Present van Paagman #4 by Paagman

Pre sent #4 WINTER 2020/2021

#4 WINTER 2020/2021

ANTON CORBIJN OVER CARRIÈRE, FOTOGRAFIE EN THUISZITTEN

“IK ZIT IN EEN PERIODE VAN BEZINNING”

van Paagman

Present van Paagman

Speak up!

WAAROM WE WEER VAKER DE BARRICADES OPGAAN

Dit of dat?

TIEN KEUZES VAN MARIEKE LUCAS RIJNEVELD

Icoon NR.4 WINTER 2020/2021

EEN ONGEWOON GESPREK MET THÉ TJONG-KHING

OP PAD MET DE FAMILIE CHABOT

“Tradities moet je bedenken en maken en dan kun je ze doorgeven”

239 CADEAUS

VOOR EEN MOOIE WINTER

EN OOK: KADER ABDOLAH, JIMMY NELSON, LEO BLOKHUIS, ROBERT HARRIS, VANJA VAN DER LEEDEN, ERNEST VAN DER KWAST, CHARLOTTE DEMATONS DOMIEN VERSCHUUREN, BAS LOUISSEN & CHRIS BERGSTRÖM EN NOG VEEL MEER

DE BESTSELLERAUTEUR V DE SERIE OM CADEAU TE GEVEN!

NIEUW XANDERUITGEVERS.NL XANDERUITGEVERS

R VAN DE EEUW

AL MEER DAN DRIE MILJOEN EXEMPLAREN VERKOCHT

NIEUW

PREGGY DE ONTMASKERING VAN DE ZWANGERSCHAPSMYTHE MARTINE VAN DEN BERG

€ 24,95 192 pagina’s 19 x 24 cm / hardcover genaaid gebonden Nederlands

www.uitgeverijkomma.nl

‘Preggy’ is niet nóg weer een boek over de roze wolk tijdens een zwangerschap. In dit boek stelt schrijfster en moeder Martine van den Berg zich kwetsbaar op. Ze vraagt zich af waarom een zweem van romantiek rondom de zwangerschap hangt en niet gesproken wordt over de fysieke en mentale worsteling die erbij kan komen kijken. Haar zwangerschappen vielen haar namelijk zwaar. ‘Preggy’ is een open, eerlijk en kwetsbaar boek geworden, met soms een rauw randje. Martine neemt je mee in haar worstelingen en stelt zichzelf rake vragen. En de middelvinger? Dat is er één naar de schone schijn. Ik ben uitgever van kunst-, foto- en kookboeken. Daarnaast richt ik mij op thema’s met een sociale en maatschappelijke relevantie. Daarbij doorbreek ik graag taboes en zoek ik grenzen op. ‘Preggy’ lijkt misschien een vreemde eend in de bijt, maar Martine heeft ballen en doorbreekt het taboe als het om de moeilijke kanten van een zwangerschap gaat. En dat maakt haar boek ook een échte Uitgeverij Komma uitgave. Steven Hond (eigenaar Uitgeverij Komma)

200924_Adv_Preggy_V2.indd 1

13-10-20 13:22

13:22

‘Neem tijdig de regie in eigen hand’

COLOFON PRESENT IS EEN MOMENT VOOR JEZELF; EEN CADEAUTJE VAN PAAGMAN. Hoofdredacteur Esther Pordon - Indigo Moon Concepts Redactie Tess van der Zwet Art Director Tessa Koudijs - TKCD Vormgeving Tessa Koudijs en Imke Horvers - TKCD Aan dit nummer werkten mee Judith van Ankeren, Ela Colak, Lotte Dijkstra, Tess Fluit, Dorine Hermans, Sigriet Kingma, Ernest van der Kwast, Marike van Pagée, Susan Sjouwerman, Liesbeth Smith, Lizzy de Wilde Managing Director Fabian & Nadine Paagman Marketing & Communicatie Paula van Kempen Britt op de Laak Annemiek Verheij Pascal Janssen

Leg uw wensen vast in een levenstestament

Sales Robert Conijn Uitgever Smith Communicatie www.smith-communicatie.nl info@smith-communicatie.nl Drukkerij Habo DaCosta Cover Bart, Sebastiaan, Maurits en Splinter Chabot Fotografie: Tess Fluit

Schoolstraat 218 Voorschoten T 071 561 40 40 info@boomnotariaat.nl 6 Present van Paagman www.boomnotariaat.nl

Present is een idee van Paagman Frederik Hendriklaan 217 2582 CB Den Haag info@paagman.nl www.paagman.nl 088 338 38 38 DE IN PRESENT VERMELDE PRIJZEN EN DATA ZIJN ONDER VOORBEHOUD VAN PRIJSWIJZIGINGEN, TYP- EN DRUKFOUTEN. NIETS UIT DEZE UITGAVE MAG ZONDER VOORAFGAANDE SCHRIFTELIJKE TOESTEMMING VAN PAAGMAN WORDEN OPENBAAR GEMAAKT OF VERVEELVOUDIGD, OP WELKE WIJZE DAN OOK.

FOTOGRAFIE RAY MAX

EDITORIAL

LIC HT

e dagen rondom Kerstmis zijn behalve feestelijke momenten met vrienden of familie, van oudsher ook dagen van hoop. In de periode waarin het daglicht het kortst is en de avond al vroeg invalt, zijn er om ons heen talloze symbolen te vinden die ons doen stilstaan bij ‘het licht in de duisternis’. Die ons eraan herinneren dat de dagen binnenkort weer zullen lengen en dat we aan de vooravond van een nieuw begin staan. De donkere sluier kwam dit jaar al vroeg over ons heen. Het vinden van licht in de duisternis werd in 2020 een ware opgave. We mochten niet meer naar concerten, met vrienden samen komen, naar studie of werk of op vakantie. En werden getroffen door onzekerheid, spanning, boosheid en angst wat zich uitte in protesten, politieke en soms zelfs fysieke strijd (meer hierover op pag. 68). Het bieden van licht in deze donkerte hebben we bij Paagman voorop gezet; het brengen van geluk, plezier en inspiratie is de kern van onze missie. Niet alleen in de boeken, muziek en verhalen die we bieden, maar ook door er simpelweg voor u te zijn. We zijn er razend trots op dat we er met onze medewerkers het hele jaar door voor u waren, en dat de corona-storm en lockdowns ons er niet van hebben kunnen weerhouden om voor u klaar te staan. Ondanks en ook juist vanwége deze moeilijke maanden, hebben we met veel aandacht en liefde weer een nummer van Present van Paagman voor u gemaakt. Net een tikkeltje anders dan andere jaren; met een nieuwe look en social distancing in de uitvoer. De redactie werkte volledig op afstand en voor het eerst vonden bijna alle interviews telefonisch plaats, zoals de bijzondere gesprekken met Anton Corbijn (pag. 78) en Thé Tjong-Khing (pag. 102). Leo Blokhuis troffen we op Zoom (pag. 88) en als we wel met auteurs afspraken, was dat buiten en op anderhalve meter. Het uitwaaien tijdens de strandwandeling met de familie Chabot (pag. 12) was een welkome afwisseling op het binnen zitten.

in de duisternis

Lezen geeft afleiding, stimuleert de verbeelding en doet u reizen naar plekken waar u fysiek niet naartoe kunt. Het biedt ook nieuwe kennis, inzichten en perceptie in discussies die zich niet laten vatten via sociale media. En dat is precies wat we u als zeer gewaardeerde klant voor de vierde keer met deze prachtige uitgave van Present van Paagman willen bieden: plezier, inspiratie en bovenal een groots dank-u-wel! Nadine & Fabian Paagman

Present van Paagman 7

Over oliebollen testen, uitzinnige surprises en andere tradities van de familie Chabot

DE KUNST VAN ANTON CORBIJN

126 36

BOEKENTIPS VAN PAAGMANMEDEWERKERS

DE WERELD DOOR EEN ANDERE LENS

CHARLOTTE DEMATONS GAAT NOOIT MET PENSIOEN

DE KEUZES VAN MARIEKE LUCAS RIJNEVELD

IN DEZE EDITIE BOEKEN

12 20 22 26 30 32

De wondere wereld van de familie Chabot Boeken voor een grauwe winter Marieke Lucas Rijneveld en haar keuzes Johan Harstad over Max, Mischa en succes Voor onder de boom heel veel boeken De worstelingen van Joël Dicker

8 Present van Paagman

FAMILIE

36 40 42 47 48 50

Het alfabet van Charlotte Dematons Cadeaus voor de hele familie Jimmy Nelson over cultuuronderwijs Column Dorine Hermans Uitgeverij Van Oorschot bestaat 75 jaar! Schoencadeaus en boompresentjes

LIFESTYLE

54 60 62 67 68 74

Man man man! Zoomen met Domien, Chris en Bas Tips voor de verlanglijst Tutorial: krans van droogbloemen Efficiënte werkoplossingen De barricades op Activisme anno 2020 De leukste hebbedingen

INHOUD

130

MAN MAN MAN, HET INTERVIEW

MMMM, SATÉ IS OKÉ!

137

RECEPTEN VOOR DE WINTER

100 jaar Berlijnse muziek met Leo Blokhuis

OVER DE OPLEVING VAN HET ACTIVISME

78 Anton Corbijn over zijn twee nieuwe boeken 86 Kunstzinnige cadeautips 88 Muziekles over Berlijn van Leo Blokhuis 92 Fotografie die tot de verbeelding spreekt 100 Heel veel items die reislust opwekken 102 Ongewone vragen aan Thé Tjong-Khing

GEEN BLOGS MAAR BOEKEN

KUNST & REIZEN

108

BOEKEN VOOR OP JE LEESLIJST

CULTUUR

KOKEN

130 Vanja van der Leeden 108 Van influencer tot leert ons over saté auteur 134 Kookboeken 114 Cultuursnuiven met voor culinaire inspiratie deze cadeaus 137 Kerstdiner-succes 116 Lunchen met met deze recepten Kader Abdolah 121 Column Ernest van der Kwast 122 Robert Harris over Den Haag en V2-raketten 126 Paagman-medewerkers en hun boekentips

Present van Paagman 9

De Ikjeskalender 2021

Eindelijk een scheurkalender voor de liefhebbers van ik@nrc.nl! De beste ikjes voor elke dag van het jaar.

In de boekhandel

â&#x201A;Ź 15,-

Niet zeuren, maar scheuren

Hij is er ook in 2021 weer! - en In de boek

k stripwin

â&#x201A;Ź 15k,a-ls

app Nu oo

aar verkrijgb

w w w. d e h a r m o n i e . n l w w w. p e t e r va n s t r a at e n . n l

BOEKEN

FOTOGRAFIE: MARIKE VAN PAGÉE ILLUSTRATIE: LOTTE DIJKSTRA

12 EEN GOED GESPREK MET DE HELE FAMILIE CHABOT 22 TIEN DILEMMA’S VOOR MARIEKE LUCAS RIJNEVELD 26 JOHAN HARSTAD RAAKT NIET UITGEPRAAT OVER MAX, MISCHA EN HET TET-OFFENSIEF

Present van Paagman 11

CHABOTIAANSE TRADITIES

Als je met de hele familie Chabot op pad bent, waan je je even onderdeel van het gezin. Na een wandeling over het strand en urenlange gesprekken over hun band, familietradities en - onvermijdelijk het schrijversambacht, wil je eigenlijk maar ĂŠĂŠn ding: nog lang niet naar huis.

12 Present van Paagman

INTERVIEW TESS VAN DER ZWET FOTOGRAFIE TESS FLUIT

GEZIN

Een herfstachtige strand wandeling met de familie Chabot Present van Paagman 13

“ONZE JAARLIJKSE OLIEBOLLENTEST LOOPT ALTIJD HELEMAAL UIT DE HAND”

14 Present van Paagman

e familie Chabot is thuis in Den Haag. Nabij de zee, de duinen, het Haagse bos, vinden ze rust, vrijheid en elkaar. Bij strandpaviljoen Culpepper zijn ze kind aan huis en spreken ze graag af voor interviews, zoals vandaag, met uitzicht op de zee waarin boten baden in schaarse zonnestralen. Maar het ultieme thuis is toch het ouderlijk huis. Het chabottenhol: vol, rommelig, maar vooral gezellig en warm. Yolanda: ‘Het is een niet in te nemen vesting. Een plek waar we echt met elkaar zijn.’ Splinter: ‘Het huis is overstroomd met leuke dingen, katalysatoren voor je herinneringen.’ Sebastiaan: ‘Mama maakt en restaureert meubelen en die verspreiden zich nu ook over ons. Zo slaap ik in het bed waarin ik verwekt ben. Hij kraakt verdacht, die lattenbodem.’ Splinter: ‘In de stoelen en banken zitten ook dingen verstopt. Gedichten van papa bijvoorbeeld. Hoe bijzonder is het als je achterkleinkind over honderd jaar een stoel krijgt waarin een gedicht van overgrootvader van zo lang geleden zit. Tradities moet je bedenken en maken en dan kun je ze doorgeven.’ Oliebollentest Op de vraag of het gezin nog meer familietradities heeft, volgt een spervuur aan woorden. Zo zijn er gezamenlijk gevierde verjaardagen, zomervakanties (‘Jaar in jaar uit denken we: dit was de laatste zomervakantie

met z’n zessen. Maar de jongens blijven maar meegaan!’) en rituelen als de duik in zee, na elke borrel aan het strand (‘Mama ligt er altijd als eerste in’). Maar de decembermaand is de grote favoriet. Maurits: ‘We hadden altijd discussies welke bakker de lekkerste oliebollen had. Toen zijn we ze uitgebreid gaan testen. Reed pap in zijn Chrysler Voyager - echt zo’n gangauto - voor bij de bakker, schuifdeuren open en wij eruit om ze te halen.’ Storm: ‘Onze oliebollentest is inmiddels bekend bij Haagse bakkers, dus we gaan min of meer vermomd met zonnebril en al naar binnen. Anders zijn de testresultaten natuurlijk niet valide.’ Sebastiaan: ‘Mama maakt een verdeling en doet satéprikkers met nummers in de bollen, zodat we niet weten welke oliebol van wie is.’ Bart: ‘En een formulier erbij! Om de punten bij te houden.’ Maurits: ‘Het loopt altijd helemaal uit de hand. De tafel staat vol schalen met daarin bergen oliebollen en appelbeignets. De persoon met een afwijkende smaak van de rest krijgt het flink voor zijn kiezen.’ Splinter: ‘Hoe kún je dat lekker vinden? Hij smaakt naar zeep!’ Sebastiaan: ‘Herinneren jullie je die oliebollen van de kaaswinkel nog?’ Storm: ‘Die lagen boven de walmende blauwe kazen, dus die smaak was er helemaal ingetrokken.’ Unanieme, volmondige walging. Sinterklaasavond betekent ook vuurwerk in huize Chabot. Al in de zomervakantie trekken ze lootjes voor de beruchte 5-decemberviering. Yolanda: ‘Dat is een avond vol lange gedichten, iedereen maakt heel grote surprises.’ Splinter: ‘Maurits maakt voor zijn surprise altijd een zoektocht door het huis naar de kamer waar hij complete installaties optuigt. Als je geen surprise in de kamer ziet staan,

GEZIN

“VAAK SCHEMERT O NS GEZIN IN HUN SCHRIJVEN DOOR”

GEZIN

maar alleen een briefje met een naam en aanwijzing erop, dan weet je: ah, Maurits.’ [Lachend:] ‘Dan ben je de klos.’ Storm: ‘Ja, dat was ik dus vorig jaar. Heb een hele marathon door het huis moeten lopen.’ Sebastiaan: ‘We spreken altijd af dat we om uiterlijk drie uur ’s middags echt klaar zijn. Dat lukt nooit. Om zes uur komt de laatste nog terug van inkopen doen.’ Yolanda: ‘Iedereen is op het laatste moment nog bezig met zijn surprise, allemaal in een andere kamer. Nergens mag je binnenkomen.’ Voordat ze de surprises uitpakken, wordt er eerst nog meegezongen met een cd met 25 sinterklaasliedjes, een net zo geliefde traditie. Sebastiaan: ‘Als we vroeger onze schoen zetten, moesten we met die cd meezingen. Alle liedjes. Waren we zomaar een uur en twintig minuten verder!’ Storm: ‘Papa deed gewoon met ons mee. Het geluid van hoevengeklak nadoen in Zachtjes gaan de paardenvoetjes en dan bij het laatste nummer heel erg hard “Dag Sinterklaasje, dááhag, dááhag” zingen.’ Yolanda: ‘Ze zetten trouwens nog steeds hun schoen. Zúlke schuiten.’ Na Sinterklaas volgt Kerstmis met een huis barstensvol kerstbomen. Maurits: ‘We laten ze staan tot diep in maart, dat is onze Driekoningen.’ Yolanda: ‘We hebben alles ook wel eens tot Pasen weten te rekken.’ Ruzie? Daar doet het gezin eigenlijk niet aan. Ook niet tijdens deze familieaangelegenheden of op vakantie. Als er ergernissen zijn, loopt iemand gewoon een blokje om. Maurits: ‘Als we vroeger ruzie hadden en boos waren op de ander, moesten we van onze ouders naar onze kamer om een opstel te schrijven over het conflict. En dan niet alleen over wat de ander had gedaan, maar vooral ook over je eigen rol in de onenigheid. Tegen de

tijd dat je klaar was met schrijven, was de situatie wel weer bekoeld.’ Yolanda: ‘Het zou me niets verbazen als het schrijven van die opstellen heeft bijgedragen aan hun schrijfdrift. Ik heb er nog hele stapels van liggen. Het werd achteraf ook in gezinsverband voorgelezen. Hartstikke effectief hoor. Sowieso wordt er bij ons enorm veel gepraat.’ Splinter: ‘Heel snel ook.’ Storm: ‘Wie voor het eerst bij ons aanschuift, kan het amper volgen.’ Geldt dat ook voor Yolanda? Yolanda: ‘Ik houd steeds vaker mijn mond. In de afgelopen jaren zijn de jongens sterker en groter geworden. In gesprekken of discussies denk ik nu steeds vaker: nou, laat maar.’ Sebastiaan: ‘Maar je hebt wel de sterkste mening.’ Schrijfdrift Je zou je met al deze gezinsaangelegenheden bijna afvragen waar het gezin de tijd vandaan haalt om zó productief te zijn. Moeder Yolanda is arts, vader Bart schrijft na Mijn vaders hand meer dan ooit, Sebastiaan ontvangt veel lof voor zijn roman De slaap die geen uren kent, Maurits zag zijn non-fictieve boek over het Nederlandse recht, Het papieren paleis, in september uitkomen, Splinter komt na Confettiregen met Roze brieven en Storm is druk bezig met zijn master aan de TU Delft. Hard werken en de les dat schrijven een serieuze aangelegenheid is, krijgen de jongens al vroeg mee. Dagenlang zien ze hun vader tikken achter zijn bureau, van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat. Ook gaan ze met Bart mee op pad. Sebastiaan: ‘Papa heeft ons echt leren kijken. Dan zei hij: kijk, zie je dat? De lucht zit onder de blauwe plekken.’ Bart: ‘En ik had dat weer van Martin Bril. Die ging altijd zijn column ‘halen’. Gewoon door een rondje in

Present van Paagman 17

de stad te lopen, beetje om zich heen kijken. Als Ronald (Giphart, red.) en ik dan eens met hem meeliepen, zagen we geen hond. Maar bij terugkomst had hij zijn column.’ Maurits: ‘Dat zeggen we nog steeds: kijk, daar is een column van Martin. Dan zie je een bepaalde scène, een Franse mevrouw die op een straathoek een sigaret staat te roken, bijvoorbeeld, of een man die nieuwe schoenen gaat kopen. Martin-momentjes, noem ik ze.’ Zijn er parallellen zichtbaar in het schrijven van de gezinsleden? Sebastiaan: ‘We hebben toch min of meer dezelfde gedachtegang. Ons valt blijkbaar dezelfde details op, in mensen en hun gedrag, of bepaalde momenten.’ Yolanda: ‘Ook familierelaties komen steeds bij iedereen terug. Vaak schemert ons gezin in hun schrijven door.’ Splinter: ‘Ik las eens een artikel in de Volkskrant waarin stond: “De zinnen volgen elkaar in Verstappiaanse snelheid op.” Dat is echt hoe een Chabot schrijft. Keek ik naar wie het geschreven had, bleek het Maurits te zijn.’ Maurits: ‘Toch zijn we ieder eigen in ons schrijven. Papa richt zich op gedichten en romans. Sebas schrijft ook romans, maar in werelden verder van ons vandaan. In zijn boek verweeft hij zijn verhaal met de Europese geschiedenis. Splinters debuut was een roman met autobiografische inslag. En ik schreef met peetoom Maurits Barendrecht een non-fictie boek over de rechtspraak. Wel zijn in onze boeken subtiele reflecties van elkaar zichtbaar, het is in zekere zin alsof je in een spiegelpaleis stapt.’ Storm: ‘Ik bewandel een ander pad, maar toch ben ik enigszins meegetrokken in het literaire spoor van mijn broers en ouders. Op verzoek van

18 Present van Paagman

“WE WILDEN HEM LATEN ZIEN HOE GOED HIJ HET ALS VADER GEDAAN HEEFT”

GEZIN

Splinter heb ik ook iets geschreven voor Roze brieven. Dat werd heel enthousiast ontvangen. Oh God, niet nóg eentje, was een van de reacties.’ Groot worden Nu de jongens allemaal volwassen zijn, zien Yolanda en Bart veel van zichzelf in hen terug. Yolanda: ‘Maurits en Storm zijn analytisch, net als ik. Splinter en Sebastiaan hebben juist weer ontzettend veel fantasie. Ze hebben hun eigen waarheid. Ja, dat hebben ze van Bart.’ Bart: ‘Juist omdat er zoveel overeenkomsten tussen ons zijn, vind ik het zo knap dat de jongens allemaal in staat zijn gebleken een eigen toon te vinden, een eigen wereld te creëren en hun eigen weg volgen. Ze gaan als een raket.’ Maar andersom én onderling is er ook veel bewondering. Storm: ‘Je kent elkaar door en door en heel veel van wat ik teruglees in de boeken van mijn vader en broers is heel herkenbaar. Vooral het boek van Splinter maakte grote indruk op mij. Dertien jaar lang deelden wij als ‘de kleintjes’ een grote sprookjeskamer, maar toen hij zijn eigen kamer kreeg, begon hij zich ook meer voor me af te sluiten. Door Confettiregen te lezen begreep ik wat voor worsteling die periode met zich meebracht, maar realiseerde ik me ook hoe innig en sterk onze band is.’ Ook Mijn vaders hand, Barts openhartige boek over zijn jeugdjaren die geregeerd werden door de meedogenloze tucht van zijn vader, maakte wat los in het gezin. Splinter: ‘Wij hebben onze opa nooit gekend, ik dacht altijd dat we maar één grootvader hadden. De verhalen die papa over vroeger vertelde, waren meestal leuk of grappig. Dat hij zó door zijn vader behandeld werd – dat wist ik niet. Ik heb onze vader dankzij dit boek nog beter leren kennen.’ Storm:

‘Papa is aan de ene kant onze held, de oudere, wijze man. Aan de andere kant is hij als een vijfde broer, die ons altijd aan het lachen maakt. Het was verdrietig en ongemakkelijk om te lezen dat hij zó klein gemaakt werd als kind. Toen het boek uit was, hebben Splint en ik een Moleskinenotitieboekje laten graveren met de woorden: “Onze vaders hand bracht ons warm groot.” We wilden hem laten zien hoe goed hij het als vader gedaan heeft.’ En als er iemand is die de jongens hun succes gunt, dan is het wel hun vader. Gedurende het hele interview houdt Bart zich opvallend afzijdig, zijn jongens de ruimte gevend om hun antwoorden te formuleren. Jaloers is hij niet, maar soms leest hij zinnen in hun boeken die hij zelf ook best had willen schrijven. Bart: ‘In Confettiregen schrijft Splinter bijvoorbeeld: “De duinen waren niet versierd.” Geweldig vind ik dat. Alsof iemand in de duinen lichtjes zou hangen en een piek op de boomtoppen zou zetten.’ Yolanda: ‘Als kinderen hadden ze vaker zulke mooie opmerkingen. Ah, zei Bart dan, dát kan ik gebruiken.’ Bart: ‘Sebastiaan zat eens achter in de auto en merkte op: de lucht is zwembadblauw. Dat heb ik toen gebruikt in een gedicht. Daarna vond Yolanda het welletjes en mocht ik niets meer van hen jatten.’ Als Bart aangeeft dat er een tijd komt dat hij een stapje terug ‘richting de coulissen’ zal doen, stuit dat op groot protest. Sebastiaan, verschrikt: ‘Maar nu nog niet, toch? Niet qua schrijven hoor, pap!’ Maurits: ‘In Zweden op het terras had je wel tien ideeën en die waren allemaal retegoed.’ Het hele gezin stemt in. Sebastiaan: ‘Zoals je zelf altijd zegt: je bent nooit ‘af ’.’

Roze brieven, Splinter Chabot € 14,99

De slaap die geen uren kent, Sebastiaan Chabot € 21,99

Het papieren paleis, Maurits Barendrecht & Maurits Chabot € 21,99

Mijn vaders hand, Bart Chabot € 23,99

Present van Paagman 19

Goed

GELETTERD Ondanks de altijd terugkerende leegte die achterblijft als een boek uit is, blijven we onszelf met liefde verliezen in weer een nieuw verhaal. DE BOEKEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Kunstenaarshart

Parijs, 1912. Edgar Degas, de schilder, is blind geworden. Wanneer hij zijn huis uit moet, duikt een jonge vrouw op om zijn archieven te helpen ordenen. Zij is echter niet wie zij beweert te zijn en in het geheim brengt zij verslag uit over haar bezoekjes, waarbij zij welbewust Degas’ herinnering wekt aan de enige – en onmogelijke – liefde van zijn leven: zijn blind geworden Amerikaanse nichtje Estelle. Aan wie schrijft zij deze verslagen? En waarom blijft zij maar hameren op Degas’ meest pijnlijke herinnering? Mrs. Degas, Arthur Japin € 23,99

20 Present van Paagman

Jubileum Heleen van Royen vierde in 2020 twintig jaar schrijverschap met deze jubileumbundel met zowel columns als persoonlijke lange verhalen. Ze vertelt bijvoorbeeld over de dag dat ze haar beide ouders begroef, schrijft onomwonden over de eerste keer dat ze XTC nam met haar vriend Bart en over haar bijzondere ontmoeting met George Michael na zijn eennalaatste concert. En natuurlijk geeft ze een inkijkje in haar recente grootmoederschap. Samen geven de stukken een mooi beeld van de afgelopen twintig jaar en van alle vrouwen die Heleen is. Moeder, dochter, minnares, Heleen van Royen € 22,99

IN DE KOFFER Pauline Terreehorst biedt in 2004 tijdens een veiling van Sotheby’s op een vintage Gucci-koffer. In de koffer blijken jurken, bontkragen en kanten voiles te zitten, maar ook albums met ansichtkaarten. Allen leiden ze naar een zeer bijzonder verhaal over een zeer bijzondere vrouw. Het geheim van de Gucci-koffer, Pauline Terreehorst € 19,99 (verschijnt 30 nov)

CADEAUTIPS

Meesterverteller De rat van Amsterdam is de omvangrijkste, meest ambitieuze roman van Pieter Waterdrinker tot nu toe. In de van hem bekende energieke en beeldende stijl schetst Waterdrinker een onvergetelijk portret van het huidige Nederland en de neoliberale wereld op drift. De rat van Amsterdam is een aangrijpend verhaal over liefde, waarin thema’s als emigratie, ontheemding, en het eeuwige verlangen naar zingeving en geluk aan bod komen. De rat van Amsterdam, Pieter Waterdrinker € 26,99

Verloren geliefden Yui verliest bij de tsunami van 2011 haar moeder en haar dochtertje, en weet sindsdien niet goed hoe ze verder moet met haar leven. Terwijl ze worstelt met haar verdriet, hoort ze over een oude man die een kapotte telefooncel in zijn tuin heeft gezet. Op die plek lukt het mensen om via de wind te communiceren met overleden geliefden en zo enigszins om te gaan met hun verlies. Yui heeft de moed niet om de telefoon op te pakken. Dan ontmoet ze Takeshi, een weduwnaar wiens dochtertje niet meer heeft gepraat sinds het overlijden van haar moeder… Dingen die we toevertrouwen aan de wind, Laura Imai Messina € 18,99

Yes he can In dit boeiende, langverwachte eerste deel van zijn presidentiële memoires vertelt Barack Obama het verhaal van zijn onwaarschijnlijke odyssee, van een jongeman die op zoek is naar zijn identiteit tot de leider van de vrije wereld. Obama neemt de lezer aan de hand op een fascinerende reis, vol scherpzinnige beschouwingen op de politiek en de wereld, en buitengewoon openhartige persoonlijke reflecties.

Een beloofd land, Barack Obama € 45,-

ANDERE WERELD

Nanotechnoloog Wang Miao onderzoekt een geheimzinnige reeks van zelfmoorden onder wetenschappers. Dat onderzoek leidt hem naar een mysterieuze onlinegame en een virtuele wereld die wordt beheerst door de onvoorspelbare interactie tussen haar drie zonnen. Maar is die wereld alleen maar virtueel of bestaat zij misschien echt? Het drielichamenprobleem is het eerste, adembenemende deel van een trilogie over ruimte en tijd, en over het voortbestaan van de aarde. Het drielichamenprobleem, Cixin Liu € 19,99

Present van Paagman 21

WELKE KEUZES MAAKT DE WINNAAR VAN DE INTERNATIONAL BOOKER PRIZE?

TIEN DILEMMA’S VOOR MARIEKE LUCAS RIJNEVELD

The discomfort of evening (De avond is ongemak) werd dit jaar als eerste Nederlandse roman ooit bekroond met de International Booker Prize. Een geweldige prestatie. Maar lukt het auteur Marieke Lucas Rijneveld ook om tien lastige keuzes te maken?

22 Present van Paagman

Ochtend/avond/nacht? ‘De ochtend is mijn lievelingsdagdeel. Alles is dan nog zo schoon en nieuw. Ik schrijf ook het liefst in de ochtenden. Na het ontbijt schuif ik meteen achter mijn bureau en begin ik. Eigenlijk zou ik alleen maar dagen willen die bestaan uit ochtenden, dat lijkt me fijn. Voor de avond en de nacht ben ik wat huiverig. In het donker word ik vaker angstig.’ Koeien/kinderen? ‘Koeien, zeker. Dat zijn de allerliefste dieren. En het is ook makkelijker dan bij kinderen, ik weet precies wat ze nodig hebben. Bij kinderen is dat lastiger en ook per kind verschillend. Nee, ik heb liever een stal met koeien dan een paar kinderen.’ Dromen/doen? ‘Het liefst droom ik de hele dag door. Soms moet ik mezelf wel een stop toeroepen, anders komt er niets uit me. Als kind was ik al een enorme dromer en keek ik tijdens de lessen alleen maar naar buiten. Dromen is gewoon zo heerlijk om te doen, vooral op de fiets. Ik ben een echte fietsdromer.’

UITWERKING TESS VAN DER ZWET BEELD JEROEN JUMELET (ANP)

Noren/Friese doorlopers? ‘Ik schaats nu twee jaar op noren en dat bevalt me goed. Sinds vorig jaar kan ik ook overstappen en dat is geweldig. Bij iedere bocht voel ik me weer de held. Ooit begon ik op Friese doorlopers, daarna op kunstschaatsen en hockeyschaatsen en nu op noren.’ Reizen/thuisblijven? ‘Ik blijf liever thuis. Ik houd niet van reizen. Alleen in mijn hoofd reis ik af naar de mooiste plekken en kom ik overal. Daarbij heb ik ook een lichte angst voor treinen en vooral voor vliegtuigen. Vorig jaar heb ik voor het eerst gevlogen, ik ging toen voor mijn roman naar Rome. Ik vond het doodeng.’ Geloof/fantasie? ‘Fantasie. Mijn fantasie is misschien ook een soort geloof geworden. Het is iets wat ik koester, waar ik houvast aan heb, net als ik dat destijds bij God had. In mijn fantasie kan alles. Waarschijnlijk leef ik meer in de fantasie dan in de werkelijkheid. Dat kan soms wel lastig zijn, omdat je nu eenmaal dingen aan moet gaan in de werkelijkheid. Ik geloof ook nog steeds in God, maar anders dan ik als kind geloofde – het is niet meer zo alles vervullend. Fantasie is dat wel.’ Leren vliegen/leren teleporteren? ‘Dat is een lastige. Vliegen lijkt me heerlijk, maar ik heb helaas behoorlijke hoogtevrees, dus kies ik toch voor teleporteren. Dat lijkt me ideaal. In de Harry Potter-wereld wordt het ´verschijnselen´ genoemd – een mooi woord. Door te verschijnselen hoef ik nooit meer met de trein of het vliegtuig en kan ik toch allerlei verre plekken bezoeken.’ Dichter/schrijver? ‘Allebei, al voel ik me misschien iets meer verwant met het dichterschap omdat ik daar

DIT OF DAT?

“IK VIND HET MOEILIJK OM EEN ZIN TE SCHRAPPEN, HET VOELT ZO ONAARDIG NAAR DIE ZIN” mee ben begonnen. In het dichten voel ik me ook iets vrijer, omdat ik geen rekening hoef te houden met de spanningsboog, met personages, met een plot. Ook hoef ik de lezer minder aan de hand te nemen; men gaat voor poëzie toch vaak anders in de zetel zitten dan voor een roman. Lezers weten dat ze hun best moeten doen voor poëzie, terwijl ze bij een roman vanaf de eerste bladzijde meegenomen willen worden.’ Schrijfinspiratie door verdriet/door geluk? ‘Door verdriet, maar als ik het opgeschreven heb voel ik geluk. Ik kan soms zo blij zijn met een metafoor of een goed gelukte scene dat ik even een rondje door mijn kamer maak, om daarna pas weer door te gaan. Inmiddels heb ik een grotere kamer dus is het ook een grotere ronde geworden.’ Schrappen/behouden? ‘Behouden. Ik vind het moeilijk om een zin te schrappen, het voelt zo onaardig naar die zin. Al heb ik het inmiddels wel meer geleerd om te doen. Soms is iets overbodig, te uitleggerig en doet het af aan wat je ermee bedoelde. Zo had ik in mijn eerste roman veel metaforen; iets te veel misschien. Nu heb ik geleerd om te doseren, al blijft het lastig en wil ik het liefst alles behouden. Maar ik stel de zinnen gerust door ze te bewaren en ooit op een andere plek of in een ander gedicht een plaats te geven. Zo gaan ze niet helemaal verloren.’

Marieke Lucas rijneveld

Mijn lieve gun ste ling roman

Mijn lieve gunsteling, Marieke Lucas Rijneveld € 24,99

Present van Paagman 23

LEUCHTTURM1917 OVER SCHRIJVEN & DENKEN MET DE HAND

Gelukkig geschreven Wist je dat met de hand schrijven je slimmer maakt? En waarschijnlijk ook gelukkiger? LEUCHTTURM1917, fabrikant van stijlvolle notitieboeken, beschrijft acht redenen om die computer wat vaker in te ruilen voor een pen.

Verruim je geest We zien de wereld met onze ogen, maar we ‘pakken’ hem echt met onze handen. “De hand is het venster naar de geest”, zei de Duitse filosoof Immanuel Kant bijna driehonderd jaar geleden. Elk contact, elke aanraking veroorzaakt een kettingreactie in de hersenen - en versnelt ons denken.

Train je brein Het complexe samenspel van fijne motoriek, abstractie en verbeeldingskracht maakt schrijven met de hand tot een ware symfonie van neurologische activiteit. Het versterkt de verbinding tussen

24 Present van Paagman

de rechter- en linkerhersenhelft. Met schrijven stimuleer je dus het brein.

Vergroot je kennis Studenten hebben diepere leerervaringen wanneer ze aantekeningen maken met de hand. Woorden in een vreemde taal worden beter onthouden wanneer we ze opschrijven. Kennis is een bron die zich vermenigvuldigt bij gebruik, dus zodra we iets met de hand opschrijven, vergroten we onze kennis.

Krijg duidelijkheid De geest kan slechts een beperkt

TEKST EA PENS & PAPER EN ESTHER PORDON BEELD EA PENS & PAPER

ADVERTORIAL

De ene zin volgt de andere en plots duiken karakters en ideeĂŤn op. Voor je het weet dient zich een oplossing aan.

7 aantal stappen vooruit denken. Maar zodra we beginnen te schrijven, laten we onze gedachten de vrije loop, brengen we ze op orde en tot leven. Door onze plannen op papier te zetten, vergroten we de kans dat we ze ook daadwerkelijk in de praktijk brengen.

Verscherp de focus De meeste van onze zorgen draaien om voortdurend veranderende taken en projecten. Maak je een handgeschreven lijst dan schep je hier overzicht in en verscherp je de focus. Zo kun je ineens het belangrijke van het dringende onderscheiden. En wat dacht je van de voldoening als je weer een taak op je lijst kunt doorstrepen?

Krijg rust Schrijven stelt ons dus in staat om te begrijpen, verwerken, tot rust te komen en ons te bevrijden van onrust in de geest. Met de hand schrijven stimuleert hersengebieden die ook actief zijn als we mediteren. Wetenschappers bevestigen deze bevindingen ook - met de hand schrijven zorgt voor innerlijke rust.

Onthoud meer Elke letter, zin of markering die je op papier zet, laat sporen na in ons fysieke geheugen. Als je met de hand aantekeningen maakt tijdens een lezing, herinner je je later nog de ideeĂŤn die je had toen je in de collegezaal zat. Dit is de reden waarom zoveel mensen hun notitieboekjes bewaren. Een handgeschreven tekst is een reis terug in de tijd.

Los problemen op In tegenstelling tot teksten op een monitor hebben zinnen op papier een blijvende kwaliteit. Het opschrijven van woorden is als aan een reis beginnen - we weten waar het begint maar niet waar het zal eindigen. Als je een complex probleem hebt, pak dan pen en papier en begin te schrijven.

WIE: LEUCHTTURM1917 WAT: Notitieboeken van hoge kwaliteit MEER INFO: www.eapensandpaper.nl

Present van Paagman 25

JOHAN HARSTAD

“IK WIST NIET EENS ZEKER OF MIJN NEDERLANDSE UITGEVERIJ HET BOEK WEL WILDE KOPEN” 26 Present van Paagman

INTERVIEW TESS VAN DER ZWET BEELD LARS MYHREN HOLAND

LITERATUUR

Hoe een Noorse auteur Nederland veroverde

T H C A W R E ONV

OVER WELDIG END SUCCES

Hij zag het enorme succes zelf niet aankomen, maar vijf jaar nadat Max, Mischa en het Tet-offensief uitkwam, staat de roman van de Noorse schrijver Johan Harstad nog altijd onaantastbaar hoog in onze literatuurlijsten. Present van Paagman 27

TOT EEN

paar jaar geleden kende Nederland Johan Harstad voornamelijk van zijn cultroman Buzz Aldrin, waar ben je gebleven? Met Max, Mischa en het Tetoffensief, in een vertaling van Edith Koenders en Paula Stevens, werd de Noorse schrijver op slag bekend als een van de meest interessante schrijvers in de hedendaagse literatuur. Als kers op de taart werd het boek van ruim 1200 pagina’s in 2018 bekroond met de Europese Literatuurprijs. Een nieuwe golf van waardering volgde in maart jongstleden, toen Maxmischa zoals de schrijver zijn magnum opus zelf liefkozend noemt - bij de laatste aflevering van De wereld draait door als ‘winnaar’ van alle Boeken van de Maand werd verkozen. Dat deze vertelling over het gewone leven van hoofdpersoon Max en zijn vrienden tot een tijdloze literatuurklassieker uit zou groeien, had Harstad nooit voor mogelijk gehouden. Max, Mischa en het Tet-offensief was en is nog steeds een waanzinnig succes in Nederland. Hoe voelt dat? ‘Ik vind het nog steeds ongelofelijk, het succes heeft mijn stoutste dromen overtroffen. Toen ik het boek schreef, was ik bang dat men het niet zou lezen. Te dik, te lang. Ik wist niet eens zeker of mijn Nederlandse uitgeverij het überhaupt wel wilde kopen. Inkorten was geen optie voor me: dit verhaal kon enkel op deze manier verteld worden. In Noorwegen werd het prima ontvangen, ik kreeg redelijk goede recensies. Een hele opluchting. Ik had geen idee dat het grote avontuur toen nog moest beginnen. Vanaf het eerste moment dat het boek in

Nederland uitkwam, ging het heel hard. De reacties waren overweldigend. En als kers op de taart ontving ik de Europese Literatuurprijs.’ Veel lezers geven aan moeite te hebben gehad met het uitlezen ervan, niet zozeer vanwege de dikte, maar omdat ze ertegen opzagen om afscheid te moeten nemen van de personages. Kun je je dat voorstellen? ‘Absoluut. Voor mij was het heel dubbel. Ik kan me die laatste schrijfdag nog goed herinneren. Aan de ene kant was ik enorm opgelucht om na zeven jaar schrijven eindelijk klaar te zijn. Tegelijkertijd voelde ik intens verdriet. In de maanden voorafgaand begon ik het verhaal eindelijk écht te begrijpen, de personages te doorgronden. Ik was als het ware verliefd op hen geworden. Maar na die laatste dag was het tijd om hen te laten gaan. Dat liet lange tijd een erg lege ruimte in mij achter. Het is ook allemaal best vreemd: zodra het boek uitkomt, begint voor mijn lezers de ervaring, terwijl die voor mij al afgesloten is. Ik moest mezelf resetten om weer iets nieuws te kunnen schrijven.’ Heb je het sindsdien teruggelezen? ‘Niet het hele boek, slechts stukjes en beetjes. Ik ben nog altijd ongelofelijk trots op dit boek. Bij mijn voorgaande romans werd ik het op een gegeven moment wel zat om erover te praten. Over Maxmischa raak ik maar

“IK VIND HET BELANGRIJK MEZELF UIT TE BLIJVEN DAGEN, STEEDS EEN BEETJE VERDER TE PUSHEN, DE TAAL TE LEREN BUIGEN OM HET TE LATEN KLINKEN ZOALS IK WIL”

28 Present van Paagman

LITERATUUR niet uitgepraat. Soms lees ik een alinea terug en herinner ik me de worsteling met de woorden, het monteren van de zinnen. Ik kan ontzettend waarderen hoe het uiteindelijk uit de verf is gekomen en zelfs denken: ah, wat is dit eigenlijk goed.’ Hoe ga je door na zo’n succesvol boek? ‘Ik was bang dat het een probleem zou worden, dat ik het koste wat kost zou willen overtreffen. Maar in de praktijk bleek dat niet zo te werken. Ik koos ervoor iets totaal anders te schrijven. Een boek is voor mij een succes als het me het gevoel geeft dat ik mezelf ontwikkel. Me bedenk dat ik het vijf jaar geleden zo niet had kunnen schrijven. Ik vind het belangrijk mezelf uit te blijven dagen, steeds een beetje verder te pushen, de taal te leren buigen om het te laten klinken zoals ik wil.’ Houd je je bezig met wat de lezers van een volgend boek zullen vinden? ‘Als mijn volgende boek uitkomt, zullen veel mensen ongetwijfeld teleurgesteld zijn en uitroepen dat het niet te vergelijken valt met Maxmischa. Het is nooit mijn intentie geweest om daar een opvolger voor te creëren. Zelfs als ik iets soortgelijks zou willen schrijven, dan zou dat me niet lukken. En als het me wel zou lukken, dan nog zouden mensen de vergelijking maken en sippen dat het niet is zoals Maxmischa. Maar ik schrijf over wat ik belangrijk vind. Ik weet zeker dat mijn lezers ook willen dat ik me als schrijver ontwikkel en dat ze denken: ah, ik wilde dat hij zoiets zou schrijven, alleen wist ik het niet. Dat is in ieder geval hoe ik naar andere auteurs kijk. Als ik iets nieuws lees van de schrijvers die ik interessant vind, dan is het op het eerste gezicht nooit wat ik ervan verwacht had. Maar zodra ik die verwachting loslaat en de schrijvers mijn vertrou-

wen geef, accepteer ik elk avontuur waar ze mij in willen meenemen.’ Wanneer kunnen we weer iets van je verwachten? ‘Hopelijk binnen een jaar of twee. Het schrijven kost me tegenwoordig meer tijd dan vroeger. Maxmischa heeft me beter leren schrijven. Dat was een omvangrijk, diepgaand schrijfproces en ik denk dat mijn toekomstige boeken ook wat langer op zich zullen laten wachten. Vroeger dacht ik eerst na en begon dan pas met schrijven. Nu probeer ik dat meer los te laten.’ Onderbreken Max, Mischa en de andere personages je nog weleens tijdens het schrijven van je nieuwe werk? ‘De personages niet, maar soms beschrijf ik bepaalde situaties en realiseer ik me dat ik die al beschreven heb in Maxmischa. Aan het begin van mijn nieuwe project was dat echt een probleem: ik had het gevoel dat ik over werkelijk alles had geschreven. Maar mijn verbinding met de personages is volledig verbroken. Ze zijn niet langer onderdeel van mij, ik kan hen niet eens meer bereiken. Zelfs als ik zou proberen om nog een extra hoofdstuk te schrijven voor Maxmischa, dan zou dat me niet meer lukken. Misschien is het net als met kinderen: op een gegeven moment moet je ze laten gaan en erop vertrouwen dat ze zich redden in het leven. Ik wens ze alle goeds toe, maar ook ik moet weer verder.’

Max, Mischa en het Tet-offensief, Johan Harstad € 17,50 (paperback) € 20,- (eenmalige gebonden uitgave, exclusief voor Paagman)

Present van Paagman 29

30 Present van Paagman

A do ls A w cu le de ood in x ha a d B sp a is chte orp ay ook r nie d ze rd sg film st u SJ an z hie oc em t, ad we W e z r? htig ee wo Bla at eg W . ns rd ck so n t? eet Wa cha t € F z ar p 21 la ij ,9 shb me om 9 ac er k

9, ck 99

sto G tte eb ge rt - oren w is D ord ge uit e s e va zij tot n n n ter va ge on aa n h ne ku r, n Ch et g Jo de ar es ha te les c nn s Le hre es pre D em wi ve m ke ns n ee n vr e ky wo st ien nt € o er a 24 rd an bo d G al de er e zw ,9 . 9 rs. de org akk r M ij, e e L ui m dr e z n & en aar om nie Ré en he en e be me t n va n z cca ns o n ij D en, od een n b au Jo lo e tre hn t b eig ste me S e en r € tein slis 3 be t

hij In vo dri w lw ng ve oor ass end H rzw de en e r er ma eg n m wor om n en oe de an Ko k t n o ch an ge en ve € bl ve o r r 22 ijv n ve ou ,9 en en r w w 9 .F w a , in at t je se be H da te a ge r b r n, zu oek tver re sse ov wa v er n er rm zo raag d do geï twe end J w w o ns e co ane eini aar r de piis rr A g om M ter esp ust van e r H iss ug on ens or Au ge de nb st v n y € en on tie 18 , Gi de ,5 ll n. 0

rö tst m e

S int can w er di Cr inn nat nav b im aa io isc lev este eti r va nale he € en, d me n d al crim 21 M eb A e lu ,9 oh u w Z re e m 9 lin ut! ard we en e t & He vo eds N t la o e yst a r

te ht e € ige 22 ,9 9

P uit rach e st t zic n do rev ig ve W h c en rh Si O afs hte de aa mo I. D pe r, vr l o ne e elt en ou ve va ka vl em we r tw n asf ak a n, e de ab v nc m e r V ri oo ip o vo lu ek, r e at ed or gt n ie, er € tij da 22 de t ,9 ns D 9 El e re e b n b ze esch a F else lev al re err pe en je ve an rs va he n, te on n le da zij ag vo le t n lw ve je zo es as n h le va sen ke et v n en nt id en , E . H ee di len et h g a F le eb er uge t da ra na t n c j

BOEK Een open

Je thuisbibliotheek is nooit te vol voor nieuwe helden (op sokken), verdwaalde geliefden, onverwachte verliezers of gekwelde slechteriken. DE BOEKEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

t e € rate l, 20 n ,-

€

es aa 24 sel t r ,5 e 0

ijn ach t,

st aa G reep r r € oe , 20 n ,rik

,9 9

u ad zo itge e v d ek ve er uit e aff t ee r Th dac N . D ai n om hte ell e re jo ek va to ng as do eN l t e G o oo van op jou eel d va rd T d rn s n er ho e vl m b alis iet as od t € G em 22 .,

H ee et t v n um sc erte rock ul h U e ld b tue € topi sti in d and uz e 24 a jl v i ,9 Av an e h uit ver 9 en d e ue Da er e j haa , D vi lijk ar l v av d M e t en an id y ‘6 M itch pi- 0, itc e he ll. ll H et ste a va d ller n ag la m ee Gr He bo atbe st oe nd ek ja ge n, rik N Op e ard lief de d ge e e de H de e wek rlan van en in t d d n d!

D it c E bl ycl w 4 ed als ik o us out eel ti p is M va he ene de t een eys n d So m r b ijd te te e r r m b i wa se ew j de dat ug- D s n on d h e G Ha . Op in d de oor ij us r sin tz we e le rde klo , W g n er

So ph de ie la om vee at zi r p kra en he ijnlij cht dat te t ve ke e in z iede ko rle rva ich r m m de rin d e So en. n te ge raag ns ph M b n ie oed ov uit t Ze er e es zi n

22 ench s, ,9 9

T di abi gd th a h zic va w da erin h er n m ord be t ze ner ha oor t be slu o en ast d. sc it nsc , m ni Ze hu ze hu aa et k ls a l di f ha ldig r de van n gi ar i n ng v s. kt t o er Ze In e ne p z deN he m ich icc ch e i te n. € Fr ni

E di en l e re e ite ge alis n p rair sc ef tis as e Bi her t ac ch san thri Y nn m ht ink t e lle € von enh en er ijkj en r 20 ne o va de e ,- Do f. O n h or n et du m ,9 9

p € ar als 17 ieke we ,9 9

O we ver h kk e Ee da uwe end en h d n H t lij p u ee e w spe af ert zich ksdr olit iver o g c d n e t D e ma in am iek ing e sp n W a - Je e m alte stijn acu H en ro en rn , la er opga ee s’ h O en s a ee ire tm n ld u II an g, . is h in W he tie n z in id ve gr oe s € Ste ee dm . D g o kt ft 24 fan o o e eij e t s c , 99 er Ge ch m ht € ne ie yst d 21 sis de e oo ,9 sle ni rie r 9 ut s el, va en n

V de lijm k las klo sch Ja w s o e s o m an ie d en, f tu rpe ho nda ijn d e o e u tu ss ro Z of nk zo El verl ren ren sse en d ma Ju ond d b s h ek (ex isa eve d zi n h e n o di ag ov aa ui clu beth n. ie m ch en Br ve th sle e r a t h n Vi ve sie D Sc e op vo its r o u sse n, wa tis e z ve ay ha t m en o e m t r€ ge € du o en r er e e, bo 24 ws ei 21 ka , h nd ,9 ta te en ,9 a n en 9 d, a 9 ho r ui ud tg av en e) .

D ov eze S er n be laug Wi ieuw Ka sts ht ll T e rin el er ren thr Sl ler. s tw t is ille au Ve in K r gh rz ti a ter we gs rin € gen te

V ied ijf v e e rie ge igen r m nd n h d et en in og é eim em z’n , v ee é en on zij oord n v n ke , ko en g n e a er er m en zw aat ige t ie late sam en N ijg ... Z n w der n h e ijk en e n e am , M lfs eg en ut

SHOPPING

Present van Paagman 31

Worstelen

MET FICTIE EN NONFICTIE

Joël Dicker (Genève, 1985) brak wereldwijd door met de bestseller De waarheid over de zaak Harry Quebert. Ook met zijn nieuwste roman Het mysterie van kamer 622 laat hij zijn lezers op het puntje van hun stoel zitten. 32 Present van Paagman

witserland is zijn thuisland, in Genève kent hij iedere straathoek. Toch speelden alle in Nederland uitgebrachte romans van Dicker zich grotendeels af aan de oostkust van de Verenigde Staten, waar hij veel tijd heeft doorgebracht. ‘Tot nu toe was er altijd een grote afstand tussen mij en de plek waar ik over schreef, en tussen mij en de personages. Hoe kun je pure fictie schrijven over een plek waar je onderdeel van bent? Ik wil een verhaal vertellen door de ogen van mijn personage, niet gebaseerd op wat ik zelf voel en zie. Daar heb ik een heel lange tijd mee geworsteld.’ Het is niet vreemd dat hij als schrijver moeite heeft met het maken van onderscheid tussen fictie en non-fictie. Voor de lezers blijkt dat helemaal lastig. ‘In De waarheid over de zaak Harry Quebert creëerde ik de jonge auteur

INTERVIEW TESS VAN DER ZWET BEELD JEREMY SPIERER

INTERVIEW

“IK HEB NU EEN PERSONAGE GECREËERD DAT ER ALLE SCHIJN VAN HEEFT EEN REFLECTIE VAN MIJ TE ZIJN”

Marcus Goldman. Hij was alles wat ik niet was, ik had werkelijk niets van mezelf in hem gestopt. En toch vroeg iedereen mij: “Ben jij Marcus? Is het personage gebaseerd op jezelf ?” Keer op keer moest ik benadrukken dat ik het echt niet was. Toen de tv-serie uitkwam, met Patrick Dempsey in de hoofdrol, waren mensen zelfs teleurgesteld. De serie vonden ze goed, hoor. Het was alleen jammer dat de hoofdpersoon helemaal niet op me leek, haha.’ En dat is misschien wel de reden dat Dicker zijn lezers en zichzelf in zijn nieuwste roman extra op de proef stelt. Het mysterie van kamer 622 is het eerste boek van zijn hand dat zich afspeelt in zijn thuisstad Genève, met een hoofdpersoon die - jawel - Joël heet. ‘Ik heb nu een personage gecreëerd dat er alle schijn van heeft een reflectie van mij te zijn. Lezers zullen me nu weer vragen of ik dit echt ben. Maar dit keer iets onzekerder dan de vorige keer, omdat dit boek natuurlijk op geen enkele manier autobiografisch kan zijn.’

Dickers boeken worden vaak crime-thrillers genoemd, waarin mysterieuze verdwijningen en moordzaken de rode draad vormen. Zelf herkent hij zich niet echt in die genreaanduiding. ‘Ik wil boeken schrijven die het plezier in lezen bij mensen opwekken, hen grijpen en niet loslaten. Ik houd me totaal niet aan de regels die gelden in het thriller- of misdaadgenre. Belangrijker is het dat de plek waar het verhaal zich afspeelt een omgeving is waar je als lezer wilt zijn. Ook de personages moeten tijdens het lezen aanvoelen als vrienden. Je leeft met ze mee, je begrijpt ze, ondanks hun slechte kanten of onhebbelijkheden. Ook al hebben ze iets verschrikkelijks op hun kerfstok. Het zijn uiteindelijk ook maar mensen.’

Het mysterie van kamer 622, Joël Dicker € 24,99

Het boek... ...

DAT MIJN ALL TIME FAVOURITE IS ‘Ik was twintig toen ik Philippe Roths De menselijke smet las, ik bevond me toen vlakbij New York. Dat boek was een enorme schok voor me; ik zag opnieuw de elementen, de personages en hun gedragingen terug in deze plek, de ‘intelligente’ oostkust. Dat boek heeft me nooit meer losgelaten.’ ... DAT MIJ ONLANGS VAN MIJN SOKKEN BLIES ‘Afgaande op de cover en de blurb zou ik 1793 van de Zweedse auteur Niklas Natt och Dag nooit zelf hebben gekozen, maar gelukkig was er een boekhandelaar die het in mijn handen duwde en zei: “Dit is wat voor jou.” Ik was overweldigd, gefascineerd door de manier waarop de schrijver het Stockholm van die tijd beschrijft. Je kunt de stad ruiken, voelen, zien. Alsof je kunt tijdreizen en er middenin staat. ... VAN MIJN KINDERTIJD ‘Joris en de geheimzinnige toverdrank van Roald Dahl is een geweldig spannend verhaal over een jongen die op een ochtend op zijn supergemene, akelige oma moet passen. In plaats van medicijnen geeft hij haar een zelfgebrouwen toverdrank. Dat gaat natuurlijk helemaal verkeerd. Ik zou het zo weer kunnen lezen. Elke generatie vindt er iets herkenbaars in terug.’ ... DAT IK WEL HEB, MAAR NOG LEZEN MOET ‘Ik kijk heel erg uit naar American Dirt (Nederlandse titel: Wie omkijkt - red.) van Jeanine Cummins, een roman over de migratiecrisis in de Verenigde Staten. Het is net in het Frans verschenen, maar ik heb door het afronden van Het mysterie van kamer 622 nog geen tijd gehad om ervoor te gaan zitten.’

Present van Paagman 33

U2 Deze 20ste verjaardag van All That You Can’t Leave Behind wordt gevierd met een uitgebreide deluxe edition met daarop extra remixes, live opnames, niet eerder uitgebrachte nummers en natuurlijk de hits Beautiful Day en Elevation.

Elvis Costello Samen met Steve Nieve (Atractions/ Imposters) opgenomen in Parijs in februari 2020 en uitgewerkt in lockdown.

Dire Straits De complete studio albums van Dire Straits prettig geprijsd op 6 CD’s of 8 LP’s.

Tears For Fears Het meest bejubelde album van Tears For Fears, met daarop de hits Sowing The Seeds Of Love en Woman In Chains, in een uitgebreide deluxe edition met heel veel bonus materiaal.

Langs De Lijn Veel muziek uit dit populaire Radio 1 programma op 2 verschillende dubbel LP’s en een 5CD boxje met naast de muziek hoogtepunten uit het Langs De Lijn archief. André Hazes Alle studio albums van Neerlands grootste volkszanger uit de periode 1977-2002 inclusief 2 bonus CD’s.

Trijntje Oosterhuis Trijntje is terug op het legendarische Blue Note label en viert dit met een kerstalbum, waarop ze een aantal klassiekers in eigen stijl neerzet, hier en daar geholpen door vrienden als Alain Clark, Jeangu Macrooy en Candy Dulfer.

A Very Cool Christmas 2 Wederom een bonte verzameling nietalledaagse kerstnummers van onder meer Bob Seger, Little Steven, Sammy Hagar, Johnny Cash, Paul Simon, James Brown, Isaac Hayes, Stevie Wonder en Bobby Womack.

Hitzone Best of 2020 De grootste hits van 2020 verzameld op deze 2CD. VOLG ONS OP FACEBOOK UNIVERSAL MUSIC LEGENDS

facebook.com/UniversalMusicLegends

Daniil Trifonov Nieuw werk van deze briljante pianist.

Klassieke Scheurkalender Iedere dag een verrassende anekdote, nieuwtje, pakkende quote, uitdagende quizvraag of andere wetenswaardigheid over klassieke muziek - passend bij de dag van het jaar.

FAMILIE

36 HET ALFABET VAN CHARLOTTE DEMATONS 42 FOTOGRAAF JIMMY NELSON OVER ZIJN CULTUURONDERWIJS-PROGRAMMA 47 DORINE HERMANS

FOTOGRAFIE: MARIKE VAN PAGÃ&#x2030;E ILLUSTRATIE: LOTTE DIJKSTRA

BREEKT EEN LANS VOOR BASISSCHOOLLEERKRACHTEN

Present van Paagman 35

l af a bet Het

van Charlotte Dematons

Charlotte Dematons, ĂŠĂŠn van Nederlands meest geliefde illustratoren, wordt enthousiast van de kleinste details. Daar zitten namelijk de leukste verhalen in. 36 Present van Paagman

INTERVIEW TESS VAN DER ZWET ILLUSTRATIES CHARLOTTE DEMATONS BEELD CHRIS VAN HOUTS

“

PRENTENBOEKEN

“Door mijn boek Nederland ben ik ons land leuker gaan vinden. We zijn een gek volkje hoor!” Present van Paagman 37

Wie de rijkgevulde prentenboeken van Charlotte Dematons openslaat heeft aan twee ogen niet genoeg. Na bestsellers als De gele ballon (2003) en Nederland (2013), verraste zij dit jaar met Alfabet, waarbij op elke pagina een letter, verbeeld in tientallen, soms honderden woorden, in de spotlight staat. Hoe ziet haar eigen alfabet eruit? We pakten de letters van haar achternaam en lieten Charlotte de onderwerpen kiezen.

Doorzetten ‘De D is van doorzetten. Ik heb me in Frankrijk door het VWO moeten worstelen en mocht van mijn ouders eigenlijk helemaal niet naar de kunstacademie. Door me stiekem in te schrijven kwam ik er uiteindelijk toch. Ook daarna was het vechten. Wie wil dit nou, vroeg ik me vaak af als ik iets getekend had. Maar doorzetten betekent nooit opgeven, zelfs niet als je af en toe het vertrouwen verliest. Zelfs nu moet ik nog wel eens doorzetten tijdens het tekenen. Soms ben ik het even helemaal zat. Morgen weer een dag, zegt mijn man dan. De volgende ochtend word ik dan wakker met een goed idee waar ik helemaal enthousiast van word en kan ik er weer even tegenaan.’

Einde en eindeloos ‘Vorig jaar stierf mijn moeder. Daar heb ik nog steeds enorm veel verdriet van. Ik kon weleens de balen van haar hebben of flink op haar mopperen, maar nu zal ze er nooit meer zijn. Dat is heel zwaar. Ze is 91 jaar oud geworden, een prachtige leeftijd. Ze heeft het hele bestaan omvat. Op de dag dat Alfabet uitkwam was ik behoorlijk zenuwachtig. Daar gaan we, dacht ik, straks vinden ze het niks. Dan blijft de uitgever met al die boeken zitten,

38 Present van Paagman

wat erg. Op het tafeltje waaraan ik zat stond een fotootje van mijn moeder en mijn tante, mijn tekenmoeder, die ook recent overleden is. Ik keek naar die gezichtjes en voelde dat ze me even hielpen. Dat was heel leuk. Dat had iets eindeloos.’

Moeder en moederschap

‘Wat ook eindeloos is, is het moederschap. Ik heb een dochter van bijna dertig. Zij is voor mij natuurlijk de allerleukste en ik draag haar op handen. Ik wist niet hoe onvoorwaardelijk die moederliefde kon zijn. Ik gun iedereen dat gevoel. Wat me ook verbaast is de kracht die het moederschap me geeft. Als ik alleen op stap ga zie ik overal angstige dingen. Ben ik met mijn dochter, zowel toen ze nog een frommeltje was, als nu als jonge vrouw van dertig, denk ik: Kom aan haar en ik maak je af.’

Alleen zijn ‘Mijn vakgenoten en

ik, wij zijn alleenmensen. Alleen zijn hoort bij ons. Toen de coronacrisis begon veranderde er voor mij niet veel, behalve dat ik heel voorzichtig naar buiten moest en dat ik mijn buurkinderen niet meer naar school kon brengen. Ik kon wel lekker doorwerken. Creëren doe ik het liefst alleen. In mijn werk kan ik het beste alleen zijn. Dat is niet alleen voor mezelf beter, maar ook voor anderen, haha. Begrijp me niet verkeerd, ik omring me heel graag met mensen. Maar dan zoek ik ze zelf op.’

Tekenen ‘Het tekenen houdt nooit

op, ik ga echt niet met pensioen. Als ik begin met iets nieuws denk ik allereerst aan de kinderen. Ik wil dat ze meteen iets zien wat hun aandacht trekt. Pas daarna denk ik aan volwassenen. Neem het carnaval uit Nederland. Ik begon met leuke, verklede figuren die kinderen kunnen herkennen. Het carnaval is echter een heel volwassen aangelegenheid. Dus

PRENTENBOEKEN

ging ik naar Noord-Brabant, stortte me met boerenkiel en al in het feestgedruis en begon notities te maken. Dan is het kind even helemaal weg. Dat ging bij Alfabet ook zo. Dat begint met de o van olifant, echt voor kinderen. Maar de Oost-Indische kers, mijn lievelingsbloem, staat er ook in. Als een kind iets niet begrijpt is dat niet erg. Dat slaan ze gewoon over. De onderwijzer in zijn onderbroek zien ze dan weer wel.’

Ongelofelijk veel geluk

‘Natuurlijk heb ik in de afgelopen jaren hard gewerkt, maar ik heb ook ongelofelijk veel geluk gehad. Ik vind het nog steeds fantastisch dat mensen het leuk vinden wat er in mijn kop gebeurt en mijn boeken zo’n succes zijn. Dan kan men zeggen dat het talent is, maar dat is gewoon niet waar. Er worden ontzettend veel mooie dingen gemaakt en daar gebeurt dit niet mee. Waarom niet? Ik weet het niet, dat is niet te zeggen. Dus heb ik geluk. Ongelofelijk veel geluk.’

Nederland ‘Hoewel ik in Normandië ben opgegroeid is Nederland mijn thuis. Hier wonen alle mensen die me dierbaar zijn. En dan is er natuurlijk het boek Nederland. Ik ben daarvoor het hele land doorge-

reisd. Alles wat ik al kende heb ik nog eens grondig bestudeerd. En ik heb ontzettend vaak gelachen, want we zijn een gek volkje hoor. Door Nederland ben ik ons land leuker gaan vinden.’

“De staat voor Sinterklaas ‘Mijn boek doorzetten Sinterklaas uit 2007 is al een poosje uit de handel. In mijn ogen is en dat Sinterklaas een feest voor alle kin- betekent deren. Als er kinderen zijn die er negativiteit van ondervinden, dan nooit moet dat mankement door volwas- opgeven, senen gecorrigeerd worden.’ [Fluisterend]: ‘Op dit moment zijn zelfs niet de pieten in onderhandeling met als je af Sinterklaas om belangrijke aanpassingen te maken. Zodra de boel daar en toe het gecorrigeerd is ga ik langs in Spanje vertrouwen om de stand van zaken te bekijken. Toen ik in Alfabet bij de S kwam, verliest”

werd ik helemaal enthousiast. Oh wat leuk, dacht ik, ik kan Sinterklaas een rolletje geven. Maar hoe kleed ik hem? Want tabberd en mijter beginnen niet met een s en als ik een man teken met lang wit haar en een witte baard, dan weet niemand wie hij is. Maar toen had ik het: zijn staf maakt hem herkenbaar. Nu siert hij de pagina, in smoking, in een sexy james-bondpose. Leuk voor kinderen én volwassenen.’

Alfabet, Charlotte Dematons € 24,99

Present van Paagman 39

Als een kind

ZO BLIJ

Samen koken, samen lezen, samen spelletjes spelen; er gaat niets boven quality time met de familie.

Een boomhut zoals die van Andy en Terry heb je nog nooit gezien! Er is o.a. een bowlingbaan, een zwembad met reuzenhaaien en een snoepjesmachine die je overal volgt. In die van 117 verdiepingen zijn nóg meer grappige verdiepingen toegevoegd. Andy en Terry beleven er de dolste avonturen! De waanzinnige boomhut van 117 verdiepingen € 15,99 De waanzinnige boomhut van 13 verdiepingen, van € 15,99 voor € 9,99 tot het einde van het jaar.

DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Eindelijk het tweede stripboek van bekende Youtuber Dylan Haegens! Het staat weer vol hilarische avonturen van Dylan, Marit, Teun en Rick. Dylan Haegens Stripboek #2, Dylan Haegens € 9,99

Spannend youngadult-boek over een exclusieve eliteschool waarvan niemand precies weet wat er tijdens een academiejaar gebeurt...

De academie, Astrid Boonstoppel € 18,99

Ontsnap uit de boosaardige wereld van de Wexell Corporation door puzzels op te lossen, en hun duistere masterplan om de wereld over te nemen te onthullen.

De Wexell Escape Room Kit € 19,99

Moderne klassieker

‘Wat wil jij worden als je groot bent?’ vroeg de mol. ‘Lief,’ zei de jongen. De jongen, de mol, de vos en het paard van Charlie Mackesy is een moderne fabel voor jong en oud. De honderd illustraties en poëtische teksten vertellen het verhaal van een bijzondere vriendschap tussen de jongen en de drie dieren. De universele lessen die ze samen leren zijn stuk voor stuk levenswijsheden. Deze Nederlandse editie is prachtig vertaald door Arthur Japin, en nu verkrijgbaar in een speciale, gebonden editie. De jongen, de mol, de vos en het paard, Charlie

Mackesy € 20,- (luxe editie met o.a. leeslint, exclusief verkrijgbaar bij Paagman, voor dezelfde prijs als de standaard uitgave)

40 Present van Paagman

SHOPPING

Hippe maskers Ook al heeft iets voornamelijk een beschermende en hygiënische rol, waarom zou het er dan niet leuk uit kunnen zien? Van de nood een deugd maken noemen ze dat. De niet-medische maskers van What a Mask hebben vrolijke prints, een tweelaagse filtratie met anti-druppelbehandeling aan beide zijden en kunnen tot 30 keer op 40 graden worden gewassen. Verkrijgbaar in twee maten. Legami - What a mask!, masker voor kinderen € 9,95, masker voor volwassen € 12,95

Auto-proof Catannen kan met dit puzzelboek! Geen losse huisjes en wegen, maar wel puzzels in een boek en dezelfde uitdagingen die om strategisch inzicht vragen. CATAN puzzelboek € 19,99

Toverachtig spannend boek over een bijzonder toernooi… Leuk om voor te lezen of voor kinderen vanaf 10 jaar om zelf te lezen. De magische apotheek - Het toernooi van de parfumeurs, Anna Ruhe € 16,99

Een prachtig verhalenboek vol nieuwe avonturen van Peter Pan, Sneeuwwitje, Mowgli, Simba, Dombo en tal van andere onsterfelijke Disneyfiguren. Disney het grote 1-minuut verhalenboek € 19,95

Pepijn Lanen, bekend van de Jeugd van Tegenwoordig, geeft een zeer intiem portret van het ouderschap, dat tegelijkertijd uiterst actueel en universeel is.

Vad3r, Pepijn Lanen € 22,50

Samen met zijn vriendjes leert Sam wanneer hij zijn handen moet wassen. Een vrolijk en speels prentenboek om kinderen te leren over het belang van hygiëne.

Sam de wasbeer, Ingmar Larsen € 14,99

NIJNTJE IS JARIG! Hoera! nijntje is jarig dus dat betekent: trakteren! In twee verhalen volgen we het meest geliefde konijntje ter wereld, wanneer of als ze op school mag trakteren en thuis haar feestje viert. Chefkok Samuel Levie creeërde speciaal voor nijntjes 65e verjaardag twintig feestelijke én eenvoudige recepten om te trakteren en om een spetterend verjaarspartijtje thuis te vieren. trakteren met nijntje, Dick Bruna & Samuel Levie € 12,95

Present van Paagman 41

“We willen van kinderen wereldburgers maken” JIMMY NELSON

42 Present van Paagman

INTERVIEW JUDITH VAN ANKEREN FOTOGRAFIE TESS FLUIT

ONDERWIJS

Cultuuronderwijs van de Jimmy Nelson Foundation Fotograaf Jimmy Nelson reisde jarenlang naar alle uithoeken van de wereld om inheemse volken te ontmoeten en vast te leggen. De prachtige beelden én de kennis over de bijzondere lokale gewoonten en wijsheden zijn nu samengesmolten tot een interactief lesprogramma voor scholen.

oe slaap je bij -60°C in een iglo zonder te bevriezen? Waarom houden ze in Mongolië een adelaar als huisdier? Hoe overleef je in de woestijn als je geen water bij je hebt? Kinderen die op ontdekkingstocht gaan met het lesprogramma CultED van de Jimmy Nelson Foundation krijgen antwoord op deze en nog veel meer vragen. Met dit gratis lesprogramma gericht op kinderen van 11 tot 15 jaar komt een grote droom uit: leerlingen over de hele wereld laten kennismaken met de laatste inheemse culturen. Een gesprek met de initiatiefnemers Kieke van Maarschalkerwaart, Joëlle Verkooijen, en natuurlijk Jimmy Nelson zelf.

Jimmy, de vorige keer dat we elkaar spraken, vertelde je dat je 85 procent van de tijd op reis was. Hoe is het voor jou om door corona ineens op een plek te moeten blijven? ‘Gek genoeg vind ik het heerlijk. Ik was in Mongolië toen het begon, ging naar huis en toen was er niets meer, alleen maar rust. De afgelopen jaren heb ik heel hard moeten knokken om de Jimmy Foundation financieel te laten overleven. Dat was net voor de lockdown helemaal rond, dus nu had ik eindelijk tijd om stil te staan bij alles wat ik heb meegemaakt. In eerste instantie was ik wel heel erg bang voor wat het met mijn creativiteit zou doen. Ik heb altijd veel gedoe en herrie in mijn leven gehad – meestal door mijzelf veroorzaakt – en dacht altijd dat creatief zijn mijn manier was om daarmee te dealen. Maar nu ben ik erachter dat ik die reuring niet nodig heb. Ook in stilte borrelen er allerlei ideeen in me op. Er komt een geweldige tentoonstelling aan in Parijs en we bouwen hard aan Cult-ED. Veel van wat ik doe komt voort uit een (wat je zou kunnen noemen) egoïstisch motief – ik heb het zelf nodig. Maar ik wil niet alleen iets halen, ik wil ook

Present van Paagman 43

iets brengen. Voor de inheemse mensen betekent het heel veel dat ze gezien en gewaardeerd worden. Dat maakt dat er wederkerigheid is en dat is dé drijfveer achter de Jimmy Nelson Foundation.’ Is het lesprogramma ook uit die wens voortgekomen? Joëlle: ‘Het gaat ook om het doorgeven en bewaren van alle kennis en wijsheid die er overal ter wereld is. Want hoe afgezonderd een community ook leeft, er sijpelen altijd overal elementen van de moderne tijd door, die de plaats innemen van de oorspronkelijke tradities en gewoontes. Daar hebben we helemaal geen oordeel over, maar het zou wel heel zonde zijn als die helemaal verloren gaan. Het is namelijk niet alleen hún cultuur, maar die van ons allemaal. Het is ook onze oorsprong, wij komen eruit voort.’ Is het idee dat kinderen over de hele wereld het lesprogramma kunnen volgen? Joëlle: ‘Dat zou geweldig zijn ja. We zijn het nu langzaam aan het uitrollen in Nederland, maar we willen de lessen in alle mogelijke talen uitbrengen. Vakken als maatschappijleer, biologie en levensbeschouwing bestaan natuurlijk al en dit programma brengt daarvan veel samen. Cult-ED is dus in verschillende lessen te integreren.’ Wat is het belangrijkste doel van de lessen? Kieke: ‘Van kinderen wereldburgers te maken door ze van die enorme diversiteit aan culturen en levenswijzen te laten proeven. Want wat je níet kent is eng en raar. Maar als je bijvoorbeeld weet dat bepaalde culturen zich insmeren met zand als bescherming tegen de zon omdat ze geen zonnebrand hebben, vind je dat niet meer eng en raar. De overkoepelende boodschap is dat het belangrijk is om eerst kennis te verzamelen en niet direct te oordelen. Doordat er filmpjes in het lesmateriaal zitten die ze met hun smartphone kunnen scannen en we veel met virtual reality doen, gaat het echt voor ze leven. Dan zien ze bijvoorbeeld hoe een rendier wordt geslacht en vinden dat zielig. Vervolgens kun je een gesprek hebben over of die kip in de diepvries dan niet ook zielig is. En ze leren bijvoorbeeld dat de Kazakken veel moeite moeten doen om aan water te komen, terwijl we hier vrolijk een kwartier douchen met kostbaar drinkwater. Door te laten zien dat iets als water niet zo vanzelfsprekend is,

44 Present van Paagman

gaan kinderen er hopelijk bewuster mee om en nemen hun ouders daarin mee. Want we moeten hoe dan ook toe naar een duurzamere manier van leven. Als we kinderen daarin kunnen triggeren, is dat heel waardevol.’ Joëlle: ‘Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor de Black Lives Matterbeweging. Het is niet zo dat we kinderen daarin een bepaalde mening willen opdringen. We willen juist graag dat ze de informatie en kennis hebben om er een eigen mening over te vormen.’ Hoe zijn de reacties tot nu? Hebben jullie het idee dat het aanslaat? Jimmy: ‘Daar heb ik wel een leuk verhaal bij. Zo’n anderhalf jaar geleden kwam er een echtpaar naar de studio om een foto van mij te kopen. Hun dochtertje van zeven verveelde zich dus ik gaf haar een 360°-bril met een van onze filmpjes. Binnen de kortste keren begon ze te roepen: “Mama, papa, ik sta onder een waterval met allemaal gele mannen en ze dragen alleen rokjes!” De ouders hadden geen idee waar ze het over had. Ze probeerden de bril van haar hoofd te trekken, maar dat wilde ze absoluut niet. “Ik wil hier blijven, het is zo mooi hier”, zei ze. Ik begon te huilen van blijdschap, want dáár gaat het om. Die puurheid, helemaal open voor de wereld, zonder oordeel. Geel, halfnaakt, het maakt allemaal niets uit en dat kleine meisje voelde dat. Toen wist ik zeker dat we op de juiste weg zaten met het project.’

MEER OVER CULT ED

De lessen van het Cult-ED-programma duren ongeveer 30 tot 45 minuten en kunnen in de klas of thuis op de laptop of tablet worden gevolgd. Per cultuur zijn er telkens vier thema’s: locatie, mensen, levensstijl en traditie. Zie jimmynelsonfoundation.com/nl/cult-ed/

ONDERWIJS

“Ik begon te huilen van blijdschap, want dáár gaat het om. Die puurheid, helemaal open voor de wereld, zonder oordeel.”

Present van Paagman 45

SCHOOLWERK, GOED GEREGELD! HUISWERK & BIJLES REMEDIAL TEACHING DIAGNOSTIEK Vestigingen in Den Haag e.o.: AFTER’S COOL Benoordenhout | AFTER’S COOL Maerlant-Lyceum AFTER’S COOL Scheveningen | AFTER’S COOL VCL | AFTER’S COOL Wassenaar AFTER’S COOL ADO Den Haag Jeugdopleiding Overige vestigingen in Amsterdam en Rotterdam en omgeving

AFTERSCOOL.NL

FOTOGRAFIE ALEX DE GROOT

Luister naar de juf

DORINE HERMANS

‘Juf, ik word gek thuis, want ik mag niks.’ Dat zei Fatima (9) in de tijd dat de basisscholen gesloten waren wegens corona heimelijk aan de telefoon tegen haar juf Roos. Fatima mag de straat niet op van haar vader. Ze mag alleen het huis uit om naar school te gaan. Maar er was geen school.

Roos ging vervolgens geregeld op huisbezoek, en nam Fatima dan mee uit wandelen. Tegen de juf durfde Fatima’s vader geen nee te zeggen. Fatima is een van de vele kinderen die extra aandacht van hun juffen en meesters kregen tijdens de lockdown. Kinderen voor wie de school een veilige haven is, omdat ze het thuis niet goed hebben. Kinderen van verslaafde ouders; ouders die in vechtscheidingen liggen; ouders die met psychische stoornissen kampen. Zij hoorden tot de grootste slachtoffers van corona. Naast die kinderen waren er, met name in achterstandswijken, ook veel kinderen spoorloos, omdat ze thuis geen internet hebben. Zij namen geen deel aan de Zoom-sessies die de scholen boden. Ook die kinderen werden thuis door leerkrachten bezocht. Dat gebeurde vaak buiten werktijd. ‘Wij waren helemaal stuk na de lockdown,’ zegt een juf. De corona-crisis bracht aan het licht

COLUMN

hoe begaan basisschooldocenten zijn met hun leerlingen. Ik was er niet verbaasd over. De afgelopen jaren interviewde ik tientallen juffen voor het boek Juf, er is een kind kwijt. Met hart en ziel vertelden ze me prachtige verhalen, hilarisch, ernstig, spannend. Verhalen over liefde en dood, schattige, stoute, verlegen of verliefde kinderen, lastige ouders, seksuele voorlichting, filosofische kindervragen (een exemplaar: ’Juf, waarom zijn wij geen kippen? Komt dat door de Here Jezus?’), schoolkampen en excursies, transgenderkinderen, vluchtelingen, kinderen die de meeste Valentijnskaarten kregen - en kinderen die er geen kregen. En dat in alle geledingen van de maatschappij. Basisschoolkinderen zijn nog niet uitgesplitst naar verschillende leerniveaus, ze zitten allemaal door elkaar. Hun onderwijzers hebben een nauw contact met ouders. Het levert hen een unieke kijk op de samenleving op. Ze kweken de burgers van de toekomst. Dat alleen al is een reden om goed naar ze te luisteren.

“Juf, waarom zijn wij geen kippen?”

Aan de hand van talloze ontroerende en verrassende verhalen van schoolkinderen en hun juf geeft Dorine Hermans een kijkje in de wereld van de basisschool. Warm, bijzonder, herkenbaar, lief en klein. Maar altijd met een boodschap, zonder dat die er opdringerig bovenop ligt. Juf, er is een kind kwijt € 16,99

Present van Paagman 47

75 JAAR VAN OORSCHOT

Uitgeverij Van Oorschot vierde dit jaar haar 75-jarig bestaan. Reden voor feest dus! Opgericht vlak na de oorlog, heeft de chique uitgeverij de tand des tijds goed doorstaan. De afgelopen jaren zijn een aantal veranderingen doorgevoerd om zelfstandig, met een duidelijke visie en een kwalitatief uitstekend fonds te kunnen blijven fungeren. Precies zoals oprichter Geert van Oorschot het in 1945 voor ogen had.

48 Present van Paagman

TEKST LIZZY DE WILDE BEELD FRANS HEMELRIJK/VAN OORSCHOT

eranderen om hetzelfde te blijven klinkt tegenstrijdig, maar dat is het niet. Vijf jaar geleden namen vijf nieuwe eigenaren, onder wie directeur Mark Pieters, de uitgeverij over van Wouter van Oorschot, zoon van Geert. Pieters: ‘Het doel was en is om een uitgeverij te blijven die ertoe doet. Daarvoor moesten we commerciëler en professioneler gaan werken, met meer aandacht voor verkoop en publiciteit, een mix van mooie, duurdere uitgaven en toegankelijke paperbacks, en meer non-fictietitels.’ Van Oorschot is al lang niet meer dat enigszins gesloten bastion met een elitaire uitstraling en het werd tijd om dat te laten zien. Uit de as van de oorlog Uitgeverij Van Oorschot staat vooral bekend om de Russische bibliotheek en de verzamelde werken van Nederlandse klassieken zoals Multatuli en Menno ter Braak. Pieters: ‘Dat hebben we echt te danken aan Geert van Oorschot. Hij stond aan het roer bij uitgeverij Querido toen Emanuel Querido in 1943 onderdook en later vermoord werd in Sobibor. Op bevel van de Duitsers moest Geert de uitgeverij ontmantelen.’ Na de oorlog begon Van Oorschot zijn eigen uitgeverij. Dankzij zijn scherpe blik, zakelijk talent en lef wist hij al gauw naam te maken. Met behulp van leningen en fondsen bracht hij dure, omvangrijke reeksen dundruk uit. Daar was markt voor. Pieters: ‘Na de oorlog ontstond er een soort gretigheid rondom boeken, er was behoefte aan mooie, goede boeken. Bovendien durfde niemand nee te zeggen tegen Geerts enthousiaste plannen. Hij wilde literatuur én boeken over politiek uitgeven, want hij was van mening dat vrije en bloeiende literatuur niet zonder een politieke stellingname kon.’

“HET CHIQUE IMAGO WAS EEN FEIT”

Chique imago & kwaliteit Van Oorschot schreef zelf ook. Onder het pseudoniem R.J. Peskens verschenen de roman Mijn tante Coleta en de autobiografische verhalenbundel Twee vorstinnen en een vorst. Pieters: ‘Tot zijn eigen verbazing deden ze het goed. Heel bijzonder, ik ken

JUBILEUM

geen enkele uitgever die zelf bestsellers schrijft.’ Van Oorschot gaf ook twee tijdschriften uit, waaronder Tirade, wat gunstig was voor het aanzien van de uitgeverij. Grote namen als Gerard Reve, W.F. Hermans en Vasalis stapten over of werden binnengehaald. Het chique imago was een feit. ‘Het ging - en gaat trouwens nog steeds - om kwaliteit, zowel qua inhoud als qua uitstraling. Een mooi boek verdient het immers om mooi uitgegeven te worden.’ Toegankelijk modern Natuurlijk heeft uitgeverij Van Oorschot ook magere jaren gekend, maar er waren steeds successen op het juiste moment. ‘We gaan uit van onze eigen smaak. Wij moeten er zelf iets mee hebben, anders geven we het niet uit. Met het risico dat we er soms naast zitten en het niet verkoopt, dat is dan maar zo. We weerstaan de verleiding om te kiezen voor niet-literaire genres als detectives en thrillers die financieel heel aantrekkelijk kunnen zijn. We hebben de neus er niet voor en het past niet bij ons’, vertelt Pieters. Maar de uitgeverij staat wel open voor een ander soort uitgaven, zoals de reeks Van Oorschot Terloops, waarin bekende schrijvers de lezer meenemen op hun favoriete wandeling. ‘Goede Nederlandse auteurs, jonge talenten en debuterende schrijvers weten ons steeds beter te vinden. Met natuurlijk als kers op onze verjaardagstaart Sander Kollaard die met Uit het leven van een hond de Libris Literatuurprijs 2020 heeft gewonnen. Ik ben ervan overtuigd dat er een onuitputtelijke bron aan talent is en er altijd weer grote talenten zullen opduiken. Aan ons de uitdaging om ze in huis te halen.’

Uit het leven van een hond, Sander Kollaard € 23,50

Present van Paagman 49

BEES T ACHTIG LEUKE SCHOENCADEAUS

6 7

5 1

50 Present van Paagman

FOTOGRAFIE MARIEKE VAN PAGÉE STYLING SIGRIET KINGMA

INSPIRATIE

Van vliegende eenhoorns tot rammelende konijnen, de kleinste leden van het gezin krijgen er deze winter nieuwe vriendjes bij.

DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

1. Trixie etui Mr. Lion € 17,95 2. Happy Horse knuffelwolf Wayne 34 cm € 13,99 3. Rice vingerpoppetjes dino’s set van 5 € 6,50 4. Just Dutch nijntje

handmade bijtring/rammelaar roze € 19,95 5. Rice melamine bord kerst, per stuk € 5,90 6. Rice snijplank kerstman € 15,50 7. Rice melamine bord herfstbladeren en eikeltjes € 9,90 8. Meri Meri party-crackers kerstelfjes, set van 6 € 26,- 9. Rice siliconen lepel hartvormig € 7,90 10. Meri Meri papieren kerstbordjes rendier, set van 8 € 8,- 11. Meri Meri kerstboomhanger pegasus € 15,- 12. Trixie drinkfles 500 ml, per stuk € 24,95 13. Meri Meri drinkbekertjes franjes goud, set van 8 € 9,14. Rice melamine kom herfstbladeren en eikeltjes, small € 7,90 15. Happy Horse knuffelzeepaard Sally 26 cm € 12,99

Present van Paagman 51

W IN N A A R LI B RI S LITER ATU U R PRI JS 2 02 0

NU GE BONDEN

LIFESTYLE

FOTOGRAFIE: MARIKE VAN PAGÃ&#x2030;E ILLUSTRATIE: LOTTE DIJKSTRA

54 DE HEREN VAN MAN MAN MAN, DE PODCAST SCHREVEN EEN BOEK 62 EEN FEESTELIJKE KRANS MAKEN VAN DROOGBLOEMEN 68 DE WEDEROPSTANDING VAN HET ACTIVISME

Present van Paagman 53

CHRIS BERGSTRÖM

DOMIEN VERSCHUUREN

BAS LOUISSEN

Over writer’s block, onzekerheid, vrouwen en uiteraard… mannelijkheid

INTERVIEW ESTHER PORDON BEELD NANETTE SCHAAR

MANNENZAKEN

IT’S A MAN’S WORLD In Man man man, de podcast gaan radiomakers Bas Louissen, Chris Bergström en Domien Verschuuren elke twee weken met elkaar in gesprek over (hun) mannelijkheid. Dat onderzoek naar mannelijkheid hebben ze nu met dezelfde humor, zelfspot én kwetsbaarheid vastgelegd op papier. We treffen de heren op Zoom, waar sarcasme en lachsalvo’s elkaar in rap tempo opvolgen.

Drie radiomannen die een boek schrijven, hoe dat zo? Domien: ‘Al vrij snel na het begin van de podcast, eind 2018, kwam de eerste mail van een uitgever. Die heb ik doorgestuurd in onze groeps-chat, ervan overtuigd dat het een grap was. Maar dat was het niet. Vrij clueless gingen we naar dat eerste gesprek. Daarna werd het idee van een boek al wat concreter, bijna tastbaar.’ Bas: ‘Die uitgever zei: “Ga maar wat schrijven want ik weet niet of jullie dat kunnen”. Dus wij alle drie wat geschreven en verbazingwekkend genoeg vond

Present van Paagman 55

DOMIEN ze het goed. Maar we vonden het een stuk moeilijker om een goede vorm te vinden voor het boek.’ Chris: ‘We begonnen eerst aan een meer beschouwend verhaal - met romanachtige trekjes - waarin Bas met name de auteur was. Maar daar liepen we in vast. Uiteindelijk bedachten we dat het veel toffer zou zijn als we allemaal een deel zouden schrijven. Daarmee is het ‘per ongeluk’ hier en daar wat autobiografisch geworden. Maar dat is ook wat je van ons kent uit de podcast natuurlijk.’ D: ‘Het idee begon pas echt te leven toen we hadden bedacht om in het boek het levenspad te bewandelen. Beginnend bij de geboorte en eindigend bij de dood. Daarin konden we alles kwijt wat we wilden vertellen.’ Maar jullie hebben niet alle drie bij elke levensfase iets geschreven. B: ‘Dat leek ons iets te repeterend. Bij sommige onderwerpen heeft iemand misschien ook niet zoveel te vertellen. Domien is bijvoorbeeld nooit geboren...’ [lachsalvo] ‘Nee, maar trouwen bijvoorbeeld. Daar heeft alleen Domien ervaring mee, terwijl Chris of ik dan bij andere onderwerpen weer een beter verhaal hadden.’ Wie van jullie is de beste schrijver? C&D: ‘Bas! Zonder twijfel.’ B: ‘Wat vind jij Esther?’ Ik was vooral aangenaam verrast door Chris… B&D: ‘Wij ook.’ D: ‘Iedereen is altijd verrast door Chris.’ C: ‘Ja kijk, van een drol verwacht je ook niks.’ B: ‘Chris is zeker het grappigst van ons, dus daar ben ik het wel mee eens.’ C: ‘We zijn natuurlijk alle drie radiomakers en voor dat vak schrijven we ook regelmatig teksten, dus ik durf heus wel te zeggen dat ik een tekstje kan schrijven. Maar een boek is echt een compleet ander verhaal.’ Last gehad van writer’s block? C: ‘Zoveel.’ D: ‘Iedere week.’ C: ‘En van paniek ook. Elke keer dat ik iets had geschreven dacht ik: had ik dit wel moeten vertellen? Ik heb echt uren naar m’n scherm zitten staren, uit het raam staan turen, dat er gewoon niks uit kwam.’ D: ‘Ik ging dan met veel enthousiasme een schrijfsessie in. Helemaal bedacht waar ik over ging schrij-

56 Present van Paagman

“TOEN WE EEN MAIL KREGEN VAN EEN UITGEVER DACHT IK DAT HET EEN GRAP WAS” ven, allemaal ideeën in m’n hoofd. En dan wist ik na drie regels al dat het hem niet was. Haalde ik alles weer weg, zat ik uiteindelijk maar te kijken naar de cursor die op m’n scherm knipperde. En knipperde. En knipperde. Nog geen stap verder.’ B: ‘Oh, had ik geen last van. Eén goddelijke stroom van inspiratie viel mij ten deel. Het vloog uit m’n vingers, ongelooflijk.’ Jullie zijn al lang goede vrienden, zijn er nog anekdotes van de anderen die jullie verrast hebben? D: ‘Nou, we hebben de stukken voor het boek los van elkaar geschreven. Dus toen ik uiteindelijk het boek las vond ik het heel bijzonder om te lezen wat bijvoorbeeld Bas over zijn vriendin Majka had geschreven, en Chris over zijn overleden moeder. Dat zijn situaties en periodes die ik wel ken, maar we hebben het er niet wekelijks over. Ik vond het heel mooi om te lezen hoe ‘naakt’ ze dat eigenlijk hadden opgeschreven.’ Jullie vertellen ook eerlijk over jullie onzekerheid. Heeft het succes van de podcast daar invloed op? C: ‘Ik vind het leuk om te zien wat voor groei we meemaken, dan kijk ik met name even Bas aan. Voorheen lieten we Domien altijd onze liveshows presenteren, hij kan dat gewoon goed. Bas en ik vinden dat eng. Maar de laatste keer dat we een aflevering voor publiek opnamen heeft Bas het gepresenteerd. Hij durft dat nu wel, toch Bas?’ B: ‘Ja, ik heb zeker meer zelfvertrouwen gekregen. De theatertour, mensen die iets aardig zeggen, dat is natuurlijk heel fijn. Onzekerheid zal altijd wel in me blijven zitten, dat hoort bij mij, maar de podcast heeft me wel geholpen.’ C: ‘Ik denk dat ik níet minder onzeker ben geworden; ik voel me nog steeds regelmatig een klein jochie. Als ik van jou hoor dat je ons boek hebt gelezen, wil ik eigenlijk meteen wegrennen. Voor elke theatershow sterf ik van de zenuwen en dat ebt niet weg. Het zit er gewoon in, en het wordt niet makkelijker.’

MANNENZAKEN

BAS

“DOOR DE PODCAST HEB IK MEER ZELFVERTROUWEN GEKREGEN” Present van Paagman 57

MANNENZAKEN CHRIS

“IK VIND HET HEEL SEXY ALS EEN VROUW WAT STOERDER IS” B: ‘Maar jij bent ook niet meer die naakte onzekerheid van vijf jaar geleden hoor Chris.’ D: ‘Wat ik heel tof vind is dat we vaak horen - voornamelijk van vrouwen - dat ze het zo leuk vinden dat we onze gevoelens blootleggen. Blijkbaar is kwetsbaarheid ook mannelijk.’ Over vrouwen gesproken, wat is vrouwelijkheid volgens jullie? [Doodse stilte. Bas doet alsof hij wegloopt, Domien en Chris kijken onschuldig naar het plafond.] B: ‘Altijd gezeur over de wasmand.’ D: ‘Dat gezeik de hele dag.’ C: ‘Ik ga graag lunchen met mijn vriendin, maar dat schiet er ook wel eens bij in. Soms ga ik ook wel eens spontaan wat eten met een vriend, wat ik dan laat weten aan mijn vriendin. Maar dan krijg ik altijd meteen een reactie van “Hoezo?! Ik wil al weken met jou lunchen, waarom ga je dan nu opeens met hem?!” En dan denk ik: huh? Wat heb ik verkeerd gedaan?’ B: ‘Ja ik had dat laatst toen een vriend van mij naar Utrecht kwam en we hadden bedacht om te gaan kanoën. Toen ik mijn vriendin appte was ze totaal verontwaardigd. “Ik wil al vijf jaar met je kanoën en je zegt altijd nee!” Allemaal zielige emoticons erbij. Toen heb ik maar gezegd dat we een rondvaart gingen doen…’ Wat is daar vrouwelijk aan dan? C: ‘Een gevecht zoeken dat er helemaal niet hoeft te zijn. Zeg gewoon: “Wat leuk, zullen wij dat binnenkort ook eens doen?” Maar nee, het heeft altijd meteen zo’n ondertoon dat ik met een steen in m’n maag ga lunchen en het gevoel heb dat ik daar helemaal niet mag zijn.’ B: ‘Zullen we ook iets positiefs over vrouwen zeggen? D: ‘Nou als hout hakken mannelijk is, dan is vrouwelijkheid toch gewoon wijntjes drinken, shoppen met vriendinnen en dat soort dingen? Hier gaan we het dit seizoen in de podcast wel meer over hebben.

58 Present van Paagman

Want het is natuurlijk veel genuanceerder dan dit.’ Jullie geven zelf in de podcast toe eigenlijk helemaal niet te voldoen aan dat ‘oude’ stereotype van mannelijkheid, in hoeverre moet een vrouw dan voldoen aan het stereotype van vrouwelijkheid? C: ‘Ik vind het juist heel sexy als een vrouw wat stoerder is. Mijn vriendin rijdt bijvoorbeeld motor. Ik vind het ook leuk als ze een keer een sigaar rookt op een gekke avond. Ik bedoel, ik hoef geen Ma Flodder als vriendin, maar die stoerheid vind ik wel tof.’ B: ‘Ik vind het ook wel leuk als een vrouw een beetje one of the guys is. Ik hou niet van die enorm vrouwelijke vrouwen.’ D: ‘Ik ben single; ik vind momenteel elke vrouw prettig. Nee hoor, ik vind vooral dat je gewoon lekker jezelf moet zijn. Klinkt heel suf.’ B: ‘Gebruik dat maar als kop voor het artikel.’ D: ‘Ik heb geen ideaalbeeld van de vrouw. Het is net als waar we het met mannelijkheid over hadden. Vijftig jaar geleden werd motorrijden misschien als mannelijk gezien, maar tegenwoordig niet meer. Ik vind het wel leuk om naar die ontwikkeling te kijken.’ Hoeveel bier is er eigenlijk doorheen gegaan in vier seizoenen van de podcast? D: ‘Ha! Nou minder dan je denkt hoor. De stelregel is dat we maar één biertje per aflevering drinken. Of proberen te drinken.’ C: ‘We hebben een paar keer wel meer gedronken maar die afleveringen konden we echt niet online zetten. Verder valt het best wel mee. De eerste aflevering van het huidige seizoen hebben we zelfs alcoholvrij gedronken. Dus ja. We lijken wel één en al seks, drugs en rock ’n roll…’ D: ‘Nou, nee hoor.’ C: ‘... maar dat zijn we echt niet.’

Man man man - het boek, Domien Verschuuren, Bas Louissen en Chris Bergström € 20,-

WATE RM AN AL L U RE D E A L L U R E VA N PA R I J S

Louis van Gaals eigen verhaal, van binnenuit, aan de hand van ongekend open getuigenissen van vele mensen met wie hij samenwerkte. LvG, Louis van Gaal € 22,99

Streven naar geluk als levensdoel is een vergissing. Streven naar zin en betekenis, daarentegen, is waar het leven om draait. De kunst van het ongelukkig zijn, Dirk de Wachter € 19,99

LIVE a little! Set van drie strakke raketpijlen als priklampen voor in de tuin. Ze werken op zonne-energie! Fatboy buitenlampen Prêt a Racket, set van 3 stuks € 99,-

Lachen, voelen, genieten, ontdekken: haal het meeste uit het leven met deze items. DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

De Wanderlust-collectie van Cross is geïnspireerd op iconische landschappen, wat resulteert in bijzondere kleuren en motieven. In luxe giftbox. Cross Wanderlust vulpen ‘Malta Blauw’ met medium schrijfpunt € 90,-

Een stoere en functionele tas met laptopvak, van dubbel gestikt Oily PullUp kwaliteitsleer. Inclusief gratis portemonnee! Dalian lederen aktentas met ritssluiting, Maverick € 249,Bullet journals zijn perfect om al jouw afspraken, taken, challenges, en nog veel meer op één handige plek te bewaren. Mijn bullet journal Japan, MUS € 12,99

60 Present van Paagman

Het was een stevig columnseizoen voor Youp, op weg van het oude naar het nieuwe normaal. Maar was dat oude eigenlijk wel normaal? In corontaine, Youp van ‘t Hek € 12,50

Compacte papiervernietiger, ideaal voor de thuiswerker. Vernietigt tot 10 vellen tegelijk met veiligheidsniveau P4. Leitz Papiervernietiger IQ Slim Home Office € 165,- (breedte-model) / € 179,- (lengte-model)

SHOPPING Handige lunchpot van duurzaam materiaal met twee compartimenten, waardoor je bijvoorbeeld yoghurt en muesli apart kunt meenemen. Mepal lunchpot Nordic Groen

In Stoorzender doet Arjen Lubach vanuit zes verschillende plekken verslag van twee jaar uit zijn bewogen bestaan. Stoorzender, Arjen Lubach € 22,99

Roman over meedogenloze ambitie, onverwachte vriendschap en verboden liefde, geïnspireerd op de levens van grote Hollywood-diva’s. De zeven echtgenoten van Evelyn Hugo, Taylor Jenkins Reid

€ 20,99

Mooie rosé-gouden vul- en balpen, in luxe giftbox. De vulpen heeft een ergonomische grip en is links- én rechtshandig te gebruiken. Faber Castell balpen en vulpen ‘Grip Rosé’

€ 22,99

€ 43,95

De dahlia is helemaal terug! Dit boek laat de bloem in volle glorie zien, van de geschiedenis tot de duurzame kweek, van veredeling tot de passie. Liefde voor dahlia’s, Katja Staring, Marlies Weijers & Linda van der Slot € 29,99

Dertig prachtige tekeningen om in te kleuren, met extra dik papier en een perforatielijn zodat je het resultaat kunt inlijsten! CreaChick kleurboek € 14,99

Voor fans van Peaky Blinders: een boek vol exclusieve interviews en een overvloed aan inside-information. Peaky Blinders - Het officiële boek, Matt Allen € 29,95 Vijftig geïllustreerde kaarten met oefeningen om yoga en meditatie onderdeel van het dagelijks leven te maken. Yoga voor elk moment - Kaartenset € 19,95

Vijftig kaarten om je partner mee te verrassen. Een liefdesverklaring, een aanmoediging, een ideetje voor een avondje uit… Love notes € 14,95

Spirituele leermeesters uit het heden en verleden wijzen de weg naar een rijk leven zonder lijden.The greatest secret, Rhonda Byrne € 21,99 (verschijnt 24 nov)

Abstracte lessen uit de hindoetraditie omgezet in praktische adviezen om stress te verminderen en relaties te verbeteren. Denk als een monnik, Jay Shetty € 20,-

Compacte kaarthouder die plaats biedt voor 5 á 7 bankpassen. Pasjes worden dankzij de RFID-folie beschermd tegen illegaal uitlezen of kopiëren. Dalian lederen cardprotector super compact bruin, Maverick € 42,50

Present van Paagman 61

How to:

EEN FEESTELIJKE KRANS MAKEN MET DROOGBLOEMEN Niks zo feestelijk als een mooie krans! Overal ter wereld worden kransen gebruikt en gemaakt voor allerlei gelegenheden. Wil je een krans die helemaal binnen de huidige trends past? Ga dan voor gedroogde bloemen! In het nieuwe boek Droogbloemen Blomsterkrans legt Chantana Reemst precies uit hoe je zoâ&#x20AC;&#x2122;n krans maakt. De krans uit deze tutorial kun je als basis gebruiken en zelf kleuren en elementen toevoegen voor de feestdagen.

62 Present van Paagman

TEKST CHANTANA REEMST, BEWERKING ESTHER PORDON

TUTORIAL

Nodig:

Materialen • Bloemistenschaar of bonsai-schaartje • Rol binddraad (optioneel) • Basis van natuurlijke takken, bijvoorbeeld wilg of druivenranken, uit de tuin of kopen. Grassen • 1 bos haver voor de basis • 8 of meer stengels groene naaldaar • 3 stengels zaaddozen van juffertje-in-’t-groen • 4 stengels struisgras • 7 stengels gedroogde hazenstaarten • 3 of meer stengels van een fijne grassoort, zoals struisgras of trilgras Bloemen • 1 stengel juffertje-in-’t-groen • 2 stengels lamsoor licht van kleur • 3 stengels strobloem wit • 3 of meer stengels brem

How to?

Gebruik als basis een voorgevlochten krans van Blomsterkrans of maak je eigen basis van buigzame takken. 1. Begin met één stengel en maak een cirkel zo groot als dat je de krans wilt hebben. 2. Met een Blomsterkrans-basis kun je de bloemen goed insteken door een punt te zoeken waar de twijgjes elkaar kruisen of waar iets ruimte ontstaat tussen de twijgjes. Dat zijn de plekjes waar je geen ijzerdraad nodig hebt en de bloemen met de onderkant van de steel heel makkelijk kan insteken. Heel fragiele bloemen kun je verstevigen met ijzerdraad (zie Tip). 3. Begin met de haver en het andere groen zoals groene naaldaar (Setaria). Volg daarin één richting. Je kiest een begin- en een eindpunt, en begint door daar een takje in te steken. Dan steek je (met de klok mee) de haver in de krans en draai je langzaam aan de basis totdat deze voor driekwart gevuld is. 4. Als je de haver, groene naaldaar (Setaria) en de zaaddozen van juffertje-in-’t-groen (Nigella Orientalis) ingestoken hebt, kijk je of je een mooi waaierachtig geheel hebt gevormd en of er geen gaten meer over zijn. Het is mooi als je heel lichtjes wel iets van de basis blijft zien.

5. Daarna kun je heel gelijkmatig, naar eigen inzicht, de verschillende kleuren bloemen en hazenstaartjes toevoegen. 6. En als finishing touch: voeg de dunne grassen - niet te dicht/vol - en andere bloemen die eventueel over zijn toe. Steek ze in en hang de krans op om van een iets grotere afstand te kijken of je nog laatste elementen wilt toevoegen.

Tip Met ijzerdraad werk je eigenlijk op dezelfde

manier, alleen maak je de vulling dan op een aantal plaatsen vast aan de takken. Je bindt dus elke keer een paar takjes door deze te groeperen en gezamenlijk vast te maken. Droogbloemen zijn duurzaam, blijven lang mooi en zijn eenvoudig te onderhouden. In de jaren zeventig en tachtig waren ze helemaal in, daarna vergaarden ze stof en verdwenen uit de woonkamer. Maar droogbloemen zijn bezig aan een spectaculaire comeback. In dit boek staat alles over welke bloemen geschikt zijn om te drogen, en hoe je ze verwerkt tot mooie interieuritems.

Droogbloemen Blomsterkrans, Chantana Reemst € 20,- (verschijnt 1 dec)

Present van Paagman 63

ALTIJD OPTIMISTISCH BIJ ROB PEETOOM

Volle kracht vooruit Toen half maart de Rob Peetoom-salon op de Frederik Hendriklaan dicht moest, was het even omschakelen voor het team. Onzekerheid en angst heersten overal, maar eigenaren Maikel en Sam hielden de moed erin en focusten zich op het versterken van de team spirit. Met succes. Sinds ze weer open mochten is de salon helemaal coronaproof en hebben ze het drukker dan ooit.

e Rob Peetoom-salon in Den Haag liep als een trein, totdat de hele wereld in maart piepend tot stilstand kwam. Maikel: ‘Twee maanden lang mochten we geen mensen knippen. Toch hebben we de receptie elke dag een paar uur geopend, zodat onze klanten wel hun producten konden kopen en we telefonisch bereikbaar waren. We

64 Present van Paagman

vonden het heel belangrijk om met elkaar in contact te blijven en te helpen in zo’n gekke tijd.’ Sam: ‘We boden bijvoorbeeld kleursetjes en -advies aan zodat men thuis de uitgroei kon bijwerken in exact dezelfde kleur als ze bij ons in de salon normaliter kregen.’ Team spirit Sam en Maikel grepen de lockdown aan voor teambuilding, groei en ont-

TEKST ESTHER PORDON FOTOGRAFIE TESS FLUIT

ADVERTORIAL

CORONA-MAATREGELEN BIJ ROB PEETOOM • Handgel en mondkapjes voor de klant • Schermen op receptie en tussen stoelen • Vloerstickers voor looprichtingen • Iedereen in de salon draagt een mondkapje • Bij wassen dragen stylisten ook handschoenen • Alle materialen na elke klant gedesinfecteerd • Schorten na elke klant gewassen • Klanten worden verzocht alleen naar de salon te komen

onze medewerkers dragen altijd een mondkapje. Sinds half oktober is het nu ook voor onze klanten verplicht een mondkapje te dragen.’

wikkeling. Sam: ‘We hebben een heel trainingsschema opgezet waardoor ons team zich vanuit huis kon blijven ontwikkelen. We volgden ook veel online producttrainingen dus zo bleven we lekker bezig!’ Maikel: ‘Het hecht houden van het team stond echt centraal; elkaar oppeppen en een positieve sfeer creëren terwijl we elkaar weken niet konden zien. Zo deden we grappige challenges via social media, en ben ik zelfs een soort kook-show begonnen haha!’ Hygiëne Uiteraard zijn de salon en het personeel er nu volledig op gericht om iedereens veiligheid en gezondheid te waarborgen. Sam: ‘Bij de ingang staat uiteraard hand sanitizer eentje die wél lekker ruikt! - en liggen er mondkapjes. Op de receptie, tussen de knipstoelen en wasbakken staan doorzichtige schermen en

Hartstikke druk Toen de salon eenmaal weer open mocht, liep het direct storm. ‘Wekenlang was het net zo druk als normaal met kerst,’ vertelt Maikel. ‘We planden bewust iets meer ruimte tussen de afspraken, zodat er voor de klanten een goede doorloop was en het team niet overbelast raakte.’ Sam: ‘Die enorme drukte was natuurlijk voor zowel ons als de klanten een inhaalslag na de lockdown, maar we hebben het nog steeds drukker dan daarvóór!’ Maikel: ‘Niemand weet wat er de komende maanden gaat gebeuren, dus we bekijken het gewoon per dag. We zijn positiever en gemotiveerder dan ooit!’

WIE: Maikel van der Valk en Sam van der Meer WAT: Eigenaren Rob Peetoom-salon op de Frederik Hendriklaan 203, Den Haag MEER INFO: www.robpeetoom.nl

Present van Paagman 65

nieuw!

classy_sassy.indd 1

30-09-20 10:52

Werk je

CADEAUTIPS

BLIJ

Of je nou veelal vanuit huis werkt of toch af en toe nog naar kantoor moet, deze handige tools maken het werk net even wat makkelijker. DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

ALTIJD GOED Als je op zoek bent naar een tonercartridge waar je van op aan kunt, ben je bij HP aan het goede adres. Want met afdrukken die in 98% van de gevallen meteen goed zijn, verspil je geen onnodig papier en werk je moeiteloos door. Bovendien bevatten alle originele HP tonercartridges gerecycled materiaal en cartridges die gratis worden teruggestuurd via HP Planet Partners belanden nooit op een vuilstort of in de verbrandingsoven! Een duurzame zakelijke oplossing dus. HP tonercartridges, prijs afhankelijk van type

Keep on printing De nieuwe printer van HP heet Neverstop en dat is niet voor niets! Met de meegeleverde toner kun je direct uit de doos al vijfduizend pagina’s printen. De printer is er in twee varianten, waarvan de duurdere tevens extra opties heeft om bijvoorbeeld ook te kunnen scannen en kopiëren. De Neverstop is de ideale printer voor mensen die regelmatig veel moeten printen en op zoek zijn naar naar een kostenefficiënte oplossing. HP Neverstop laserprinter € 365,- / € 405,-

OVERZICHT EN INZICHT Ga los tijdens creatieve sessie in een kleine brainstorm-kamer, of creëer overzicht samen met een projectteam in de grote vergaderruimte! Het nieuwe whiteboard van Legamaster is de perfecte combinatie van functionaliteit en design. Dankzij een frameloos ontwerp en stijlvolle ronde hoeken past dit hoogwaardige whiteboard perfect in moderne kantooromgevingen. Het whiteboard is in verschillende afmetingen verkrijgbaar, waardoor er voor elk kantoor wel een geschikt bord te vinden is. Legamaster Essence whiteboard v.a.€ 157,95

Extra veel De XL cartridges van Hewlett Packard zijn ideaal voor de thuisprinter. Ze zijn uiteraard verkrijgbaar in zwart en tricolor, voor een groot aantal printermodellen en kunnen tot wel 750 pagina’s printen. Daarmee voorkom je dat je eind december ineens zonder inkt zit terwijl je net alle kerstmenu’s aan het printen bent en de winkels al dicht zijn! HP XL cartridges, prijs afhankelijk van type

Present van Paagman 67

DE WEDEROPSTANDING VAN HET ACTIVISME

Op de barricades

68 Present van Paagman

TEKST ELA COLAK ILLUSTRATIES LOTTE DIJKSTRA

De wereld lijkt meer verdeeld dan tevoren en onzekerheid over de toekomst lijkt alsmaar toe te nemen. Dit laat niemand onberoerd en resulteerde de afgelopen tijd in grootschalige, wereldwijde demonstraties – wat op zijn beurt een aantal schrijvers heeft geïnspireerd tot belangwekkende boeken.

e Britse krant The Guardian schreef in april dat er in het afgelopen decennium wereldwijd meer massabewegingen opkwamen die hervorming eisten, ‘dan in enig andere periode sinds de Tweede Wereldoorlog.’ Denk aan: scholieren die in navolging van generatiegenoot Greta Thunberg demonstreren tegen klimaatopwarming; de boze boeren die zich juist de dupe voelen van klimaatdoelstellingen, en zich in hun tractor begeven richting Den Haag; en anti-Zwarte Pietactivisten die lijnrecht tegenover de ‘blokkeerfriezen’ staan. Zo bezien was het een roerig decennium, dat een precedent schiep voor wat we dit jaar aan activistische bijeenkomsten zouden zien. De coronapandemie gooide aanvankelijk roet in het eten; demonstraties die dit voorjaar waren gepland moesten worden geannuleerd. Desalniettemin voelde een groeiende groep mensen de behoefte om de straat op te gaan, en leken de gemoederen dit jaar nóg hoger op te lopen dan in voorgaande jaren.

MAATSCHAPPIJ

Toekomstbeeld Activisme is van alle tijden, en toch lijkt met name de huidige generatie jongeren een grotere proteststem te behelzen dan voorgaande generaties. Volgens Titia Hoogendoorn, die samen met Nienke Schuitemaker het boek Waarom je niet zomaar moet stemmen waar je ouders op stemmen schreef, heeft dat te maken met een onzeker toekomstbeeld. Titia: ‘Ik ben nu eenendertig, maar toen ik achttien was leek het er nog op dat iedere generatie erop vooruit zou gaan, dat je een beter leven zou krijgen dan je ouders. Dat is voor mijn generatie niet zo gebleken. En wat ik meekrijg van de huidige achttienjarigen, is dat het voor hen al duidelijk is dat dit niet gaat gebeuren. Ze zien het klimaat opwarmen, ze zien de huizenprijzen stijgen, en ze denken: wat gebeurt hier in godsnaam?’ Iemand anders die dit sentiment deelt en zich ontfermt over de toekomst van volgende generaties, is de Noorse schrijver Maja Lunde. In haar roman Het einde van de oceaan, waarin twee vervlochten verhalen plaatsvinden in 2017 en in 2041, beschrijft ze het schrikbeeld van een tekort aan water en een door droogte en oorlog geteisterd Europa. De schrijver steekt

“DE HUIDIGE ACHTTIENJARIGEN DENKEN: wat gebeurt hier in godsnaam?” Present van Paagman 69

draaien. Ik zie ook dat mensen voor hun volgers, of dat er nu vijfhonderd of vijftigduizend zijn, bewustwording willen creëren. Ik beschouw dat als een mini-vorm van activisme.’

ook in interviews haar angst voor klimaatopwarming niet onder stoelen of banken, desondanks weet ze met haar ‘klimaatfictie’ te eindigen op een hoopvolle, liefdevolle toon. Modern activisme Het schrijven van een roman à la Maja Lunde is een manier om je uit te spreken, maar er zijn genoeg andere middelen om maatschappelijke problemen aan te kaarten. Sociale media zijn daarbij een uitkomst; zo worden bijvoorbeeld op een oppervlakkige app als TikTok, dat bekend staat om frivole video’s met hippe dansjes, politieke boodschappen verspreid. Afgelopen juni wisten TikTokjongeren zelfs een stadionbijeenkomst van president Donald Trump te saboteren, door massaal kaarten te reserveren voor een van zijn rallies. Een kleine vorm van verzet dat resulteerde in een halfleeg stadion en een zichtbaar teleurgestelde president. Maar niet iedereen is te spreken over online protestacties: criticasters noemen het pseudo-activisme, en vinden het delen van een hashtag een flinterdunne boodschap. Onterecht, zegt Nienke: ‘Ik vind het irritant als mensen negatief zijn over sociale media, dat alleen maar om mooie plaatjes zou

70 Present van Paagman

Vote! Al die ‘engagement’ zou volgens Nienke en Titia ook niet misstaan tijdens verkiezingen. Met hun boek hopen ze jonge mensen handvatten te kunnen geven voor het uitbrengen van een stem. Denk aan: hoe zit onze volksvertegenwoordiging in elkaar? Wat voor stemhulp kun je inschakelen wanneer je door de bomen het bos niet meer ziet? Daarnaast maken ze duidelijk dat wanneer je niet stemt, je in wezen de macht uit handen geeft. Een boodschap die vaker weerklinkt in de Verenigde Staten, waar ze volgens Nienke een stuk theatraler zijn tijdens verkiezingen. Titia beaamt dat: ‘Een paar maanden geleden zag ik Michelle Obama een speech geven tijdens de Democratische conventie, en ze droeg zelfs een kettinkje met het woord vote!’ Nienke: ‘Het is daar heel erg in your face, dat ligt ons minder. De oproep om te stemmen klinkt hier minder groots dan in andere landen. Maar je ziet wel dat mensen steeds vaker creatieve manieren verzinnen om anderen over de streep te krijgen. Zoals tijdens de laatste verkiezingen, toen de hashtag #makevotingsexyagain viraal ging.’ Dat dit jaar alle ogen weer gericht waren op de Verenigde Staten kwam niet alleen door hun verkiezingen; ook de polarisatie en verharde de-

MAATSCHAPPIJ

“TIKTOK-JONGEREN WISTEN EEN stadionbijeenkomst van president Trump te saboteren” monstraties in het land, die steeds vaker eindigen in geweld, houden de rest van de wereld in zijn ban. Dat progressieven en conservatieven daar met elkaar overhoop liggen is niks nieuws, maar president Trump leek er in zijn eerste ambtstermijn met veel genoegen nog eens extra vuur op te gooien. Zo noemde hij de Black Lives Matter-organisatie hatelijk en zwak, en liet demonstranten van de straten vegen door federale agenten. Wel was hij vol lof over rechtse fanatici in het zuiden van het land, die standbeelden van Geconfedereerde generaals uit de tijd van de Amerikaanse burgeroorlog overeind willen houden. Dat Trump en andere regeringsleiders met despotische trekjes in opmars lijken, valt volgens de prijswinnende Israëlische journalist Nadav Eyal niet alleen te wijten aan polarisatie of desinformatie op sociale media. In zijn boek Revolte (begin januari verwacht) noemt hij globalisatie als belangrijkste oorzaak. Volgens Eyal heeft dit overal in de wereld zijn weerslag, maar vooral op lagere sociale klassen. Die zijn sneller de dupe van globalisatie en voelen zich gesterkt door populistische, nationalistische politici à la Trump. Een koers die bij ons door Geert Wilders en Thierry Baudet wordt omarmd, niet geheel toevallig beide fans van Trump.

De schrijver, de activist Wat afgelopen zomer ook vanuit de VS overwaaide naar ons land, waren demonstraties uit solidariteit met zwarte Amerikanen die slachtoffer zijn geworden van politiegeweld. Dit opende de deuren naar een publiek debat over racisme in Nederland, wat op zijn beurt weer een aantal uitgevers en tijdschriften inspireerde tot het opstellen van lijstjes met antiracistische boeken. Het boek Hallo witte mensen van Anousha Nzume, die via persoonlijke anekdotes uitlegt wat wit privilege inhoudt, kan daarin niet ontbreken. Anousha is naast schrijver ook medeoprichter van Dipsaus, een podcast voor en door vrouwen van kleur. Haar podcast-collega Ebissé Rouw stelde de bundel De goede immigrant samen, in samenwerking met

Present van Paagman 71

Uitgeverij Pluim en eindredacteur Sayonara Stutgard. Met deze bundel korte verhalen, geschreven door onder meer Nederlanders met een niet-westerse achtergrond, hebben ze volgens Ebissé een snaar geraakt bij een breed publiek. Een belangrijk thema in De goede immigrant is De Ander, het gevoel een ‘exoot’ te zijn, zelfs in het land waar je geboren bent. Het vechten om acceptatie is ook een teneur die weerklinkt in non-fictie boeken als Half van journalist Haroon Ali, Mijn ontelbare identiteiten van cultureel antropoloog Sinan Çankaya en De bananengeneratie van journalist Pete Wu. En hoewel je dergelijke non-fictie niet direct op activisme kunt betrappen, pogen ze wel het bewustzijn te vergroten omtrent discriminatie. Het stemt Ebissé optimistisch dat er steeds meer bi-culturele schrijvers worden gepubliceerd: ‘Omdat ik streef naar meerstemmigheid binnen de literatuur word ik gezien als activist, wat ik best bijzonder vind. Niet omdat ik niet met het woord ‘activist’ geassocieerd wil worden, maar omdat ik activisten ken die aan de frontlinie staan. Dan vind ik het oneerbiedig van mezelf om me aan hen gelijk te stellen. Maar als streven naar gelijkwaardigheid als

“HET IS VAN BELANG DAT WE DISCUSSIES MET ELKAAR VOEREN op een menselijke toon” 72 Present van Paagman

activistisch wordt bestempeld, het zij zo.’ Dat verandering op dit moment gewenst is laten diverse geluiden horen. Daarbij is het van belang dat we discussies met elkaar voeren op een menselijke toon, en niet op een demoniserende. Zoals schrijver Nina Köll mooi verwoord in haar bijdrage in De goede immigrant: ‘Erkenning van elkaars gelijkwaardigheid op basis van, niet ondanks, onze verschillen is een politiek imperatief in een pluriforme samenleving. Dit betekent echter niet dat we alles van elkaar moeten accepteren, maar wel dat we allemaal een stem hebben in het vormgeven van dit ‘wij’.’ Ook van belang is het besef dat we onze stem hier überhaupt mogen laten horen. Op veel plekken in de wereld, zoals we weer hebben gezien in Wit-Rusland en Hongkong, riskeren demonstranten hun veiligheid of zelfs hun leven wanneer ze de straat op gaan. Des te meer reden om hier gebruik te maken van je stem, of dat nu in de stembus is of wanneer je de barricades op gaat.

MAATSCHAPPIJ

VERDER LEZEN OVER

dit thema?

Half, Haroon Ali € 20,99 Revolte, Nadav Eyal

€ 24,99 (verschijnt 5 jan)

De goede immigrant, Dipsaus € 21,99

Het einde van de oceaan, Maja Lunde

€ 22,99

De bananengeneratie, Pete Wu € 22,50

Hallo witte mensen, Anousha Nzume € 16,99

Mijn ontelbare identiteiten, Sinan Çankaya

€ 22,99

Waarom je niet zomaar moet stemmen waar je ouders op stemmen, Titia Hoogendoorn i.s.m. Nienke Schuitemaker € 8,99

Present van Paagman 73

LA VIE EN RO SE WILLEKLEURIG

5 14 6

4 9

1 3 7

74 Present van Paagman

FOTOGRAFIE MARIEKE VAN PAGÉE STYLING SIGRIET KINGMA

INSPIRATIE

Zijn het essentiële items om het nieuwe jaar te overleven? Dat misschien niet. Maakt het de overgang naar 2021 kleurrijker, vrolijker en lichter? Absolument! DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

1. Lexon Oblio draadloos oplaadstation met desinfecterende functie € 89,95 2. DOIY

yogamat beker met oor, blauw € 15,95

3. Rice kerstboomhanger krab € 9,90 4. Moleskine notitieboek Limited Edition Yellena James € 26,90 5. Rice kerstslinger 100 cm, roze € 14,90 6. DOIY

18 20

yogamat beker met oor, roze € 15,95 7. Ototo thee-ei met beker Cup of Nessie € 22,50 8. Fatboy kandelaar Can-Dog antraciet € 39,- 9. Fabienne Chapot agenda, Italian Dinner Party € 14,95 10. Rice melamine beker met herfstbladeren en eikeltjes, per stuk € 5,90 11. Rice theelepel lang bloem à 2 stuks € 7,50 12. Dopper Insulated 580 ml, breaker blue € 34,50 13. Dopper Insulated 350 ml, breaker blue € 29,50 14. Dopper Insulated 580 ml, terracotta tide € 34,50 15. Rice kerstboomhanger vogeltje € 9,90 16. Harry Potter toverstaf: Narcissa Malfoy’s Wand € 42,95 17. Lexon Mino X drijvende bluetooth speaker, per stuk € 39,95 18. Fabienne Chapot A5-notitieboek gelinieerd cheetah € 12,95 19. Fatboy kandelaar Can–Dolly wit € 39,- 20. Saskia Rasink etui Night Sky € 14,95 21. Rice kerstslinger 100 cm, crème € 14,90

Present van Paagman 75

LEITZ IQ PAPIERVERNIETIGER PAPIERBAK 2.0 PRIVACY THUIS

WORD AVG-PROOF* *Papier vernietigen ondersteunt naleving van de AVG

G N A V T N O & P KOO ietiger & IQ papiervern

z Koop een Leit 6000 fietsslot ig B o d r o B S U B Ontvang een A Gratis.

*Papier vernietigen ondersteunt de naleving van de AVG

Als het gaat om gegevensbescherming in het thuiskantoor en in huis, is het belangrijk om geen onnodige risicoâ&#x20AC;&#x2DC;s te nemen met uw professionele en privĂŠ documenten. Met de Leitz IQ papiervernietiger onder uw eigen bureau speelt u op veilig - want dit is het intelligente alternatief voor een standaard papierbak. Het is de Papierbak 2.0.

Meer informatie: www.leitz.com/iq

KUNST & REIZEN

78 GROOT INTERVIEW MET FOTOGRAAF EN REGISSEUR ANTON CORBIJN 88 LEO BLOKHUIS DOOK IN

FOTOGRAFIE: MARIKE VAN PAGÉE ILLUSTRATIE: LOTTE DIJKSTRA

DE GESCHIEDENIS VAN MUZIEK UIT BERLIJN 102 ONGEBRUIKELIJKE VRAGEN VOOR ICONISCH ILLUSTRATOR THÉ TJONG-KHING

Present van Paagman 77

“IK BEN NOG STEEDS DANKBAAR DAT ER EEN PUBLIEK IS VOOR WAT IK MAAK. DAT NEEM IK NIET VOOR LIEF.”

ANTON CORBIJN

78 Present van Paagman

INTERVIEW LIESBETH SMIT FOTOGRAFIE ANTON CORBIJN, STEPHAN VANFLETEREN

KUNSTENAAR

Toen hij nog in Den Haag woonde liep hij op zaterdag regelmatig even bij Paagman naar binnen “voor de koffie en de boeken”. Dat hij meewerkte aan dit interview was voor hem dan ook “logisch, en leuk”. En dat terwijl fotograaf, ontwerper en filmregisseur Anton Corbijn (65) nog steeds een bijzonder drukke agenda heeft, ook omdat er recent twee nieuwe boeken van hem verschenen. Het resultaat is een aangenaam gesprek over werkdrift en bezinning.

r was eens een wat verlegen jongen van een jaar of zeventien, die vanuit het ZuidHollandse dorp Strijen in de stad Groningen was komen wonen. Op een dag kwam de Nederlandse band Solution optreden op de Grote Markt. Omdat de jongen nog niemand kende om met hem mee te gaan en hij bang was dat hij zich in zijn eentje geen houding wist te geven, leende hij de camera van zijn vader. Zo had hij iets omhanden tijdens het concert, hij was immers in ‘functie’ als fotograaf. Het zou nog wat jaren duren voor hij zichzelf ook officieel zo ging noemen. Maar die middag in Groningen werd de eerste stap gezet op weg naar een indrukwekkende carrière. Want die jongen heette Anton Corbijn. Wat een mooi verhaal, Anton. ‘Die foto’s heb ik opgestuurd naar een muziekblad en werden geplaatst. Daarna duurde het nog twee jaar voor dat zoiets weer lukte, het was allemaal niet zo spannend. In de schoolvakanties werkte ik in fabrieken om mijn eerste camera bij elkaar te verdienen, intussen kon ik ongezien fouten maken in mijn foto’s. Terugkijkend was er veel opoffering, het was ook niet vanzelfsprekend dat ik fotograaf zou worden want ik werd bijvoorbeeld afgewezen bij de kunstacademie in Den

“WAT MENSEN NU ‘MIJN STIJL’ NOEMEN IS EEN KWESTIE VAN NIET ANDERS KUNNEN DAN DIT” 80 Present van Paagman

Haag. Wat mensen nu ‘mijn stijl’ noemen is dan ook een kwestie van een inability, van niet anders kunnen dan dit. Ik had graag een mentor willen hebben, maar ik ben een beetje een einzelgänger denk ik.’ Dit jaar werd je 65. Op welk punt sta je momenteel in je werk en in je leven? ‘Vanwege covid bevroor alles een beetje, daardoor ben ik gaan nadenken over hoe mijn leven er opnieuw uit moet gaan zien. En ik wil dat positief zien want alles wat tegenzit, daar leer je iets van. Zo heb ik voorlopig geen zin meer om naar Amerika te gaan. Dat was vrij gewoon voor me, maar ik heb dat volledig stopgezet want ik wil minder grote afstanden vliegen en ook niet meer overal op bevel voor een dag heen moeten. Voor mij was het totaal nieuw om zoveel thuis te zijn, maar ik vond het prima om wat minder te werken. Ik zit dus in een periode van bezinning.’ Er zijn net twee nieuwe boeken van je uit, laten we met het eerste beginnen: MOØDe. Hoe moeten we die titel eigenlijk uitspreken? Lachend: ‘Dat weet ik ook niet. Mood of mode, wat je wilt.’ Het is een prachtig boek geworden over de betekenis van kleding, en ik zou graag wat achtergronden bij enkele foto’s ervan met je willen bespreken. ‘Dat is goed, maar misschien vertel ik ze je niet.’ Zullen we beginnen met de foto van zanger Marilyn Manson op pagina 88? ‘Wat mij daarvan is bijgebleven is dat hij zich in een hotelkamer in Las Vegas in het wit omkleedde, inclusief witte hoed. Toen we de hotellobby in liepen op weg naar de fotolocatie bleek het helemaal vol te

ELIJAH HEWSON AND SIAN EVANS, U2, FRANCE 2016 Â© ANTON CORBIJN

KUNSTENAAR

Present van Paagman 81

82 Present van Paagman

PHILIP SEYMOUR HOFFMAN, NEW YORK 2011 Â© ANTON CORBIJN

KUNSTENAAR

staan met zwarte mensen omdat daar die dag een bokswedstrijd van Mike Tyson plaatsvond. Als een soort Mozes door de Rode Zee liep Marilyn die massa in, iedereen ging voor hem opzij. Ik had mijn camera niet klaar, dat was jammer. Want dat beeld was zó sterk, misschien wel sterker dan de uiteindelijke foto.’ Ik vind die foto pure kunst. ‘Voor dit boek was het dankbaar als mensen zich ooit voor een foto hadden verkleed, en dat was hier het geval. Toen ik dit boek ging samenstellen ben ik opnieuw door mijn werk gegaan, en er met andere ogen naar gaan kijken.’ Dat blijkt ook uit je voorwoord, waarin je schrijft dat je er lange tijd aan hebt moeten wennen dat mode en kleding voor veel mensen heel belangrijk zijn. Was dat voor jou niet het geval? ‘Vroeger fotografeerde ik mensen zoals ik ze tegenkwam en was ik ook veel verlegener. Ik wist niet wat ik met vrouwelijk schoon aan moest, dat is een reis voor me geweest. Innerlijke schoonheid begreep ik, maar uiterlijke beauty vond ik lastiger. Door de tijd sloop er meer body consciousness in mijn werk en kwam er ook meer ruimte voor vrouwen en modefotografie. Dat laatste was een onderdeel van mijn werk waarvan ik lang dacht dat het niet bij de rest hoorde, inmiddels durf ik daar gewoon adem over te halen. Vandaar dit boek.’ Mag ik nog iets vragen over een foto uit dat boek? Vriendelijk: ‘Alsjeblieft.’ Die van de inmiddels overleden acteur Philip Seymour Hoffman op pagina 112 en 113. ‘Dat vind ik zelf een heel mooie foto, waarbij de geschiedenis ervan zorgt dat je anders naar het beeld gaat kijken. Dat had ik ook bij de foto van Joy Division (pagina 134,

red.), zanger Ian Curtis pleegde ook suïcide. Philip was een écht iemand, een vriend ook. Maar wat je er verder in ziet is up to you. Dat is het met fotografie, daar moet je niet te veel over vertellen. De kijkers moeten het zichzelf eigen maken, zelfs als het idee dat ze erover hebben niet klopt, vind ik het prima.’ Dit najaar komt ook jouw boek DM/ AC uit bij Taschen over de band Depeche Mode. Met hen werk je al sinds 1981 intensief samen. Hoe is jullie relatie ontstaan? ‘Ik werd gebeld om een foto van ze te maken voor een blad, daarna vroegen ze me nog twee keer maar ik weigerde die opdracht omdat ik ze te ‘poppy’ vond. Pas in 1986 zei ik ja tegen een videoclip, A question of time, dat werd meteen de eerste video die ik zelf draaide omdat er weinig budget was. Na afloop hoorde ik maar niets, tot bleek dat ze allemaal op vakantie waren gegaan. Negen maanden later vroegen ze me weer, en zo begon het. We ontdekten dat mijn filmpjes en hun muziek heel goed samenwerkten, dat was interessant om te merken. Maar net als in eerste instantie bij U2 was ik helemaal niet geïnteresseerd in een samenwerking.’ Waarom niet? ‘Ik had niks met ze. Ik

“EEN VAN DE REDENEN DAT IK EEN SLECHTE RUG HEB IS DAT IK ALTIJD NAAR MENSEN TOE BUIG ALS IK WERK” Present van Paagman 83

vond ze heel aardig en de foto’s waren mooi, maar ik stond niet te springen. In het begin was ik ook geen fan van hun muziek maar inmiddels vind ik het fantastisch wat ze doen en zijn we vrienden geworden. We hebben gaandeweg zoveel bereikt samen, ze zijn een groot deel van mijn leven.’ Je hebt door de jaren heen enorm veel bereikt met je werk, op meerdere gebieden. Wat is de drijfveer achter die werkdrift? ‘Dat weet ik niet precies, behalve dat ik het heel fijn vind om dingen te maken en alles even belangrijk vind. Er was een tijd dat ik mijn werk aan de straatstenen niet kwijt kon, ik ben nog steeds dankbaar dat er nu een publiek is en dat neem ik niet voor lief. Ik heb een protestantse achtergrond, veel daarvan is terug te vinden in wat ik maak. En daarbij is liefde misschien wel mijn enige en belangrijkste drijfveer. Een van de redenen dat ik een slechte rug heb is dat ik altijd naar mensen toe buig als ik werk. Maar ik vind dat geen slechte eigenschap eigenlijk. Toch?’

MOØDe, Anton Corbijn € 59,DM/AC, Anton Corbijn € 750,- (limited edition collector’s item, gesigneerd door alle bandleden en Anton Corbijn)

84 Present van Paagman

Anton Johannes Gerrit Corbijn van Willenswaard (Strijen, 20 mei 1955) • Fotograaf, grafisch ontwerper en filmregisseur • Portretteerde talloze rockmusici en andere artiesten, en drukte door zijn decennialange samenwerking met bands als U2 en Depeche Mode maar ook Herman Brood een stempel op de beeldgeschiedenis van de hedendaagse rock- en popcultuur. Als regisseur van speelfilms (o.a. Control, A Most Wanted Man en LIFE) ontving hij daarnaast meerdere prijzen. • Stelde meerdere boeken en (overzichts)tentoonstellingen samen, waaronder recent die rond zijn boek MOØDe. Najaar 2020 verscheen het boek DM/AC bij Taschen, dat een overzicht geeft van zijn werk voor Depeche Mode sinds 1981. Ook heeft hij plannen voor een nieuwe speelfilm over het leven van de Russische schrijver Boris Pasternak (Dr. Zhivago). • Heeft een relatie met Nirmala (Nimi) Ponnudurai, ze wonen in Amsterdam.

KUNSTENAAR

Present van Paagman 85

Wat een

PRACHT

Laat je meevoeren naar andere werelden door avonturiers en kunstenaars, of ontdek je eigen artisticiteit en ga zelf op reis. DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Deze bijzondere en rijk geïllustreerde biografie geeft een fascinerend verslag van Bach’s reizen en werpt nieuw licht op het leven van de componist. De grote Bach atlas, Govert Jan Bach € 27,99

Revolutionair, duurzaam potlood met vervangbare tip. Verkrijgbaar in diverse uitvoeringen, incl. luxe etui van gerecycled leer. Pininfarina GrafeeX Potlood € 17,95

Tina Turner vertelt openhartig over haar spirituele ontdekkingsreis en hoe deze tot persoonlijke groei, enorm succes en vooral intens geluk leidde. Geluk staat je goed, Tina Turner € 20,99

Bijzondere set waarin reisverhalen, geschreven door Guido van Oorschot van de Volkskrant, verbonden worden met muziek op de bijgeleverde CD’s.

Aangenaam klassiek 2020 € 12,99

Stijl-vol geladen Een kunstzinnige draadloze oplader en bluetooth-speaker in één! Met het Lexon City Energy-laadstation kun je snel, optimaal en veilig draadloos Qicompatibele smartphones opladen. Zet simpelweg de telefoon in staande modus tegen de rubberen standaard en surf op internet, voer videogesprekken en of luister muziek tijdens het opladen. Dankzij de ingebouwde luidspreker kun je ook handsfree bellen.Lexon City energy bluetooth speaker met laadstation € 69,99

86 Present van Paagman

Van kleine vogels tot knappe tijgers, en van vossen tot Schotse hooglanderkalfjes. Dick van Duijn’s foto’s laten zien hoe mooi de wereldwijde natuur is.

De pracht van de natuur, Dick van Duijn € 24,99

SHOPPING Begin met kleuren en kom tot rust. De prachtige natuurtekeningen in dit boek worden vergezeld door inspirerende citaten.

Beautiful Nature kleurboek € 15,95

In dit nieuwe autobiografische boek neemt Sir David Attenborough je mee in zijn wereld en beschrijft op geheel eigen wijze de belangrijkste momenten in zijn leven als bioloog. Een leven op onze planeet, David Attenborough € 20,-

Spik en span

De Oblio is met zijn opvallende design niet alleen geschikt om je smartphone draadloos op te laden, maar ook om hem tegelijkertijd snel en effectief te desinfecteren! Door middel van antibacterieel UV-licht doodt de Oblio in twintig minuten 99,9% van de bacteriën op je smartphonescherm. Het oplaadstation is Qigecertificeerd en laadt in ongeveer 3 uur op voor een volledige smartphone-accu. Lexon Oblio draadloos oplaadstation met desinfecterende functie € 89,95

Aangrijpend portret van Gustav Mahler die als oude man op zijn leven terugblikt in glasheldere momenten van schoonheid, weemoed en spijt. Het laatste deel,

Robert Seethaler € 18,99

Lekker schetsen In deze kunstenaarsmap van MyArtBook verzamel je al jouw schetsen bij elkaar. Je kunt zelf kiezen welke papiersoorten je erin doet en door de harde kaft en elastieken worden jouw kostbare ideeën goed beschermd. De harde kaft kan volledig omgeslagen worden, dus als je op de bank of onderweg plots inspiratie krijgt kun je eenvoudig een schets maken. MyArtBook Kunstenaarsmap € 25,95

In een kleurrijke reis door 7000 jaar geschiedenis en 26 wereldsteden vertelt Ben Wilson het glorieuze verhaal van de bloei van de stedelijke mensheid. Metropolis, Ben Wilson € 49,99

Laat je creativiteit de vrije loop en personaliseer je notitieboek met deze kit, gevuld met A5-notebook van kunstleer, linten, washi-tape, kralen en parels. Filofax Clipbook Creative Kit € 49,95

Present van Paagman 87

100 jaar Berlijnse muziek met Leo Blokhuis

VAN DIETRICH NAAR TECHNO

“WAAROM MAAKTE BOWIE IN BERLIJN ZULKE RADICAAL ANDERE MUZIEK?” 88 Present van Paagman

INTERVIEW ESTHER PORDON BEELD ISTOCK, LUCA DUGARO VIA UNSPLASH, RICKY KOOLE (PORTRET)

MUZIEK

Zomer 1977. De dan 15-jarige Leo Blokhuis hoort voor het eerst David Bowie’s Heroes en denkt - excuse our French- ‘What the fuck is dit?!’ Zomer 2020. Zijn agenda is angstvallig leeg dankzij een pandemie dus duikt Leo achter zijn computer om nou eindelijk eens op papier te zetten waarom Heroes zo anders was dan wat Bowie tot dan toe maakte. Het antwoord? Berlijn.

Als tiener is Blokhuis al groot fan van Bowie, maar het album Heroes raakt niets van waar hij op dat moment muzikaal mee bezig is. Leo: ‘Het nummer kennen de meeste mensen wel, maar toen ik het hele album kocht merkte ik wat een gekke plaat het eigenlijk is. Er staan heel veel instrumentale stukken op die weinig met popmuziek te maken hebben.’ Het blijkt dat Heroes volledig in Berlijn is opgenomen, en de albums Low en Lodger deels. Wat opvalt is dat ze alle drie totaal anders zijn dan wat Bowie voor en na die ‘Duitse periode’ uitbracht. Daar moet een verband zijn… Waarom maakte Bowie in Berlijn zulke radicaal andere muziek?

Present van Paagman 89

Leo zou Leo niet zijn als hij niet de geschiedenis induikt, op zoek naar oorsprong, verbanden, anekdotes. Research is immers zijn middle name. Het brengt Leo helemaal terug naar het begin van de twintigste eeuw: ‘Er is een rode draad van zeer experimentele muziek in Berlijn, en dat begint eigenlijk al net na de vorige eeuwwisseling wanneer Berlijn na de Eerste Wereldoorlog te maken heeft met enorme hyperinflatie. Mensen lopen met kruiwagens vol geld over straat, krantenpersen moeten geld bijdrukken omdat het zo hard gaat. Pensioenen en spaargelden zijn niks meer waard, dus men gaat met de dag leven. Er ontstaat een enorm uitgaansleven en er wordt kunst gemaakt die totaal anders is dan we tot dan toe gewend zijn. Klassieke muzikale waarden als een meeslepende melodie, begrijpelijke harmonie en welluidende toonzetting worden overboord gegooid. Dit is het begin van de atonale, abstracte muziek. Dat zie je ook terug in de beeldende kunst en literatuur. Er ontstaat een soort microkosmos waarin kunst niet meer gemaakt wordt om te behagen. Artiesten als Brecht en Weill en Marlène Dietrich komen hier in op.’ Van Dietrich naar U2 Leo vertelt over de filmindustrie in die tijd, over Hitler de mislukte kunstenaar en het begin van de synthesizers maar stopt zichzelf dan en verontschuldigt zich: ‘Sorry ik ga weer teveel in op de details maar er gebeurde zó veel in die stad!’ Zijn verhaal over de ontwikkeling van 100 jaar Berlijnse muziek is pas aan het begin van de tijdlijn en we zijn al een half uur verder. Het geeft een klein inkijkje in Leo’s nieuwe boek Berlijn, Muzikale revolutie, waarin hij de enor-

90 Present van Paagman

“IK HOU ER NIET VAN ALS MENSEN ME DE PROFESSOR NOEMEN” me invloed van Berlijn op de muziekgeschiedenis uiteenzet. Dat doet hij uiteraard in die typische verhalende stijl die we van hem gewend zijn; een reis over kronkelende wegen, met hier en daar een zijpad dat altijd weer via een smal onverhard weggetje verbonden is aan de rode draad. Van Marlène Dietrich en Schönberg via Zappa, Kraftwerk en Bowie tot de techno van nu. En niet alleen de techno, want het blijkt ook dat U2 misschien wel jaren geleden gestopt zou zijn als ze niet naar Berlijn waren gegaan. Leo: ‘U2 stond een beetje op omvallen nadat hun album Rattle and hum redelijk geflopt was. De band wist dat ze iets nieuws moesten proberen, ging naar Berlijn en schreef daar het nummer One. Toen wisten ze dat ze nog genoeg te vertellen hadden om nog even door te kunnen gaan.’ Professor Het liefst vertelt Leo tijdens het interview de hele geschiedenis van Berlijn tot in details, maar dan zou er geen reden meer zijn om zijn boek te lezen. Het boek dat overigens zijn eerste muziekboek is met één substantiële kern. ‘Dit verhaal over Berlijn zat al zo lang in mijn hoofd en dankzij corona had ik eindelijk tijd om het te schrijven.’ De vele anekdotes die de revue passeren zijn te danken aan Leo’s misschien wel grootste hobby: eindeloos researchen. ‘Dat

MUZIEK

Leo & The City vind ik echt leuk om te doen, maar ik kan mezelf er ook compleet in verliezen. Want waar stop je? Hoe doseer je het? Details geven een verhaal kleur, maar wanneer zijn ze leuk en wanneer wordt het gefreak?’ Dat maar weinig mensen zijn neus voor bijzondere verhalen en onverwachte verbanden in de muziekwereld als gefreak zien, blijkt wel uit het succes van zijn boeken Plaatjesboek, City to city en Sound of the south. Ook tijdens zijn lezingen, mini-colleges en reportages tijdens de Top 2000 a Gogo-uitzendingen hangt het publiek al jaren aan zijn lippen. Hoe onthoudt hij ál die verhalen toch? ‘Ik weet lang niet alles, maar ik heb best een goed geheugen’, geeft hij toe. ‘Je moet alleen wel oppassen dat je geen karikatuur van jezelf wordt. Ik hou er niet van als mensen me de professor noemen. Dat veronderstelt een academische benadering, terwijl het gewoon dingen zijn die ik heel erg leuk vind.’ Hoewel Leo vorig jaar zijn eerste roman uitbracht houdt hij het voorlopig bij non-fictie (‘Mijn leven is eigenlijk veel te rommelig om helemaal in een roman te kruipen’). Maar helemaal zeker is dat niet te zeggen, want Leo volgt vooral zijn hart. ‘Als ik het zakelijk had bekeken en dit corona-jaar financieel had willen redden, had ik natuurlijk een boek à la Plaatjesboek moeten maken. Maar daar heb ik geen seconde aan gedacht. Ik schrijf gewoon over datgene waar mijn nieuwsgierigheid me brengt.’ En aangezien er tijdens ons gesprek alweer diverse onderwerpen zijn aandacht trokken (Zweden, Cuba, Jamaica om maar wat te noemen) kunnen we voorlopig nog genoeg verrassende muziekgeschiedenis uit zijn pen verwachten.

STAD MET DE MOOISTE MUZIEKHERINNERING ‘New Orleans, waar mijn toen vijfjarige zoontje Otis helemaal verliefd op de stad werd nadat hij op straat een marching band zag spelen. Muziek is daar overal waar je kijkt.’ STAD MET GEKSTE MUZIEKHERINNERING ‘Detroit. Op aanraden van techno-grondlegger Derrick May kwamen we terecht in een willekeurige wijnbar, er waren nog geen twintig mensen. Ik verbaasde me al de hele avond over de kwaliteit van het bandje dat stond te spelen. Bleek later dat er gewoon drie leden van Weather Report - een bekende jazz-fusion band uit de jaren zeventig - op dat podiumpje stonden. Bizar.’ STAD MET DE MEEST VERRASSENDE MUZIEKSCENE ‘Glasgow. Daar komen aardig wat bands vandaan, onder andere Simple Minds. Maar wat me verbaasde is dat werkelijk iedereen daar al die bands en alle muzikanten van die bands kent, en nog precies weet waar en wanneer ze ze voor het eerst zagen spelen. Van de taxichauffeur tot de barman. Muziek leeft daar enorm!’ TOP 5 STEDEN VOOR MUZIEKLIEFHEBBERS VOLGENS LEO 1. New Orleans 2. Nashville 3. Memphis 4. Berlijn 5. New York

Berlijn, muzikale revolutie, Leo Blokhuis € 24,99

Present van Paagman 91

Vrij als een... Kom nog dichter bij onze gevederde vrienden. De verbluffende en intieme fotoâ&#x20AC;&#x2122;s van de gerenommeerde natuurfotograaf Roine Magnusson vangen de schoonheid en details van 30 vogelsoorten. De bijbehorende korte essays onthullen charmante en vaak verborgen details uit het leven van vogels en geven informatie over hun unieke karakter en persoonlijkheid. Vogels van dichtbij, Matts Ottosson â&#x201A;Ź 29,99

FOTO: ROINE MAGNUSSON

92 Present van Paagman

FOTOGRAFIE

De wereld door een andere lens

In het van ...

Verander je perspectief en je ziet de dingen om je heen ineens in een nieuw licht. De fotografen van deze vijf boeken delen elk hun unieke visie op iets wat hun aandacht trok.

Present van Paagman 93

Start spreading the news Ga mee op een boeiende reis door de tijd, die begint in het kleine Nieuw-Amsterdam in de zeventiende eeuw en via stormachtige expansie en immigratiegolven voert naar de post-industriële metropool van nu. De bijzondere, historische foto’s in dit boek zijn een visuele hommage aan the city that never sleeps. New York, Jacqueline Goossens & Tom Ronse € 39,95 FOTO: LIBRARY OF CONGRESS

94 Present van Paagman

FOTOGRAFIE

Bossen In woord en beeld vertelt dit boek het verhaal van de boreale bossen, een cirkel van voornamelijk naaldbomen die zich uitstrekt over Europa, AziĂŤ en Noord-Amerika, en de mensen die er wonen. In deze tijden waarin de klimaatverandering duidelijk zicht- en voelbaar is, voelen de makers een grote nood deze verhalen te delen. Borealis, Jeroen Toirkens & Jelle Brandt Corstius â&#x201A;Ź 55,FOTO: JEROEN TOIRKENS

Present van Paagman 95

ELSBETH TIJSSEN & HENRIËTTE TOMASSEN

De schoonheid van Venus Bijzonder boek waarin culinaire fotografie, poëzie, recepten en verhalen over eten bij elkaar komen. De makers uiten hiermee hun dankbaarheid en liefde voor eten en inspireren de lezer een vleugje ‘Venusian’ aan het dagelijks leven toe te voegen. Venusian kitchen, Henriëtte Tomassen & Elsbeth Tijssen € 99,FOTO: ELSBETH TIJSSEN

96 Present van Paagman

FOTOGRAFIE

Olifant Middels een bijzondere selectie van fotoâ&#x20AC;&#x2122;s en verhalen, volgt dit boek het leven van olifanten over de hele wereld. Van het oude Rome tot aan Coney Island in New York, langs slagvelden en stadsbruggen, in treinwagons en circustenten. Geliefd, geprezen en soms ook bruut mishandeld. When elephants come to town, James Attlee â&#x201A;Ź 39,95 FOTO: JAMES ATTLEE

Present van Paagman 97

NIEUWE PAGINA’S VOOR VIERDE DRUK RIJKS, MASTERS OF THE GOLDEN AGE

Meesterlijk goud In 2016 werd de Eregalerij van het Rijksmuseum op magistrale wijze aan de wereld gepresenteerd in het boek Rijks, Masters of the Golden Age. Dit bejubelde en bekroonde boek van ontwerper Marcel Wanders is inmiddels toe aan de vierde druk en dat is er niet zomaar één. Deze druk is namelijk aangevuld met nog meer moois!

l vier jaar wordt Rijks, Masters of the Golden Age bejubeld en geliefd. Kunstliefhebbers worden nu verwend, want de vierde druk wordt aangevuld met twintig extra pagina’s. Naast nieuw kalligrafisch werk zijn de twee beroemde huwelijksportretten van Rembrandt, Marten Soolmans en Oopjen Coppit, dé blikvangers van deze nieuwe pagina’s. Deze bijzon-

98 Present van Paagman

dere schilderijen werden onlangs aangekocht door het Rijksmuseum in Amsterdam en het Louvre in Parijs en konden niet ontbreken in dit buitengewone boek. Diepgaande beschouwing Oók nieuw in de vierde druk is een diepte-interview met Pieter Roelofs, Hoofd Schilder- en Beeldhouwkunst van het Rijksmuseum. In zijn diepgaande beschouwing van de

TEKST ESTHER PORDON BEELD RIJKSMUSEUM

geschiedenis komen Rembrandt en de Amsterdamse levensstijl van weleer tot leven. Hij vertelt tevens over de nieuw aangekochte werken, de relatie tussen deze schilderijen en hun reis naar het Rijksmuseum, en over Operatie Nachtwacht: het grootste restauratieonderzoek ooit van Rembrandts beroemdste werk. Bijzonder tot in de puntjes In Rijks, Masters of the Golden Age worden grootschalige reproducties van 67 geselecteerde meesterwerken tot in detail afgebeeld. Doordat de hoogst haalbare druktechniek is toegepast word je het kunstwerk ingezogen, en door de gekozen invalshoek gedwongen met een nieuwe blik naar de afbeeldingen te kijken. Daarnaast nemen toonaangevende denkers, creatieven en kunstenaars als Anton Corbijn, Erwin Olaf en David Allen je mee in hun ervaringen met – en kijk op – deze wereldberoemde werken.

ADVERTORIAL

Luxueus vervaardigd Het meesterwerk is verkrijgbaar in drie verschillende boekuitvoeringen – een ongelimiteerde opgave, een special edition en een zéér luxe limited edition. Elk boek wordt minutieus en met bijzondere aandacht vervaardigd, gebruikmakend van eersteklas materialen zoals echt leder, high-end metaal, met gecompliceerde folietechnieken en op maat gemaakt. Uiteraard is de nieuwe druk even luxueus vervaardigd als de eerdere oplages. Rijks, Masters of the Golden Age ademt grandeur en vakmanschap van vervlogen tijden, terwijl het tegelijkertijd een staaltje van moderne technieken en inzichten koppelt aan kunstzinnigheid en bevlogenheid. De eerdere editie gemist of je collectie compleet maken? Dan mag dit boek niet in je boekenkast ontbreken.

WAT: vierde druk Rijks, Masters of the Golden Age € 125,WIE: Marcel Wanders, uitgeverij Komma i.s.m. Rijksmuseum MEER INFO: www.rijksmasters ofthegoldenage.com

Present van Paagman 99

HER EN DER

REIS DOOR JE VERBEELDING

10 14

13 2 7

8 9

6 1

100 Present van Paagman

FOTOGRAFIE MARIEKE VAN PAGÉE STYLING SIGRIET KINGMA

INSPIRATIE

Of je nu de hele wereld over reist of liever met de kat op schoot dagenlang aan de keukentafel zit te puzzelen: doe altijd wat je het liefste doet. Op jouw manier. In jouw stijl.

18 15

DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

1. DOIY Sweet Dreams reiskussen kat € 22,95 2. Roger la Borde A5-notitieboek Over the Rainbow Elephant € 15,50

3. BIEN Moves etui Mathilde Willink, Pretty Pink Collection € 17,95 4. BlueQ

dames-enkelsokken Fight Like a Girl € 9,95

5. Hachiman opbergkoffer trunk story mini - blauw € 27,95 6. Suck UK washi-tape ‘Sushi’, set van 4 € 9,95 7. Meri Meri party-crackers engeltjes, set van 6 € 26,-

19 17

8. Meri Meri kerstbordjes holographic set van 8 € 7,- 9. Meri Meri kerstbordjes sterren set van 8 € 8,- 10. Cavallini & Co vintage puzzel jellyfish € 19,95 11. Rice kerstboomhanger raket € 9,90 12. DOIY The fixie pizzasnijder € 19,95 13. Fatboy Edison the Mini set van 3 € 139,- 14. Cavallini & Co vintage puzzel constellations € 19,95 15. BIEN Moves notitieboek Feminists, Pretty Pink Collection € 19,95 16. Suck UK washi-tape ‘Space’ set van 4 € 9,95 17. Hachiman opbergkoffer trunk story mini - groen € 27,95 18. Moleskine notitieboek limited edition Dinara Mirtalipova - Field of Dreams € 26,90 19. Rice kerstboomhanger luipaard € 9,90

Present van Paagman 101

GEWOON

EEN ONGEWOON GESPREK MET THÉ TJONG-KHING

Over zwangere panda’s, het voordeel van rampspoed en suikerloze taartjes

102 Present van Paagman

INTERVIEW TESS VAN DER ZWET ILLUSTRATIES THÉ TJONG-KHING BEELD JEF BOES

ILLUSTRATOR

Wat zijn de antwoorden van illustrator Thé Tjong-Khing op acht uiteenlopende vragen, gebaseerd op de boeken die hij illustreerde en schreef?

Present van Paagman 103

De boeken en illustraties van Thé Tjong-Khing zijn talrijk en uiteenlopend, ze roepen soms heel wat vragen op. Waar is de taart? Hoe vergaat het Vos en Haas? Wat is de moraal van het sprookje? Wie goed kijkt en leest vindt de antwoorden altijd terug. Als we de 87-jarige illustrator wat vragen willen stellen voor Present, houdt hij de boot eerst af. ‘Over mij is toch ondertussen wel alles geschreven en gezegd?’ Toch houden we vol en gaan we de uitdaging aan. Khing stemt toe. ‘Maar deze vragen heb ik nog nooit gehad’, roept hij tijdens het gesprek uit. En dan: ‘Dat moet je er wel in zetten hoor.’ Waarvan akte. Welke mythe vond u het grootste feest om te illustreren? Gebaseerd op Helden, Griekse mythen van Els Pelgrom ‘Ik heb even het boek erbij gehaald, want het is alweer zo lang geleden. Er was een verhaal over Aphrodite die een baby krijgt waarvan de beentjes een beetje raar staan. Ze vindt het niet mooi en gooit de baby weg. Dat leek me nou leuk om te tekenen. Het is natuurlijk eigenlijk heel tragisch en zielig, maar ik liet haar langs een keurig paadje met bloemetjes wandelen en de baby nonchalant weggooien alsof het een snoeppapiertje is. Dat is toch wel een van mijn meest geslaagde tekeningen. Het gaat niet altijd zoals ik wil hoor. Aan het einde van mijn tekensessie zit mijn prullenmand helemaal vol.’ Ben u een held op sokken of een ridder met een baard? Gebaseerd op Held op sokken van Bette Westera en Thé Tjong-Khing ‘Ik ben absoluut een held op sokken. Overal zie ik beren op de weg. Als mijn vrouw voorstelt ergens naartoe te gaan, dan denk ik alleen maar aan wat er allemaal kan gebeuren. Mijn vrouw is daarentegen nergens bang voor. Ja, in mijn illustraties zoek ik de meest gevaarlijke, enge situaties op. Maar dat is wat een held op sokken doet, hè. Die wil op een veilige manier onderdeel zijn van iets avontuurlijks. In het echte

104 Present van Paagman

leven gaat altijd alles anders dan je verwacht; op papier ben ik de god van mijn eigen wereld.’ Welk kunstwerk uit een museum zou u graag aan de muur willen hebben? Gebaseerd op Kunst met taart van Thé Tjong-Khing ‘Ik ben helemaal gek van

Alice Neel. Zij is een Amerikaanse portretschilderes die iets ongelofelijk knaps doet: ze pakt de werkelijkheid en vervormt het. Toch blijft het een herkenbaar, karakteristiek gezicht, ondanks dat het bijvoorbeeld scheef staat of onrealistische kleuren bevat. De mensen die ze schildert zijn types die je gewoon op straat tegenkomt. Het is mijn ideaal ook ooit zo te kunnen tekenen. Ik probeer het wel, maar het lukt niet.’ U hoeft ook niet alles te kunnen, toch? Lachend: ‘Nou, liever wel hoor. Misschien kan ik het nog leren, als ik nog een paar jaartjes heb.’ Welke moraal uit een sprookje is volgens u het belangrijkst? Gebaseerd

op de reeks De sprookjesverteller van Thé Tjong-Khing ‘Alle sprookjes

hebben maar één moraal: dat je lief

“AAN HET EINDE VAN MIJN TEKENSESSIE

ZIT MIJN PRULLENMAND HELEMAAL VOL”

ILLUSTRATOR

“OP PAPIER BEN IK

DE GOD VAN MIJN EIGEN WERELD” moet zijn en dat je als je fout bent, je slecht aan je einde komt. En dat is natuurlijk hartstikke waar (grappend). Sprookjes zijn ervoor om het verschil tussen goed en slecht aan te duiden. Valse mensen zijn overigens veel leuker om te tekenen dan goeie mensen. Laat mij maar rampspoed tekenen, dat is veel spectaculairder dan geluk.’ Is de Bijbel voor u als een sprookje?

Gebaseerd op Het grote avontuur van God en mens van Kolet Janssen en Thé Tjong-Khing ‘Voor mij absoluut.

Sprookjes illustreren is wat ik het liefste doe en daar passen de verhalen van de Bijbel natuurlijk naadloos in. Ik ga er niet altijd even respectvol mee om. Zo is er een scène waarin Maria de boodschap krijgt dat ze een kindje verwacht. Dan denk ik: hoe kan ik het zo alledaags mogelijk verbeelden? Dus laat ik haar de was ophangen als de engel het haar komt vertellen.’

er totaal geen werk in illustreren. Ik ben ontzettend blij dat ik nog steeds opdrachten krijg. De zoektocht naar de juiste tekening is nog altijd heel spannend en leuk. Het meest recente verhaaltje dat ik geïllustreerd heb, is Hoera, een pandajong! dat in september als Gouden Boekje uitkwam. Daarin wordt verteld dat het pandavrouwtje iets in haar buik voelt groeien en een nest begint te maken. Over het mannetje wordt helemaal niets gezegd. Ik teken vervolgens dat mannetje erbij met een gezicht van “wat gebeurt er hier nou?” en kan daar erg tevreden mee zijn.’ U bent inmiddels 87 jaar. Bent u er inmiddels achter wat er in het leven te koop is? Gebaseerd op Kleine Sophie en Lange Wapper van Els Pelgrom en Thé Tjong-Khing ‘Nee, helemaal niet. Integendeel: ik

begin me steeds meer af te vragen waar we het allemaal voor doen, wat het nut is. Vroeger dacht ik over dat soort dingen niet na, nu overvalt het me weleens. Sommige mensen zeggen dat ik tenminste nog voortleef in mijn werk. Maar dat is me totaal worst. Er zijn zoveel beroemde mensen geweest die niemand meer kent. Neem Carl Hollander, een van de grootste illustrators ooit. Heel weinig mensen weten nog precies wie hij is. Laatst wist iemand op tv zelfs niet wie Sophia Loren was. Nouja zeg. En die leeft nog gewoon!’ Tot slot zijn we best een beetje benieuwd: krijgt u nu uitzonderlijk vaak taart op uw verjaardag? Gebaseerd op Waar is de taart? van Thé Tjong-Khing

‘Jazeker! En niet alleen op mijn verjaardag: ook bij andere gelegenheden nemen mensen taart voor me mee. Ik heb nu helaas een beetje last van suiker, dus ik mag geen taartjes meer. Ja, dat is tragisch. Maar suikerloze taartjes zijn ook lekker hoor, daar mogen ze best mee aankomen.’

Wat betekent rijkdom voor u?

Gebaseerd op Het loterijbriefje van Els Pelgrom en Thé Tjong-Khing ‘Mijn

rijkdom is het tekenen. Het heeft mijn leven gered. Dat klinkt heel dramatisch, maar ik kan simpelweg niets anders. Daarom ben ik ook naar Nederland gegaan: in Indonesië was

Het grote voorleesboek van Vos en Haas, Sylvia Vanden Heede & Thé Tjong-Khing € 9,99 Waar is de taart? XL, Thé Tjong-Khing € 17,99

Present van Paagman 105

collectie birds & flowers 2020 Luxe notebooks, etuis en tassen gemaakt van rijke materialen zoals fluweel en satijn nylon. BIEN moves wil mensen in beweging brengen om hun dromen na te jagen. Ze reist met je mee om daarin moedig en tegelijk kwetsbaar te zijn “tough & tender”. Zij laat zich inspireren door de natuur en creatieve geesten uit de kunst en geschiedenis. #BIENwithyou”

NOTEBOOK bloemen Rachel Ruysch met uitscheurkaarten € 19,95 NOTEBOOK groene python print leerlook met goud geborduurd “Nice Girls” € 19,95 MAKE UP TASJE GROOT * bloemen met hop vogel fluweel satijn nylon € 24,95 MAKE UP TASJE KLEIN * kraanvogel en bloemen satijn nylon fluweel € 17,95 SLEUTELHANGER * kraanvogel d’Hondecoeter met pom pon € 14,95 CROSS BODY TASJE * vogels d’Hondecoeter mix katoen nylon € 59,95 RUGZAK * pelikaan d’Hondecoeter mix katoen satijn nylon € 89,95 * verkrijgbaar vanaf 15-11-2020

C ULTUUR

108 VAN INFLUENCER NAAR AUTEUR 116 KADER ABDOLAH HERSCHREEF 1001 NACHT 121 COLUMN VAN ERNEST VAN DER KWAST 122 ROBERT HARRIS OVER

FOTOGRAFIE: MARIKE VAN PAGÃ&#x2030;E ILLUSTRATIE: LOTTE DIJKSTRA

WOII, V2-RAKETTEN EN DEN HAAG

Present van Paagman 107

INFLUENCERS

WAAROM 108 Present van Paagman

VIORA REBERGEN EN JOOST VAN WILLIGENBURG

N E R O C S

RIJDE LAURA B

LUCY WOESTHOFF

MET BOEKEN

TEKST SUSAN SJOUWERMAN BEELD LAURA BRIJDE, BART HONINGH, SAMANTHA BOSDIJK, MARTIKA DE SANDERS

SOCIAL MEDIA

ONDER INVLOED Of ze nu modieuze outfits tonen op Instagram of vloggen over het moederschap: influencers zijn altijd op zoek naar meer interactie met hun doelgroep. Ook offline, want steeds meer digitale beroemdheden schrijven een boek. Wat brengt die drang naar papier hen, en wat brengt het de lezer?

MONICA GEUZE

Present van Paagman 109

ie de laatste paar jaar langs uitnodigende uitstallingen van top 10-boeken liep, moest waarschijnlijk zijn pas inhouden; de nummers één, twee en drie waren met regelmaat boeken van jonge vrouwelijke auteurs wiens naam misschien vaag bekend voorkwam of helemaal geen belletje deed rinkelen. Monica Geuze, Jamie Li, Noor de Groot en Anna Nooshin waagden zich allemaal aan een schrijfproces. De covers van hun boeken, vaak voorzien van een portretfoto en titels als My way en On top, stralen het succes van de online grootheden uit. De inhoud vertelt het verhaal van hun carrière en privéleven en de uitdagingen die ze tegenkwamen op weg naar hun huidige status. Dat mag on-Nederlands voelen, de plekken op de bestsellerlijst bewijzen dat de populariteit van veel influencers zich niet beperkt tot de virtuele wereld. Net als Britney Spears Ook uitgevers hebben dat goed door. Het zijn namelijk niet altijd de influencers zelf die bedenken dat ze volgers en geïnteresseerden willen verblijden met een boek. Kosmos Uitgevers is een pionier in het genre en brengt jaarlijks een aantal titels van influencers op de markt, waaronder die van Geuze en de zeer succesvolle Killerbody-reeks van Fajah Lourens. ‘Anders dan bij de meeste auteurs zetten wij in het geval van influencers vaak de eerste stap. Wij stellen voor om een boek met ze te maken’, zegt brandmanager lifestyle Kelly Weerdestijn. ‘Daar zijn we heel proactief in. We kijken welke trends er op dit moment spelen en wie er ‘hot’ zijn. Ik vergelijk influencers met popsterren: waren jongeren voorheen fan van Britney Spears, nu zijn ze fan van iemand die ze volgen

110 Present van Paagman

“BLOGS SCHRIJVEN IS ÉÉN DING, EEN BOEK IS NEXT LEVEL” op sociale media. Het verschil is dat influencers dicht bij hun doelgroep staan en via Instagram of YouTube direct contact met hun volgers hebben.’ Het commerciële potentieel dat een boek van een online beroemdheid heeft, maakt dat uitgevers bereid zijn in zee te gaan met mensen die soms nooit eerder professioneel aan het schrijven zijn geweest. Om verkoopcijfers in te schatten kijkt een uitgeverij in dit geval naar de statistieken die op sociale media zo belangrijk zijn. Hoeveel volgers heeft iemand? En hoeveel likes, reacties en berichten krijgt iemand naar aanleiding van een foto of video? De interactie tussen influencer en volgers, in de wereld van sociale media ook bekend als engagement, is leidend. Hoe meer interactie, hoe meer volgers betrokken zijn bij het wel en wee van de online persoonlijkheid en hoe meer interesse er zal zijn voor een boek van de influencer. Weerdestijn: ‘De populariteit is meetbaar. Dat betekent niet dat iedere influencer met veel volgers geschikt is om een boek mee te maken. Want wat hebben ze te vertellen? Hebben ze een inspirerend levensverhaal dat zich leent voor deze vorm of zijn ze een autoriteit op een bepaald gebied? We gaan daarom vanaf het begin met ze in gesprek om

ideeën met elka ar cept voor het bo te delen, het conek te bedenken te zoeken of er en uit genoeg markt voor is.’ ‘Mooi om iets ta st Ook Laura Bri baars te hebben’ jde (@laurabri jd Instag ram, 84 .500 volgers) w e op erd benaderd door ee n uitgeverij. H aar Life goals: alle hashtags hoogho boek uden in een wereld vol ve rw in juni bij Pro achtingen verscheen met droom, maar ik heus. ‘Een kinderdu naar een uitgev rfde nooit de stap er te zetten. Ik begon op mijn zestiend e hardlopen. Ik w met mijn blog over is is één ding, ee t: artikelen schrijven n boek is next level. En wie was ik nou ei te schrijven? T genlijk om een boek w ik werd benade ee maanden voordat rd was ik toevallig door Prometheus ze gonnen. Ik scha lf voorzichtig beamde me een omdat ik niet beetje wist of ik het wel zou kunnen, maar he ieder geval met t boekidee kon ik in een voorleggen .’ Brijde weet da t ze niet de en ig fluencer is die haar online im e inperium met een boek ui tb offline iets prob reidt. Maar waarom er g root bent? ‘M en als je online zo ensen die voor al online opereren vinden het fijn iets te maken wat tast ba ze kunnen hun ar en blijvend is. En volgers op deze manier iets extra’s bied en daarover. Brijd ’, zegt Weerdestijn e, de naar Span die vanwege de liefje verhuisde en haar volgers vanuit M content voorsc alaga veel zonnige ho in die motivat telde, herkent zich ie. ‘Ik heb het op sociale media ov er mijn generatie, onzekerheden, over over reizen en hardlopen. Het ov boek gaf mij de er om dat te bund kans el iets tastbaars te en. Het is mooi om hebben dat laat wat ik doe, in pl aats van een ve zien rz ling losse foto ’s en video’s. H ameet boek toont nog bete rw het leven sta.’ ie ik ben en hoe ik in De uitbrengen van influencer ziet het Life goals ook als een

84.500 VOLGERS

SOCIAL MEDIA

LAURA BRIJDE

Present van Paagman 111

bewijs van kunde, niet in de laatste plaats voor haarzelf. ‘Iedereen kan op sociale media een account aanmaken en een verhaal delen, maar niet iedereen kan een boek publiceren. Voor veel influencers is het een statusding en een moment om te laten zien waar ze toe in staat zijn.’ Eenzijdige vriendschapsrelatie Dat volgers warmlopen voor de offline ontboezemingen van hun favoriete personen op Instagram en YouTube heeft te maken met een psychologisch fenomeen dat para-sociale interactie heet. Het concept wordt gedefinieerd als ‘de persoonlijke betrokkenheid van de mediagebruiker bij wat hij of zij consumeert’ en wordt vaak gebruikt om de populariteit van echte mensen en fictieve karakters in de media te verklaren. Een volger kan zich via sociale media zeer betrokken voelen bij het leven van een influencer, het gevoel hebben hem of haar daadwerkelijk te kennen en onderdeel uit te maken van diens sociale kring. Volgens Suzanne de Bakker, wetenschapper en schrijver van het boek Contentmarketing, kan een influencer middels een boek de

“NIET IEDERE INFLUENCER MET VEEL VOLGERS IS GESCHIKT OM EEN BOEK MEE TE MAKEN” 112 Present van Paagman

band met volgers verdiepen. ‘Het ligt een beetje aan hoe het boek geschreven wordt, maar als het veel over de persoon zelf gaat is dat een extra impuls voor fans om zo’n boek te kopen en nog meer para-sociale interactie te voelen. Doordat lezers een eenzijdige vriendschapsrelatie met de auteur ervaren, nemen ze wat de influencer vertelt ook erg serieus.’ Is een boek dan altijd een goed idee om volgers te betrekken? Of kunnen influencers ook de mist in gaan op papier? ‘Er bestaat wel afbreukrisico. Als een influencer met een oppervlakkig boek komt terwijl volgers ervan uitgaan dat iemand juist veel kennis heeft en origineel is, dan kan ik me voorstellen dat het een negatief effect heeft op de para-sociale interactie’, aldus De Bakker. Ghostwriter Er is uitgeverijen dus veel aan gelegen om kwalitatieve boeken af te leveren, ook al hebben veel influencers geen schrijfervaring. Dat lukt vaak wel, en soms ook niet, blijkt uit recensies. Brijde maakte voor haar blog heel wat meters, en toch viel het schrijven van een eerste hoofdstuk haar tegen. ‘Er was zoveel tekst rood, zoveel dat anders moest. Dat was een eyeopener. Ik kon het boek niet zo schrijven zoals ik een blogpost zou schrijven. Gelukkig ben ik door de uitgever geweldig ondersteund in het proces. Ik merkte dat ik er een betere schrijver van werd.’ Bij Kosmos Uitgevers wordt er volgens Weerdestijn eerlijk gesproken met influencers over hun schrijfcapaciteiten. ‘Waar de een al jarenlang een blog heeft, heeft een ander helemaal geen schrijfervaring. Wij bieden ze de ondersteuning die ze nodig hebben. Best vaak is dat in de vorm van een ghostwriter. Fred van Leer is bijvoorbeeld heel open geweest over het

SOCIAL MEDIA

“WIJ BIEDEN ZE DE ONDERSTEUNING DIE ZE NODIG HEBBEN, VAAK IN DE VORM VAN EEN GHOSTWRITER” feit dat hij zijn boek met behulp van een ghostwriter maakte. Als uitgever willen we gewoon het beste product neerzetten.’ Brijde is trots op haar boek en begrijpt wel dat uitgeverijen willen samenwerken met haar concullega’s. ‘Een flinke hoeveelheid volgers staat garant voor zeker een paar duizend verkopen. Ik kan me ook voorstellen dat de uitgever zo het fonds een beetje hip houdt en een jongere doelgroep dan gebruikelijk kan aanspreken. Je merkt wel dat niet alle uitgeverijen ervaring hebben met marketing richting die jongere doelgroep. Op dat vlak kunnen ze juist iets leren van influencers.’ Toch zijn er ook de nodige uitgeverijen die zich niet willen wagen aan het genre. ‘Het moet wel in het fonds passen’, aldus Weerdestijn. Brijde wil voorlopig niet denken aan een tweede boek, maar wil ook niet uitsluiten dat het er ooit komt. ‘Er zijn best dingen die ik anders zou willen doen. Maar een proces van anderhalf jaar doe je niet zomaar even opnieuw. Op dit moment geniet ik nog van alle reacties van lezers. ‘Ik herken me zo in je boek, het heeft voor rust gezorgd’, stuurde iemand mij laatst. Dat is toch fantastisch om te horen?’

Life goals, Laura Brijde € 20,-

Woman, Luc y Woesthoff € 21,99

Beter op reis , n Viora Reberge n va t en Joos Willigenburg € 20,-

Insta perfect, Ie p Bergsma € 21,99

guide, The self-made ls be So e Emili € 20,99

Present van Paagman 113

€

k lf 16 e-D ,9 . 9

St e m ph y t en he F St ep o -bo ry w ge he ve e a bo n F r k a ag ov Au nd r de a t er to en y T n z b d ui € 2 roj het ich tg 4 aa k m en e v iog av ,9 n la e H vo zijn luch rafi e v 9 se ss t z er o s oo (all O iek ijn c t o r z h v r d ee o e d lan eg ma ud an e r e p n b rlo ve erd d ovin lige ers St om ap ij P g. rh e D , a Sa in a a er a Tr aa v va e p ša 19 na Bo an niši n b a l o a g w n ol ck m je, St 92 ar sni he c -p an an . H D ë zij aar Ruu itiek rij : iši e u en t n fe p in h d L e m s) c € rko its Ee ls o i u H m 23 s n aa en liti j ve bb em t € , o , g 99 24 se ov eke rte ers oir vo nm ,9 jar ert vi lt o , es or is 9 en ui sie ve de ied baa , T gi , t r pr ere r e he ng wi he ob e n o B en jt w ee n d hila rin . i r r e ke da rk t t e z isc l t h . H e h ich h et oe ou s bo g v d ta e Bo aat? ind en an- k um , J je op a ap ze

en w e ou r d a n vr oo . N e i et n v tan en z Por t m hte nis nd e .. oe c a la ot n. m vlu fgh be Gr nne n A e i

n ad re in e d b , Q de an and aar iet dir kin alib ma . M en n n Qa Leo T ie pa h va dr uro laat kers ery & 99 E r ik ad 9, tie e kn r N s € 1 D di an Qa orm B

114 Present van Paagman

39 ro, ,9 9

17 ,9 9

O sc p h h e e ila wi n on , ra rij d ze tr uw M e w reg oer e ve . h erk is en W rva et loz tre de M en e l in klei e a ert ai r ke m ha ne e ctri M aar ar n ce eij a le gr er an ve ot n. e € ,

Am sp ber re B en bal ekt ran ha ov an op tse len er s t en n, . U de uss ha ge it kr en rtig zic h be ac g eld h ez ov t v , A t d on er an mb ie d e an de er je n ore N Br uit on xi O H an je g a, S, he et g tse ze ezo de n € lf én t g ro n t e lan ei w e 20 kun d n v e t o d d l e ,9 9 le ge s-I e v dd rha D rs u n va ndië an adig al v M e w it n h , d Ne e an ar ra be o o de be tin ak id of or r- g in Bo van e k dro de sse D am lsp nb ip p e ro on en ek eg . € o

r 1, 9 er en oo . nd ief- t e a v ek 202 4,9 ale all me m we er € 1 é k ta , he e nd al D or ers alt n d kale Ta vo ebb n ta g va taal nze h e a al O eig lke d Ta chap e ze ots On eno G

Het heden was de

TOEKOMST van toen Met een open maar kritische blik kijken naar wie we zijn en wie we waren, doet je het leven beter begrijpen.

DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

SHOPPING

r et jaa f h ogs van e lee rl n t d be oo ge e er te e o r m .

H ts d aa nu ng laa oor , m van rijdi d en is ev , to nn ar b 1945 oelen ke ja – H 75 44 lies 19 ne ,99 An 3 9 €

et r m ies n de rat pe len st ap

n n va n, ne nt aa n. oe ri m at p de s- re n n e k t ee an ling rvoe oge v

s ve e o e M m sen lie te v n m enta s ta e fa l je in ppe boek cm d a en ha x 25 om oek dsc bri_ 20x b o Li en Bo ok. nfas o aa 5 M 8,9 € T

s rm al n to dt ee e s lan in t d be kt ijf n aa hr zi r k, sc ge eild oo 50 be en rz e. R 21, ok in e r ve air € Ro aar ade -aff stra w v o iem de eTo e H M ynk

er e v er nd l ov nt pe de ke n, sle n te zij ee bu be te n, ke M len et w zij elij . ha at h rou n te ens cht uss w v a m kra ra om m m ver en ijn, K o o te z en ak man zw n 99 m o Ee 23, er d € et we rtr sld ld . po od or pe ze ut e o ak Jo o h e S erg je z ra en ie d dit e t D , v elt en e il Ju d n on nd rr ig van fam de d op ige ie. to rla ko ,nd se en r e il ve uk de en 20 ijk er ee ar m ,99 nr ut as ha fa 4 dr Ne en e ld € Le te b eb n se 2 e ne n p os de g va d o € O de to, llen Joo ant n - F Fa eva ens dith g e u lot W or, J

s ka illu kl p zie va tie e S nt e uit . -u 5 er eid tra , D ve tig nt en op ,9 p 6 t e h sh us ek Ad ach ku zet rde € 1 ez oot e ill et bo d pr ie je eer Bo der In e gr r rijk nd: h d n la len d o la en ger tka do eder Ro ven N ad

l aa rh er ve id n et en le e H n e iek ong va olit ls j ek p e a zo r r di l op naa voo de . a s ol in nis

wa en r zelf de , e h ie tte zic esch k Ru g ar de M etra ng P ni Ko 20, €

or in ë e o en di s d el -In ien w ds m en ie jd ru n fa e il Ti gsg erla en van fam

lo ed t e m se ilen N ord hei rijk chu w e en . S e, g lie ost uld mbo pl O th ba ei on ssen it Tr tu g r Bi 20, €

Present van Paagman 115

geest DE 1001 NACHTEN EN HOLLANDSE

VAN KADER ABDOLAH

“Dit boek is een essentieel onderdeel van wie ik ben”

116 Present van Paagman

INTERVIEW TESS VAN DER ZWET BEELD ILJA KEIZER, ISTOCK

INTERVIEW

De verhalen van 1001 Nacht vormen een rode draad door het leven van schrijver Kader Abdolah, maar nooit las hij het hele boek, dat duizenden pagina’s telt. Tot hij zich er vijf jaar geleden in vastbeet en vastberaden aan het hervertellen sloeg. Zodat ook de lezers van de Lage Landen zich aan de Oosterse vertellingen en levenslessen kunnen laven.

e treffen Kader Abdolah op een zonnige dag in zijn favoriete café op de Markt in Delft. ‘Precies naast de grote bekende kerk waar prins Willem van Oranje ligt. Hier kunnen we rustig praten.’ De schrijver heeft nog niet gegeten en de menukaart wordt afgespeurd. Geen sandwich van de dag - hummus met gegrilde groente - of iets anders ingewikkelds voor hem: de keuze valt op een broodje kroket. Maar wel met een kop verse gemberthee. Onleesbaar en tijdgebrek We zijn hier om te praten over het boek waar hij in totaal vijf jaar aan gewerkt heeft: zijn eigen hervertelling van 1001 Nacht. Nog voordat er een vraag is gesteld steekt hij van wal: ‘Het originele boek is zo ontzettend groot. Wel vijfduizend pagina’s dik. Ik kan je garanderen dat bijna niemand het ooit écht helemaal gelezen heeft. Zelfs ik had het nog nooit helemaal gelezen, ik kwam nooit verder dan twintig pagina’s. Waarom niet? Allereerst is het onleesbaar. Bij elk nieuw koninkrijk of regime, bij elke nieuwe vorm van religie, werd er door honderden anonieme vertellers iets aan toegevoegd. Elke keer in andere bewoordingen, met allerlei totaal overbodige zaken. Het origineel gaat alle kanten op; er is zoveel overbodig geklets ingestopt dat je de juwelen niet meer kunt zien.’ Tijdgebrek speelde een belangrijke rol in het leven van Kader Abdolah. Na zijn tienerjaren volgden verschillende intense periodes, van studie, carrière en zijn politieke activiteiten tijdens de revolutie, tot zijn vlucht uit Iran naar Nederland in 1988 en het leren van de Nederlandse taal. Daarna namen zijn eigen verhalen hem in beslag. In 1993 debuteerde hij met de verhalenbundel De adelaars, waarvoor

Present van Paagman 117

hij de belangrijke debutantenprijs Het Gouden Ezelsoor in ontvangst mocht nemen. Andere veelbekroonde boeken als Spijkerschrift (2000), Het huis van de moskee (2005), een Koranvertaling en zijn meest recente Farao van de Vliet (2019) volgden. ‘Een paar jaar geleden realiseerde ik me opeens: ik heb nu een bepaalde leeftijd, het is bijna voorbij en ik heb het boek dat een deel van mijn identiteit heeft bepaald nog niet eens gelezen. Daarom ben ik er de afgelopen vijf jaar minimaal twee uur per dag mee bezig geweest. Het was een worsteling, maar na 500 pagina’s werd ik opeens naar binnen gezogen. Ik ontdekte verborgen betekenissen, alsof ik een geheime deur opende.’ Levensuniversiteit Hij noemt de schrijvers van 1001 Nacht nobele vertellers, wijsgeren die het volk in vroegere tijden wilden leren hoe het leven in elkaar steekt. Het boek als levensuniversiteit, waarin alle elementen terugkomen waarmee iedere samenleving, ieder tijdperk te maken heeft, zoals geboorte, liefde, verdriet en de dood. Terwijl zijn gemberthee langzaam koud wordt, lepelt hij met groot enthousiasme en een vertellersstem de meest intrigerende verhalen op, waarvan sommige hoofdpersonages soms zelfs echt bestaan hebben. Veel verhaallijnen klinken bekend: ‘1001 Nacht is diepgeworteld in alle hedendaagse vertellingen: elke Hollywoodfilm, elke roman, elke Harry Potter heeft die basiselementen in zich. Zonder dat we het weten, zitten de vertellingen van 1001 Nacht in ons DNA. Het zijn bovendien niet alleen de oudste vertellingen, maar ook de meest tijdloze. Het is de psychologie van toen en nu. Toen het boek uit was, dacht ik: hoe zou ík het vertellen?’ Het was een complex werk, geeft hij toe. De rasverteller, die al zoveel romans op zijn naam heeft

“HET ORIGINEEL GAAT ALLE KANTEN OP; ER IS ZOVEEL OVERBODIG GEKLETS INGESTOPT DAT JE DE NIET MEER KUNT ZIEN” 118 Present van Paagman

INTERVIEW

“DE KRACHT VAN IS GROOTS EN DAT WORDT IN DIT BOEK BEWEZEN”

vrouwen

staan, moest aan de slag met verhalen die door anderen zijn geschreven: ‘Op een gegeven moment sprak ik mezelf toe: Kader, je bent geen vertaler, waar ben je mee bezig? Ik moest het boek mij eigen maken, er mijn stempel op drukken. Aan het eind van ieder hoofdstuk heb ik daarom een stukje Kader Abdolah toegevoegd, waarin ik mijn kennis en ontdekkingen aan mijn lezers meegeef. Het boek zit vol details die je al snel over het hoofd ziet, maar die essentieel zijn om het verhaal echt goed te begrijpen en de geschiedenis te doorgronden.’ Vrouwen Een van zijn grootste ontdekkingen die hij vóór het lezen nooit had kunnen vermoeden, is dat 1001 Nacht in essentie alleen maar over vrouwen gaat. ‘Over hun verlangen, verdriet en pijn maar vooral over hun slimheid, kracht en magie. Vrouwen zijn door de eeuwen heen enorm onderdrukt, maar met hun intelligentie kunnen ze de macht veroveren en het lot naar hun hand zetten. Sheherazade is daarvan het beste voorbeeld. Ze is de man te slim af, weet te ontkomen aan de dood en wordt misschien wel de rijkste vrouw ter wereld. De kracht van vrouwen is groots en wordt in dit boek bewezen: ook dat probeer ik aan mijn lezers mee te geven.’ Door het hervertellen sluit hij aan bij een belangrijke familietraditie: ‘Zodra de heren des huizes van ouderdom een wandelstok ter hand moesten nemen, gingen ze naar de bibliotheek en pakten ze een oude Perzische klassieker. Die herschreven ze dan voor hun eigen kinderen en kleinkinderen. Mijn 1001 Nacht is dan ook deels gebaseerd op de interpretatie van mijn overgrootvader.’ Als hij praat over zijn kindertijd en de rol die de verhalen van Sheherazade in zijn jeugd speelden, verschijnen er twinkels in zijn ogen. Hij beschrijft hoe hij als kleine jongen tussen de andere kinderen op het plein ademloos naar een verteller luisterde, die tussen de bomen een groot laken spande, als een mi-

nitheater. De geuren, kleuren en geluiden kun je er bij bedenken. Maar wat doet het herlezen en herschrijven van deze Oosterse verhalen en het oproepen van jeugdherinneringen met de heimwee naar zijn land? ‘Ik kan niet terug, dat is me verboden. Maar op de momenten dat ik met dit boek bezig was, was dat een reis terug naar Iran. Dan bevond ik me opeens in de bibliotheek van ons oude huis. Urenlang. En dat is mooi.’ Hollandse geest Met het voltooien komt ook een andere droom uit: de schrijver zag altijd voor zich hoe hij een dikke 1001-Nachtvertelling bovenop de stapel van zijn eigen romans legde. En nu is het zover. ‘Dat het me is gelukt, maakt me zo gelukkig. Soms denk ik dat ik al mijn eerdere boeken heb geschreven om dit aan mijn oeuvre te kunnen toevoegen. Het is een essentieel onderdeel van wie ik ben. Dit boek, zijn geschiedenis, heeft me gevormd.’ Wat mist Abdolah in de Oosterse literatuur in het algemeen? ‘De Hollandse manier van kijken, dat kneuterige gecombineerd met scherpe observaties, dat ontbreekt wat mij betreft in de Oosterse literatuur. We missen Jip en Janneke, bijvoorbeeld. De verhalen van Annie M.G. Schmidt zouden perfect in de Oosterse literatuur passen en er iets aan toevoegen wat er nu niet in zit: de kleine details die een simpel kinderleven beschrijven.’ Op de vraag of dat - bewust of onbewust, na al die jaren vernederlandsen - wel terugkomt in zijn eigen versie van de hervertelling, reageert hij lachend, intussen met zijn laatste stukje brood de laatste kroketkruimels van zijn bord opvissend: ‘Misschien wel. Ik denk dat ik die manier van beschrijven ondertussen wel een beetje onder de knie heb gekregen. Er zit vast hier en daar wel een Hollandse geest in.’

1001 Nacht, Kader Abdolah € 24,99 (verschijnt 30 nov)

Present van Paagman 119

VEEL DRUK DIKKE LIJNEN

VILTSTIFTEN MET PENSEELPUNT VOOR BEGINNERS EN GEVORDERDEN

WEINIG DRUK DUNNE LIJNEN

FOTOGRAFIE STEPHAN VANFLETEREN

ERNEST VAN DER KWAST

Kerst wens

Bijna vier jaar geleden werd ik gekoppeld aan Abdi. Hij had zich gemeld bij het Jongerenloket in Rotterdam, met een plastic tas vol rekeningen, aanmaningen, boetes. Bij elkaar meer dan tienduizend euro, maar dat wist ik op dat moment nog niet.

Abdi keek me niet aan. Hij schaamde zich. Even ervoor had de jongerencoach van de gemeente mij voorgesteld als ‘buddy’. Dat was sinds kort mijn nieuwe rol. Of misschien is roeping een beter woord. In mijn talkshow Rotterdam Late Night had ik Hugo de Jonge, toen nog wethouder in Rotterdam, geïnterviewd over het programma Elke jongere telt. Hij wilde risicojongeren koppelen aan een mentor die hen zou helpen met hun problemen. De jongeren hadden schulden, werden hun huis uitgezet, waren werkloos en volgden geen opleiding. Hugo de Jonge dacht aan de buurman, de voetbalcoach of de oom van zo’n jongere. Die moest maar als mentor optreden. Ik geloofde er niks van en stelde kritische vragen. Had de voetbalcoach een goed netwerk? Was oom Ali in staat om contact op te nemen met de kredietbank? Had hij zelf niet genoeg problemen? Wethouder De Jonge raakte geïrriteerd en zei:

COLUMN

‘Waarom ga je het zelf niet doen?’ Een paar dagen later zat ik op het stadhuis en dronk ik koffie uit een porseleinen kopje. Nog dezelfde week werd ik gekoppeld aan een meisje dat Naomi heette en twee maanden huurachterstand had. Het lukte mij om haar binnen een week aan werk te helpen (cappuccino drinken, C.V. maken, samen solliciteren bij Randstad, visitekaartje vragen, nabellen, mailen over het ontbreken van een ID, geld voorschieten voor een nieuwe ID). Abdi was en is een ander verhaal. We zijn inmiddels bijna vier jaar verder en zijn bij de kantonrechter, de schuldhulpverlening en de afkickkliniek geweest. Het is vreselijk vallen en met veel moeite weer opstaan. Abdi lijkt op de jongeman die ik in mijn roman Ilyas beschrijf. Ook daarin komt een buddy voor. De roman speelt in de zomer. We zijn nu een seizoen verder en ik hoop dat het een mooie kerst voor Abdi mag zijn.

“Het is vreselijk vallen en met veel moeite weer opstaan”

Conservator Peter Lindke wordt ontslagen en komt er thuis achter dat hij in een huwelijkscrisis zit, maar ook dat hij een schoonmaakster heeft met grote problemen. Hij ontfermt zich over haar, maar als zij vervolgens met Ilyas aankomt, een jongen met bijna 30.000 euro schuld, aarzelt Peter Lindke. Moet dit betekenis geven aan zijn leven? Het helpen van anderen, van mensen die hij niet kent. Of kan hij beter zijn huwelijk redden? Ilyas € 22,99

Present van Paagman 121

HET DECOR VAN DE V2

Den Haag

1944, BIJ DE GROOT HERTOGINNELAAN KOMT EEN MISLUKTE V2 RAKET NEER

122 Present van Paagman

1944, EEN MISLUKTE V2 RAKET STORT NEER BIJ DE GROOT HERTOGINNELAAN EN DE HOEK 2e SWEELINCKSTRAAT

INTERVIEW TESS VAN DER ZWET BEELD COLLECTIE HAAGS GEMEENTEARCHIEF, ISTOCK, CLAUDIO SFORZA (PORTRET)

1944, EEN V2 WORDT IN STARTPOSITIE GEPLAATST

De Britse auteur Robert Harris beet zich al meerdere malen vast in romans over de Tweede Wereldoorlog, maar buigt zich in V2 over het weinig vertelde verleden van het laatste, ultieme wapen van de nazi’s. Het resultaat: een roman die een ritse inlichtingenofﬁcier en een Duitse raketingenieur met elkaar verbindt tegen de achtergrond van Mechelen en Den Haag.

WO II

Wat inspireerde u om een roman te schrijven met de V2-raket als lijdend voorwerp? ‘Vier jaar geleden werd mijn aandacht getrokken door een overlijdensbericht en artikel in The Times. De Britse dame in kwestie was tijdens de Tweede Wereldoorlog naar Mechelen gestuurd om vanuit daar dagen achter elkaar de koers van de V2-raket te berekenen. Op die manier hoopten de Britten erachter te komen vanaf welke plaats en plek de raketten werden afgeschoten. Elke keer dat ze te horen kregen dat er weer een de lucht in was gegaan, hadden deze vrouwen zes minuten om hun berekeningen te doen. Dat intrigeerde mij ontzettend. Wie waren deze vrouwen? Toen ik me meer in het onderwerp ging verdiepen, realiseerde ik me dat ook het verhaal van de soldaten die deze V2’s afschoten, zelden verteld is. Dus riep ik een raketingenieur in het leven die naar Den Haag wordt gehaald om toezicht te houden op het afvuren van de raketten.’

Present van Paagman 123

Wat voor verhaal wilt u vertellen? ‘Ik wilde de twee kanten van de strijd laten zien: die van de Britse dames in Mechelen en die van de Duitse soldaten die in Den Haag verantwoordelijk waren voor het afvuren van de raketten. Ze wisselen elkaar elk hoofdstuk af en elke beslissing die aan de ene kant gemaakt wordt, heeft invloed op de andere. De V2 is de verbindende factor. Een op zichzelf staand personage, letterlijk: ze stond als een glimmende godin tussen de Haagse bomen opgesteld. De ironie is dat ze compleet nutteloos was. Dit boek gaat over de futiliteit van de pogingen om Londen en Antwerpen met deze bom te breken, maar ook over de futiliteit van het trachten te traceren waar vandaan ze werden afgeschoten. Ook wilde ik laten zien hoe modern de technologie van 75 jaar geleden al was; het is duizelingwekkend waartoe wij mensen in staat zijn onder druk van oorlog, met een ongelimiteerd budget. Duizenden experts werden verzameld en aan het werk gezet. In korte tijd kwamen daar de meest geavanceerde ontwikkelingen uit voort. Deze raket schoot 93 kilometer omhoog, dwars door de stratosfeer. Het verbaasde me dat daar in de literatuur zo weinig over geschreven is.’ Waarom is dat, denkt u? ‘Dat moet een combinatie van trots en schaamte zijn. Trots, omdat er zo ontzettend veel mogelijk bleek als de krachten effectief gebundeld werden. Schaamte omdat een wapen als de V2 enkel diende om mensen te doden en gebieden te verwoesten. Daardoor is het ontsnapt aan de populaire, literaire cultuur; trots en schaamte gaan niet samen.’

124 Present van Paagman

Dat morele dilemma komt constant terug in het boek. ‘Ik kan me goed voorstellen dat ingenieurs zich verloren in het ontwerpen en bouwen van zulke werktuigen. Zij deden hun werk, joegen hun dromen na, waarbij de ruimtevaart het grote doel was. Zij zagen in de hoeken van hun ogen vreselijke dingen gebeuren, maar tegen de tijd dat ze wakker werden en de implicaties van hun werk inzagen, was het al te laat. Honderden wetenschappers die hun kennis hebben ingezet aan de kant van de Duitsers, werd na de oorlog immuniteit geboden door de Verenigde Staten en Groot-Brittannië. Deze landen waren bereid om weg te kijken van de misdaden die mogelijk waren gemaakt dankzij deze technologie, ze profiteerden er zelfs van. En hoe je het ook wendt of keert: we zouden de maan niet zo snel hebben bereikt zonder raketingenieur Wernher von Braun. En hij zou op zijn beurt zijn technologische kennis en uitvindingen niet hebben kunnen realiseren als hij Hitler niet had overtuigd van het belang om de V2-raketten te ontwikkelen. Het is een enorm moreel dilemma, voor iedereen.’ U bent ook op bezoek geweest in Den Haag voor vooronderzoek. Hoe was dat? ‘Ik was begin november 2019 in

“DAARDOOR IS HET ONTSNAPT AAN DE POPULAIRE, LITERAIRE CULTUUR; TROTS EN SCHAAMTE GAAN NIET SAMEN”

WO II

Den Haag en heb me laten rondrijden door mijn Nederlandse redacteur en schrijver Roel Janssen, die veel kennis heeft van de Tweede Wereldoorlog. Het was de eerste zaterdag van november, een vreselijk druilerige, donkere dag. De regen kwam met bakken naar beneden, de wind sloeg tegen de Pier en gierde rond het hotel. Je kon amper op je benen blijven staan.’ Het perfecte decor voor uw roman. ‘Dat deed mijn verbeelding inderdaad goed; ik kon me daardoor heel goed voorstellen hoe ontstellend moeilijk die laatste winter van de oorlog moet zijn geweest. Ik heb de plekken bezocht waar de lanceringen plaatsvonden. Ook ging ik naar - vergeef me mijn vreselijke Nederlandse uitspraak - Wassenaar en bezocht daar de omgeving van renbaan Duindigt, waar de lanceerinstallaties werden verborgen. Dat waar je al zoveel over gelezen hebt, ontvouwt zich voor je ogen. Je gaat 75 jaar terug in de tijd.’ Was het essentieel om hier geweest te zijn? ‘Het inspireerde me, maar ik realiseerde me ook dat ik niet onbekend ben met dit landschap. De kust van Scheveningen heeft veel overeenkomsten met de Britse noordzeekust. Ik weet hoe het voelt als de wind opsteekt, hoe ongenadig de vloed kan zijn, hoe mistroostig mooi de lange stranden. Het bleke landschap dat de winter aan onze kusten veroorzaakt is de perfecte achtergrond voor een roman. Ik hoef een plaats niet per se te hebben gezien om erover te kunnen schrijven - ik schrijf geen reisgids - maar door hier op een gure novemberdag te hebben rondgereden, is V2 voor mij een waarheidsgetrouw werk van verbeelding geworden.’

Den Haag ‘44 -’45

In september 1944 besluiten de nazi’s hun laatste, ‘ultieme’ wapen in te zetten: vanuit de beschutte Haagse e bossen worden de veertien meter lang en werp Ant die rd ncee gela V2-raketten of Londen in de as moeten leggen. ig Een drama voor Den Haag: regelmat neer ig gtijd vroe storten de raketten ten gevolge van weersomstandigheden, defecten of sabotages. Zodra de geallieerden te weten komen dat de ra, ketten worden afgevuurd vanaf de kust acht getr nten eme bard bom wordt met het lanceren te verhinderen. Op 3 g maart 1945 vallen door een vergissin laat eerp lanc de op hun bommen niet gse Haa e olkt tbev dich de sen, maar op woonwijk Bezuidenhout. Meer dan 500 mensen vinden de dood, 400 burgers raken vermist en zo’n 30.000 inwoners raken dakloos.

V2, Robert Harris € 20,99

Present van Paagman 125

Najaars favorieten Deze boeken doen de harten van onze boekenbazen sneller kloppen Op 26 september openden we onze vierde winkel in de gloednieuwe Mall of the Netherlands in Leidschendam! Dit prachtige boekenwalhalla van ruim 700 vierkante meter is de eerste nieuwe Nederlandse boekwinkel van deze omvang in ruim 15 jaar. Nieuwe winkel betekent een nieuw team, dus vroegen wij vijf boekenbazen welk boek er dit najaar op hun nachtkastje ligt. 126 Present van Paagman

Transcendent kingdom, Yaa Gyasi € 18,95

Becky van Leeuwen (25) Boekenbaas

Jacky Hitzert (25) Boekenbaas

Kinderboeken ‘Mijn keuze is het eerste kinderboek van Dan Brown: Het wilde dierenorkest. Ik was al verkocht toen ik de cover voor het eerst zag. Het staat vol met dieren maar het belangrijkste is dat er een nijlpaard op staat, mijn favoriet. Het wilde dierenorkest gaat logischerwijs over dieren die muziek maken, maar wat ik vooral mooi vind is dat er op elke pagina ook een korte levensles of inspirerende quote staat. Perfect cadeau voor m’n neefje dat net jarig is geweest!’

Het wilde dierenorkest, Dan Brown € 17,99

Engelstalige boeken ‘Ik heb de hele zomer uitgekeken naar Transcendent kingdom van de Amerikaans-Ghanese schrijfster Yaa Gyasi. Haar eerste boek Homegoing won vele prijzen en vond ik heel goed. Dit tweede boek gaat over een familie die vanuit Ghana naar Amerika verhuist en volgt met name de dochter, Gifty, die neurowetenschappen studeert. Haar broer overleed aan een overdosis heroïne, haar moeder is suïcidaal en Gifty is vastberaden een wetenschappelijke verklaring te vinden voor het leed om haar heen. Klinkt heel heftig, maar met de lyrische schrijfstijl van Gyasi denk ik dat het ook heel mooi kan zijn.’

TEKST ESTHER PORDON FOTOGRAFIE TESS FLUIT

NAJAARSTIPS

Het woud van wol en staal, Natsu Miyashita € 20,- (verschijnt 27 jan)

Ilse van Vliet (35) Aanvoerder

Juliske Wijsman (29)

Boekenbaas Mens & Maatschappij ‘Hoewel het geen boek van mijn eigen afdeling is, kan ik niet anders dan The evening and the morning van Ken Follett tot mijn najaarsfavoriet kiezen. In mijn boekenkast is één hele plank gewijd aan de boeken van deze auteur; ik was direct fan toen ik jaren terug Pillars of the earth las. The evening and the morning is hier een prequel op en speelt zich af aan het begin van de middeleeuwen in Engeland. Follett schrijft veel historische romans. Die lees ik graag omdat je naast een boeiend fictief verhaal ook een stukje geschiedenis krijgt, zo leer je ook nog wat.’

The evening and the morning, Ken Follet € 28,95

‘Toen ik de beschrijving van Het woud van wol en staal van Natsu Miyashita las, was ik meteen verliefd. Het is een Japanse roman en daar houd ik sowieso erg van; er komen zoveel mooie, ingetogen boeken uit Japan! Wat me vooral aanspreekt aan dit boek is dat het gaat over natuur én muziek, de ultieme combinatie. Ik ben echt een natuurmens dus kan niet wachten tot deze roman uitkomt.’

Renee van der Hulst (38) Boekenbaas Kookboeken

‘Als ik een kookboek moet kiezen dat dit najaar is uitgekomen, dan ga ik voor 7x Anders van Jamie Oliver. De recepten in dit boek zijn toegankelijk voor iedereen; zowel vis-, vlees- als groentegerechten en met alledaagse ingrediënten die bij elke supermarkt te koop zijn. In dit boek geeft Jamie voor ieder basisingrediënt, zoals bijvoorbeeld bloemkool, zeven verschillende recepten. Van een snelle doordeweekse hap tot een feestelijk weekendgerecht. En elk recept is ook nog eens voorzien van een overzichtelijke voedingswaardetabel.’

7x Anders, Jamie Oliver € 29,99

Present van Paagman 127

KOKEN

FOTOGRAFIE: MARIKE VAN PAGÉE ILLUSTRATIE: LOTTE DIJKSTRA

130 VANJA VAN DER LEEDEN OVER SATÉ: “ETEN IS HEEL VERGEVINGSGEZIND EN POSITIEF” 134 KOOKBOEKEN WAAR JE INDRUK MEE MAAKT 137 RECEPTEN VOOR EEN VERRASSEND KERSTDINER

Present van Paagman 129

In haar eerste eigen kookboek, Indorock, gaf Vanja van der Leeden een moderne twist aan de Indonesische en Indische keuken en won meteen de Gouden Kookboek-award. Nu duikt ze met Indostok in de wereld van misschien wel het bekendste Indische gerecht: satĂŠ.

INTERVIEW ESTHER PORDON BEELD REMKO KRAAIJEVELD

ROOSTEREN

VANJA VAN DER LEEDEN OVER HET STOKPAARDJE VAN DE INDISCHE KEUKEN

S at é rocks!

at is er zo bijzonder aan saté dat het een heel boek verdient? ‘Wij Nederlanders denken dat we de saté heel goed kennen; door ons koloniale verleden is de Indische keuken hier heel populair. Een stokje met dikke stukken vlees of kip, overgoten met pindasaus. Maar dat is totaal niet hoe saté in Indonesië gemaakt wordt – in veel gevallen komt er überhaupt geen pindasaus bij kijken, en ik denk dat dat voor veel mensen verrassend is. Tijdens mijn research heb ik ook allerlei nieuwe dingen geleerd. Saté in Indonesië is helemaal geen maaltijd, meer een hapje, met juist hele kleine stukjes vlees, vis of kip. Waar ik in Indorock veel persoonlijke dingen vertel, gaat Indostok vooral over eten. Zo ga ik in het voorwerk dieper in op de achtergrond en het bereiden van saté: over rijgen, roosteren, marineren, ketjap, regionale verschillen en welk soort houtskool je moet gebruiken.’ Houtskool? ‘Ja, in principe wordt saté altijd op houtskool geroosterd. Dat is ook het allerlekkerst. Het is nu natuurlijk winter en ik snap ook wel dat je met het Hollandse weer niet altijd zin hebt om buiten te gaan staan roosteren. Ik geef dan ook wel alternatieven voor binnen. Hoewel barbecueën in de winter steeds populairder wordt! Zo ingewikkeld is het ook niet. Een satébarbecue is een langwerpig ding op poten waar maar heel weinig houtskool in

gaat, die heb je zo aan. Er zijn ook kleine tafelmodellen, dus wat mij betreft wordt saté roosteren gewoon het nieuwe gourmetten. Het ding met saté is dat je geen contactwarmte moet hebben. De stokjes zijn vaak gemarineerd in veel ketjap en daar zit suiker in, dus dat verbrandt wanneer je het op een grillpan legt. Stralingswarmte dus! En dan op hoog vuur kort garen.’ Vandaar die kleine stukjes vlees… ‘Precies. Die dikke blokken die we veelal gewend zijn hier, krijg je echt niet gaar als je ze op de traditionele manier roostert. In Indonesië heb je zelfs ‘Saté Lalat’, wat letterlijk saté vlieg betekent; de stukjes vlees zijn zo klein als een vlieg. Aan die kleine stukjes zit ook veel meer smaak, je hebt immers meer gemarineerd oppervlak. Er is lang gedacht dat hoe langer je iets laat marineren, hoe beter. Dat de marinade dan helemaal diep in het vlees zou trekken. Inmiddels is wetenschappelijk bewezen dat dit niet helemaal klopt; de aromaten blijven voornamelijk aan de oppervlakte. Dat betekent dus hoe groter het stuk vlees, hoe kleiner het deel waar de smaak aan zit.’ Wanneer mag je iets dat op een stokje geregen is saté noemen? ‘Nou, ik heb de regels een beetje overtreden want saté betekent letterlijk ‘geroosterde stukjes vléés’. En daarvan heb je in Indonesië wel 250 soorten, hoewel de verschillen soms klein en vooral regionaal zijn en niet alles uit

Present van Paagman 131

SATÉ UDANG BESAR: GARNALENSATÉ MET SAMBAL GORENG PETEH EN GEGRILDE SNIJBONEN

“ALLES WAT JE OP HOUTSKOOL LEGT, WORDT GEWOON LEKKERDER!” de Indonesische keuken door te vertalen is naar de Nederlandse markt. Met saté van slang en ingewanden hoef je hier niet aan te komen. Inmiddels zie je dat ze in Indonesië wel ook andere soorten proteïnen, zoals vis en tahu, op een stokje serveren. Ik ben daar nog een stapje verder in gegaan door naast vlees, vis en kip ook satérecepten met groenten en tempeh toe te voegen. Die vrijheid heb ik mezelf wel gepermitteerd, want ook al doen ze dat in Indonesië nog niet, waarom zouden wij het niet doen? Alles wat je op houtskool legt, wordt gewoon lekkerder!’ In zowel Indorock als Indostok pak je de Indonesische en Indische keuken en geef je daar een moderne twist aan. Zie je in Indonesië zelf ook een modernisering van de keuken? ‘Nee, niet echt. Een heel klein beetje op Bali, waar het voornamelijk buitenlanders zijn die restaurants openen, en mondjesmaat in Jakarta. Wat in Indonesië vooral aan de hand is, is dat westers eten als modern wordt gezien. Daarnaast is er zelfs een beweging om jongeren juist de traditionele Indonesische keuken mee te geven. Deze generatie kookt namelijk niet meer - je kunt op elke hoek van de straat goedkoop en lekker eten, waardoor veel familierecepten verloren gaan. Je ziet nu dat er geprobeerd wordt om dat te voorkomen. Het traditionele straateten moderniseren is nog een brug te ver.’ Jouw oma kon niet koken, hoe kwam jij in aanraking met de Indonesische en Indische keuken? ‘Mijn moeder had inderdaad geen familierecepten die ze had doorgekregen, maar ze kookte wel Indisch voor ons. Met recepten uit kookboeken. Hoewel mijn relatie met mijn oma moeilijk was en dat voor een evenzo ingewikkelde relatie met mijn roots zorgde, vond ik het eten wel altijd al heel lekker. Weet je, eten doet niet moeilijk. Eten is heel vergevingsgezind en positief, dus daar had ik geen moeite mee.’

132 Present van Paagman

SATÉ BUNTEL: SATÉ VAN LAMSGEHAKT

ROOSTEREN Hoe geef jij die roots door aan jouw kinderen? ‘De traditionele recepten wil ik ze zeker meegeven! Ze zijn nu nog jong, maar we praten er al veel over. Toen ik kinderen kreeg zag ik nog meer in hoe belangrijk mijn afkomst is, hoe belangrijk het is om die te ontdekken en te omarmen. Als die cultuur niet op nieuwe generaties wordt doorgegeven, verdwijnt het steeds meer. Dat is zonde.’ Indorock gaf iets stoers mee aan een traditionele keuken, hoe rock ’n roll ben je zelf? ‘Ik ben wel iemand die alles altijd net even anders wil doen. Ik wil graag iets nieuws bijdragen. Als je in Indonesië langs de weg loopt zie je vijf mannetjes naast elkaar die mango verkopen. Dan denk ik: waarom biedt je dan niet iets aan dat anders is? Zo gaat het ook met het maken van mijn kookboeken. Ik ben heel perfectionistisch en samen met mijn man Remko, die fotograaf is, betrokken bij elk onderdeel. Niet alleen het bedenken, koken en testen van de recepten, maar ook bij de styling, vormgeving, teksten, het ritme van het boek. We hebben bij alles onze ideeën. Als iedereen het op een bepaalde manier doet, dan wil ik het graag op een andere manier doen. Niet om het tegen de stroom in lopen, het is juist heel instinctief.’ Je hebt als tiener en twintiger lang in Italië gewoond, heb je ook iets met de Italiaanse keuken? ‘Zeker! De keuken is er heel anders maar heeft eigenlijk ook weer veel overeenkomsten met de Indonesische keuken. Er zijn veel regionale verschillen en de liefde voor eten is in zowel Italië als Indonesië enorm verweven in de cultuur. Ik kan alvast verklappen dat mijn volgende boek een Italiaans kookboek gaat worden! Het uitgangspunt zal zijn dat ook niet-Italianen goed Italiaans kunnen koken. Dat vind ik wel een beetje spannend, want het is misschien vloeken in de kerk. Maar dat past ook wel bij mij.’

Indostok, Vanja van der Leeden € 22,50

Present van Paagman 133

LEKKER

kokkerellen Maak een reis langs wereldse smaken en verbreed je culinaire horizon! DE BOEKEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Ticket to the tropics

Tien topchefs, onder wie Jonnie Boer en Margo Reuten, ontwikkelden ieder twee originele en moderne menu’s op basis van recepten uit een klassiek Frans kookboek uit 1873. Joie de vivre, Sacha de Boer, Babs Assink & Janine Smits € 29,99

Met de lekkerste gerechten van 24Kitchen-chef Hugo Kennis en vrolijke verhaaltjes van kinderboekenschrijver Mark Haayema kunnen kinderen zelf het avondeten op tafel zetten! ‘t Waanzinnige kinderkookboek, Mark Haayema & Hugo Kennis € 22,99

Wereldreis Rukmini Iyer neemt ons mee op een culinaire reis langs de lekkerste en verrassendste ovengerechten van over de hele wereld. Zo prikken we in Afrika een vorkje piri-piri-garnalen met zoete aardappel mee, snoepen we in de Verenigde Staten van rocky-roadbrownies en eten we Indiase kip tandoori met munt in Azië. In het Midden-Oosten schuiven we een Perzische kruidenfrittata in de oven en we sluiten in Europese stijl af met een hartige taart. De wereldse bakplaat,

Rukmini Iyer € 19,99

134 Present van Paagman

Kleurige bloemenkransen, wuivende palmbomen en prachtige stranden: Hawaï schreeuwt gewoon ‘exotisch’! De afgelegen ligging zorgt ervoor dat de Hawaïanen veel lokale ingrediënten gebruiken, zoals ananas, papaja, passievrucht en verse vis. Toch is de keuken van Hawaï verrassend toegankelijk. Dompel jezelf onder in de culinaire traditie van Hawaï met meer dan 60 heerlijke recepten en leer het eiland beter kennen door reisverslagen en sfeerbeelden. Aloha - De

heerlijke Hawaïaanse keuken, Viola Lex & Nico Stanitzok € 24,95

Verrassende en toegankelijke gerechten voor hét ultieme Aziatische comfort food; van authentiek tot vernieuwend. Amazing Asia, Emma de Thouars € 29,99

Een eenvoudig 4wekenplan vol heerlijke, koolhydraatarme gerechten waarmee je veilig en blijvend kunt overgaan op een ketogene levensstijl.

Keto-dieet Het 4-weken plan, Jane Faerber € 25,95

SHOPPING

De oven in Sinds een aantal jaar bedenkt Yvette voor Volkskrant Magazine wekelijks een ovenrecept en deze bijna 200 recepten zijn nu gebundeld! Steeds met duidelijke, foolproof receptuur én voorzien van een mooie tekening en foto. Alles gaat de oven in: groente, vlees, vis en uiteraard wordt er ook zoet gebakken. Kortom: een heerlijk boek bomvol met oveninspiratie. De bomvolle oven van Van Boven,

Yvette van Boven € 29,99

Lekker Fred is terug met een nieuw kookboek! Hij ging op een zoektocht naar alleen de allerbeste lokale ingrediënten, met maar één missie: Nederland terug op smaak brengen. Lekker Fred in het land, Freddy Tratlehner € 27,50

Simpele gerechten met verrassende smaken en zonder dier. Het overgrote deel is zelfs plantaardig óf er staat een vegan-variatie bij.

À la minute, Mari Maris € 31,99

Met deze 100 recepten viert Ottolenghi de oneindige mogelijkheden van groenten en laat hij zien hoe je ze kunt transformeren tot magische gerechten. Flavour, Yotam Ottolenghi € 32,-

Met deze 75 eenvoudige lowcarb-gerechten maak je jezelf volgens Pascale Naessens sterker, gezonder en gelukkiger. Echt eten, Pascale Naessens € 25,99

Sydney’s meest innovatieve chef-kok benadert op een heel nieuwe manier alle aspecten van het bereiden van visgerechten.

De hele vis - het kookboek, Josh Niland € 32,99

Heerlijke verzameling van – veelal ‘geheime’ – familierecepten uit Italië. Met recepten die van generatie op generatie zijn overgedragen, van nonna’s die hun hele leven al koken met en uit liefde. Pasta Grannies, Vicki Bennison € 27,99

Snel en smakelijk vers In het nieuwste boek van Donna Hay staan eindeloos veel heerlijke gerechten die supersnel klaar zijn. In zeven hoofdstukken laat zij je zien hoe je vanuit je voorraadkast snel iets lekkers en gezonds op tafel zet, hoe je erin slaagt iets heerlijks te bereiden in één pan (minimale afwas!), hoe je met een basis-ingrediënt eenvoudig kunt variëren, en hoe je gerechten maakt die je goed kunt invriezen voor op een later, druk moment. Everyday fresh, Donna Hay € 32,99

Present van Paagman 135

MEMBERSHIP WITH BENEFITS Caesar Fitness + Spa Resort biedt maximaal comfort. Je vindt hier alles onder één dak. Met maar liefst 5.000 vierkante meter aan wellness, health en fitness is alles mogelijk. Kom onbeperkt fitnessen, volg een uitdagende groepsles of ga aan de slag met één van onze gespecialiseerde personal trainers. Er zijn er vele mogelijkheden om te werken aan jouw fitheid en gezondheid. Of je nu een beginnende of gevorderde sporter bent, jong of oud, bij Caesar Fitness + Spa Resort vind je alles voor een goede training.

SAFE & HEALTHY Dankzij onze hightech luchtbehandelingsinstallatie, die voor frisse en zuivere buitenlucht zorgt, kan je bij Caesar Fitness + Spa Resort inspannen en ontspannen in een goed geventileerde, gezonde en veilige omgeving.

DAY ONE OR ONE DAY YOU DECIDE Word lid! Of kom een dag genieten van ons luxe spa resort met prachtig zwembad, sauna’s, hamam, zonnebanken, ontspannende massages en heerlijke beautybehandelingen.

MAURITSKADE 10 | DEN HAAG | T 070 820 99 10 | WWW.CAESAR-DENHAAG.NL

RECEPTUUR JANNEKE VREUGDENHIL, ALISON ROMAN, LUNA TRAPANI

RECEPTEN

feest dagen Verrukkelijke

3 RECEPTEN VOOR EEN

SMAKELIJK WINTERMENU

Bijzonder_simpel_NL.indd 246

20-08-20 14:45

Geen inspiratie voor wéér een kerstdiner? Geen zorgen, op onze kookboeken-afdeling vind je ontelbaar veel recepten. Wij deden alvast wat research voor je en selecteerden drie recepten waarmee je in een handomdraai een eenvoudig doch gevarieerd menu op tafel zet.

Present van Paagman 137

Champignon crèmesoep VOOR

Ingrediënten voor 4 personen 55 g boter 40 g bloem 1l bouillon (kalf, runder, kip of groenten) 1 ui, fijngesneden 400 g grot- of kastanjechampignons, in plakjes 1 el citroensap (+ extra) 100 ml slagroom 3 el peterselie, fijngesneden zout en peper

1. Smelt 40 g boter in een soeppan en roer met

2. 3. 4.

138 Present van Paagman

een garde de bloem erdoor. Laat het bloemmengsel al roerend 2 minuten fruiten. Voeg scheutje voor scheutje, al roerend met de garde, de bouillon toe. In eerste instantie ontstaat een dikke deegbal die echter langzaam, naar mate er meer vocht wordt toegevoegd, in een saus en vervolgens in een gebonden soep verandert. Laat de soep 15 minuten op heel laag vuur pruttelen. Blijf tussendoor af en toe roeren. Laat de resterende boter smelten in een hapjes- of koekenpan op matig vuur en fruit de ui een paar minuten, zonder dat hij kleurt. Voeg de champignons, een snufje zout en 1 eetlepel citroensap toe. Zet het vuur hoog zodat de paddenstoelen hun vocht los gaan laten, en zet het vuur dan laag. Laat de champignons onder af en toe omscheppen 10 minuten zachtjes stoven. Het is de bedoeling dat ze garen, maar niet kleuren. Roer het champignon-ui-mengsel, de slagroom en peterselie door de soep. Proef en maak hem zo nodig verder op smaak met citroensap, zout en peper.

De bijbel van de Nederlandse keuken, Janneke Vreugdenhil € 33,99

RECEPTEN

Present van Paagman 139

140 Present van Paagman

RECEPTEN

HOOFD

Boterzachte zalm met rode ui en dille Ingrediënten voor 4 tot 6 personen 1 citroen 1 kilo zalmfilet met of zonder vel 6 el boter 60 ml olijfolie (+ extra om te besprenkelen) 1/2 kleine rode ui, in flinterdunne ringen 2 el kappertjes, uitgelekt 1 cup verse dille 2 el geroosterd sesamzaad koosjer zout en versgemalen zwarte peper

1. Verwarm de oven voor op 165 °C. Snijd de helft 2. 3.

van de citroen in dunne schijfjes en verwijder eventuele pitjes. Bewaar de andere helft voor het sap. Leg de zalm op een bakplaat met opstaande rand of in een grote ovenschaal en bestrooi hem met zout en peper. Verhit de boter in een middelhoge koekenpan op middelhoog tot hoog vuur. Verwarm de boter (draai de pan af en toe rond) 2 tot 3 minuten, tot hij bruin wordt. Voeg de olijfolie, de schijfjes citroen en de helft van de uienringen toe. Bestrooi het geheel met zout en peper en bak het (af en toe husselen) 2 tot 3 minuten, tot de citroenen en de uien bruin en krokant worden (het gaat erom dat ze eerder krokant dan zacht en gekaramelliseerd zijn). Voeg de kappertjes toe. Schenk het boter-citroenmengsel over de zalm. Schuif de zalm in de oven en gril hem 12 tot 15 minuten, tot hij net gaar is en nog medium-rare van binnen (de zalm ziet er doorzichtiger en minder ondoorschijnend uit). Haal de zalm uit de oven. Meng intussen de dille met het sesamzaad in een kom en knijp een beetje sap erboven uit van de halve citroen. Strooi er zout en peper over. Verdeel dit mengsel over de zalm en leg ook de overgebleven uienringen erop.

Bijzonder simpel, Alison Roman € 24,99

Present van Paagman 141

Cannoli Siciliani NA

Ingrediënten Voor 15 cannoli Voor de cannoli 1 pak tortilla’s 110 ml agavesiroop 1/2 tl kaneel 1 tl cacao Voor de ricottavulling 250 g stevige tofu 1/2 tl citroenrasp 1/2 tl sinaasappelrasp snufje kaneel 1/2 tl vanille-extract 2 el agavesiroop 30 g geroosterde pistachenoten, fijngehakt 30 g geroosterde amandelen, fijngehakt 45 g gedroogde abrikozen, fijngehakt 40 g rozijnen, geweekt fijngehakte pure chocolade

142 Present van Paagman

1. Verwarm de oven voor op 200 °C. 2. Snijd met een ronde koekjesuitsteker 15 rondjes uit de tortilla’s.

3. Doe in een kleine kom de agavesiroop, kaneel en cacao. Meng goed door elkaar.

4. Rol de tortillarondjes om cannolivormen en maak ze vast met een tandenstoker.

5. Bestrijk de cannoli met het agavemengsel en

7. 8.

leg ze op een bakplaat. Zet deze 10 min. in de oven of totdat ze goudbruin en krokant zijn. Verwijder, voordat ze afkoelen, de tandenstoker en laat ze helemaal afkoelen. Verwijder de cannolivormen. Doe de tofu, citroenen sinaasappelrasp, kaneel, het vanille-extract en de agavesiroop in een blender. Laat draaien tot een glad en romig mengsel. Doe de pistachenoten, amandelen, abrikozen en rozijnen erbij en meng goed door het tofumengsel. Vul een spuitzak met de ricottavulling en spuit deze in de cannoli. Bestrooi met wat fijngehakte chocolade. Eet de cannoli onmiddellijk op, aangezien ze in de koelkast taai en soppig worden.

TIP

Doop voor het vullen beide uiteinden van de cannoli in gesmolten chocolade en fijngehakte noten. Zo worden je cannoli nog lekkerder!

Veganista, Luna Trapani € 25,99

RECEPTEN

Present van Paagman 143

DE MOOISTE MUZIEK BOEKEN VAN 2020

Na een carrière van 57 jaar, waarin Rob is uitgegroeid tot een van Nederlands grootste en belangrijkste zangers, komt nu zijn afscheidsalbum uit, in de vorm van een CD+boek.

Rob de Nijs ‘t Is Mooi Geweest, een lofzang op het leven! Dit boek is uitgegeven ter gelegenheid van het 50 jarig bestaan van het TV programma

TOPPOP.

Leuke verhalen en prachtig foto materiaal.

Tijdelijk in prijs verlaagd! Nooit eerder vertelde verhalen over de grootste namen in de popmuziek, die Nederland gebruikten als opstapje voor hun internationale carrière. Unieke anekdotes over legendarische artiesten zoals

Het Grote Coffee Table Book – 20 jaar Top 2000 VOLG ONS OP FACEBOOK UNIVERSAL MUSIC LEGENDS

facebook.com/UniversalMusicLegends

Madonna, Queen, Eagles, ABBA, The Cure, Level 42 en The Police.

Erik Godfried Bomansâ&#x20AC;&#x2122;

of het klein insectenboek regie NoĂŤl Fischer tekst Jibbe Willems

hnt.nl

2&3 15 & jan en 1 Koni 6 feb Scho nklijke uwb ur Den Haag g,

Ontwerp: Grrr - Fotografie: Marijke de Gruyter - Styling & Art: Nicolien de Jong

Mode in Kleur

26 SEPT 2020 T/M 28 FEB 2021

mede mogelijk gemaakt door

Bestel tickets op kunstmuseum.nl

er s me

dan

0ocht! 0 0 . 00 n verk del

id inm

1mplare

exe

Charlotte Dematons b is van badlaken waarop een broccoli in badpak

de blauwe bergen bewondert, terwijl op de bloemetjesbank een broccoli in bikini een bloemkooltje in zijn buggy bekijkt.

t is van tandarts - een teckel - die met een tang een

tand trekt van een tyrannosaurus rex terwijl zijn toegewijde tandartsassistent - een tapir - toekijkt. Alle letters van het alfabet en hun oneindige mogelijkheden vind je in dit prachtige boek vol verrassende vondsten. Iedere pagina is een weergaloos zoeken ontdekfeest.

XXL

Nu óók in een editie van 39 x 53 cm, nog verleidelijker!

zesentwintig uitbundig getekende platen, één voor elke letter van ons alfabet!

alfabet / 64 bladzijden / 25 x 33 cm / EAN 978 90 8967 327 5 / € 24,90 alfabet XXL editie / 64 bladzijden / 39 x 53 cm / EAN 978 90 8967 335 0 / € 39,90

DE BESTSELLERAUTEUR VAN DE ROMAN DE 100-JARIGE MAN DIE UIT HET RAAM KLOM EN VERDWEEN IS TERUG!

Vijf zielen, drie lotgevallen, twee kunstwerken, één wraakactie.

U I T G E V E R I J S I G N AT U U R . N L

Nieuw