppen geklopte slagroom. Bestrooi tot slot nog eens met pecannoten en serveer direct. Present van
Paagman 103
NAPOLITAANSE
Pondscake
(VOOR 10 PERSONEN)
90 ml volle melk, op kamertemperatuur, plus 20 ml extra voor de cacaopasta 6 grote eieren, op kamertemperatuur 1 eetl. vanille-extract 200 g zelfrijzend bakmeel 100 g bloem, plus extra om te bestuiven ½ theel. zout 300 g fijne kristalsuiker 300 g boter, zacht maar niet olieachtig, in blokjes, plus extra om in te vetten 2 eetl. Dutch-processed cacaopoeder 1-2 druppels roze of een andere kleur voedingskleurstof (liefst gel of pasta)
Glazuur 45 ml volle melk, verwarmd 260 g poedersuiker, gezeefd 30 g zachte boter ½ theel. vanille-extract 1-2 druppels roze of een andere kleur voedingskleurstof (liefst gel of pasta)
1 Verhit de oven tot 180°C. Vet een tulbandvorm van 23 cm doorsnee in met boter en bestuif met bloem. 2 Doe voor de cake de melk met de eieren en het vanille-extract in een middelgrote kom en klop alles tot het net is vermengd. 3 Zeef het bakmeel, de bloem en het zout direct boven de kom van een standmixer met bisschopshaak, voeg de suiker toe en klop alles 30 seconden op lage snelheid. Voeg de boter en de helft van het eimengsel toe en blijf kloppen tot de droge ingrediënten zijn opgenomen. Verhoog de snelheid naar halfhoog en klop nog 1 minuut. Schraap de wand van de kom schoon en voeg geleidelijk al kloppend de rest van het eimengsel in twee porties toe; zorg dat de eerste portie is opgenomen voor je de rest erbij doet. Schraap de wand van de kom schoon en verdeel het beslag gelijkmatig over drie kleine kommen. 4 Verwarm de extra 20 ml melk in een kleine pan en giet hem in een kommetje, voeg de cacao toe. Roer tot het een dikke pasta is en schep deze door het beslag in een van de kommen. Zet opzij. Kleur de tweede kom beslag met de roze kleurstof, voeg een druppel of twee per keer toe, tot het de gewenste kleur heeft. Laat de derde kom beslag zoals hij is. 5 Schep de drie mengsels in zes afwisselende lagen in de voorbereide vorm, twee lagen van elke kleur, ga met een spies of een dun mes in zigzagvorm door het beslag zodat er een gemarmerd patroon ontstaat. Doe dat niet te lang, dan verdwijnt het marmereffect. 6 Bak de cake 40-45 minuten in de oven tot een in het midden van de cake gestoken spies er schoon uit komt. Haal de vorm uit de oven en zet hem 10 minuten opzij (de cake zal als hij uit de oven is gehaald geleidelijk loskomen van de rand van de vorm). De cake wordt tijdens het bakken in de oven vaak boller, als dit gebeurt en je liever een volmaakt vlakke cake hebt (de bovenkant is na het omkeren de onderkant), snijd er dan simpelweg een dun plakje af en keer de cake om op een rooster om hem koud te laten worden. 7 Roer voor het glazuur de warme melk en de poedersuiker in een kleine kom doorelkaar. Voeg de boter en de vanille toe en klop alles glad, voeg een of twee druppels roze voedingskleurstof toe (afhankelijk van hoe fel de kleur moet worden) en roer goed. Schep het glazuur over de afgekoelde cake zodat het ongelijkmatig langs de rand druipt. Laat het een paar minuten opstijven voor je de cake serveert.
Sweet, Yotam Ottolenghi en Helen Goh € 29,95 104 Present van
Paagman
WIE ZOET IS...
GA VOOR NATUREL WIT ROOMGLAZUUR ALS HET IETS MINDER ROZE MAG
MAMA KELLY
Haagse hotspot Sinds de opening in 2015 is Mama Kelly, waar kip & kreeft centraal staan, niet meer uit Den Haag weg te denken. Mede-eigenaar en bedenker van het concept is Rein Rambaldo.
TEKST: ESTHER PORDON. FOTOGRAFIE: JILL STREEFLAND FOTOGRAFIE, GILLIAN VAN TWIST (PICTURESBIJGILLIAN).
ADVERTORIAL
Welke hoogtepunten beleefden jullie de afgelopen 2,5 jaar?
Hoe ziet een gemiddelde dag er bij jullie uit?
“De lunch is altijd erg druk. En bij Mama Kelly doen we dingen graag anders dan de meeste restaurants, dus bij ons geen uitsmijter en tosti’s op de kaart, maar juist niet-doorsnee gerechten. We zien dat gasten tussen de middag steeds vaker voor warme gerechten gaan. Na de lunch gaan we door met de borrel, die ook altijd goed bezocht wordt. Toch is het diner waar het allemaal om draait bij Mama Kelly. We hebben drie gedeeltes: de ketelzaal, de brasserie en de bar area. Alles zit zeven dagen per week vol.” En met de feestdagen?
“We pakken altijd flink uit met kerstbomen, veel sfeerelementen en het hele restaurant in kerstthema. Kerstavond vieren we met een groot feest: Klup Kelly. Eerste Kerstdag zijn we gesloten, maar Tweede Kerstdag openen we voor het diner. Gewoon á la carte, want ik geloof niet in menuutjes. Ook nodigen we in deze periode altijd een aantal mensen uit die om welke reden dan ook een zorgeloze avond verdienen. Mensen die tegenslagen hebben gekend, gezinnen die nooit uiteten gaan omdat ze het simpelweg niet kunnen betalen. Dat noemen we MaMa Cares en het is onze manier om net als een echte mama liefde te geven.”
“In 2015 werden we verkozen tot beste Bar/Restaurant van Nederland! Meestal gaat die prijs naar een Amsterdamse zaak en het voelt wel lekker dat we die naar Den Haag hebben gehaald. Maar het allermooiste was dat Mark Rutte hier kwam om een verdrag te ondertekenen omtrent de flexibelere inzet van industrieterreinen. We waren toen pas een paar maanden open. Heel mooi dat ze ons daarvoor kozen.”
Wat hoop je dat mensen onthouden als ze bij Mama Kelly zijn geweest?
“We streven er altijd naar om de kwaliteit van het product én het personeel hoog te houden. Daarom ontvangen we graag recensies van onze gasten. Ik hoop dat iedereen hier een leuke avond heeft en er de volgende dag over vertelt op kantoor. Tot slot vind ik ook de ontwikkeling van ons personeel heel belangrijk. Ik hoop dat ze bij ons echt wat leren waar ze in de toekomst wat aan hebben.”
En wat staat er op de planning voor het nieuwe jaar?
“We zijn bezig met plannen voor Mama’s Kantine. Een soort luxe schuur, een beetje strandtent-achtig, achter Mama Kelly Den Haag, speciaal af te huren voor events.”
Naam: Rein Rambaldo Is: mede-eigenaar Mama Kelly en De Horeca Fabriek Waar: Mama Kelly is gevestigd op de Saturnusstaat 100 in Den Haag Meer info: www.mamakelly.nl Present van
Paagman 107
RECEPT JORIS BIJDENDIJK
FOTOGRAFIE: RENE MESMAN. STYLING: HANNA VAN DEN BOS.
GROENTE IN DE HOOFDROL Geen pompeus vlees, maar groente als hoofdgerecht tijdens het kerstdiner. Dat kan prima volgens de chef-kok van Rijks, Joris Bijdendijk.
I
k raad iedereen aan om met kerst niet (alleen maar) naar een restaurant te gaan, maar juist zelf de handen uit de mouwen te steken. Het hoeft echt niet pompeus met grote stukken (wild) vlees. Je kunt ook heerlijke groentegerechten maken. Probeer bijvoorbeeld dit recept voor knolselderij van het spit, uit mijn boek. Echt een signatuurgerecht, waarin een nederige groente de hoofdrol krijgt en wordt bereid alsof het gebraad is. Door de garing wordt de knolselderij zoeter. De karamel die ontstaat aan de buitenkant van deze groente is verslavend!
KNOLSELDERIJ VAN ’T SPIT • 1 knolselderij • 50 g roomboter Was de knolselderij goed, zodat er geen aarde meer aan zit, en kook ’m in een pan gezouten water in 90 minuten zachtjes gaar. Rijg de knolselderij aan het spit en rooster ’m in één à twee uur goudbruin. Of bak de knolselderij in een oven op 170°C in dezelfde tijd goudbruin. Begiet de knol bij beide methodes elke 10 minuten met gesmolten roomboter.
MET OESTERCRÈME VAN WILDE WADDENZEEOESTER • 10 wilde Waddenzeeoesters • 20 g puree van gekonfijte knoflook • 200 ml zonnebloemolie • 1 limoen, voor rasp en sap Open de oesters en bewaar het 108 Present van
Paagman
oestervocht. Doe de knoflookpuree, limoensap en -rasp samen met de oesters in een blender. Voeg al draaiend druppelsgewijs de olie toe, tot een mayonaiseachtige crème ontstaat. Als de crème te dik is, kan wat oestervocht toegevoegd worden. Doe de crème in een spuitzak en bewaar koel.
EN CHINATASAUS • 7 sjalotten • 1 teen knoflook • ½ el gerookte paprikapoeder (chinata) • 350 ml eendenjus • 350 ml Sambai-azijn Snij de sjalotten in zeer dunne reepjes. Stoof de sjalotten en knoflook net zo lang tot ze zacht worden en mooi karamelliseren. Doe de paprikapoeder erbij en fruit mee. Blus af met de eendenjus en voeg
vervolgens de Sambai toe. Laat even intrekken. Na 30 minuten zeef je de sjalotten eruit.
BRENG HET SAMEN Neem een rammenas, snijd hem in dunne plakjes en leg deze 5 minuten op ijswater. Portioneer de geroosterde knolselderij in gelijke stukken. Spuit de oestercrème erop en leg de plakjes rammenas erop. Schep 2 el chinatasaus in een bord en leg de knolselderij erin.
Bijdendijk, Joris Bijdendijk € 39,99
SHOPPING
Hoe zit het nou echt met sportvoeding? Pascale Naessens leert je alles over natuurlijk eten én koken.
Eet als een atleet, Sarai Pannekoek € 23,50
De titel zegt eigenlijk al genoeg... Het
Simpele recepten voor thuis met nét dat beetje extra dat het bijzonder maakt. Just cook it,
enige echte mannen kookboek € 29,95
Sergio Herman € 29,99
Puur Pascale 2 € 29,99 De klassieke Moleskine speciaal voor het verzamelen van al je favoriete recepten.
Moleskine Passion Journal Recipe € 19,90
Dé gids voor wijnliefhebbers, met alle nieuwe wijnen en tips van wijnschrijver Harold Hamersma.
Lees
Hiermee kan iedereen koken als een chef!
5 Ingrediënten, Jamie Oliver € 29,99
VOER Smakelijk kerstcadeau: een mooi kookboek om hobbykoks bij te staan in de keuken.
De Grote Hamersma 2018 € 24,95
52 eenvoudige recepten met vis uit onze eigen Noordzee. Zot van de
De 300 beste recepten uit de Italiaanse keuken.
Eataly € 45,-
DE BOEKEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL
Traditionele Spaanse gerechten met minder suiker en meer groenten dan gebruikelijk, maar zeker net zo lekker.
Noordzee, Jean Sur Mer € 24,99
¡Sabor Sabor!, Sandra Alvarez € 24,99 Lekker en bijzonder hoeft niet ingewikkeld te zijn. Heerlijk
Heerlijk gekruide feestgerechten uit het Midden-Oosten.
Simpel, Janneke Philippi € 24,95
Feasts, Sabrina Ghayour € 24,95
Alles over wild: van verhalen over de jacht tot recepten. Het Wildkook-
boek, Jacques Hermus € 24,95 Present van
Paagman 109
5
TIPS VOOR EEN STRESSVRIJ KERSTDINER Het kerstdiner zorgt vaak voor heel wat stress. In haar nieuwe boek Home Sweet Home Xmas deelt Yvette van Boven recepten én handige tips voor een ontspannen en heerlijk feestmaal.
1 2
Bedenk het menu al vroeg
“Begin echt ruim van tevoren zodat je in alle rust het menu kunt bepalen. Dan kun je ook op tijd alle ingrediënten bestellen die lastig te krijgen zijn. Je maakt het jezelf makkelijker door een thema te kiezen voor het diner, bijvoorbeeld Italiaans of Frans. Of gewoon lekker Hollands. Dat geeft je een kader voor de gerechten.” Stem gerechten op elkaar af
“Inventariseer eerst of er gasten komen die geen vis en/of vlees eten. Het is het makkelijkst om gerechten te maken die iedereen kan eten. Probeer verder te variëren in structuur: bijvoorbeeld eerst een salade en dan soep. Zo wissel je meteen ook warm en koud af. Let er ook op dat je niet te vaak dezelfde ingrediënten gebruikt in verschillende gerechten. Een knolselderij-crèmesoep vooraf en daarna knolselderijfriet bij het hoofdgerecht is wat te veel van het goede.” 110 Present van
Paagman
3 4
Maak lijstjes
“Aan de hand van je gerechten en bijpassende wijnen maak je to-dolijstjes en een planning. Neem hier ook de timing van boodschappen en bestellingen in mee. Als je deze lijstjes stap voor stap afwerkt, moet het goedkomen!” Voorbereiding is alles
“Niks zo ongezellig als de hele dag in de keuken staan, terwijl je gasten het gezellig hebben in de woonkamer. Probeer dus al zoveel mogelijk voor te bereiden. Je zult er wel een dagje voor in de keuken moeten staan, maar dat is toch juist leuk? Je kunt ook vragen of iemand je komt helpen of dat je gasten allemaal een gerecht of gang meenemen.”
5
Keukenwekker op tafel
“Hang op de dag zelf het menu op in de keuken zodat je niks vergeet. Tijdens het diner kun je best de kookwekker mee aan tafel nemen. Zo “DEZE KERSTverpietert de boel PORCHETTA KAN niet en weet je precies hoe lang je nog GEWOON NIET MISLUKKEN!” hebt.”
TEKST: YVETTE VAN BOVEN. FOTOGRAFIE: OOF VERSCHUREN.
KERSTDINER
KERSTPORCHETTA NODIG • zeker 2 kilo buikspek, zonder zwoerd • zout en sechuan- of zwarte peper, fijngestampt in de vijzel
VOOR DE VULLING • 30 gram grof zeezout, plus wat extra • 3 eetl. sechuan- of zwarte peper, fijngestampt in de vijzel • grote bos bladpeterselie (ca. 50 gram), grof gehakt • bos tijm (ca. 25 gram), fijngehakt • 6 takken rozemarijn, naaldjes fijngehakt • geraspte schil van 2 sinaasappels en 1 citroen • zaadjes uit 6-8 kardemompeulen, uit de vijzel • 6 kleine tenen knoflook, fijngehakt • ca. 80 gram hazelnoten, kort geroosterd in een koekenpan, grof gehakt • 3 eetl. olijfolie
EXTRA NODIG • keukentouw: in 8 stukken van zo’n 30 cm lang geknipt
VOORBEREIDEN Leg het stuk vlees met de huid naar boven. Kerf met een scherp mes de vetlaag in: maak lange ondiepe sneden op ongeveer acht millimeter van elkaar. Draai het stuk om. Bestrooi het met zout en wat sechuanpeper. Meng alle ingrediënten voor de vulling en verdeel dat over het vlees. Rol het vlees strak op en bind het goed dicht met de touwtjes. Begin in het midden en bind de uiteinden af. Vul dan de rest van de ruimte op. Wrijf de rollade aan de buitenkant ook in met wat zout en sechuanpeper. Zet koud weg tot gebruik. Dit kan een dag of wat van tevoren, dan marineert het vlees lekker.
BEREIDEN Verwarm de oven voor tot 230°C. Haal het vlees zeker een uur van tevoren uit de koelkast om op kamertemperatuur te komen. Druppel wat olijfolie in een braadslee en leg de rollade erin. Rooster het vlees twintig minuten in de oven, verlaag de oventemperatuur naar 150°C en dek de rollade goed af met aluminiumfolie. Bak hem nog tweeënhalf uur. Verwijder het folie en bedruip het vlees met de jus uit de braadslee. Bak het nog ongeveer vijftien minuten, zodat de korst mooi bruin wordt. Haal de porchetta uit de braadslee en laat het vlees vijftien minuten rusten.
Yvette’s kerstdiner “Elk jaar koken wij met de familie het hoofdgerecht op de BBQ buiten in de tuin. Verder maakt iedereen een gang. We beginnen al vroeg in de middag met drankjes en samen koken. Met volle buikjes, een lekker warm vest aan en een borrel rond een vuurtje in de tuin eindigen we de avond. Zo vind ik Kerstmis het leukst!” Home Sweet Home Xmas,
Yvette van Boven € 29,95
Present van
Paagman 111
PRIVILEGES DIE U VERDIENT
PROFITEER DIRECT VAN PRIVILEGE-VOORDEEL VRAAG DE PAS AAN!
Met het privilege-programma willen wij u graag belonen voor uw loyaliteit aan Paagman. U ontvangt talloze voordelen en kunt fikse kortingen opbouwen. Ongeacht hoe u deze aankopen doet; in de winkels van Paagman of online via paagman.nl.
Voor verdere informatie en voorwaarden van de privilege-voordelen, bezoek paagman.nl/privilege
PRETTIGE LEESDAGEN
GEBOND
EN
€ 2 7, 5 0 PA P E R B
ACK
€ 2 2 ,5 0
€22 ,9 9 € 1 2 ,5 0 €1 9,9 9
SELECTIE BESTE
BOEKEN €2 9,9 9
2017
€1 8 ,9 9
€24 ,9 9
€20
€1 9,9 9 €1 9,9 9
€21 ,9 9
#017
Leest iemand in 2027 nog van papier?
Kom naar het geheel vernieuwde museum voor communicatie comm.nl
Meer dan 20.000 exemplaren verkocht!
Tevens bij Paagman verkrijgbaar: de Limited Edition (oplage 2.500): per stuk genummerd, gesigneerd door Marcel Wanders en voorzien van een op maat gemaakte tafel voor dit 35 kg. wegende collector’s item.
Actieprijs alleen bij Paagman van € 125,-
voor € 95,-