Present van Paagman #5 by Paagman

Pre sent #5 WINTER 2021/2022

YVONNE KEULS & MALOU HOLSHUIJSEN

“Het voelt meteen vertrouwd tussen ons”

van Paagman

Present van Paagman

To vegan or not to vegan? MILOU VAN DER WILL LEGT UIT

Maaike Ouboter OVER HAAR JEUGDHERINNERINGEN

Annie M.G. Schmidt ODE AAN EEN ICOON

70 jaar Paagman! NR.5 WINTER 2021/2022

JEAN-PIERRE GEELEN DUIKT IN DE GESCHIEDENIS

EN OOK:

302 CADEAU-TIPS VOOR JONG EN OUD

FRITS SPITS, DOMINEE GREMDAAT & MARGREET DOLMAN, BABS GONS, CYNTHIA SCHULTZ, MIDAS DEKKERS, WILLY VLAUTIN, SPLINTER CHABOT, BAS HEIJNE, A.F.TH. VAN DER HEIJDEN, DOLF JANSEN, HAAGSE HARRY EN NOG VELE ANDEREN

HERMAN BROOD 3750 Nog nooit getoonde werken in een mega boek!

uit de collectie van Xandra Brood een 33 X 47 cm en 15 cm dikke Mega uitgave.

‘Ik aksepteer u zoals ik ben’

HERMAN BROOD

eenmalige gelimiteerde uitgave van 500 genummerde exemplaren.

INTEKENPRĲS € 2495,(incl. 9% btw)

boekblok in linnen doos met lenticulaire beelden. (digitale impressie)

DE BESTSELLERS VAN ARSÈNE LUPIN

‘Arsène Lupin is charmant, geestig, verrassend.’ TROUW

NU VERKRIJGBAAR | PAPERBACK €19,00 | EBOOK €11,50 ( DE KRISTALLEN STOP VERSCHIJNT OP 15/06/2022) | WWW.UITGEVERIJOEVERS.NL |

EXPERT METALLIC EEN EXPERT VALT ALTIJD OP

COLOFON PRESENT IS EEN MOMENT VOOR JEZELF; EEN CADEAUTJE VAN PAAGMAN Hoofdredacteur Esther Pordon Redactie Tess van der Zwet, Deirdre Schoemaker Art Director Tessa Koudijs - TKCD Vormgeving Tessa Koudijs en Imke Horvers - TKCD Aan dit nummer werkten mee Bas Heijne, Brenda van Leeuwen, Claudie de Cleen, Cynthia Schultz, Dolf Jansen, Dries Muus, Ela Colak, Ellen Sijm, Frits Spits, Jean-Pierre Geelen, Milou van der Will, Sigriet Kingma, Marike van Pagée, Liesbeth Smit, Lizzy de Wilde Managing Director Fabian & Nadine Paagman Marketing & Communicatie Paula van Kempen, Britt op de Laak

Uitgever Smith Communicatie www.smith-communicatie.nl info@smith-communicatie.nl Drukkerij Habo DaCosta Cover Yvonne Keuls en Malou Holshuijsen Fotografie: Brenda van Leeuwen Visagie: Ellen Sijm Present is een idee van Paagman Frederik Hendriklaan 217 2582 CB Den Haag info@paagman.nl www.paagman.nl 088 338 38 38 DE IN PRESENT VERMELDE PRIJZEN EN DATA ZIJN ONDER VOORBEHOUD VAN PRIJSWIJZIGINGEN, TYP- EN DRUKFOUTEN. NIETS UIT DEZE UITGAVE MAG ZONDER VOORAFGAANDE SCHRIFTELIJKE TOESTEMMING VAN PAAGMAN WORDEN OPENBAAR GEMAAKT OF VERVEELVOUDIGD, OP WELKE WIJZE DAN OOK.

DE MAKERS VAN PRESENT TIPPEN

FOTOGRAFIE: RAY MAX, WOUTER VELLEKOOP

Paula: ‘Ik raad iedereen aan het interview met Babs Gons te lezen, omdat het zo mooi is dat we in Nederland zoveel bijzondere vrouwen hebben. Ik wil mijn dochters dan ook meegeven dat ze hun dromen moeten najagen zoals de inspirerende vrouwen uit het boek van Babs.’ pag. 54

Esther: ‘Toen journaliste Ela Colak mij de eerste versie van haar interview met bioloog Midas Dekkers stuurde, heb ik direct gevraagd of ze het langer kon maken. Wat een interessante man! Zijn kijk op de wereld verdiende extra pagina’s.’ pag. 82

6 Present van Paagman

Tessa: ‘De ode aan Annie M.G. Schmidt was de eerste layout die ik maakte voor dit nummer. Ik ben daarna meteen met mijn zoontje naar Dikkertje Dap gaan luisteren. En ik heb dit boek stiekem op zijn Sint-lijstje gezet…’ pag. 44

Britt: ‘Mijn tip voor de lezers van Present is het artikel over hedendaags schrijverschap. Trends in de literaire wereld volg ik graag op de voet. Dries Muus heeft in zijn artikel een heel aantal van deze trends die wij al dachten te voelen inzichtelijk gemaakt.’ pag. 104 Tess: ‘Bij Bodega de Posthoorn deelden Malou Holshuijsen, Yvonne Keuls en ik twee taartjes. Malou en Yvonne hadden meteen een klik en het gesprek ontvouwde zich als vanzelf. Ik had de dankbare taak om simpelweg mee te schrijven en me te verwonderen over deze twee bijzondere vrouwen.’ pag. 12 Imke: ‘Mijn favoriet is de mooie pagina uit Een wonderprachtig dier, omdat het mij afgelopen jaar eens te meer duidelijk is geworden hoe waardevol poëzie is. Met dit mooie prentenboek kan ik dit samen beleven met mijn dochter.’ pag. 50

FOTOGRAFIE RAY MAX

EDITORIAL

HET VERHAAL VAN HET GETAL Getallen doen ertoe. Ze geven duiding. Getallen concretiseren het abstracte, maar kunnen niet zonder context. Een restaurantbeoordeling met 4 sterren krijgt pas waarde als duidelijk is dat 5 het maximale is; 5 minuten wachten duurt een stuk langer dan wanneer je nog maar 5 minuten de tijd hebt. Maar getallen krijgen pas écht betekenis wanneer je inzicht krijgt in het verhaal achter het getal. Onze grootvader, Gerard Paagman sr., begon 70 jaar geleden op 1 november 1951 zijn boekhandel, op de hoek van de Frederik Hendriklaan en Willem de Zwijgerlaan in het Haagse Statenkwartier. Die 70 jaar behelst meer dan enkel

een mooi getal. Het omvat vooral het verhaal van talloze medewerkers, duizenden klanten door de jaren heen, vele auteurs die langskwamen en 3 generaties die zich met elkaar iedere dag hebben ingezet en betrokken voelden bij ons mooie boekhandelbedrijf. Om uiteindelijk dit jaar bij dit jubileum stil te kúnnen staan. Volkskrant-journalist Jean-Pierre Geelen sprak met alle 3 de generaties en voegde daar zijn eigen hoogtepunten aan toe in een mooie bijdrage op pagina 32. Getallen komen tot leven wanneer het verhaal erachter verteld wordt. Toegang geven tot verhalen is wat we in de kern doen; het brengen van geluk, plezier en inspiratie door middel van deze verhalen is onze missie. Toch is alleen het aanreiken van deze slijpstenen voor de geest voor ons onvoldoende gebleken. We willen ook een gids voor u zijn en u helpen de parels te vinden die voor het oprapen liggen. Dit jaar doen we dat voor de 5e keer met onze glossy Present van Paagman. En we zijn ongelooflijk trots op deze jubileumeditie die voor u ligt. Met 2 prachtige, krachtige auteurs die onze cover sieren en achter wiens getallen (34 vs. bíjna 90 jaar; debuutroman vs. 98 titels) bijzondere verhalen schuilgaan. U leest het gesprek tussen Malou Holshuijsen en Yvonne Keuls op pagina 12. Ruimschoots voldoende aanleidingen (getallen!) dus om dit najaar wat feestjes te vieren. En wat zijn we gelukkig dat we dat weer met u mogen doen. Niet digitaal op afstand alhoewel we daar inmiddels ook helemaal van zijn, dat weet u - maar gewoon persoonlijk. Wat fijn dat we u weer in onze (4!) winkels mogen verwelkomen en ontvangen. Op zaterdagavond 11 december vieren we deze 5e editie van Present van Paagman met een exclusief feestje voor onze Paagman Privilegedeelnemers… komt u ook? Nadine & Fabian Paagman

Present van Paagman 7

128

Milou van der Will bewijst dat je geen wortelwappie bent als je dierlijke ingrediënten skipt

EEN NIEUWE KIJK OP DE WERELD

MIDAS DEKKERS SCHREEF OVER MENSELIJKE RASSEN

112

ONEINDIG VEEL CADEAUINSPIRATIE

DE TIJDLOZE VERHALEN VAN ANNIE M.G. SCHMIDT

IN DEZE EDITIE BOEKEN

12 21 22 26 28

Yvonne Keuls en Malou Holshuijsen in gesprek Column Bas Heijne Cadeaus voor boekenwurmen Auteurs tippen hun favoriete boeken Leesinspiratie voor op je lijstje

FAMILIE

32 42 44 50 52 54 58

8 Present van Paagman

Het verhaal van 70 jaar Paagman Presentjes voor het hele gezin Annie M.G. Schmidt tijdloos icoon Een dierengedicht voor elke dag Schoencadeaus ook voor pa en ma Babs Gons over bijzondere vrouwen Hebbedingen voor alle leeftijden

YVONNE KEULS EN MALOU HOLSHUIJSEN IN GESPREK

LIFESTYLE

62 68 71 72 74 78

Openhartig gesprek met Maaike Ouboter Iedereen cool met deze mooie items Column Cynthia Schultz Inspiratie om van huis thuis te maken Auteur en muzikant Willy Vlautin Bergen cadeaus voor onder de boom

104

INHOUD

IS ‘DE AUTEUR’ ANNO 2021 ANDERS DAN ZEG, 30 JAAR GELEDEN?

120

WELKE VERHALEN SCHUILEN ER ACHTER DE POORTEN VAN HET BINNENHOF?

Het verhaal van 70 jaar Paagman

VOOR OP JE VERLANGLIJST

137

MAAIKE OUBOTER: “IK WILDE NIET HET MEISJE WORDEN VAN DIE OVERLEDEN OUDERS”

LEKKER KOKEN!

DIT LEZEN SCHRIJVERS ZELF

KUNST & WETENSCHAP

Bioloog Midas Dekkers over de mens 88 Items vol kunst en kennis 90 Zo werd Sapiens een beeldverhaal 93 Column Dolf Jansen 94 Fotoboeken voor uren kijkplezier 100 Inspiratie voor je inner kunstenaar

LEREN VAN NEDERLANDSE HELDINNEN

CULTUUR

104 112 115 119 120 124

De schrijver van nu een analyse Boeken over toen en nu Een bakkie pleuâh met Haagse Harry Column Frits Spits Het Binnenhof zit vol verhalen Overleef de winter met Dolman en Gremdaat

KOKEN

128 134 137

Milou van der Will pleit voor vegan Kookinspiratie voor al je etentjes Recepten om indruk mee te maken

Present van Paagman 9

ILLUSTRATIE CLAUDIE DE CLEEN

BOEKEN 12 YVONNE KEULS EN MALOU HOLSHUIJSEN OVER SCHRIJVEN, HUMOR EN HUN INDISCHE WORTELS 21 COLUMN BAS HEIJNE 26 AUTEURS TIPPEN HUN FAVORIETE BOEKEN 28 HÉÉL VEEL LEESINSPIRATIE

Present van Paagman 11

12 Present van Paagman

FOTOGRAFIE BRENDA VAN LEEUWEN VISAGIE ELLEN SIJM TEKST TESS VAN DER ZWET

DUBBELINTERVIEW

EEN GESPREK TUSSEN YVONNE KEULS EN MALOU HOLSHUIJSEN

GENERATIES SCHRIJVERS VINDEN ELKAAR De één bereikt in december de bijzondere leeftijd van 90, de ander had haar kleindochter kunnen zijn. De één is toe aan haar 98e titel, de ander bracht dit jaar haar debuutroman uit. Maar verschillen verenigen, en dat blijkt maar weer wanneer we Yvonne Keuls en Malou Holshuijsen op een zonnige herfstdag ontmoeten in Den Haag. Een dubbelinterview dat van twee onbekenden familie zou maken. Present van Paagman 13

ie de twee auteurs gearmd over het schelpenpad ziet lopen, zou niet vermoeden dat ze elkaar pas net ontmoet hebben. Vlak voordat we bij Bodega de Posthoorn neerploffen voor een kop koffie, gebak en het gesprek, neuzen Yvonne en Malou samen nog even door allerhande snuisterijen op de antiek- en boekenmarkt. Als aandenken koopt Yvonne een ketting en een broche voor Malou. ‘Aan een nu al bijzondere dag. Het voelt meteen vertrouwd tussen ons. Als familie.’

Ondanks de duidelijke verschillen, zijn er ook flink wat overeenkomsten tussen de dames te noemen. Beide zijn schrijvers, maar ook regelrechte ‘vanalleskunners’. Yvonne (1931) schreef eerder toneelstukken, poëzie en columns, was theatermaker en heeft in de afgelopen decennia veel maatschappelijk werk verricht. Haar nieuwste roman Gemmetje Victoria komt in november uit. Malou (1987) is journalist, radiopresentator, columnist en sinds dit jaar ook schrijver, na het uitkomen van haar zeer enthousiast onthaalde debuut Zachtop lachen. Ze zitten bij dezelfde uitgever én hebben beide Indisch bloed door de aderen stromen. Een bijzondere combinatie van overeenkomsten en tegenstellingen. Het meest voor de hand liggende verschil: de tijd waarin de auteurs debuteerden. Debuteren in een andere tijd Yvonne: ‘Mijn schrijfcarrière kwam heel laat op gang. Ik schreef al tien jaar, maar kreeg alles

14 Present van Paagman

terug. Ontving ik geen reactie op mijn hoorspelen? Dan ging ik poëzie schrijven. Maar ook daarop geen reactie. Toen ik bij de televisie werkte heb ik format na format voorgesteld. Nul op het rekest. Ik dacht dat het zo hoorde als debutant.’ Malou: ‘Heb je het idee dat mannen destijds ook alles terugkregen?’ Yvonne: ‘Welnee. Ik kreeg bijvoorbeeld na mijn succesvolle Couperusverfilmingen een opdracht van schrijver Simon Vestdijk zelf om zijn roman De koperen tuin te verfilmen. “Die vrouw mag het doen”, zei hij dan, want hij kon mijn naam niet onthouden. Ik heb toen een stipendium aangevraagd. De schriftelijke reactie luidde: “Voor uw levensonderhoud moet u zich tot uw echtgenoot wenden”.’ Malou: ‘Er werd dus eigenlijk gezegd: leuk dat je een hobby hebt, veel plezier ermee, maar daarvoor moet je zelf betalen.’ Yvonne: ‘We hebben het over begin jaren ’70, hè? Mulisch kreeg dat stipendium jaar in, jaar uit. Ik heb teruggeschreven: “Mijn echtgenoot kan geen privé-schrijver erop nahouden.” Die brieven liggen nu in het Museum voor Letterkunde. Ik ben wel blij dat de tijden veranderd zijn. Dat jouw boek meteen zo goed scoorde, vind ik zo ontzettend fijn voor je.’ Malou: ‘Mijn boek is in maart 2021 uitgekomen, maar ik realiseer me nog steeds niet ten volle dat het er is. Soms heb ik het in mijn handen en kan ik me niet eens meer herinneren dat ik er zo hard aan gewerkt heb. Daarnaast moet ik nog steeds verwerken dat mensen het mooi vinden en zelfs de tijd nemen om mij een brief of email te schrijven met hun

DUBBELINTERVIEW

YVONNE:

“DE SCHRIFTELIJKE REACTIE LUIDDE: VOOR UW LEVENSONDERHOUD MOET U ZICH TOT UW ECHTGENOOT WENDEN” verhaal. Dat raakt me. Mijn boek is blijkbaar zo persoonlijk, dat het ook persoonlijke herinneringen en gevoelens bij anderen oproept.’ Altijd iets van jezelf Yvonne: ‘Dat is des schrijvers: je legt je persoon erin, ook al schrijf je over een ander. In mijn nieuwe boek schrijf ik over een meisje dat ik heel goed heb gekend. Maar toch heeft ze mijn stem, tongval en woordkeuze. Toen ik Couperus bewerkte voor een film, heb ik ook mijn Couperus gemaakt. Zijn taal omgebouwd en ontdaan van de Franse zinsbouw - daar moet je op televisie namelijk echt niet mee aankomen -, maar ik liet hem wel hetzelfde zeggen. Het enige verschil: ik zat er zelf ook in. De Indische tantes die in Couperus zitten, waren míjn Indische tantes geworden. Wonderlijk, zoveel je er van jezelf in kunt stoppen.’ Malou: ‘Daardoor denken mensen vaak onterecht dat een boek volledig autobiografisch is. Maar ik had ook fictie nodig om tot nieuwe inzichten te komen en het boek te kunnen schrijven.’ Yvonne: ‘Ik herken dat wel. Volgens mij zijn er drie elementen in het schrijven. Je hebt de werkelijkheid, die inspireert tot schrijven. Maar aan de werkelijkheid alleen heb je niets,

Present van Paagman 15

YVONNE:

“ ELK NIEUW BOEK DAT JE SCHRIJFT IS EIGENLIJK EEN AUTOBIOGRAFIE IN EEN ANDERE VORM”

16 Present van Paagman

DUBBELINTERVIEW

dan zou je een documentaire maken. Je hebt ook herinneringen nodig. Die worden opgeroepen door de werkelijkheid. Nu zit er enkel nog een gat tussen de werkelijkheid en die herinneringen. Dat gat overbrug je met je fantasie. Dat maakt van jou een schrijver. Ik vind het interessant wat je zegt, jij hebt jouw verhaal van je af geschreven. Ik denk bij het schrijven van elk boek ook dat ik dat doe, maar ik trek het daardoor juist weer naar me toe. Al schrijvende wordt me duidelijk dat het verhaal, de geschiedenis, weer helemaal in mij zit. Daar moet ik ontzettend mee uitkijken, want ik kom er nooit meer vanaf. Het blijft spoken.’ Malou: ‘Het is voor mij niet zo dat ik door dit boek beter met gebeurtenissen uit het verleden of trauma’s om kan gaan. Dat kwam door de therapie. En daardoor kon ik dit boek vervolgens schrijven. Voorzichtig, weliswaar. Alle gevoelige zaken zijn met een reden zorgvuldig en met nuance omschreven. Toch werd mij gevraagd: “Vertel eens, wat is er nu precies gebeurd op weg naar school?” Hoe kan ik die vraag in één interview beantwoorden als ik net een heel boek nodig heb gehad om dat naar voren te brengen?’ Yvonne: ‘Misschien heb je nog wel tien boeken nodig! En misschien spreek je jezelf in het volgende boek wel tegen, om daar in het boek erna weer een middenweg in te vinden. Het is de tragiek van elke schrijver; elk nieuw boek dat je schrijft is eigenlijk een autobiografie in een andere vorm. Zie het als een klein touwtje dat je ziet hangen. Je trekt eraan en het wordt langer en langer. Mijn nieuwe roman Gemmetje Victoria is mijn 98e titel, maar ik blijf maar aan dat touwtje trekken. Elke keer denk ik weer dat ik een ander boek schrijf, maar dat is helemaal niet waar. Alleen de vorm is anders.’ Een tip van Van Dis Malou: ‘Is er een boek dat je nooit kon schrijven omdat het té dichtbij jezelf stond?’ Yvonne: ‘Ja, over de oorlogsperiode in mijn jeugd, toen mijn Joodse vader werd weggehaald. Nooit meer teruggezien. Ik wilde dat verhaal graag eens vertellen, maar raakte elke keer emotioneel verstrikt. Tot Adriaan van Dis zei: “Je doet het ook

helemaal verkeerd. Je moet van dat meisje een jongetje maken.”’ Malou: ‘Wat dacht je toen hij dat zei?’ Yvonne: ‘Eerst natuurlijk “Ga toch weg, man”. Maar verdorie, hij had gelijk. Koningin van de nacht schreef ik vervolgens in drie maanden, terwijl ik er daarvoor al vijftien jaar in mijn hoofd mee bezig was. Soms moet iemand je op het juiste been zetten.’ Humor Malou: ‘Ik wilde aanvankelijk een grappig boek schrijven over heftige ziektes: alzheimer, ALS, kanker… Hoe erg het ook is, er mag ook om gelachen worden. Juist dan kun je er goed over praten. Wat ik niet doorhad, was dat ik bang was en humor altijd gebruikte om mezelf te beschermen. Humor was mijn muur en ik probeerde verdriet buiten te houden door het gul weg te lachen. Door een gebeurtenis – waar Zachtop lachen ook mee opent – kreeg ik een helder moment; als ik dit boek ga maken, houd ik iets in stand waarvan ik eigenlijk afscheid wilde nemen. Toen ik mijn redacteur dat vertelde, daagde hij me uit om mijn echte verhaal te vertellen. Ik merkte dat wanneer ik iets opschreef zoals het is, het vanzelf rauw en grappig wordt. Humor komt beter tot z’n recht wanneer ik me er niet achter verschuil.’

MALOU:

“IK HAD FICTIE NODIG OM TOT NIEUWE INZICHTEN TE KOMEN” Present van Paagman 17

MALOU:

“IK DACHT ALTIJD DAT HET NIET MOCHT OM TERUG TE KOMEN OP IETS WAT JE BESLOTEN HAD” Yvonne: ‘Humor is zo’n belangrijk onderdeel van een verhaal. Er gebeurt iets met mensen wanneer een grappige situatie voortkomt uit diep verdriet. Dat onthouden ze. Met humor kun je veel bereiken.’ Malou: ‘Humor maakt ook dingen bespreekbaar. Mijn Indische oma, die ik overigens ook herkende in jouw moeder in Mevrouw mijn moeder, moest ik echt shockeren om over serieuze, moeilijke zaken te laten praten. Dan was keiharde humor de enige manier.’ Yvonne: ‘Zo gaat dat bij Indische mensen. Veel mannen van de zusters van mijn moeder waren door de Japanners vermoord. Eén tante vertelde huilend aan mijn moeder hoe haar man onthoofd werd en zijn hoofd in de Kali werd gegooid. Ze zag zijn hoofd langsdrijven. Alle tantes lachten. Waarom? Ze hadden een soortgelijk drama ook meegemaakt. Met lachen hielden ze zichzelf overeind.’ Nederlands-Indië Malou: ‘Als er bij ons niet om heftige dingen gelachen werd, werd er gezwegen. “Eten is zilver, zwijgen is goud”, was het motto in onze familie.’ Yvonne: ‘Ook dat geldt voor veel Indische gezinnen. Een paar jaar geleden deed mijn kleindochter op 15 augustus een voordracht bij het Indisch Monument. Daar vertelde ze hoe leuk haar opa is, dat je met hem kunt lachen en dat hij zulke spannende verhalen over de oorlog kan vertellen. Maar ook dat ze pas op veel latere leeftijd erachter was gekomen wat voor verschrikkelijks hij had meegemaakt. Daarvoor moest ze flink doorvragen.’ Malou: ‘Bestaat jouw geboorteland nog voor jou?’ Yvonne: ‘Jazeker. Ik ben er tot twee jaar geleden elk jaar geweest. Het is het land van mijn moeder. Ik

18 Present van Paagman

heb er zelfs nog een toneelstuk over geschreven.’ Malou: ‘Voor mijn oma bestond het niet meer. Zij werd geboren in Indië, niet in Indonesië. Ze is er ook nooit meer naartoe teruggegaan. Ik denk dat haar fijne herinneringen niet samen konden gaan met het trauma van het jappenkamp. Alsof haar jaren in gevangenschap al het moois van daarvoor hebben gewist. Ze vond het belachelijk dat mijn broertje en ik naar Indonesië wilden reizen. Ze probeerde ons allerlei andere bestemmingen aan te smeren.’ Yvonne: ‘Een deel van mijn familie woont er nog en zelfs het familiehuis waarin ik ben geboren staat nog overeind. En het bestaat ook nog in mij. Dat blijft. Het voelt als thuis. Hoe is dat voor jou?’ Malou: ‘Als ik in Indonesië ben overvalt me een gevoel van veiligheid. Ook roept het land heimwee bij me op, terwijl ik het eigenlijk helemaal niet zo goed ken. Na mijn oma’s overlijden heb ik een beetje van haar as meegenomen. Ik wilde haar toch een beetje thuisbrengen. Of misschien wel laten zien hoe fijn ik het er heb.’ Altijd wat te schrijven Malou: ‘Ik dacht altijd dat het mijn talent was om brutaal en grappig te zijn, had besloten dat dat onlosmakelijk onderdeel was van mijn identiteit. Maar nu komt er opeens een heel andere kant in mij naar boven. Ik dacht altijd dat het niet mocht om terug te komen op iets wat je besloten had. Maar nu realiseer ik me juist dat je continu in ontwikkeling bent. En dat het voor mij pas net is begonnen.’ Yvonne: ‘Je gaat nog zoveel ontdekken. Daar benijd ik je om. Er ligt een

DUBBELINTERVIEW

Present van Paagman 19

hele ontdekkingstocht voor je, dat is ontzettend spannend. Ik ben nog steeds blij als ik iets nieuws mag ontdekken, maar denk steeds: ik heb mijn laatste boek geschreven.’ Malou: ‘En hoe lang denk je dat al?’ Yvonne: ‘Al jaren, maar het komt. Zolang ik tijd van leven heb, ga ik door. Er zijn nog zoveel andere elementen waar ik over zou kunnen schrijven, waar ik nog lang niet klaar mee ben. Elke dag leer ik weer iets nieuws. Elke dag weer vraag ik me af wat er op mijn lege bladzijde zal komen te staan.’ Malou: ‘Daar verbaas ik me ook elke keer weer over, maar het blad blijft nooit leeg. Er komt altijd iets.’ Yvonne: ‘Zolang de verwondering bestaat, is er gelegenheid om te schrijven. Als je je niet meer verwondert, is het over. En het is met schrijven hetzelfde als met beeldhouwen…’ Malou: ‘Het beeld zit er al in.’ Yvonne: ‘De rest hoef je alleen maar weg te hakken.’

Gemmetje Victoria, Yvonne Keuls € 21,99 Zachtop lachen, Malou Holshuijsen € 21,99

20 Present van Paagman

FOTOGRAFIE MARTIJN GIJSBERTSEN

COLUMN

Met vragen kom je verder

emotie? Hoe moeten we omgaan met onze geschiedenis, wanneer er niet langer sprake is van één perspectief ?

‘Dat we nu een revolutionair moment beleven lijkt me onbetwistbaar.’ Aldus de Amerikaanse historica Jill Lepore, tijdens een interview dat ik opnam in Leugen en waarheid; in gesprek over de grote kwesties van onze tijd.

BAS HEIJNE

Een dik jaar lang sprak ik met denkers en wetenschappers, omdat ik behoefte had mijn eigen gedachten te scherpen, andere gezichtspunten te onderzoeken en nieuwe kennis te vergaren. Want net als Jill Lepore heb ik het gevoel dat er grote verschuivingen plaatsvinden, in de grote wereld, maar ook in onze kleine huiselijke wereld – en dat we nog maar nauwelijks begonnen zijn de betekenis van die verschuivingen – politiek, technologisch, cultureel – in kaart te brengen. Vragen genoeg! Zijn wij nog vrije individuen of ziet de maatschappij ons alleen nog als een aan te sturen verzameling data? Wat is écht contact, échte intimiteit, in een samenleving waarin we elkaar steeds meer op afstand, via het scherm, ontmoeten? Hoe kunnen we nog op een zinnige manier met elkaar in debat gaan wanneer feiten ondergeschikt zijn aan

“Ik heb het gevoel dat er grote verschuivingen plaatsvinden”

De klimaatcrisis, identiteitspolitiek, racisme, gender, populisme, nepnieuws, het zijn stuk voor stuk kwesties die onze media beheersen, maar vrijwel altijd blijft het bij snelle stellingnames, stevig geponeerde opinies – of ordinaire scheldpartijen. Interviewen, in gesprek gaan met schrijvers en denkers, noem ik altijd mijn eigen ‘Open Universiteit’. Niemand – in Nederland geen populaire gedachte, ik weet het – heeft overal verstand van. Het werk van anderen, dat zich vaak over onderwerpen uitstrekt waarvan mijn eigen kennis beperkt of zelfs zeer beperkt is, voedt mijn eigen gedachten, dwingt me om mijn ‘zekerheden’ tegen het licht te houden. Een van mijn gesprekspartners, de Britse schrijver Olivia Laing, zei tegen mij: ‘Mensen voelen zich bedreigd door wat fluïde is.’ Ze doelde op de heftige debatten over gender, maar je kunt het gerust breder trekken. Veel mensen vinden het doodeng om de wereld om hen heen met een open geest tegemoet te treden. Maar juist zo’n open houding is nodig om iets van die verwarrende wereld te begrijpen. Met een vraag kom je vaak verder dan met een mening.

Voor NRC Handelsblad ging vermaard essayist Bas Heijne op zoek naar het verhaal achter het dagelijkse rumoer en de krantenkoppen. Hij sprak met denkers en wetenschappers over grote kwesties die het debat in onze tijd bepalen. Samen vormen deze gesprekken een diepgravend portret van onze verwarrende tijd. Leugen en waarheid; in gesprek over de grote kwesties van onze tijd € 15,-

Present van Paagman 21

Letter VOOR letter

Wanneer het buiten koud en nat is, is er niks fijner dan je terugtrekken met een kop warme choco en een goed boek. Duik in een nieuw verhaal en vergeet voor even de buitenwereld. DE BOEKEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Leven op de volkstuin Als Emma Quaadvliegh na het overlijden van haar man oude papieren opruimt, vindt ze een vergeten inschrijving voor een tuinhuisje op ‘Rust en Vreugd’. De elf jaar wachttijd is verstreken, ze kan nu elk huisje krijgen dat vrijkomt. Emma wordt bij de eerste bezichtiging op slag verliefd en besluit impulsief: ik neem het! Dat ze geen verstand heeft van tuinieren maakt niet veel uit, want aardige buren bieden direct hun hulp aan. Wat volgt is een komische maar ook vileine schets van een typisch Nederlands fenomeen: de volkstuinvereniging. Rust en Vreugd,

Hendrik Groen € 20,99

22 Present van Paagman

Het grote

WILDPLUKKEN

Je eigen eten sprokkelen in de natuur is hip. Maar hoe pak je dat aan? Edwin Florès beschrijft in dit boek de geheimen van het Edwin Florès wildplukken. Hij neemt je mee van het groene bos naar de zilte kust en legt uit dat er veel meer te plukken valt dan alleen bramen, vlier- of bosbessen. Hij behandelt meer dan tweehonderd wilde eetbare planten, bessen, noten, wortels en paddenstoelen. Het grote wildplukboek, Edwin Florès € 29,95

Amerikaanse politiek In deze fictieve roman wordt de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, Ellen Adams, geconfronteerd met terroristische dreigingen en een verzwakt Amerika. De aanslagen zorgen voor wereldwijde chaos en verwarring, en de minister moet uitzoeken wie er achter de dodelijke samenzwering zit. Spannend verhaal vol insider-informatie die alleen iemand als Hillary Clinton kan weten. Staat van terreur, Hillary Rodham Clinton & Louise Penny € 22,99

INDRUKWEKKEND OEUVRE Bijzondere bloemlezing van recensies, essays en persoonlijke herinneringen uit dertig jaar Hilary Mantel. Over onder andere Robespierre en Danton, het Hite-rapport, de moord op James Bulger, de maagd Maria, maar ook over Madonna, Helen Duncan en de laatste Britse heks. Deze bundel bevat ook enkele van Mantels lrb-dagboeken, over haar eerste kennismaking met haar stiefvader en haar confrontatie met de Sterke Man uit een circus. Vorstelijke personages, Hilary Mantel € 34,99

CADEAUTIPS

Willem van Oranje Omstreeks 1560 was Willem van Oranje de rijkste en meest veelbelovende edelman van de Nederlanden. Nog geen tien jaar later was hij zo goed als alles kwijt. Wat was er gebeurd? En wie wilde hem nog helpen? In De zwijger ontrafelt René van Stipriaan de duizelingwekkende loopbaan van een van de meest onverzettelijke figuren uit de wereldgeschiedenis: zijn ambities, successen, manipulaties, nederlagen. De zwijger, René van Stipriaan € 39,99

Jaren ‘70-gezin Kruispunt vertelt over de familie Hildebrandt, die in 1971 in Chicago woont. Elk lid van het gezin heeft zijn eigen problemen en droomt van een beter leven, maar voelt zich daar door de anderen in gedwarsboomd. Jonathan Franzen tekent in dit boek de generatie die aan de wieg stond van onze hedendaagse dilemma’s. Een tijd waarin alles anders was en toch ook wezenlijk hetzelfde. Met zijn karakteristieke humor en briljante verhaallijnen neemt hij ons vijftig jaar mee terug, naar een wereld waarin we kunnen zien wie we altijd al zijn geweest. Kruispunt, Jonathan Franzen € 25,-

Spanning ten top Wanneer Ella de vermiste Demi terugvindt, begint een adembenemend kat-en-muisspel tussen een bende ontvoerders, de politie en een jonge vrouw die worstelt met haar verleden. In De zonde waard komen relaties op scherp te staan, wordt afgerekend met knellende banden en blijft tot het laatst toe onduidelijk wie je kunt vertrouwen. Hoe ver wil je gaan om trouw te blijven aan jezelf en om anderen te beschermen? De zonde waard,

Simone van der Vlugt € 22,50

FAMILIESAGA

Fortuna’s kinderen, met daarin verwerkt het Boekenweekgeschenk Leon & Juliette, is misschien wel Annejet van der Zijls meest ambitieuze boek ooit. Dit waargebeurde verhaal begint bij Leon Herckenrath die in 1818 zijn hart verloor aan de jonge slavin Juliette, en volgt hun oudste dochter en haar Hollandse man tijdens hun avonturen in Californië ten tijde van de Goldrush. Een familiesaga over mensen die hun leven niet lieten begrenzen door risico’s en hun liefdes niet door huidskleur. Fortuna’s kinderen, Annejet van der Zijl € 24,99

Present van Paagman 23

GEEN PANIEK! Liefde enste geluk in de 21 eeuw

24 Present van Paagman

FOTOGRAFIE TRUUS VAN GOG (PORTRET) TEKST LIZZY DE WILDE

Met zijn boek moedigt Jan Latten millennials aan om na te denken over een juiste balans tussen hoge verwachtingen en realiteit. Kennis van de tijd waarin je geboren bent, is daarbij onontbeerlijk. Het helpt om te begrijpen waarom je bepaalde keuzes maakt, zodat je beter voorbereid bent om in de toekomst meer geluk en liefde te vinden. ACTUEEL Jan Latten noemt de millennials de stressende generatie die bezig is met een onophoudelijke

“DAT JE ONRUSTIG BENT EN DAT DINGEN SOMS TEGENVALLEN HOORT ERBIJ”

zoektocht naar geluk. Ze zijn gewend dat alles kan en moet kunnen en ze maar hoeven te kiezen. Maar het gáát niet altijd zoals gewenst. De pandemie is daar een zeer actueel voorbeeld van. Flexbanen en daarmee gepaard gaande financiële onzekerheid en uitstel (of afstel) van de kinderwens, hoge studieschuld, overspannen huizenmarkt, verdwijnende beroepen en verbroken relaties zijn reële tegenslagen. TOCH IS DE TITEL VAN UW BOEK GEEN PANIEK! WAT IS UW ADVIES? ‘Kijk achter de roze bril. Je hebt niet alles in de hand. Twijfelen is niet erg. Dat je onrustig bent en dat dingen soms tegenvallen hoort erbij om een stap verder te komen. Om wat meer realiteitszin te krijgen, moet je begrijpen hoe je in het leven gevormd bent en dan is paniek niet nodig.’ WAT KUN JE MET DE KENNIS VAN DE TIJDGEEST WAARIN JE OPGEGROEID BENT? ‘Het boek geeft antwoord op de vraag waarom het aantal singles zal toenemen en vriendschappen en andere vormen van samenleven belangrijker worden. Als je inziet dat rekening houden met een ander essentieel is, kun je bewust andere keuzes maken. Dat het anders kan gaan dan je dacht, hoeft niet te betekenen dat het leven je niet toelacht.’ WAT MAAKT DIT BOEK ANDERS DAN ANDERE BOEKEN OVER EN VOOR MILLENNIALS? ‘Het is een sociologisch boek waarin ik duidelijk maak dat individuele ervaringen verweven zijn met de grote maatschappelijke thema’s van nu zoals bestaansonzekerheid, eenzaamheid of de zoektocht naar verbondenheid en liefde. Het is met statistische feiten onderbouwd, zodat je zelf kunt ontdekken waar je als individu staat.’

Geen paniek! Liefde en geluk in de 21ste eeuw, Jan Latten € 22,50

Present van Paagman 25

STOCKBEELD: BRENDAN CHURCH, EBERHARD GROSSGASTEIGER, ELENA KOYCHEVA, J LEE, JAMIE STREET, JASON LEUNG, OC GONZALEZ, SINCERELY MEDIA VIA UNSPLASH

Prof. Dr. Jan Latten wil met Geen paniek! Liefde en geluk in de 21ste eeuw millennials een hart onder de riem steken. Deze generatie die geboren is in de jaren tachtig en negentig heeft het niet makkelijk. Ze hebben meer vrijheden dan ooit, maar voelen zich vaak teleurgesteld en gefrustreerd.

ADVERTORIAL

Het boek dat mij bijbleef ONUITWISBARE INDRUKKEN EN LEVENSLESSEN

Soms heb je er een te pakken: zo’n boek dat je vastgrijpt en niet meer loslaat. Niet alleen lezers maar ook auteurs hebben favoriete boeken, dus we vroegen een aantal schrijvers welk boek onlangs grote indruk op hen maakte of een bijzondere betekenis voor hen heeft.

A.F.Th. van der Heijden

REIS NAAR HET EINDE VAN DE NACHT VAN LOUIS-FERDINAND CÉLINE ‘Het boek dat altijd naast mijn bed ligt is Reis naar het einde van de nacht van Louis-Ferdinand Céline. Vanwege de stem van een ziel in nood, die zich via zijn aforistische stijl boven zijn ellende verheft. Ik kan het elke lezer, mits voorzien van een niet al te zwakke maag, aanbevelen. De titel volgend belanden we met de laatste zin daadwerkelijk aan het einde van de nacht: “Hij [de sleepboot] riep alle aken van de rivier op naar hem toe te komen, allemaal en de hele stad, en de hemel en al het land, en ons, alles voerde hij mee, ook de Seine, alles, want hij wilde niet dat iemand er nog over sprak”.’ Reis naar het einde van de nacht, Louis-Ferdinand Céline

€ 19,50 Stemvorken, A.F.Th. van der Heijden € 29,99

Chanel Matil Lodik

DE MAN VAN VEEL VAN KARIN AMATMOEKRIM ‘Mijn leestip van het moment is De man van veel van Karin Amatmoekrim. In dit boek vertelt Karin het verhaal van Anton de Kom, een Surinaamse verzetsstrijder. De eerste schrijfster die het echte verhaal van tot slaaf gemaakte mensen vertelt vanuit het perspectief van de slachtoffers in plaats van de bagatelliserende daders. Haar boek beschrijft de periode waarin Anton in een gesticht belandt en laat zien hoe mensen door de manipulatietechniek gaslighting letterlijk tot waanzin worden gedreven.’ De man van veel, Karin Amatmoekrim € 19,99 Het antiracismehandboek, Chanel Matil Lodik € 21,99

26 Present van Paagman

 

Het verdwijnen 

TEKST TESS VAN DER ZWET

LEZEN

Splinter Chabot

MISSCHIEN WISTEN ZIJ ALLES VAN TOON TELLEGEN ‘Misschien wisten zij alles van Toon Tellegen is een boek dat ik altijd met mij meedraag. De volkomen tijdloze dierenavonturen blijven je hele leven relevant. Voor kinderen zijn het fantasievolle verhalen voor het slapen gaan en als (jong)volwassene kun je er dankzij het filosofische karakter veel levenswijsheid uit halen. Voor gezinnen en families is het een geweldig boek om samen uit voor te lezen en ik weet zeker dat het fantastisch is om nog eens met Mier en Eekhoorn in contact te komen als je al veel, veel ouder bent.’ Misschien wisten zij alles, Toon Tellegen € 24,99 Confettiregen, Splinter Chabot € 21,99

Benedict Wells

ZWEMMEN IN HET DONKER VAN TOMASZ JEDROWSKI ‘Toen ik dit jaar Zwemmen in het donker van Tomasz Jedrowski las, kon ik niet geloven dat het een debuutroman betrof. Het is meesterlijk, vrijwel perfect geschreven, en de observaties zijn ontzettend goed. Omdat het boek zich afspeelt in de jaren ‘70 en ‘80 in Polen, zou je denken dat het door een oudere auteur is geschreven. Ik was dan ook verbaasd en onder de indruk toen ik erachter kwam dat Jedrowski van mijn eigen leeftijd is: een dertiger. Het onderwerp - een ingewikkelde liefde in roerige politieke tijden - is krachtig en ontroerend, maar nooit te sentimenteel.’ Zwemmen in het donker, Tomasz Jedrowski € 20,99 Hard land, Benedict Wells € 22,99

Rob van Essen

HET VERDWIJNEN VAN SHAUN PRESCOTT ‘Anderhalf jaar geleden las ik Het verdwijnen van de Australische schrijver Shaun Prescott, en het boek heeft me sindsdien nooit meer helemaal verlaten. Een man arriveert in een klein stadje. Hij schrijft, zegt hij, een boek over stadjes die verdwijnen. Hij huurt een kamer, loopt wat rond, maakt een paar vrienden. Ondertussen gebeuren er vreemde dingen in het stadje, dat inderdaad langzaam lijkt te verdwijnen. Het levensverhaal van de vakkenvuller in de plaatselijke supermarkt zul je niet snel vergeten. En de rest van deze mooie, vreemde, melancholische roman zal je ook bijblijven.’ Het verdwijnen, Shaun Prescott

€ 21,50 Miniapolis, Rob van Essen € 21,99

Yvette van Boven

HAMNET VAN MAGGIE O’FARRELL ‘Ik durf te beweren dat Hamnet van Maggie O’Farrell het mooiste boek is dat ik ooit las. Ik had vooraf helemaal geen zin in een verhaal over intens verdriet, maar las toch één regel en was direct verkocht. Het boek is net zo prachtig geschreven als het verhaal zelf. Ik heb elke regel wel drie keer opnieuw gelezen, zo mooi waren de gekozen woorden, het ritme van de regels en de beschrijvingen van een tijdsbeeld, heel lang geleden. Ondanks het verdrietige thema is het een heel hoopvol boek, eentje dat je steeds opnieuw wilt aaien. Pure poëzie.’ Hamnet, Maggie O’Farrell € 23,50 Van Bovens leftovers, Yvette van Boven € 29,99

Present van Paagman 27

Een bundeling van de geestige, intieme en scherpzinnige LINDA.columns van Saskia Noort. Hoe nu verder?, Saskia Noort € 17,50

Levenslessen van ‘s werelds beroemdste antropoloog. Haar boodschap: er is altijd hoop. En dit boek geeft het. Vijf keer word je opgetild, vervoerd en aan het denken gezet. Vijf vrolijke verhalen markeert veertig jaar schrijverschap. Vijf vrolijke verhalen, Adriaan van Dis € 19,99

Het boek van hoop, Jane Goodall € 22,99

Het is een persoonlijk verhaal, maar raakt een universeel thema: onze liefde voor - en tegelijkertijd soms desastreuze aantasting van - de natuur. Mijn leven in een verdwijnend landschap, Patrick Laurie € 24,99

Ga mee op reis Ieder boek is een nieuw avontuur. Ga daarom deze winter op reis met de mooiste, spannendste en meest ontroerende verhalen van dit moment.

Zit een wintersport er niet in? Dit boek neemt je mee op reis naar de hoogste gletsjers en woeste natuur van de Italiaanse Alpen.

Het geluk van de wolf, Paolo Cognetti € 21,99

DE BOEKEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

In een wereld waar één internetbedrijf de macht heeft, vraagt een voormalig boswachter zich af of de mens wel vrij wil zijn. Het alles, Dave Eggers € 24,99

Jubel is een uniek zelfportret van een vrouw die al decennia de zalen vult en nu antwoord heeft op de vraag: Hoe te leven en waartoe? Jubel, Sanne

Wallis de Vries € 21,99

28 Present van Paagman

Een thriller over witwaspraktijken, politieke infiltratie en een omstreden Italiaans klooster. De witwasser, Roel Janssen € 20,99

Een aangrijpend verhaal over voetbal, dat niet zomaar een spelletje is, maar een reddingsboei in een tijd van stijgende welvaart en afbrokkelende zekerheden. Flinke jongen,

Auke Kok € 23,99

SHOPPING

Een ijzingwekkende moord is het begin van een bijzondere samenwerking en van een van de meest bloedstollende jachten op een seriemoordenaar ooit.

Frankrijk, 1944. Drie zussen komen tussen twee vuren te staan. En dan komt ook een lang bewaard familiegeheim aan het licht.

Sneeuwwit, Samuel Bjørk € 21,99

Dochters van de Dordogne, Dinah Jefferies € 21,99

Een film met Sophia is een spannende roman over de vaderlijke liefde voor een jonge actrice, de verdorven filmwereld en de zinloosheid van verre reizen. Een film met Sophia, Herman Koch € 22,99

Een filmisch geschreven en sterk geplot verhaal over een man die de grip op zijn werkelijkheid kwijt is en een duister verleden onder ogen moet komen. Een verhaal over een schrijver die uit angst voor de dood een boekje open doet over de verschrikkelijke gebeurtenissen in zijn leven. Nachtangst, Ronald Giphart € 20,99

Met een zeldzaam gevoelige en luchtige pen schreef Henk Spaan misschien wel de leukste roman over ouder worden. Stappen

Mist, Eric Corton € 22,99

Als je het gevoel hebt dat iets je ervan weerhoudt het leven te leiden dat je echt wilt, of als je eindelijk voluit wilt gaan leven: dit boek is het antwoord. Het simpelste geschenk, Stefanos Xenakis € 19,99

Zestien paarden is een briljante thriller over schuld, trauma en straf, tegen de achtergrond van een gemeenschap die onderhevig is aan veranderingen. Zestien

paarden, Greg Buchanan € 21,99

tellen, Henk Spaan € 20,99

Literaire thriller over een moordzaak, dramatische wendingen en een onwaarschijnlijke samenwerking. Obscuritas - Rekke & Vargas, David Lagercrantz € 22,99

Opnieuw een spannende psychologische thriller van Nicci French, met een uiterst onverwachte ontknoping.

Wie niet horen wil, Nicci French € 22,99

Present van Paagman 29

ILLUSTRATIE CLAUDIE DE CLEEN

FAMILIE 32 VOLKSKRANT-JOURNALIST JEAN-PIERRE GEELEN DOOK IN DE GESCHIEDENIS VAN 70 JAAR PAAGMAN 44 EEN ODE AAN ANNIE M.G. SCHMIDT 50 WONDERMOOIE DIERENPOËZIE 54 LEVENSINSPIRATIE VAN BIJZONDERE VROUWEN

Present van Paagman 31

1951 -2021

JAAR PAAGMAN

Een geschiedenis van markante momenten

AN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 JAAR PAA AAGMAN 70 JAAR PAAGM AGMAN 70 JAAR PAAGMA N 70 JAAR A RP PA AAGMA AAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAGMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR AN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 M G A A P R N 70 A A N 70 JAA AN 70 JA PAAGMA AAR PAAGM JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGM MAN 70 JAAR 70 G N A A A M P G R A A A P A JA N 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR P MAN 70 JAAR AR PAAGMAN 70 JAAR PA 70 G N A A A M P G R A A A P JA AA MAN 70 MAN 70 JAAR AGMAN 70 JA AN 70 JAAR P AAGMAN 70 JAA G A M A P G A R A P A A R P JA A R A JA 70 JAAR P MAN 70 AN 70 JA AAGMAN AN 7 70 JAAR PAAG AAGMAN 70 JAAR PAAGM AN 70 JAAR PAAGMAN 70 N A M G JAAR PAAGM GM A A 70 P R N M P A G R AA M A A G A P A JA A R P 70 A N 70 JA AGMAN JAAR PAA 70 JAAR N 70 JAAR PA AGMAN 70 JAAR PAAGMA MAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 70 JAAR PA AG JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN N 70 JAA MAN 70 JAAR AR PAAGMAN 70 JAAR PA 70 N A M G A A JA JAAR P PAAGMA JAAR PAA PAAGMAN 70 R PAAGMAN 70 AN 70 JAAR PAAGMAN 70 MAN 70 JAAR AR PAAGMAN A G A JA A P 70 R N A A JA M 70 JA AN 70 PAAGM JAAR PAAG JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAG MAN 70 JAAR 70 G N A A A M P G R A A A M P A JA G AN 70 MAN 70 JAAR AR PAAGMAN 70 JAAR PA 70 JAAR PAA AAGMAN 70 JAAR G N A A A M P G R A A A P JA R JAAR P 70 JAA AN 70 JA GMAN 70 70 JA JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 AR PAAGMAN AN JA M 70 A PAAGMAN 70 G A N A P A A R M P A G R A A JA PAAGM 70 JA AR PA AN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA JAAR PAAGMAN 70 JAAR AR PAAG JA 70 A AA AN 70 JAAR P AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN MAN 70 JAAR PAAGMAN 70 N 70 JAA G AA RP MA GMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR P AR PAAGMAN 70 JAAR PAA PAAGMAN 70 JAAR PAAG MAN 70 JA G R A A JA 70 A N P JA 70 R PAAGMA R PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 MAN 70 JAAR AR PAAGMAN A G A JA A P 70 R N A A JA M AN 70 JA 0 JAAR PAAG AGMAN 70 JAAR PAAGM AN 70 JAAR PAAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAA 70 A N M P A G R M A A G A ls er maar over je gesproken P A JA A R R PAA MAN 70 70 JAA JAAR P AN 70zegt GMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAA PAAGMwordt’, Fabian Paagman, AR PAAGMAN AAde P R A JA 70 N 70 AGMAN 70 JA JAAR PAAGMAN 70 JAAR AR PAjongste J AN AGMA telg van drie 70 generaties JA JAAR PAAGM AN 70 JAAR PAAGMAN 70 AN bestierden. M G R PAAGMAN 70 AN 70 JAAR PAAGMAN 70 A A M P A G R M A A die de boekwinkel G A N 70 JA M AR PAA N 70 JAAR P 0 JAAR PAAG AGMAN 70 JAAR PAAGMA AN 70 JA PAAGMAcreativiteit AGMAN 70 JA A R Eigenzinnigheid, P A A R A JA 70 A N P MA AN 70 JAAR P G AAGM M P A G A R A P A A R P JA en soms een beetje provoceA R MAN 70 JAAR 70 JA A N JA 70 JA PAAGMAN 70het lijkt AR PAAGMA AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 JAfamilietrekAGMAN 70 JA JAAR PAAGMAN 70 JAAR AR PAAren: AN 70een M G M 70 G N A A JA 70 JAAR PA In zijn JAAR PAAGM GMA MAN 70neiging 70 N AGjeugdige A AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 N 70 JAAje. A M P G R A A het af en toe M wat M AR PAA A 70 JAAR P ANslaperiPAAG wakker 70 JAAR PAAG AAGMAN 70 JAAR PAAGM AN 70 JA AAGMAN 70 JA 70 JAAR PA Rboekenvak P A R A JA ge te 70 N M P G R AAGMA AGMAN GMAN 70 JAA R PAAGMAN 70 JAAR PAA PAAGMANschudden, 70 JAAR lietP de huidige N 70 JAAR PA A M AN 70 JA G A A A R P JA A R 70 JA A JA zich in JAAR PAAGM AN 70 70 AN 70 N 70 M eigenaar Fabian Paagman A G AAGMAN N M A A G A M A P G A R A P A A JAAR voor BoekbladG- M 70 JA PAAGM JAdeAR P AN 70 voor AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 N2005 MAN 70 JAAR AR PAAGM PAA vakblad G R A A A P JA R 70 A JA M A G M A branche - nogal AN 70 AN 70 JA AR PAAG PAAGMfotografeN 70 JAAR PA AR opvallend JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR P Nop70hetJAScheveningse AGMAN 70 JA AR PAAGMren 70 A A N P A strand. Zijn R M A G A JA A A P 70 AR JA G MA N N 70 N 70 JAAR PA MAwas AGMAN 70 JA JAAR PAhorloge A G A M P het enige kledingstuk. A AN 70 J G R A A A P JA R 70 A JAAR PAAGM AN 7 70 JA bedekte AN 70 N 70 M A G AAGMAN N M A A G A M A P G Eén boek (Het wasborddieet) A R A P A A R N 70 JA JAAR P 70 JAA R PAAGM AAR PAAGMA MAN 70 JAAR PAAGMAN AN PAAGMAN 70 het70 kruispunt. GMAN 70 JAA JAAR PAAGM R A A A P JA R A JA G M 70 A R PAAG MAN 70 AGMAN N 70 JAAR PA GMAN 70 JAA R PAAGMInnovatief N 70 JAAR PA PAAGMAN 70 JAAR PAAG AGMAN 70 JAAR P ASoms A A P R A JA 70 A voelt hetJA als de dag AGMAN JAAR PA AN 70 N 70 JAAR AN 70 J AAGMAen PzitAAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR POpvallen je Aonderscheiden R 70 A N JA A JAAR PAAGM AN M 70 G N 70 A A N M P A A G A M A P van gisteren, soms als een G A R A P A A R A Paagman in het dna. M Grondlegger N 70 JA 70 JA AN 70 JAAR P AAGMAN 70 JAAR PAAGM G Gintroduceerde AAR PAAGMA MAN 70 JAAR PAAGMAN AGerard R PAA A JA Paagman sr. AA 70 N G M 70 JAAR P A eeuwigheid geleden: G MANopPAAde AN 70 JAAR P R G R M A A G A P A JA A R N 70 JAAR PA P 70 A R N in de jaren zestig al iets nieuws: JA A A JA AN 70 70 JAA AR PAAGM R PAAGM PAAGMAN 70 70 JA JAAenRevenemenopening deAeerste AR PAAGMAN AN 70 tredens van schrijvers AGMAN 70 JA AR PAA JA 70 AN van N M 70 A G N M A G M A G A JA N 70 JAAR Pten metPprominenten. 70 JAAR PAA AAGMAN 70 JAAR PAAGM AN PAAGMAN 70 AAGMANSigneersessies R PAAGMAin A R Paagman-winkel, 1951 op JA A JA 70 N JAAR P 70 A N M bestonden al, maar dat schrijvers JAAR PAAGM G MAN 70ook 70 AGMA G A N A P A A R M P JAAR PAAG A G R A A JA A P JA 70 AA N 70 of een A lezing GMAvoordroegen AAGMAN‘Fred’. In701951 AN 70 JAAR Mhielden, ja, dat bePAA AN 70 JAAR P R G R M A A G P A JA A R P A AN 70 JAAR P R Pde R N JA A A N 70 Tekenaar Anton Pieck MAnieuw. 70 JAA A AAGM PAAGwas AGMAN 70 JA R jaar 70 JAA JAARtotPA AR PAAGMAN AN 70 N JA 70 A AAGMAN 70 JA JAtekent N dat ons bedrijf dit M 70 A G N en Martine Bijl hoorden de eerM A A G A M P A G A R P A VAN BOVEN NAAR BENEDEN: R PAA Avoor JAAR PAAGM AN 70 JA AN 70 JAARste N 70 M A G N M A A gasten. Ze effenden het pad G KEES VAN KOOTEN ONTVANGT A R PAAGMAN 70 N 70 M A P G A R A P A A R P jaar bestaat. Een mijlpaal 70 JAA A 70 JA G.W.J. PAAGMAN-PRIJS (16-5JAAR PAAGM AN 70enJAAR DE1986), MFonda 70 G N A als Jane A A M P JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN wereldsterren G R A A BART CHABOT SIGNEERT A P A JA AN 70 N 70 JAAR PAA N 70 JAAR PA (29-5-2021), MARTINE MA PAAGMIsabel ABIJL Allende, die de P afgelopen jaren G R M A A G A die journalist Jean-Pierre A JA A R P 70 A R N JA MAN 70 JAAR A A EN ANTON PIECK SIGNEREN JAA MAN 70 AR PAAGM GMAN 70 JA Paagman wisten te vinden prePAA AR PAAG SPROOKJES VAN DE EFTELING PAAGMAN 70 JA R SIGNEERT 70 JAARvoor ASPIT N JA 70 A AAGMAN 70 JA JA N M 70 A G N M A A Geelen aangreep om in onze G A N7 M (30-11-1974), LIZE P A A G A R M A P A van hun boeken.70 JAAR PA ARsentaties JAADER PAAG BESTELLINGEN TIJDENS 70 AN zaten er N M A G R PAAGMAN 70 N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA 70Ook M A G A A P A A R M P andere evenementen A LOCKDOWN (16-12-2020) AR PA AG JA 70 JAAR MA wel JA AN een MVoor 70 G N A PAAGMAN al vroeg A A M P AReigenzinnige G R 0 JAAR PAAG AGMANtoch A A JA in bij Paagman. A P A JA 70 A AN 70 FOTOGRAFIE: ARCHIEF PA MAN 70 JAAR PAAGMAN, PAAGM AN 70 JAAR P G R M A A G A P A JA A R ‘Indonesië-week’ toog de gouverneur P 70 BRITT OP DE LAAK A geschiedenis te duiken. R N JA MAN 70 JAAR A A 70 JAA AN 70 JA JAAR PAAGM AN 70 JAAR PAAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 N M PAAGMAN 70 A G M A G A P A A R A P 70 JAA JAAR AR PA JAAR PAAGM A 70 N A M AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA G A A P 70 JAAR M AR PAAGM A 70 JAAR PAAG AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA JAAR PA P 34 Present van Paagman AR PAA GMAN 70 AAGMA MAN 70 JAAR AAGMAN 70 JA JAAR PAAGMAN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 JAAR PAA PAAGMAN 70 JA P R A JA 70 N JAAR 70 JAA AN 70 PAAGMA JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 N 70 JAAR PAAGMAN 70 N A M G A A M P A A AG PA AR GM MAN 70 JAAR AR PAAGMAN 70 JAAR PA R PAAGMAN 70 JAAR PAA GMAN 70 JAAR PAAGM 70 JAAR PAAG AA AA 0 JA

“Opvallen en je onderscheiden zit Paagman in het dna”

N 70 JAAR P 70 JAAR PA MAN 70 JAA AGMAN 70 J N 70 JAAR PA PAAGMAN 70 JAAR PAAG AGMAN 70 JAAR PAAGMA GMAN 70 JAAR PAAGMAN AR P R PA AR PAA AAGMAN 70 JA 70 JA P JA R 70 A GMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR N JA A M 70 G N A PAAGMA AGMAN JAAR PA R PAAGMAN 70 AN 70 JAAR PAAGMAN 70 MAN 70 JAAR AR PAAGMAN 70 JAAR PA G A AN A P R A JA M 70 JA JAAR PAAGM 70 N 70 A N M A G M A G A 0 JAAR PAAG MAN 70 JAAR PAAGMAN A P A JAAR PAA N 70 JAAR P MAN 70 JAAR AG R PAAGMAN 70 70 JAAR P N 70 JAAR PA PAAGMAN 70 JAAR PAAG AGMAN 70 JAAR PAAGMA GMAN 70 JAAFEEST AN AR PAA AR PA JAAR PAAGM GMAN 70 J AGMAN 70 JA MAN 70 JAAR 70 AGMAN 70 JA G A N A P A A R M P A G R A A JA A P A JA 70 R PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 MAN 70 JAAR AR PAAGMAN 70 JAAR PA G A A A P R A JA M 70 JA JAAR PAAGM 70 N A M G A 70 JAAR PAAG GMAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 A AR PA AN 70 JAAR P GM AA AGMAN 70 JA AR AN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 JAAR PAA AAGMAN 70 JAAR PAAGM AGMAN 70 JAAR PAJAAR A AR PA JAAR P AAGMAN 70 JA 70 P JA 70 PAAGMAN R N 70 A A N JA M AGMAN 70 JA A G M 70 A G A N A P A PAAGM AGMAN JAAR PA 70 JAAR MAN 70 JAAR AR PAAGMAN 70 JAAR PA AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 G A A A P R A JA M 70 JA JAAR PAAGM 70 N A M G A 70 JAAR PAAG GMAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 A AN 70 JAAR P GM AA N 70 JAAR PA AN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 JAAR PAA AAGMAN 70 JAAR PAAGM AGMAN 70 JAAR PAAGMA N 70 JAAR A A RP PA 70 JAAR1982 JAAR PAAGM GMAN 70 AAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAGMAN 70 JAA JAAR PAAGMA17NFEBRUARI 70 N A M G A A P A JAARPaagman sr. GMAN 70 JAAR P A MAN 70Gerard AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 G A Overlijden A P R A JA JAAR PAA AR PAAGM N 70 AGM G MA N uit70 de Haagsche Courant: AGMAN 70 JA PAAbericht A N 70 JAAR PA AGMAN 70 JAAR PAAGMA MAN 70 JAAR Droef P R A JA JAAR P 70 AN PA AG PAAGM ‘G.W.J. overleden’. De oprichter van RPaagman PAAGMAN 70 A R A JA JA MAN 70 JAAR AR PAAGMAN 70 JAAR PA 70 N 70 A N JAA M A R PAAG PAAG61Mjaar geworden.JA boekwinkel DeAR PAAGMAN 70 70 JAAisRslechts AN AAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAGMAN 70 JAA JAAR PAAGMde 70 N 7 A PAAGM Haagsche Courant in het bericht zijn N 70 JAARbeschreef AR PAAGMAN 70 JA N 70 A N M A G AAR PAAGMA MAN 70 JAAR PAAGMAN M A G A A de aanvanvoor de JAAR PAvan N 70 JAAR P verdiensten AG JAAR PAAGM 70ontwikkeling 70 N A M AGMAN boekhandel G A PAbescheiden A N 70 JAAR PA AGMAN 70 JAAR PAAGMA MAN 70 JAARkelijk P AR gesorteerde tot ruim JAAR N 70 JA PA AG R PAAGMA‘Dat PAAGMAN 70 A R A JA kwaliteitsboekhandel: kwam omdat hij niet JA MAN 70 JAAR AR PAAGMAN 70 JAAR PA 70 N 70 A N JAA M A GM PAAmaar JA AR hield, PAAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAG AAGMalleen R N 70 A van boeken nog meer van de A N JA M A G 70 A PAAGMAN 70 A N P A R M AN 7 70 JAAR P AN 70 JAA 70 JAAR PAAG AAGMAN 70 JAAR PAAGM G GMANervan’. JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN N 70 JAAR PAAverkoop AR P R PAA A AA AAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAGMAN 70 JAA JAAR R PMEI AN 70 JAAR P AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAA16 1986 P A MAN 70 PAAGMAN JAAR eerste MAN 70 JAAR AR PAAGMAN 70 JAAR PA 70 JAAR PAAG GMAN 70 JA AN 70 N M A Uitreiking literaire G.W.J. Paagmanprijs G M A G A A P A R P JA A R A JAhommage AN 70 JA JAAR PAA AN 70 als PAAGMAN 70 N 70 Opgericht aan in A 1982 overleden GM JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGM AAde P 70 R N A A JA M AR PAAGMAN G 70 JA A A N A 70 P A A N M P grondlegger van boekhandel Paagman, uitgeA G R M A A JAAR G A P A JA PA ARverdienstelijk R PAAG JAzich AN 70 JAAR AAGMAN 70 AN 70‘die GMschrijver heeft GMAN 70 JAA JAAR AAeen A A R Paan P AN 70 JAAR P AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAreikt R A JA 70 N De eerste winnaarPAAGMAN 70 MAHaag’. AA RP AGDen voor JAAR 70 JAAinRofPA GMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR P AR PAAGMAN gemaakt N 70 JA GMdeAjury A A was Kees van Kooten. Volgens was hij geen P R A JA 70 N JA 70 A R PAAGMAN 70 N N 70 M A A G N JA M A G M 70 A G A N R PAA A P A A R M P G zijn uitdagende, JAAR PAAGMA typisch Haagse auteur, PAA‘Met ARmaar: N 70 JAAR MAN 70 JAA AN 70 AGMAN 70 JA ongewichtige, 0 JAAR PAAG AGMAN 70 JAAR PAAGMA AN 70 JAAR PAquasi-onverschillige, AGMspotPAsteeds R A R PAA JA 70 A N M P A G R M A A AG GMAN 70 JAA JAA ArePAnuchter-scherpzinnige AR PA A R P JA A lustige, instelling en de R MAN 70 JA 70 JA A N JA 70 A N M 70 A G 70 AN Mkwajongensachtige AAGM R PAA PAAGvol invallen AR PAAGMAN 70 JAARwijsheid GMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR P AR PAAGMANlativerende 70 JA N A M G N 70 J A A A M P G R A JA JAAVan Kooten een mentaliteit vertegenwoordigt dieAR PA 70 N JA A M 70 G N R PAAGMAN 70 AN 70 JAAR PAAGMAN 70 A A A M P AGMA ook G typisch is.’AR PAAG N 70 JAAR M 70 JA N 70 JAAR PA MANHaags MA A1991 G 0 JAAR PAAG AGMAN 70 JAAR PAAGMA AN 70 JAAR PA A A P R A R PAA JA A In werd de prijs door juryvoorzitter Aad Nuis PA GMAN 70 AGMAN 70 JA PAA AR PAAGM A R P JA A R MAN 70 JAAR 70 JA A N JA 70 A uitgereikt aan de toen nog niet zo bekende (HaagN JAA M 70 A G N G MA PAAGM AR PAA PAABirney. R PAAGMAN 70 70 A JAARAlfred JA 70 AGMAN 70 JA JAAR PAAGMAN 70 JAAR AR PAAGMAN se)70 schrijver N A M AR PAAG JA 70 AAGMAN AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA AR PAAGMAN 70 JAAR P R PAAGMA JA M A 70 JAA NOVEMBER GMAN 701996 AA 70 JAAR PAAG AAGMAN 70 JAAR PAAGM AN 70 JAAR P28 AR PAAGMAN AN 70 JAAR PA JA 70 N M P A G R Zilveren ooievaar M A A G A JAAR P AR PAA AR PAAGM GMAN 70 JA JA N 70 JA Paagman kreeg inA1996 deAZilveren Ooievaar GM R PAAGMAN 70 N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA A A P JA R 70 A R PAAGMAN 70 70 N A JA A JA M 70 A N 70 M AG A G N M A A G A M A P G de gemeente Den R PAAGMAN uitgereikt, een jaarlijkse PAAvan JAAR PA 70 JAAR 70 JAAR prijs JAA ANondernemers N 70‘met AGMaan AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 N 70 JAAR PAHaag die hun bedrijf leiden G MA A A P R PAAGM A JA M A G M 70 A G A N A P A A GMcreativiteit en vernieuwing’, MAN 70 JAAR AR PA Adurf, AR P G A visie, zoals het P A JA 70 JAAR A R P 70 A R N JA A A M 70 JA G N 70 N oorkonde, 70 JA G MA R PAA MADe tegenwoordig heet. met AR PAAG AR PAAGMAN AN 70 JA GMAN 70 JAA R PAAGMAN 70 JAAR PAA PAAGMAN 70 JA JAgroen-geel 70 N A M G A A G A R A P JA A in de JAAR lakstempel, hangt JAAR PA M AN 70 70donkerrood Nen AAGMAN 70 N 70 MAlint AGMAN 70 JA Anog G A M A P G A R A P A A R P JA A R A JA kantoorkamers boven de winkel, als huldeblijk aanJAAR PAAGM 70 N 70 AN 70 JA 70 AGMPaagman AN kreeg AAR PAAGMA MAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 JAAR PAGerard M G A A P R jr., die de prijs onder meer PAAGM A AG N 70 JA MAN 70 JAAR AR P AR PAAGM G AAGMAvanwege P A JA A R N 70 JAAR PA P 70 A R N JA overhandigd ‘een bewonderenswaardige A A M 70 JA G N A AN 70 AGMA AR PA AN 70 JA JAAR PAAGM Gverantwoordelijkheid’. AGMAN 70 JA AR PAAGMAN 70 JAAR PA PAAGMAN 70sociaal-maatschappelijke JAAR PAAGM GMAN 70 J 70 N A M A A R A P JA A JAARwees Paagman op de70 uitreiking deApogingen AN N 70 JAAR PA AGMAN 7 MBij PAAGMAN 70 AGMAN 70 JA G A M A P G A R A P A A R P JA A R A JA 70 N JA 70 kansarme M mensen als JAAR PA GMANen70‘zogenaamd AN 70 AAwerkloze AAR PAAGMA MAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 JAAR Pom G A A P R A R PAAGM JA te helpen. 70baan allochtonen’ AG ANeen AR PAAGM GMAN 70 JAA JAAR AAGMaan P A JA A R N 70 JAAR PA P 70 A R N JA A A M 70 JA G N A 70 MA N AGMA AR PA AN 70 AGMAN 70 JA AR PAAGMAN 70 JAAR PA PAAGMAN 70 JAAR PAAG AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 R A P JA A A MAN 70 JAAR PAAGMAN 70 AGMAN 70 JA AN 70 JAAR P AAGMAN G A M A P G A R A P A A R P JA A R A JA 70 P JA 70 AN MAN 7035JAAR AR PAAG JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 AGPaagman Present R PAvan A JA M 70 JA A G A N A 70 P A A R N M P JAAR R PAAG PAAGMA AN 70 JAA R PAAGMAN 70 70 JAAR PAAGMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR AR PAAGMAN 70 JAAR A JA 70 N A M JA 70 AN AAG JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 N 70 JAAR PAAGMAN 70 M PAAGMAN 70 A A G A M A P G A R A AN 70 JAAR P GMAN 70 JAA N 70 JAAR PA

PAAGMAN-HISTORIE

AN 70 G MA N AAGM N 70 JA AN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 JAAR PAA AAGMAN 70 JAAR PAAGM AGMAN 70 JAAR PAAGMA N 70 JAAR P A R PA AR PAAGMA JA AAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAGMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR 70 N A M G A GMAN 70 A N 70 AN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 JAAR PAA AAGM M G AAR PAAGMA MAN 70 JAAR PAAGMAN A A P R A N 70 JA AG JAAR P 70 JAA N 70 JAAR PA AGMAN 70 JAAR PAAGMA MAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 RP G A M P A GMAN 70 JAA AAG A P A R P A R A JA JA MAN 70 JAAR AR PAAGMAN 70 JAAR PA 70 N 70 A R PAAGMA PAAGMAN AGMAN 70 JA A P R A JA AAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAGMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR 70 G MA N 7 AAGMAN N 70 AN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 JAAR PAA AAGM M G AAR PAAGMA MAN 70 JAAR PAAGMAN A A P R A N 70 JA AG JAAR P 70 JAA N 70 JAAR PA AGMAN 70 JAAR PAAGMA MAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 AR G A M P A A AGM N 70 JA A PAAG A R P A R A JA JA MAN 70 JAAR AR PAAGMAN 70 JAAR PA 70 N 70 A PAAGM AN 70 JA AAGMAN JA MAN 70 JAAR AN 70 JAAR P AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN G M A PAAGMAN 70 G A A P A R P A R A JA PAA 70 JA AR P AN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA JAAR PAAGMAN 70 JAAR AR PAAG A JA 70 A A N M P 70 JAAR PAAG AR PAAGMA AN 70 JAAR R PAAGMAN AN 70 JAAR 70 JA A N JA 70 A N M 70 A G N M A A G A M P A G A R M GMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR P AR PAAGMAN 70 JAAR PAA PAAGMAN 70 JAAR PAAG MAN 70 JA G R A A JA 70 A N P JA 70 A R G MA N PAAGM PAAGMAN 70 AR PAA2001 GMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN R A A JA A P JA 70 27 JANUARI R N 70 A A N JA M A G M 70 AG PAvertrekt MAN 70 AGMAN ARstrik JAAR PAA JAde 70met ANman N 70 JAAR PA PAAGMAN 70 JAAR PAAG AGMAN 70 JAAR PAAG AGMDe A A M P G R A A A P JA R 70 A ARnog AN 70 JAbezoekers van Paagman JAzich Oudere, zullen A JAAR PA N 70hem MANtrouwe MA R PAAG PAAGvlinderstrikje AGMAN 70 JA PAAGMAN 70 AReeuwige A R P JA A R A JA 70 de man met het onder de N JA 70 A GMAN 70 JAA JAARherinneren: N 70 M A G N AGM PAA AN 70 JA R PAVan PAAGMA JAA van Maarseveen, meneer Maarseveen JAAR PAAGM GMAN MAN 70 ach MAN 70 JAAR 70 AG G N R PAAGMAN 70 AN 70kin.JAMeneer A PA A A R M P A G R A A A P JA AA 70 dat hij ‘meneerGMAN 70 JAAR M ANgedacht (RIP). Veel klanten hebben altijd AAGM AN 70 JAAR P R PAA M A AR P G A 0 JAAR PAAG AGM P A JA A R P 70 A R N JA A A N 70 voorstelbaar: PAAGMAN 70 JA Paagman’ was. Ten onrechte, maar MAtegelijk PA 70 JAA PAAG MAN 70 JAAR 70 JAAR was JAAR AR PAAGMAN AN 70 JAA N JA 70 A N M 70 A G N Frank van Maarseveen niet alleen directeur in dienst van M A A G A M P A G A R A GM AA AR P JAhij N 70was MAvelen AGMAN 70 JA JAAPaagman, AN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 JAAR PAA AGMAN 70 J ookJA het gezicht Paagman, GM Avan PAAGvoor A R P R A A 70 A N P JA 70 A R N 70 MA culturele leven. Met 70 JAA AG R PAAGM en een spil het Haagse PA R in PAAGMAN ARbijbehorende JAA AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMA N 70 JA JA MAN 70 A G M 70 A G A N A P A A R M P A ambities: een eigen Paagman-uitgeverij, de ‘literaire en algeG R M A A JA 0 JAAR PA MAN 70 JA G.W.J. Paagmanprijs, 70expositieruimte Neen AGmeen-culturele’ 70 JAAR PAAG AAGMAN 70 JAAR PA A A N M P A G R M A A G A op P A JA A R P 70 A R A MA N 70 JA JAAR P 70 JA MANetage MAdeNkoker AN 70 JA PAAGuit AR PAA deGeerste van de winkel van Van PAAGMAN 70 AR- allemaal R JA A JA 70 N JAAR PAAGM AN 70 70 A N 70 M AGMAN 70 JA JAAMaarseveen. A G N M A A G A M A P G A R A P A R P 70 AN 70 JAA JAAR PAAGM GMA Meen MAN 70 JAAR 70 AGhij G N A PAgaf A AR PAAGMAN AN Bij A R M P A G R A A JA zijn afscheid interview aan de Haagsche A P A JA 70 70 M GMANover MAN 70 JAAR AR PAAGMAN 70 JAAR PA PAA G R A A A P JA 70 JAAR PAAG AAGCourant, R met daarin een anekdote een opmerkelijke 70 A N PA JA A M AN 70 RP AGM MAN 70 JAAR PAging AGMAN 70 JA G A R A P A A R P JA A door een vrouw. ‘Ze er met mijn tas vandoor. Ik R 70 JA A GMAN 70 JAA R PAoverval: N JA 70 A N JA AGM AGMA kozen voor JAAR PAAGMAN 70 PAomstanders A ARde PAAGMAN 70 JA R Vervelend was dat A 70 N JA 70 A N 70 M A G AAGMAN 70 JA 70 JAerAachteraan. N M A A PA Maar ik wilde toch 70 AAGEn de Rvrouw. AGMAN 70 AR PAAGM JAAR tasPterug. AGMAN 70 JA AR PAAGMAN 70 JAAR PA PAAGM PAAGMAN echt mijn70 AR PAAGMAN ANdie A R P A R A JA JA 70 is A het gegaan. MANNa 33 jaar trad Frank 70 JA JAAR AGM politie erbij halen.’ AG RP AZo N 70 JAAR PA 70 JAterug, AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 N 70 JAAR P N JA A M 70 van Maarseveen op 62-jarige leeftijd. G N A A A M P G R GMAN 70 JAA R PAAGMAN 70 JAAR PAA PAAGMAN 70 JAAR PAAGM AGMAN 70 JAAR PAAGMA MAN 70 J A AR PAAG JAAR PA AN 70 JAAR 28AFEBRUARI AAGMAN 70 JA 70 JA R PAAGM2005 AGMAN 70 JA AR PAAGMAN 7 PAAGMAN 70 A R P A R A JA N JA 70 A N 70 M A Post van PAAGM AN 70 JA AAR PAAG PAAGMAN ARAD JAARgeblazen. 70 JAhet N 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGM MA N Aaltijd G M 70 A G A N A P Aangetekende post van een krant: oppassen A A R M P A G R A A JA A P JA N 70 ARknallenN 70 AR PAA RP GMjeAhet AN 70 JAeen weet kondigt nijvere persmuskiet AGM AR PAAVoor AAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAGMAN 70 JAA J ReenPA P A R JA A 70 JA N AGMAN 70 JA AR PdeAonthulling 70 A N M AG MA N AN 70 aan die de zaak op dePgrondvesten AAGMA doet schudJA AR 70 JA 70 JAAR PAAG AAGMAN 70 JAAR PAAGM AN ANklonk M AN G M PAAGMAN 70 A G A A P A den. En ja hoor, daar de dreiging al in de eerste zin van R P A R M P JA A G R JA N 70 AN 70 MAN 70 JAA 70 JAAR PAA AAG AGM G N A PAheeft A A RAD AAR PAAGMA MAde M P brief: ‘Het onlangs een onderzoek gedaan naar A G R A A JA A P JA 70 R N JAA JAAR P AG de kwaliteit van appeltaart AAGMAN 70In dit kader zijnPAAGMAN 70 N 70 JAAR PA R PAAGMAN 70 AN 70 JAAR JAAR A AN 70 JAAR P metAslagroom. M 70 JA G N A 70 A A N M P A G R M A A AGM PAAG bij uw bedrijf een aantal punten met een toefje room AR P JA AGMAN 70 JA AR ook AN 70 MAN 70 JAAR AR PAAGMAN 70 JAAR PA R PAAGMAN 70 PAAGM AG A P R JA A gekocht.’ Het bijgevoegde testrapport, in samenwerking 70 JA N A JA 70 A AN AN 70 PAAGM GM Aniet PAAGMvoor R ‘Centrum AGMAN 70 JA AR PAAGMAN PA Ahet A R P JA A R A JA met Smaakonderzoek’ loog er om: 70 N JA 70 A N 70 M A G N AAGM op prijs (van70 AN 70 JA AAGMA JAAR PAA AR Pbeoordeeld R Proom), JAenAde 70 JAwaren deNpunten JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAG MAN taart 70 AGMA G A N A P A A R M P A G R A A JA A P JA 70 AA AN N 70 JAAR en zelfs de ‘microbiologie AGMAtemperatuur MAN 70slagroom’. PAgewicht, AN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 JAAR G R M A A G A P A JA A R P 70 A R N JA A A De smaakpapillen van de AD-jury waren duidelijk nietJA AN 70 AAGM N 70 70 JAA Anog PAAGofMeigenlijk JAAR PAAGM JAARwoord, AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 JA 70 N 70 Nu luidde het verlossende getal: A N M A G M A G A R PAAGMAN 70 N 70verzuurd. RP PAA JAA AR G MA N R PAAGM 70 JA A Het commentaar: een gouden tipPvond GMANDankzij GMAN 70 JAA R PAAGMAN 70 JAAR PAA PAA AA‘Wauw! A P A R JAAR PAAGM GM‘9,5’. A R A JA JA 70 N 70 A A testteam deze goed R MA N JAAR achterin de boeken- AAGMAN 70 JA PAA het PAAGtaart A verstopte JAgevuld RP 70rijk Afrisse R PAAGMAN 70 AN 70 JAA JA MAN 70 JAAR A AN en M 70 JA G N A 70 A A zaak. Kersvers met lekkere grote stukken N M P A G R M A A JAAR PA N 70 70 JAAR PAAG AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 7 AAGMAN 70 JA JAAappel. Ndag.’ GMopAtijd, Kom want PaagmanAbakt één per G MA PAA Ataart A R P R 70 JA N AR PAA JAAR P 70 A N Paagmans appeltaart meer verstopt: AAGMAis allang niet 70 R PAAGM PAAGMAN 70 AR P AAGMAN 70 JA JAAR PAAGMA R P JA A R A JA 70 N JA A N 70 M A G N M PAAG op de menukaart70van die staat duidelijk het PAAGMA AN 70 0 JAAR PAA JAARzichtbaar AN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAA MAN JAAR 70 AGM G A N A P A A R M P A G Kicking Horse Café. R A A JA A P A JA 70 MA N A MAN 70 JAAR AR PAAGMAN 70 JAAR PA PAAGMAN 70 G R A A A P JA R AGMAN 70 JA 70 A A N P JA A R 70 JA A N JA 70 A N M PAAGM 70 A G N AAGMAN 70 JAAR PAA JAAR PAAGM AR PAAGMA AN 70 JAAR P AAGMA M AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA G A A P R A 70 JA M AR P A JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA JAAR PA 70 JAAR PAAG A36 70 N A Present van Paagman M G A A 70 P A A MAN 70 JAAR AN 70 JAAR P AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN MAN 70 JA M G A A P R A JA JAAR P AR PAA R PAAG PAAGMAN 70 R PAAGMAN 70 N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAGMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN A JA 70 N A M 70 MA AN AR PAAG 70 JAAR PAAG AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN N 70 JAAR PAAGM A P A AR PAAGMAN

JA AGM PAA AR PA N 70 JAAR PA 70 JAAR PAA MAN 70 JAAR AGMAN 70 JA N 70 JAAR PA PAAGMAN 70 JAAR PAAG AGMAN 70 JAAR PAAGMA GMAN 70 JAAR PAAGMAN JAAR P R PA PAAGMAN 70 JAAR PAA R 70 A GMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR N JA A M 70 G N A 70 JA A A JAAR P JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 N A R PAAGMAN 70 AN 70 JAAR PAAGMAN 70 M G A A P GM AA M 70 JAAR AN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 JAAR PAA PAA M G A A 0 JAAR PAAG MAN 70 JAAR PAAGMAN P R A JAAR N 70 JAA MAN 70 JA AG R PAAGMAN 70 70 JAAR P N 70 JAAR PA PAAGMAN 70 JAAR PAAG AGMAN 70 JAAR PAAGMA GMAN 70 JAAFEEST AR AR PA R PAA AGMAN AGMAN 70 JA AAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAGMAN 70 JAA AR PAAGMAN 70 JAAR PA PAAGMAN 70 J P R A JA 70 N 70 JAAR AN 70 JA AAGMAN R PAAGMA AN 70 JAAR P AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN MAN 70 JAAR PAAGMA M G A A P R A 70 JA AR P AAG R PAA AR PA AN 70 JAAR P GMAN 70 JAA AAGMAN 70 JA AGMAN 70 JA AR AN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 JAAR PAA AAGMAN 70 JAAR PAAGM AGMAN 70 JAAR PAJAAR JA A PAAGMAN JAAR PA 70 JAAR P R PAAGMAN 70 N 70 N 70 A A N JA M AGMAN 70 JA A G M 70 A G A N A P A A R M P JAAR 70 JAA AAGMA R PAAG AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 GMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR P AR PAAGMA A A P R A JA M 70 AN 70 JA 70 JAAR PAAG GMAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PA 70 N M A A G A M P A G A R A P A A R AR PAA JAAR P 70 JAA AN 70 JA AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA AR PAAGMAN 70 JAAR JA 70 N A M G M AA AR PAAGMA JAAR PAAG AAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAGMAN 70 P JA 70 R N 70 A A N JA M A G M 70 A G A N A P A AR MA N AGM AR PA N 70 JAAR PA AGMAN 70 JA JAAR PAAGM 70 JAAR PAAG N 70 JAAR PA AGMAN 70 JAAR PAAGMA MAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 JAAR P PA AG AR PAAGM R PAAGMAN 70 70 JAA A JA JA MAN 70 JAAR AR PAAGMAN 70 JAAR PA 70 N 70 A N M A G M A R PA PAAG AGMAN AAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAGMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR N 70 JAAR PA PAAGMAN 7 A M G A A P R N 70 A A JA AR AAGMAinNriksja doorJA R PIndonesië AAR PAAGM deA Fred. R PAAGMAN 70 N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAGM AN 70 JAAvan M 70 G N A A A M P A G R N M A A A G A Schrijfster Tonke AR P en familievriendin N 70 JA JA JAAR PAA AR PAAGM JAAR PAAGMAN 70 Dragt AAGMAN 70per AGMAN 70 JA A R Psprookjesfiguur P trokAals R A R PAAGMAN 70 70 JAA A JA 70 JA JA MAN 70 JAAR AR PAAGMAN 70 N 70 A N M A G M A JA AGMAN koets van JAAR PA naar de GMAN 70 JAAR PAAG 70 Vredespaleis N het G MA PAAGMAN 70 N 70 JAAR PA PAAGMAN 7 A PAAwinkel. A A R M P A G R A A JA A P JA 70 Van daar was het nog maar R N 70 A A MA N 70 JA JAAR PAAGstap R kleine JAAR PAAGM GMAN 70 JAAeen AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 N 70 JAAR PAAG naar de latere JAHarry 70 N A A A M P G R M A A A G A M R PAA PAAG JAAR P AN 70 JA JAAR GMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR PAAGMAN 70 Potter-nachten AAkerstontbijtjes Pen AR Wind. R PAAGMAN 70 70 JA A N 70 kokJA Pierre JA MAN 70 JAAR AR PAAGMAmet 70 N 70 A N M A G M A AN AAG JA JAAR PA AN 70 JAAR P AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN PAAGMAN 70 AGM PAAGMAN 70 A R P A FOTOGRAFIE: RICHARD CANTEN R A JA P A JA 70 A R N P 70 A A R N MA optredens AGMAN 70 JA JAAR PAAGMAN 70 JAA AR PAAG JAAR PAAGM GMAN 70 JABijzondere A P R A AAG JA 70 A N A steeds tot het Optredens horen nog AA MAN 70 AGM AN 70 JA R P R G M A G A R PA A P A R P JAAvan A AN 70 JAAR P AAGMAN 70hart R JA A JAA 70 JA deAzaak. MAN 70 AGinterviewer RP R PAAls JA AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 JA 70 AN 70 ik GMAN 70 JAA JAAR PAAGMbeleefde N A M twee bijzondere momenG M 70 JA A G AR PA N 70 JA 70 JAAR PAA GMAN 70 JAAR PAAGMAN AN N A M AG G R PAAGMAN 70 AN 70 JAAR PAten inM deAwinkel. Het eneJA was op 2 A A P R 70 A AR PAA R PAAGM M MA N AAGmet maart de Nederlandse AR P2017 AAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAGMAN 70 JAA JAAR PAA 0 JAAR PAAG AGMAN 70 JA P R A JA 70 N PA MA N AN 70 Miriam PAAGMAdie al zes jaar JAARLancewood, MAN 70 JAAR 70 JAAR PAAG AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAA MAN 70geïsoleerd AN als G M A G A P A A R P A met haar man Peter R A P JA A A AN 70inJA GMAN 70 MAN 70 JAAR AGMnomade AN 70 JAAR P AAGMAN 70 J G A M A P G A R A P A A R de wildernis van NieuwP JA A R A JA 70 N 70 70 JA JAAR P AAGMAleefde, R PAAGMAN AN 70 JAAR PZeeland AR PAAGMAN toen Floortje JA R PAAGMAN 70 N 70 JAAR PAAGMA 70 A N JA M A G M 70 A G A N A P A A R M P AAG met Katja Schuurman 0 JAA JAAR haar ontdekte haar A AR PErotisch AR PAAGMA 70 JA ANvoor PAAGMAN 70 Dessing N 70 JAAR PA MAN 70 JAwas AGMop A G A M P A G A R A P A A R P JA A reisprogramma’s televisie. Niet minder onvergetelijk een R MAN 70 JAAR 70 JA A 70 JAA AN 70 JA GMAN 70 optreden AAervaringen AGMSchuurman. AR PAAGMAN Lancewood AR P R PA stelde haar van Katja AR PAAGMAN JAA JA 70 AN 70 JA N 70 AGMAN 70 JA JAAR PAAGM A N M A G M A G A AN 70 AA het JAAR Pwereld DeGactrice/presentatrice 70 70bewoonde van buiten AN de JAAR PAAGM GMA AN 70 JAAR P hadAinAG GM M 70 AAver N A A AR PAAGMAN AN 70 JAAR P A M P R A P een te boek wilder- kader G van de Boekenweek M AR PAA ANin70deJA 70 JAAR 2017 AGMleven R PinAMijn PAA MAN AGMAN 70 JA JAA 70 JAAR PAAG AAGMAN 70 nis, A R P A R JA A 70 JA waarvoor ze ook naar Paagman bloemlezing samengesteld vol eroN JAAR PA 70 A RP AGM R PAvoor PAAGMenAN PAAGMAN 70 ARgedichten R 70 JAA JA A GMAN 70 JAA R PAAGMAN kwam. JA 70 Vlak haar optreden tische verhalen uit de N 70 A N M A G A PAAGMZoals het 70 JAAR PAAGMAN 70 JA AR PAA dat ze A JAARliteratuur. 70 N MAN 70 AGMAN 70 JA JAAR PAAGvertelde ze JA de interviewer Nederlandse M G 70 A A P AAGMAN ARze 70 JAAR P 70 JAAls AR PAAGMAN JA MANzingen. AN 70 middag maar AD deMzonnige samenvatte: 70 AGwilde G N A PAwel A AR PAAGMAN AN 70 JAARook A M P G R A A PA AGM JA die “Voor pure opwinding 70Dus M MANhad. AN 70 JA inAdeRovertref-PAAGMAN 70 JAAR PA AAdeGhand M G A AR Pbij A P JAgitaar 70 JAAR PAAG AAGMAN 70een R A A JA fende trap zocht ARop 70 een N 70 G MA N RP interviewer, zette zeAhet bij JA Zout M AN 70 JAAR P G M PAAgitarist, A G A A P AR zelf A R P A R 70 JA JA A GMAN 70 JAA R PAAGMANsprint N 70 JA 70 JA GMAN 70mijn huid,JA MABenoîte Astaalsnain naar huis een deAbestseller A ARomPA R PAAGvan AR PAAGMAN 70 JA N JA 70 A N 70 M A G AAGMAN 70 JA N M A A G A M 70 A P G A R rige gitaar uit het rek te pakken en Groult. Vragensteller Geelen voelde A P JAA AR PA VAN BOVEN N 70 70 JAAR AR PAAGMAN AN JA Mnet AN 70 JA G M 70 A G A N A P A A BENEDEN: R AAR PAAGMANAARM M P A keerde nog op tijd terug met het dat al aankomen, want hij had zijn G R M A A JA N 70 70 JA JAAR PA G AFRED PAAGMAN A N 70 AGMANLancewood 70 JAAR PAAG A A N M P A G R M A A G A instrument. Waarna huiswerk gedaan. ‘Dat was het eerP A JA A R N 70 JAAR PA (SINDSP1951), P 70 A PAAGMAN R JA AN JAA AGM JAAR P AN 70 AR A(SINDS 2014), PAAGMAN 70een 70 PAAGjeMjezelf voor haarARPaagman-publiek steJA boek gevingerd PAAGMAN 70 JA ARwaarbij R 70 A N AGMAN 70 JA CENTRUM JA A N M 70 PAAGMAN DELFT A G N 70 J M A A G A M AA ten ge- hebt, verklap RP AG PAvoorwoord.’” JAA2018), R je trefzeker AR PAAGMAN JAjeAin 70 JAAR Plied JA 70 AN zelfgemaakt N 70 M A G N M PAAGMAN 70 (SINDS A A G A M A P G A N7 R A P PAAGMAN MALL OF A A PA gast AR hore bracht wat powervrouw In het broeierige N 70 JA JAAR waar 70 JA Ndeze JAAR PAAGM GM M- A AN 70 zaaltje, THE NETHERLANDS G M 70 A G A N A P A A R AAR PAAGMA M P A G R A A JA A dus ook al bleek te kunnen. en haar interviewer ‘een (SINDS 2020) AR PwelAN 70 JAwarm AR PAA AN 70 JA AGM AGMAN 70 JA JAAR PAAGM AN 70 JAAR PAAGMAN 70 A N 70 JAAR PA P 70 R N A A M JA G A 70 A N MA AGM AR P AN 70 JAAR AGMAN 70 JA AR PAAGMAN 70 JAAR PA PAAGMAN 70 JAAR PAAG AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JA PAA JAAR AR P PAAGMAN 70 MAN 70 JAAR AGMAN 70 JA PAAGMAN 70 G A R A P AN A A R P JA A R A JA 70 N JA 70 A JAAR PAAGM G 70 N Present van Paagman 37 A M JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 G A A JAAR PAA GM AA N 70 JAAR P AN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 JAAR PAA AGMAN 70 JAAR PAAGMA MAN 70 JAAR PAAGMAN 70 N 70 JAAR A G A MA AAGMAN 70 JA JAAR PAAGMAN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 JAAR PAA PAAGMAN 70 JAAR PAAG AGMAN 70 A R 70 JA A MAN 70 AN 70 JA N 70 JAAR PA PAAGMAN JAAR PAAGM 70 JAAR PAAG AAR PAAGMA

“Een modernisering en verzakelijk was noodzakelijk, die dan ook volgde”

AN 70 G MA N AAGM N 70 JA AN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 JAAR PAA AAGMAN 70 JAAR PAAGM AGMAN 70 JAAR PAAGMA N 70 JAAR P A R PA AR PAAGMA JA AAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAGMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR 70 N A M G A GMAN 70 A N 70 AN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 JAAR PAA AAGM M G AAR PAAGMA MAN 70 JAAR PAAGMAN A A P R A N 70 JA AG JAAR P 70 JAA N 70 JAAR PA AGMAN 70 JAAR PAAGMA MAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 RP G A M P A GMAN 70 JAA AAG A P A R P A R A JA JA MAN 70 JAAR AR PAAGMAN 70 JAAR PA 70 N 70 A R PAAGMA PAAGMAN AGMAN 70 JA A P R A JA AAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAGMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR 70 G MA N 7 AAGMAN N 70 AN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 JAAR PAA AAGM M G AAR PAAGMA MAN 70 JAAR PAAGMAN A A P R A N 70 JA AG JAAR P 70 JAA N 70 JAAR PA AGMAN 70 JAAR PAAGMA MAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 AR G A M P A A AGM N 70 JA A PAAG A R P A R A JA JA MAN 70 JAAR AR PAAGMAN 70 JAAR PA 70 N 70 A PAAGM AN 70 JA AAGMAN JA MAN 70 JAAR AN 70 JAAR P AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN G M A PAAGMAN 70 G A A P A R P A R A JA PAA 70 JA AR P AN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA JAAR PAAGMAN 70 JAAR AR PAAG A JA 70 A A N M P 70 JAAR PAAG AR PAAGMA AN 70 JAAR R PAAGMAN AN 70 JAAR 70 JA A N JA 70 A N M 70 A G N M A A G A M P A G A R M GMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR P AR PAAGMAN 70 JAAR PAA PAAGMAN 70 JAAR PAAG MAN 70 JA G R A A JA 70 A N P JA 70 A R PAAGM AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 GMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN A JA A P 70 R N A A JA M G M 70 MAN 70 AGMAN AR PAAG JAAR PAA AGMAN 70 JA AR PAAGMAN 70 JAAR PA PAAGMAN 70 JAAR PAAG AAGMAN 70 JAAR PAAG A P R A JA 70 JA AR AN RP GMAN 70 JAA AAGMAN 70 JA R PAAGMAN 70 MAN 70 JAA GMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR P AR PAAGMAN 70 JAAR PAA PAAGMAN 70 JAAR PAAG MAN 70 JA JA JAAR R PAAG R PAAGMAN 70 AN 70 JAAR PAAGMAN 70 R PAAGMAN 70 70 JAAR PAAGMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN A JA 70 N M A G M A G MA N AR PAAG 0 JAAR PA PAA R PAAGMAN 70 AN 70 JAAR PAA JAerAnauAGMAN 70 JA AR PAAGMAN 70 JAAR van 70 een P keten. Ook al waren A N P A R M A G A JA A 70 AAGM AR wetenschappelijke Aboeken MA N A N 70 JA welijks te AR P AGMAN 70 JA JAAR PAAGMAN 70 JA A M P G R A A A AGMAN 70 JA P JA A R P 70 A R A JA 70 N JA 70 A N 70 M AGMAN A G N hij hield deAbenaming MA AGjaren AN 70 J JAAR PAA JAAR PAAGM vinden, JA R PAPaagman JAAR PAAGM GMA AN 70 weerhield M 70 G N R PAAGMAN 70 AN 70 JAAR PAAGMAN 70 vol. Schroom A A A M P G R A A A P JA AA N 70 JAARte dragen: M het70 vaandel AN 70 JAAR P R PA M AGMinAN G Anaam 0 JAAR PAAG AGMAN 70 JAAR PAAGMA AN 70 JAARzijn P A A P R A M PA MAN 70 JA zou nie- AR PAAGMAN 70 JAA AR PAAGachternaam MAN 70 JAAR 70 JAAR PAAG AAGMAN 70die JAGroningse N A M 70 JA G A A A M P AN 70 JA G R A zeggen,Ndacht A kom’ werden geheten, in Den iets R PA JAAR Pzaten ditmaalGMmand AHaag JA JAAR PAAGM AN 70 70 N 70 MAN 70veel AGMAN 70 JA JAAR PAAopmerkelijk A G N A M A G A A P A R mannen van zekere hij. Zo’n vijf jaar later pas ging hij P 70 JAAR AN 70 JAA N 70elke JAAR PAAGM GMA GMnormaal MAWat 70 G N A PAAdie A AR PAAGMAN AN 70 JAAleeftijd, A R M P G R A A nooit zo’n uitoverstag. marketingdesA P JA AA N 70 JAAR M G MA AN 70 Mdirect PAAvoor AN 70 JAAR P R PA G M A G A P A JAARliefde 70 JAAR PAAG AAGMAN 70 A R gesproken literatuur tenkundige nu zou herkennen als P A R JA A JA A N 70 N 70 RP GMA(een AAGMAveel AAGMAN 70 JA 70 JA R PAApoint Opvallend amaunique eigen, her70 JAAR P JAAselling AR PKONING GMAN 70 JAA R PAAGMAtoonspreidden. N JA 70 N 70 A N M WILLEMA G N M A A G A M A R Peen spelletje kenbare PAAtoen nog ontPAAG teurfotografen ookAdie JAARmoest ALEXANDER JAARVERLAAT AN 70naam), GMAN 70 JA AAGMAN 70 JA 70 JAAR PAA AGMAN 70 PAAGM A R P HET GEBOUW VANPA AGMAN 70 A R A JA N JA 70 ‘wie heeft de langste’ leken te spelen. dekt worden. Inmiddels is Paagman A N 70 M A A JAMET R 70VCL HET EEN AGMAN PAAGM AR PAAG Rsigneersessie A R PalAlang AGMANPAAGMAN-TAS A JA GM A P JA 70 R N 70 A A N De werd druk bezocht, een begrip, de tasjes met het VOLJA AR PA A JA M A G M 70 A G A N A 70 P A A R N M P A A G R M A A JA G A P A JA SCHOOLBOEKEN IN A R N 70 P 70 A R N JA A A R JA menig man posters van paars-roze logoA(bedacht 70ontworAN 70 ANen R PAAGM waarbij ZIJN LINKERHAND (1981) AGM AN 70 JAA P Aoude GM A GM A P ARdePlinnen A R P A R 70 JAuit JA A GMAN 70 JAA R PAAGMhun N JA 70 A heldin tas trokken, pen door de tweede Gerard, opvolger N J 70 G MA N PAAGMA A FOTOGRAFIE: R PAA PAAGMAN 70 JAteAR A R A JA N 70 JA 70 N 70 MA door haar laten signeren. en zoon van oervader Gerard) kleuA AAGMAN 70 JA 70 JAAR PAom N M AGdie A ARCHIEF PAAGMAN MA N 7 AR PAAGren al decennia JAprofessioN JAAR PAAGM AN MAN 70het MAN 70het 70 JAAR PAAG AAGM G A A R PAAGonderging AAR PAAGMA MAN 70 JASchuurman M P A G R A A A P JA R N 70 iro- straatbeeld 70 JAA JAAR P AG AGMAzonder neel, Den MA N AR PAoprecht, AAGvan JA‘leverde’ N 70 JAAR PA PAAGMAN 70 70 ze AR Pen R N JA A A RP M 70 JA G N A 70 A A N M P A G R nie of minachting. Maar het meest Haag omstreken. M A A GMAN 70 JAA J AAG R PA A P A R P A R JA A AGMAN 70 JA AR PAAGMimponeerde JA 70 AN 70 JAA N 70 AGMA Het eersteJAsucces ze met R PAbrisante JA JAAhaar AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 N 70 MAN- 70 Ate G M PAAGMAN 70 A G A A P A vertolking op verzoek van het was danken aan R P A R MA N PAAGM JA A JA N 70 N 70 MAN 70 JAAR 70 JAAR PAAG AAG AGMANu G N A A A R PAgedicht AAR PAAGMA MAN 70 JA M P erotische nog van Hugo een medewerker, A G R A A A P JA R AN 70 JAAR P AG MAN 70 JAA R PAAGM langgerekte klaagzang vol meneer JAA N 70 JAAR PA AR PAAGVerduyn R PAAGMAN 70 AN 70 JAAR N 70 een JA A AClaus, M 70 JA G N A 70 A A N M P A G R M A A verlangen en gemis. De AR PA‘Ik ben er hele-ANLunel. R PAAG PAAGM Aoud-leraar AGMAN 70 JA AR PAAGM 70 JA AN 70 JA GM MAN 70 JAAR Aze G A MAN 70 A P A R P JA A R maal duizelig van’, verklaarde na uit Indonesië wees 70 JA A N JA 70 A 70 JAAR PAAG GMAN MA N AN 70 G N M PAAGM A A G A M A P G A R A P A A R P JA A R JA de voordracht. bewonderaars Paagman op AN 70 AR PAA AN 70 N 70 JAA MHaar AG GMAboeken PAal JAAR PAAGM GMAN 70 JA ARtoen R PAA Aover AAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAG P JA R lagen in katzwijm. Indonesië. AAl 70 A N JA A M 70 A G A N A P N M AG PAde JAAR PA ARwist AN 70 JAAR snel groeien- MAN 70 JAAR PAAGMA R MAN 70 JA PAAGMAN 70 G R A A G A P A JA GMAN 70 JAA A R A P 70 A A R N P JA A A R 70 JA A Die Groningse achternaam de Indische gemeenN JA 70 A AAGM N M 70 A PAAGM schap van 70 JAAR PAAG AR gescheeld AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 heelJAveel Haag AN 70 AN DenJA GMniet M G AAhad R PAAGMAN 70 N 70 JAAR Het A P A P AN AAGM R A JA A N 70‘Algemene erR had de winkel AN 70 JAAR P AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAaltijd AGteMvinden. PAAnog A P JAAR PAAGM GMAN 70ofJAA R A P A JA A R P 70 A MA N Wetenschappelijke Paagman AAG maakte PAA MAN 70 JA AN 70 JAAR R PAAGBoekhandel’ M A G P A JA A R P 70 A R N JA MAN 70 JAAR A A M 70 JA A AN van R Paagman gestaan. naam. MAN 70 AR PAAG op de gevel AN 70 JA PAAGM 70 JAAR PAAG AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 7 AN 70 JAAvan AAGMAN 70 JA JAAR PAAG N A M DeMgrondlegger het PaagmanG A A P R JAA sr., had Family AR PAA AN 70Paagman N 70 JAAR P affair R PAAGMAN 70 N 70 JAARimperium, PAAGMGerard PAAGMA AAGMAN 70 JA JAAR PAAGMA R P A R A JA JA 70 A N 70 M A G N M AG aan de FrederikJAIn AGMA deJA kleine winkel AN 70 PAfamiliebedrijf AR PA 0 JAAR PAA ARhet JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAA MAN 70 werkten 70 AGMAN 70Hendriklaan G A N A P A A R M P A G in 1951 overgenomen diverse geR A A JA A P A JA 70 MA N A MAN 70 JAAR AR PAAGMAN 70 JAAR PA PAAGMAN 70 G R A A A P JA R AGMAN 70 JA 70 A A N P JA A R 70 JA A N JA 70 A N M PAAGM 70 A G N AAGMAN 70 JAAR PAA JAAR PAAGM AR PAAGMA AN 70 JAAR P AAGMA M AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA G A A P R A 70 JA M AR P A JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA JAAR PA 70 JAAR PAAG A38 70 N A Present van Paagman M G A A 70 P A A MAN 70 JAAR AN 70 JAAR P AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN MAN 70 JA M G A A P R A JA JAAR P AR PAA R PAAG PAAGMAN 70 R PAAGMAN 70 N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAGMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN A JA 70 N A M 70 MA AN AR PAAG 70 JAAR PAAG AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN N 70 JAAR PAAGM A P A AR PAAGMAN

“Die Groningse achternaam zou niemand in Den Haag iets zeggen”

JA AGM PAA AR PA N 70 JAAR PA 70 JAAR PAA MAN 70 JAAR AGMAN 70 JA N 70 JAAR PA PAAGMAN 70 JAAR PAAG AGMAN 70 JAAR PAAGMA GMAN 70 JAAR PAAGMAN JAAR P R PA PAAGMAN 70 JAAR PAA R 70 A GMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR N JA A M 70 G N A 70 JA A A JAAR P JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 N A R PAAGMAN 70 AN 70 JAAR PAAGMAN 70 M G A A P GM AA M 70 JAAR AN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 JAAR PAA PAA M G A A 0 JAAR PAAG MAN 70 JAAR PAAGMAN P R A JAAR N 70 JAA MAN 70 JA AG R PAAGMAN 70 70 JAAR P N 70 JAAR PA PAAGMAN 70 JAAR PAAG AGMAN 70 JAAR PAAGMA GMAN 70 JAAFEEST AR AR PA R PAA AGMAN AGMAN 70 JA AAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAGMAN 70 JAA AR PAAGMAN 70 JAAR PA PAAGMAN 70 J P R A JA 70 N 70 JAAR AN 70 JA AAGMAN R PAAGMA AN 70 JAAR P AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN MAN 70 JAAR PAAGMA M G A A P R A 70 JA AR P AAG R PAA AR PA AN 70 JAAR P GMAN 70 JAA AAGMAN 70 JA AGMAN 70 JA AR AN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 JAAR PAA AAGMAN 70 JAAR PAAGM AGMAN 70 JAAR PAJAAR JA A PAAGMAN JAAR PA 70 JAAR P R PAAGMAN 70 N 70 N 70 A A N JA M AGMAN 70 JA A G M 70 A G A N A P A A R M P JAAR 70 JAA AAGMA R PAAG AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 GMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR P AR PAAGMA A A P R A JA M 70 AN 70 JA 70 JAAR PAAG GMAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PA 70 N M A A G A M P A G A R A P A A R AR PAA JAAR P 70 JAA AN 70 JA AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA AR PAAGMAN 70 JAAR JA 70 N A M G M AA AR PAAGMA N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA JAAR PAAGMAN 70 JAAR PAAG JA 70 N 70 A N M A G M A G A A 70 P A A AR AN 70 JAAR P AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN MAN 70 JAAR PAAGM M G A A P R A N 70 JA PAAG JAAR P AR PAA JAAR P MAN 70 JAAR PAAGMAN 70 AGMAN 70 JA G A R A P A A R P JA A R PAAGMAN 70 70 JA A R N A JA 70 A N JA M 70 A N 70 M A G N JAA M A A G A M A AR P R PA PAAG R PAAGMAN 70 N 7 A JA AAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAGMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR 70 N A M A N PAAGM AN 70 zijn altijd hetAAGMAN 70 JAAR PAAG PAAGM AAR PAAGMA MA MAN 70 JAAR AR PAAGM ARschrijvers Optredens van en artiesten70 G P A JA A R P 70 A R N JA A JA G A AGMAInNvroeger tijdenJAAR PAAGMAN 70 AN 70 JA van JA Paagman geweest. AR PA N 70 JAAR PA AGkenmerk JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR 70 AN 70 N M 70 A N M A G A M P A G A R A P A A R P AA Anton Pieck, BijlAen Tonke Dragt, de laatN 70 JA MAN 70 JA AMartine MAN 70 JAAR AGMjaar AN 70 JAAR P AAGMAN 70 JAA G A M A P G A R A P A A R P JA A R ste vijftien kwamen internationale bekendheden A JA 70 70 JA JAAR P MAN 70 PAAGMAN PAAGIsabel ARFonda, AN 7 AR PAAGMAN JAJane PAAGMAN 70 70 als Allende en 70 het JA thrillerduo R N A A N JA M A G M 70 JAAR PAAGM G A G A N A 70 P A A N M P A G R M A A JAAR G A P A JA A R P causaal verband 70 JAAR PAA 70 over de vloer. Haagse auteurs alsA De schrijver vervolgt: ‘Er ARgeen AN French 70 JA JAwas AN AAGMNicci MAN 70drukte Ghartelijke PAAGM G MA N AR Chabot R PAA PAAhartJA A AN 70 JAAR P AAG 70 JA ARzware Yvonne Keuls en Bart verschenen vaak, tussen die en de N JAzeer 70 A N JAAR M 70 A N M A G M P A G A R A P A A R P JA Rmij in 2014 overviel, A JAAstaan op naam van A R PAAGMAN 70 70 JA A JA 70 N maar de meeste optredens aanval die maar toch begrepen JA MAN 70 70 A N 70 M A G N M A G A M A P PA op het AAG afwerken vanJA JAARKees van Kooten.GAchtmaal R Pnogmaals JAAteRgast AAGMAN 70ikJA Fabian datAhet AN en PAAGMAN 70 AGM PAA MAN 70was hij 70 AN 70 zo’nAR P R PAAGMAN A R M P A G R A A JA A P JA 70 R N A A N JA signeersessie niet ‘pleintje’, zoalsA deRruimte inM deAwinkel tussen café, A A vier à vijf uur70 durende langer AN PAAG AN 70 JAA GM JAAR PAAGM GM GM AG AR P verantwoord JA AR PAA AN 70 JA 70 JA N A 70 A platenzaak en de kantoorartikelen officieus heet. was, met vijf bypasses. Toen besloten A N M P A G R N 70 JAAR PA M A A A G A M P A JA G A R A P A A R P JA A AN 70 R 70 JA A 70 JA maar dat ik AAGMAN 70 JAAR wij dat ik nog ANvoorlezen, AGMAN 70 GMzou R PAAGMAN AAkeer Péén JAAR PAband ARhele AR P JA 70 N 70 A GMAN 70 JAA JAAVan N 70 JAtien M A G M A Kooten heeft een bijzondere met de er dan de dag zou zijn, van ’s N ochtends G A 70 JA A P G R PAA MA AR PA R A JA 70 N JA 70 A N 70 M AR PAAGMAN AN A G N JA M A A G A M 70 A G A N RP winkel en de straat. Geboren in de Haagse Vreestot ’s avonds zes, om af en toe een kwartiertje rust A P A A R M P A G R A AGM JAA JAAR PA MAN 70 JA ‘promoveerde ANin70 GM N 70 JAAR PA ons gezin 1954 naar het geschiedde.’ Aan het eind GMANZo70 MAdie AR PAA Gvan AteAnemen. 0 JAAR PAAG AGwijkstraat P A JA A R P 70 A R N JA A A R PAA M 70 JA A N JA 70 MA PA Statenkwartier’,JA AN Paagman zijn gastR‘een N 70 M A A G A memoreert deGschrijver/satiricus marathon gaf Fabian schitM P A G A R A P A A R P A MAN 70 JAAR 70 JA A AN 70 terende cassette 70 JAA MVan AGMAN ‘Wij kwamen AN 70uitJA R PAdesgevraagd. AGM PAAinGde jazz-vinyl zijn fantastische ARwonen JAte AR PAAGMAN N 70 J JAAR PAmet 70 N JA 70 A GMAN 70 JAA JAA N 70 M A G N M A A G A M A P G A R P was MA Loostraat nummer 17 enAvanaf eerste platenwinkel’ PAA hem ‘beseffend dat AR dag JAAenRbracht N 70deJA 70 mee AN Mhet 70 JAAR PAAG AAGMA AAGM R PAAGMAN 70 AN mijn AN ronduit AAG R Pronduit M P A G R A A JA moeder verliefd op ‘De Fred’, vooral dit einde van een warme traditie was, A P JA 70 R P 70 A R N JA M GMA Wanneer mijn R PA N 70 JAA MAHaag AGMAenNin70 AR PAerAspeelde. 0 JAAR PAAG AGwanneer AGDen draaiorgel de stromende regen naar A 70 JA R PA JAA bedroefd A MAN het 70 JA N 70 A A N M P A G R N 70 JAAR PA M A A A G A M P A JA G A R A P A A R P JA A vader ’s avonds de hond uitliet kon hij de verleiding Centraal’. R MAN 70 70 JA A MA N 70 JAA MAN 70 AN 70 JA AGhet AR PAAGeen AR PAaan JASnackcar broodje bal, bij FredeJAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN N 70 70de N 70 A N M AGMAN 70 JA JAvan A G M A G A A P A R A tegenover hem: netAR PAAGMA P R PA 70 A HendrikpleinAniet eenAman plaats 70 JA MAN 70 JAAR AN nam Mtrein Gde N 70 JA Awoonde AR PAAGMAN ANrik70 AAIn R P AGweerstaan’. P A A R A JA PAAGM JA R 70 A N bij Paagman geweest. Van Kooten: ‘Hij JA M A G M 70 JAAR PAAGM A G A N A 70 P A A R N M P A A G R M A A G A P A JA 70 JA A R P 70 A R N daarom dat optreden JAA in A Paagman hem weliswaar inALeiden, maar bestond geen enkeleMAN 70 JAAR PA GMisAmede N 70 JA 70daar R PAAHet G MA N PAAGM AR JAer AR PA R PbijAAG 70 JA A GMAN 70 JAA R Plief N JA 70 A was. ‘Altijd doken vanuit de lange, slingerenboekenen platenwinkel meer die ook maar N M 70 A G N 70 JA M A A G A M A G A A P A A R P JA A R JAeen twintigtal mensen AR PAAGMAN N 70 JAinAde schaduw kon staan. JA 70 AN 70wel N 70 M AGMAN 70 deArij boekenliefhebbers Paagman Daarom maakte A G N M A A G A M A P G A R A RP PA G MA AR “een JAAof 70 JA AN 70 N 70 op “dieJA mijn vader gekend hadden” van wie eens perJA maand daggie” van. En70 konJA ik AR PAA MA AGM AGhier PAnog AN AR PAAGMAN AN R M PAhij A G R A A A P JA 70 R PAAGM 70 A R N JA M A A Mbij mij op het 70 JA Ntoepasselijks AG 70 A of dochter nog inAde klas misschien iets schrijven P inAdit exemN M P A G R M A A G A P A JA 70 JAAR PAAG AAdeGzoon R 70 A N JA plaar van mijn G MALyceum 70een N 70 JAARdat hij eenPuurtje MAN wij R P Dalton N 70 JAAR PA hadJA gezeten. Dan maakten boek MAHartstochtjes, AG A A M P A G A R A P A A R A R 70 JA A GMAN 70 JAA R Ppraatje, JA kon ik in ANintussen keek ik benauwd 70 Hier 70 JA GM maar naar deAN 70 geleden JA bij Paagman GMANhad? A AAGM AR PAAgekocht AR PAAGMAN N 70 70 JAAR PAA N JA 70 A N 70 M A G AAGMAN 70 JA 70 JA N M A A G A M A P G A R ronduit beangstigend lange rij mensen die maar alle rust nu eens goed de tijd voor nemen. Heerlijk.’ A P A AR N PAAGMA JAAR PA N 70 JAeind AGMA RP AAR PAAGMA MAniet MAN 70 JAAR AR PAAGM PAAGMAN 70 A kleiner leek teAworden en aan het N waarG R A A JA A P JA 70 R N 70 A JA A AG van ik altijd een paar GM zag staan die R PAAGMAN 70 AN 70 JA R PAA mannen N 70 JAAR PA MAN 70 JAAplukjes 70 JAA JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR P G N A 70 A A N M P A G R M A A G A P A JA A R A om als laatsten triom-AN 70 JAAR P iedereenM voorN lieten gaan, 70 JA AGMAN 70 JAAR PAA 70 J PAAGeenAplastic ARfantelijk R PAAGM van AN 70 JAAR PAAGMAN 70 JA A tasNmet alle langspeelplaten 70 JA N AR PAAGMAN N 7 70 A JA M A G 70 M A G N M PA A A G A M A P G A R A P A A JA en Bie op het podiumpje ARmet het keren, N 70 Koot PAAGM JAAR PA GMANom70teJA R PAA AAR PAAGMA MA MAN 70 JAAR AR PAAGM PAAGMAN 70 Ageinigs G R A A JA A P JA 70 R verzoek “iets op de hoes te viltstiften”.’ N 70 A N JA A G A MAN 70 PAAGM AN 70 JA N 70 JAAR PA MAN 70 JAAR 70 JAAR PAAG AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR G N A A A M P G R A A A P JA R 70 JAA JAAR P AR PAA AGMAN 70 70 AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA JA 70 N AR PAAGMAN N A JA M G 70 M A A G N M PA A A G A M A P G A R A P A A PA PAAGM JAARPresent 70 JAAR AN 70 JA van Paagman MAN 7039JAAR AR PAAG JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 G A A P R A JA JA GM AA N 70 AN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 JAAR PAA AGMAN 70 JAAR PAAGMA MAN 70 JAAR PAAGMAN 70 N 70 JAAR A A G A M P A JA G A R A P 70 70 JAA JAAR AR PA AAGMAN AN 70 AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA JA 70 N A JAAR PAAGM M G 70 M A A G N M PA A A G A M A P G A R A P A A JAAR 70 JA A AR P

DE MEEST GEVRAAGDE GAST

“Intussen keek ik naar de ronduit beangstigend lange rij mensen”

AN 70 G MA N AAGM N 70 JA AN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 JAAR PAA AAGMAN 70 JAAR PAAGM AGMAN 70 JAAR PAAGMA N 70 JAAR P A R PA AR PAAGMA JA AAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAGMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR 70 N A M G A GMAN 70 A N 70 AN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 JAAR PAA AAGM M G AAR PAAGMA MAN 70 JAAR PAAGMAN A A P R A N 70 JA AG JAAR P 70 JAA N 70 JAAR PA AGMAN 70 JAAR PAAGMA MAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 RP G A M P A GMAN 70 JAA AAG A P A R P A R A JA JA MAN 70 JAAR AR PAAGMAN 70 JAAR PA 70 N 70 A R PAAGMA PAAGMAN AGMAN 70 JA A P R A JA AAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAGMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR 70 G MA N 7 AAGMAN N 70 AN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 JAAR PAA AAGM M G AAR PAAGMA MAN 70 JAAR PAAGMAN A A P R A N 70 JA AG JAAR P 70 JAA N 70 JAAR PA AGMAN 70 JAAR PAAGMA MAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 AR G A M P A A AGM N 70 JA A PAAG A R P A R A JA JA MAN 70 JAAR AR PAAGMAN 70 JAAR PA 70 N 70 A PAAGM AN 70 JA AAGMAN JA MAN 70 JAAR AN 70 JAAR P AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN G M A PAAGMAN 70 G A A P A R P A R A JA PAA 70 JA AR P AN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA JAAR PAAGMAN 70 JAAR AR PAAG A JA 70 A A N M P 70 JAAR PAAG AR PAAGMA AN 70 JAAR R PAAGMAN AN 70 JAAR 70 JA A N JA 70 A N M 70 A G N M A A G A M P A G A R M GMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR P AR PAAGMAN 70 JAAR PAA PAAGMAN 70 JAAR PAAG MAN 70 JA G R A A JA 70 A N P JA 70 A R PAAGM AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 GMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN A JA A P 70 R N A A JA M G M 70 MAN 70 AGMAN AR PAAG JAAR PAA AGMAN 70 JA AR PAAGMAN 70 JAAR PA PAAGMAN 70 JAAR PAAG AAGMAN 70 JAAR PAAG A P R A JA 70 AR AN RP GEERT AN 70 JA AAGMWILDERS AAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAGMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAA R PHet RP A JA 70 meest beladen optreden aller tijden; N A GMAN 70 JAA JA N 70 M A G N PAAGM AN 70 JA AR PAA op 28 aprilA2005 AAGMA de presentatie M N 70vanJAAR AN 70 JAAR P AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN G M A G A R PAAGMAN 70 AN A P A R P A R A JA P A JA 70 Wilders zijn boek Kies M AN 70 GMvrijheid MAN 70 JAAR AR PAAGMAN 70 JAAR PA PAAvoor G R A A A 0 JAAR PAAG AGeert P JA R 70 A N JA A JA‘Oma’ Paagman - deGMAN 70 JAAR PAA GMlandelijk nieuws. HetRwas ANna70 zinsleden mee. jaren PA werd GM MAN 70 PAinAde AG A A P A R PAwinJA A MAN 70 JAAR 70 JA AR de N A 70 A 70 JA Nrecht 92-jarige woont boven de moorden van MA N AGM op Pim FortuynJAenATheo A G A M P A G A R A P A A R AGMAN 70 JA P JA A R P 70 A R A JA 70 N JA 70 A N 70 M AGMAN A G N kel - herinnert zich Gogh. zwaar MAhoe haar man 70 J PAA werd ook toen al70 AR Wilders AAG JA AR PAAGM JAbeveiJAAR Pin AR PAAGMAN A JA MAN Scheltema MAN 70 70 AGboekhandel G A N R PAAGMAN 70 Aligd. (overleden 1982) folders in de DeJA Amsterdamse A P A A R M P A G R A A G A P A JA 70 A M R M N om veiligheidsredenen AN 70 70 JAAdrukte AGdeMvoorgenoMA N PAvan huiskamer op deAstencilmaAN 70 JAAR P R PA G R M A A G A 0 JAAR PAAG had P A JA R P 70 A R N JA A A N 70 PAAGM AGMAN 70 GMAHun zesJA kinderen brachten zeGMAN 70 JAA presentatie 70 afgezien. PAradiozender JAAREen MAN 70 JAAR men JAAR PAAchine. AR PAA N JA 70 A N M 70 A G N M A A G A M P A AN 70 JA G A R A deed mevrouw Paagman A belde boekhandels A afN met vraag ARofPzij het R PAZelf 70deJA JAAR PAAGM AN 70 70 JAArond. N 70 M AGMAN 70 JA wel A G N M A A G A M A P G A R A P A A R de was van de bedrijfskleding. zouden aandurven. Fabian Paagman: P 70 JA JAAR AN 70 JAA JAAR PAAGM GMA Mal MAN 70 70 AG G A N A P A AR PAAGMAN A A R M P A G R A A JA Een van hun zoons, Gerard jr., begon ‘Overmoedig zei ik van wel, was het geheel A P JA 70 AA M N AN 70 70 JAAR GMbelde MAinN1977 PAAdag AN 70 JAAR P R PA G R M A A G A P A JA 70 JAAR PAAG Aniet A R pal naast de boekwinkel een aan de orde. De volgende P 70 A R N JA A A MAN 70 70 JAA AN 70inJA R P AGM uitgever,70 GMnering PAAG JAAikRwoord eigen kantoorartikelen, en wilde houden.’ MAN 70 JAAR PAA AR PAopAGMAN AN 70 JA GMAN 70 JAA RWilders’ N JA A M 70 G N A A G A M P A G A A die nog altijd verkrijgP A PAwaar AR JAde deRplek gevolg: scherpschutters daken JAAR PAAGM AN 70 70 AN 70 JAA AAGMAN 70 JA 70Het N M AGMAN 70 op A G A M A P G A R A P A A R P JA A R potlodenwinkel’, zoals zijn.A‘De het Paagman-pand, bommenchecks N 70 JA 70 JA JAAR PAAGM GM MANbaar 70 AGMA G A N A P A AR PAAGMAN rondom A R M P A G R A A JA A P JA 70 AA ARuitdrukte, was toen AN beveiligers, toegangspoortjes N 70 zijn enAfouil70 JAhet AGMdoor N vader MA PAAGM AN 70 JAAR P R P G R M A A G A P A JA A R N 70 JAAR PA P 70 A R N JA A A JA en stond los van GMAN 70 JAA nogGeen drie gepantserde AAGMaan de deur. En N 70filiaal R Pleringen MAapart PAAGMAN 70 A JAAR 70 JAAR PAdeAboekwinkel. GMAN 70 JAA snelle N 70 A auto’s bij elke uitgang van de winkel, N J M A G N 70 JAAR PA M A A G A M P A G A R A P A A R P JA A R PAAGMAN 70 70 JA A R N A JA 70 N JA 70 A N 70 M zodat A deRgast desgewenst elke richting uit A G AAGMA N M A A PA MA N 7 PAAGM JA AR PAAG N 70 N 70 JA 70isJAdieAR‘potlodenwinkel’ MAverliep waarin zou kunnenJA vluchten. De avond zonder MANHet 70 JAAR PAAG AAGM AG G A N A P A A R AAR PAAGMA M M P A G R A A A P JA 70 R AN JAA zoon Fabian kwam MAN 70 70 Gerards JAAR P AG incidenten. ANook N 70 JAAR PA PAAGMAN 70 70 JAAR PAAG GMAN 70 JAAR PAAGMlater R N A A RP M JA G A 70 A N P A R te werken direct na diens afstudeM A A GMAN 70 JAA J AAG R PA A P A A R P JA A R 70 JA A N AGMAN 70 JA AYOUP JA 70 A N M 70 A AN 70 ren opPhet GMAN en ‘ongehinAAgymnasium JA R PAAG JAAR PAAGM GMAN 70 JA AR N 70 JAAR PAAGM AN 70 MAzijn, G N PAAGMAN 70 A A A M A P G A derd door kennis van zaken’. Toen Het kan niet altijd feest zelfs niet met een R A P A A R M P JA A G R JA N 70 JAA N 70 GMAN 70 MAzijn 70 JAAR PAA AAG G AArecensent. N A P A A R AAR PAAGMA cabaretier M P vader in 1999 het winkelbestaan in huis of een “TeleurA G R A A JA A P JA 70 R N JAAeen leven in Canada, JAAR P AGMA optreden Van AGMAN 70 AN 70voor R PinAPaagman”, verruilde Hek N 70 JAAR PA stellend AR PAAGM R PAAGMAN 70 AN 70 JAAR JA A AN 70 JA‘t A M 70 JA G N A 70 A A N M P A G R M A A PA na een AAGzijn zoon er alleen voor.AR PAAGM de lokale krant in januari JAAR2004 AR Pstond AGMAN 70 JA kopte AN 70 GM AN 70 JA M PAAvan AGMAN 70 JA AN 70 G A R A P A A R P JA A R Tijden waren veranderd: de 70 liteoptreden de bekende cabaretier. Die 70 JA A N JA 70 A JAAR PAAGM AN MA N AN 70 G N M PAAGM A A G A M A P G A R A P A A R P JA A G R A JA enJA culturele ambities van des-70 JAAR PAA M geschreven: 70 zojuist een kinderboek ANhad N 70 MAN 70De GMAraire AAenG A P AN A R P JAAR PAAGM G A R A JA AAGdeMkosten JA 70 AAG R tijds waren mooi, maar wonderlijke broertjes Pim Pietje, waarvoor N 70 JAA P MA N 70 A MA G A N A P A A R M P A AN 70 JAAR P R G R M A A JA G A P A JA 70 A R P 70 A AN R N JA (ook voor personeel) waren te hoog. de belangstelling in Paagman groot was. De A A M 70 JA AGMAN AR PAAG noteerde:70“De GMAN 70 en modernisePAopgeGMAN 70 JAA AAverzakelijking Rwas A P A A R P JA A R JA A Een sfeer N JA 70 A AAGMAN 70 JA JAverslaggever N M 70 A AAG MAN 70 AR Pmaar AAGMAN die dan 70 R Pnoodzakelijk, JAAR PAAGM GMAN 70 ring JAAwas N 70 ookJAAR PAAG dePA cabaretier er duidelijk MAhad G N A A R PAAGMAN 70 Ntogen, M A G A R A P A A R P JA A R AGMAN JAAdoor zijn achtergrond 70 JA A 70 zin in. Hij wistR de Neigen zijn MA AN 70Juist AGvan GMvolgde. Atitel N 70 JAAR PA PAA A P A A M P JAAR PAAGM minder A G R A A JA A P JA 70 R N 70 A G MA 70 JA JAAR inMde kantoorartikelenhandel, veel niet meer en raffeldeA het PAAboek AN PAAGMaf.AN R voorlezen JAvan 70deel AR PAAG R PAAGMAN 70 AN 70 JAA JA MAN 70 JAAR A ANeen M 70 JA G N A 70 A A commerciëler dan de traditionele Hierdoor verloor de toehoorderN M P A G R M A A AR PA AR PAAG 70 JAde AR PAAGM AAGMAN 70 JA JA N 70 JA AGMANhetgeen zag mogetjesAalRsnel wrevelAwekte MAFabian PAinteresse, AGMAN 70 JA boekenbranche, AN 7 G A A P A R P R 70 JA A N JA 70 A N JAAR PAAGM A 70 MA zich later geheel AR PAAGMAN 70lijkheden, zonder Gheeft N A A de culturele en van70 de JA cabaretier.” Die A R PAAGM M P G R A A A M P G R A N 70 JA MAhersteld, AN 70 JAA component AGMANoptreGMmaatschappelijke Asuccesvolle N 70 JAAR PA PAA A P uit het met nog diverse A A R M P A G R 0 JAAR PAAG A A A JA A P JA 70 R N 70 A GMinAdezelfde winkel. JAAR PAAGMAN N 70 JA 70 JAAR PA dens GMteAverliezen. JAAR PAAoog MAN 70 JAAR AR PAAGMAN AN 70 JAA AN 70 M 70 JA G N A 70 A A N M P A G R M A A G A JA PAAGM JAAR P AR PAA PAAGMAN 70 MAN 70 JAAR PAAGMAN 70 AGMAN 70 JA G A R A P A A R P JA A AAGMAN R 70 JA A N JA 70 A N MAN 70 AGMA AN 70 JAAR P AAGMA G A M A P AR PAAGM G A R A P A A R P JA A R A JA 70 70 JA MA N AR P AN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA JAAR PA 70 JAAR PAAG A40 70 N A Present van Paagman M G A A 70 P A A MAN 70 JAAR AN 70 JAAR P AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN MAN 70 JA M G A A P R A JA JAAR P AR PAA R PAAG PAAGMAN 70 R PAAGMAN 70 N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAGMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN A JA 70 N A M 70 MA AN AR PAAG 70 JAAR PAAG AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN N 70 JAAR PAAGM A P A AR PAAGMAN

OPMERKELIJKE OPTREDENS

JA AGM PAA AR PA N 70 JAAR PA 70 JAAR PAA MAN 70 JAAR AGMAN 70 JA N 70 JAAR PA PAAGMAN 70 JAAR PAAG AGMAN 70 JAAR PAAGMA GMAN 70 JAAR PAAGMAN JAAR P R PA PAAGMAN 70 JAAR PAA R 70 A GMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR N JA A M 70 G N A 70 JA A A JAAR P JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 N A R PAAGMAN 70 AN 70 JAAR PAAGMAN 70 M G A A P GM AA M 70 JAAR AN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 JAAR PAA PAA M G A A 0 JAAR PAAG MAN 70 JAAR PAAGMAN P R A JAAR N 70 JAA MAN 70 JA AG R PAAGMAN 70 70 JAAR P N 70 JAAR PA PAAGMAN 70 JAAR PAAG AGMAN 70 JAAR PAAGMA GMAN 70 JAAFEEST AR AR PA R PAA AGMAN AGMAN 70 JA AAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAGMAN 70 JAA AR PAAGMAN 70 JAAR PA PAAGMAN 70 J P R A JA 70 N 70 JAAR AN 70 JA AAGMAN R PAAGMA AN 70 JAAR P AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN MAN 70 JAAR PAAGMA M G A A P R A 70 JA AR P AAG R PAA AR PA AN 70 JAAR P GMAN 70 JAA AAGMAN 70 JA AGMAN 70 JA AR AN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 JAAR PAA AAGMAN 70 JAAR PAAGM AGMAN 70 JAAR PAJAAR JA A PAAGMAN JAAR PA 70 JAAR P R PAAGMAN 70 N 70 N 70 A A N JA M AGMAN 70 JA A G M 70 A G A N A P A A R M P JAAR 70 JAA AAGMA R PAAG AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 GMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR P AR PAAGMA A A P R A JA M 70 AN 70 JA 70 JAAR PAAG GMAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PA 70 N M A A G A M P A G A R A P A A R AR PAA JAAR P 70 JAA AN 70 JA AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA AR PAAGMAN 70 JAAR JA 70 N A M G M AA AR PAAGMA N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA JAAR PAAGMAN 70 JAAR PAAG JA 70 N 70 A N M A G M A G A A 70 P A A AR AN 70 JAAR P AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN MAN 70 JAAR PAAGM M G A A P R A N 70 JA PAAG JAAR P AR PAA JAAR P MAN 70 JAAR PAAGMAN 70 AGMAN 70 JA G A R A P A A R P JA A R PAAGMAN 70 70 JA A R N A JA 70 A N JA M 70 A N 70 M A G N JAA M A A G A M A AR P R PA PAAG R PAAGMAN 70 N 7 A JA AAGMAN 70 JA 70 JAAR PAAGMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR 70 N A M A M AG N 70 G MA N N 70 JAAR PA PAAGMAN 70 JAAR PAAG AGM PAAFabians AAR PAAGMA MA AGMA ARdeed Niet veelJA later jongere den. Leerlingen van A P R 70 A R N PA JA A R 70 JA A G N A MAjeugd AAG AGMAN 70 R Pmijn Nadine (‘IkAheb hele onder meer hetPA VCL AGMAN 70 JA A R N 70 JAAR PA AGzus P JA A R 70 JA A N JA 70 A N JAAR M 70 A N 70 GM moesten PA AAzou RP dat ik 70 nooit zaak destijds JAinAde AR PAAGMA R PAAGMAN A JA JA MAN 70 JAAR ARgeroepen 70 AN N 70 M A G N JAA M A A G A M A P R PA hun schoolboeken JA gaan werken’) haar intrede deAwinin JAAR PAAG R PAAGMAN 70 N 7 70 A AN 70inJA N JA M A G M 70 A PAAGMAN 70 G A N A P A A R M P A A G JAHet werd een tijd van deR winkel afhalen. AAGM R PAA AN 70kel. AN 70 JAA GMproberen. PAA GMAN 70 JAA JAAR PAAGMAN 70 JAAR P AR PAAG A ARhet JAAR PAAGM GMNadine A P JA R 70 A N begon Kicking Horse Nog ziet mevrouw JA A 70 N AA G MA AN 70 JA GMAN 70 PAA AR PAAeen ARman AN 70 JAAR P AAG Café, vanAde Paagman haar ‘s N 70 JAPaagman JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR 70 JA N MAwaarmee 70 A N M A G M P G A R A P A A R P JA AA JAAdie er iets avonds eerste MAN 70 N 70 JAAR GMAN 70 was MAthuiskomen, Aboekhandels AN 70 JAAR P AAGMAN 70 JA G A M A P G A R A P A A R P JA A R A JA 70 N 70 andersAbij doen alleen boe- enigszins JAAR P MAdan PAAGMAN GMAN 70 JA AAG R Pging PAAbeschaamd. AN ARhad JAverkopen. PAAGMAN 70 JAHij 70ken R N 70 A A N JA M A G M De naam was gebadie ochtend 70 JAAR PAAGM G A G A N A 70 P A A R N M P A G R M A A JAA G A P A JA A R 70de gelijknamige koffie A snibbig gereJAte ANop JAAR P AR PAA N 70iets seerd AAGM PAAGMAN 70 AR PAAGMuitAde AAGMAN 70 JA 70 JAAR R leerP JAwaar A AN 70 JAAR P AACanadese R 70 JA A N JA 70 A N M 70 A G N streek vader Gerard ageerd toen een M A RP PAAG JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN N 70 JA GMAN 70 JAA JAAzich N 70momMAN 70 JAAR AR PA MAnaam AG had gevestigd. ling zijn G A A P R A A P R A JA 70 AAGMA MAN 70of erva- pelde. AGopleiding GMAN 70 JA R PAAGMAN AN 70 Ongehinderd De winkelbaas A PAdoor AN 70 JAAR P R PAAGMAN A R M P A G R A A JA A P JA R 70 A N M JAA IN N 70 FABIAN N 70PAAGMAN MA PAAGMAmoest vroeg ‘Bij70 deJA eerste eens naar zijnJA naam. AR cappuccino GMENANADINE AAG 0 JAAR PAAG AGring: AA R Pnog JAAhem JONGSTE VESTIGING PAAGMAN JA AR PA A AR PHUN AN Mde 70 JA N 70 A A N M P 70 A G R N(2020) M A A A G A ik fabrikant van het koffieapparaat Toen pas zag Gerard sr. wie hij voor M P A JA G NETHERLANDS AA JAAR AR PA MAN 70 AROFPTHE Nte70vragen JAMALL 70 JA MA 70 ANhad: G N M A A G A M P A G A R MAN 70 JAA A P A bellen om hoe dat moest’, zich ‘Willem van Oranje’, was G A R A P JA A A JA R PVERBRUGGEN ASVEN JAAR 70 FOTOGRAFIE: N JA 70 A GMAN 70 N 70 M A G N M A A G A M 70 J A P G A R Nadine, die in de A zegt loop derJA jaren antwoord. JAA AR Phet nu verstaanbare N 70 70 JAAR PAA GMAN 70 JAAR PAAGMAN A N M A G M A G A R PAAGMAN 70 AN uitgroeide A P A R P A R M A 70 JA van horeca-uitbater M ANtot70 JAA N 70 JAAR PA PAAGMAN 70 JAAR PAAG A AGM A A M P G R A A A 0 JAAR PAAG AGoperationeel P JA R directeur van het beTikTok als aanjager 70 A AR MA N JAAR PA AN 70 JA PA drijf. GMen AGMAN 70 JA R PAA Atussen RdePAboekenbranche PAAGMAN 70 JA A DeArolverdeling broer Al jaren klaagt R MAN 70 JAAR 70 JA A N JA 70 N M 70 A G N 70 JAA M A A AGM PAAGover ontlezing 70 AR PA ontstond alsAN AR PAomzetvanzelf: enJA dalende AR PAAGMAN N 70 70 JAzijAisR meer JA N 70 M AGMAN 70 JA JAzus A G N M A A G A M A P G A R P De concurrentie is70niet G MA R PAA 70 A de werkvloer, 70 JA be-AR ten. Ngrote MAde Gvan GMAN JAAmeer R PAAGMAN 70 JAAR PAA PAAGMA PAAhij AR PAAGMAN ANvan AAboekwinkels, R- ze P A R A JA JA 70 70 A R N leidslijnen vullen elkaar aan als met andere maar met JA M A 70 70 JA R PAAGMA AAGMAenN Amazons 70 JAAR PAAG AAcommunicerende JAAR PBol.coms AR PAAGMAN AN 70 JAAR PA MAN 70 JAAvaten. 70 JA de digitale G N 70 A N M P A G R M A A G A M P A JA G PA ziet Fabian JAAR GMAN 70 wereld. Toch N 70 MAN 70 JAAR AR PAAGvan 70 JAAR PAA AAGMAN 70 JA Ade G N M A A A M P G R A A A P JA R JA 70 JAAniet somber AAGMAN 70 JAAR P AGMAN 70 Altijd toekomst 70 PAAGMAN 70 PAAGMdeAN AR vernieuwen JA ARPaagman RP JA 70 N JAA 70 A N M AR PAAGMAN A G N 70over JA M A Aklaagt G A Er is veel geprobeerd. Er kwam een in. Integendeel. ‘Wie ontM 70 A P G A N A P A AR A R M P A G R A A JA JA moet eens op TikTok N 70lezing, JAAR PA MAN 70 JAAR PAAGM N 70 AGM 70 A een afdeling inAde kijken. A N M P A G R M A A G A P A JA 70 JAAR PAAG AApakketjesservice, A R P 70 A 70 JAin onze nieuweAvestiging GMAN Bibliotheek, R R P Openbare enP-Aook al ANVooral MANin70 JAAR AR PAAGMAN 70 JAAR PA AGM G A P A R JA A 70 JA GMAN 70 JAA R Prevolutionair JA 70 JA MAN 70 stromen de een 70 babyverschoLeidschendam A AAGMAN - A PAAGMAN 70 JAAR PAAG AR PAAGMAN N 70 JAARjongeren N JA 70 N 70 M A G AAGMAN 70 JA 70 JA N M A A G A M A P G A R ningsplek op het herentoilet. Een toe, voor boeken die op TikTok zijn A P A PA N PAAGMA AN 70 JAAR MAN 70 JAAR AAGM AGinfluencers.’ R Pkwam, AAR PAAGMA MAmuziekafdeling MAN 70 JAAR AR PAAGM PAdoor A verdween enN 70 aangeprezen G R A A JA A P JA 70 R N A JA A 70 AG herrees. PAAGM AN 70 JA Als70deJA geschiedenis vanAN Paagman N 70 JAAR PA AR PAAGM MAN 70 JAAR JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR P G N A 70 A A N M P A G R M A A G A P A JA A R A P een beetje iets leert, is het ARmet 70 JAA JAdit: AGMAN 70 N 70 JAAR PA 70 J AGMAN GMAN 70 PAverkoop PAAcreativiteit ARDe AA R Pis JA A R vanMschoolboeken was enAeigenzinnigheid deGMA 70 JA A N AR PAAGMAN N 7 JA 70 A N JA M 70 A G N 70 A G N M PA A A G A M A P G A R A P A A R JA tijd een goede Gbron AR PA JAAboekhandel van70inook over 70 jaarJAnog N 70 lange PAAGM MA N R PAA AAR PAAGMA MA MAN 70 JAAR AR PAAGM PAAGMAN 70 Atotdat G R A A JA A P JA 70 R komsten die gratis werspringlevend. N 70 A N JA A G A MAN 70 PAAGM AN 70 JA N 70 JAAR PA MAN 70 JAAR 70 JAAR PAAG AAGMAN 70 JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR G N A A A M P G R A A A P JA R 70 JAA JAAR P AR PAA AGMAN 70 70 AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA JA 70 N AR PAAGMAN N A JA M G 70 M A A G N M PA A A G A M A P G A R A P A A PA PAAGM JAARPresent 70 JAAR AN 70 JA van Paagman MAN 7041JAAR AR PAAG JAAR PAAGM GMAN 70 JAAR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 G A A P R A JA JA GM AA N 70 AN 70 JAAR P R PAAGMAN 70 JAAR PAA AGMAN 70 JAAR PAAGMA MAN 70 JAAR PAAGMAN 70 N 70 JAAR A A G A M P A JA G A R A P 70 70 JAA JAAR AR PA AAGMAN AN 70 AR PAAGMAN AN 70 JAAR PAAGMAN 70 N 70 JAAR PAAGMAN 70 JA JA 70 N A JAAR PAAGM M G 70 M A A G N M PA A A G A M A P G A R A P A A JAAR 70 JA A AR P

“De rolverdeling tussen broer en zus ontstond als vanzelf; ze vullen elkaar aan als communicerende vaten”

Deze kerstklassieker met hartverwarmende kerstgedachte is herverteld op rijm en is het perfecte voorleesboek voor de decembermaand. A Christmas

Carol - Een kerstvertelling op rijm € 12,99

Niets is zo fijn als naar een verhaal luisteren terwijl je zelf onder een dekentje met je knuffel ligt te kroelen. Happy Horse knuffelkonijn Richie € 16,99

Laat zien wie de beste TikTokker van de familie is. Trek een kaartje, pak je mobiel erbij en dans, playback en prank erop los.

De coolste challenges voor TikTok € 18,95

Hoor wie klopt daar kinderen... Een winters Sinterklaasavontuur van de dapperste ridster van ons land. De dappere ridster - Sint zit vast, Janneke Schotveld & Milja Praagman € 12,99

Jong of oud, we denken allemaal wel eens aan de toekomst. Laat je verbeelding de vrije loop en durf groots te dromen. DE ITEMS EN BOEKEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Een prachtig geïllustreerde klassieker over Rémi, de vondeling die er helemaal alleen voor komt te staan. Alleen op de wereld, Hector Malot & Charlotte Dematons t/m 31-12 van € 25,99 voor € 15,-

Als een gestoorde fee de macht krijgt over 22 telekinetische kikkervisjes, loopt de stad groot gevaar. Dog Man en zijn vrienden moeten alles op alles zetten om iedereen te redden. Dog Man ziet ze zwemmen, Dav Pilkey € 14,99

42 Present van Paagman

Als ik later groot ben

Knuffeltijd! Doe samen de knuffels na van de grote en kleine dieren in dit boek vol vertederende zwart-wit prenten. Hey baby, kijk - Baby ziet, Laura van Bouchout € 12,99

In het diepste geheim leert Tom hoe hij zijn eigen draak kan oproepen en trainen en begint aan zijn magische avontuur. Drakenstorm - De Drakenleerling, Alastair Chisholm € 10,-

SHOPPING

Toen Socrates zei: ‘Ik weet dat ik niks weet’, had hij zeker nog nooit deze kinderencyclopedie in handen gehad. De Britannica kinderencyclopedie, Christopher Lloyd t/m 31-12 van € 29,99 voor € 24,99

Een heerlijke collectie ‘kinderlogica’ die iedereen een grote glimlach zal bezorgen! Meester Mark - De

grappigste taalfoutjes uit de klas, Mark van der Werf € 14,99

Een spannend en beetje duister verhaal over twee beste vriendinnen die vijanden worden. Verdronken - Horrorland, K.R. Alexander € 14,99

Handig buigbaar én 360 graden draaibaar leeslampje dat je zo op je boek klemt.

Libri_x leeslampje Lumi Plus nachtblauw € 13,95

Dit grote, dikke kartonboek bevat drie heerlijke Kikkerverhalen over herkenbare onderwerpen voor de allerkleinsten.

Altijd al astronaut willen worden? André Kuipers beantwoordt 101 vragen van kinderen. Zo kom je alles te weten over het leven in de ruimte. Kun je gamen in

Je allereerste verhalen van Kikker, Max Velthuijs € 16,99

Mooie, grappige en ontroerende sprookjes, aangevuld met schitterende poëtische illustraties.

de ruimte?, Sander Koenen & André Kuipers € 14,99

Als knutselkoning vindt Boutje het maar wat heerlijk om bij een rommelberg te wonen. Boutje van de rommelberg, Mirjam Oldenhave & Rick de Haas € 18,99

In deze hapklare gids vind je alle informatie die je nodig hebt om een echte TikTok-ster te worden! Word een

Groot Biegel sprookjesboek, Paul Biegel & Charlotte Dematons € 22,99

echte TikTok ster, Will Eagle € 14,95

Al wandelend op straat beland je in een theater. Er is van alles te ontdekken in dit boek. Zeker als je de binnenkant uitklapt...

Rondo, Renske Gerstel € 17,50

De avonturen van Grote Panda en Kleine Draak, geïnspireerd op boeddhistische filosofie en spiritualiteit. Grote Panda

& Kleine Draak, James Norbury € 20,-

Tijdloos! Met Loco Mini maak je spelenderwijs taal- en rekenpuzzels. In het starterspakket zitten verschillende niveaus. Loco Mini Starterspakket € 27,50

Met zijn nieuwe knuffel het Kerstvarken gaat Jack naar het Land van Verlies om zijn knuffel te zoeken. Het Kerstvarken, J.K. Rowling € 24,90

Present van Paagman 43

O ODE AAN ANNIE Om in een doosje te willen doen

Ze schreef talloze verzen, liedjes, kinderboeken, toneelstukken, musicals en radio- en televisiedrama’s. En dit jaar werd ook nog ‘s een van haar beroemdste creaties Pluk van de Petteflet vijftig jaar. Reden voor een nieuw verzamelwerk met daarin haar mooiste (kinder) verzen en verhalen, en een tentoonstelling in het Haagse Kinderboekenmuseum. Logisch, want het werk van Annie M.G. Schmidt verveelt nooit. Tijd voor een kleine ode. 44 Present van Paagman

ILLUSTRATIES NOËLLE SMIT TEKST LIESBETH SMIT

EERBETOON

“ALLE VERHALEN EINDIGEN GELUKKIG. ALS JE MAAR OP TIJD STOPT”Annie M.G. Schmidt, 1911-1995 Tegendraads en eigenwijs Als kind wilde ik later Annie M.G. Schmidt worden. En dat is eigenlijk nooit veranderd. Ik verslond haar boeken en herlas ze regelmatig, met als eeuwige favorieten Otje, Pluk van de Petteflet, Wiplala en Minoes. Dankzij haar ging ik zelf gedichtjes en verhalen schrijven maar vooral: leerde ik van onze taal houden zoals alleen zij dat kon overbrengen. Of ze als mens net zo leuk was als in haar boeken doet daarom niet ter zake. Maar, zou Annejet van der Zijl in de biografie Anna (2002) over haar schrijven: ‘Annie M.G. Schmidt was in alles wat ze deed even gewoon als buitengewoon.’ En bang om daarbij tegen heilige huisjes aan te schoppen was ze niet. Zo gaf ze in een legendarisch interview met Ivo Niehe uit 1992 toe eigenlijk helemaal niet zo van kinderen te houden. ‘Ik zal ze niet schoppen als ik ze tegenkom, maar ik ben niet bepaald dol op ze.’ Die uitspraak was Annie ten voeten uit: tegendraads, eigenwijs en als geen ander in staat om haar publiek te vermaken. Wars van kleinburgerglijkheid Kort nadat ze was geboren kwam haar acht jaar oudere broer thuis met de mededeling dat hij haar had verkocht voor een kalf – het zou nooit meer echt goedkomen tussen de twee. Als buitenbeentje in het Zeeuwse Kapelle - vroegwijs, verlegen, ver-

Present van Paagman 45

EN HET KAMEELTJE ZAT AAN TAFEL MET EEN GROTE SLAB. EN HET KAMEELTJE KREEG OOK SOEP EN RIJST MET BESSENSAP uit: Het kameeltje

keerde kleren - zocht ze vervolgens haar toevlucht in de wereld van de verbeelding en sprookjes. Op haar vierde schreef ze haar eerste gedicht: Er was eens een hond / die zat op zijn kont / Er was eens een kat / die zat op zijn gat. Op dat moment kon niemand bevroeden dat ze ’s lands meest gevierde schrijfster zou worden en bovendien een bekende mediapersoonlijkheid die nooit te beroerd was om - soms gespeeld chagrijnig - haar vrije kijk op de wereld te geven. Want die vrijheid was een groot goed. In vrijwel al haar werk bekritiseerde ze vriendelijk doch scherpzinnig alles dat riekte naar kleinburgerlijkheid en dogmatische braafheid. Wie herinnert zich niet mevrouw Helderder uit Pluk van de Petteflet (1971); constant met de insectenverdelger bij de hand. Of de altijd maar klagende ‘miesmuizers’ uit de iets minder bekende musical Fluitje van een cent (1960): Annie wist zowel de mensheid als de tijdsgeest feilloos te raken en doet dat ook in deze tijd nog. ‘Slechts’ deze twee voorbeelden noemen doet haar gehele oeuvre dan ook tekort, maar wie volledig wil zijn staat voor een flinke uitdaging; Annie schreef maar liefst honderddrieënveertig boeken, negen musicals, acht toneelstukken en ruim vierhonderd gedichten, talloze liedjes, columns, hoorspelen en televisieseries. ‘Niet houden van Annie is het laatste Nederlandse taboe’, zei hoogleraar Nederlandse letterkunde Jos Joosten ooit. En het is inderdaad moeilijk voor te stellen dat in de enorme en veelzijdige taaloceaan die haar oeuvre is niets te vinden zou zijn dat een mens bevalt.

46 Present van Paagman

EERBETOON

Nieuwe bloemlezing Van Het fluitketeltje tot Floddertje, van Jip & Janneke tot Ja Zuster, Nee Zuster en van Minoes tot Misschien wel echt gebeurd. ‘Het mooie aan het werk van Annie is dat het voor kinderen te volgen is, maar dat volwassenen er ook van genieten. En dat is al decennialang zo.’ Dat zegt redacteur kinderboekenfonds Dik Zweekhorst van uitgeverij Querido, die de nieuwe bloemlezing Het mooiste van Annie M.G. Schmidt samenstelde. Het boek van zo’n 320 pagina’s is op te vatten als een ode op zichzelf, bomvol Annie’s bekendste gedichten en verhalen, een enkele musicaltekst zoals Ik zou je het liefste in een doosje willen doen en vooral: talloze, splinternieuwe illustraties waar de uitgeverij zo’n tien illustratoren voor benaderde. Eén van hen is Noëlle Smit, die in 2017 al een hernieuwde uitgave van Dikkertje Dap van illustraties voorzag. Ook voor dit nieuwe boek was het een feest om de tekeningen te bedenken, zegt ze. ‘Vooral bij Het kameeltje zag ik meteen voor me hoe dat eruit moest zien, maar bij vrijwel al haar werk gaat er meteen een luikje open in mijn hoofd. Annie had een bepaalde vinnigheid die toch nooit lelijk werd. Dat er nu een nieuwe bundel van haar werk verschijnt verdient ze, vind ik.’ Tijdloze kinderdromen Dat vinden ze bij Querido ook, want daar geven ze al jaren met liefde haar werk uit, in overleg met Annie’s zoon Flip van Duin. Zweekhorst: ‘Zo’n gedicht als Pas op voor de hitte, met die openingszin: “Denk aan juffrouw Scholten, die is vandaag gesmolten, helemaal gesmolten op de Dam”, daar gaan mijn mondhoeken steeds weer van krullen. En dan Pluk, die dit

jaar vijftig werd. In dat boek komen zoveel kinderdromen tegelijk uit: een eigen huis, pratende dieren én de wereld redden van een parkeerplaats. Dat verhaal verveelt nooit.’ Extra mooi dus dat ruim vijfentwintig jaar na haar overlijden nog steeds nieuwe generaties (en hun voorlezende ouders, opa’s en oma’s) blijven kennismaken met haar werk. Al blijft haar advies aan alle kinderen die haar ooit lazen of nog steeds lezen ook altijd overeind: ‘Doe nooit wat je moeder zegt, dan komt het allemaal terecht.’

Het mooiste van Annie M.G. Schmidt Verhalen en gedichten om voor te lezen

Querido

Met illustraties van Fiep Westendorp en vele anderen

Het mooiste van Annie M.G. Schmidt € 21,99

MEER ANNIE • In de nieuwe Haagse tentoonstelling De eigenwijze kinderen van Annie M.G. Schmidt zijn (o.a.) haar iconische liedjes te beluisteren, én is haar typemachine te zien. Vanaf 7 jaar, zie: kinderboekenmuseum.nl • In 1992 interviewde Ischa Meijer Annie, wat werd uitgeroepen tot het beste Nederlandse interview van de vorige eeuw. Het gesprek is terug te zien via YouTube (kanaal ‘doculink’).

Present van Paagman 47

Leren met aandacht

Blije kinderen aan de keukentafel en vol zelfvertrouwen in de klas; dat is ons uitgangspunt bij alles wat we doen. Leerlingen helpen op het moment dat ze dat nodig hebben. We doen dit op meerdere locaties in Den Haag en omgeving: Benoordenhout, Scheveningen, op het Maerlant-Lyceum en het VCL, Delft en Wassenaar.

Meer weten: afterscool.nl

MEMBERSHIP WITH BENEFITS Caesar Fitness + Spa Resort biedt maximaal comfort. Je vindt hier alles onder één dak. Met maar liefst 5.000 vierkante meter aan wellness, health en fitness is alles mogelijk. Kom onbeperkt fitnessen, volg een uitdagende groepsles of ga aan de slag met één van onze gespecialiseerde personal trainers. Er zijn er vele mogelijkheden om te werken aan jouw fitheid en gezondheid. Of je nu een beginnende of gevorderde sporter bent, jong of oud, bij Caesar Fitness + Spa Resort vind je alles voor een goede training.

SAFE & HEALTHY Dankzij onze hightech luchtbehandelingsinstallatie, die voor frisse en zuivere buitenlucht zorgt, kan je bij Caesar Fitness + Spa Resort inspannen en ontspannen in een goed geventileerde, gezonde en veilige omgeving.

DAY ONE OR ONE DAY YOU DECIDE Word lid! Of kom een dag genieten van ons luxe spa resort met prachtig zwembad, sauna’s, hamam, zonnebanken, ontspannende massages en heerlijke beautybehandelingen.

MAURITSKADE 10 | DEN HAAG | T 070 820 99 10 | WWW.CAESAR-DENHAAG.NL

WONDERPRACHTIGE DIERENGEDICHTEN Verwonder je het hele jaar door met de rijkgeïllustreerde dierengedichten van Nederlandse en Vlaamse dichters in Een wonderprachtig dier. Het zijn er 366, dus zelfs in een schrikkeljaar heb je elke dag wat te bewonderen. Zoals deze bijzondere ijsbeer, die je in december tegenkomt.

IK WIL OOK VAKANTIE, ZEI DE IJSBEER Een ijsbeer zei: ‘Ik gaap en geeuw van alle dagen ijs en sneeuw. Ik raak zelfs lelijk van de wijs van alle dagen sneeuw en ijs. ’k Wil best eens naar het Zuiden, want het schijnt dat daar de zon zo brandt. Zodat je in die warme streek fijn bruin wordt – ìk zie veel te bleek. Dus lees je eenmaal in de krant: IJsbeer Gezien Op Zuidelijk Strand, denk dan niet: Raar, hoor, voor zo’n beer. Wees blij dat ik me amuseer!’ HANS ANDREUS

ILLUSTRATIE BRITTA TECKENTRUP TEKST HANS ANDREUS

DIEREN

Een wonderprachtig dier € 39,99

Present van Paagman 51

avontuur

KLEURRIJKE MUZIEK Deze knappe lamp heeft negen verschillende lichtkleur-opties, én kan muziek afspelen! Er zit namelijk een bluetooth-speaker in, die draadloos verbinding maakt met je telefoon. Hij is op te laden via usb-c en gaat daarna tot 24 uur mee. De lamp zelf is ook nog eens verkrijgbaar in meerdere kleuren, dus er is voor elke kamer een match!

Of je nou met het gezin op vakantie gaat of met je favoriete getekende vriendjes op een denkbeeldige reis, deze cadeaus prikkelen ieders fantasie.

Lexon Mina L led-lamp met Audio donkerblauw € 99,-

DE ITEMS EN BOEKEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

W Wakker worden!

Staat de wekker aan of uit? Dat is eenvoudig af te lezen aan de bovenzijde van de Lexon Flip Premium wekker. Ligt de on-zijde boven? Dan hoef je de wekker alleen maar om te draaien om ‘m uit te zetten! Dit gouden exemplaar is natuurlijk perfect voor de feestdagen, maar hij is er in nog veel meer kleuren. Gemakkelijk op te laden met een usb-ckabel, waarna de accu wel drie maanden meegaat. ‘M’n wekker deed het niet’, is dus geen excuus meer. Lexon Flip Premium wekker goud € 55,-

52 Present van Paagman

Asterix’ 39e avontuur Samen met de beroemde Gallische druïde zijn Asterix, Obelix en Idéfix klaar voor een lange reis vol raadsels, in het spoor van een wonderbaarlijk en angstwekkend wezen. Maar wat is dit vreemde creatuur met indrukwekkende tanden en de kromme snavel van een roofvogel? Een griffioen! De zoektocht van onze favoriete Galliërs wordt ongetwijfeld een meeslepend avontuur bezaaid met valstrikken. Asterix 39 - Asterix en de griffioen, Didier Conrad € 6,95

DAT IS NOU FAMILIE

Wim Daniëls schrijft over het verschijnsel ‘familie’ in de traditionele en minder traditionele zin van het woord. Over het kerngezin en over patchworkfamilies, over de mater en pater familias, over schoonmoeders en ideale schoonzonen. Maar ook over de regelneef, de roddeltante, de suikeroom en de lok-oma, over grote, heilige, koninklijke en uitgestorven

families. Familie, Wim Daniëls € 22,50

CADEAUTIPS

Gehaakt Met deze handgemaakte nijntje en haar verschillende kleertjes worden kinderen spelenderwijs uitgedaagd de wereld te verkennen. Doordat ze zich in de verschillende rollen inleven wordt hun ontwikkeling gestimuleerd. Elk handgemaakte nijntje is uniek en wordt gehaakt van honderd procent katoen. Met haar blauw jas en rode muts is nijntje helemaal klaar voor de winter! nijntje handmade en haar

DE BIJBEL TOEN EN NU De Bijbel is veruit het belangrijkste boek in de westerse cultuurgeschiedenis. Er is vele jaren aan de NBV21, de nieuwe Bijbel, gewerkt. Deze vertaling voldoet dan ook aan alle nieuwe inzichten: het is de Bijbel van de eenentwintigste eeuw. Onlangs is ook de kunsthistorische uitgave van de Bijbel verschenen, voor iedereen die houdt van de manier waarop de grote schilders uit ons verleden de Bijbelse verhalen hebben verbeeld. De Bijbel en

Bijbel (kunsthistorische uitgave) € 45,- en € 89,90

blauwe jas en rode muts, Just Dutch € 32,90

A...B...C... Alfabet van Charlotte Dematons kwam pas vorig jaar uit en is nu al een ware klassieker. Alle letters van het alfabet en hun oneindige mogelijkheden vind je in dit prachtige boek vol verrassende vondsten, waarin iedere pagina een weergaloos zoeken ontdekfeest is. Nu is er ook het Alfabet-doeboek dat boordevol doolhoven, puzzels en zoek-de-verschillen staat. Voor urenlang letterplezier! Alfabet en Alfabet-doeboek, Charlotte Dematons € 24,90 en € 14,95

Alle kinderboekvriendjes verzamelen! Dit onwijs dikke voorleesboek voor peuters heeft naast voorleesverhalen en versjes ook allerlei zoeken kijkplaten waarop eindeloos veel te ontdekken valt. Het boek staat vol met alle kinderboekvriendjes die je maar kunt bedenken. Van nijntje, Jip en Janneke en Kikker tot Kleine Beer, Superguppie en Vos en Haas! Alleen al voor de prachtige, feestelijke cover gemaakt door Charlotte Dematons zou je hem op het verlanglijstje van je kleine - of stiekem van jezelf - zetten... Een bijzonder cadeau voor uren voorleesplezier. hoi-hoi wat fijn, het dikke voorleesboek voor peuters, Dick Bruna e.a. € 19,95

Present van Paagman 53

DROMEN DURVEN BABS GONS

DOEN Levensinspiratie van onze heldinnen

Schrijver, theatermaker en spokenword-performer Babs Gons brengt met Het begint met een droom een ode aan heldinnen die onze wereld kleur geven. Op een toegankelijke manier vertelt ze over het leven van deze doortastende vrouwen, bijgestaan door schilderachtige illustraties van Femme ter Haar. ‘Want het is zo belangrijk dat jonge kinderen de verhalen kennen van Nederlandse heldhaftige vrouwen’. Maar wie is deze alleskunner zelf ? We vragen het haar aan de hand van quotes van de heldinnen die een plek hebben gekregen in het boek.

FOTOGRAFIE ANGELA TELLIER ILLUSTRATIE FEMME TER HAAR TEKST TESS VAN DER ZWET

HELDINNEN

BABS GONS

“JE KAN OVERAL ZIJN, JE KAN IEDEREEN ZIJN” Babs: ‘Ik ben nu schrijver, performer en spokenword-artiest. Maar ik hou enorm van dingen maken met mijn handen, zonder dat mijn hoofd daarbij in de weg zit. Ik zou nog wel eens al mijn energie in een tuin willen stoppen, waardoor deze groeit en niet ik. Niet te veeleisend te zijn. Ik moet zoveel van mezelf, omdat ik weet dat ik daartoe in staat ben. Ik hoop op een rustigere noot te eindigen, met een boekwinkeltje bijvoorbeeld, waar ik dan elke dag naartoe slof. Tegenwoordig wordt er van je verwacht dat je je volledige potentie gebruikt. Waarom? Dat moet je toch helemaal zelf weten? Wat als we nu eens een flink stuk onder onze potentie gaan zitten? En daar heel gelukkig en gezond van worden. Heerlijk lijkt me dat.’

Present van Paagman 55

LUCIA RIJKER

“JE MOET EERST VECHTEN MET JE EIGEN ANGSTEN, VOOR JE HET GEVECHT MET EEN ANDER AAN KUNT GAAN” RAHMA EL MOUDEN

“ALS JE IETS ECHT WILT, KAN ER HEEL VEEL”

56 Present van Paagman

Babs: ‘Als kind wilde ik ook al schrijven, maar dat ik ook daadwerkelijk schrijver kon worden, kwam niet in me op. Ik wilde talen leren en stuitte dan op twee beroepen: reisleider of vertaler. Van beide heb ik een brochure opgevraagd, maar uiteindelijk ben ik als au pair in Barcelona gaan werken. Daarna ben ik iets heel anders gaan studeren. Het duurde lang voordat ik erachter kwam wat ik met mijn schrijven allemaal kon. Er zijn nu zoveel mogelijkheden. Destijds was er niets, enkel een vooropleiding van de Theateracademie. Als ik jonge mensen nu hoor klagen over mogelijkheden denk ik: hou toch op, er kan zoveel! Als destijds alle opleidingen, cursussen en workshops hadden bestaan die er nu allemaal zijn, was ik misschien niet zo’n laatbloeier geweest. Tegelijkertijd denk ik: ik zou er misschien helemaal niet klaar voor zijn geweest. Ik vind mijn carrière soms best heftig, maar ik kan het makkelijker dragen en alles relativeren. Ik mag op het podium staan – dat is best rock ’n roll voor een schrijver – maar als ik in Carré voor de prinses heb mogen optreden, moet ik daarna nog wel snel even langs Albert Heijn om appelstroop te kopen. De volgende ochtend moet ik immers gewoon weer boterhammen voor mijn zoon smeren.’

Babs: ‘Vroeger was ik nergens bang voor, dacht ik nergens bij na. Sinds de geboorte van mijn zoon ken ik opeens allerlei angsten. Ik realiseerde me plotseling hoeveel er met hem kan gebeuren, werd me bewust van het gevaar in kleine dingen. De wereld is ook wel beangstigend geworden. Er is meer informatie, dus je hoort ook meer. Ook wordt op hele grote schaal gepest, er is zoveel victim blaming. De jeugd heeft daar nu veel mee te maken. In mijn jeugd leken we niet zo kwetsbaar. Er was geen Instagram of Snapchat waarop je gepest kon worden, er werden geen filmpjes van je gemaakt en verspreid. Als je een vraag had, schreef je een brief aan Villa Achterwerk. Nu is alles zo openbaar en zichtbaar. Alsof je voordeur altijd openstaat en iedereen binnen kan lopen. Alles kan je overkomen, terwijl de rest van de wereld toekijkt. Dat jaagt me angst aan. Maar vooral voor de generatie van mijn zoon. Niet voor mezelf.’

HELDINNEN WILHELMINA DRUCKER Babs: ‘Onrecht? Daar lig ik wakker van, loop ik dagen mee rond. Ik wil het altijd aankaarten om het onder de aandacht te brengen. Het liefst schrijf ik er meteen een tekst over. Letterlijk én figuurlijk ben ik een vechter. Ik heb op boksen en capoeira gezeten en op de lagere school wel eens een klap uitgedeeld. Ik ben een leeuwin, wil altijd opkomen voor de mensen om me heen. Ik vecht voor wie ik ben, wat ik doe. Tegelijkertijd denk ik ook wel eens: wat voor wapen is een pen nou eenmaal? Ik vind ook dat ik veel meer zou moeten vechten, meer van betekenis zou moeten zijn. Maar goed, ik vecht, verzet me maar op de manier die me het beste past. Vechten kun je immers op zoveel manieren doen.’

“IK ZAG ONRECHT. DAN STRIJD JE”

BIBIAN MENTEL

“ALS JE IETS DURFT TE PROBEREN, KOM JE ALTIJD VERDER DAN WAAR JE WAS”

NIKKIE DE JAGER

“IK BEN MEZELF (…). DAAR VERANDERT NOOIT IETS AAN” Babs: ‘Ik ben iemand die met de stroom van het leven mee gaat. Ik vertrouw heel erg op het universum. Ik zet dingen niet naar mijn hand, maar zie een pad en besluit dat te volgen. En ik ben ambitieus, een harde werker. Hoewel ik een absolute chaoot ben in het dagelijks leven, neem ik mijn werk heel serieus. Ik denk nooit dat iets niet opgelost of bereikt kan worden. Daarvoor moet ik wel dingen opgeven en heel hard werken, wat ook weer betekent dat je sociaal leven soms helemaal plat ligt.’

Babs: ‘Iets nieuws proberen blijft spannend, maar je kunt er het best gewoon mee beginnen. Soms denk ik later ‘dat had beter gekund’, maar niet alles hoeft meteen een meesterwerk te zijn. Ik heb nog nooit een kinderboek geschreven en het schrijven van Het begint met een droom was dan ook best spannend. Dus ik begon gewoon. Durven is zó belangrijk. Niemand zegt op zijn sterfbed: had ik maar minder gedurfd. Men zegt: had ik maar meer gedroomd, vaker mijn hart gevolgd, was ik maar niet zo bang geweest. Ook al lacht iedereen je uit, ook al zit iedereen je dwars of zegt een minister dat men net zo goed een dvd’tje op kan zetten, in plaats van naar het theater of museum gaan: doe en maak wat jij wilt. Wees gelukkig met jezelf.’

Het begint met een droom, Babs Gons € 16,99

(verwacht op 19 januari)

Present van Paagman 57

DIKKE

KNUFFEL

Ook al is niet alles even zacht en fluffy, deze items zijn zo leuk dat ze vanzelf knuffelbaar worden.

1 11

3 8

4 7

58 Present van Paagman

FOTOGRAFIE MARIEKE VAN PAGÉE STYLING SIGRIET KINGMA

INSPIRATIE

12 DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

1. Ovenwant Santa, Rice € 13,90 2. Thermosfles koper 236ml, DesignWorks Ink € 20,- 3. Notitieboekje luxe

16 15 14

softcover - Cinnamon and Ginger Dogs, Roger la Borde € 16,95 4. DIY muziekdoosje Christmas Town, Robotime € 29,95 5. Kerst-sneeuwbol € 5,95 6. Geurkaars in blikje - Last Minute, Home Fashion € 9,95 7. Hartvormige siliconen lepel, Rice € 9,90 8. Ovenwant voor kinderen - All over x-mas, Rice € 9,90 9. Kartonnen bordjes met hertjes, Meri Meri € 7,50 per 8 10. Kerstboomhanger mevrouw rendier, Meri Meri € 15,11. Corduroy knuffel zacht oranje, nijntje € 18,95 12. Melamine bord - X-mas elf, Rice € 10,50 13. Dagboek met slot Moondoodle, Roger la Borde € 17,95 14. ToDo-notitieblok magnetisch Cinnamon and Ginger Cats, Roger la Borde € 8,95 15. Melamine beker - X-mas angel, Rice € 6,50 16. Melamine beker - X-mas elf, Rice € 6,50 17. Melamine beker All over x-mas, Rice € 6,50 18. Melamine gebaksvorkjes - Follow the call of the disco ball , Rice € 9,90 per 6 19. Potloden Mother Knows Best, DesignWorks Ink € 12,- per 6 20. Hop Hop Hop Giftbox, Tea Netherlands The Cabinet of CuriosiTEAs € 9,95 21. SinTEAklaas Giftbox, Tea Netherlands The Cabinet of CuriosiTEAs € 9,95

Present van Paagman 59

J.K.ROWLING

Het Kerstvarken MAGISCH CADEAU

€24,90

Een jongen en zijn knuffel op hun spannende zoektocht

Met illustraties van Jim Field

Nieuw kinderboek van

de schrijfster van Harry Potter Ve r t a l i n g Wi e b e B u d d i n g h’ W W W. D E H A R M O N I E . N L

ILLUSTRATIE CLAUDIE DE CLEEN

LIFESTYLE MAAIKE OUBOTER MAAKTE EEN ALBUM ÉN EEN BOEK 62 OVER HAAR JEUGD 71 COLUMN CYNTHIA SCHULTZ 72 CADEAUTIPS VOOR THUIS 74 AUTEUR EN MUZIKANT WILLY VLAUTIN: ‘IK KAN VERDWALEN IN DUISTERNIS’

Present van Paagman 61

“Mijn muziek bewaart gevoelens; mijn woorden conserveren de herinneringen” MAAIKE OUBOTER

62 Present van Paagman

FOTOGRAFIE LISETTE VAN MAANEN TEKST TESS VAN DER ZWET

INTERVIEW

Een monument voor de LIEFDE Singer-songwriter Maaike Ouboter (1992) bracht de afgelopen jaren prachtige nummers uit, maar nooit meer kwam ze zo dicht bij haar jeugdherinneringen en het verdriet rondom het verlies van haar ouders als bij haar doorbraaknummer Dat ik je mis. Tot nu. Present van Paagman 63

et Harnas van glas presenteert Maaike Ouboter niet alleen een nieuw album met nieuwe liedjes, maar debuteert ze ook met een boek waarin ze jeugdherinneringen beschrijft, verhalen vertelt, eerdere schrijfsels weer uit het stof haalt en hiermee context geeft aan de liedjes waarmee ze zoveel luisteraars aanspreekt. ‘Na het uitkomen van Dat ik je mis en het enorme, maar vooral onverwachte succes ervan, was het liedje een soort gemeengoed geworden. Ik heb me daarvoor min of meer afgesloten, want ik wilde niet het meisje worden “van al die verdrietige liedjes en die overleden ouders.” In de jaren na dat succes namen mijn liedjes dus andere vormen aan. Voordat corona vorig jaar zijn intrede deed, realiseerde ik me dat ik vastzat. Het onderwerp moest weer worden aangesneden voordat ik verder kon. De knop moest om. Het was voor het eerst sinds lange tijd dat ik weer durfde te schrijven over dat verdriet.’ Hoe voelde het om die onderwerpen weer toe te laten? ‘Het was zo’n bevrijding. Het voelde alsof ik mijn eigen coming-of-ageverhaal compleet had. De liedjes waren ook zo goed gelukt, ik was er echt heel trots op. Maar op de plek waar al die liedjes vandaan kwamen zaten nog veel meer verhalen verborgen. Ik stopte

64 Present van Paagman

niet met schrijven. En zo ontstond het idee voor een boek, dat nog meer reliëf kon geven aan de liedjes.’ Was het een andere ervaring om je herinneringen niet alleen in liedjes, maar ook in verhaalvorm vast te leggen? ‘Zeker, het zijn eigenlijk twee compleet verschillende processen. Ik had hiervoor nog nooit iets in boekvorm voor publicatie geschreven, mijn teksten waren nooit langer dan die van songteksten. In liedjes is dan ook nooit genoeg ruimte voor heel gedetailleerde herinneringen. Door het boek heb ik die persoonlijke beelden meer kunnen uitspinnen. Het is mooi om persoonlijke dingen te schrijven; als het uit je hart komt, heeft het de mogelijkheid een ander hart te raken. Ik vind het zelf ook fijn om gedetailleerde, persoonlijke verhalen te lezen. Het neemt je mee.’ Je beschrijft prachtige, concrete herinneringen uit je jeugd. Zoals die keer dat je op school op een vel papier moest liggen, de juf jouw omtrek tekende met een potlood en je jezelf mocht inkleuren. Bij thuiskomst zei je moeder: ‘Je bent prachtig, werkelijk prachtig.’ ‘Het zijn geen spannende, grootse verhalen, maar juist kleine voorbeeldjes die in mijn gedachten aan vroeger voorbij kwamen. Ik hoefde het niet te verzinnen, het zat al in mijn hoofd. Van veel herinneringen weet ik ook niet hoe het precies ging. Ik kan het ook niet meer bij mijn ou-

“Ik wilde niet het meisje ‘van al die verdrietige liedjes en die overleden ouders’ worden”

INTERVIEW

“Als het uit je hart komt, heeft het de mogelijkheid een ander hart te raken” Present van Paagman 65

“Hoe meer ik schrijf, hoe meer ik me realiseer hoeveel er nog te vertellen is”

ders verifiëren. Maar dat vind ik er juist ook mooi aan. Het doet er niet toe of het echt zo gebeurd is zoals ik het omschrijf: het is misschien niet helemáál waar, maar wel waarachtig. En in mijn verhalen schuilen universele thema’s. Ik hoop dat het bij anderen eigen herinneringen oproept. Dat ze, door dichtbij mij te komen, dichtbij zichzelf komen.’ Was je soms niet bang dat je te veel van jezelf, je verleden en je herinneringen aan je ouders prijsgaf? ‘Ik heb daar wel mee geworsteld. Want wanneer is iets persoonlijk en wanneer is het privé? De scheidslijn daartussen is ontzettend dun. Een lezer moet niet het gevoel hebben een voyeur te zijn. Daarom liet ik het aan anderen lezen. En hoe gedetailleerd en persoonlijk de details ook waren, zij konden zich erin herkennen, werden erdoor geraakt. Toen wist ik dat het goed zat.’

66 Present van Paagman

Had je dit album en dit boek eerder kunnen schrijven, of kwam het op het juiste moment? ‘Hier heb ik veel over nagedacht. Toen ik Dat ik je mis schreef, was ik 21 jaar. Hoewel ik toen vond dat het al een hele tijd geleden was dat ik mijn ouders had verloren, was er sindsdien eigenlijk maar heel weinig tijd verstreken. Het leven kwam me behoorlijk ingewikkeld voor en dat zal voor anderen ook gegolden hebben; in die periode ben je constant bezig met wie je bent, wat je plek is in de wereld en wat je wilt bereiken. Terugkijken naar waar je vandaan komt, is dan niet je hoogste prioriteit. Het is best gek: je bent ontzettend met jezelf bezig maar jezelf echt aankijken durf je niet. Ik ben nu eind twintig en realiseer me dat ik in een soort verlengde puberteit ben terechtgekomen. Ik ben nog steeds op zoek naar wie ik ben, maar ook naar hoe ik mij verhoud tot waar ik vandaan kom. Veel van mijn leeftijdsgenoten zijn daar ook mee bezig en gaan vaker het gesprek aan met hun ouders. We zoeken ver-

INTERVIEW

bindingen met voorouders, een rode draad in het leven - en in jezelf - die de vraag beantwoordt hoe je op dit punt bent gekomen. Zelf durfde ik nu ook terug te kijken, het verdriet en de herinneringen toe te laten, waardoor ik Harnas van glas kon schrijven.’ Heeft het maken van Harnas van glas iets in je losgemaakt? ‘Ik vond liefde heel lang iets ingewikkelds, terwijl ik het van huis uit en van mijn ouders wel altijd heb meegekregen. Ik liet het nooit dichtbij komen, moest het vertrouwen opbouwen dat het ook in mij zit. Dat vertrouwen was het belangrijkste beginpunt voor het schrijven van de verhalen en is tijdens het maken van dit boek nog meer tot bloei gekomen. En natuurlijk is het mijn ode aan mijn ouders en onze liefde. De muziek bewaart gevoelens die niet in woorden uit te drukken zijn; het boek conserveert de herinneringen.’ Durf je jezelf naast singer-songwriter nu ook schrijver te noemen? (Lacht) ‘Dat woord moet ik nog even proeven, hoor. Ik merk dat het bedachtzame dat gepaard kan gaan met schrijven, het afwegen van woorden, het spelen met leestekens om iets te vertellen, goed bij me past. Misschien is dit niet de laatste keer dat ik iets heb geschreven en in boekvorm heb uitgebracht. Tegelijkertijd moet ik nog leren om ruimte in te nemen, mezelf permitteren om ‘auteur’ te zijn. Ik heb een boek geschreven, maar het is geen roman, eerder een verhalenbundel, een papieren voorstelling. Hoewel ik er enorm trots op ben, merk ik meteen dat ik er heel bescheiden over praat, waarmee ik afbreuk doe aan wat ik geschreven en gemaakt heb. Dat wil ik niet. Nooit. Ook niet met mijn oude liedjes. Door

“Het is best gek: je bent ontzettend met jezelf bezig maar jezelf echt aankijken durf je niet” iets nieuws en anders te maken, verloochen je niet wat je eerder hebt gemaakt. Daarom verwijs ik in mijn boek ook naar eerdere liedjes.’ Je bekrachtigt daarmee eigenlijk wat je hebt gemaakt. ‘Ja, en het verbindt alles met elkaar. Het zijn thema’s die bij mij horen, waar ik - geloof ik over kan blijven schrijven en zingen. Hoe meer ik schrijf, hoe meer ik me realiseer hoeveel er nog te vertellen is. Ik was altijd een beetje bang om te veel te schrijven en daarmee alle onderwerpen aan te stippen, waardoor die op een gegeven moment uitgeput zouden raken. Door weer om te kijken naar mijn jeugd, verdriet toe te laten en vervolgens Harnas van glas te creëren, heb ik nu het gevoel dat ik op een punt ben gekomen waarop er nog enorm veel ruimte voor me ligt. Ik heb heel veel zin in alles wat er nog op mijn pad gaat komen. Dat punt is voor mij ongekend. Als een album afgerond was, wilde ik eerst even op adem komen. Nu denk ik: kom maar op!’

Harnas van glas, Maaike Ouboter (boek met CD) € 29,99

Present van Paagman 67

De eerste Allerhande van Albert Heijn verscheen in 1954. Hoe zijn onze gerechten veranderd en wat zegt dat over ons eigen leven? Van aardappel tot avocado, Klaartje Scheepers € 24,99

Fenomenaal en intiem boek over het leven van Paul McCartney door de lens van 154 songteksten uit alle fases van zijn carrière. De lyrics, Paul McCartney € 89,99

Met deze Arbo-goedgekeurde, stylish bureaustoel zit je iedere dag op een roze wolk. Bureaustoel New Every Interior Edition, Interstuhl € 425,-

Een openhartig en persoonlijk verhaal van de bekendste kapper en visagist van Nederland.

Voor jou & mij

Niet alleen leuk om cadeau te geven, maar ook heel leuk voor jezelf. Gewoon, omdat het kan! DE ITEMS EN BOEKEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Leco - Worden wie je bent, Leco van Zadelhoff € 20,99

Doosje gevuld met 100 lege kaartjes waar je zelf je mooiste, grappigste of meest romantische momenten op kunt schrijven. Een doosje vol mooie

De tijdloze energie en inzichten van Maria Magdalena geven antwoord op al je vragen.

De wijsheid van Maria Magdalena Boek en orakelkaarten, Toni Carmine Salerno € 29,95

momenten, Nicole Neven € 14,99

Is hybride werken de toekomst? Elke Geraerts geeft je de nodige handvatten om je brein voor te bereiden op de uitdagingen van dit postcoronatijdperk. De mentale reset, Elke Geraerts € 21,99 68 Present van Paagman

Een bijzondere blik in het hoofd van Michiel Romeyn, de man achter de Jiskefet-creaties Oboema, Storm en Van Binsbergen.

Michiel Romeyn - Bepaal jij dat?, Robert Langendijk € 21,99

SHOPPING

Breng orde in de chaos met deze tropische bullet-journal en bewaar al je afspraken, aantekeningen en to-do’s op één handige plek. Mijn bullet journal -

Weet je het even niet meer? Deze prachtige orakelkaarten geven je een directe hotline met het hemelse rijk. De wijsheid van de

kolibrie, Nicole Neven € 13,99

engelen - Boek en orakelkaarten, Toni Carmine Salerno € 29,95

Onder het genot van een biertje neemt Raoul van Neer je mee op reis langs 40 unieke brouwerijen. Craftbeer, Raoul van Neer € 24,95

Stijlvolle pen die zowel als rollerball en als balpen gebruikt kan worden. Retro 51

De Finsbury-organisers van Filofax zijn klassiek, onderscheidend en stijlvol, en gemaakt van prachtig zacht en soepel Rambler-leder. Filofax

Hoogte- en dieptepunten geven je een unieke kijk achter de schermen van De Dijk, een van Nederlands meest succesvolle bands. Achter De Dijk, Hugo Logtenberg € 25,-

Finsbury organiser A5, kleur slate grey € 152,-

Tornado Vintage Metalsmith Chaplin rollerball/balpen € 43,-

Poëtisch beeldverhaal voor volwassenen over moeilijke tijden, eenzaamheid, angst, maar ook hoop en vooruitzichten. Samen, Luke

Adam Hawker € 14,99

Een van de grootste wereldsterren van deze tijd doet een boekje open over uiterlijk succes, innerlijk geluk en verbinding met anderen. WILL,

Fleurig bullet-journal om al je afspraken, to-dolijstjes en aantekeningen in te bewaren. Prachtig van buiten, aan jou om de binnenkant te versieren.

Will Smith & Mark Manson € 22,99

Mijn bullet journal orchidee, Nicole Neven € 13,99

Mentalisten weten het al lang: mensen zijn voorspelbaar. Leer hoe je alles over de onbekende persoon tegenover je te weten komt. Mensenkennis voor beginners, Timon Krause € 19,99

Boeken maakten Ali B tot wie hij nu is. Al zo’n 20 jaar is hij bezig met persoonlijke groei. Hoe hij dit toepast, lees je in zijn boek. Zoë en Olivier reisden vier jaar lang de wereld over. Veertigduizend kilometer later delen zij hun inspirerende verhaal. Op eigen kracht, Olivier van Herck & Zoë Agasi € 39,95

De Ali B-methode, Ali B € 21,50

Judith Noyons deelt haar adresboekje met de meest fantastische B&B’s, hotels en restaurants. Goed eten, lekker slapen, Judith Noyons € 22,50

Present van Paagman 69

De wintermaanden en feestdagen zijn weer in zicht, hét moment dat je vooruit gaat kijken naar een nieuw jaar. 2022 staat voor de deur en daarmee ook de goede voornemens. Planners worden aangeschaft om alle nieuwe plannen en doelen in te noteren en straks het nieuwe jaar éxtra goed te beginnen.

CYNTHIA SCHULTZ

Gestructureerd het nieuwe jaar in

FOTOGRAFIE FERDY DAMMAN

Het blijft best een bijzonder moment, alsof alles weer fris en nieuw is en je met een schone lei kunt beginnen – terwijl die 1 januari ook maar een doodgewone zaterdag is. Maar dan dus wel een doodgewone zaterdag waarop je je nieuwe planner voor het eerst openslaat! Ik hoor het zoveel van mensen die al jarenlang onze Structuurjunkie-planners gebruiken: ‘Wat is het héérlijk om in een nieuwe, frisse planner te starten!’ Dat heb ik zelf ook, en had ik vroeger op de middelbare school al. Die heerlijke geur van vers papier en alle pagina’s nog maagdelijk onbeschreven. Een heel jaar in al die weekoverzichten die nog ingevuld gaan worden… Wat zal het me gaan brengen?

“Meer tijd voor jezelf is dé belangrijkste reden om met een planner te gaan werken”

Om het meeste uit je planner te halen, adviseer ik altijd: begin

COLUMN

met het inplannen van tijd voor jezelf. Je zou zelfs kunnen zeggen dat meer tijd voor jezelf dé belangrijkste reden is om met een planner te gaan werken. Je kunt niet functioneren zonder momenten waarop je kunt opladen, zonder momenten waarop je precies kunt doen wat jij wilt. Een andere tip die ik graag geef: zorg voor genoeg marge. Reken áltijd meer tijd per activiteit, want dingen gaan vaak anders dan je van tevoren had verwacht. Als je een marge inplant, is de kans dat je in de knoop komt veel kleiner. Zie elke dag als een oefening en realiseer je: het hoeft niet perfect. Strepen en schuiven is prima. Een nieuwe agenda is als een frisse start, letterlijk en figuurlijk, waarbij je al je nieuwe plannen kunt opschrijven en alles kunt structureren. Een nieuw jaar waarin je een ‘nieuwe jij’ wordt is helemaal niet nodig, maar een nieuw jaar en een nieuwe planner kunnen je wél heel veel brengen. Zoals rust, ruimte en overzicht. En dat is zoveel waard!

De Structuurjunke-lijn van Cynthia Schultz bestaat onder andere uit een business-planner, notitieboeken, een boek met tips om effectiever en productiever te werken, online cursussen, dagboeken en nog veel meer. De klassieke planner voor 2022 loopt van 28 december 2021 tot 2 januari 2023, heeft jaar- en maandoverzichten en voldoende notitiepagina’s achterin. Alle planners worden uitgegeven met twee leeslinten, een glanzende folie op de cover, Moleskine-envelop achterin en een los bijgevoegd A6-notitieboekje. Structuurjunkie-planner 2022 € 20,99 (plannerformaat) en € 25,99 (A4-formaat)

Present van Paagman 71

Van alle

MARKTEN thuis Ons huis is allang niet meer de plek waar we alleen maar wonen. Deze cadeaus komen van pas bij al die mooie veelzijdigheid van thuis. DE ITEMS EN BOEKEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Officiële Aviciibiografie Tim Bergling was een zeer succesvolle dj en producer, maar ook een introverte jongen die moeilijk om kon gaan met zijn wereldwijde succes. Zijn mentale en fysieke problemen hadden het einde van zijn leven tot gevolg. Onderzoeksjournalist Måns Mosesson schetst, door middel van interviews met Tims familie, vrienden en collega’s uit de muziekindustrie een eerlijk en aangrijpend beeld van Tim en zijn zoektocht in het leven. Tim - De officiële

biografie van Avicii, Måns Mosesson € 22,50

Lijstjes, lijstjes, lijstjes Gek op het maken van lijstjes? Ben je verslaafd aan bullet-journals? Zelfs als je nog nooit een bullet-journal hebt gehad, is deze van Moleskine het proberen waard. De dotted pagina’s met een index en twee bladwijzerlinten bieden een veelzijdige structuur voor het bijhouden van je gedachten, plannen en doelen die er toe doen. Met een mooie, harde kaft, een opbergvak, genummerde bladzijdes én een stickervel. Verkrijgbaar in drie verschillende kleuren. Moleskine notitieboekje Bullet Art € 26,90

72 Present van Paagman

KUNST VOOR JE LAPTOP Laptop even niet nodig? Maak er een kunstwerk van met deze creatieve laptophoezen uit de museumcollectie van Loqi. Geïnspireerd op beroemde kunstenaars als Piet Mondriaan, Vincent van Gogh en Katsushika Hokusai en geschikt voor 14-inch-laptop. Deze opvallende laptophoezen zijn gemaakt van gerecycled materiaal én zijn waterbestendig. Goed beschermd voor onderweg en een plaatje om te zien op de kast, je bureau of naast de bank. Loqi laptophoes

Hokusai/Van Gogh € 39,95

CADEAUTIPS

Keep on dreaming Legami is een Italiaanse schrijfwarenfabrikant, die wordt geïnspireerd door mensen met passie, zoals schrijvers, muzikanten en singer-songwriters. Ze luisteren naar hun muziek en lezen hun verhalen en van daaruit ontstaan ideeën, die ze omzetten in producten. Dit mooie notebook met ringband en de sterrenhemel op de kaft is er eentje voor dromers. Het heeft een elastieken band en afscheurbare, gelinieerde pagina’s. Ook verkrijgbaar in A4. Legami notitieboek

Obama & Springsteen In dit bijzondere boek voeren twee mannen die al lange tijd met elkaar bevriend zijn een openhartig en intiem gesprek over het leven, over muziek en over hun niet aflatende liefde voor Amerika. Niet alleen verhalen over hun persoonlijke geschiedenis en bepalende momenten in hun carrière komen aan bod, maar ook de polariserende politiek in Amerika en de steeds bredere kloof tussen de American dream en de realiteit van dit moment.

Renegades, Barack Obama & Bruce Springsteen € 49,99 Limited edition, luxe gebonden uitgave (ENG) in slipcase, gesigneerd door beide auteurs € 500,-

A5, Never stop looking up € 6,95

Heerlijk schone lucht Ervaar een nieuw soort luchtreiniger die wetenschap, stijl en technologie combineert. De Leitz TruSens Z-2000 is voorzien van 360-gradenfiltratie, verzamelt vervuilende stoffen en neutraliseert geuren door zich automatisch aan te passen aan de omgeving. Dit doet hij door middel van de SensorPod, die op afstand van de luchtreiniger wordt geplaatst, en zo de luchtkwaliteit door de hele ruimte kan checken. Middels een gekleurde ring zie je de huidige kwaliteit van de lucht om je heen. Luchtreiniger Leitz

TruSens Z-2000 € 469,-

URBAN JUNGLE Met De kamerplantenbijbel word je een echte plantenfluisteraar! Ontdek gemakkelijke planten en wat ze nodig hebben. Leer de basics en geniet op je gemakje van je nieuwe groene vrienden. Mama Botanica helpt je met het ultieme stappenplan voor wanneer je meer groen in huis wilt halen, toegespitst op jouw niveau. Dus hoe goed je er tot nu toe in bent en of je nou vijf of vijftig planten hebt, de bekendste plantenblogger van Nederland en Vlaanderen biedt je allerlei tips en tricks om je planten te verzorgen. De kamerplantenbijbel van Mama Botanica, Iris van Vliet € 24,99

Present van Paagman 73

TEKST TESS VAN DER ZWET BEELD ZACHARY KEIMIG (UNSPLASH)

INTERVIEW

WILLY VLAUTIN

“Schrijven

zware over

verhalen biedt mij

troost” Over hebzucht, duisternis en het zoeken naar oneliners

De Amerikaanse schrijver en muzikant Willy Vlautin laat graag de donkere kanten van het leven zien. Het biedt hem troost, maar tegelijkertijd legt hij veel hedendaagse problemen bloot. In zijn nieuwe roman De nacht valt altijd laat hij zien welk verwoestend effect kapitalisme kan hebben op arme bevolkingsgroepen. Present van Paagman 75

oewel Willy Vlautin dankzij zijn twee ambachten de hele wereld ziet, focussen zijn verhalen zich bijna altijd op de ontwrichte, geteisterde Amerikaanse samenleving, vaak met de desolate, grimmige midwest als decor. Eerdere romans als Motelleven en Lean on Pete werden verfilmd en Laat me niet vallen uit 2018 werd ook in Nederland met veel enthousiasme onthaald. In zijn nieuwste roman De nacht valt altijd ligt zijn focus op de zielloze, door hebzucht en opportunisme gedreven gentrificatie van Portland en de verwoestende impact ervan op een hardwerkende vrouw. Veel van je boeken bevatten indringende, soms hartbrekende verhaallijnen. De nacht valt altijd gaat over Lynnette, die de eindjes amper aan elkaar kan knopen en keihard vecht tegen haar demonen. Hoe ga jij om met het schrijven over zulk zwaar leed? ‘Vanaf een jonge leeftijd werd ik al aangetrokken tot de donkere kanten van het leven en nog altijd kan ik verdwalen in duisternis. Het klinkt misschien vreemd, maar juist het schrijven over dit soort situaties neemt de angsten in mijn eigen leven

76 Present van Paagman

weg. Ik bevind me naast een persoon die probeert te overleven. Hem bijstaan in zijn gevecht geeft me hoop; het schrijven over zware verhalen biedt me troost. Ik heb geprobeerd komische verhalen te schrijven, maar die waren zó idioot. Die zijn verbannen naar de leegte onder mijn bed.’ Wat wil je vertellen met het verhaal van Lynette in De nacht valt altijd? ‘Ik was aanvankelijk geinteresseerd in de snelheid van gentrificatie. Huur- en huizenprijzen zijn in de afgelopen vijftien jaar verviervoudigd, terwijl de lonen slechts zijn verdubbeld. Dit moet grote gevolgen hebben voor de arbeidersklasse. Ik kwam uit bij de trickle-down-theorie, waarin beweerd wordt dat economische groei eerst leidt tot meer ongelijkheid, maar dat de overdaad doorsijpelt naar de rest van de bevolking. Grote bedrijven kunnen wel zeggen dat hebzucht goed is en tot positieve gevolgen leidt, maar hoe ziet dat eruit aan de onderkant van de ladder, vanuit het perspectief van armere bevolkingsgroepen? Ik gooide Lynette midden in zo’n situatieschets, waarin het idee van kapitalisme ten koste gaat van alles. Zo werd het schrijven van dit boek voor mij uiteindelijk een studie naar hebzucht. Het leidt ertoe dat het leven van mensen aan de rafelranden van de maatschappij hopeloos en uitzichtloos wordt. Zijn we bereid die prijs te betalen voor grote welvaart?’ Zowel schrijven als componeren is een erg persoonlijk, soms zelfs autobiografisch ambacht. Toch gaan je romans altijd over fictieve figuren die tamelijk ver van je afstaan… ‘Ik heb nooit mijn naasten pijn wil-

INTERVIEW

len doen door hun verhalen te vertellen. Ik zou een vriendschap of familieband nooit in gevaar brengen voor een goed verhaal. Daarom verander ik namen en gezichten. Emotioneel probeer ik echter altijd het échte verhaal te vertellen. In die zin zijn mijn boeken dus juist enorm autobiografisch. De ziel van mijn boeken is waar.’ Blijft een roman anders bij je dan een muziekalbum? ‘Een roman is als een huwelijk. Het laat het goede en het slechte zien, en je moet ervoor vechten om het te laten slagen. Geluk is ook belangrijk, maar een roman haalt het door er hard voor te werken en niet op te geven, ook niet als je een keer niets op papier krijgt. Liedjes zijn anders. Liedjes zijn als spontane ontmoetingen, mooie, maar ook kortstondige vakantieliefdes. Ik begrijp soms totaal niet waarom een liedje in me opkomt, terwijl een verhaal voor een roman al een tijdje in mij suddert. Romans zijn als jaren; liedjes zijn als dagen.’

“Ik zag haar muzikale wereld en kon op die manier de soundtrack van de roman schrijven” Vind je het soms lastig om de muziek en de literatuur te combineren? ‘Het is vooral moeilijk om beide zo goed mogelijk te doen, zeker als je in een band zit die in de kleinere zalen van de poppodia staat en niet in de grote stadions. Ik besteed zo enorm veel tijd aan alle facetten van het bandleiderschap: het regelen van repetities, shows en tours, artwork, opnames, mixes, merchandise, distributie en ga zo maar door. Het zijn die dingen die ervoor zorgen dat ik mijn leven niet helemaal kan richten op het schrijven van boeken én liedjes. Mijn hart ligt bij het schrijven van romans, maar als al het bijkomende werk voor de muziek me uit handen zou worden genomen, dan houd ik net zoveel van het schrijven van liedjes.’ Heeft het muzikantschap een betere schrijver van je gemaakt of ben je een betere muzikant geworden

door het schrijven? ‘Ik denk dat het auteurschap me een betere songwriter heeft gemaakt. Als kind probeerde ik al aanstekelijke liedjes te schrijven, met oneliners erin. Ik bleef dan de hele nacht wakker, zoekend naar gevatte regels. Het maakte me enkel moe en depressief. Toen ik verhalen begon te schrijven, realiseerde ik me dat ik het anders moest aanpakken, opnieuw moest beginnen. Mijn liedjes werden een verhaal op achtergrondmuziek, belachelijk lang, met veel tekst en zonder refrein. Pretentieloos, zónder oneliners. Door de jaren heen leerde ik hoe ik mijn liedjes catchier moest maken.’ Je muziek en romans krijgen regelmatig met elkaar te maken. Met de band The Delines heb je zelfs een nummer uitgebracht over de hoofdpersoon in De nacht valt altijd, genaamd Lynette’s Lament. ‘De nacht valt altijd klonk in mijn oren niet als muziek. De ontwikkelingen zijn zo wanhopig en beklemmend. Hoofdpersoon Lynette heeft amper tijd om te ademen, laat staan om naar muziek te luisteren. Tijdens een repetitie met The Delines speelde de trompettist-toetsenist van de band een ballade die hij had geschreven. Vanaf de eerste noten wist ik: dit is Lynette! Ik zag haar muzikale wereld en kon op die manier de soundtrack van de roman schrijven. Het geeft een extra dimensie aan het verhaal en aan Lynette.’

De nacht valt altijd, Willy Vlautin € 21,99

Present van Paagman 77

Winterslaap? Niets daarvan! Met deze gezellige items is het binnen veel te leuk om te slapen.

BEESTACHTIG

LEUK

8 13

12 7

14 2 6

9 11

5 15 3

4 10

78 Present van Paagman

FOTOGRAFIE MARIEKE VAN PAGÉE STYLING SIGRIET KINGMA

INSPIRATIE

DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

19 20

1. Notitieboekje For Fox Sake, DesignWorks Ink € 16,- 2. Vintage etui - Camping, Cavallini & Co € 17,50 3. Kerstboomhanger candy cane, Rice € 9,90 4. Etui small chocolate, Tinne + Mia € 16,95 5. Handgeschilderde kandelaar mint, Rice € 24,90 6. Spiraalkaars, Rice € 2,90 7. Metalen kandelaar groen, Rice € 44,90 8. Thermoskan pink fall floral 1L, Rice € 49,90 9. Eierdopje lichtblauw, Fujisan € 12,50 10. Notitieboekje Sakura - limited edition, Moleskine € 24,90 11. Notitieboekje A5 - linnen mosgroen, Good Design Works € 17,95 12. Isoleerfles Lemon Crush 350ml, Dopper € 29,50 13. Isoleerfles Throwback Lilac 580ml, Dopper € 34,50 14. Kerstboomhanger champagne, Rice € 9,90 15. Kerstboomhanger zwaan, Rice € 9,90 16. Vintage puzzel Canada, Cavallini & Co € 24,95 17. Kerstboomhanger discobal zilver, Rice € 7,90 18. Decoratievogel, Rice € 3,90 19. Kerstboomhanger discobal goud, Rice € 7,90 20. Vaas keramiek kikker, Rice € 29,90 21. Vaas keramiek nijlpaard, Rice € 39,90

Present van Paagman 79

Graﬁetpotlood Pitt Mat

Pitt Grafiet Mat, het diepzwarte antwoord op vervelende reflecties. Deze grafietpotloden staan voor: • verminderde reflectie op het papier; • de hoogste dekking en maximale dieptewerking; • ultramatte en diepzwarte kunstenaarskwaliteit; • beschikbaar in 8 hardheden, variërend van HB tot de unieke hardheid 14B!

video

WERELDPRIMEUR

video

Tekstmarker Metallic video

Marker Neon / Metallic

De metallic en neon markers zijn deco-markers voor het schilderen en creatief verfraaien van objecten (porselein, glas), wenskaarten en handlettering op donker en licht papier of karton. De inkt is op waterbasis, drukt niet door het papier en is geurloos. De markers zijn veegvast, spatbestendig en waterproof op glas en porselein na ﬁxatie op 160°C in de oven (niet vaatwasmachinebestendig). Lijnbreedte 1,5mm. De metallic markers zijn verkrijgbaar in 12 kleuren, de neon markers in 6 kleuren.

geschenken.indd 1

De metallic tekstmarker garandeert vlekvrije markering op alle standaard papiersoorten. De duurzame speciale tip markeert in drie lijndiktes voor uitstekende resultaten. Een duidelijk signaal ten behoeve van het milieu: inkt op waterbasis. Ideaal voor alle normale en speciale papiersoorten bij normaal gebruik.

video

Gelpennen

Deze gelpen met sneldrogende inkt geschikt voor zowel rechts- als linkshandigen. De pen heeft een extra “soft grip” voor comfortabel schrijven. De kleur van de grip geeft ook de schrijfkleur weer. Schrijfbreedte: F (0,7mm). Deze pen is beschikbaar in 10 verschillende kleuren. Geleverd in etui met 6 verschillende kleuren: oranje, roze, paars, turquoise, lichtgroen en goud.

05-10-21 12:20

ILLUSTRATIE CLAUDIE DE CLEEN

KUNST & WETENSCHAP 82 BIOLOOG MIDAS DEKKERS SCHREEF OVER MENSELIJKE RASSEN: ‘IK HEB MIJN BEST GEDAAN ZO MIN MOGELIJK AANSTOOT TE GEVEN.’ 90 SAPIENS IN STRIPVORM: EEN INTERVIEW MET DE MAKERS 93 COLUMN VAN DOLF JANSEN 94 PRACHTIGE FOTOBOEKEN VOOR BERGEN INSPIRATIE

Present van Paagman 81

PORTRET VAN CAROLUS LINNAEUS (1707-1778)

Bioloog, presentator en schrijver Midas Dekkers (1946) heeft al zo’n vijftig boeken op zijn naam staan. Dieren vormen een rode draad in zijn oeuvre en voor Dekkers is de tijd rijp voor een boek over het meest interessante dier: de mens. In zijn grootse werkkamer vol boeken, antieke meubelen, schedels en opgezette dieren, spreken we Neerlands vooraanstaande bioloog over taboes, zijn helden en het tegengaan van racisme.

FOTOGRAFIE ANNALEEN LOUWES (PORTRET) TEKST ELA COLAK

DE MENS

DE MENS VOLGENS MIDAS Present van Paagman 83

DE MENS

In de afgelopen decennia durfden weinig wetenschappers hun licht te schijnen op variatie in menselijke rassen. Met zijn onbevangen biologische blik waagt Dekkers zich aan dit onderwerp, dat wederom resulteert in een uiterst vermakelijk en spitsvondig boek. En zoals we van Dekkers gewend zijn, ontbreekt het in Wat loopt daar? Een biologische kijk op rassen ook niet aan ironie. Hoe is uw boek tot stand gekomen? Heeft u door de jaren heen allerlei wetenswaardigheden verzameld of bent u op onderzoek uitgegaan? ‘Ik ben mijn leven lang met dit boek bezig geweest. Vroeger moest je als ambachtsman een meesterstuk maken. Mijn ambitie was dat dit de mijne zou worden, de kroon op het werk. Het hoogste wat je als bioloog kan doen, is schrijven over de mens. Niet omdat de mens het hoogste wezen is, dat geloven wij biologen niet. Wel omdat dat het moeilijkst is om over te schrijven, omdat je met allerlei maatschappelijke problemen in aanraking komt.’ Vanwaar die behoefte om hier dan toch, wetende dat het glad ijs is, in te duiken? ‘Omdat het wortelt in onze geschiedenis. En omdat ik van oorsprong een taxonoom ben. Het vak van een taxonoom is overeenkomsten en verschillen zien, en kijken of je op grond daarvan bijvoorbeeld de mens op kunt splitsen, in de hoop dat je een beter overzicht en misschien zelfs inzicht krijgt. Als ik nu in een boekwinkel kom, zie ik een kast vol met boeken over racisme, maar een boek over ras zit

er niet bij. Als ik dan naar de biologie-afdeling ga, staan daar boekenkasten vol met alle vlindersoorten of paddenstoelensoorten. Maar een plankje met de verschillende soorten mensen die er bestaan, is niet te vinden. Niemand heeft zich daaraan gewaagd. Dus ik dacht: als er iemand is die het kan doen… Dat klinkt een beetje hooghartig, maar ik bedoel gewoon gezien mijn leeftijd en dat het toevallig mijn vakgebied is.’ Is het altijd moeilijk geweest om over menselijke rassen te schrijven? ‘Het hing ervan af over welk ras je het had. In de Tweede Wereldoorlog zijn er natuurlijk verschrikkelijke dingen gebeurd met Joden en Sinti, dat is toen taboe geworden. Het schrijven over zwarte mensen kon je in Nederland nog zonder al te veel problemen tot ver in de jaren zeventig doen, maar ook dat kwam daarna in een taboesfeer terecht. Het vervelende van een taboe is alleen dat er niet meer open over wordt gesproken. Voor je het weet ontstaan er dan misverstanden en als er niemand is die de misverstanden uit de weg ruimt, gebeuren er ongelukken. Met dit boek heb ik geprobeerd weer een beetje orde te scheppen op het gebied van de biologische indeling van de mens, vanuit de overtuiging dat ras een biologisch begrip is en een beetje opgehelderd moet worden.’

“JE ZIET TOCH DAT DE MENSEN VERSCHILLEN EN DAT HET MIN OF MEER GROEPSGEWIJS IS?”

84 Present van Paagman

Er zijn mensen die juist zeggen dat ras een sociaal construct is. ‘Dat is de rode lap die voor mij aanleiding was om dit boek te schrijven. Kijk, er zijn problemen op de wereld, zoals seksisme en racisme, en mensen menen dat probleem op te lossen door te zeggen: er zijn helemaal geen rassen en er zijn helemaal geen seksen. Dan denk ik: zijn jullie blind en doof ? Je ziet toch dat de mensen verschillen en dat het min of meer groepsgewijs is? Anders is het maar een amorfe mensenmassa, en dat is ook niks waard.’ Hield u tijdens het schrijven rekening met eventuele reacties die dit boek zou kunnen opleveren? U schrijft bijvoorbeeld over zwarte mensen die vaak dikke lippen hebben en gele

mensen spleetogen. In deze tijden hoor je geluiden dat je dit soort termen niet meer mag gebruiken. ‘Maar daarvan worden die lippen niet dunner en die ogen niet wijder, hoor. Natuurlijk heb ik er wel over nagedacht, het is niet zo dat ik het onnadenkend heb opgeschreven. Ik heb echt mijn best gedaan zo weinig mogelijk aanstoot te geven. Want als je aanstoot geeft, dan luisteren mensen niet meer naar je, en ik wil juist dat mensen luisteren en we het erover kunnen hebben. Maar waar ik de grens ook trek: het is voor de een te ver de ene kant op, voor de ander te ver de andere kant. Bij mij ligt de grens in elk geval bij spleetoog, wat ik heel bewust als een anatomisch feit noem en absoluut niet als belediging. Ik ben ook niet op discussie uit, daar heb ik helemaal geen zin in. Ik probeer de mens gewoon zo biologisch mogelijk te benaderen.’

PRINCIPAL TYPES OF MANKIND (AFTER HUXLEY) DOOR GUSTAV MÜTZEL, 1893

Hoe ziet de mens er dan uit in de ogen van een bioloog? ‘Als ik iemand op straat zie lopen, zie ik echt

Present van Paagman 85

GOD CREATING THE ANIMALS, GIOVANNI FRANCESCO CASTIGLIONE. CA. 1660

een beestje dat op zijn achterpoten loopt, maar verder niet zoveel verschilt van de hond die hij aan het andere eind van dat touwtje vastheeft. Ik blijf bij mijn overtuiging dat een mens een beestje is als alle anderen, en dus net als alle anderen in rassen kan worden opgedeeld. En dat het ook goed is om dat te doen, omdat het de boel wat overzichtelijker maakt.’ In het boek schrijft u ook dat observaties over mensenrassen kunnen helpen om racisme tegen te gaan. Op welke manier? ‘Als je ooit het probleem van racisme op wil lossen, dan moet je ook eerst weten wat een ras is. Hiervoor

86 Present van Paagman

zal je toch naar een deskundige op dit gebied moeten gaan, wat toevallig de bioloog is. Verder is ieder mens van nature continu bezig om de dingen om zich heen in te delen. Een vogelaar, bijvoorbeeld, wil graag weten of een vogel een mus of een spreeuw is, en dit geeft hem vervolgens een band met de vogels. Hetzelfde geldt voor het indelen van mensen. Je doet het niet om ze in een gevangenis op te sluiten, maar om een beetje begrip en houvast te creëren. Als je op een terras zit en iemand voorbij ziet lopen, is het prettig als jouw visie over diegene een beetje klopt. Stel dat ik iemand zie en denk “die lijkt op een Zuid-Afrikaan” en dat blijkt zo te zijn, of zelfs niet zo te zijn, dan krijg ik zin om met zo iemand te gaan praten. Het schept onmiddellijk contact. En wat is er nou mooier dan dat we ons meer verbonden voelen met elkaar?’

DE MENS

“WAT IS ER NOU MOOIER DAN DAT WE ONS MEER VERBONDEN VOELEN MET ELKAAR?” Er zijn liberale geluiden die vinden dat je het overal over moet kunnen hebben, dus ook over menselijke rassen. Vanuit linkse hoek hoor je meer dat we voorzichtig moeten zijn, omdat er misbruik van kan worden gemaakt. ‘Natuurlijk kan dat. Je hebt eigenlijk twee soorten mensen die over rassen hebben geschreven: notoire racisten en wetenschappers. Echte wetenschappers zijn zich altijd bewust geweest van het gevaar dat er misbruik van gemaakt kan worden, wat ook de tweede rode lap is die mij tot het schrijven van dit boek heeft gebracht. De Britse schrijver Angela Saini beweert in haar boek Superieur (2019) dat rassen alleen maar zijn uitgevonden om andere mensen naar beneden te drukken. Dat is aantoonbaar onjuist. Ik geloof graag dat Saini zich oprecht druk maakt over alle misstanden die er in een land als Groot-Brittannië zijn, maar ik neem haar heel erg kwalijk dat het niet waar is wat ze schrijft. Ze beweert gewoon dat biologen van vroeger, zoals Carl Linnaeus, een dubbele agenda hadden. Linnaeus is toch een beetje mijn held, na Darwin de grootste bioloog die we hebben gehad. Dat stoort me dan, als mijn held wordt beklad door iemand die hem kennelijk nog nooit heeft gelezen. Dat terwijl Carl Linnaeus en Johann Friedrich Blumenbach, de eerste echte ‘mensindeler’, echt doordrenkt waren van de behoefte om de mensheid als één te zien. Ze hadden juist hele edele motieven.’

In de Verenigde Staten ligt dit onderwerp nóg gevoeliger dan in Groot-Brittannië. Zou dit boek daar volgens u uitgebracht kunnen worden? ‘In Amerika is dit onderwerp intussen zo gepolitiseerd, dat ik niet zeker weet of ik er met een genuanceerde stem tussen zou kunnen komen. Stel dat het gebeurt, dan loop ik grote kans dat het daar als race science wordt weggezet. Maar ik heb de stille hoop dat we in Nederland nog een iets bredere, filosofische basis hebben en ik me hier zo’n boek wel kan permitteren.’ Wat wel populair is, is zo’n DNA-test waarmee je kunt achterhalen wat je etnische afkomst is. ‘Dat dan weer wel. Men wil niet biologisch gedetermineerd worden, maar wel uitzoeken wat hun roots zijn. Die behoefte bestaat bij mensen, omdat ze toch tot een groep willen behoren. Het is een biologische drang; we zijn een sociale diersoort en je moet tot een groep behoren, anders heb je geen overlevingskans. Dat betekent dat je er een moet vormen die moet verschillen van andere groepen. Daar komt onze behoefte naar dat onderscheid vandaan.’ Bent u niet nieuwsgierig naar waar uw voorouders vandaan komen? ‘Dat interesseert me niet zozeer en dat komt waarschijnlijk doordat ik bioloog ben. Ik denk dat mijn gedrag veel meer bepaald wordt door het feit dat ik een aap ben, dan door de vraag wie mijn overgrootmoeder was. Al die dingen die apen doen zitten muurvast in onze genen. Dat kan ik met het eerste de beste goede biologieboek opzoeken, daar heb ik geen DNA-test voor nodig.’

Wat loopt daar?, Midas Dekkers € 32,99

Present van Paagman 87

Curieus Boeken en accessoires die je nieuwsgierigheid en honger naar kennis en inspiratie voeden.

Prachtig mooie correspondentiekaarten van 100 grams vergé-papier. De bijpassende enveloppen hebben een chique, groene voering.

20 correspondentiekaarten en enveloppen, Rössler Paper Royal € 4,95 en € 6,95

DE ITEMS EN BOEKEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Earthshot toont de bittere realiteit van de klimaatcrisis, maar biedt ook hoop, inspiratie en innovatieve mogelijkheden. Earthshot - Hoe we onze planeet kunnen redden, Colin Butfield & Jonnie Hughes € 21,99

In alweer de 31e strip van dokter Sigmund buigt de kleine therapeut zich over empathische managers, Black Friday, complotdenkers en assertiviteitstrainingen voor narcisten.

SIGMUND eenendertigste sessie

Sigmund eenendertigste sessie, Peter de Wit € 10,90

Over het leven, de liefdes (m/v), vriendschappen en de lange, veelzijdige loopbaan van een van Nederlands meest gerenommeerde beeldend kunstenaressen. Geen tijd verliezen - Jeanne Bieruma Oosting 1898-1994, Jolande Withuis € 39,99

Opvallende box voor het opbergen van potloden, pennen en ander schrijfgerei, met verplaatsbaar vakje voor o.a. paperclips of een gum. Verkrijgbaar in diverse prints. Paperblanks pencil case € 9,95

88 Present van Paagman

Een naamloze schrijver bezingt zijn muze, Anna. Na haar plotselinge dood gaat hij op zoek naar de kleuren die hij dankzij haar heeft leren zien.

De kleuren van Anna, Sander Kollaard € 22,50

Onderwaterwereld Daniëlle Kwaaitaal fotografeerde bloemen ondergedompeld in water. Door bloemen onder water te dompelen krijgen hun kleuren nieuwe namen en worden levendiger, waardoor ze een surrealistische, magische uitstraling krijgen. Deze methode zorgt ervoor dat de details van het beeld afspatten en de tijd even stil lijkt te staan. Florilegium, Daniëlle Kwaaitaal € 39,90

SHOPPING

Politieke insiders Het Brusselse moeras vertelt de verhalen van de mensen die de Brusselse bubbel bevolken. In morsige cafés en de wandelgangen schaven zij aan wetten en politieke deals die het leven van ruim 450 miljoen Europeanen bepalen. Het zijn de verhalen die Europa-correspondenten Tijn Sadée en Bert van Slooten de afgelopen jaren optekenden tijdens hun ontmoetingen met de Brusselse insiders. Een unieke blik achter de schermen van een van de machtigste politieke bolwerken ter wereld. Het Brusselse moeras,Tijn Sadée

Schapen en hun wol hebben invloed gehad op vrijwel elk aspect van onze samenleving, dit boek vertelt op een kleurrijke manier hoe. Een kleine

geschiedenis van de wereld aan de hand van schapen, Sally Coulthard € 22,99

Premium vulpen, mat gelakt roestvrij staal met hoogwaardige finish. De propellorvormige clip van deze pen creëert een opvallend accent. Vulpen black forest, LAMY studio € 65,-

& Bert van Slooten € 22,50

Judith Herzberg is behalve een van de geliefdste dichters van Nederland ook eenvan de belangrijkste toneelschrijvers. In ±8 Speelse stukken zijn haar licht-absurdistische toneelstukken verzameld, waaronder Een goed hoofd, De Nietsfabriek en Hoe echt is echt echt. Even vermakelijk om te lezen als om op te voeren. De stukken zijn niet speciaal voor volwassenen, ook kinderen zullen er vrolijk van worden.

‘De virtuoze dialogen in deze monumentale toneelteksten zijn flitsend en vlijmend.’ de Volkskrant ‘Voor Herzberg bestaat er niet zo’n wezenlijk verschil tussen het schrijven van een toneelstuk en dat van een gedicht: de woorden moeten precies zijn en de klank is belangrijk.’ DBNL

±8 Speelse stukken

Eerder verscheen in deze uitvoering de Leedvermaak trilogie, met daarin opgenomen de toneelstukken Leedvermaak, Rijgdraad en Simon.

Judith Herzberg ±8 Speelse stukken

DE HARMONIE

www.deharmonie.nl

In ± 8 Speelse stukken zijn de licht-absurdistische toneelstukken van dichter en toneelschrijver Judith Herzberg verzameld. Even vermakelijk om te lezen als om op te voeren. ± 8 Speelse stukken, Judith Herzberg € 17,50

Imme Dros combineert een nieuw perspectief met haar talige rijkdom en die van Shakespeare, in dit verhaal over Shakespeare’s vrouw Anne Hathaway.

De geborstelde en gestraalde oppervlakte van de Aoin is afgemaakt met een zijdematte anodische coating. Een balpen waar je zuinig op bent! Balpen Aion

Bijzondere pop-up adventskalender die je per dag stukje bij beetje verder opbouwt. Pop-up

donkergroen, Lamy € 42,95

adventskalender, Roger La Borde € 18,95

Gisterland, Imme Dros € 23,50

De designs van Paperblanksnotitieboeken zijn geïnspireerd op grootheden uit de geschiedenis, visionairs, rebellen en artiesten van alle leeftijden en van over de hele wereld. Cahier pear garden mini, Paperblanks € 14,95

Ga mee op reis van een tijd ver voordat we spraken van een Europees continent naar nu, waarin schippers de Rijn nog altijd als een levend wezen zien. De grenzeloze rivier,

Mathijs Deen € 23,99

Present van Paagman 89

90 Present van Paagman

ILLUSTRATIE DAVID VANDERMEULEN EN DANIEL CASANAVE TEKST TESS VAN DER ZWET

IN BEELD

DE GESCHIEDENIS VAN DE MENSHEID GESTRIPT EN BESTRIPT

Met het veelgeprezen boek Sapiens wist Yuval Noah Harari de evolutionaire tijdlijn van de mensheid op zo’n toegankelijke en intrigerende manier uit te leggen, dat het leest als een spannende roman. Vorig jaar werd een deel van Sapiens omgezet in een beeldverhaal, nu is er eindelijk deel twee. ‘Onmogelijk’ als een maanlanding Sapiens: een kleine geschiedenis van de mensheid is zelfs tien jaar na publicatie nog steeds niet weg te denken uit de bestsellerlijsten. Miljoenen lezers over de hele wereld hebben inmiddels kennis gemaakt met onze intrigerende ontstaans- en wordingsgeschiedenis. Het vermaarde Frans-Belgische illustratieduo David Vandermeulen en Daniel Casanave kreeg dan ook nogal een uitdaging op hun bord gesmeten toen hen werd gevraagd om het boek om te toveren tot een zogenaamd graphic novel: het verhaal uitgelegd aan de hand van illustraties. De door-

gewinterde professionals moeten zeker even geslikt hebben: hoe kun je zo’n omvangrijk verhaal in een strip gieten? ‘We hadden het boek allebei gelezen en zeiden zelfs nog tegen elkaar hoe geweldig we het vonden’, vertelt David Vandermeulen. ‘Ik herinner me zelfs dat we samen mijmerden over hoe onmogelijk het leek om het in strips te vertalen, maar dat we zo’n uitdaging graag zouden aanpakken…’ Casanave vult aan: ‘We zeiden het zoals men ver vóór 1969 zei: “Op een dag zetten we voet op de maan.” Een onmogelijkheid. Nog geen tien dagen later werden we gebeld voor de opdracht.’ Voor de hele wereldbevolking De mannen zijn in elk geval goed op elkaar ingespeeld. Beiden hebben ervaring in het omzetten van literaire werken naar beeld. Vandermeulen richt zich op het schrijven van het script door de ideeën van Harari om te zetten in personages, situaties en een verhalend ritme. Casanave stort zich op de illustraties. Vandermeulen: ‘Onze samenwerking is door de jaren heen een automatisch mechanisme geworden. We hebben aan één woord genoeg, dus we kunnen efficiënt werken zonder al te veel met elkaar te overleggen.’ Toch stuiten de twee vrienden op uitdagingen waar ze nog nooit eerder mee in aanraking zijn gekomen. ‘Allereerst was de omvang van het werk al een hele uitdaging’, zegt Casanave. Vandermeulen beaamt dat: ‘Bovendien moesten we een beeldverhaal maken dat voor iedereen over de hele wereld herkenbaar zou zijn. Onze visuele

“VAN SAPIENS EEN STRIPVERHAAL MAKEN LEEK ONMOGELIJK”

Present van Paagman 91

IN BEELD

“EEN BEELDVERHAAL MAAKT COMPLEXE THEMA’S TOEGANKELIJKER”

ideeën, grappen en culturele referenties moesten even begrijpelijk zijn voor mensen uit China als voor lezers uit Brazilië of Noorwegen. Daar hadden we in eerdere creaties nooit rekening mee hoeven te houden.’

Aan de hand van stripfiguur Harari Uiteindelijk vinden Vandermeulen en Casanave een heldere, persoonlijke vertelwijze voor het beeldverhaal van Sapiens. Hierin leidt een geïllustreerde versie van Harari diens nichtje Zoë door de geschiedenis, waarbij de grote thema’s van ons verleden, heden en toekomst op Jipen-Jannekewijze worden uitgelegd zonder daarbij de diepgang te verliezen. Het maakt de hoeveelheid informatie niet alleen behapbaar maar ook herkenbaar. Het voelt alsof je zelf door Harari aan de hand wordt genomen. Wat opvalt is de humor die op elke pagina terugkomt, een onmisbaar element volgens de auteurs van het beeldverhaal. Casanave: ‘Humor is cruciaal. Het maakt alle informatie makkelijker verteerbaar en geeft het verhaal bovendien de nodige vaart. Humor is in onze samenwerking altijd overheersend.’ De kracht van een strip Uiteindelijk wordt de monsterklus,

92 Present van Paagman

bestaande uit niet minder dan 240 afbeeldingen, in elf maanden voltooid. Vandermeulen: ‘En dat is rap, hoor! Die snelheid is vooral te danken aan Daniel, die in het vak bekendstaat als ‘Danyla-Flèche’: Dany de Pijl. Die man is een pijlsnelle tekenaar!’ Casanave lacht: ‘Veel mensen denken dat strips tekenen iets eenvoudigs is. Dat is een illusie. Een graphic novel moet immers alle ideeën van de originele tekst zo waarheidsgetrouw mogelijk weergeven.’ En daar ligt volgens Vandermeulen meteen de toegevoegde waarde van het beeldverhaal voor de lezers van Sapiens: ‘Ideeën worden gemakkelijker op het netvlies afgedrukt dan enkel tekst. Ik ben ervan overtuigd dat een strip helpt om abstracte ideeën beter te begrijpen. Het maakt complexe thema’s en verhalen toegankelijker, juist door de aanwezigheid van afbeeldingen.’ Niet alleen zullen de fans van het boek dankzij deze graphic novel Harari’s verhaal vanuit een geheel nieuw perspectief zien, het zal ook nog meer lezers, jong en oud en over de hele wereld, bereiken dankzij de toegankelijkheid. Beide heren zijn het erover eens: ‘Dan is deze opdracht voor ons extra geslaagd.’

Sapiens, een beeldverhaal 2, Yuval Noah Harari, David Vandermeulen & Daniel Casanave € 24,99

Als columnist schrijf ik eigenlijk nooit in opdracht. Ik bedoel: ik bepaal zelf waar ik over schrijf, welke kant mijn 400 woorden op rollen en of er nog ergens iets van een mening in zit. Dat geldt voor mijn schrijfsels voor De Nieuws BV, Runners World, Vroege Vogels en vele andere plekken.

DOLF JANSEN

Wetenschapscolumnist

FOTOGRAFIE BRAM BELLONI

Maar omdat je nooit té principieel moet zijn (derde wet van Rutte) laat staan consequent (vult u hier zelf maar een politicus in) heb ik de afgelopen maanden in opdracht geschreven. En dan nog wel van mijn broer (nee broertje (nee jongste broertje!)). Hij zit in de wetenschap, hij is van New Scientist, hij kent alle wetenschappers van Nederland en geregeld ver daarbuiten. Hij vond het hoog tijd worden dat ik mijn lichtje zou laten schijnen over het werk & wezen van 26 van die wetenschappers. En dus heb ik geschreven over exoplaneten en dubbelsterren (vaak zie je de tweede ster helemaal niet, ik denk dan: dat is gewoon een enkele ster, nou, daar denkt de sterrenkundige heel anders over, en daar schreef

“Future Circulair Collider had wat mij betreft een vuige rockband uit Glasgow mogen zijn”

COLUMN

ik dan weer over...), ik heb gecolumniseerd over LHBTIQ+ en CRISPR (nee, geen nieuw en onnodig zoutje!), ik heb me verdiept in xenofobie en de Future Circulair Collider. Dat had wat mij betreft een vuige rockband uit Glasgow mogen zijn – ergens tussen De Staat en Muse, denk ik – maar dat was me niet gegeven. Eigenlijk was er van de 26 (trouwens stuk voor stuk interessante en belangwekkende) onderwerpen maar één waar ik ook vrijwillig lang over zou kunnen schrijven, of praten. Ultralopen. Afstanden hardlopen langer dan de marathon, omdat je dat lekker vindt, omdat je wegens relationele omstandigheden graag wat langer van huis bent, of gewoon omdat je de weg bent kwijtgeraakt en net zo lang doorloopt tot je weer weet waar je bent. Vermoeiend, soms, heerlijk, altijd. En waarom ik me deze opdracht liet welgevallen? Jim is mijn broer, al heel lang. Hij weet dingen van me. Heeft daar soms ook beelden van. En op deze manier houden we dat allemaal lekker buiten de publiciteit, en krijgt u een prachtig boekje: DNA tot Z. Win-win, lieve lezer!

Van Nobelprijswinnaars tot neutrinoonderzoekers. Van zombiecel-professor tot zwartegaten-specialist. In DNA tot Z komen zesentwintig wetenschappers aan het woord die tot de allerbesten in hun vakgebied behoren. Dat levert 26 interessante interviews van Jim Jansen op, gevolgd door 26 rake columns van zijn broer Dolf, met hier en daar een inzicht waar wetenschappers zich wellicht nog generaties lang over zullen verbazen. DNA tot Z, Dolf & Jim Jansen € 12,50

Present van Paagman 93

Foto synthese

Zet een lens voor een object of persoon en er ontstaat iets bijzonders. Een beeld, een nieuw perspectief, de wereld gezien door de ogen van de fotograaf: een ware synthese. Deze vijf koffietafelboeken geven je een nieuwe kijk op de wereld.

Onder water in bloei

In haar Amsterdamse studio werkte beeldend kunstenaar en fotograaf Daniëlle Kwaaitaal ruim een jaar lang aan een reeks onder water gefotografeerde bloemstillevens. Voor deze serie liet zij zich inspireren door de zogenaamde Florilegia, de bekende 17e-eeuwse bloem-verzamelboeken. Haar indrukwekkende werk begeeft zich op het grensvlak van de schilderkunst en digitale fotografie. Florilegium, Daniëlle Kwaaitaal € 39,90

94 Present van Paagman

FOTOGRAFIE

Present van Paagman 95

FOTOGRAFIE

Amerikaans platteland in Wormer

Robin de Puy is gefascineerd door het Amerikaanse platteland maar verbleef tijdens de voorbije lockdown in Wormer, een klein dorp boven Amsterdam. Ze ontdekte dat haar nieuwe dorp heel universeel blijkt te zijn, inclusief het soort lokale ‘small town icons’ die ze vaak tijdens haar reizen door Amerika ontmoette. In haar nieuwe boek laat Robin de Puy zien dat je Wormer vrij makkelijk als een klein Amerikaans dorp kunt zien, wat het eens zo fascinerend maakt. Down by the water,

Robin de Puy € 55,-

Reis door de geschiedenis

Wie had gedacht dat terwijl de Romeinen de politiek bespraken op het Forum Romanum, het leven bloeide in de Mexicaanse stad Teotihuacán? Of dat de Grote Moskee van Djenné en de St. Patrick’s Cathedral in Dublin beide aan het einde van de 12de eeuw werden gebouwd? Monumentaal neemt je mee op een chronologische reis door tienduizend jaar aan architectuurgeschiedenis. Monumentaal t/m

31-12 van € 49,99 voor € 39,99

Present van Paagman 97

PHOTO BY ETHAN A. RUSSELL/©APPLE CORPS LTD.

FOTOGRAFIE

Beatle-mania

Ga terug naar 1970 en ervaar hoe het iconische album Let It Be tot stand kwam. Door het transcriberen van ruim 120 uur aan originele geluidsopnamen biedt toonaangevend muziekjournalist en auteur John Harris een ware vlieg-op-de-muurervaring van de aanloop naar het laatste album. Het boek, door de band geautoriseerd, staat vol gesprekken tussen de bandleden, jamsessies, prachtige spontane foto’s van Ethan A. Russell en Linda McCartney, en stills die zijn gekozen uit 55 uur filmopnamen. Get back, The Beatles € 45,-

98 Present van Paagman

Rock & roll

Ruim twintig jaar na het overlĳden van Herman Brood zijn ruim 3.750 nog nooit vertoonde tekeningen, brieven, schetsen en poëzie gebundeld in een superdik, mega-boek, vol drama, humor, verdriet en vooral rock & roll. Ik aksepteer u zoals ik ben heeft een gelimiteerde oplage van slechts 500 stuks, genummerd en gesigneerd door Beppie en Sandra Brood, en komt in een mooie linnen cadeaubox. Ik aksepteer u zoals ik ben, Herman Brood € 2.495,-

Present van Paagman 99

De regen tikt zachtjes tegen de ramen. Maar met deze items in huis wil je toch niet meer naar buiten.

HART

VERWARMEND 9 10

16 11

15 17

7 6

100 Present van Paagman

FOTOGRAFIE MARIEKE VAN PAGÉE STYLING SIGRIET KINGMA

INSPIRATIE

DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

1. Schaar, DesignWorks Ink € 18,2. Party-crackers Christmas Character, Meri Meri € 29,- per 6 3. Kerstboom-

hanger Lady Shape, Rice € 9,90

4. Liniaal Measure Twice goud, DesignWorks Ink € 18,- 5. Desk-

organizer, Gentlemen’s Hardware € 18,95

6. Whisky-chillers ijsblokjes, Gentlemen’s Hardware € 11,95 per 6 7. Potloden-set, Gentlemen’s Hardware € 12,50 per 6

8. Whiskyglazen-set, Gentlemen’s Hardware € 19,50 per 2 9. Zonnebril

op sterkte model Lolita, Looplabb € 29,95

10. Notitieboekje embroidery - Well behaved women, Bien Moves € 19,95 11. Notitie-

18 20

boekje print - All Art Has Been Comtemporary, Bien Moves € 19,95 12. Magnetische fotohouder Lucky, Legami € 7,95 13. Flip rcc wekker, Lexon € 43,40 14. Kaasplank met mes en kurkentrekker, Gentlemen’s Hardware € 33,50 15. Flamtastique olielamp XS gold honey, Fatboy € 89,- 16. Love Peace Joy Handwash, Tea Netherlands The Cabinet of CuriosiTEAs € 9,95 17. Relaxmas Christmas Spices Bath Salt, Tea Netherlands The Cabinet of CuriosiTEAs € 9,95 18. Bullet-journal Distant Sky, Tinne + Mia € 17,95 19. Potloden-set I’ll be me, Tinne + Mia € 5,95 per 6 20. Bureauclips, Sassy & Classy € 9,50 per 3

Present van Paagman 101

Global Wardrobe De wereldwijde modeconnectie

9 OKT 2021 T/M 16 JAN 2O22

www.kunstmuseum.nl

ILLUSTRATIE CLAUDIE DE CLEEN

CULTUUR 104 DE SCHRIJVER ANNO 2021 ONTLEED 115 ALLES OVER HAAGSE HARRY 119 COLUMN FRITS SPITS 120 DE BIJZONDERE VERHALEN VAN HET BINNENHOF 124 TIPS VOOR DE WINTER VAN DOMINEE GREMDAAT EN MARGREET DOLMAN

Present van Paagman 103

WIE IS DE SCHRIJVER ANNO

2021? Een discussie over hedendaags schrijverschap

104 Present van Paagman

ILLUSTRATIES CLAUDIE DE CLEEN TEKST DRIES MUUS

Het is niet ondenkbaar dat schrijver zijn in een tijd van social media, oplevend activisme en toenemende focus op wat wel en niet ‘kan’, zich totaal anders uit en vormt dan in de tijd van - laten we zeggen - Jane Austen. Is het schrijverschap aan trends onderhevig? Literair-journalist Dries Muus analyseerde het huidige schrijverslandschap.

omanschrijven zou weleens de meest solitaire kunstvorm kunnen zijn die er bestaat. Vaak begeeft de schrijver zich jarenlang in een zelfgecreëerde romanwereld die hij helemaal in zijn eentje opbouwt en bevolkt, woord voor woord. Toch hoeft geen enkele schrijver zich volstrekt alleen te voelen. Er zijn kruisbestuivingen en verwantschappen tussen auteurs; literaire trends of collectieve ontwikkelingen. Denk aan de grote hoeveelheid jonge vrouwelijke auteurs die in het afgelopen decennium succesvol debuteerden. Of aan de boeken - niet zelden debuten - waarin de schrijver of een alter ego zelf als hoofdpersoon fungeerde.

DE SCHRIJVER

Zijn die ontwikkelingen toeval? Zijn het überhaupt ontwikkelingen, ís het wel iets van nu? Hoe kijken jonge schrijvers zelf tegen die trends aan? En hoe beleven succesvolle debutanten de aanloop naar hun tweede boek? De schrijver als hoofdpersoon Van Robbert Welagen (1981) verscheen in mei zijn negende roman, het goed ontvangen Raam, sleutel, waarin een schrijfster haar vriend verliest bij een ongeluk, op dezelfde dag dat ze een vrouw ontmoet voor wie ze direct gevoelens opvat. In zijn eerdere roman Het verdwijnen van Robbert bleef Welagen dichter bij zichzelf: hij gaf de hoofdpersoon niet alleen zijn beroep maar ook zijn naam. ‘Ik heb in dat boek een verdwijnfantasie uitgeleefd. Dat was echt een bevrijding. Die Robbert lijkt op mij, maar doet van alles wat ik in het echte leven niet zou doen. Ook onsympathieke, dubieuze dingen. Door het dicht bij mezelf te houden kon ik een veel breder palet aanspreken van wat er in mij huist.’ Dat de hoofdpersoon schrijver was, maakte voor het boek weinig uit. ‘Hij leeft veel in zijn verbeelding, in zijn hoofd, dat is wel een schrijverstrekje. Maar hij is ook weer niet constant over zijn volgende zin aan het nadenken, of uit allerlei boeken aan het citeren.’ Welagen betwijfelt of de schrijver als hoofdpersoon een typisch hedendaags verschijnsel is. ‘Gerard Reve deed het ook, iets later Grunberg. Bij mijzelf staat het ene boek verder van mijn eigen leven af, het volgende wat dichterbij. Ik denk dat dat voor veel schrijvers geldt. Voor welke schrijver níet, eigenlijk?’ Het begin van zijn schrijverschap staat hem helder voor de geest. ‘Er zit vaak best wat tijd tussen het

Present van Paagman 105

afmaken van je debuut en de verschijning. Toen Lipari uitkwam in 2007, was ik al aan mijn tweede begonnen. Achteraf was dat heel goed. Je hebt dan al een voorsprong, je hoeft geen rekening te houden met de ontvangst of de verwachtingen. Al die invloeden van buitenaf kun je voor zijn door in die tussenfase gewoon dóór te schrijven.’ Succesvol debuut, en dan? Dat advies had Gerda Blees (1985) misschien wel kunnen gebruiken. Haar debuutroman Wij zijn licht verscheen vorig jaar, werd enthousiast besproken en haalde de shortlist van de Libris Literatuur Prijs. ‘Dat maakt het schrijven van mijn tweede roman wel spannender, maar het was nog moeilijker geweest als Wij zijn licht zo’n Lize Spit-achtig succes was. Dan heb je misschien meer het gevoel dat het hele land over je schouder meekijkt. Het scheelt ook wel dat ik eerder een verhalenbundel en een dichtbundel heb uitgebracht. Daardoor heb ik wat meer ervaring en kan ik goed relativeren.’ Niet dat het schrijven van haar tweede roman vanzelf gaat: ‘Ik ben wel een beetje aan het worstelen. Wij zijn

GERDA BLEES

“ZOUDEN VROUWELIJKE SCHRIJVERS VOOR DE MEDIA VOORAL INTERESSANT ZIJN ALS ZE JONG ZIJN?” 106 Present van Paagman

licht heeft natuurlijk ook een speciale vorm, in elk hoofdstuk is een andere verteller aan het woord. Zo’n kunstje kun je niet blijven herhalen. Voor de tweede roman moet ik de vorm nog vinden.’ Het boek bevat in elk geval meer autobiografische elementen dan haar vorige werk. ‘Ik weet niet of het tegenwoordig vaker gebeurt dan vroeger, maar ik zie wel dat schrijvers hun boeken vaak baseren op hun eigen leven. Nu ik dat zelf ook doe denk ik er veel over na. Het levert een rare splijting op: aan de ene kant vraag ik me af waarom die autobiografische elementen erin moeten. Aan de andere kant vraag ik me ook af waarom ik er dan zo nodig fictie van moet maken. Ik ben er nog niet over uit.’ De vrouwelijke schrijver Blees heeft ‘geen heel goed beeld’ van het werk van haar generatiegenoten. ‘Ik ben vooral bezig met een inhaalslag in de wereldliteratuur. Een tijdje terug heb ik een jaar lang alleen maar vrouwelijke schrijvers gelezen. Die wilde ik meer ontdekken. Maar dat had niet te maken met een recente ontwikkeling, van ‘de jonge vrouw rukt op’ ofzo. Dat is iets wat al sinds de jaren tachtig wordt gezegd, bleek uit een proefschrift. Maar als je kijkt naar literaire prijzen en uitgegeven boeken, zijn mannen nog steeds zwaar oververtegenwoordigd. Wat ik me pas afvroeg, misschien is het ook wel een soort angst: zouden vrouwelijke schrijvers voor de media vooral interessant zijn als ze jong zijn? Zou dan, zodra ze ouder worden, de aandacht toch weer naar mannen verschuiven?’ ‘Ik heb het gevoel dat de vrouwelijke auteurs die ik graag lees de tijdgeest iets sneller aanvoelen dan hun mannelijke collega’s. Ze gaan bewuster om met wat ze van de lezer vragen en met wat ze aan het literaire corpus toevoegen,’ zegt Koen Caris (1988), die in juli debuteerde met de even ontroerende als spannende roman Stenen eten, waarin hij een verstikkende dorpstragedie combineert met de meer gebruikelijke worstelingen van een zeventienjarige. ‘Er is een oudere generatie mannelijke auteurs die daar minder rekening mee houdt. Schrijvers die gewoon nóg een boek van zeshonderd pagina’s afleveren als ze daar zin in hebben. Ik denk dat er naast dat type auteur sowieso steeds meer ruimte

DE SCHRIJVER

is voor afwijkende, niet-traditionele stemmen. Die trend juich ik van harte toe.’ Of de schrijver als hoofdpersoon ook een trend is, durft Caris niet te zeggen. ‘Wel denk ik dat veel artikelen over schrijvers daarop gefocust zijn. Die interesse begrijp ik wel, maar ik deel ‘m zelf niet. Ik vind niet dat een puur verzonnen verhaal per definitie minder impact heeft of minder waarachtig is dan iets wat echt gebeurd is. Voor mijn boek heb ik wel deels geput uit mijn eigen leven, maar juist daarom heb ik extra hard gewerkt om het overtuigend te fictionaliseren.’ Caris is momenteel nog vrij druk met de ontvangst en de promotie van Stenen eten, maar het tweede boek begint al voorzichtig in hem op te borrelen.

KOEN CARIS

“IK DENK DAT ER STEEDS MEER RUIMTE IS VOOR AFWIJKENDE, NIET-TRADITIONELE STEMMEN” Present van Paagman 107

NIÑA WEIJERS

“WE KUNNEN EIGENLIJK NIKS ANDERS DOEN DAN VERHALEN MAKEN VAN DE WERELD OM ONS HEEN” 108 Present van Paagman

DE SCHRIJVER

‘Er wordt weleens gezegd: in je eerste boek reken je af met je jeugd, bij je tweede boek begin je aan je oeuvre. Daar heb ik veel zin in. En ik ben heel benieuwd naar wat er allemaal nog meer verteld kan worden.’

KOEN CARIS

“ER WORDT WELEENS GEZEGD: Excuusvrouw Als er één schrijver is die vanuit persoonlijke ervaring kan spreken over de opkomst van vrouwelijke IN JE EERSTE BOEK auteurs, over de schrijver als hoofdpersoon én het REKEN JE AF MET Beruchte Tweede Boek, is het wel Niña Weijers (1987). In 2014 was ze met haar debuutroman De JE JEUGD, BIJ JE consequenties een van de meest in het oog springende jonge schrijvers. Vijf jaar later publiceerde ze TWEEDE BOEK BEGIN haar tweede, Kamers antikamers, waarin een vrouwelijke auteur de grenzen tussen fictie en werke- JE AAN JE OEUVRE” lijkheid opzoekt en vervaagt.

‘Als ik terugkijk op de tijd rondom mijn debuut, zie ik een groot verschil met nu. Grappig hoe snel dat is gegaan. Literair tijdschrift Das Magazin riep toen ‘De tien schrijvers van nu’ uit: een lijst met acht mannen en twee vrouwen. Dat klinkt inmiddels al hopeloos gedateerd. Er is meer aandacht voor een eerlijkere verdeling, en vrouwelijke schrijvers worden ook serieuzer genomen. Jarenlang was Esther Gerritsen de eeuwige enige vrouw op shortlists van literaire prijzen. Ook dát is anders. Het is niet meer zo dat er vijf mannen worden genomineerd en één excuusvrouw.’ Net als haar collega’s betwijfelt Weijers of de schrijver als hoofdpersoon een trend is. ‘Ik denk dat het vooral een kwestie van framing is, in de media maar ook door lezers. Als je een autobiografisch boek schrijft, denken mensen al snel: o, ben je zó’n soort schrijver - dan zal je volgende boek ook wel die kant opgaan. Ik geloof juist dat elk nieuw boek een soort antwoord is op het voorgaande. In mijn geval betekent dat, dat ik vaak een heel andere richting insla.’ Invloed van buitenaf Geen trend dus - maar sturende invloeden van buitenaf zijn er altijd, bijvoorbeeld via de boeken die je leest. ‘Bij Kamers antikamers was dat de Outlinetrilogie van Rachel Cusk. Daarin vulde ze dat au-

tofictie-genre zó goed in. Dat heeft me sterk beïnvloed.’ Tussen de verschijning van haar romans zat in totaal vijf jaar. ‘Mensen suggereerden weleens dat ik me geblokkeerd voelde door het succes van De consequenties, maar dat heb ik oprecht niet zo ervaren. Kamers antikamers was gewoon een heel moeilijk boek om te schrijven, omdat het verhaal niet lineair van A naar B ging, en er ook geen traditionele persoonlijke ontwikkeling van de hoofdpersoon was. Dat waren bewuste keuzes: ik wílde het mezelf ook moeilijk maken, en met die speelse autobiografische vorm wílde ik ook onderzoeken wat de rol van fictie en persoonlijke verhalen was in deze nogal precaire tijd, met al die enorme wereldwijde problemen.’ De conclusie van dat onderzoek? ‘Ik hoop dat ik heb laten zien dat we eigenlijk niks anders doen en niks anders kúnnen doen dan verhalen maken van de wereld om ons heen. Dat we wel moeten. En dat verhalen er toe doen, ook - of misschien wel júist - in deze tijd.’

Kijk op de volgende pagina voor boeken van de schrijvers anno 2021

Present van Paagman 109

DE SCHRIJVER

DIT ZIJN DE SCHRIJVERS ANNO 2O21 Verheven koninkrijk, Yaa Gyasi € 23,99

De Meisjes, Annet Schaap € 14,99

Raam, sleutel, Robert Welagen € 18,50

Jaguarman, Raoul de Jong € 22,99

Wij zijn licht, Gerda Blees € 21,-

Confrontaties, Simone Atangana Bekono € 22,99

Zelf doen, Niña Weijers € 22,99 (verschijnt 19 januari)

Stenen eten, Koen Caris € 21,99

Prachtige wereld, waar ben je, Sally Rooney € 24,99 Marieke Lucas rijneveld

Mijn lieve gun ste ling roman

Mijn lieve gunsteling, Marieke Lucas Rijneveld € 24,99 110 Present van Paagman

collectie inspired by Withoos & Boontje Luxe notebooks & kaarten, etuis en tassen gemaakt van rijke materialen zoals fluweel, canvas en satijn nylon. BIEN moves wil mensen in beweging brengen om hun dromen na te jagen. Ze reist met je mee om daarin moedig en tegelijk kwetsbaar te zijn “tough & tender”. Zij laat zich inspireren door de natuur en creatieve geesten uit de kunst en geschiedenis. #BIENwithyou

NOTEBOOK * Dragonfly, Tord Boontje € 14,95 NOTEBOOK cotton Fight for Possibilities, Hans Withoos met uitscheurkaarten € 19,95 set of 12 cards

MAKE UP TASJE GROOT * Triptic 2, Tord Boontje € 24,95 MAKE UP TASJE GROOT Borduur ijsvogel, Mathias Withoos € 29,95 CROSS BODY TAS Vogels, d’Hondecoeter mix katoen nylon € 59,95 SET 12 KAARTEN * 4 Artworks, Tord Boontje € 12,95 MAGNETEN * 6 Artworks, Tord Boontje € 9,95 * In collaboration with Naturalis Biodiversity Center

Een bundeling van jeugdherinneringen, brieven, e-mails, speeches, theaterteksten en dagboeken vormt het portret van Martine Bijl. Van dit en dat en van alles wat, Martine Bijl € 20,-

Met deze luxe schrijfmap van zacht, bruin leer kom je terug op kantoor goed voor de dag! Inclusief schrijfblok en afsluitbaar met rits. Maverick Dalian lederen schrijfmap met rits € 149,95

Een intrigerend beeld van het Haagse politieke, maatschappelijke en culturele leven tussen 1945 en 1970. Den Haag

1945 - 1970 Wederopbouwreeks, Dick Brongers € 24,95

Alle hens aan dek! Duik in het rauwe leven op zee met het nieuwe verhaal van admiraal Tromp en de historische zeeslag bij Duins.

Het monsterschip, Luc Panhuysen € 29,99

Over de sleutelrol die EuropeesAziatische vrouwen speelden in de 300-jarige Nederlandse overheersing van Nederlands-Indië. De voormoeders, Suze Zijlstra € 24,99

Met interviews schetst Fokke Obbema een grote variëteit aan standpunten over waar het in het leven om zou kunnen of moeten draaien.

Een zinvol leven, Fokke Obbema € 24,99

112 Present van Paagman

Met een gouden randje Perfect om te laten shinen op je keukentafel, pronken op je nachtkastje of te schitteren in je boekenkast. DE ITEMS EN BOEKEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Door de fijne symmetrie van deze stoere balpen, ligt hij bijzonder prettig in de hand en zet je met gemak je eigen levensverhaal op papier. Balpen Cross ATX PVD zwart € 80,-

Deze 21-jarige maakte de gedurfde keuze om in een verpleeghuis te gaan wonen en zo ons beeld over mensen met dementie te veranderen. Verpleegthuis, Teun Toebes € 20,-

Geen thrillerliefhebber laat dit boek onberoerd. En nu is hij ook nog eens in luxe geïllustreerde editie verkrijgbaar. Het Pauluslabyrint - Gebonden luxe geïllustreerde editie, Jeroen Windmeijer € 39,99

SHOPPING Antwerpen ontsluit het verhaal van een stad die tegen alle verwachtingen in opkwam als het kloppend hart van de 16de eeuw. Antwerpen, Michael Pye € 29,99

Altijd weer een feestje: de zeurkalender van Peter van Straaten. De leukste manier om het jaar door te komen. Peter’s zeurkalender 2022, Peter van Straaten € 15,-

¿Hablas español? Met deze 90 kaarten leer je gemakkelijk Spaanse grammatica, vervoegingen en woorden. Ik leer Spaans, Stephanie Eleaume-Lachaud € 39,95

In dit boek zijn de beste tekeningen van Glen Baxter samengebracht in drie categorieën: culinaire uitspattingen, cowboys en culturele uitstapjes. New ways with vegetables and other disasters, Glen Baxter € 19,90

De filotective, Stine Jensen € 16,99

Werelden uit elkaar, Julia Franck € 22,99

De ikjeskalender 2022 € 15,-

Net geen sprookje: het verhaal van het verzwegen leven van prinses Marianne van Oranje-Nassau. De Italiaanse prinses, Willemijn van Dijk € 22,99

Een meeslepende roman over naziroofkunst, familiegeheimen en grote liefde. Heden en verleden met een imponerende vertelkracht verbonden.

Maak als een detective kennis met de wereld van de filosofie en los spannende raadsels op.

Een aangrijpende roman over liefde en het verlangen naar contact tegen de achtergrond van de Koude Oorlog op zijn hoogtepunt.

Deze scheurkalender geeft je een jaar lang plezier met de mooiste en grappigste verhalen uit de rubriek ik@nrc.nl van NRC Handelsblad.

De vier elementen, Robert Pollack € 21,99

In de setting van het ineenstortende Oostblok is dit een prachtig verhaal over wat we bereid zijn op te geven voor het geluk van een ander. De onscherpte van de wereld, Iris Wolff € 21,99

De stap is een boek over veerkracht en het durven kiezen voor je idealen. Van Topvrouw van het Jaar tot een carrière voor de klas. De stap,

Merel van Vroonhoven € 21,99

Present van Paagman 113

De mooiste boeken om cadeau te geven Klassieke bestseller nu actueler dan ooit ‘Yann Arthus-Bertrand maakt luchtfoto’s die een bedwelmende blik op onze wereld bieden. De landschappen lijken allemaal majestueus te bloeien en onthullen kleuren, verborgen texturen en de betoverende patronen van de natuur.’ Time Magazine

Hoogtepunten uit de natuurlijke historie ‘De ontdekking van de natuur is een mooi groot gebonden boek met de meest fantastische afbeeldingen. Je blijft ernaar kijken.’ de Volkskrant GENOMINEERD VOOR DE JAN WOLKERS PRIJS 2021

De aarde vanuit de hemel | Yann Arthus-Bertrand Van € 45,00 voor € 39,99 t/m januari 2022

De ontdekking van de natuur Hans Mulder | € 49,99

Een standaardwerk voor elke geschiedenisliefhebber

10.000 jaar architectuurgeschiedenis in een uitzonderlijke publicatie

‘Een honderdtal cartografische topstukken is samengebracht in een prachtboek, om heerlijk door de geschiedenis te zwerven.’ G-Geschiedenis

De geschiedenis van Nederland in 100 oude kaarten Marieke van Delft & Reinder Storm | € 49,99

‘Een lust voor het oog dat tegelijkertijd een bijzonder origineel beeld geeft van de wereldgeschiedenis dankzij al die iconische bouwwerken die door de eeuwen heen gebouwd zijn.’ PTA Magazin

Monumentaal | Van € 49,99 voor € 39,99 t/m december 2021

ILLUSTRATIES MARNIX RUEB FOTOGRAFIE JACQUELINE DE HAAS (PORTRET) TEKST TESS VAN DER ZWET

HAAGS ICOON

Ut ikaun, ut feinaumein, * DE VOLLEKSHELD HAAGSE HARRY

*HET ICOON, HET FENOMEEN, DE VOLKSHELD

Dertig jaar geleden maakten we kennis met een vloekende Hagenees in campingsmoking en een vette, zwarte mat in zijn nek. Binnen de kortste keren groeide Haagse Harry uit tot een fenomeen met zijn eigen standbeeld, middenin de stad. Om zijn verjaardag te vieren en geestelijk vader Marnix Rueb te eren, komt de volledige stripreeks nog één keer uit in een zesdelige cassette: Ut ènde. Present van Paagman 115

grillen en nietsontziende kritiek, omarmd door álle Hagenaars en Hagenezen. Of zij nou op het veen of op het zand wonen.

Eive kogt: hoe ut auit begon1 Het is oktober 1991. De nieuwe editie van de DOEN Agenda is uit, het uitgaansmagazine waarvan Hagenees Robert-Jan Rueb hoofdredacteur is. Voor een artikel over dichters heeft hij zijn broer Marnix, een begenadigd striptekenaar, opgetrommeld om een bijpassende cartoon te tekenen. Marnix woont sinds enige tijd in de Schilderswijk; een heel andere wereld dan het chique Benoordenhout waarin hij is opgegroeid, maar hij voelt zich er thuis. Vanuit zijn raam ziet hij de volkse Harry’s en Bianca’s passeren: rokend, vloekend, drinkend, maar goudeerlijk en altijd in voor een praatje. Geïnspireerd door deze mensen komt Haagse Harry op papier tot leven. In joggingpak en met een nonchalante hand in zijn zak, draagt hij in korte bewoording een ‘erauties gedich’ voor uit zijn dichtbundel Ut plèn bè nach. Een Haags icoon is geboren en wordt, ondanks zijn grote bek,

“Samen met Jantje en Couperus is Harry toch ÉÉN VAN DE VOLKSHELDEN van Den Haag” 116 Present van Paagman

Kauninklijke waahdering2 ‘Sommigen hielden van hem om zijn grofheid en snoeiharde grappen; anderen waardeerden hem om zijn intelligente en scherpe observaties’, verklaren Robert-Jan Rueb en goede vriend Sjaak Bral de immense populariteit van Haagse Harry en het feit dat hij voor Den Haag een volksheld is geworden. Nadat Marnix Rueb in oktober 2014 overleed, traden Robert-Jan en Sjaak samen met Marnix’ vrouw op als beschermers van Harry. Robert-Jan: ‘Marnix hield de actualiteiten goed in de gaten en verwerkte dat in zijn strips, soms frontaal, soms subtiel in de achtergrond. Er zat altijd een intelligente laag overheen.’ Sjaak: ‘Zelfs Koning WillemAlexander is fan, heb ik uit verschillende bronnen vernomen. Dat mag hij natuurlijk niet in het openbaar zeggen, want dan krijgt ‘ie hommeles. De taal van Haagse Harry past natuurlijk niet in het koninklijk vocabulaire.’ Hagt maah gâhteâhlijk3 Dat eeuwige gekanker: voor een buitenstaander of een import-Hagenaar als ondergetekende is het in het begin even slikken. ‘Maar als je kankert, heb je een goed humeur’, zei Marnix daar in een documentaire zelf over. ‘Haagse Harry is eigenlijk een heel vrolijke jongen.’ Sjaak en Robert-Jan beamen dat. ‘Het is de Haagse couleur locale. Stap maar eens een koffiehuis binnen. Het is alleen maar gescheld, geklaag, geouwehoer. Als je elkaar niet op z’n minst één keer de huid vol hebt gescholden heb je geen goed gesprek gehad. Wie dat persoonlijk neemt, heeft een rotdag. Maar Hagenezen hebben wel het hart op de tong: na die grote bek sla je elkaar op de schouder en ga je door, ben je het weer vergeten.’ Gelief streikprauduk4 De populariteit van Haagse Harry reikte tot ver voorbij de stadsgrenzen. Zijn strips en boeken gingen het hele land door en zelfs de hele wereld over. Uiteraard kwam dat bij mensen vandaan die iets met Den Haag hadden en de humor begrepen; Harry is immers een streekproduct, ‘net als Rinse appelstroop’. Wat dat betreft hadden Koot

HAAGS ICOON

Voâh eiwag tèdlaus5 De strips hebben de tand des tijds doorstaan. Hoewel er gerefereerd wordt aan gebeurtenissen en figuren uit het verleden, kloppen de grappen en de stijl nog steeds. Sjaak: ‘De naam Deetman zou je zó voor een andere naam kunnen inwisselen. Haagse Harry heeft eeuwigheidswaarde.’ En misschien is dat ook één van de redenen waarom Haagse Harry zo ontzettend gewaardeerd wordt: de strip is tijdloos. ‘Ik ken jongeren die hem weer helemaal herontdekt hebben, rondlopen in Haagse Harry t-shirts’, vertelt Robert-Jan. Hoewel de tijden zijn veranderd, is de strip dat niet. De uitgaven in de cassette zijn precies zoals ze destijds door Marnix werden uitgegeven en bedoeld waren. Sommige strips zijn politiek incorrect, nu zou hij langer hebben nagedacht over een statement en dingen anders hebben omschreven en getekend.’ Sjaak: ‘Is dat dan censuur? Nee, dat is gewoon go with the flow. We willen als mensheid vooruit komen, dat betekent dat je afscheid moet nemen van bepaalde opvattingen en rekening met elkaar moet houden. Marnix zou echter ook binnen de huidige tijdsgeest nog snoeihard en nietsontziend zijn geweest.’ Hèlag nalateschap6 Tegenwoordig ziet Haagse Harry het kleurrijke volk van de stad nog altijd passeren: vanaf de Grote Markt torent de vriendelijke reus boven iedereen uit. De twee meter hoge sculptuur werd in februari 2016 geplaatst, bijna anderhalf jaar na Marnix’ overlijden. Terwijl Harry de stad overziet, bestaan zijn eigen avonturen alleen nog maar in de vier stripboeken en twee extra uitgaven. Van opvolgers is zonder Marnix geen sprake, zo stellen Robert-Jan en Sjaak. ‘Het poppetje natekenen kan iedereen, maar de humor, de stijl van Harry is uniek, daarvoor moest je Harry zijn.’ Maar ligt vergetelheid niet op de loer als Harry’s nalatenschap niet actief wordt voortgezet?

‘Haagse Harry is inmiddels zo’n fenomeen, die zal ons wel overleven,’ vermoedt Sjaak. ‘Misschien komt er nog eens een fatsoensrakker die aanstoot neemt aan de middelvinger achter zijn rug,’ refereert RobertJan aan het standbeeld. ‘Maar dat zal wel goedkomen. Samen met Jantje en Couperus is Harry toch één van de volkshelden van Den Haag, die worden niet zomaar slachtoffer van een beeldenstorm.’ Sjaak: ‘En we hebben nu de cassette Haagse Harry helemaal compleet. De heilige Graal van het Haags.’ De Haagse Harry-verzamelbox is slechts eenmalig in beperkte oplage verkrijgbaar. Voor het eerst alle strips in kleur in één complete verzameling. Uitgevoerd in hardcover. De Haagse Harry Verzamelbox: Ut Ènde!, Marnix Rueb € 89,95 en € 119,95 (met zeefdruk)

Present van Paagman 117

1. EVEN KORT: HOE HET OOIT BEGON 2. KONINKLIJKE WAARDERING 3. HARD MAAR GOUDEERLIJK 4. GELIEFD STREEKPRODUCT 5. VOOR EEUWIG TIJDLOOS 6. HEILIG NALATENSCHAP

en Bie de weg voor hem geplaveid. ‘Dat waren ook platte typetjes, maar dat ze er dom uitzagen, betekende niet dat ze ook dom lulden. Zij bewezen: als de inhoud klopt, versterkt het alleen maar de boodschap. Door hen heeft Nederland de Hagenees leren kennen en Marnix kon daar met Harry perfect op voortborduren.’

PARKER IM THE L AST FRONTIER

Als u mijn studeerkamer zou zien zou u het begrijpen. Als u mijn huiskamer binnen zou lopen ook. Evenals wanneer u mijn zolderkasten zou openschuiven. Ik verdrink in mijn boeken. En het allergrootste probleem is: ik kan ze niet wegdoen. Ook niet de boeken die ik zelf niet heb gekocht maar gekregen heb. De gever heeft me een plezier willen doen, wie ben ik dan om zo’n boek hooghartig op een vuilnishoop te sodemieteren? Dat doe ik sowieso niet. Dat kan ik niet over mijn hart verkrijgen. Het is een wandaad tegenover de schrijver. Die is ervoor over een onbekende weg getrokken, die heeft geschaafd aan zijn verhaal totdat hij tevreden was. Hij liet het wellicht ook eerst aan zijn vrouw lezen, of aan een vriendin, een vriend, de uitgever natuurlijk, zijn redacteur. Die hebben hem goedbedoelde adviezen gegeven waarmee hij verder kon. Totdat hij eindelijk tevreden was en doorgaf dat het zo maar moet.

FRITS SPITS

Weggooien, het is zonde

FOTOGRAFIE STIJN GHIJSEN

“Een boek op de vuilnishoop sodemieteren kan ik niet over mijn hart verkrijgen”

Hij was er misschien wel twee jaar mee bezig geweest. In een periode van schrijfdrift heeft hij maar weinig geduld gehad voor zijn kin-

COLUMN

deren, voor zijn geliefde, voor zijn vrienden. Hij heeft zich helemaal opgesloten in zijn verhaal en hij zou het wel willen uitschreeuwen tegen iedereen die het maar horen wil: ‘Lees het, in dit boek zit al mijn liefde, al mijn denkkracht’. Maar ja…, dan belandt dat met hart en ziel geschreven boek op een stapel met andere nieuwe boeken die met evenveel inspanning, geestkracht en liefde zijn geschreven. Ik weet dat ik als programmamaker altijd weer een keuze moet maken. Waar ik op let? Op het verhaal, op de taal, op de oorspronkelijkheid. En ook of ik er nog wat van kan opsteken. Dan maak ik een keuze. En die boeken die het niet haalden? Die bewaar ik. Het zou niet de eerste keer zijn dat ik me vergist heb. Weggooien, dat kan ik niet, dat is zonde. Nu hoop ik maar dat u met eenzelfde welwillendheid Mijn West Side Story wilt lezen. Het mag. Maar niks moet. Als u het maar niet wegdoet.

Na het succes van Alles lijkt zoals het was is Frits Spits terug met een nieuwe ode aan het leven en de liefde. Mijn West Side Story is het unieke verhaal van de geliefde radiomaker en televisiepresentator, bekend van De Avondspits. Na het overlijden van zijn vrouw Greetje loopt Frits Spits tegen een muur op. Eroverheen kijken kost moeite. West Side Story biedt hem een mogelijke uitweg. Mijn West Side Story € 22,99

Present van Paagman 119

ONS DEMOCRATISCHE HART VOL TEGENSTELLINGEN

, GE D, L HA EN NEFE V A N -G R T R E ‘S R E F T HUBE . HO EN ARIA – 1870 N N M 65 BI ICH 8 T 1 E , T H EINR GER H ICH AN I ST ANN AEYV I H M CR LLE , JO WI . 1250 INIER C A AR RE NA

120 Present van Paagman

RENOVATIE

In andere landen is het ondenkbaar, maar wij vinden het doodnormaal dat je zó het Binnenhof - het politieke hart van het land - kunt betreden. Dit eeuwenoude monument is immers van ons allemaal. Een serie van drie salontafelboeken, die naar aanleiding van de grote renovatie ontwikkeld wordt, is een fascinerende verzameling van verhalen, beelden en documenten die de geschiedenis vertellen.

agelijks lopen er meer dan duizend bezoekers door het Binnenhof, van nieuwsgierige toeristen tot scholieren op excursie. Via de vrij toegankelijke poorten naar binnen wandelend sta je meteen midden in het bruisende hart van de hedendaagse Nederlandse politiek. Tegelijkertijd stap je regelrecht de geschiedenis in. Elke steen hier heeft een verleden. Maar vergis je niet: ondanks het open karakter herbergt het Binnenhof nog altijd eindeloos veel onbekende en onvertelde verhalen, mysteries en details. Dat zagen ook Mizja Haak en Dick Holthuis, initiatiefnemers van Document voor een Monument. Wat begon met het idee voor één uitgave over de renovatie van het Binnenhof, mondde uit in een complete serie van drie rijk geïllustreerde salontafelboeken en een online portaal met mediajournaals, renovatie-updates en een digitale 360-gradentour, zodat je straks het Binnenhof simpelweg via je scherm kunt bezoeken. Geboorte van het Hof van Holland “Hoe is het zo begonnen”, kopt het eerste hoofdstuk van Verleden van het

Binnenhof. Hofboek nummer één van drie begint op het moment dat er op de plek zelf nog bijna niets dan land is, wanneer een piepjonge graaf en zijn tien jaar oudere vrouw mijmeren over huisvesting-met-aanzien, een grafelijke familie waardig. Het leest als een historische roman. Aan de hand van deze verhalen, documenten en beeldmateriaal ziet de lezer het Binnenhof steen voor steen ontstaan. Er worden graven geboren, huwelijken gesmeed, ridders geslagen en mensen veroordeeld, die vaker wel dan niet op gruwelijke wijze de dood vinden. ‘We proberen door persoonlijke verhalen de geschiedenis te ontsluiten’, vertellen de makers, die zich de afgelopen jaren hebben ondergedompeld in het rijke verleden van het Binnenhof. ‘Onbekende figuranten krijgen een stem en bekende verhalen die al honderden keren beschreven zijn, worden vanuit een volkomen ander perspectief belicht. Zo kroop auteur Nicolaas Matsier voor ons nog één keer in het hoofd van Van Oldenbarnevelt, voordat deze raadpensionaris van de Staten van Holland in 1619, na gesteggel met de zoon van Willem van Oranje, naar het schavot werd geleid.’

Present van Paagman 121

De historie in het eerste deel van de serie stopt in 1815: dan zorgt een grondwetswijziging ervoor dat er een tweekamerstelsel wordt ingevoerd, de start van de democratie zoals we die nu kennen. In een bladomslag reizen we terug naar het heden, naar de aanleiding en de voorbereiding van de renovatie. Foto’s tonen dat de renovatie geen overbodige luxe is. Holthuis: ‘Wie goed kijkt ziet lekkages en afbladderend beton. Ook opvallend: alle communicatieleidingen liggen er nog, zelfs de aansluitingen van de allereerste modems. Een kilometerslange kluwen draad bovenop elkaar.’ Bonte stoet aan persoonlijkheden Wanneer het eerste deel nog maar net uit is, werkt de redactie alweer aan het tweede en het derde deel. In Gebruik van het Binnenhof, dat in 2023 wordt verwacht, staan de oude bewoners en de huidige gebruikers centraal. Het Binnenhof heeft in al

“DE GRANDEUR DIE HET UITSTRAALT, JE VALT VAN DE ENE VERBAZING IN DE ANDERE” die jaren immers een bonte stoet aan persoonlijkheden voorbij zien trekken die allen op hun eigen manier een bijdrage leverden aan de dagelijkse routine. Zo worden verschillende politici geïnterviewd en gefotografeerd, van Hedy d’Ancona tot Jan Terlouw. Maar ook de huismeester Tom van Bokhoven, die tot 2018 nog boven de Eerste Kamer woonde. ‘Een legende bij de betrokkenen van het Binnenhof, maar volstrekt onbekend bij de rest van Nederland. In geval van nood stonden politici bij hem onder de douche en kregen ze een schoon overhemd, Kamerleden huilden uit bij zijn echtgenote Yvonne en de kroonprins werd aan zijn eettafel door Tjeenk Willink voorbereid op het koningschap.’ Het derde boek, Toekomst van het Binnenhof, staat voor het najaar van 2026 gepland, op het moment dat de ‘bewoners’ terugverhuizen naar een gemoderniseerd Binnenhof. Verknocht aan Churchill-portret Hoewel het grote grasduinen in alle documenten, eeuwenoude geschriften en nooit eerder vertoond beeldmateriaal rondom het Binnenhof al in 2017 begon, stuiten Haak en Holthuis in het proces nog altijd op verrassingen. Haak: ‘We ontdekten hoeveel cultuur en kunst er verscholen lag buiten de publieke ruimte, achter de deuren die normaal gesproken gesloten blijven. Meer dan duizend kunstwerken heeft de Tweede Kamer alleen al in haar bezit, die onder andere van werkkamer naar werkkamer rouleren. Sommige politici zijn daar erg aan verknocht. Neem Geert Wilders, die het schilderij van Winston Churchill, nog door kunstschilder Max Nauta bij de Britse politicus thuis geportretteerd, niet wil loslaten. Daarom hebben we besloten tot een extra uitgave over de cultuur- en kunstcollectie van het Binnenhof. Deze komt tussendoor uit, vermoedelijk volgend jaar al.’

RENOVATIE

Hollandse grandeur Het Binnenhof staat bol van de tegenstellingen. Geen enkele ruimte is hetzelfde: acht eeuwen lang is er gebouwd en verbouwd. De centrale hal van de Tweede Kamer, nieuwbouw uit 1992, grenst aan de opengewerkte gevel van het oude stadhouderlijke kwartier. Je kijkt regelrecht de historie in. Alleen al over de Trêveszaal, sinds 1977 de vaste vergaderzaal van de ministerraad, kun je volgens de initiatiefnemers een prachtig salontafelboek maken. ‘De grandeur die het uitstraalt, je valt van de ene verbazing in de andere.’ Het Binnenhof straalt ook uitzonderlijk veel openheid uit; er is geen parlement ter wereld waar je doorheen kunt fietsen en tegelijkertijd ministers of buitenlandse gasten zoals de Franse president of de Duitse bondskanselier ‘tegen het lijf ’ kan lopen. Toch is het Binnenhof geen open boek. Haak: ‘Hoezeer wij het monument ook proberen te ontraadselen, sommige details zullen de openbaarheid nooit bereiken.’ Dat maakt ‘ons’ Binnenhof alleen maar nóg fascinerender. En met de boekenreeks wil Document voor een Monument in ieder geval een aantal tipjes van de sluier op te lichten.

HOFBOEK 1 —

VERLEDEN VAN HET BINNENHOF —

Document voor een Monument, deel 1 - Verleden van het Binnenhof € 99,95

Present van Paagman 123

MARGREET DOLMAN EN DOMINEE GREMDAAT LOODSEN ONS DOOR DE WINTERMAANDEN HEEN

Fijne feest dagen

KENT U DIE UITDRUKKING? Voor de een betekent de winter gezelligheid en een periode van bezinning, terwijl de ander niet kan wachten tot het nieuwe jaar begint. Hoe je ook tegen het seizoen en de jaarwisseling aankijkt, Paul Haenen, Margreet Dolman en Dominee Gremdaat helpen je er met Het vrolijke winterboek doorheen dankzij de broodnodige troost, inspiratie en humor. 124 Present van Paagman

FOTOGRAFIE MARK VAN VLIET, SINCERELY MEDIA VIA UNSPLASH TEKST TESS VAN DER ZWET

Wat maakt de winter in u los? Gremdaat: ‘Ik geniet eigenlijk van alle jaargetijden omdat ze alle een speciaal gevoel bij mij oproepen. In de herfst kom ik wat tot bezinning, stel ik mezelf vragen: “Wat deed ik goed en wat deed ik fout en heb ik wel genoeg aandacht aan mijn medemens geschonken?” En in de winter geniet ik van de overgangen van koud/buiten naar warm/binnen.’ Dolman: ‘Ik heb in de winter vaak last van stemmingswisselingen: dan weer vrolijk en overal zin in en dan weer neerslachtig en in bed willen blijven liggen. Met het klimmen der jaren hoop je dat je wat evenwichtiger wordt maar tot nu toe merk ik daar niks van. Ik hou het hoofd overigens wel boven water, daar ben ik wel blij om. En als ik in december met dokter Valentijn en dominee Gremdaat optreed heb ik maar één doel: troost brengen.’ Welke betekenis heeft Kerstmis voor u? Gremdaat: ‘Voor mij betekenen de kerstdagen de dagen van verbondenheid, of je nu gelovig bent of niet. Het is fijn om de kerstdagen door te brengen met mensen waarmee je je vertrouwd voelt. De laatste jaren gaan mijn vrouw Geurtie en ik vaak met vrienden in prettige restaurants eten. Aan de ene kant zoek ik de intimiteit en geborgenheid van m’n dierbaren op, en aan de andere kant heb ik ook de behoefte om troost te brengen voor de mensen die daarvoor open staan.’ Dolman: ‘Ik heb geen hekel aan de kerstdagen zelf maar aan het schijnheilige eromheen, aan de slijmerige tv-programma’s, aan de dubbeldikke kerstnummers van de opinieweekbladen, aan het sluiten van de maatschappij voor de actualiteit. Alle journalisten,

GOEDE TIPS

DOMINEE GREMDAAT

tv-makers en omroepbazen willen de laatste twee weken van december vakantie en dat merk je. Ik word depressief van het aanschouwen van een kerstshow die in de zomermaanden is opgenomen. Maar verder sla ik me er wel doorheen.’ Wat adviseert u eenieder die tegen de donkere winterdagen opziet? Gremdaat: ‘Luister naar je innerlijk en geef de stemming van het moment de ruimte. Als je ’s ochtends merkt dat je niet goed in je vel zit, probeer dat gevoel dan niet te verdringen maar laat het toe. Maak er een heerlijke off-day van, zeg afspraken met mensen waar je eigenlijk geen zin in hebt, gewoon af. Maak geen afspraken op lange termijn maar beslis van dag tot dag wat je gaat doen. Als iemand vraagt: “Heb je zin om over drie weken bij ons te komen eten?” zeg dan: “Ik spreek in deze tijd alleen nog op korte termijn af.” Voel je vrij en vooral niet schuldig.’ Dolman: ‘Het sluit een beetje aan bij wat dominee Gremdaat zegt, vecht niet tegen je basisgevoel. En ik zou er aan toe willen voegen, durf agressief te zijn. Durf je te uiten, durf met je vuist op tafel te slaan, durf de waarheid te zeggen. Mensen worden in de decembermaand ook vaak neerslachtig door het voortdurende zich te moeten aanpassen. Dit zeggen en dat denken. Daar heb ik het ook over in ons boek: durf te zeggen wat je denkt en wees niet bang voor ruzie. Als je het eten van je schoonvader niet lekker vindt, zeg dat dan. Door de discussie, woede, verbazing en emotie

“Voel je vrij en vooral niet schuldig”

Present van Paagman 125

INTERVIEW MARGREET DOLMAN

“Door mijn verschrikkelijke kerstverhalen hoop ik dat mensen beseffen dat het bij hen dan nog wel meevalt” stad te eten en toen dat niet kon vond ik het heerlijk om take-away bij mijn lievelingsrestaurant te nemen. Prachtige maaltijden lekker thuis oppeuzelen. Ook op ander gebied merkte ik dat ik heel snel de bakens kon verzetten. Gaat dit niet door? Nou dan doe ik gewoon dat, geen probleem. Ik hoop dat ik in 2022 net zo flexibel ben.’ wordt eenieder wakker geschud en zou het neerslachtige gevoel bij jou kunnen verdwijnen. En als je wel volhoudt iets anders te zeggen dan wat je denkt, besef dan waar je mee bezig bent. Als je tegen je schoonmoeder zegt “wat bent u lief ” terwijl je denkt “rotwijf ”, besef dan dat je een leugentje om bestwil creëert.’ Wat neemt u mee uit 2021 naar 2022? Gremdaat: ‘In 2021 heb ik, zoals zovelen, beseft dat vrijheid en gezondheid niet vanzelfsprekend zijn. Ik vond de lockdown als gevolg van de coronapandemie heel leerzaam en verdiepend. Nu verkeerden mijn vrouw en ik in de gelukkige omstandigheid dat we niet hoefden te werken of te leren. Voor mensen in de zorg is het een bijzonder zware tijd geweest en ook voor jonge mensen die elkaar graag tijdens de studie wilden ontmoeten. Maar voor ons, de wat ouderen, is het een heel bijzondere en eigenlijk wel mooie tijd geweest. In 2022 zullen we waakzaam blijven en niet opzien tegen een eventuele nieuwe lockdown.’ Dolman: ‘Ik zal het leren incasseren uit 2021 meenemen naar 2022. Ik wist niet dat ik zo flexibel was als ik bleek te zijn. Zal ik een voorbeeld geven? Ik hou er erg van om in de

126 Present van Paagman

Wat wilt u de lezers van Het vrolijke winterboek meegeven? Gremdaat: ‘Strijdbaarheid, zelfvertrouwen en diepgang. Durf voor jezelf op te komen! Het is fijn om jezelf weg te cijferen maar soms is het noodzakelijk om met je vuist op tafel te slaan, ook als anderen dat ongepast vinden. Geef warmte aan de ander maar blijf zelf niet in de kou staan. In mijn beschouwingen in het winterboek probeer ik licht te brengen in de donkere dagen, zelfvertrouwen te geven aan de onzekeren, en een pleidooi te houden voor een eigen richting terwijl je toch empathie hebt voor je medemens.’ Dolman: ‘Ik wil wat vrolijkheid brengen in een soms zo sombere wereld. Door mijn verschrikkelijke kerstverhalen hoop ik dat mensen beseffen dat het bij hen dan nog wel meevalt. Probeer je schouders op te halen als een familielid een krenkende opmerking tegen jou maakt. Ik hoop dat het boek voor de mensen die in de donkere dagen wat neerslachtig zijn, wat vrolijkheid brengt. En ook dat ze wat aan mijn tips hebben om ongeschonden door de dagen heen te komen. Kop op en weer door!’

Het vrolijke winterboek, Paul Haenen, Margreet Dolman en Dominee Gremdaat € 25,-

ILLUSTRATIE CLAUDIE DE CLEEN

KOKEN 128 MILOU VAN DER WILL OVER VEGAN KOKEN EN ETEN: ‘NEE, JE HOEFT GEEN MALLE ACTIVIST TE WORDEN.’ 134 KOOKINSPIRATIE VOOR HET HELE JAAR MET DEZE KOOKBOEKEN 137 DRIE RECEPTEN VOOR EEN STERRENWAARDIG KERSTMENU

Present van Paagman 127

ZO WORD JE EEN WORTEL WAPPIE

Sommige mensen denken dat je alleen rauwe wortel eet als veganist. Maar kookboekauteur en fotograaf Milou van der Will (36) bewijst dat je geen wortelwappie bent als je dierlijke ingrediënten skipt. Rendang, burgers en spicy noedels: ze maakt het van planten. Zonder compromis op smaak, uitbundig flirtend met rode pepers en swingend van umami. 128 Present van Paagman

FOTOGRAFIE MILOU VAN DER WILL (RECEPTEN) TIM JANSSEN (PORTRETTEN) TEKST MILOU VAN DER WILL

VEGAN

SOTO SHIITAKE PORTOBELLO PANGGANG

Present van Paagman 129

‘O PADDORENDANG

oo, ben jij er zo een?’ De vraag komt van een man. Het type dat je chagrijnig verklaart als je niet om zijn grapjes grinnikt. En die, zodra hij je betrapt op een beleefde glimlach, euforisch roept: ‘Gelukkig, mensen, eindelijk: ze lácht!’ Ik ben als vreemdeling op een bruiloft en het buffet gaat rond. ‘Burgers, het zijn burgers,’ gonst al snel rond. We hadden er zin in, want honger. En lief: voor mij heeft het bruidspaar speciaal een plantaardige variant laten bakken. Maar ik heb nog geen hap genomen, of er is al stront aan de knikker. Want de grapjesman heeft het ‘niet zo op met dat vegan-gedoe’. De toon wordt gezet: ik ben vanavond niet alleen ‘aanhang’, ik ben er ook nog eens ‘zo een’. En dat levert me naast een lekkere burger, ook een hoofdrol in zijn mopjesrepertoire op. Het niveau keldert sneller dan de techno-beat op de achtergrond, en zodra het woord bloedworst valt, besluit ik mijn heil, met burger en al, dan maar bij de bar zoeken. Groen licht voor sterrenchefs In gedachten kon ik mezelf aan die bar opvrolijken met het feit dat de populariteit van de plantaardige maaltijd waanzinnig groeit. Check alleen al het aanbod in de super, maar ook restaurants pronken vaker met het plantaardige icoontje op hun menukaart. 2021 werd het jaar waarin voor het eerst een vegan restaurant (ONA, Frankrijk) werd bekroond met een Michelin-ster. Maar ook reeds bekroonde chefs zien het groene licht: het wereldberoemde Eleven Madison Park besloot na de pandemie te heropenen met een plantaardige kaart, omdat ‘het huidige voedselsysteem op zoveel manieren niet meer duurzaam is’. Of wat dacht je

130 Present van Paagman

VEGAN

van de Londense sterrenchef Alexis Gauthier, die voorheen nog omstreden ganzenlever serveerde, maar zijn brasserie nu 100 procent vegan heeft gemaakt. En even een persoonlijk hoeraatje: een nieuwe vegan tent in Amsterdam liet weten dat ze de inspiratie voor de menukaart uit mijn kookboek Vegan east haalden. Kind kan de was doen Op dit soort verhalen proost ik, maar soms lijkt het alsof met de toenemende populariteit ook de argwaan ten opzichte van een vegan maaltijd groeit. Alsof het verzet krampachtiger wordt. Dit heeft volgens mij vooral met de associatie te maken. De associatie die bijna hardnekkig blijft kleven aan die clichématige rauwe wortel, of een suffe stoof van linzen. En daarom denkt zo’n grapjas op een bruiloft gewoon in al zijn onschuld dat ik een wortelwappie ben. Zo werkt het met beeldvorming. Geeft niet, op zich, maar om die beeldvorming toch wat bij te schaven, begon ik op een dag mijn recepten te delen. Als derde generatie indo moest ik bovendien bewijzen dat ik echt niet alleen nog maar gado-gado at. Wat nog meer? Nou, ook gewoon mapo tofu, dan dan noedels, sticky crispy aubergine, spekkoek, Thaise kokossoep en nasi goreng. Die recepten schreef ik allemaal op, want ik wilde ze niet alleen aan mijn familie laten proeven, maar ook aan jou. Aan iedereen. Eigenlijk wilde ik euforisch uitroepen: ‘Het kan mensen, het kan!’ En de echte grap is dus: je doet niet veel anders dan normaal. Je kookt. Je zorgt voor goede ingredi-

enten, bereidt ze met liefde en brengt ze met aandacht op smaak. Kind kan de was doen. Kriebels van de kikkererwt Toch is het heus niet gek als je nog de kriebels krijgt van de kikkererwt. Eerlijk? Had ik ook. Kijk, ik weet nu dat het een waanzinnig ingrediënt is, net als haar broertjes en zusjes uit de peulvruchtenfamilie, maar wie nog niet klaar is voor een introductie, wordt gelukkig op onze wenken bediend. Loop een willekeurige supermarkt in en vergaap je voor het schap met vleesopvolgers. Fopkip, plantschnitzel, nepworst, balletjes of sojagehakt. Gyros, shoarma, burgers. Bedenk het en het ligt er. Vooruit, niet alles zal smaken naar het vleesch van vroegah, maar een keertje proberen is misschien wel geinig. En ondertussen help je de aarde niet om zeep te brengen. Ook red je dierenlevens (wist je trouwens dat varkens net zo intelligent zijn als primaten en ze net als je hond van spelen houden?). Natuur naar de klote Als er minder vraag naar vlees is, komt er minder aanbod. Zo help je actief mee aan een oplossing voor het klimaatprobleem. Dat probleem is geen mening, heeft niets met politieke kleur te maken, maar geeft wel code rood aan. Want weet je nog hoe we baalden dat oranje geen Europees kampioen werd? We zijn wel kampioen op het gebied van stikstofuitstoot: we behoren tot de absolute wereldtop. En de realiteit is dat er in ons land geen sector is die meer uitstoot dan de landbouw, waarvan het grootste deel weer door de veehouderij wordt veroorzaakt. Vaak wordt geroepen dat we dan maar niet meer zo vaak naar Ibiza moeten vliegen, maar het RIVM berekende dat de uitstoot van de landbouwsector 88 keer zo hoog is dan die van de luchtvaart. Natuurmonumenten legt vervolgens uit dat al die stikstofoxiden en ammoniak in de lucht uiteindelijk

“DE UITSTOOT VAN DE LANDBOUWSECTOR IS 88 KEER ZO HOOG DAN DIE VAN DE LUCHTVAART”

Present van Paagman 131

in onze bodem terechtkomt, met desastreuze gevolgen voor plant en dier. Van onze oorspronkelijke biodiversiteit is nog maar 15 procent over. Ter vergelijking: in Europa is dat 40 procent en wereldwijd 70 procent. Meer dan een derde van de soorten in Nederland wordt bovendien met uitsterven bedreigd. Anders gezegd: de natuur gaat naar de klote.

“BLIJF DIE KAAS ETEN WAAR JE ‘M (NOG) NIET KUNT MISSEN EN LAAT ‘M WAAR JE DAT WEL KAN”

Struisvogel van het menu Je kunt nog denken: ach, die kriebelbeestjes in de natuur, ik mis ze niet, jij wel? Maar het verdwijnen van de biodiversiteit brengt onze voedselproductie in gevaar. Die kriebelbeestjes hebben we nodig om onze bodem gezond te houden. Die bijen en vlinders hebben we nodig voor de bestuiving van onze gewassen. En die vervuilde lucht ademen we met z’n allen ook weer in: you can run, but you can’t hide. Het is schadelijk voor iedereen. De struisvogel moet dus als eerst van het menu. We kunnen onze kop niet meer in het zand blijven steken. En nee, je hoeft geen malle activist te worden, maar wat je wel kunt doen: niet mokken, lekker wokken. Met je eigen lunch, snack en avondmaal maak je al impact. Even hypothetisch, stel, je ‘doet’ dertig dagen plantaardig: dan bespaar je niet alleen twee hele echte dierenlevens, maar ook 36.000 liter water, 66 m2 landbouwgrond en 36 kg CO2 (autoritje Amsterdam-Eindhoven en terug). Je bespaart dus op uitstoot, water en levens, jij held. Vegan gaat ver Tot slot hebben we volgens mij nog enkele kwesties te tackelen. Zo is voor veel mensen kaas nogal een struikelblok. En verrek ja, dat is een lastige. De vegan kaas lijkt in de verste verte niet op de Parmezaan die de jeu geeft aan je pasta. Maar als dat nou het enige is wat je weerhoudt van een plantaardige levensstijl, dan ben je al lekker bezig. Blijf die kaas eten waar je ‘m (nog) niet kunt missen en

132 Present van Paagman

laat ‘m waar je dat wel kan. Niemand pleit voor perfectie. Verder vinden sommige mensen de overstap naar (meer) plantaardig ‘echt veel te extreem’. Da’s best een gekke. We weten dat vlees niet noodzakelijk is om gezond te leven. Sterker – in veel gevallen heeft vlees nadelige gezondheidseffecten. Het is dus vooral voor de lekker. En voor dat “lekker” moet wel een dier worden geslacht. Je kunt je dus afvragen wat extremer is. Natuurlijk is het wennen. En ook vereist het andere gewoonten. Maar anders is niet altijd slechter en alles went. Paddo-rendang Verder, ja verder is gewoon alles te vervangen. Sauzen maak je romig met geweekte cashewnoten, witte bonen, of een pakje plantaardige room. Cheesecake maak je van silken tofu, of noten. Nee, natuurlijk is het dan eigenlijk geen ‘cheeeeeeeeese’cake, maar knapperd die het verschil proeft. Ei vervang je door, kies maar, banaan, appelmoes, lijnzaad, tofu, of het vocht uit een blikje kikkererwten. Oesterzwammen en andere paddo’s zijn fijn als vlezige toevoeging aan je maaltijd. Zo deel ik in mijn nieuwe boek Vegan comfort een recept voor paddo-rendang. Of een troostrijke, boterige wittebonencurry, geïnspireerd op het wereldberoemde Indiase butter chicken. En maak ik balletjes op basis van kikkererwt en havermout. Gek? Ha, misschien. Maar dan wel lekker gek. Je zou er bijna een wortelwappie van worden.

VEGAN

CHAI HOT CHOCOLATE ANTI-KATERNOEDELS

Vegan comfort € 30,95 Vegan east € 25,95 Vegan summer € 14,95

Present van Paagman 133

Bourgondische

GEZELLIGHEID

We mogen weer, heerlijk met vrienden en familie aan tafel. Ideeën nodig? Deze boeken bieden genoeg inspiratie voor een heel jaar aan dinertjes. DE BOEKEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

YouTube-fenomeen Nick Toet deelt talloze makkelijke recepten en tips en tricks waarmee iedereen kan leren koken. Geen moeilijke instructies: lekker koken zonder poespas. Eten met Nick, Nick Toet € 25,-

Duurzaam koken

Dit handboek voor duurzaam koken van Pierre Wind bevat een uitgebreide werkwijze dat onze kookvaardigheden drastisch zal doen veranderen. Goed voor het milieu en de portemonnee, overkoken en aanbranden worden verbannen. Met Winds beproefde ‘Koken uit de kliko’ en het ‘receptengeraamte’, leer je duurzaam, gezond en milieubewust koken. De ecokeuken van Wind, Pierre Wind € 24,95

Chef Luna Trapani laat met 100 nieuwe, makkelijke recepten zien dat vegan koken heel goed aansluit op de Italiaanse keuken.

Vegetalia, Luna Trapani € 26,99

Eenvoudig, lekker én vega Of je nou één keer per week of de hele week vegetarisch wilt eten, met dit kookboek kun je vooruit. Van gemakkelijke pasta’s, ovengerechten, soepen en salades tot bowls en heerlijke stoofschotels. Naar speciale winkels hoef je niet, want alle ingrediënten zijn gewoon bij de supermarkt te koop. De recepten zijn allemaal eenvoudig te bereiden, en bewijzen dat vegetarisch koken lekker én simpel kan zijn. Lekker & simpel vegetarisch, Jorrit en Sofie Van Daalen Buissant des Amorie € 21,99

134 Present van Paagman

Aan tafel bij Bijdendijk Chef-kok Joris Bijdendijk neemt je mee in wat er zoal bij hem thuis op tafel verschijnt. Dankzij de ruim 250 recepten en de helder beschreven technieken kan iedereen thuis leren een kreeft schoon te maken of een goede brioche te bakken. Daarnaast schrijft culinair journalist Joël Broekaert met zijn aanstekelijke verwondering over de wetenschappelijke en historische achtergrond van alledaagse ingrediënten, maar ook over vuur en de illustere vijfde smaak umami. Bij Bijdendijk thuis, Joris Bijdendijk € 34,99

SHOPPING

Flexibel combineren Bistro Manon deelt recepten die lekker, gezond, toegankelijk én praktisch zijn, en bovendien flexibiliteit in de keuken bieden. In het boek vind je hoofd- en bijgerechten: je kiest het hoofdgerecht dat je die avond wilt eten en vervolgens kun je eindeloos variëren met passende bijgerechten. Een flexibele opzet waarmee je met betrekkelijk weinig moeite toch iedere dag iets anders op tafel zet.

Bistro Manon, Manon Proper € 25,95

Ga mee op culinaire safari door Zuid-Afrika en leer in dit prachtige kookboek de verrassende verscheidenheid kennen van de Zuid-Afrikaanse keuken. De authentieke Zuid-Afrikaanse keuken, Ivana-Sanshia Strode € 29,95

Het maken van een eersteklas cocktail is een echte kunst en in dit boek laat kenner Tristan Stephenson je zien hoe je meer dan 75 iconische drankjes thuis uit je cocktailshaker tovert. Cocktails - De bijbel van de barman, Tristan Stephenson € 39,95

De kookfilosofie van Pascale gaat om graag eten en kunnen uitpakken met mooie lekkere gerechten die een plezier zijn om klaar te maken. Maximaal resultaat met weinig werk. Ik eet zo graag, Pascale Naessens € 25,99

De eenvoudige, mediterrane gerechten in dit boek verhalen over bijzondere reizen en laten de vele en gevarieerde smaken van de Middellandse Zee zien.

Med, Claudia Roden € 32,-

Koken met minder stress en minder gedoe, maar mét de ‘wow-factor’ van een Ottolenghi-maaltijd. Met ruimte voor aantekeningen om jouw variaties op de recepten te onthouden. Ottolenghi Test Kitchen - Shelf love, Yotam Ottolenghi € 24,99

Waardevolle momenten Klaar om weer met vrienden en familie aan tafel te schuiven? Jamie Olivers nieuwste kookboek is een overheerlijke ode aan heerlijke maaltijden om met z’n allen van te genieten. Of je nu de volledige maaltijd kookt of een van de meer dan 120 op zichzelf staande recepten kiest, het is Jamie’s doel om de tijd die je in de keuken staat zo kort mogelijk te houden, zodat je veel tijd met je gasten kunt doorbrengen. Samen eten, Jamie Oliver € 32,50

Present van Paagman 135

RECEPTUUR JANNEKE VREUGDENHIL, NIVEN KUNZ & VIRGINIE VAN BRONCKHORST, RUKMINI IYER

RECEPTEN

Aan tafel!

HEERLIJK KOKEN VOOR JE GASTEN

Eindelijk, dit jaar geen eenzame winter meer. Heb jij die etentjes en uren natafelen ook zo gemist? Kook een indrukwekkend diner met deze drie recepten van bekende chefs en kookboekenschrijvers, en vier het samenzijn!

Present van Paagman 137

RECEPTEN

Artisjokken VOOR

met mosterdvinaigrette

Ingrediënten 4 personen 4 grote artisjokken 1 sjalotje, geraspt 2 tl dijonmosterd 1 el citroensap 1 el balsamicoazijn 3 el olijfolie 3 el zonnebloemolie 1 el fijngesneden dragonblaadjes zout en peper

1. Pluk de buitenste twee rijen harde blaadjes van de artisjok. Knip van de overgebleven blaadjes de puntjes bij. Snijd de steel eraf.

2. Breng een ruime pan met water aan de kook,

voeg een goede snuf zout toe en leg de artisjokken erin. Laat een kleiner deksel op het wateroppervlak drijven, zodat de artisjokken onder water blijven. Afhankelijk van het formaat en de versheid van de artisjokken hebben ze tussen de 10 en 20 minuten nodig om gaar te worden. Test de gaarheid door een blaadje los te trekken. Als dat makkelijk gaat, is de artisjok gaar. Laat de artisjokken even uitdampen in een vergiet.

3. Roer de sjalot, mosterd, het citroensap en de balsamicoazijn in een kom door elkaar.

4. Meng er al kloppend met een vork of garde geleidelijk de twee soorten olie door.

5. Roer de dragon erdoor en maak de vinaigrette op smaak met zout en peper en serveer bij de artisjokken.

138 Present van Paagman

Koolhydraatarme bijbel, Janneke Vreugdenhil € 33,99

Present van Paagman 139

140 Present van Paagman

RECEPTEN

Gevulde

portobello HOOFD

Ingrediënten 2 personen olijfolie, om in te bakken en mee in te vetten 2 sjalotten, gesnipperd 2 tenen knoflook, geperst 200 g risottorijst 10 ml witte wijn 1½ liter warme groentebouillon 100 g olijven, fijngehakt 4 takjes bladselderij, fijngehakt 25 g Parmezaanse kaas 4 portobello’s zout en peper 2 g verse tijm, fijngehakt

met risotto

1. Verwarm de oven voor op 175 °C. 2. Verhit de olijfolie in een pan en fruit de sjalot en knoflook aan.

3. Doe de risottorijst erbij en bak tot de rijst

glazig wordt. Blus af met de witte wijn. Voeg nu een grote soeplepel groentebouillon toe aan de rijst. Wacht tot het vocht is opgenomen en voeg dan de volgende soeplepel toe. Blijf ondertussen goed roeren en herhaal dit proces tot de rijst beetgaar is.

4. Doe dan de olijven, bladselderij en Parmezaanse erbij en meng ze door de risotto.

5. Hol de portobello’s uit, vet ze in met

olijfolie en bestrooi met zout en peper naar smaak.

6. Vul de portobello's met de risotto en bak ze 8 minuten in de oven.

7. Garneer ten slotte met de tijm.

Groentemenu’s, Niven Kunz & Virginie van Bronckhorst € 29,99

Present van Paagman 141

RECEPTEN

Arretjescake met chocolade, NA

kersen & pistachenoten

Ingrediënten 8 porties 100 g gezouten roomboter 200 g pure chocolade (minimaal 70% cacao), grof gehakt 70 g golden syrup of ahornsiroop 200 g digestives, in grove stukjes 200 g gekonfijte kersen, gehalveerd 100 g gepelde pistachenoten, in grove stukken

1. Laat in een grote pan op laag vuur al roe-

rend de boter, chocolade en golden syrup smelten tot er geen klontjes meer zijn. Draai het vuur uit.

2. Bewaar een volle eetlepel van de stukjes di-

gestives, gekonfijte kersen en pistachenoten voor de decoratie en roer de rest door het chocolademengsel in de pan.

3. Schenk het in een met bakpapier beklede bakvorm van 26,5 x 19 centimeter.

4. Zet in de koelkast en bestrooi de bovenkant

na een uur met de achtergehouden digestives, gekonfijte kersen en pistachenoten.

5. Zet terug in de koelkast en laat nog 2 uur

opstijven voor je de arretjescake in blokken snijdt en opdient.

Tip: Maak de arretjescake vegan door de boter

te vervangen door 100 gram kokosolie en een snufje zout en gebruik vegan pure chocolade. Voor een glutenvrije variant gebruik je glutenvrije digestives.

142 Present van Paagman

De zoete bakplaat, Rukmini Iyer € 21,99

Present van Paagman 143

STABILO woody 3 in 1 Waskrijt, kleurpotlood en aquarelpotlood in één! Uitgesproken kleuren op lichte én donkere ondergrond. Schrijft op papier, glas, metaal, steen, hout, etc. Zeer gemakkelijk te verwijderen van glas, zonder strepen. Etui 18 stuks, incl. puntenslijper en penseel. € 47,50

STABILOaquacolor Aquarelkleurpotloden van zeer hoge kwaliteit. Prachtige kleuren met zeer rijke kleurafgifte. Droog en nat te gebruiken. Etui met 36 kleuren. € 17,25

STABILO Pen 68 Viltstift van zeer hoge kwaliteit met mooie intense kleuren. Robuuste punt voor zeer rijke kleurafgifte. Handige oprolbare set met 25 kleuren. € 28,50

ch ilaris pel h n Ee apss rs h c s l geze mdenke o voor

Woordenboek nodig

Woordenboek, pen en

papier

spelregels nboek (van papier of De switcher pakt een woorde op een het woordenboek open digitaal), en slaat of klikt g op je gebruik nl.wiktionairy.or willekeurige pagina (tip: urig het menu en klik op ‘willeke telefoon, navigeer naar de onbekend woord, en schrijft woord’ ), kiest daar een op een papiertje. nboek nodig over 3 cijferkaarten per speler definitie zoals in het woorde achte overige spelers een zelfbed Vervolgens schrijven de k op een van dat woord duidelij spelregels (maar niet juiste) definitie papiertje. Maak de tafel waaraan gespeeld wordt zo veel mogelijk leeg. definities voor. Lees nu alle opgeschreven nodig 3 woordkaarten per speler, timer ze De spelers definitiedewaarvan op depakken cijferkaarten en gaan aan het korte De spelers stemmen daarna eind is. van de tafel staan. denken dat het de juiste spelregels n krijgt Alle spelers mogen heeft gerade om beurten de juiste definitie een kaart over de tafel Iedere speler Leg per speler 3 woordkaarten opendie op tafel. gooien. hebben Je mag definitie zelf uitvogelen welke tactiek onjuiste het best 1 punt. Degenen die een werkt. 1 punt voor waarop gestemd is, krijgen hreven30 opgesc Na het neerleggen krijgen de spelers seconden om de kaarten (van alle spelerselke dus)stem. te bestuderen. Gebruik Ga door een tot alle spelers 3 kaarten hebben kunnen werpen. timer, indien nodig. ster. een krijgt en punten wint Degene met de meeste De speler die een kaart het dichtst bij het andere eind van Draai daarna de kaarten om, schud ze, en leg ze degedekt tafel heeft geworpen, is de winnaar en krijgt een ster. op een stapel in het midden van de tafel. Indien kaarten over de rand hangen, wint de speler wiens kaart het verst uitsteekt. Om beurten pakken de spelers de bovenste kaart van spelkaart 4/40 de stapel en leggen het begrip op node digkaart uit aan de 3 woor andere spelers door middel van een geluidseffect dk – aa derte andere spelers doen hun ogen dicht (zo zie je de mogelijk n per speler 28/10/2020 12:50 gemaakte gebaren niet!) 4 en mogen daarna 2.0.indd het woord Omdenken Switch spelkaarten raden. Raadt niemand het woord, dan gaat de kaart sponder elregels Geef all e spele op de stapel. rs 3 wo ordkaa rten. De spele Speel door tot alle kaarten op zijn. rs Welkom zijn allen ve rsl ee ve bij het achtuu aggevers. De rslag sw rjourna Elk geraden kaartje is 1 punt n waard, zowel van voor degene al, ik be itcher begin 3 wo ee n situatie t: dkaa n... Da die het geluidseffect maakt, als or voor degene , gebase rten. die het raadt. arna vo erd op lgt spelkaart 5/40 Bij verwarring wijst de geluidmaker de Tot slot de winnaar aan. zegt de mijn co Omdenken ve Switch rsl spelkaarten aggeve 2.0.indd 5 llede Degene met de meeste punten is ga... winnaar en krijgtr: En nu en is de 28/10/2020 scha volgend een ster. e spele kel ik over na Je moet r aan de ar de 3 wo beurt. anders ordkaa ben je rten ve af. rwerke n in he spelkaart 2/40 t verslag Ga door , tot ied ere spele r een ve Na afloo Omdenken Switch spelkaarten 2.0.indd 2 rsl ag heeft 28/10/2020 12:50 p stemm gemaak origine en de t. els sp Die is de te verslaggeve elers op de be r. ste, leu winnaa kste en r en kri jgt een ster.

Jeux des cartes

Mannetje van de radio

Dit is h

et nieu

Omden

ken Swi

tch spe

lkaarten

2.0.indd

12:50

spelkaar

t 10/40

28/10/20

20 12:5 0

‘We hebben ons rot gelachen.’ ‘Absoluut het meest afwisselende spel ever!’ ‘Geen ingewikkelde spelregels, wat waanzinnig origineel bedacht.’

Switch is 40 minigames in 1 doos Al spelend leer je elkaar op een andere manier kennen. Geen lange uitleg of regels. Je kunt meteen aan de slag! Elke paar minuten speel je een volledig nieuw spel. Energiek, creatief en hilarisch. Natuurlijk leuk voor jezelf of geef het cadeau. Meer weten? www.omdenken.nl/switch

10 % kortin g

10% kortin g

HÉT CADEAUBOEK VOOR DE FEESTDAGEN

BESTSELLER

LUXE GEBONDEN EDITIE MET EXCLUSIEF MATERIAAL