Present van Paagman #6

Amalia van Solms,

Michiel van Mierevelt,

Tom Haartsen

COLOFON

PRESENT IS EEN MOMENT VOOR JEZELF; EEN CADEAUTJE VAN PAAGMAN

Hoofdredacteur

Esther Pordon - Studio Pordon

Redactie

Liesbeth Smit, Tess van der Zwet

Art Director

Tessa Jonker-Koudijs - TKCD

Vormgeving

Tessa Jonker-Koudijs en Imke Horvers - TKCD

Aan dit nummer werkten mee

Anouk de Kleermaeker, Arjan Peters, Charlotte Helmer, Dido Michielsen, Ela Çolak, Jean-Pierre Geelen, Kelly Weekers, Lieke Janssen, Maarten Dessing, Manous Nelemans, Marike van Pagée, Maurits Chabot, Merel van Vroonhoven, Sigriet Kingma, Viveka van der Vliet

Managing Director

Fabian & Nadine Paagman

Marketing & Communicatie

Paula van Kempen, Britt op de Laak, Annemiek Verheij, Pascal Janssen

Drukkerij Habo DaCosta

Cover

Youp van ‘t Hek en Marije Tolman Fotografie: Anouk de Kleermaeker

Visagie: Manous Nelemans Met dank aan: Uitgeverij De Bezige Bij en Hekwerk

Present is een idee van Paagman

Frederik Hendriklaan 217 2582 CB Den Haag info@paagman.nl www.paagman.nl 088 338 38 38

DE IN PRESENT VERMELDE PRIJZEN EN DATA ZIJN ONDER

VOORBEHOUD VAN PRIJSWIJZIGINGEN, TYP- EN DRUKFOUTEN. NIETS UIT DEZE UITGAVE MAG ZONDER VOORAFGAANDE SCHRIFTELIJKE TOESTEMMING VAN PAAGMAN WORDEN OPENBAAR GEMAAKT OF VERVEELVOUDIGD, OP WELKE WIJZE DAN OOK.

DE MAKERS VAN PRESENT TIPPEN

Esther: ‘Fantastisch om te lezen hoe jongeren dankzij de hashtag #Booktok op TikTok weer in groten getale aan het lezen zijn geslagen. Dat biedt hoop voor de toekomst van het geschreven woord!’ pag. 62

Tess: ‘Het gesprek met Inge Schilperoord heeft grote indruk op me gemaakt. Het deed me bese en dat we allemaal onze vooroordelen hebben, maar dat het veel prettiger is voor anderen én onszelf om ons in de ander te verplaatsen.’ pag. 56

Britt: ‘Ieder jaar vind ik die eerste redactievergadering weer spannend. We bedenken heel veel, maar soms is het de vraag of het wel gaat lukken. Tess heeft zichzelf met het artikel over muziekstad Den Haag echt overtro en!’ pag. 108

Tessa: ‘Ik vind de boeken over de avonturen van Boer Boris de leukste om voor te lezen aan mijn eigen boertje. Zou ik die prachtige openingsprent met de bootjes in zijn nieuwe slaapkamer op mogen hangen? #durftevragen’ pag. 24

Paula: ‘Het artikel over jonge Nederlandse auteurs in het buitenland belicht een kant waar je eigenlijk geen weet van hebt. Maar ergens ook logisch: er worden zoveel mooie boeken geschreven, daar moeten meer mensen van kunnen genieten!’ pag. 40

Liesbeth: ‘Arthur Japin was, behalve een zeer aimabele gesprekspartner, ook oprecht benieuwd naar mijn mening over zijn nieuwste boek. Wat bleek: ik was de eerste die het mocht lezen, buiten de uitgeverij om. Ik heb ervan genoten.’ pag. 86

Paagman

Oud of nieuw?

“Verandering is de enige constante”, wist de Griekse filosoof Heraclitus ons al van te doordringen. Maar dat maakt veranderingen er niet direct eenvoudiger op. Dat we ons in deze roaring twenties in een intense periode bevinden, waarin veel grote veranderingen plaatsvinden of plaats moeten gaan vinden, is wel duidelijk. Pijlers onder de inrichting van onze maatschappij staan ter discussie, vaste denkpatronen moeten worden vernieuwd; het is knap lastig om bekende bestaanszekerheden los te laten als je nog niet weet welke nieuwe zekerheden ervoor in de plaats komen.

Waar kun je nog aan vasthouden en wat moet je loslaten? Wat wordt nostalgie, wat blijft een levendige herinnering en wat blijkt een apocalyptische voorspelling die nooit uitkwam? Bladerend door deze zesde editie van Present van Paagman vallen aanknopingspunten te ontdekken. Zo wordt nationaal erfgoed uit de vergetelheid gered door Jimmy Nelson (pag. 122), blijft Den Haag Beatstad no. 1 (pag. 108) en opent Maxim Februari het gesprek over de invloed van technologie op onze rechtsstaat (pag. 118).

Ook ons leesgedrag wordt beïnvloed door technologie. Zo is de toename van lezende jongeren dankzij TikTok ronduit positief te noemen (pag. 62). Als tegenhanger van moderne techniek en toekomstvoorspellingen, wilden wij er toch ook graag een klassieke kerst van maken dit jaar. Dus nodigden we Marije Tolman en Youp van ’t Hek uit onze cover te sieren en met ons in het grote verhaal van kerstklassieker Flappie te duiken (pag. 12).

De vurige wens om voortdurend te blijven veranderen en vernieuwen zonder de kern van je identiteit te verliezen, is ook Paagman op het lijf geschreven. Zo blijven we graag uw vertrouwde adres voor het brengen van verhalen en daarmee

geluk, plezier, inspiratie en kennis. Dat doen we middels onze winkels – sinds halverwege dit jaar ook in Gouda onder de naam Verkaaik – maar ook via (nieuwe) digitale wegen zoals onze podcast en online winkel. En sinds 6 jaar tevens middels onze najaarsglossy Present van Paagman. Ook deze edi tie kwam weer tot stand met volledig onafhankelij ke journalistieke en redactionele bijdrages, zonder invloed van producenten, auteurs of artiesten.

Vol vertrouwen kijken we uit naar de veranderingen die volgend jaar op ons pad zullen komen. Dat vertrouwen komt goeddeels voort uit uw niet aflatende steun, waar we u met dit tijdschrift voor willen bedanken. Bovendien nodigen we u graag uit voor onze exclusieve avond voor Paagman Privilege-deelnemers op zaterdag 10 december. We luiden dan het jaar met u uit en proosten op een goed en gezond 2023!

Nadine & Fabian Paagman

“WE HEBBEN DE VURIGE WENS OM VOORTDUREND TE BLIJVEN VERANDEREN EN VERNIEUWEN”

€15,in de boekenstripwinkel

Het was een najaarsavond, 1977.

Youp van ‘t Hek (68) weet het nog zo goed. Hij was 23, zijn oudere zus moest voor haar studentenvereniging een cabaret-optreden doen.

Youp, nog totaal onbekend, zou wel iets schrijven. Cabaret kan over van alles gaan, desnoods over een kerstkonijn, had hij gezegd.

Daad bij het woord: zo werd Flappie geboren, het bekendste konijn van Nederland. Niet uit een jeugdtrauma, maar mede met dank aan schrijver Maarten Biesheuvel, van wie

Youp kort tevoren een verhaal had gelezen waarin mannen op een schip anekdotes vertellen uit hun jeugd.

Een daarvan ging over een konijn.

Binnen een paar uur zat het lied in elkaar, al klonk het heel anders dan hoe iedereen het kent. Van ’t Hek: ‘Ik

had er zelf op de piano een melodie bij gemaakt, maar ik ken maar een paar akkoorden op de piano.’ De uitvoering op die studentenavond was niettemin een daverend succes. ‘Er werd zo hard gelachen dat de zangeres het nog een keer moest zingen’, herinnert Youp zich.

De beginnend cabaretier nam het lied mee naar zijn eigen groep, die Flappie adopteerde. Op één voorwaarde: pianist Jan Kokken wilde er een andere melodie op maken. De rest is geschiedenis. Generaties hebben gesnotterd om het arme konijn, en wellicht evenveel om het tere kind dat zijn konijn kwijt is en na de wrede waarheid wraak neemt op zijn vader, de dader. Van ’t Hek: ‘Mijn eigen dochter vroeg toen ze een jaar of vijf was of het klopte dat ik een lied over een konijn had gemaakt. Ik zei van wel, en liet het haar horen. Daarna moest het nog een keer. En nog een keer. Steeds bleef ze stil. Na de vijfde keer betrok ze, en barstte in onbedaarlijk huilen uit.’

Ritme

Op zijn 23ste had Van ‘t Hek dus een van zijn grootste hits gemaakt. Zoals wel vaker bij voltreffers, was het num mer er in een mum van tijd en is er nooit meer een woord aan de tekst veranderd. ‘Wonderlijk hoe dat werkt, maar soms voel je meteen dat alles klopt. Zo ging het ook met die andere hit, Niemand weet hoe laat het is. Ik had nog een lied nodig ter afsluiting van een show, en binnen een uurtje had ik de woorden. Ik faxte de tekst naar pianist Ton Scherpenzeel, en die had

“De single heeft voorgeen meter verkocht”

Present van Paagman

van Paagman

DUBBELINTERVIEW

dezelfde dag nog de muziek. Aan veel andere nummers hoor je wel dat er er gens een zinnetje tussen geschoven is, voor het ritme of anders. Dan klopt het dus niet helemaal, en dat hoor je. Alleen Annie M.G. Schmidt heeft nooit zulke zinnetjes gehad, bij haar klopte altijd alles.’

Radiohit

Helemaal vanzelf ging het succes van Flappie ook weer niet: het nummer was niet direct een hit. Totdat Koos Postema en Willem Ruis het draaiden in het radioprogramma Langs de Lijn. Ze kregen de slappe lach van het nummer, en draaiden het die middag uiteindelijk vijf keer. De hit was geboren, althans: de radiohit. Youp: ‘De single heeft voor geen meter verkocht. Het is echt een radiohit gebleven, zoals het daar nog elk jaar in december gedraaid wordt.’

En nu, decennia later, is er Flappie, het boek, naar het idee van de uitgeverij, Thomas Rap. De liedtekst verrijkt met vrolijke, vertederende illustraties van de Haagse Marije Tolman (46), die haar veelbekroonde kinderboeken een Sempé-achtige lichtheid weet te geven, vaak met gebruik van sprekende neon-kleuren. De twee kenden elkaar al van eerdere boeken, waaronder het dit jaar verschenen ‘pensioenboek’ Een zee van tijd.

Youp-brilletje

Was het niet riskant om beeld te maken bij zo’n van zichzelf al beeldend verhaal dat al lang in ieders hoofd zit? Youp: ‘Daar was ik in het begin wel even bang voor.’ Tolman: ‘Ik niet, en dat komt door Youp. Hij heeft veel vertrouwen in mij, dan durf ik ook vrijuit te gáán.’ Het beeld had ze meteen na Youps verzoek, zegt Tolman. Inclusief dat kenmerkende

“Flappie moest geenkinderboek worden”

Youp-brilletje dat ze Flappie opzette. Tolman: ‘Mijn idee was dat een kind dat een dier koestert, zichzelf vereenzelvigt met dat dier. Vandaar dat ik Flappie dat Youp-brilletje gaf. Het lied gaat in wezen niet alleen over de wrede moord op Flappie; met het konijn verdwijnt ook het karakter van dat kleine mannetje in de pan. Daarnaast maakt dat brilletje van het konijn ook meteen heel erg een Flappie van Youp. Zo krijgt het een wat menselijker karakter, en is het niet enkel een knuffelkonijn.’

Geen kinderboek

Het idee voor de boekversie van Flappie was eenmaal eerder ter sprake gekomen. Zo’n zes jaar geleden opperde een kinderboekenuitgever het. Dat was precies wat de twee niet wilden: ‘Flappie moest geen kinderboek worden’, zeggen ze beiden. ‘Toen uitgeverij Thomas Rap onlangs weer met het idee kwam, was een kinderboek helemaal niet de bedoeling. Toen klopte het. Dit boek is voor iedereen.’ Tolman had eigenlijk helemaal geen tijd voor nog een boek. ‘Toen ik zei dat ik even moest puzzelen met mijn agenda, zei Youp heel gemeen: ‘Ik ben al klaar’. Van ’t Hek: ‘Ik heb nog wel even teruggeluisterd of de tekst exact overeenkomt met wat ik zing. Anders krijg je weer brieven van scherpslijpers die je betrappen op een veranderd woordje.’

Bloedspetters

Een paar tekeningen haalden het boek niet, aanvankelijk tot Tolmans teleurstelling. ‘Veel wrede tekeningen’, bekent ze met enige spijt. De

tekenares had willen uitpakken met bloedspetters. ‘In mijn atelier lagen al grote witte vellen vol felrode spetters over Flappie heen. Ik had me echt verheugd op het slachtwerk.’ Youp: ‘Ik vond dat zonde. Het moet allemaal in het hoofd van de lezer gebeuren, en niet te expliciet op papier.’ Lachend: ‘Maar Marije is nog jong, hè.’

Uiteindelijk wisten Youp en de vorm geefster van het boek ook Marije te overtuigen dat de suggestie vaak span nender is dan de volle waarheid. De kunst van het weglaten, waar ze zich inmiddels geheel in kan vinden. Dat kan hun samenwerking aan. Wat is het geheim van hun geslaagde combi natie? Marije: ‘De samenwerking met Youp werkt heel aanstekelijk en mee slepend. We houden allebei van gore grapjes. We delen een enorme drang om te máken. “Scheppingsdrang” klinkt wat aanstellerig, maar zodra ik met Youp aan iets nieuws begin, ga ik op mijn tekentafel al vrij snel in een derde versnelling en wil ik direct aan de slag. Dat ik bij Flappie al na één bak koffie met Youp het juiste konijn en karakter voor me zag, komt enkel doordat ik met hem in totale vrijheid en vertrouwen kan werken. Voor ons eerste boek (Verkeerde sokken) zat ik bij Youp aan de keukentafel en vroeg ik hem: “Wat heb je in gedachten bij dit verhaal, qua stijl, techniek, sfeer?”

Youp antwoordde heel nuchter: “Ik wil gewoon een Marije Tolman”. Tja, dan wil je toch direct aan de slag?

Verder is Youp gewoon een ontzet tend leuke, lieve, vrolijke, aandachtige grappenmaker, die naast alle humor een enorme gunfactor heeft. Als het leven even ronduit klote is, staat hij ineens pannenkoeken te bakken. Dat is Youp. Wie wil daar nou niet een wit pluizig konijn voor tekenen? Mét een rond brilletje uiteraard.’

We houden allebei van gore grappen”

Wappie Flappie kent vele verschijningen. Zelfs de Amerikaanse muzikant en producer Todd Rundgren maakte enkele jaren geleden een Engelse vertaling van het lied; zonder enige bemoeienis van de geestelijk vader. Die heeft daar geen inspraak in: ‘Als René Froger ineens Niemand weet hoe laat het is op de podia wil uitvoeren, kan ik dat alleen maar jammer vinden, maar ik kan er niets tegen doen’, zegt Van ’t Hek. Hij hoorde dan ook niets van Rundgren, maar een grote hit kan diens versie niet zijn geworden. ‘In de Verenigde Staten eet niemand konijn met kerst, dus ze hebben daar geen idee waar dit op slaat.’

Zelf maakte Van ’t Hek ook meerdere versies. ‘Eenmaal riep het publiek na een voorstelling om Flappie, en toen hebben we het met z’n allen a capella gezongen. Toevallig had mijn geluidsman op record gedrukt, dus die opname bestaat nog ergens. Ook maakte ik eens een versie met het Matangi kwartet. En ik heb niet zo lang geleden het eigentijdse Wappie gezongen in het tv-programma Even tot hier, waar ik heerlijk veel boze reacties op heb gekregen.’ Vaak speelt hij het lied overigens niet. ‘Mogelijk dat ik het dit jaar nog eenmaal op tv doe, dan zal ik de originele pianist en componist Jan Kokken vragen mee te gaan.’ Hij zou een cd kunnen vullen met alle varianten, zegt Van ’t Hek. Gaat 'ie niet doen. Is het wachten, na het lied en het boek, niet op Flappie, de musical? Natuurlijk niet. Maar de twee geven toe: er is veel denkbaar.

van Paagman

Tolman: ‘Mokken, poppen, knuffels… Een knuffel zou ik wel leuk vinden. Eén mooi ding, zou ik wel leuk vinden.’

Den Haag Onbedoeld speelt Den Haag een rol in het leven van Flappie. Niet alleen omdat Tolman - na aanvankelijke bedenkingen tegen die brave stad waar ze als ‘plattelandsmeisje uit Beuningen’ naar de Kunstacademie ging - er al jaren woont, maar ook omdat het lied er in pril stadium het levenslicht zag. Van ’t Hek: ‘Als cabaretier begon ik voor studentenverenigingen en in kantines van sportclubs. Mijn eerste ‘echte’ theater waar ik met mijn groep Nar speelde, was PePijn. Ik weet zeker dat ik in die dagen ook Flappie heb gezongen. In die zin is Flappie dus ook een beetje Haags. Misschien moet Sjaak Bral eens een Haagse versie zingen.’

Anekdotes

Het is dat Youp voorlopig nog met zijn afscheidstournee langs alle podia uit zijn carrière gaat, maar daarna weet de cabaretier wel zeker dat hij en Tolman nog ‘een paar boekjes’ gaan maken. Concrete plannen zijn er nog niet, maar: ‘Ik zit weleens te denken over een boekje over mijn 45-jarige ervaring met theaters. In mijn hoofd zitten heel veel grappige anekdotes over al die jaren, die ik nooit heb opgeschreven. Verhalen over waar het héél erg leuk was, maar ook waar het een soort Siberië was. Ik speelde laatst in een zaal - ik zal niet zeggen waar - waar ik ‘s mid-

“Misschien moet Sjaak Bral eens eenHaagse versie zingen”

dags kort verwelkomd werd door een man. Ik en mijn geluidsman deden een geluidstest, aten wat in een restaurant in de buurt, kwamen terug en gingen naar de kleedkamer. De zaal was uitverkocht, iedereen lachte zich de tyfus bij de show. Na afloop kreeg ik geen bloemen. Ik ging naar mijn kleedkamer, op een zeker moment zei ik tegen mijn geluidsman: ik ga maar naar huis. Die hele avond heb ik helemaal niemand meer van dat theater gezien! Daar kan ik heel lang over nadenken. Dat er na afloop niemand is die zich afvraagt: heeft iemand van ons Youp eigenlijk nog gesproken? Dat is toch raar?’

Krijgt Tolman daar al beeld bij? Marije: ‘Ja, meteen. Zo’n verlangend Youpie in die kleedkamer, ik zie het helemaal voor me.’

18,99

Flappie, Youp van ’t Hek & Marije Tolman

Alles voor jouw hobby en werkplek

Van pen & papier tot aan cartridges en de beste hobby-artikelen

Wij zijn lid van Quantore, een coöperatie die al meer dan 100 jaar de inkoop en distributie verzorgt van alles wat jij maar nodig hebt op je (thuis)werkplek. Door het ruime assortiment van bijna 25.000 artikelen, hebben we altijd datgeen waar jij naar op zoek bent. Knutselspullen voor de creatieveling, pen en papier voor de echte schrijvers en computertoebehoren en cartridges voor de harde werkers op kantoor. De kwaliteit van onze producten is hierbij heel belangrijk, daarom verkopen we ook alle bekende A-merken. Ben je naar iets op zoek?

Loop dan even binnen in de winkel of bestel direct online. Wij helpen je graag!

Alles is

FAMILIE

Klein maar fijn

Een lust voor het oog: deze mini bluetooth-speaker van het Deense Kreafunk. Met zijn 8 cm is er geen enkel excuus om ‘m niet overal mee naar toe te nemen of neer te leggen. Het vrolijke laagje stof om de speaker geeft een extra aaibaar e ect en ondanks zijn formaat kun je met een volle accu 25 (!) uur muziek luisteren. Het geluid is geweldig en je kunt twee speakers aan de aGO II koppelen voor true wireless stereo. Ook altijd goed: de fabrieksgarantie is twee jaar. Kreafunk bluetooth speaker aGo II Fabricoranje € 54,95

EEN KOPJE LIEFDE

Begin elke dag met wat liefde en geniet van je kop ko e of thee met deze mok. Het merk Arthur & Gusti -opgericht door twee broers- draait om het delen van tevredenheid met anderen en geeft graag levensvreugde door. Goed voor het humeur én

een leuk cadeau om een liefdevolle boodschap mee door te geven. Beschikbaar in meerdere kleuren en met meerdere opschriften. Arthur & Gusti mok met oor - I love you to the moon and back € 14,99

Gedichten voor het leven

Poëzie is onmisbaar; het laat je nadenken, laat je voelen, verrast je en verrijkt je wereld - zeker als je jong bent. Heel de wereld wordt wakker is een verzamelbundel met de 333 mooiste Nederlandse en Vlaamse gedichten voor kinderen, geschreven tussen 1990 en nu. Gecombineerd met de heerlijke illustraties van Sebastiaan van Doninck is dit een schitterende bloemlezing die zeker een kindertijd, maar hopelijk een leven lang meegaat.

Heel de wereld wordt wakker, Jaap Robben & Sebastiaan van Doninck € 34,99

YOUNG ADULT

Het langverwachte vervolg op het boek It ends with us, dat een gigantisch succes was op TikTok. New York Times-bestsellerauteur en populair YoungAdult-schrijver Colleen Hoover brengt nu het aangrijpende verhaal van fan-favorite Atlas, de held uit het eerste deel. En daar wordt wereldwijd reikhalzend naar uitgekeken; door oud maar vooral door jong. Wie zei ook alweer dat jongeren niet willen lezen? It starts with us, Colleen Hoover € 18,- (Nederlandse editie)

Samen is alles leuker. Of we nu samen lezen, koffie drinken, naar muziek luisteren of elkaar een cadeautje geven.

Blikvanger

Je eigen thermoskan meenemen is niet alleen goed voor het milieu, maar ook voor de portemonnee. Chic.mic ontwierp een fijne, 100% milieuvriendelijke

variant in diverse trendkleuren, designs en groottes. De dubbelwandige roestvrijstalen binnenkant houdt drank tot 18 uur koel en 12 uur warm, de stijlvolle, houten dop en siliconen draagring maken de fles een hippe blikvanger. Chic.mic Bioloco fles, verkrijgbaar in de kleuren rust, pearl en abstract earth € 22,95 (350 ml) en € 27,95 (500 ml)

DROOM

Wie is toch de mysterieuze meneer Makkelie die ‘s nachts lantarentjes vouwt en bij iedereen dromen rondbrengt? Bekroond illustrator en kinderboekenschrijfster Alice Hoogstad tekende veertien schitterende prenten bij die vraag, dertien auteurs schreven er verhalen bij. En hun namen liegen er niet om: van Annet Schaap tot Paul van Loon en van Sjoerd Kuyper tot Marjolijn Hof. Een dromerig (voor)leesboek voor alle leeftijden. De nachtlantaarns van meneer Makkelie, Alice Hoogstad € 17,95

Legendarisch duo

Eerst was daar het inmiddels legendarische boek Alfabet, waarin alle letters van het alfabet de revue passeren in een weergaloos zoek-, kijk- en ontdekfeest. Daarna verscheen ook het Alfabet doeboek; boordevol doolhoven, puzzels en zoek-de-verschillen. Ga dus samen met de apen op vakantie, lach om de broccoli in bikini en zoek de verdwenen woorden. Urenlang lees- en speelplezier gegarandeerd én goed voor het taalgevoel. Alfabet en Alfabet doeboek, Charlotte Dematons € 24,90 en € 14,95

Monter opbergplekje

Geef een montere kleur aan je werkplek én werk intussen e ciënt en flexibel. De draagbare Cosy opbergdoos kan worden gebruikt voor hot desking (= je kantoorspullen meenemen naar steeds een andere plek). Maar de Cosy is ook een perfecte aanvulling op ieder ‘gewoon’ (thuis)kantoor. Handig om telefoon, opladers of muis in te bewaren, en de nietmachine en perforator uit dezelfde Cosy-serie passen er ook perfect in. Leitz Cosy draagbare opbergdoos, geel (ook verkrijgbaar in grijs en blauw) € 72,50

Boer Boris blaast tien kaarsjes uit

Tienmaal hieperdepiep hoera voor Boer Boris: het is namelijk tien jaar geleden dat het allereerste prentenboek van het populaire stoere boertje verscheen. Zestien delen met spannende avonturen en heel wat mooie prijzen verder, zitten makers en bedenkers Ted van Lieshout en Philip Hopman nog altijd vol ideeën: ‘Hij zou nog naar de maan kunnen of het bos of de bodem van de zee! Voorlopig zijn we nog niet klaar hoor.’

et was dankzij de zoon van illustrator Philip Hopman dat de kinderheld uit de reeks tot leven kwam. Deze Boris, die net als in het boek een broertje en een zusje heeft die Berend en Sam heten, was vier jaar oud toen hij zijn vader meedeelde dat hij boer wilde worden. Papa Philip vertelde dit aan zijn vriend en schrijver Ted van Lieshout en samen gingen ze aan het werk. Het resulteerde in avonturen van drie kinderen op een boerderij, op vloeiend rijm met gedetailleerde, warme tekeningen.

Sinds het prille begin in 2012 is Boer Boris uitgegroeid tot een van Nederlands meest geliefde kinderboekpersonages. Naast de zestien verhalen zijn er ook een memoryspel en bad-, karton- en uitdeelboekjes verschenen, was er van april tot oktober jongstleden een tentoonstelling in het Zuiderzeemuseum én ging de eerste echte voorstelling in première: Boer Boris is de baas. Door de jaren heen werden er diverse prijzen in de wacht gesleept, waaronder de Vlag en Wimpel, de Sardes-Leespluim en de titel Prentenboek van het Jaar. Als kers op de taart ontving Philip Hopman in juli de Max Velthuijs-prijs, de grootste Nederlandse oeuvreprijs voor kinderboekenillustratoren die eens in de drie jaar wordt uitgereikt.

Terwijl Boer Boris tien kaarsjes uitblies, stelden wij zijn makers en bedenkers tien vragen.

1. Wat is Boer Boris’ beste eigenschap? Philip: ‘Boer Boris is een zwijgzame, coole held. Hij belt 112 wanneer zijn broertje uit de appelboom valt en zijn been breekt en hij bedient de stoerste machines: de hijskraan, de vrachtwagen, de plukmachine, de sneeuwschuiver. Dat is meteen de kracht van de serie: drie kleuters die zonder ouders of verzorgers een boerderij bestieren.’

Ted: ‘We wilden stoere prentenboeken maken, met een klein jongetje op een supergrote tractor. Al die stoerheid zit in een boek met een omslag dat zo zacht is als een kussentje. Dat vind ik nog steeds een geweldige keuze van ons.’

2. Wat is jullie favoriete Boer Borisverhaal? Philip: ‘Boer Boris gaat naar zee, omdat dat in 2015 werd uitgeroepen tot Prentenboek van het Jaar, wat de doorbraak van Boer Boris betekende. Boer Boris gaat naar oma is een goede tweede. Dat speelt zich trouwens af in Den Haag!’

Ted: ‘Ik vind ze allemaal leuk, maar dat is logisch, want ik heb ze geschreven. Mijn voorkeur heeft vooral met de tekeningen te maken. Zo vind ik Boer Boris in de sneeuw prachtig vanwege alle sneeuw die Philip getekend heeft, Boer Boris en de lucht ballon vanwege de geweldige luchtballon boven Middelburg en Boer

“De kracht van de serie: drie kleuters die zonder ouders of verzorgers een boerderij bestieren”

PHILIP:

Boris en het bootje omdat Philip er veel bruintinten in heeft gebruikt.’

3. En de allermooiste prent? Philip: ‘De plaat uit Boer Boris en het bootje waarin zusje Sam in de storm het IJsselmeer op gaat. Het is geïnspireerd door schilderijen van oude meesters, met schepen in nood en dreigende luchten.

Ted: ‘Die prent staat ook in mijn telefoonschermpje, dus ik zie hem elke dag een keer of honderd.’

4. Om welke zin moeten jullie nog steeds gni elen? Philip: ‘Uit Boer Boris en de maaier: Wat is er misgegaan? Ik weet het niet, maar zeker is: ík heb niks fout gedaan.’

Ted: ‘Ik vind het ook leuk hoe Sam letterlijk neemt wat de oude zeeman in Boer Boris en het bootje allemaal moppert. Bijvoorbeeld wanneer hij zegt dat het bootje bang is voor natte voeten en Sam antwoordt dat dat niet kan omdat bootjes geen voeten hebben.’

5. Welk Boer Boris-moment ontroert jullie? Philip: ‘In Boer Boris gaat naar zee komt de stoet terug van een dagje aan het strand: “Daar schijnt een heel klein lichtje in het midden van de nacht: de boerderij heeft al die tijd op Boris Boer gewacht.” Dat vind ik heel mooi.’

Ted: ‘Helemaal mee eens. Van die zin krijg ik nog steeds een brok in mijn keel.’

6. Zijn er overeenkomsten tussen jullie en Boer Boris? Philip: ‘Wijsheid, daadkracht, romantiek, materialisme, humeurigheid en nog zo wat.’

Ted: ‘Misschien die no-nonsense-mentaliteit van Boris. Zo van: kop op, niet zeuren en doorzetten. Dat doorzetten heb ik zelf ook, maar ik kan ontzettend zeuren en zaniken. Dat zie ik Boer Boris niet doen.’

TED:

7. Welk compliment is jullie bijgebleven? Philip: ‘Veel kinderen kennen de verhalen uit hun hoofd en vergroten hun woordenschat. Een moeder vertelde mij dat haar zoontje zijn beker op de grond had laten vallen, waarop hij zei: ‘dit is het overschot’. Een directe quote uit Boer Boris en de maaier.’

Ted: ‘Ik weet nog dat we voor aanvang van een optreden in een boekhandel achter een gordijn de zaal in stonden te kijken. Daar zat al een half uur een klein jongetje te wachten tot we zouden beginnen. Hij droeg een blauwe overall en rode laarsjes. Ik kon wel janken van ontroering.’

8. Waar zouden jullie Boris graag nog eens heen sturen?Philip: ‘Er zijn nog veel plekken waar hij naartoe zou kunnen gaan, waaronder de woestijn en Naturalis.’

Ted: ‘Of naar de maan of het bos of de bodem van de zee. Voorlopig zijn we nog niet klaar, hoor.’

9. Wat was jullie hoogtepunt van de afgelopen tien jaar? Philip: ‘Eigenlijk was het één groot hoogtepunt, maar om er een paar te noemen: de tentoonstelling in het Zuiderzeemuseum, het Prentenboek van het Jaar, de verkoopcijfers, de reacties van lezers.’

Ted: ‘Dat we het al tien jaar met elkaar volhouden. Of uithouden, hahaha.’

10. Waar staat Boer Boris over nog eens tien jaar? Philip: ‘Op postzegels, beddenspreien, behangpapier, standbeelden, straatnamen…’

Ted: ‘Haha, dat zou geweldig zijn! De Boer Borisbuurt in Den Haag, zie je het voor je?’

“Ik kan ontzettend zeuren en zaniken. Dat zie ik Boris niet doen”

Boer Boris en de luchtballon,Ted van Lieshout enPhilip Hopman € 14,99

Boer Boris en het bootje,Ted van Lieshout enPhilip Hopman € 14,99

M907209 gips gieten

Complete set om 8 figuren te kunnen maken (elk circa 9 cm hoog). Eenvoudig te maken, het gips droogt snel en er zijn hulplijnen voor het netjes schilderen.

Gegarandeerd resultaat: speciale kleuren & Maped aquarelpotloden voor de details. 2-in-1 leeractiviteit (vormen & schilderen) die helpt om behendigheid, geduld en aandacht te ontwikkelen.

M907217 klei set

Een aantrekkelijke set boetseerklei met veel kleuren klei en accessoires. Een klassiek cadeau voor de jonge liefhebbers van hobby en knutselen.

Zachte, niet giftige klei. Transparante potjes om gemakkelijk de kleur van de klei te kunnen zien. De set bevat 20 potjes klei van 56 gram en 12 snij- en vormhulpmiddelen.

M907402 naaimachine

Deze naaimachine is de perfecte mogelijkheid voor kinderen om de eerste stappen te zetten op het gebied van handwerken.

Dankzij de volledige set toebehoren (naalden, spoeltjes, stof, naaimachine en een voetpedaal), kunnen kinderen hun eigen creaties maken, inclusief een hoofdband.

Absoluut veilig!

Het is het perfecte cadeau om deze activiteit te ontdekken.

M907039 LCD tablet

LCD tablet om je geweldig mee te vermaken. Magisch, want je kunt met een druk op de knop het scherm wissen!

Je kunt het scherm ook vergrendelen met een knop op de achterzijde om je tekening te kunnen bewaren. Werkt met een meegeleverde knoopcel CR2016 (3 Volt).

Stilte, eentje van het serene soort

VROONHOVEN

Het is muisstil in de klas. Geen ongemakkelijke stilte, of zo’n ‘door de juf opgelegde’. Eerder eentje van het serene soort. Vertrouwde, veilige stilte die haar armen liefdevol om je heen slaat als je je aan haar overgeeft. Die zachtjes je haren streelt en je zorgen doet vervliegen.

Stilte van opgekrulde knieën, van een stukje tong tussen samengeperste lippen, handjes onder een kin of een wang op het tafelblad. Terwijl je wijsvinger zinnen volgt. Van boven naar beneden, na elke bladzijde weer opnieuw. Geritsel van omslaande bladzijden. Plots is daar een traan in je oog, een giechel in je keel of een hele diepe zucht, maar niemand die het stoort.

De magie van het lezen. Ik kan me het euforische gevoel nog haarfijn herinneren, het moment dat ik zelf als kind zwarte tekens in letters zag veranderen. Letters in woorden, woorden in verhalen. We zijn het zo vanzelfsprekend gaan vinden, dat we niet meer be-

seffen hoe bijzonder het is. Lezen is als ademhalen. Maar veel kinderen zitten zonder zuurstof. Afgeleid door de verleidingen van het blauwe licht van een computerscherm of simpelweg omdat hun wieg ergens staat waar geen geld of ruimte is voor boeken. Zeker voor die kinderen is een leraar die leest van levensbelang. Maar hoeveel leraren lezen nog? Steeds minder, helaas. En dat wordt alleen maar erger. Een kwart van de pabostudenten leest hooguit één keer per jaar een boek. Verwonderlijk is het dus niet dat de leesmotivatie onder Nederlandse kinderen de laagste is in de wereld en een kwart van de Nederlandse vijftienjarigen het risico loopt om laaggeletterd de school te verlaten. Slecht voorbeeld doet volgen.

Goed voorbeeld trouwens ook. Tegen leesapathie is een doeltreffend medicijn, ontdekte ik. Dagelijks trakteer ik mezelf voorin de klas op een half uurtje verdwalen in een van de vele prachtige kinderboeken die ons land rijk is. Heerlijk stil en van tanende leesmotivatie is in mijn klas niets meer te merken.

Jarenlang bekleedde Merel van Vroonhoven directiefuncties bij Nationale-Nederlanden, ING, NS en de Autoriteit Financiële Markten. In 2012 werd ze gekozen tot Topvrouw van het Jaar. Op het hoogtepunt van haar carrière besloot ze het roer om te gooien en haar hart te volgen. Ze verruilde de bestuurskamer voor het klaslokaal. Voor de klas is een bundeling van Merels veelgelezen columns voor de Volkskrant; inspirerende en kritische verhalen die het belang van het lerarenvak en goed onderwijs onderstrepen. Voor de klas € 20,99

Deze met de hand gehaakte nijntje is klaar voor een dagje uit in haar mooie jurk. Van 100% katoen en ongeveer 25 cm hoog.

nijntje handmade en haar pastel-aqua jurk en bloementasje, Just Dutch € 24,95

De boomhut van Terry en Andy heeft onder andere een bowlingbaan, een zwembad met reuzenhaaien en een snoepjesmachine. En er valt altijd wat te beleven! De waanzinnige boomhut van 13 verdiepingencadeau-editie, Andy Griffiths & Terry Denton € 19,99

Na het succes van het boek is er nu ook een kaartspel waarmee de hele familie wordt uitgedaagd de mentale conditie te trainen. Superkrachten voor je hoofd - De game, Wouter de Jong € 19,99

Drs. P schreef het verhaal van Bombong aanvankelijk voor Donald Duck, maar nu verschijnen de belevenissen van de kleine reus voor het eerst in boekvorm. Bombong de kleine reus, Drs. P, Ivo de Wijs & Elisa Pesapane € 24,99

Puzzel jezelf een weg door het bekende verhaal van Lewis Caroll: volg het witte konijn, ga op theekrans bij de Maartse Haas en de Hoedenmaker en ontmoet de Hartenkoningin. Alice in Wonderland puzzels € 19,99

TOT IEDERS VERBEELDING

Fantasie kent geen leeftijd. Duik met de hele familie in een verhaal en waan je in werelden die je voorstellingsvermogen te boven gaan of leer juist meer over de onze.

De Koningin van de Verbeelding is verwond in een duel en nu dreigt de verbeelding verloren te gaan. Alleen Geronimo kan de verbeelding met een fantasierijk verhaal redden… Fantasia XVIIDe verloren verbeelding, Geronimo Stilton € 25,-

DE ITEMS EN BOEKEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Voor alle kinderen die willen weten hoe het is om je stomste week ooit te beleven, is er nu deze komische en toch best herkenbare graphicnovel-serie. De stomste week ooit! - Maandag, Eva Amores & Matt Cosgrove Tot en met 31-12: € 12,50; daarna € 15,99

Het eerste levensjaar van een baby zit vol hoogtepunten en mooie momenten. Met dit boek blijven alle herinneringen bewaard. Mam en pap vertellen over jouw eerste jaar, Elma van Vliet € 19,99

SHOPPING

De Dalai Lama en een reuzenpanda voeren een hartverwarmend en leerzaam gesprek over hoop en liefde voor onze prachtige planeet.

Van hart tot hart, Dalai Lama & Patrick McDonnell € 20,-

Deze handige en grappige gids maakt de lezer aan de hand van digitale ergernissen en ongemakken wegwijs in de ongeschreven regels in het digitale tijdperk. Niet appen tijdens het eten, Sanne Kanis & Aaron Mirck € 21,99

Met dit interactieve doeboek schud je een appel uit de boom, kietel je een monster, maak je een schilderij en lanceer je zelfs een raket naar de maan!

Schud eens aan de appelboom, Nico Sternbaum € 16,95

Met dit prachtige kijkboek leer je dieren uit verschillende leefwerelden kennen. Van het bos tot in de jungle en van de lucht tot in de zee.

Mijn eerste dierenboek, Little Dutch € 19,95

Goede seksuele voorlichting is een must. Dokter Corrie legt uit hoe alles werkt en bespreekt actuele onderwerpen, zonder taboes en met veel humor.

Dokter Corrie geeft antwoord, Niki Padidar € 27,50

Grote Panda en Kleine Draak gaan samen op reis. Wanneer ze verdwalen leiden mooie bezienswaardigheden hen toch naar de juiste weg. De reis van Grote Panda & Kleine Draak, James Norbury € 20,-

De familie Doorzon hield zich in de jaren tachtig al bezig met het Pietendebat. De strips die Gerrit de Jager over deze kwestie maakte, zijn nu verzameld. Sinterklaas cartoentje, Gerrit de Jager € 19,99

Dit is niet zomaar een adventskalender. Met deze pop-up kalender bouw je elke decemberdag aan een prachtig winters bostafereel. Roger la Borde pop-up adventskalender Heart of the Forest € 18,95

In dit feestelijke, dikke boek ontdekt nijntje de wereld om haar heen. Kijk achter de flapjes wat ze allemaal nog meer doet en ziet. het grote nijntje flapjesboek, Dick Bruna € 17,50

Hoe herinneringen tijdens je slaap in je brein verankerd worden.

Ervaringen ophalen Tijdens je slaap haal je recente ervaringen op. Machines schieten aan Je hippocampus en frontale hersenen gaan gelijktijdig aan de slag.

Tijdelijke opslag Je slaat recente ervaringen tijdelijk op in de hippocampus.

Informatie linken In de prefrontale hersenschors wordt de opgedane kennis gelinkt aan bestaande kennis. Zodat deze kan worden verankerd in het langetermijngeheugen.

Ophalen

kennis

Na

HIPPOC AMPU S

opslag

Hippocampus is in het begin heel actief, maar daarna, over slaapsessies heen, steeds minder.

Frontale

wordt over de slaapsessies heen steeds actiever.

KEVIN HASSING

“Mus is wie ik zou willen zijn; Kwaadbaard is wat ik ben als ik niet oppas”

HELEMAAL IN JE ELEMENT MET MUS EN KAPITEIN KWAADBAARD EN DE AMORFE

In Mus en kapitein Kwaadbaard en de Amorfe, het derde deel van de prijswinnende kinderboekenserie, doet heldin Mus mee aan het geheimzinnige Tetra Toernooi dat in het teken staat van vuur, aarde, lucht en water. Samen met schrijver Kevin Hassing maakten we een reis langs deze natuurelementen.

VUUR Wat wakkerde het vuur in jou aan om te beginnen met schrijven? ‘Ik ben acteur en stemacteur, maar drie jaar geleden had ik de behoefte om zelf iets te creëren. Op een ochtend werd ik wakker met een idee. Dat gebeurt wel vaker, maar veel ideeën worden nooit vruchtbaar. Dit keer zag ik het helemaal voor me: een spannend verhaal over een kapitein en een stoer meisje. Daar zat een kinderboek in. Ik heb mezelf er echt toe moeten zetten om het af te maken, maar ik dacht: stel je voor dat mijn boek straks in de winkel ligt! Dat was de grote droom die ervoor zorgde dat het vlammetje bleef knetteren.’

LUCHT Voelde het uitbrengen van het eerste boek als vrije val of als zweven? ‘Als een vrije val. Nadat ik het verhaal af had, heb ik vrij snel een literair agent benaderd. Toen ik na het

inleveren van de eerste versie langskwam op kantoor lag het uitgeprint op tafel. Alles was rood doorstreept. Ik heb zowat het hele verhaal herschreven, enorm moeten schrappen. Ik kreeg de ene na de andere afwijzing binnen. Mijn droom begon al in duigen te vallen, totdat er plots twee uitgeverijen positief reageerden. Kon ik nog kiezen ook! De dag van de release was een zweefmoment. Er viel zoveel van me af.’

AARDE Wat is voor jou de beste voedingsbodem voor een goed verhaal? ‘Voor mij is het belangrijk dat er geen kaders zijn. Ik moet vrij zijn om gekke dingen te kunnen bedenken en met een brede blik de wereld in te kijken. Op die manier verzin ik dingen waar ik mezelf door verbaas. Voor het schrijfproces is het belangrijk dat ik lekker in mijn vel zit. Als ik te druk in mijn hoofd ben, is schrijven het eerste dat sneuvelt.’

WATER Wie of wat laat jouw inspiratie stromen? ‘Berichtjes van kinderen inspireren en motiveren me heel erg. Scholen bezoeken wakkert mijn lust voor schrijven aan. Kinderen lezen helaas niet meer zoveel als voorheen. Het is mijn missie om kinderen vaker aan het lezen te krijgen, of ze nu mijn boek of dat van een ander pakken. Je kunt als kinderboekenschrijver echt niet meer achter de schrijftafel blijven zitten. Het is onze verantwoordelijkheid om de connectie op te zoeken. Je krijgt er ook de eerlijkste reacties voor terug, beter dan een recensie van een volwassene. Als kinderen het leuk vinden zeggen ze dat; als ze het saai vinden ook.’

WATER Lijk jij als twee druppels water op Mus? Of meer op kapitein Kwaadbaard? ‘Het cliché is waar:

ook in deze personages zit iets van de schrijver. Mus en Kwaadbaard zijn tegenpolen. Ze zijn een afsplitsing van mijn karakter. Zoals Mus zou ik willen zijn: nieuwsgierig, moedig, ongeremd en verantwoordelijk. Kwaadbaard is wat ik ben als ik niet oppas: lui, rancuneus en opvliegerig. Daar ben ik trouwens pas net achter gekomen, hoor.’

LUCHT Hoe belangrijk is luchtigheid in jouw boeken? ‘Omdat de verhalen best spannend zijn, moet er voor kinderen iets tegenover staan dat de situatie verzacht. Dat is humor. Door humor kunnen donkere verhaallijnen verlicht worden.’

AARDE Wie is tijdens het schrijfproces jouw rots in de branding? ‘Bij deel één was dat mijn literair agent. Tegenwoordig is er ‘Team Mus’, een groep van tien kinderambassadeurs die de boeken als eerste mag lezen. Hen houd ik altijd in mijn achterhoofd. Ik ben best bang om het publiek dat ik heb bereikt weer te verliezen. Kinderen worden toch ouder. Ik hoop dat ze het doorgeven aan broertjes en zusjes.’

VUUR Voor welk boek ben jij onlangs nog warm gelopen? ‘Dat was Pony van R.J. Palacio, een gave western over een jongen die met zijn paard op zoek gaat naar zijn vader. Het is zowel spannend als emotioneel gelaagd. Dit boek heeft me gigantisch beïnvloed, dus grote kans dat de volgende Mus en kapitein Kwaadbaard ook wat western-elementen zal bevatten.’

“Als kinderen het leuk vinden zeggen ze dat;als ze het saai vinden ook”

Mus en kapitein Kwaadbaard en De Amorfe, Kevin Hassing € 16,99

winter beleef je pas echt als je af en toe de kou ingaat voor een goede boswandeling. Om daarna weer op te warmen met een kop warme chocolademelk, het liefst met je voeten in zachte pantoffels, dichtbij de open haard.

Horse knuffel

€ 15,99

Meri servet kerstboom

Meri servet ster € 8,-

bioloco pinguïn fles € 22,95

geschenktasje kerst € 5,50

€ 6,90 8. Stewo

kerst € 5,50 9. Meri Meri

leeuw € 18,- 10. RICE

€ 5,90 11. RICE beker

Tree € 6,90 12. RICE beker

all-over € 6,90 13. Meri Meri bordjes papier kerstboom € 10,- 14. RICE

3,50

22,90

RICE kandelaar

RICE vaas zwaan

Meri Meri kersthanger muis

Chic.mic bioloco fles met krokodil

Tea Netherlands Cabinet of Curiositeas eetbare bloemen € 9,95

29,95

RICE kom Santa € 12,50 21. Nijntje knuffel roze € 24,95 22. RICE kom

Tree € 12,50 23. Meri Meri kerstboomhanger zebra € 18,- 24. Chic.mic bioloco lunchpot abstract earth € 19,95

Chic.mic bioloco thermosfles abstract earth € 22,95 26. Pieter Konijn babyschoentjes met rammelaar € 23,95

BOEKEN

EERST NEDERLAND, DAN DE REST VAN DE WERELD

Do you read Dutch literature?

Čtete holandskou literaturu?

Læser du hollandsk litteratur?

Steeds meer jonge Nederlandstalige auteurs maken furore in het buitenland. Tot hun grote genoegen. ‘Het voelde groots. Mijn boek kreeg opeens een eigen leven op een plek waar ik nooit ben geweest.’

ertaald worden! Voor Thomas Olde Heuvelt was dat van jongs af aan een droom. De verhalen die hij móést vertellen, verdienden zo veel mogelijk lezers. En zijn eigen taalgebied is maar klein. ‘Zeker voor mijn genres: horror en fantasy’, vertelt hij. ‘In de boekwinkel zag ik als jongen alleen Angelsaksische auteurs als Stephen King en Clive Barker. Als ik ooit van schrijven wilde leven, dacht ik, moet ik de grens over.’

Al vroeg in zijn schrijverscarrière investeerde hij daarom zelf in vertalingen. Toen hij 750 euro met een verhalenwedstrijd won, financierde hij daarmee een Engelse versie, waarna hij op de World Fantasy Convention de rechten ervan wist te verkopen. ‘De kosten van de vertaling en de reis wogen niet op tegen het geld dat ik ermee verdiende. Maar het hielp mijn naam op te bouwen: die vertaling werd genomineerd voor de Hugo Award.’

Ook voor zijn doorbraakroman HEX trok Olde Heuvelt zelf de

wereld in. ‘Mijn uitgever wilde dat niet. Die zei: dat lukt nóóit, Nederlandse horrorschrijvers worden niet vertaald. Maar ik dacht: ik probeer het gewoon. Op conventies heb ik veel contacten gelegd. Via vertalingen van korte verhalen bouwde ik een naam op. Tot ik een bekende literair agent vond die op basis van een elevator pitch van HEX dacht: tof, dat boek wil ik vertegenwoordigen.’ En de rest, zoals dat heet, is geschiedenis. HEX is inmiddels verschenen in zo’n 30 landen – tot Brazilië, Servië en Vietnam aan toe. Vertalingen van volgende boeken volgden. En in Amerika wordt zijn werk gepubliceerd door Tor Books, dat maar één andere niet-Engelstalige auteur uitgeeft.

Internationaal netwerk

Het verhaal van Olde Heuvelt staat niet op zichzelf. De laatste jaren hebben op merkelijk veel jonge Nederlandstalige auteurs succes in het buitenland. Marieke Lucas Rijneveld, Lize Spit, Jaap Robben, Hanna Bervoets, Anne Eekhout, Aimée de Jongh, Charlotte Van den Broeck, Tobi Lakmaker, to name but a few. Allemaal zijn ze onder de veertig en van allemaal is werk in een hele reeks landen verschenen. Of komt de vertaling binnenkort uit.

De inspanning van Olde Heuvelt is wel uniek. Auteurs laten de verkoop van hun werk doorgaans over aan

LIZE SPIT:

“MEN VINDT IN HET BUITENLAND DAT

WIJ ALLES ZO EXPLICIET VERWOORDEN”

hun uitgever. De grote bedrijven hebben daar rechtenmanagers voor in dienst, die een groot internationaal netwerk hebben en precies weten welke auteur bij welke buitenlandse redacteur in de smaak kan vallen. De uitgeverijen krijgen daarbij steun van de Nederlandse en Vlaamse Letterenfondsen, die wereldwijd reclame maken voor onze literatuur en subsidies voor vertalingen beschikbaar stellen.

Groter afzetgebied

De meeste schrijvers koesterden ook niet een vergelijkbare droom om vertaald te worden. ‘In het begin was ik daar helemaal niet mee bezig’, zegt Hanna Bervoets. ‘Ik wilde schrijven. Maar ik bouw geen pensioen op, dus het was fijn dat mijn afzetgebied groter werd. Ook weet ik inmiddels wel hoe het werkt in Nederland. Heel leuk, om in Den Haag lezers te ontmoeten, maar na al die keren dat ik daar ben geweest, is het een verrijking om eens naar Berlijn of Frankrijk te mogen reizen. Het vergroot mijn eigen wereld.’

‘Ik had niet per se het verlangen te

DE SCHRIJVER

worden vertaald’, herinnert ook Jaap Robben zich. ‘Tot De zuurtjes werd aangekocht door een Zuid-Afrikaanse uitgeverij. Dat voelde groots. Mijn boek kreeg opeens een eigen leven op een plek waar ik nooit ben geweest. Het had iets mysterieus: alsof het geheel zelfstandig de grote wereld in ging. Dat heb ik nog steeds, als iets naar bijvoorbeeld Azerbeidzjan of Gallicië wordt verkocht.’

Wel doen schrijvers veel om eenmaal verschenen vertalingen te ondersteunen. ‘Ik ben veel op pad geweest’, zegt Lize Spit over de vijftien-plus vertalingen van Het smelt. ‘Ik ging op bijna iedere uitnodiging in. En dat helpt. Interviews en optredens maken je zichtbaar als auteur. Daar profiteert je boek van. In Spanje heb ik zelfs eens een heuse persconferentie gegeven: in een zaal achter een microfoon voor allemaal journalisten.’

Alleen de lusten Het kan ook op afstand. Misschien zelfs beter, omdat te veel reizen de vliegschaamte voedt. Toch is bijvoorbeeld Bervoets niet in het Engels gaan twitteren of facebooken. ‘Het mooie van een vertaling is dat je alleen de lusten van het schrijven hebt. Niet de lasten als negatieve recensies of nare opmerkingen. In het buitenland kun je die wél negeren. Je krijgt alleen goede recensies opgestuurd en als je online wordt getagd is dat altijd uit bewondering.’

Schemerleven, Jaap Robben € 23,99

De avond is ongemak, Marieke Lucas Rijneveld € 15,-

Soms is echter weinig mogelijk. Schrijvers horen dan níéts van hun buitenlandse uitgever. ‘De Arabische rechten van Het smelt zijn al in 2017 verkocht, ik weet niet eens of het al is verschenen’, zegt Spit. ‘Van sommige vertalingen krijg je opeens een boek opgestuurd’, beaamt Robben. ‘Dat is alles. Als het dan ook nog in een schrift is dat ik niet kan lezen, is het helemaal raadselachtig. Hoe zou dat er in de boekhandel daar bijstaan?

Hoe wordt het ontvangen? Géén idee.’

Hollandse nuchterheid Waarom de Nederlandse literatuur zo’n succes over de grens is, laat zich moeilijk verklaren. Is het domweg de toegenomen inspanningen om de vertaalrechten te verkopen? De International Booker Prize voor De avond is ongemak van Marieke Lucas Rijneveld in 2020, waarna de rest van de wereld benieuwd was wat er nog meer in De Lage Landen werd geschreven? Of is er iets typisch Nederlands of Vlaams aan al die boeken dat men elders onweerstaanbaar vindt?

‘Buitenlandse lezers zijn niet speciaal geïnteresseerd in Nederland’, denkt Olde Heuvelt. ‘Ik had HEX drie jaar na verschijnen herschreven in een Amerikaanse setting. Internationale uitgevers kochten allemaal die versie, omdat iedereen gewend is dat populaire fictie zich daar afspeelt. Wel is mijn horror uniek ómdat ik Nederlander ben. Want? Personages schrikken, zo werkt het genre, terwijl ik ze ontzettend nuchter en praktisch laat reageren.’

Het succes over de grens komt wat hem betreft dan ook eerder door gebeurtenissen die weinig met de inhoud te maken hebben – zoals voor hem een uiterst lovende aanprijzing van Stephen King. Anderen

HEX, Thomas Olde Heuvelt

€ 15,-

SCHRIJVER

HANNAH BERVOETS:

“HET DEED ME BESEFFEN DAT GENRES IN AMERIKA NIET ZO STRIKT ZIJN GESCHEIDEN”

onderschrijven dat. Bervoets: ‘De Engelse vertaling van Wat wij zagen was een BookTok-hit. 600.000 views, dat helpt.’ Robben: ‘Toen Zomervacht werd genomineerd voor de International Booker Prize werd de vertaling in drie dagen gelijk aan vijf landen verkocht.’

Lize Spit valt het juist op hoe universeel haar Vlaamse plattelandsgeschiedenis uit de jaren negentig blijkt te zijn. ‘In het buitenland kijken ze door de details heen. Ze zien vooral hun eigen plattelandsdorpen waar dezelfde dynamiek plaatsvindt als in Het smelt. Tegelijk herkennen ze sommige details ook. Hypes als de Buffaloschoenen die ik beschrijf, had je overal. Wel vindt men in het buitenland dat wij alles zo expliciet verwoorden.’

Andere cultuur, andere interpretatie

Toch is het soms verbazingwekkend hoe een boek in een ander land wordt ontvangen. ‘Zomervacht is in OostEuropa onthaald als iets heel nieuws, omdat een belangrijk personage verstandelijke en lichamelijke beperkingen heeft’, vertelt Robben. ‘Hier vond niemand dat bijzonder,

maar zij kenden dat niet. In Engeland zoomden alle recensies weer in op leven in economisch marginale omstandigheden. Daar had ik hier niemand over gehoord.’

Ook de plaatselijke actualiteit speelt een rol. ‘Een vertaling verschijnt soms zo lang nadat je het hebt geschreven’, zegt Spit. ‘Toen Het smelt elders uitkwam, was dat midden in de #Metoo-storm. Overal werd het verhaal geïnterpreteerd als: hoe is het om als vrouw op te groeien in een omgeving met grensoverschrijdend gedrag. #Metoo had ik tijdens het schrijven niet eens in mijn achterhoofd kunnen hebben, al is dit wel een belangrijk thema.’

Heel interessant, vinden de auteurs dat. Zeker als de invalshoek onbegrijpelijk is. ‘In Amerika zagen ze Wat wij zagen als horror!’, roept Bervoets uit. ‘Ik denk omdat ik beschrijf wat mijn personages – content moderators – te zien krijgen. Dat vinden ze in het buitenland heftiger dan hier. Het deed me ook beseffen dat genres in Amerika niet zo strikt zijn gescheiden. Wij hebben een ander beeld bij horror dan zij.’

Zulke reacties zeggen uiteindelijk meer over de andere cultuur dan over het eigen werk. Maar toch. Al die nieuwe perspectieven maken de boeken nog rijker dan de schrijver ooit voor mogelijk had gehouden.

Boeken

VOOR ONDER DE BOOM

PRILLE LIEFDE

Swansdale speelt zich af in het gelijknamige Engelse plaatsje en is het verhaal van twee gebroken gezinnen, de Dalbergs en de Bergdahls. In het bijzonder is Swansdale het prille liefdesverhaal van de bijna-wees Elsa en de mysterieuze jongen Percy: ieder voor

zich opgesloten in een gezin waar ze het niet uithouden. Een gevoelige vertelling over twee kinderen die hun ouders niet kennen. Swansdale, P.F. Thomése € 25,-

Siciliaanse familiegeschiedenis

Sicilië, eind negentiende eeuw. Geboren in grote armoede groeit Barnabo Carbonaro door zijn humor en moed uit tot een gerespecteerd citrushandelaar, gedreven door een onverzadigbaar verlangen. Barnaba krijgt vierentwintig kinderen, verdient een fortuin en verliest alles. Een heerlijke, epische familiesaga vol liefde, avontuur en couleur locale, gebaseerd op Giordano’s familiegeschiedenis. Een tweede deel wordt medio 2024 verwacht. Terra di Sicilia, Mario Giordano € 26,99

Een dode, (te) veel verdachten

Wanneer de eigenaar van een aantal luxe vakantiewoningen dood in een meer wordt gevonden, blijken zo ongeveer alle bewoners van het oude dorp een motief te hebben. De leugens stapelen zich op, terwijl de vraag niet is wíe de man dood wilde hebben, maar wie hem uiteindelijk heeft vermoord. Deel 1 in de serie rond rechercheur Ffion Morgan. Het laatste feest, Clare Mackintosh € 21,99

IJZINGWEKKEND TIJDSBEELD

Het is 2047. Nico Levi wordt verantwoordelijk gehouden voor bloedige opstanden in West-Europa. Zijn populaire blog zou ‘desinformatie’ en ‘haatpraat’ hebben verspreid en hij houdt zich schuil. Een ijzingwekkende roman over de gevaarlijke cocktail van maatschappelijke onvrede en migratie. Leon de Winter laat zien hoe een schijnbaar onbeduidend incident kan uitgroeien tot een nationale revolutie. Het lied van Europa, Leon de Winter € 24,99

Van ijzingwekkend spannend tot ontroerend: deze boeken zijn niet alleen leuk om cadeau te geven maar ook heel leuk voor jezelf.

Pact met de duivel Haagse cold case

Welkom in Lock Haven, Washington, thuisplaats van de gelukkigste straat ter wereld. Tot het november wordt. Dan breekt de Zwarte Winter aan. Na een week of vier trekt het voorbij en zal het geluk terugkeren... maar alleen tegen een prijs. Is dat leven lang geluk een mensenleven waard? Een moderne versie van een faustiaans pact met de duivel zoals alleen Thomas Olde Heuvelt dat kan. November, Thomas Olde Heuvelt € 22,99

Twee meisjes van uiteenlopende sociale klassen verdwijnen in dezelfde week. Het lichaam van een jarenlang vermiste docent wordt uit het water gevist. Een politicus voelt hoe de grond hem te heet onder de voeten wordt. Recherche, journalistiek en politiek komen samen in deze thriller die zich afspeelt in het politieke hart van Nederland. Geschreven door dé cold case-expert van Nederland. Magma, Carina van Leeuwen € 21,99

ONTDEKKINGSTOCHT

Dieuwertje Blok debuteert met een ontroerende ontdekkingstocht door het oorlogsverleden en -dagboek van haar Joodse moeder Henny. Naast het dagboek verzamelt ze anekdotes en brieven en schijnt haar licht op het wonderlijke ‘kamp’ in het Amsterdamse Lloyd Hotel, waar vanaf 1938 Joodse vluchtelingen uit nazi-Duitsland werden opgevangen en waar Henny vaak te vinden was op dansavonden. Een levendig portret van een bijna verdwenen generatie. Dragelijke lichtheid, Dieuwertje Blok € 22,99

Liefde voor Peter R. de Vries

Tahmina Akefi beschrijft een bijzonder verhaal van een bijzondere liefde. Zij, gevlucht voor de oorlog in Afghanistan. Hij, Peter R. de Vries, 26 jaar ouder en de bekendste misdaadjournalist van Nederland. Een liefde die vaak op de proef werd gesteld, maar alle tegenslagen wist te overwinnen. Of zoals Peter R. de Vries het omschreef: ‘Echte liefde laat zich door niets tegenhouden.’ Mijn grote liefde, Tahmina Akefi € 22,50

Pubervader op de barricade

Volgend jaar wordt hij zestig én bestaat zijn debuutbestseller Komt een vrouw bij de dokter twintig jaar. Door de tijd heen werd hij weliswaar milder, maar een duidelijke mening heeft Kluun nog steeds. Vooral als het over jongeren en lezen gaat kan hij zich lekker woedend maken.

Hulde voor pubers Hoe dat gaat: je kinderen komen in de puberteit en ineens is het eerste onderwerp in alle gesprekken met bevriende mede-ouders wat die pubers nu weer hebben uitgevreten. Vraag dat maar aan Raymond van de Klundert aka Kluun, vader van twee postpubers (Eva, 24 en Roos, 18), een puber (Lola, 14) én twee stiefpubers (Eise, 17 en Mare, 16). Al vrij snel wist hij dat daar een boek inzat, maar dat het zó interessant was had hij niet verwacht. ‘Hoe meer ik begreep wat er allemaal in dat puberbrein- en leven kan spelen, hoe meer lol ik erin kreeg’. Help, ik heb een puber! werd daarom zowel een vrolijk eerbetoon als een how-to-boek. De nerdy puber, de relpuber, de depripuber, de superpuber: ze komen allemaal voorbij. Net als talloze toegankelijke testjes en vragenlijsten die meer inzicht geven in wat er allemaal in dat puberbrein- en leven kan spelen. ‘Het boek is daarnaast ook best serieus geworden en de reacties zijn ook zo. Zoals: “Jezus, had ik maar eerder geweten hoe het zit met die ruzies, die eigenlijk geen ruzies zijn.”

De biologische klok van pubers, met name die van jongens in de groeispurt, scheelt drie uur met die van volwassenen. Het is een wonder dat ze om halfnegen ’s ochtends in de wiskundeles zitten, want ze zijn dan gewoon moe. Ik hoop dus op wat meer mededogen richting pubers, maar ook naar hun ouders. Want die zitten op de eerste rij van het theater dat puberteit heet. En dat is vaak

“Ik wil mensen pleziergeven in lezen,in plaats van zehet boek uit te jagen”

heel erg leuk, maar het kan soms ook lastig zijn. Mijn boodschap is: je kunt pubers niet veranderen. Die kinderen zijn niet je accessoire en je bent er ook niet de directeur van. Natuurlijk kunnen er problemen zijn, maar het enige dat je kunt doen is je best, en er regelmatig om lachen. Overigens hebben pubers ook best zelfspot: die van mij en van mijn vrouw vonden dit boek erg leuk. Daar ben ik trots op, al is het maar omdat ik ze überhaupt zo ver heb gekregen om een boek te lezen. Of, laat ik eerlijk zijn: de stukken waarin ik het over hen heb.’

Liefde voor lezen Jongeren en lezen: hij zet zich er al langer voor in. ‘Het Nederlandse leesonderwijs is in Europa al jaren het slechtste jongetje van de klas. Dat komt omdat we decennialang de nadruk legden op signaalwoorden, technisch lezen en literatuur, waardoor kinderen van rond de zestien het idee hebben gekregen dat lezen iets verschrikkelijks is. Daar maak ik me woedend over, want er zijn genoeg goede schrijvers die de jeugd wel aanspreken zoals Lale Gül, Tobi Lakmaker en Mano Bouzamour. En waarom op scholen niet meer aandacht besteden aan Young Adult, dat ongelooflijk populair is?

Lezen leeft als een gek, maar je kan niet van een vijftienjarige verwachten dat ‘ie zich verplaatst in het verhaal van een ouwe lul. Dat gebeurt misschien wel later, als ‘ie zich ontwikkelt in het lezen, maar niet bij aanvang.’ Die knuppel gaat Kluun volgend jaar in het hoenderhok gooien, als zijn debuut Komt een vrouw bij de dokter twintig jaar bestaat. ‘Want dat boek maakt al twintig jaar boos,

gelukkig én verdrietig. Ik denk dat het best goed is als een boek dat kan en ik hoop daarnaast dat leerlingen hun leraar Nederlands de oren van de kop gaan zeuren om ook Saskia Noort of Heleen van Rooyen op de boekenlijst te mogen zetten.’

Steeds milder Op zijn populaire TikTok-account, waar hij post over boeken en taal, verspreidt hij die lees-vooral-lekkerwat-je-leuk-vindt-boodschap al langer. ‘Maar eigenlijk heb ik niet meer zo’n uitgesproken wil om de wereld te vertellen hoe Kluun ergens over denkt. Wel ben ik hartstikke gelukkig en ik wil nog heel veel maken en beleven.’ Zoals zestig worden, volgend jaar. ‘Daar heb ik al een boekidee voor. Geen roman, maar een boek over dingen die je langzaam leert. Zoals gelukkig worden bijvoorbeeld.’ Daar vallen ook zijn masterclasses onder, die hij geeft aan aspirant-schrijvers. Want: ‘ik wil mensen plezier geven in lezen, in plaats van ze het boek uit te jagen. En dat geldt inmiddels ook voor het doorgeven van het schrijven zelf.’ Lachend: ‘Ja, als je het doorgeven van je kennis gaat ambiëren word je echt oud hè?’

Help, ik heb een puber!,

CHABOTMenselijke relaties

Hoe kon een Rwandese moeder bevriend raken met de man die haar negen maanden oude dochter had vermoord? Waarom sloot een Amerikaanse queer man vriendschap met de neonazi die hem voor dood achterliet in een steeg?

Hoe bestaat het dat een jongen een band ontwikkelde met de man die hem ontvoerde, door het hoofd schoot en in een onherbergzaam natuurgebied dumpte? En wat bracht een Amerikaanse politieagent ertoe contact te leggen met een bankovervaller die hem neerschoot?

Voor Over de kloof onderzocht ik acht onwaarschijnlijke vriendschappen. Verhalen van mensen die ondanks tegenstellingen, geopolitieke conflicten of geweldsincidenten toch naar elkaar toe groeiden. Ik zocht de extremen op: hoe groter de kloof die de geïnterviewden overbrugden, hoe onwaarschijnlijker de vriendschap.

Het ging me er niet om een dader aan te wijzen. Het ging me er evenmin om een schuldige en een onschuldige te portretteren. Het ging me erom de

complexiteit van menselijke relaties inzichtelijk te maken. Hoe kunnen slachtoffers in gesprek gaan met iemand die hen leed heeft berokkend? Wat is ervoor nodig om te vergeven?

Hoe blijf je een mens zien in iemand die je haat?

Als opinieredacteur bij een landelijke krant zie ik steeds vaker hoe mensen met meningsverschillen zich van elkaar afkeren. Geregeld leidt dit tot vijanddenken. Andersdenkenden worden verketterd en beide kampen koesteren het eigen gelijk. Ieder meningsverschil werkt daardoor als een contrastvloeistof, waarbij elk dispuut tot een scheiding der geesten leidt.

De mensen die ik voor Over de kloof sprak hadden alle reden om zich van elkaar af te keren. Toch raakten juist deze tegenpolen bevriend. De acht verzoeningen kenden steeds hetzelfde begin: de behoefte om elkaar vragen te stellen. Hun verhalen gaan over vijand- en vriendschap, over goed en kwaad, maar ook over verandering: van idealen, standpunten en vijandbeelden. Daders én slachtoffers maakten een ontwikkeling door.

Ze zagen elkaar niet langer als het te bestrijden kwaad.

Hoe groot de tegenstellingen ook waren, de daders veranderden, én de slachtoffers. Van de Rwandese moeder tot de politieagent, alle geïnterviewden hielden voortdurend voor ogen: dit is een mens.

Maurits Chabot neemt ons in een journalistieke zoektocht mee naar de binnenlanden van Rwanda, langs grensposten in Israël, naar een kunstgalerie in Oslo en naar Amerikaanse gevangenissen. Hij onderzoekt hoe mensen ondanks oorlogen, etnische spanningen, geopolitieke tegenstellingen en geweldsincidenten toch naar elkaar kunnen toegroeien.

Over de kloof € 24,99

“Ik zie steeds vaker hoe mensen met meningsverschillen zich van elkaar afkeren”

HET LAATSTE GORGELS-AVONTUUR IS METEEN HET ALLERGROOTSTE

JOCHEM MYJER

“DE LAATSTE TIEN PAGINA’S HEB

JANKEND ZITTEN

Je hebt vast wel eens van de Gorgels gehoord: kleine, magische wezentjes die je ’s nachts beschermen tegen de nare Brutelaars, die eropuit zijn om je ziek te maken. Deze superpopulaire kindervrienden, bedacht door Jochem Myjer, beleven in De Gorgels en de laatste kans hun derde en allerlaatste grote avontuur.

HET EERSTE BOEK VAN DE GORGELS…

‘was een jongensdroom. Van kinds af aan ben ik gek op kinderboeken. Toen ik begon met schrijven koos ik voor de leeftijdscategorie zes tot negen jaar. De moeilijkste leeftijd blijkbaar. Ik ben ontzettend vaak opnieuw begonnen. Wat een overwinning toen het uiteindelijk af was! Dat het zo populair zou worden, had ik nooit gedacht.’

DE LEEFTIJDSCATEGORIE ZES TOT NEGEN…

‘was blijkbaar een heel belangrijke en magische periode voor mijzelf. Ik geloof dat we allemaal een leeftijd hebben waarin we een beetje blijven hangen. Je bent dan onschuldig en vol verwondering maar je bevindt je ook in het mistgebied naar volwassenheid. Ik word bijna dagelijks aangesproken door kinderen in die leeftijd die me vragen of Gorgels echt bestaan. “Wat vind je leuker?”, vraag ik dan, “geloven dat ze bestaan of geloven dat ze niet bestaan?” Het antwoord is steevast: “Leuker dat ze bestaan.”’

VOORDAT IK KINDERBOEKEN SCHREEF…

‘werd ik herkend als de meneer van de grapjes. Nu ben ik de meneer van de Gorgels. Zelfs op het hockeyveld word ik aangesproken. “Sorry dat ik je stoor, maar jouw luisterboeken hebben echt onze vakantie gered.” De luisterboeken zijn een soort hoorspel en mede door de stemmen van BN’ers ook leuk voor de ouders.’

DAT ZOVEEL KINDEREN OPGROEIEN MET DE GORGELS…

‘vind ik een eer. Het is zo bijzonder dat ze in mijn fantasieën meegaan en dat ik iets mag bijdragen aan hun belevingswereld. Dat voelt ook als een

enorme verantwoordelijkheid. Zo was er een jongetje met kanker dat niet lang meer te leven had. Iets ergers bestaat er niet. Hij wilde per se dat zijn Gorgeltjes bij hem lagen. Die waakten immers altijd over hem. In ziekenhuizen zijn veel Gorgels te vinden. Ze bieden kinderen bescherming en troost en zijn dus zoveel meer dan een figuurtje uit een kinderboek. Dat jongetje is uiteindelijk begraven met zijn Gorgels. Dat raakt me gigantisch.’

DE ILLUSTRATIES IN DE BOEKEN…

‘zijn de regel. Als illustrator Rick de Haas iets tekent wat niet klopt met de tekst ben ik degene die zich aanpast. Het is een meesterlijke samenwerking. Tijdens het schrijven denk ik altijd precies te weten welk element Rick kiest om te illustreren. Acht van de tien keer zit ik goed.’

DIT DERDE GORGELS-BOEK…

‘is het laatste. Ja, heftig hè? De theaterwereld heeft een beroemde wet dat alles in drieën gaat. Ik vind het zelf ook mooi om iets af te sluiten. Natuurlijk had ik het kunnen uitmelken en elk jaar een Gorgelboek kunnen maken. Maar wat is daar nou aan? Toen ik eenmaal had besloten dat dit verhaal tevens het laatste zou worden, kon ik alles uit de kast halen. Je hoeft niets meer achter te houden voor later. Ik heb er twee jaar over gedaan en het boek is twee keer zo dik als zijn voorgangers. Ik zou dit einde als kind heel mooi hebben gevonden.’

DE LAATSTE TIEN PAGINA’S…

‘heb ik jankend zitten schrijven. Ik had mezelf opgesloten in een hotel om het boek af te maken en begon om acht uur ’s ochtends met nog drie hoofdstukken te gaan. Net toen ik de laatste zinnen typte, ging de zon onder. Zo mooi.’

De Gorgels en de laatste kans, Jochem Myjer € 21,99

Non-fictiegrootmeester Jan Brokken vertelt het aangrijpende verhaal van vier schilders die in hetzelfde jappenkamp terechtkwamen als zijn ouders.

De kampschilders, Jan Brokken € 26,99

Eten moeten en kunnen we allemaal. Maar echt heel goed proeven, hoe werkt dat? Een populair-wetenschappelijke ontdekkingsreis naar het feest der smaak. Proefles, Joël Broekaert € 24,99

Bogdanich schetst de onzichtbare, maar niet te onderschatten invloed van McKinsey & Company op de economie, het politiek beleid en zelfs oorlogsvoering. De macht van McKinsey, Walt Bogdanich € 24,99

Hoofdpersoon Thomas Verbogt begint zijn leven telkens opnieuw. Met nieuwe inzichten en minder illusies, maar ook met steeds meer herinneringen.

Maak het mooi, Thomas Verbogt € 22,99

Een onverwacht weerzien met een eerste liefde leidt voor de succesvolle arts Jude tot een zenuwslopend en bloedstollend moordmysterie.

De gunst, Nicci French € 22,99

Het is de tijd van koninklijke kommer en kwel, dus gooit Herman Koch er nog een schepje bovenop met dit moderne, satirische koningsdrama. Het Koninklijk Huis, Herman Koch € 22,99

Een hilarisch, pijnlijk en waargebeurd verhaal over dover worden en doof zijn, over het missen van muziek, maar ook over de schoonheid van stilte.

Doof!, Manon Spierenburg € 21,99

De schrijver van American psycho is terug met een roman over een groep rijke middelbareschoolvrienden in LA. Dan slaat een seriemoordenaar toe… Scherven, Bret Easton Ellis € 27,99

LEKKER BINNEN BLIJVEN

In het winterseizoen mogen de dagen kort zijn, ze zijn lang genoeg om je in het ene na het andere boek te verliezen terwijl buiten de wind door de bomen waait.

Het confronterende verhaal van cabaretier Sara Kroos, over misbruik, een leven vol psychische klachten en de weg naar herstel. Rood is ja, Sara Kroos € 22,99

DE BOEKEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Het langverwachte vervolg op de wereldwijde bestseller Het huis aan de Gouden Bocht speelt zich achttien jaar later af en is minstens zo spannend en meeslepend. Het huis aan de Herengracht, Jessie Burton € 23,99

Op een midzomerdag wordt in een container op het landgoed van een ondernemersfamilie een gruwelijke vondst gedaan. Onweerstaanbare nordic noir.

Waterkoud, A.M. Ollikainen € 21,99

SHOPPING

Met een zelfgebouwde bus en twee honden dwars door Frankrijk cruisen?

Schrijver Esther Verhoef deed het. En inspireert jou!

Op de bonnefooi door Frankrijk, Esther Verhoef € 17,99

Woorden om de wereld beter te begrijpen. Houvast voor de onzekeren, de dromers en de verwachtingsvollen. Vasistas, Claudia de Breij € 23,99

Een verloren gewaande klassieker, een spoorloze auteur die ‘de zwarte Rimbaud’ werd genoemd en een vastberaden Senegalese schrijver die op onderzoek uitgaat. De diepst verborgen herinnering van de mens, Mohamed Mbougar Sarr € 24,99

Een man die nooit vader zal worden ziet zijn ratio afbrokkelen door twijfels en verleidingen. Wat heeft de toekomst in petto?

Tasmanië, Paolo Giordano € 24,99

Een nieuw hoofdstuk in het James Bond-universum! Drie jonge 00’s moeten niet alleen 007 terug zien te vinden, maar ook de toekomst van de mensheid veiligstellen. Double or nothing, Kim Sherwood € 22,99

Met zijn complexe raadsels lokt een moordenaar de charismatische inspecteur Joona Linna en zijn collega Saga Bauer in een haast ondoordringbaar web. Spin, Lars Kepler € 24,99

Waarom eindigde het eindexamenfeest van Emily, wat het hoogtepunt van haar schoolcarrière had moeten worden, in haar dood?

Gewetenloos, Karin Slaughter € 22,99

Met haar eigen, kleine verhaal, en dat van haar moeder en haar zus, schetst Suzanna Jansen de grootse geschiedenis van de emancipatie, die het leven compleet veranderde. De omwenteling, Suzanna Jansen € 22,99

e impact van de debuutroman Muidhond (2015) van forensisch psycholoog en schrijver Inge Schilperoord was groot. Het verhaal van een pedoseksuele man die worstelt met zijn gevoelens en gedachten, werd vertaald in zeven talen, won de Bronzen Uil en stond op de shortlist van meerdere nationale en internationale literatuurprijzen. In 2019 werd het zelfs verfilmd. Schilperoords nieuwste boek Het licht in de stad vertelt een volkomen ander verhaal, met één overeenkomst: weer duiken we in het hoofd van een niet-alledaags personage en leren we onze medemens iets beter begrijpen.

Je bent zowel forensisch psycholoog als schrijver. Krijgt het schrijven even-

veel aandacht als je werk als forensisch psycholoog?

‘Dat schommelt. Ik merk dat het me niet goed lukt om een schrijfritme te houden naast mijn andere werk, ook al is het parttime. Research doen, erover nadenken en freewheelend schrijven gaat nog wel, maar op een gegeven moment moet je je tanden erin zetten. Dan werkt die losse aanpak voor mij niet meer. Wanneer ik een paar dagen onderzoek heb moeten doen, wat erg intensief kan zijn en veel denkkracht eist, kost het veel energie om weer om te schakelen. Daarom heb ik voor dit nieuwe boek een aantal maanden geen nieuwe onderzoeken aangenomen, zodat ik me fulltime op het schrijven kon richten.’

Muidhond was een internationaal succes. Hoe ga je om met de verwachtingen voor de opvolger? ‘Die beginfase was moeilijk. Bij elke zin die ik schreef had ik het gevoel dat er iemand over mijn schouder meelas. Constant vroeg ik me af of het wel goed genoeg was. Dat werkte enorm verkrampend. Maar hoe meer ik schreef en in het verhaal terecht kwam, hoe meer de faalangst naar de achtergrond verdween.’

Hoe kwam je op het onderwerp van je nieuwe roman? ‘Muidhond is ontstaan vanuit een psychologisch onderzoek bij een man die zelf erg leed onder zijn gevoelens voor kinderen. Voor mijn tweede boek wilde ik aanvankelijk over iets schrijven dat helemaal niets met mijn werk te maken had. Toch kwam het onderwerp daar uiteindelijk weer uit voort. Vijf jaar geleden deed ik als freelancer psychologische onderzoeken bij verdachten op de terroristenafdeling van de gevangenis. Daar zaten toen veel jongeren - mannen én vrouwen - die iets

te maken hadden gehad met IS in de tijd dat het kalifaat nog bestond. Ze waren er bijvoorbeeld naartoe gereisd en waren teruggekomen, of waren van plan geweest om er naartoe af te reizen. De gesprekken met sommigen van hen waren zo fascinerend. Zo ontstond mijn verhaal.’

Bij Muidhond kregen lezers een kijkje in het hoofd van een jongeman met pedoseksuele gevoelens, een onderwerp waar we het liever niet over hebben. En ook nu heb je gekozen voor een groep waar veel lezers zich maar moeilijk in kunnen verplaatsen. Is het jouw doel om de lezer een kijkje te geven in een leven dat ze zich niet kunnen voorstellen? ‘Het is niet mijn hoofdmotivatie. Ik wil het vooral zelf beter begrijpen. Ik werk al twintig jaar als forensisch psycholoog, maar nog steeds kan ik zo verrast worden. Bijvoorbeeld door de mensen die ik sprak op de terroristenafdeling. Ook ik als psycholoog heb mijn vooroordelen en ik verwachtte dat de jongeren die ik daar zou treffen ver van mij af zouden staan. Natuurlijk zitten er engerds tussen die totaal bevangen zijn door haat en fanatiek op hun doel afgaan. Daar kan ik me niets bij voorstellen. Maar anderen zijn veel ‘normaler’ en hadden

simpelweg de verkeerde afslag genomen. Vaak zijn het jonge mensen die hun beslissingen uit impulsiviteit nemen, iets missen in hun leven. Als je zoekende bent kan religie een toevluchtsoord zijn. Het leven is overzichtelijker, er is een duidelijk onderscheid tussen goed en slecht en er is weinig tot geen twijfel. Daarnaast ben je onderdeel van iets groters. Je bent niet meer alleen. Maar voor hen die onvrede en woede in zich dragen, heeft de eenduidigheid in radicaliteit ook een enorme aantrekkingskracht.’

Hoe heb je dit verwerkt in Het licht in de stad? ‘Mijn hoofdpersonage Sophie raakt gefascineerd door het geloof maar ook door jonge vrouwen die radicaliseren. Ze is de dochter van een recent overleden strafrechtadvocaat die dit soort mensen verdedigde. Zelf is ze een eenzaam en dolend figuur. Ze raakt bevriend met een islamitisch meisje, maar ontwikkelt ook een fascinatie voor een meisje dat verdedigd werd door haar vader en naar het kalifaat wilde. Nadat Sophie haar dossier tussen haar vaders spullen vindt, krijgt ze online contact met haar. Op wie lijk ik eigenlijk het meest, vraagt ze zich op den duur af, op mijn vriendin die op een mooie, bescheiden wijze haar geloof belijdt of op het geradicaliseerde meisje? Sophie bekeert zich niet, maar ze is

“Toen ik het idee kreeg voor dit boek,schreef ik me in voor een meerdaagse cursus Beginselenvan de islam”

wel jaloers op de eenduidigheid die zij juist mist. Die gevoelens van liefde voor een God, zoekende zijn én onvrede voelen, kunnen naast elkaar bestaan. Dat wilde ik ontleden en laten zien.’

Wat doe je om je optimaal in je hoofdpersonage te verplaatsen? ‘Ik kan behoorlijk ver gaan in mijn nieuwsgierigheid. Toen ik het idee kreeg voor dit boek, schreef ik me in voor een meerdaagse cursus Beginselen van de islam. In de moskee aangekomen bleek de cursus expliciet voor vrouwen te zijn die zich willen bekeren. Dat was voor mijn boek razend interessant, maar het voelde ongemakkelijk dat ik daar met valse voorwendselen zat. Ik heb toen opgebiecht dat ik niet van plan was om me te bekeren, maar dat ik elementen wilde gebruiken voor in mijn boek. Gelukkig mocht ik blijven.’

Was het wat je ervan verwacht had? ‘De vrouwen die daar zaten waren zo anders dan ik aanvankelijk dacht. Niemand van hen had bijvoorbeeld een islamitische man of zat daar omdat hun man dat wilde. De interesse kwam echt vanuit henzelf. Ze waren tussen de 25 en 40 jaar en het was een heel diverse groep. Er zaten veel leuke, sterke en slimme vrouwen tussen. Ze spraken allemaal met zoveel liefde over hun geloof. Ik was daar soms zelfs een beetje jaloers op. Het lijkt me geruststellend als je dat zo kan voelen. Wat me opviel was dat sommige jonge vrouwen thuis of in hun directe omgeving nog niets over hun liefde voor het geloof hadden verteld. Sommigen kwamen in hun gewone kleding naar de moskee en kleedden zich daar om. Ik realiseerde me dat er op bekering tot een geloof, en vooral de islam, vandaag de dag een groot taboe rust. “Heb jij het al verteld?”, hoorde ik ze elkaar vragen.’

Ik kan me voorstellen dat je na het afronden van zo’n research- en schrijfproces tot allerlei nieuwe inzichten komt. ‘Zeker. Na Muidhond was ik me vooral nog meer bewust geworden van de machteloze positie die de onderzochte persoon vaak heeft. Ik weet natuurlijk nog steeds niet hoe het is om in hun schoenen te staan en ik hoop het ook nooit te weten. Maar ik ben toen wel meer gaan nadenken over hoe kwetsbaar het moet voelen om te praten met een psycholoog die voor jou gaat bepalen hoe jij psychisch in elkaar zit, en hoe toerekeningsvatbaar je bent voor wat je hebt gedaan. Na Het licht in de stad besefte ik me vooral dat geen enkel stereotype beeld van een groep mensen houdbaar is zodra je je gaat verdiepen in de individuen. Ik vind het heel belangrijk om mezelf en daarmee ook mijn lezers in te laten zien en te laten ervaren dat de mensen die ik beschrijf net zo complex en veelvoudig zijn als jij en ik.’

Het licht in de stad, Inge Schilperoord € 22,50

Boeken voor de feestdagen!

‘Jaap Robben toont zich in dit verhaal over een ‘schemerleven’ opnieuw een meester in de korte ingehouden zinnetjes die de sentimentaliteit op afstand houden.’ – Trouw

Hedy d’Ancona beschrij het met humor en met oog voor het halfvolle glas!

van Japin (…) Hij raakt precies de goede toon en roept een levensecht, rond karakter op. De lezer wil het wel uitschreeuwen!’ – HP/De Tijd

Toon Tellegens bestseller over de wensen en verlangens van de egel – nu met illustraties van Annemarie van Haeringen

#BookTok is booming: inmiddels maken miljoenen jongeren wereldwijd enthousiast gebruik van deze hashtag op socialmediaapp TikTok. Wat verklaart dit succes en vooral: hoe werkt deze online niche nu eigenlijk? ‘Ik hield helemaal niet van lezen. Tot ik #BookTok ontdekte.’

razend populair werd. Met als bijkomend gevolg dat het aantal lezers onder de 25 jaar bij ons met 15% steeg. En dat is veel, zeker als je nagaat dat TikTok vooral bekend stond als de socialmedia-app van snelle pretvideo’s vol dansjes, muziekclips en memes van dieren. Hoe kan het dat uitgerekend dáár een stel jonge influencers in korte tijd zo’n hecht en invloedrijk boekplatform realiseerden via een enkele hashtag? En vooral: hoe werkt deze niche nu eigenlijk?

Word of mouth

Het begon allemaal in april 2021. Met een video op de socialmedia-app TikTok van de Amerikaanse Bianca Lambert (@bs.bookshelf, 63K volgers). In die post liet ze de acht boeken zien die ze in de maand daarvoor had gelezen, waaronder After we fell van Anna Todd en Turtles all the way down van John Green. In de caption schreef ze: ‘my first vid on #booktok :-)’. En daarmee werd de hashtag BookTok geboren. Binnen no time groeide #BookTok uit tot een community van miljoenen gebruikers op TikTok, die elkaar via de hashtag leestips geven in met name de genres Young Adult, Fantasy, Romance en Thrillers. Ook vanuit Nederland, waar #BookTok het afgelopen jaar

Voor YoungAdult-schrijfster Rima Orie (28), is het succes van #BookTok vrij simpel te verklaren. ‘De sleutel is de word of mouth van jongeren zelf. Als jij op TikTok aan het scrollen bent en je ziet iemand die op je lijkt en ongeveer dezelfde mening heeft als jij, dan let je op. Als die persoon zegt: “dit boek is geweldig”, dan werkt dat. #BookTok is geen formule, het zijn oprechte meningen.’ Rima begon op haar 14e met schrijven via de inter actieve online platforms Wattpad en Sweek. Haar YA-debuut De zwendel prins bracht ze in 2019 uit nadat ze het daar eerst per hoofdstuk had gedeeld met haar volgers en een online schrijf wedstrijd won. Aan interactie met an dere boekliefhebbers was Rima dus al veel langer gewend. Maar #BookTok is toch echt next level, vindt ze.

“ER IS EEN HEEL BIJZONDERE COMMUNITY ONTSTAAN DIE ALS VEILIG WORDT ERVAREN”

Paagman

‘TikTok staat voor zo’n fascinerende combinatie van muziek, tekst en video, geen ander socialmedia-platform is zo creatief. Toen ik begon met schrijven had je Instagram, dat werkte vooral met foto’s en illustraties en voelde daardoor wat afstandelijk. TikTok is verslavend, je blijft maar scrollen. Dat komt ook door het algoritme van de ‘For You Page’; accounts die TikTok aan je doorgeeft op basis van wat je hebt geliked, zoals creators die de hashtag #BookTok gebruiken. Waar Instagram vooral om je eigen bubbel draait, krijg je hier tips die daar ver voorbij gaan. Daarbij gaat het niet om de persoon maar om de inhoud van de filmpjes: als die veel reacties hebben krijg je ze sneller te zien. Op die manier heb ik veel nieuwe en fascinerende boekencontent gevonden. Soms zitten daar echt pareltjes tussen, zoals The Poppy War van R.F. Kuang en Jade City van Fonda Lee.’

Support en reacties

Voor Aaron Staal (24) begon zijn carrière als BookTokker tijdens de tweede lockdown, begin 2022. ‘Terwijl ik helemaal niet van lezen hield. Op school redde ik het met samenvattingen, boeken waren gewoon niet mijn ding. Ik wist toen nog niet dat het juiste boek het verschil kan maken.’

In Aarons geval was dat Verity van Colleen Hoover, dat hij op aanraden

van zijn echtgenote en mede-BookTokker @gitanareads las. ‘Dat had ik in één avond uit, een heel bijzondere ervaring.’ Na de Mindf*ck-serie van S.T. Abby was Aaron helemaal verkocht en besloot hij om als @aaronleest #BookTok-creator te worden. Met zo’n 1300 volgers is hij inmiddels een bekend gezicht. Én een van de weinige mannen. ‘Ik wil niet generaliseren maar de meeste #BookTokkers op TikTok zijn vrouwen, heteromannen zijn er nog best ondervertegenwoordigd. En terwijl ik best wat intimiderend of street kan overkomen, kreeg ik toch meteen

Een klein leven, Hanya Yanagihara € 20,-

The Song of Achilles, Madeline Miller € 27,95 (special edition)

The Poppy War, R.F. Kuang € 14,95

De coolste challenges voor TikTok € 19,95

#BOOKTOK

DIVERS EN DRAAGT DAT OP IEDER GEBIED UIT”

ieder gebied uit. Dat gaat over leeftijd, culturele achtergrond, genderidentiteit en seksuele geaardheid, óók in de boeken die onderling in hoog tempo worden aangeraden. En dat hebben uitgeverijen inmiddels ook ontdekt, waardoor er steeds meer diverse boeken worden uitgegeven.’

veel support, views en reacties. Dat had ik nooit verwacht. Blijkbaar bestaat er geen stereotype voor mensen die boeken lezen. Iedereen is over het algemeen heel aardig, en ergens lijken we een beetje op elkaar.’

Safe space

Het is precies die ‘safe space’ waar #BookTok om bekend staat die deels het succes verklaart, zegt Rima Orie. ‘Ik zie zoveel creatievelingen voorbijkomen; mensen die out-of-the-box denken en lezen. Doordat het algoritme mensen bij elkaar brengt op basis van interesse is via die hashtag een heel bijzondere community ontstaan die als veilig wordt ervaren. Pestgedrag wordt er niet getolereerd, dan staat meteen de hele community op in de comments. Wie zich via #BookTok laat zien, is dus niet langer alleen.’ En die veiligheid gaat over meer dan een gedeelde liefde voor boeken: diversiteit en inclusie zijn minstens even belangrijk. Rima: ‘De generatie die zich op #BookTok laat horen is divers en draagt dat op

Liefde voor lezen Ook #BookTokker Kim Groothuis (@ mevrgroothuis) vindt het geweldig dat de traditionele boekenwereld de online boekenwereld steeds serieuzer neemt. ‘Dat zullen ze ook wel moeten als ze tenminste boeken willen verkopen aan jonge mensen.’ Als docent Nederlands op een Overijsselse vmbo hoorde Kim leerlingen vaak vertellen dat ze sinds groep 7 geen boek meer hadden gelezen. Laat staan dat ze zin hadden in de verplichte boekenlijsten die nog steeds leidend zijn op veel middelbare scholen. Kim: ‘Terwijl echt iedereen een boek kan uitlezen. Maar als ik dat tegen leerlingen zei was het: “Hoezo? Kan je dan ook lezen voor de lol?” Dat kan, merkten ze toen Kim hen ‘toffe, nieuwe literatuur’ ging aanraden waarvan zowel de opbouw als de lengte behapbaar waren. ‘Dat soort behoeftes zijn in het begin wat sterker dan als ze verder zijn. Maar dat is geen probleem, want die boeken bestaan gewoon.’

Veel daarvan zijn nog wel in het Engels geschreven of daaruit ver-

taald, zoals populaire BookTokbestsellers als The Song of Achilles van Madeline Miller of The Midnight Library van Matt Haig. Maar ook bepaalde Nederlandse romans sluiten goed aan, weet Kim. Zoals Alles wat er was van Hanna Bervoets, Confettiregen van Splinter Chabot en Blauwtje van Lydia Rood. En verschillende talen door elkaar heen lezen kan ook helemaal geen kwaad, zegt Kim. ‘De Engelse woordenschat is wat eenvoudiger dan de Nederlandse, de online nadruk is daarom vooral Engelstalig. Maar dat kan snel veranderen, want de populariteit van #BookTok kwam, vergeleken met de VS en Engeland, relatief laat op in Nederland. Wie weet wat voor Nederlandse pareltjes we dus nog kunnen verwachten.’

Dat die pareltjes lang niet altijd in het stramien van jong, nieuw of een online niche hoeven te passen, weet Aaron Staal ook. Want een mooi boek is een mooi boek. En wie eenmaal (weer) van lezen leert houden, heeft daar een leven lang plezier van. Dus las hij onlangs tijdens de nachtdiensten op zijn werk het literaire meesterwerk Een klein leven van Hanya Yanagihara uit. ‘Dat is 752 bladzijden. Ik had een half jaar geleden niet verwacht dat ik ooit nog zou lezen, laat staan zoiets als dit. Maar ik vond het super intens. En ik had het nooit willen missen.’

PAAGMANS

PAGETURNERS

Paagman merkt het meteen aan de verkopen als een boek populair is op #Booktok. Daarnaast hebben wij een wisselende BookTok Top Tien en een Young Adult Bookclub. Ook laten we ons graag verrassen door het leesadvies van onze eigenste Pageturners, waaronder bekende Nederlandse #BookTokkers. Check: Aaron: @aaronleest Manon: @booksbymanon Chaya: @gitanareads Kim: @mevrgroothuis Dilayra: @gayotic_leest

GEBRUIKTE BRON: JONGEREN LEZEN STEEDS MINDER? TIKTOK

BOEKENBRANCHE HOOP. NOS,

AUGUSTUS

Handige

HEBBEDINGEN

FFunctioneel

Deens design

Het Deense Kreafunk staat voor stijlvol en hip, waarbij functionaliteit en geweldig ontwerp hand in hand gaan. Het nieuwste vlaggenschip is aBeat: een draadloze (bluetooth) over-ear koptelefoon met een speeltijd van 15 uur. De kussens geven de oren comfort, het geluid is zowel diep als verfijnd en de noise cancelling biedt de nodige rust. Verkrijgbaar in de kleuren wit, bruin en zwart. Kreafunk koptelefoon aBeat wit € 145,95

FIJNE BIJSCHIJNER

Met zijn compacte formaat en stijlvolle design kan led-lampje Mina zowel als nachtlampje naast bed of als kaars op de eettafel worden gebruikt. Mina heeft twee lichtinstellingen - warm en kouden een dimfunctie, allemaal te

bedienen met een knopje aan de onderkant. Met een strakke aluminium basis is Mina verkrijgbaar in diverse kleuren. Oplaadbaar via USB-C en met een batterijduur tot 6 uur. Led-lamp Mina (M) roze, Lexon € 51,95

Positieve (thuis) werker

Stijlvol en e ciënt: dit glazen notitiebord voor op het bureau is ideaal voor het maken van aantekeningen of voor het plaatsen van berichten en herinneringen. Het oppervlak is gemaakt van gehard veiligheidsglas, uitwisbaar en zeer goed bestand tegen inktvlekken, penstrepen, krassen en deuken. Ideaal om een positieve en productieve (thuis)werkomgeving te creëren. Verkrijgbaar in de kleuren geel, grijs en blauw. Leitz Cosy glazen desktop-pad € 43,95

PRETTIGE PENNEN

Mooie giftbox in tijdloze trendkleur, voor iedereen die prettige pennen kan waarderen. En wie kan dat niet? De vulpen is geschikt voor zowel links- als rechtshandigen en voorzien van een clip en stevige penpunt. De balpen heeft een drukknop-mechanisme en is dus veilig voor binnenzakken. Beide pennen hebben een soft-grip zone voor een goede grip en een uitgebalanceerde gewichtsverdeling voor urenlang schrijfcomfort. Faber Castell vulpen en balpen Grip in giftbox € 42,95

Van dingen die alles nét wat leuker, comfortabeler en handiger maken krijgen we nooit genoeg. En als cadeau zijn deze items ook meer dan uitstekend.

Handige oortjes

Deze stijlvol vormgegeven ear buds geven niet alleen goed geluid, ze zorgen ook dat de handen vrij zijn tijdens het bellen of muziek luisteren. Leuke vondst: de case kan ook als

bluetooth-speaker worden gebruikt, die de ruimte moeiteloos vult met geluid. Handig voor onderweg en de batterij gaat drie uur mee. Verkrijgbaar in meerdere kleuren.

Lexon speaker buds earbuds + 3w BT Speaker € 109,95

ALLE KLEUREN

VAN DE REGENBOOG

Heerlijk om te hebben én om te krijgen: deze 24-delige aquarelmarkerbox voor het maken van delicate aquarellen en schaduwen, of elegante letters en nauwkeurige (kunst)werkjes. Elke marker heeft een zachte, flexibele penseelpunt voor het fijne werk en een metalen punt voor contouren en details. De inkt is op waterbasis en volledig afwasbaar met water. Reukloos, zuurvrij en pH-neutraal. Faber Castell goldfaber aquarelmarker duo, set van 24 stuks € 92,95

Huis-tuinen-keukenhotspot

Wat trek je over je heen als het afkoelt? Een deken. Maar wat trek je over je heen als je het écht lekker warm wil hebben? Hotspot Blanket! Deze grote doorgestikte warmtedeken bevat een ingenieus ingebouwd oplaadbaar warmte-element dat veilig en gelijkmatig warm wordt. Heerlijk als deken, maar kan ook als kimono gedragen worden. Verkrijgbaar in de kleuren Cool grey, Foggy dew en To ee en makkelijk oplaadbaar met bijgeleverde USB-kabel. Laat die

winterse avonden maar komen!

Fatboy Hotspot deken € 229,-

Wet van aantrekking

Je soulmate aantrekken, de perfecte baan vinden, je dromen realiseren: Roxie laat zien hoe we dat kunnen bereiken met behulp van de ‘law of attraction’. Aan de hand van zeven eenvoudige stappen leert ze je de kunst van het manifesteren, waardoor je het leven waarop je altijd al hebt gehoopt kunt creëren. Een toegankelijke gids voor iedereen die een doel of droom heeft.

Manifesteren, Roxie Nafousi € 20,99

WITH BENEFITS

Caesar Fitness + Spa Resort biedt maximaal comfort. Je vindt hier alles onder één dak.Met maar liefst 5.000 vierkante meter aan wellness, health en fitness is alles mogelijk. Kom onbeperkt fitnessen, volg een uitdagende groepsles of ga aan de slag met één van onze gespecialiseerde personal trainers.

SAFE & HEALTHY

dak. Met maar liefst 5.000

Caesar Fitness + Spa Resort biedt maximaal comfort. Je vindt hier alles onder één dak.Met maar liefst 5.000 kante meter aan wellness, health en fitness is alles mogelijk. Kom onbeperkt fitnessen, volg een uitdagende groepsles of ga aan de slag met één van onze gespecialiseerde personal trainers. Er zijn er vele mogelijkheden om te werken aan jouw fitheid en gezondheid. Of je nu een beginnende of gevorderde sporter bent, jong of oud, bij Caesar Fitness + Spa Resort vind je alles voor een goede training.

Dankzij onze hightech luchtbehandelingsinstallatie, die voor frisse en zuivere buitenlucht zorgt, kan je bij Caesar Fitness + Spa Resort inspannen en ontspannen in een goed geventileerde, gezonde en veilige omgeving.

Dankzij onze hightech luchtbehandelingsinstallatie, die voor frisse en zuivere buitenlucht zorgt, kan je bij Caesar Fitness + Spa Resort inspannen en ontspannen in een goed geventileerde, gezonde en veilige omgeving.

DAY ONE OR ONE DAY YOU DECIDE

DAY ONE OR ONE DAY YOU DECIDE

Er zijn er vele mogelijkheden om te werken aan jouw fitheid en gezondheid. Of je nu een beginnende of gevorderde sporter bent, jong of oud, bij Caesar Fitness + Spa Resort vind je alles voor een goede training.

Word lid! Of kom een dag genieten van ons luxe spa resort met prachtig zwembad, sauna’s, hamam, zonnebanken, ontspannende massages en heerlijke beautybehandelingen.

Word lid! Of kom een dag genieten van ons luxe spa resort met prachtig zwembad, sauna’s, hamam, zonnebanken, ontspannende massages en heerlijke beautybehandelingen.

Wat trek ik aan? Andere baan of toch maar blijven? Sporten of op de bank plo en? Blijven proberen of uit elkaar gaan? Van kleine dagelijkse keuzes tot grote levensveranderende beslissingen, we krijgen er allemaal mee te maken.

Waar kleine keuzes vaak onbewust aan ons voorbijgaan, zorgen de grootste beslissingen soms voor buikpijn en stress. Gelukkig is er geen mens op deze aardkloot die hem niet bezit: de kracht van keuze. De kracht om op het moment dat er iets op je pad komt te besluiten hoe je ermee om wilt gaan.

Lange tijd had ik niet door dat ik die kracht had. Tuurlijk maakte ik wel keuzes: qua studie, werk, vrienden, relaties, maar ook de manier waarop ik praatte, dacht en deed. Achteraf gezien zaten daar heel wat ‘verkeerde’ keuzes tussen. Niet dat ik er spijt van heb, maar het waren eigenlijk helemaal niet míjn keuzes. Ik deed vooral wat

me werd gezegd, en liet mijn keuzes beïnvloeden door mijn opvoeding en wat anderen in mijn omgeving deden. Als ik beslissingen moest nemen, stelde ik mezelf eigenlijk geen of de verkeerde vragen. Pas toen ik psychologie ging studeren realiseerde ik me dit, en ontdekte ik de kracht van keuze. Ik leerde dat tussen stimulus en respons een ruimte zit. En dat daar de mogelijkheid ligt om te bepalen hoe we reageren. Hoe we reageren wordt vaak bepaald door onze overtuigingen – gestuurd door genetica, opvoeding, ervaringen en omgeving. Dat ik deze knop anders kon afstellen was een eye-opener. Waar ik eerder dacht geen opties te hebben, werden ze steeds zichtbaarder. Ik vroeg mezelf steeds vaker wat ik echt wilde en begon zo mijn eigen pad uit te stippelen.

Vraag jij jezelf vaak genoeg af wat je écht wilt? Door die vraag vaker aan jezelf te stellen ga je inzien dat je altijd een keuze hebt. Door dichtbij jezelf te blijven, ga je betere keuzes maken, die je leven leuker maken en jou gelukkiger. Vergeet dus nooit dat je je eigen pad kunt en mág kiezen. En dat het oké is een andere route te nemen wanneer iets niet langer bij je past.

In De kracht van keuze neemt Kelly je mee in haar leven en deelt haar kijk op thema’s als vriendschap, ambitie, opvoeding, liefde, verlies en zelfvertrouwen. Zonder voor jou te bepalen wat je moet doen, geeft Kelly je inzichten om ook in jouw leven de juiste keuzes te maken, keuzes die bij jou passen, en zo de regie terug te pakken op allerlei vlakken. De kracht van keuze € 21,99

eigen kunstboek

Wie is er niet grootgebracht met de avonturen van nijntje pluis van schrijver en tekenaar Dick Bruna? Maar nijntje is veel meer dan een lief, klein konijntje. Deze winter krijgt ze zelfs haar eigen kunstboek: nijntje XXL mi y, een collector’s item van maar liefst 35,5 bij 45 centimeter, voor liefhebbers van nijntje én moderne kunst. Wat maakt nijn zo bijzonder dat ze nu haar eigen kunstboek krijgt?

1. nijntje is tijdloos

De kleine nijntje pluis uit de boeken van Dick Bruna werd voor het eerst bij het Nederlandse publiek geïntroduceerd in de jaren vijftig. Sindsdien zijn er tientallen boeken verschenen die al generaties meegaan. Nog altijd is elk boek van nijntje herkenbaar voor zowel kind als ouder: ze gaat met de tijd mee!

2. nijntjes maker was visionair en vooruitstrevend Dick Bruna was een baanbrekende illustrator. De tekeningen lijken simpel, maar de herkenbare, eenvoudige vormen en kleuren zijn in werkelijkheid heel weldoordacht. Wist je dat Bruna zich liet inspireren door avant-gardisten als Braque, Picasso, Matisse en Léger? Kijk maar eens goed naar het heldere kleurgebruik en het ontbreken van perspectief en details: nergens wordt Bruna’s visie en vakmanschap duidelijker dan in zijn beroemdste creatie nijntje.

3. nijntje is wereldberoemd Onze nijntje heeft al veel van de wereld gezien. Haar verhalen worden tot in de verste uithoeken van de aarde gelezen. Buiten Nederland is de naam nijntje echter niet zo makkelijk uit te spreken. Daarom heet ze in alle andere landen mi y.

Een collector’s item volledigin het teken van de krachtigevormgeving van nijntje

4. nijntje is meertalig

Wist je dat er ook vertalingen zijn verschenen in onder andere het Achterhoeks, Papiaments, Twents, Leids en zelfs het Haags? Nijntje an zei bijvoorbeeld. Of ut feis van nijntje De geestelijk vader van Haagse Harry, Marnix Rueb, nam deze vertalingen voor zijn rekening.

5. nijntje is cultureel erfgoed

Nijntje is onderdeel van ons Nederlands cultureel erfgoed. De boeken worden nog altijd veel gelezen en er is zelfs een nijntje museum.

Vanaf december is nijntje XXL mi y verkrijgbaar in een gelimiteerde oplage van 1000 exemplaren. Een waar collec tor’s item bestaande uit 592 pagina’s, volledig in het teken van de krachtige vormgeving van nijntje. Op de omslag staat nijntje uitgevoerd in kunststof en het boekblok is volledig handgenaaid.

Er komt zelfs zoveel handwerk bij kijken dat er maar een paar boeken per dag kunnen worden gemaakt! Bij het boek wordt een door ontwerper Bob van Dijk ontworpen boekenstandaard geleverd in de vorm van het beroemde kruisje.

Paspoort

WIE: nijntje XXL mi y WAT: Een genummerd limited edition nijntje kunstboek, met certificaat van echtheid. Uitgegeven door uitgeverij Komma in nauwe samenwerking met Mercis Publishing. PRIJS: € 2.995,-

WAAR: Vanaf december verkrijgbaar bij Paagman, op paagman.nl en www.uitgeverijkomma.nl

Je kunt Van Gogh op verschillende manieren in huis halen, maar met deze stijlvolle tas neem je hem ook nog eens gewoon mee naar de bakker, de slager én de boekwinkel. Opvouwbare tas ‘Irissen Vincent van Gogh’, Loqi € 14,95

Met deze krijtstiften laat je vrolijke geschreven of getekende boodschappen achter op krijtborden, ramen en spiegels. Met een vochtige doek zo weer uitgewist. Edding krijtstift - set van 5 € 20,95

Friends-ster Matthew Perry neemt zijn lezers mee achter de schermen van de populaire sitcom maar vertelt ook nietsontziend over zijn leven, liefdes en verslavingen. Friends, lovers en het grote, verschrikkelijke ding, Matthew Perry € 21,99

Het nieuwe album van Boudewijn de Groot komt met een gelijknamig boek vol prachtige achtergrondverhalen. Windveren, Boudewijn de Groot € 29,99

Laat zelf de gedetailleerde schilderijen van Engelse biologe en botanisch kunstenares Marianne North tot leven komen met dit luxe kleurboek voor volwassenen. Natuurkleurboek, Marianne North € 19,99

Crystal meth werd oorspronkelijk door de nazi’s aan de troepen gegeven om de blitzkrieg uit te vechten. Hoe kon de meest verslavende drug de wereld zo veroveren? Drug van de duivel, Teun Voeten € 22,50

THAT’S LIFE

Het leven kan een achtbaan zijn. Vergeet dus niet af en toe te ontspannen. Of je nu het liefst, puzzelt, leest, schrijft, muziek maakt of spelletjes speelt met vrienden: beleef ook die kleine momenten op jouw manier.

zijn. Vergeet dus niet af en

In meer dan zestig hoofdstukken vol unieke proza deelt Bob Dylan op diepgaande, levendige en hilarische wijze zijn kijk op de kunst van songwriting. The philosophy of modern song, Bob Dylan € 29,99

DE BOEKEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Muziekliefhebbers, zoek niet langer naar jullie favoriete partyspel. Hitster gaat kriskras door honderd jaar aan geweldige, wereldbekende hits en zorgt voor uren speelplezier. Hitster kaartspel € 24,99

De naam ‘Drehgri el’ is een Duits samengesteld zelfstandig naamwoord dat direct vertaald wordt als ‘draaistift’. Schrijven of tekenen? Met dit verfijnde potlood kan het allebei! Drehgriffel potlood € 24,95

Jeroen neemt zijn zoon Boris mee op reis om hem te begeleiden naar volwassenheid. Maar Boris blijkt een heel andere kijk op de werkelijkheid te hebben dan hij. Naar Texas en terug, Jeroen de Leijer € 29,90

Dit bullet journal is dé manier om je leven met al zijn afspraken, plannen en taken helemaal op jouw manier te organiseren. Overzichtelijk en stijlvol. Leuchtturm1917 Bullet Journal € 25,95

Deze illustratie van feestvierders rondom een NASA-champagnefles verscheen op 1 januari 1990 in de New Yorker en is hét nieuwjaarscadeau voor elke puzzelliefhebber. Puzzel 1000 stukjes ‘Champagne Countdown’ € 24,95

Maak van je kerstkaarten dit jaar een kleurexplosie met deze metallic viltstiften, die zelfs op donker papier van het vel afspatten. Edding brushpen metallic - set van 6 € 12,79

en zo aftellen naar het nieuwe jaar: wat is de adventskalender toch een gezellige traditie. Deze kalender is ook nog eens superstijlvol. Stewo adventskalender € 26,95

SIGMUND

Stap voor een stevige therapeutische sessie binnen bij dokter Sigmund. Onder andere hoarders, pessimisten, stoïcijnen, seksisten en nafluiters gingen je voor. Sigmund tweeëndertigste sessie, Peter de Wit € 12,50

Laat je inspireren door de wijsheden van de ZuidKoreaanse bevolking en streef ook naar ‘haengbog’, oftewel: blijvend geluk. Haengbog, Barbara Zitwer € 22,50

In dit onthullende boek over de tv- en filmindustrie vertelt Hassouni, die op haar vijftiende bekendheid kreeg met de serie Dunya en Desie, hoe haar de liefde voor acteren ontnomen werd. Wat de fak, Maryam Hassouni € 21,99

tweeëndertigste sessietweeëndertigste

DE WONDERE WERELD VAN FATBOY

JAAR KLEURRIJK DESIGN

NEDERLANDSE BODEM

Fatboy. Bekend om de zitzak, maar veel

meer dan dat. Met een grote collectie interieurproducten staat het merk voor de vrolijke en onconventionele kanten van het bestaan. In 2023 bestaat Fatboy 20 jaar.

Tijd voor een duik in de kleurrijke wereld achter dit Nederlandse designmerk.

wereld uit te bouwen. ‘Er ligt veel potentieel’, zegt Barendregt, ‘zowel in- als outdoor. Samen met Petra en het team geven we het bedrijf een innovatie-boost.’

uiten is het grijs en regent het pijpenstelen. Maar binnen schijnt de zon. Onder een rode parasol, weggezakt op de Sumo-sofa met een Bakkesbijzettafel/plantenbank ernaast, voeten op het kleurige karpet en een uit de kluiten gewassen Big Lebow-lamp over je heen gebogen... In de Fatboyshowroom in Den Bosch waan je je Alice in Wonderland.

Fatboy Slim

De Finse ontwerper Jukka Setälä luisterde naar Fatboy Slim terwijl hij eind jaren negentig een zitzak ontwierp. En dus kreeg die zitzak de naam Fatboy. Toen Setälä zijn product in 2002 aan de Nederlandse ondernemer Alex Bergman verkocht, werd het merk Fatboy geboren. Inmiddels zijn er ruim een miljoen ‘Fatboys’ verkocht, maar de zitzak levert nog geen 20 procent van de omzet. Sinds een aantal jaar wordt het lifestyle-merk door twee vrouwen aangestuurd: Petra Vos is CEO, Pauline Barendregt creatief directeur. Ze zetten er flink de vaart in. Het is hun missie om de Fatboy-

Onder leiding van Vos en Barendregt is de collectie de afgelopen jaren flink uitgebreid en maakte Fatboy een enorme groei door. Barendregt: ‘We ontwerpen geen kantoorprullenbak, maar producten die het goede leven ondersteunen. Een soort mega-Legostenen waarmee je kunt spelen en bouwen.’ Met als meest recente voorbeeld de dikbuikige Sumo-sofa, geïnspireerd op een verzameling kussens die je kunt schikken van love seat tot een modulaire loungebank. Naast de ontwerpen die door in-house productontwikkelaar Stef van Diepstraten en zijn team ontwikkeld worden, werkt Fatboy ook regelmatig samen met externe designers die de visie van Fatboy delen.

Rebels en onconventioneel En dat is een zeer uitgesproken visie. Barendregt: ‘De Fatboy-wereld is kleurrijk, heeft vaak een grappige twist en een bold handschrift. We ontwerpen niet met een vulpotlood maar met een Edding-stift.’ Fatboy wil mensen op een andere manier naar designproducten laten kijken. ‘Kom uit je bubbel, stap uit je keurslijf en

“ WE ONTWERPEN GEEN KANTOORPRULLENBAK, MAAR PRODUCTEN DIE HET GOEDE LEVEN ONDERSTEUNEN”

bekijk de wereld met een gekantelde blik’, lijkt het te zeggen. De externe designers die een product voor Fatboy ontwerpen, constateren soms dat ze rebelser en creatiever kunnen denken dan ze in hun eigen praktijk al deden. Deze samenwerkingen zijn vaak intensieve ontwerptrajecten, vertelt Van Diepstraten. ‘De producten zien er helder en simpel uit, maar in werkelijkheid zijn het moeilijke ontwerpen waar het vernuft is weggewerkt aan de binnenzijde. Het moet kloppen met de identiteit en merkwaarden van Fatboy.’

Gedeelde filosofie

Een voorbeeld van een ‘goed huwe lijk’ met externe designers is de sa menwerking met Kranen/Gille. Wie deze ontwerpers kent, ziet direct dat hun Fatboy-producten zowel Fatboyals Kranen/Gille-genen bezitten. De ontwerpers hebben dezelfde filosofie en kijk op design; de producten ken merken zich door een archetypisch ontwerp met een knipoog. Ze zijn ro buust, stoer en elegant tegelijk. Neem de Big Lebow, een bijna tweeënhalve meter hoge, gebogen staande lamp van gepoedercoat staal met verstelba re aluminium kapjes met led-licht. Bij het onderste lampje kun je de krant lezen, de rest buigt als een bloemen tak of straatlantaren over je heen.

Andere voorbeelden van succesvolle samenwerkingen zijn die met Chris Kabel, Roderick Vos, Carole Baijings en Street Art Frankey. Barendregt: ‘We willen toffe dingen doen met gelijkgestemden die op een eigenzinnige manier naar de wereld kijken.’ Dat deden ze onlangs bijvoorbeeld in Milaan, tijdens de bekende designbeurs Salone del Mobile. ‘Tijdens deze beurs schreeuwt iedereen om aandacht, als op een apenrots. Maar ons wapen is creativiteit. Dus hielden we een guerilla-actie in het holst van de nacht, samen met Frankey. Hij hing een paaldansende King Kong met een Fatboy Edison-lampje in zijn poot aan een lantaarnpaal bij de populaire borrelplek Bar Basso. Dat trok aardig wat media-aandacht.’

Onderscheidend vermogen Fatboy onderscheidt zich van andere merken door niet trendgevoelig en geen specialist te zijn. Het grootste verschil is misschien wel dat Fatboy van elk producttype maar één versie maakt. ‘Als je maar één uitvoering van een item maakt, moeten De Bank en De Bijzettafel dus heel goed en iconisch zijn’, meent Barendregt. ‘We zijn een multidisciplinaire speler in de markt’, voegt Van Diepstraten toe. Met een klein, compact team van ontwikkelaars, ontwerpers en textielen kleurspecialisten ontwerpt hij alles: van accessoires tot banken, van prototypes tot verpakkingen. ‘We nemen zorgvuldig de tijd voordat een product op de markt komt. We innoveren en volgen onze eigen koers. Momenteel is kleurrijk de trend, maar dat waren wij altijd al.’

Die aanpak zie je ook terug op het kantoor van Fatboy. ‘Vanaf

“IK GELOOF IN EEN TOEKOMST WAARIN WE VOLLEDIG CIRCULAIR KUNNEN ONTWERPEN”

binnenkomst is het direct feest’, meent Van Diepstraten terwijl hij de modulaire Paletti-buitenbank demonstreert. Het onderstel van gerecycled kunststof ziet eruit als een pallet, en er zijn tal van slimme dingen aan toegevoegd. Zo is de poot hol, waardoor je de metalen rugleuning daarin kunt plaatsen en daarop de kussens. ‘Je kunt deze bank als flatpack vervoeren, hebt geen stoffeerders nodig en het ontwerp is zo helder dat een handleiding overbodig is.’

Duurzame toekomst Naast innovatieve ontwerpen speelt ook duurzaamheid een grote rol binnen Fatboy. ‘We werken er hard aan onze footprint te verkleinen’, vertelt Frouke Bruinsma, die bij het Nederlandse merk onder andere over duurzaamheid gaat. ‘Het zit in Fatboy’s dna om bij te dragen aan het verkleinen van de afvalberg. We maken tijdloze en kwalitatief sterke producten die een leven lang meegaan. Je kunt ze makkelijk combineren en voor elk product hebben we reserveonderdelen.’

Onderdeel van de duurzame strategie is ook dat Fatboy probeert zoveel mogelijk te recyclen en grondstoffen uit Nederland en Europa te halen.

Al zijn ze voor onderdelen van de verlichting, zoals de batterijen, afhankelijk van productielanden als China. ‘We focussen veel op het kunnen repareren van ontwerpen, zodat men niet snel iets nieuws hoeft te kopen. Momenteel bieden we onze klanten een reparatiekit aan, maar ik droom van een eigen Repair Café. Ik geloof in een toekomst waarin we volledig circulair kunnen ontwerpen.’

RICE kerstornament paddenstoel € 24,90

Het 6 minuten dagboek Puur € 17,99

Libri_X leeslampje marmer roze € 13,95

Vinoos the real winegum Merlot € 7,99

Vinoos the real winegum Prosecco € 8,30 6. Vinoos the real winegum Sparkling Rosé € 8,30 7. Tea Netherlands Cabinet of Curiositeas Big Hug € 9,95

Dopper insulated Throwback Lilac

ml € 29,95 9. Dopper original Funky Fuchsia € 13,45 10. Tea Netherlands Cabinet of Curiositeas badzout Recharge € 10,95 11. Tea Netherlands Cabinet of Curiositeas badzout Big Hug € 10,95

RICE vaas vis € 29,90 13. RICE bord Dancing Legs € 7,50 14. Het 6 minuten dagboek € 17,99 15. Het 6 minuten dagboek € 17,99

Meri Meri kerstslinger Woodland € 26,- 17. RICE thermoskan lavendel € 38,90 18. RICE beker Poppies € 6,90

Rader geluksdoosje buddha € 10,95

RICE bord Poppies € 7,50

& 22. Tea Netherlands Cabinet of Curiositeas sea salt flakes € 8,95 23. Tea

Cabinet of Curiositeas Earl Grey & Honey Fudge € 9,25 24. Tea

Cabinet of Curiositeas Confetti Sprinkles Fudge € 9,25 25. RICE maatbekers € 19,90

PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

DAAR ZIT

EEN LUCHTJE AAN

Wat we ruiken is met allerlei emoties en associaties verbonden. Zo waarschuwt de neus ons voor gevaar of bederf én bepaalt het ons smaakvermogen en onze partnerkeuze. En voor dat ‘geurbewustzijn’ is steeds meer aandacht, ook in boeken.

De geur van oma Vanille, dennenbomen en lavendel. Maar ook: zee, koffie en rook. Of: hondenpoep, bloed en zweet. Geur is overal, en het beïnvloedt meer dan we denken. Al is het maar omdat we zo’n

tienduizend tot een biljoen verschillende geuren kunnen onderscheiden, variërend van ‘lekker’ tot ‘vies’ en alles daartussenin. ‘Geur is als het leven zelf. Het is overal, het zit in alles en het kan zowel fijn als vreselijk zijn’, vindt kunstenaar en geurontwerper Frank Bloem. Hij schreef het boek Geur, de vergeten sensatie, waarin hij stilstaat bij de verschillende functies van geur. Parfum bijvoorbeeld, is niet alleen bedoeld om appetijtelijk te ruiken maar ook om nare luchtjes mee te camoufleren. Wat we ‘lekker’ vinden ruiken kan zowel onderhevig zijn aan wat de heersende mode en cultuur ons voorschrijven, als aan wat we daarover aangeleerd hebben gekregen (“poep stinkt”). En meer in het algemeen kan geur onverwachte verbanden veroorzaken, die vaak een mensenleven meegaan. Wie herinnert zich niet de geur van oma of hoe die versgebakken koekjes van thuis ooit smaakten? En wat te denken

FRANK BLOEM

“Geur is misschien wel ons belangrijkste zintuig”

“GEUR GAAT DWARS DOOR ALLERLEI NEUROLOGISCHE EN EMOTIONELE PROCESSEN HEEN”

van de geur van moedermelk, waarvan het overheersende vanille-aroma in staat is om pasgeboren baby’s de goede kant op te wijzen? ‘Je hoeft een geur niet te ruiken om het te ervaren, het kan ook een gevoel of associatie zijn’, zegt Frank Bloem. ‘Vandaar dat we de kerst best middenin de zomer kunnen ruiken, als we maar aan dennenbomen denken. De zomer ruikt naar zonnebrandcrème en in het voorjaar zijn het de narcissen, het gemaaide gras en de grotere hoeveelheid zuurstof in de lucht die de specifieke ‘lentegeur’ veroorzaken.’ Zelfs sneeuw heeft een specifieke geur, weet Bloem. ‘Dat ruikt gedempt, met een verwijzing naar ozon.’ En hoe ruikt een emotie als geluk eigenlijk? Of het gevoel van zorgeloosheid? Bloem: ‘Geur is meer dan alleen iets ruiken, het gaat dwars door allerlei neurologische en emotionele processen heen. Daarmee is het misschien wel ons belangrijkste zintuig.’

Geurbewustzijn

Van een pasgeboren baby tot de geur van eau de toilette 4711 en van natuur-en dierengeuren tot de geur van ziekte of de dood: wie erop let ontdekt dat het hele leven continu begeleid wordt door allerhande geuren. Best vreemd dus dat dit zintuig tot voor kort niet zo belangrijk werd gevonden in zowel de wetenschap als de geschiedenis en literatuur. Maar daar is gelukkig verandering in gekomen, zegt Frank Bloem. ‘Onze nadruk op beeld en geluid lijkt wat te verschuiven naar andere zintuigen, zoals geur en daarmee smaak. Kijk maar naar de recente opkomst van gespecialiseerde brouwerijen, koffietentjes en proeverijen.’ En die wereld draait om wat ‘geurbewustzijn’ wordt genoemd; de vrijwel vergeten sensatie van je bewust zijn van wat je ruikt én die reuk steeds verder verfijnen. Want dat kan: je neus trainen. Bijvoorbeeld door gewoon

door de stad te fietsen en bewust te ervaren welke informatie je via de neus doorkrijgt of door aan flesjes geurstof te ruiken. Want geur kan het leven aangenamer maken én kan zelfs ingezet worden om andermans gedrag te beïnvloeden. Zo is de geur van verse appeltaart een bekende verkooptruc van makelaars en kan de installatie van een zogenaamde ‘geurverwijderaar’ een prettiger leefklimaat geven in zorginstellingen. Maar overdrijf nooit, tipt Frank Bloem tot slot. Want dan bereiken we precies het tegenovergestelde. ‘Eenvoud is vaak de beste basis van een fijne geur. Als iets net wel en net niet ruikt, is het geslaagd.’

Geurde vergeten sensatie, Frank Bloem € 20,99

van Paagman

“Het dwingtschrijven me steedsrichting anderen.Dat heeft mijn levenenorm verrijkt”

ARTHUR JAPIN BRACHT AL ZIJN HOOFDPERSONAGES SAMEN IN ÉÉN BOEK

Ter ere van zijn 25-jarig jubileum als romanschrijver komt Arthur Japin dit najaar met het boek Mijn verzonnen familie. Daarin blikt hij via talloze anekdotes en ruim negenhonderd foto’s terug op alle hoofdpersonages uit zijn romans, en daarmee op zijn persoonlijke leven. Het resultaat is een ode aan de verbeelding en aan de literatuur. ‘Ik kijk met verbazing terug op hoe gedreven ik als schrijver ben geweest. Kennelijk had ik iets in te halen.’

Moed en hoop Er bestaat een foto van de legendarische balletdanser Vaslav Nijinksy uit 1945, genomen in een psychiatrische instelling in Zwitserland. Op verzoek van zijn echtgenote wordt daar via een medisch experiment geprobeerd om het geheugen van de als schizofreen gediagnosticeerde Vaslav terug te brengen. Dat lukt. Op de foto maakt Vaslav nog één keer een glorieuze balletsprong, waarna hij opnieuw in zwijgen vervalt en vijf jaar later in diezelfde kliniek overlijdt. Arthur Japin nam de foto op in zijn schrijversalbum Mijn verzonnen familie. Vanzelfsprekend, Japin schreef in 2010 roman Vaslav over het leven van Nijinksy. Maar dat is niet de enige reden. ‘Want de eerste keer dat ik die foto zag, zo vol hoop houden tegen beter weten in, was het alsof mijn werk en leven samenvielen. Ooit haalde ik als kind mijn houvast uit het theater. Wanneer daar een hoofdpersoon totaal in de put zat begon er toch altijd ergens een viool te spelen, of danste ineens de hele straat met hem of haar op. Nog steeds geloof ik dat je als mens uit de diepste donkerte naar het licht kunt komen. Tegen beter weten in. En dat is precies wat alle figuren uit mijn romans met elkaar gemeen hebben. Net zoals Vaslav, die nog één keer een zweefsprong maakt waarvan iedereen denkt dat hij dat niet meer kan, werden alle hoofdpersonages uit mijn boeken op de proef gesteld. Waarna ze vasthielden tot het einde. Dat is moed, dat is hoop houden en dat bewonder ik enorm aan ze. Want daarmee betekenden ze iets voor de wereld.’

ALS JONGEN ZAT ARTHUR JAPIN AL GRAAG ACHTER DE TYPMACHINE

DE SPRONG VAN VASLAV NIJINSKY

HET GEDROOGDE BLOEMETJE UIT DE ZWARTE MET HET WITTE HART

Verzonnen familie

Ze worden ook wel ‘Japin-personages’ genoemd en ze zijn inmiddels met veel, de hoofdfiguren uit de romans van Arthur Japin. De doveKolja, de Texanen uit De overgave, de Afrikaanse prinsjes uit De zwarte met het witte hart, de blindeDegas, de klei ne circusartiesten uit De grote wereld en Casanova’s geliefde Lucia uit Een schitterend gebrek; allemaal monu menten in de Nederlandse literatuur.

Die de schrijver zelf zijn ‘verzonnen familie’ noemt. ‘Ik heb al heel lang geen familie meer, dus fantaseerde ik via mijn boeken dierbare mensen om mij heen die bij me passen en met me mee lopen. Ook als een roman af was bleven ze bij me, sommigen van hen doken daarna weer in andere boeken op. Nu komen ze voor het eerst alle maal samen in dit boek.’ En het proces daarheen was behalve leuk soms ook verrassend. ‘Want tijdens het uitzoe ken ontdekte ik ineens allerlei verban den. Zoals het gekke feitje dat Anna Witsen uit Wat stilte wil ooit in dezelf de straat woonde als Alberto SantosDumont uit De gevleugelde. Daarnaast ontdekte ik dat talloze draden en ra fels uit mijn leven toch met elkaar verbonden zijn. Hoe verder ik ging, hoe meer verbanden ik ging zien tus sen mijn boeken en mijn eigen leven.’

Voor blikken op de vlucht

Die verbanden toont Japin op een losse, persoonlijke manier. ‘Alsof mensen thuis bij me op bezoek zijn en ik allerlei dingen uit mijn kast trek. Bijvoorbeeld een foto uit mijn tijd als acteur waarop ik een plaksnor draag. Die vele pruiken en maskers van vroe-

ger staan in verbinding met mijn latere werk. Al mijn figuren worstelen met het verschil tussen bekeken worden en jezelf tonen. En alle figuren in mijn romans zijn voor blikken op de vlucht. Dat heb ik het meest duidelijk uitgewerkt in de roman Maar buiten is het feest, waarin het personage haar hele leven werd begluurd en reageert door letterlijk het podium te zoeken. Maar je vindt die tegenstelling ook terug bij Lucia uit Een schitterend ge brek, die mede door haar schoonheid de eerste liefde van Casanova was en toch achter een sluier leeft. En in De grote wereld worden kleine mensen tentoongesteld en vernederd. Ik herken me zo in die personages omdat ik als kind werd uitgelachen en gepest, ik probeerde ook te vluchten voor blikken. Tot ik op de theaterschool ontdekte dat je de regie kunt pakken door zélf ergens te gaan staan. Dat ben ik gaan doen, ik ben zelfs een publiek figuur geworden. Maar daar zit altijd een andere kant aan. Net als ik zijn mijn romanfiguren buitenstaanders. Ze passen niet in hun tijd of in hun omgeving en moeten daar een oplossing voor zoeken. Wat aan hun buitenkant is te zien, is vaak niet hoe het van binnen voelt. En ik weet precies waar dat over gaat.’

De zwarte met het witte hart Het persoonlijke bleek vaak literair en andersom, daarnaast maakt Japin in Mijn verzonnen familie letterlijk

LITERATUUR

“Ooit haalde ik als kind mijn houvast uit het theater”

zichtbaar hoe kunstig hij verschillende levensfases, interesses, disciplines, trauma’s en talenten wist te verweven in zijn latere leven en werk. Bijvoorbeeld via de vele musicals en toneelstukken die hem troost boden in de eerste jaren na de suïcide van zijn vader. Maar er komen ook liedteksten, bladmuziek en toneelfoto’s voorbij uit zijn tijd op de theaterschool. ‘Toen ik in de jaren zeventig kennismaakte met Noël Coward dacht ik: dat wil ik ook. Ik wil én schrijven, én zingen, én schilderen én zelf spelen. Ik beheers niet alles, maar ik heb wel veel geprobeerd en ook veel gewild.’ Schrijver worden stond daarbij, opvallend genoeg, nooit op zijn lijstje. Dat veranderde toen hij op een avond in 1987 het verhaal hoorde van twee Afrikaanse prinsjes die ooit cadeau waren gedaan aan Koning Willem I. ‘Er ging meteen een motor in mij aan, al dacht ik eerst nog aan een film, of een opera. Dat het toch een boek werd kwam omdat ik in de hoofden van die kinderen wilde komen. Die behoefte ontstond geleidelijk tijdens het onderzoek naar dit verhaal, dat tien jaar duurde.’ De zwarte met het witte hart bleek in 1997 het startschot van Japins glansrijke (inter)nationale carrière als schrijver, al had hij dat succes nooit verwacht. ‘Integendeel. Toen ik na jaren mijn manuscript inleverde vreesde ik even oprecht dat ik al die tijd verblind was geweest. Enfin, het liep anders.’

Gedreven en dankbaar

Net als zijn debuutroman werden veel van zijn latere boeken bewerkt tot film, toneelstuk of opera. Dat

was niet toevallig denkt hij, zijn werk leent zich ervoor. ‘Theater zit in mijn genen, ik denk in scènes en ik vind het heerlijk om met verschillende genres te puzzelen. Daarnaast houd ik enorm van verbeelding, en van creativiteit. Ik vind niets leukers dan een tekening van een lezer te krijgen. Het hoeft niet mooi te zijn, de moeite alleen al vind ik een geweldige beloning.’ (Ver)beeldend en creatief werd ook dit ‘schrijversprentenboek’, dat de lezer even invoelend meeneemt in de wereld van een wat eenzame, ongeziene jongen in het Haarlem van de jaren zestig, als naar die van een gevierd schrijver die nu voor één keer al zijn personages het podium opduwt en ze vanuit de zaal een staande ovatie geeft – familie verdient dat soms. Toch, terwijl hij voor dit boek de archieven van zijn leven en schrijverschap lichtte, was hij misschien nog het meest verrast door zijn eigen gedrevenheid als schrijver. ‘Kennelijk had ik iets in te halen, maar die vijfentwintig jaar voelden vooral als verrassend kort. En ik heb er heel veel mensen door ontmoet; letterlijk en figuurlijk. Ik ben geneigd om als een kluizenaar te leven, maar het schrijven dwingt me steeds opnieuw richting anderen. Dat heeft mijn leven enorm verrijkt.’

Mijn verzonnen familie, Arthur Japin € 45,-

“Hoe verder ik ging, hoemeer verbanden ik gingzien tussen mijn boekenen mijn eigen leven”

Arthur Valentijn Japin (1956) schrijft romans, verhalen, toneelstukken en filmscenario’s. Zijn werk verscheen in drieënveertig vertalingen in meer dan twintig talen en won diverse literaire prijzen. Afgelopen zomer verscheen Japins twaalfde roman Wat stilte wil, in 2023 wordt de verfilming van Een schitterend gebrek verwacht en verschijnt zijn graphic novel Hoe valt een schrijver uit de trein.

GEDROOMD ALS LEEUW, DOOR ERWIN OLAF

ARTHUR JAPIN MET PLAKSNOR

van Paagman

Het turbulente leven van Violeta del Valle wordt bepaald door een reeks belangrijke historische gebeurtenissen, van de Spaanse griep tot de strijd voor vrouwenrechten.

Violeta, Isabel Allende € 24,99

Een verrassende, internationale kijk op de geschiedenis van Nederland, waaruit blijkt hoezeer ons land door ontwikkelingen en gebeurtenissen is vertakt met de rest van de wereld. Nog meer wereldgeschiedenis van Nederland, Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis € 44,99

Ondanks de chaos die uitbreekt na de onafhankelijkheid van Georgië lijkt de vriendschap tussen vier vriendinnen onbreekbaar. Totdat onvergeeflijk verraad en de dood hen toch uit elkaar drijven.

Het schaarse licht, Nino Haratischwili € 34,99

N ino H aratischwili

Hoe tolerant en open is Nederland eigenlijk nog?

Roxane van Iperen laat op prikkelende wijze zien hoe het geloof in vooruitgang, politiek en elkaar heeft kunnen afbrokkelen.

Eigen welzijn eerst, Roxane van Iperen € 18,99

WERELD BEELDEN

SCHAARSE

HET LICHT

Een verzameling korte verhalen en beschouwingen over belangrijke kwesties aangaande het moderne leven in en buiten Rusland, geschreven met bitterzoete humor en dramatische ironie. Kilometer 101, Maxim Osipov € 25,-

We delen dezelfde aarde, maar toch is geen enkel mens of land hetzelfde. Gelukkig zijn er boeken die ons leren elkaar (en onszelf) beter te begrijpen, ondanks taalbarrières en culturele, historische en geografische verschillen.

Dit fascinerende overzicht van het Rusland tussen 1917 en 1921 laat zien dat de wortels van de huidige ontwikkelingen zich in deze destructieve oorlogsperiode bevinden.

Rusland, Antony Beevor € 45,-

De Syrische Salama is haar hele familie kwijtgeraakt. Dan blijkt er tussen de brokstukken van de oorlog toch hoop en liefde te kunnen groeien. Zolang de citroenbomen bloeien, Zoulfa Katouh € 19,99

Roman

DE ITEMS EN BOEKEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Een eeuwenoud manuscript over Maria Magdalena, dat geschreven lijkt te zijn door Jezus’ broer Simon, vormt het middelpunt van een strijd op leven en dood. De Magdalenacodex, Jeroen Windmeijer & Jacob Slavenburg € 22,99

Brave Burger Anton Dingeman is na 21 jaar niet meer in dagblad Trouw te vinden, maar geen nood: zijn beste inzichten zijn in dit boek gebundeld. Anton Dingeman was hier, Pieter Geenen € 20,-

Nederland heeft een ingewikkelde haat-liefdeverhouding met water. Wij en het water vertelt het verhaal van Hollandse leeuwen, vaderlijke vorsten, inzamelingsacties en solidariteit. Wij en het water, Lotte Jensen € 34,99

SHOPPING

Een portret van de geschiedenis van Oekraïne, geschreven vanuit het perspectief van drie generaties vrouwen in een hartverscheurend familieverhaal. Dochter van Kiev, Erin Litteken € 22,99

Wanneer zijn vrouw plotsklaps verdwijnt, gaat Roland niet alleen op zoek naar haar, maar ook naar het waarom van zijn rusteloze bestaan. Lessons, Ian McEwan € 20,95

Op basis van getuigenissen en uitgebreid archiefonderzoek reconstrueerde John Dunkelgrün dit aangrijpende verhaal van twee joodse families. Waarheen moet ik gaan, John Dunkelgrün € 39,95

Een zowel onheilspellend als hilarisch portret van een Amerikaans gezin, waarvan de onvervalste Republikein Big Guy aan het hoofd staat, in de periode van de verkiezingen van 2008. De openbaring, A.M. Homes € 24,99

Als de derde pestepidemie in 1901 het fictieve Osmaanse eiland Minger bereikt, komen moslims en christenen lijnrecht tegenover elkaar te staan. De nachten van de pest, Orhan Pamuk € 34,99

Dit rijk geïllustreerde boek over de regeerperiode van Juliana toont aan dat Nederland er zonder de vooruitstrevende vorstin heel anders had uitgezien. De eeuw van Juliana, Pieter Eckhardt € 29,95

In 1971 kondigt president Nixon de belangrijkste economische gebeurtenis aan sinds de uitvinding van het geld. De loskoppeling van de goudstandaard verandert de wereld voorgoed. Keerpunt 1971, Edin Mujagic € 23,50

DE WORDING VAN VOSKUIL

Het voordeel van een dagboek, wist de Dordtse dichter en dagboekschrijver C. Buddingh’ al, is dat je er niet elke dag in hoeft te schrijven. Ook al zijn er geen twee dagen gelijk, en suggereert de krant anders, dat wil nog niet zeggen dat er elke dag iets vermeldenswaardigs gebeurt, of dat de schrijver elk etmaal een briljante ingeving heeft. Niet de schepper van het boek, maar het leven zelf bedenkt hier de plot, en daar komt bij dat de dagboekschrijver ook nog de tijd moet hebben om zijn belevenissen en gedachten te noteren.

Als er geen sprake is van een hechte structuur, zoals bij een roman, dan gaat het aforisme van Buddingh’ óók op voor de lezer van een dagboek: met enige nonchalance mag je best af en toe een bladzij over slaan, zonder angst de draad kwijt te raken.

ALTER EGO Met die houding begon ik aan Bijna een man, het eerste deel van de dagboeken van J.J. Voskuil (1926-2008), de volkskundige en schrijver die met name door twee reusachtige projecten roem vergaarde. De roman Bij nader inzien (1963), waarin hij zijn tijd als student Nederlands in Amsterdam aan een uitputtend onderzoek onderwierp, en Het Bureau (1996-2000), de zevendelige roman waar in hij de 30 jaar dat hij werkzaam was aan het

Meertens Instituut in Amsterdam nóg uitputtender behandelde.

In die twee titels voerde Voskuil zichzelf op onder het alter ego Maarten Koning, met welke naam hij half-ironisch en half-gemeend afstand nam van zijn omgeving. Hij probeerde er boven te staan, boven de vriendenclub die zwoer nooit voor het burgermansbestaan te kiezen, om ten slotte toch voor de bijl te gaan – en boven de zogenaamde collega’s op het Bureau, waar uitsluitend zinloze onderzoeken werden gedaan, en de tijd in die gekooide wanhoop verder werd verknoeid met kinderachtige ruzies en eindeloze herhalingen van rituelen. Pas nadat Voskuil afstand had genomen van zijn vrienden en zijn werk, kon hij erover schrijven, met precisie en droge humor. Dat dáchten we tenminste al die jaren. Want nu blijkt dat Voskuil ook zijn gehele leven een dagboek heeft bijgehouden, waarvan het eerste deel net is verschenen (van de zeven die gepland zijn). Het bestrijkt de jaren 1939-1955, de tijd die voorafgaat aan Bij nader inzien. Geen Maarten Koning, geen afstand, maar het leven van Han Voskuil zelf. Zou dat nog iets toevoegen aan alles wat we al van en over hem hebben gelezen?

DE WORDING VAN VOSKUIL Het antwoord is ondubbelzinnig ja. Aanvankelijk biedt Bijna een man een beeld van de oorlogstijd in Den Haag, beschreven door een middelbare scholier die evenveel aandacht heeft voor het luchtalarm en de bommen als voor meisjes (‘Als ik Jan met Hanneke zie praten, zou ik hem met plezier zijn nek omdraaien’). Het grootste deel van dit dagboek is voor de studiejaren (eerst economie, dan Nederlands)

Veertien jaar na zijn dood verscheen onlangs Bijna een man, het langverwachte eerste deel van het dagboek van J.J. (‘Han’) Voskuil, die beroemd werd door Het Bureau. Wat voor het lezen van die cyclus gold, gaat ook op voor het dagboek: voordat je het weet, ben je er reddeloos aan verslaafd.

J.J.

in naoorlogs en nog verstild Amsterdam, dat soms aandoet als een schilderij (lantaarnlicht, boten, hier en daar een stelletje dat een kroeg induikt).

In die setting vindt de wording van Voskuil plaats: een intelligente jongen met een ‘angst voor mensen’, die pijp rookt en het bijhouden van een dagboek ziet als een poging tot zelfverheldering. Die met studiegenoten avondenlang discussieert over echtheid, angst, religie, literatuur, politiek en de in 1940 gestorven schrijvershelden Menno ter Braak en E. du Perron, die de ‘Vent’ boven de ‘Vorm’ verkozen, en die de generatie na hen stimuleerden om alles en iedereen te ontmaskeren, tot de harde kern van de persoonlijkheid overbleef.

Schitterend zijn Voskuils typeringen van zijn medestudenten Jaap Oversteegen (altijd opgewonden theoretiserend) en zijn vriendin Suus (‘Dit weekend hebben Jaap en Suus hier gelogeerd, een wervelstorm waaronder we ons bukten en waarvan ik me nu in een onnatuurlijke stilte weer tracht op te richten’), Frida Vogels (de timide vriendin die decennialang aan een boek zou werken), zijn eigen vriendin en vrouw Lousje (altijd bereid tot een verbale strijd) en zichzelf: ‘Voor reële angsten en geremdheden schrik ik terug’.

DE VRAGEN DIE HEM ZELF BESPRINGEN, WORDEN DIE VAN DE LEZER

den bij het bureau voor Volkskunde, Naamkunde en Dialectologie, geleid door P.J. Meertens, die we uit Het Bureau kennen als Beerta. In dit dagboek loopt Voskuil stage bij Meertens, en tekent uit diens mond de zin op die later ook in Het Bureau terecht zal komen: ‘Ik heb nog nooit in mijn hele leven één origineel idee gehad’; wat overigens, over zelfinzicht gesproken, een originele uitspraak is. Voskuil is door Meertens geboeid: de man zit vol gemeenplaatsen, en is toch authentiek. ‘Wij Zeeuwen hangen ons graag op.’

VERSLAVEND

Dat laatste mag waar zijn, het komt wel door die remmingen en spanningen dat dit dagboek zo verslavend werkt. De vragen die de jongeman zelf bespringen, worden die van de lezer. Met sardonisch plezier kan Voskuil schrijven over een reis met Lousje naar een droefgeestig hotel in York (versleten lopers, geen trekker aan de wc-bak, vlekken in de lakens, en aan het ontbijt een man uit Sussex die in onverstaanbaar dialect spreekt: ‘Bovendien maakte zijn belangstelling voor watermolens het gesprek niet eenvoudiger’), en je gelooft het direct als hij opmerkt: ‘Als vacantie niet bestond, zou ik haar niet uitvinden.’ Maar intussen groeit de grote kwestie, hoe je dan wél moet leven, zonder aan de angst voor mensen en borend zelfinzicht ten onder te gaan. Is volwassen worden vooral compromissen sluiten, en waar blijf je zelf dan nog?

Als zijn adagium noteert Voskuil in 1952 vastberaden: ‘Men dient klinisch te schrijven’. Dat kan hij zich voornemen, maar het mooie van zijn dagboek is nu juist dat zijn gevoelens en gemoed in elke regel meedoen. Er is merkbare wrijving tussen wat hij wil en wat hij doet. Om die reden is Bijna een man onweerstaanbaar. Sla daarom, bij nader inzien, liever geen pagina over.

ONWEERSTAANBAAR

Dat gaan we in het volgende deel merken, als Voskuil in dienst zal tre-

Bijna een man, J.J. Voskuil € 45,-

IN NAOORLOGS EN VERSTILD AMSTERDAM VINDT DE WORDING VAN VOSKUIL PLAATS.

te vieren?

Bij mij thuis vereiste de traditie van mijn Indische oma dat we op

24 december Heiligabend vierden om de geboorte van Jezus te gedenken.

Opa las voor uit de bijbel (Lucas 2 meen ik), waarna we met z’n allen hand in hand gingen bidden.

Oma dankte Onze Lieve Heer voor het afgelopen jaar, en vroeg om zegeningen voor mensen die waren overleden of die ons dierbaar waren.

Ik spiedde tijdens het gebed altijd rond en zag dat alle volwassenen een droevige trek om de mond kregen. Oma’s woorden riepen blijkbaar vooral verdrietige herinneringen op.

Het ‘amen’ kwam dan ook als een verlossing, waarna het echte kerstfeest losbarstte met een uitgebreid champagne-souper en cadeaus.

De dagen erna waren bestemd voor familie- en vriendenbezoek en nog meer eten.

Mijn moeder nam de traditie over, en, al ben ik niet gelovig, ook ik zet het handen vasthouden voort,

evenals het terugblikken op het afgelopen jaar en het souper.

Maar toen ik tijdens de research voor mijn nieuwe roman ontdekte dat het rond 1900 de vers overgevaren Nederlandse vrouwen waren die in Nederlands-Indië de huiselijkheid oplegden om een einde te maken aan de gebruikelijke kerstvieringen op straat, smaakte onze Indische familietraditie opeens een beetje wrang.

Zo wist de koloniale bovenlaag het ‘vereuropeaniseringsproces’ verder door te voeren, voor wat extra standsverschil. Want die straatfeesten, die brachten het risico met zich mee dat alle lagen van de bevolking zich mengden. En dat mocht niet gebeuren. Dus werden Sinterklaas en kerst voortaan gezellig in de schoot van het gezin doorgebracht, met cadeaus en iets dat op een kerstboom leek.

Toch kan ik onze eigen intieme kerstavonden niet cancelen. Het is nu eenmaal te fijn, thuis, even onder elkaar. Maar ik kan wel beloven dat ik dit jaar Eerste én Tweede Kerstdag de straat opga om me feestelijk met de rest van de wereld te verbroederen.

Louisa werd als pleegkind op haar dertiende uitgehuwelijkt. Ze verlangt er hevig naar te weten wie haar biologische ouders zijn, in de hoop dat dat een einde zal maken aan haar onzekerheid en eenzaamheid. Ze gaat op zoek naar haar moeder, om uit te vinden wie zijzelf nu eigenlijk is: een westerse engel of een oosterse kinnari. Engel en kinnari is het vervolg op Lichter dan ik, de debuutroman van Dido Michielsen. Engel en kinnari € 22,99

“Iktijdensspiedde hetgebed altijdrond en zag datalle volwassenen een trekdroevige om de mond kregen”

VERLEGGENGrenzen SLOW TRAVEL

Met een boemel door de bergen, rechtstreeks naar een inspirerende stad of uitstappen aan zee: elke treinreis is een avontuur. Lange en korte reizen, ver en dichtbij. Slow travel, duur-

zaam en altijd een onvergetelijke ervaring. Een boek vol inspiratie én praktische tips voor een treinreis door Europa waarbij alle routes starten vanuit Nederland en België, samengesteld door de mensen achter railtripping.com. Perron Europa, Bart Giepmans € 29,50

Scherpe blik

Great readers love great looks! Looplabb, het Nederlandse merk uit Amsterdam staat garant voor een mooie, uitgebreide collectie leesbrillen (m/v) met een minimalistisch en innovatief design in vele kleuren en modellen vanaf een sterkte van +1.00. De dunne glazen zijn van hoge kwaliteit en hebben een anti-kras coating. De bril wordt inclusief zacht etui geleverd (combinatie van wol en vilt) met dezelfde klassieke allure als het montuur. Looplabb leesbril € 24,95

Ja-maar…

Zin in wat zelfontwikkeling? De vier kleine boekjes van Omdenken zijn nu verkrijgbaar als collectie in een chique cassette. Elk boekje bevat 64 pagina’s vol inspirerende inzichten en handige handvatten voor iedereen die wil (leren) omdenken.

Naast het ‘gewone’ omdenken betreft dat ook communicatie, opvoeding en werk.

Ideaal als cadeau, als starterspakket voor jezelf of als verzamelobject voor de echte fans.

De kleine omdenken collectie, Berthold Gunster € 18,50

In onszelf of via een ander, om de hoek of in een ander land: niets werkt zo verfrissend als af en toe wat grenzen verleggen. En daarna weer met nieuwe energie verder!

Langverwachte autobiografie

Een openhartig boek waarin Ed Nijpels vertelt hoe het stotterende ‘astmajochie’ dat hij ooit was zich ontwikkelde tot gemeenteraadslid, Kamerlid, VVD-fractievoorzitter, minister, burgemeester en ten slotte com-

missaris van de Koningin. Zijn langverwachte autobiografie staat vol komische anekdotes en onthullende scènes uit zijn persoonlijke en politieke bestaan, voortgedreven door de overtuiging dat je nooit iets moet uitstellen in het leven.

Nooit wachten op later, Ed Nijpels € 23,99

Meeslepend liefdesverhaal

De schrijver van De renner, Het gouden ei en Marte Jacobs is terug met een nieuwe roman, maar de aankondiging was omgeven met lichte geheimzinnigheid over de inhoud ervan. Daarmee werd meteen de titel

Onkrijgbaarheid eer aangedaan, al sprak zijn uitgeverij nog wel van ‘een meeslepend liefdesverhaal.’ Dat wordt dus geduldig wachten tot de nieuwe Tim Krabbé in de boekwinkels ligt. Het zal de liefhebber niet uitmaken. Onkrijgbaarheid, Tim Krabbé € 22,99

OBSTAKELS

OVERWINNEN

Misschien bestaan er geen mooie oplossingen voor de grote uitdagingen in het leven, maar Michelle Obama gelooft dat we wel standvastig kunnen blijven terwijl we ook met de stroom meedrijven. Daarom vertelt ze welke gewoontes en principes ze heeft ontwikkeld om allerlei obstakels in haar leven te overwinnen, zoals ‘vriendelijk beginnen’ en ‘erboven uitstijgen’. Een aanmoediging voor iedereen om angsten te overwinnen, kracht te vinden in saamhorigheid en stoutmoedig te leven. Het licht in ons, Michelle Obama € 26,99

Een kloddertje hier…

Een prachtige box met heldere, volledig wateroplosbare kleuren (met ook neon en metallic) die perfect mengbaar zijn. Het afneembare deksel kan dienen als palet en is makkelijk schoon te maken en de set bevat een waterpenseel van hoge kwaliteit. Faber Castell geeft met deze box de perfecte voorzet voor een zelfgemaakte creatie van waterverf, óók voor de beginnende kunstenaars onder ons. Faber Castell waterverf in tube, set van 24 € 30,95

“IK DACHT DAT IK DIT BOEK PAS AAN HET EIND VAN MIJN LEVEN

‘VERGETEN’ PERSONAGE Een internationale bestseller is misschien wel de droom van iedere schrijver. Maar met elf miljoen verkochte exemplaren, een film, een ballet en een opera overkwam het John Boyne in 2006 met De jongen in de gestreepte pyjama. Minder bekend is dat, toen hij het manuscript van dat boek inleverde, hij meteen een computerbestand aanmaakte voor één bepaald personage uit dit boek. En dat was voor Gretel, de oudere zus van het jongetje Bruno uit het boek. In de jaren na publicatie bleef Boyne aantekeningen over haar bijhouden in dat bestand. Wat zou ze doen? Hoe zou haar leven verlopen? Die vragen gingen niet alleen over Gretel; de geschiedenis van de Holocaust

JOHN BOYNE

SCHRIJVEN”

NA 17 JAAR IS ER HET VERVOLG OP DE JONGEN IN DE GESTREEPTE PYJAMA

Present van Paagman

fascineerde Boyne al sinds zijn vijftiende. Boyne: ‘Waarom deden zoveel mensen massaal mee aan het geweld, hoe werkte die hersenspoeling? Ook blijf ik het aangrijpend vinden dat deze geschiedenis zo recent is. Mijn vader was bijvoorbeeld al geboren toen deze grootste misdaad in de westerse geschiedenis plaatsvond. Toch wilde ik in 2006 niet meteen met de Holocaust verder, eerst wilde ik andere boeken maken. Jarenlang dacht ik zelfs dat ik het verhaal van Gretel pas aan het eind van mijn leven zou schrijven. Tot ik het vorig jaar instinctief een goed moment vond om naar haar terug te keren, ook omdat ze toen theoretisch gezien nog in leven had kunnen zijn. Bovendien bleek Gretels persoonlijke worsteling met oorlog en genocide plotseling zeer relevant voor onze huidige tijd. Daarvoor hoeven we maar naar Oekraïne te kijken, of naar de politieke rally’s van Trump. Geweld is er altijd geweest en het stopt nooit, het zit in de menselijke natuur. Maar hoe gaan we daar mee om? Daar gaat dit boek ook over.’

VERTELLINGSKRACHT VAN FICTIE Wegkijken, actief meewerken aan onderdrukking óf juist verzet bieden is de rode draad in vrijwel al zijn boeken, zegt Boyne. Maar in Toen de wereld brak speelt ook iets anders mee. En dat is de verplichting die hij als schrijver voelt om in de verhalen over de Holocaust de menselijke factor centraal te stellen. Ook als de gekozen vorm fictie is, zoals in Boynes geval.

Boyne: ‘De jongen in de gestreepte pyjama noemde ik bewust een fabel, omdat het door mij verzonnen was. Daardoor is het, naast het succes dat het boek had, ook bekritiseerd op het waarheidsgehalte. Ik vond

het verbluffend dat voor die mensen de feiten belangrijker waren dan de universele vertellingskracht van het verhaal. Toch is het uitgangspunt van Toen de wereld brak realistischer. De reden daarvan is eenvoudig, want het verhaal wordt dit keer niet verteld door een negenjarige, maar door een negentigjarige.’ Dat verhaal is, voor de lezers die De jongen in de gestreepte pyjama (nog) niet lazen, dat van de door schuld en schaamte verteerde Gretel die na de Tweede Wereldoorlog het naziverleden van haar ouders angstvallig verborgen houdt. Tot het negenjarige jongetje Henry in haar flatcomplex komt wonen en Gretels verleden en heden door elkaar heen beginnen te lopen. Boyne: ‘Hoewel Gretel in 1945 met haar moeder Duitsland ontvluchtte, kon ze alsnog nergens haar schuld ontlopen. Niet in de wereld, maar vooral niet in zichzelf. Deels is dat terecht. Al is het maar omdat Gretel, door haar hele leven te zwijgen over wat ze als kind in Auschwitz zag, haar morele plicht verzaakte om essentieel bewijsmateriaal te geven aan rechters, historici en nabestaanden. Tegelijkertijd is zij ook een slachtoffer; een ooit twaalfjarig kind in oorlogstijd dat geen invloed had op de keuzes van haar familie.

Dat maakt Gretel een complex personage, met wie ik niet per se sym-

Paagman

“IK HOOP OP EEN OPEN BLIK VAN LEZERS, EN OP HUN VERBEELDINGSKRACHT”

INTERVIEW

pathiseer maar die mij wel zeer fascineert. Ik genoot daarom van het schrijven van dit boek. Omdat ik er al zo lang over had nagedacht, maar ook omdat het verhaal mij zo uitdaagde.’

DADERGESCHIEDENIS

Hoewel Gretel in het begin van het boek nog als een uitgesproken karakter met bijbehorende vertelstem klinkt, blijkt snel welk duister verleden daarachter verborgen zit. Waarna ze een vorm van menselijkheid in zichzelf terugvindt die ze lang niet kon toelaten. Boyne: ‘Het spannende is dat het personage van Gretel een nieuwe laag toevoegt aan wat er al is geschreven over de Holocaust. En ik zou het mooi vinden als lezers daar gesprekken over aangaan met anderen, zo van: wat vind jij van haar, wat deed zij met je?’ Al weet Boyne ook dat aandacht voor dadergeschiedenis in relatie tot de Holocaust nog altijd gevoelig ligt. Hij was dan ook nooit eerder zo gespannen voor een boeklancering als nu, bij dit boek. ‘Het perspectief dat ik via Gretel koos is controversieel. Maar waar ik bezorgder over ben is dat mensen er een mening over vormen zonder eerst haar verhaal te lezen. Mijn uitdaging is om iedere keer het beste boek te schrijven dat ik kan, en ik heb er als schrijver niets over te zeggen als dat niet zo wordt

ontvangen. Maar ik hoop wel op een open blik van lezers, en op hun verbeeldingskracht. Want Gretel probeerde haar hele leven te begrijpen wat haar vader deed, en waarom. Haar broertje Bruno deed dat ook, door in het eerste boek in Auschwitz naar het hek te lopen en zich af te vragen wat daarachter gebeurde. Het echte leven is uiteindelijk niet veel anders dan dat, ook daar proberen we constant te begrijpen wat ons overkomt. Inlevingsvermogen vinden is precies wat ik als schrijver steeds opnieuw probeer in al mijn boeken. En dat geldt ook voor Gretels verhaal.’

22 BOEKEN

John Boyne (Dublin, 30 april 1971) is een Ierse schrijver en journalist. In 2006 werd hij beroemd met De jongen in de gestreepte pyjama; in totaal schreef hij dertien romans voor volwassenen, zeven romans voor jongeren en een verhalenbundel. Toen de wereld brak is zijn veertiende roman. Momenteel werkt hij aan een memoire.

Toen de wereld brak, John Boyne € 22,99

“DE WORSTELING MET OORLOG EN GENOCIDE BLEEK PLOTSELING ZEER RELEVANT VOOR ONZE HUIDIGE TIJD”

WETENSCHAP

ELUID

HET GELUID VAN DEN HAAG

EVOLUTIE VAN EEN BEATSTAD

Waarom wordt Den Haag dé popof rockstad van Nederland genoemd en is die benaming terecht? Samen met Haagse artiesten van toen én nu nemen we dit predikaat onder de loep.

Douze points

‘Haagse bands doen het goed in Top 40’ kopte de Gelderlander deze herfst, toen zowel het gerenommeerde DI-RECT als de nieuwe sensaties Son Mieux en Goldband de hitlijsten binnenwalsten. En begin dit jaar werd door het muziekplatform 3voor12 op het jaarlijkse muziekfestival Noorderslag nog geconcludeerd dat ‘Rockstad Den Haag weer punten scoorde’, niet alleen met eerdergenoemde nieuwkomers, maar ook met rock-acts als Wodan Boys en Prins S. en de Geit. Zit er iets in het duinwater wat goede muziek voortbrengt?

En wanneer begon die Haagse rockgeschiedenis eigenlijk?

Het begon met de indorock

We schrijven jaren zestig, wanneer de popcultuur ontstaat en zich razendsnel ontwikkelt. De muzikale rage heet ‘beatmuziek’, aangevoerd door Britse bands als The Beatles, The Rolling Stones, The Kinks en The Who. Dat slaat aan bij de muzikale jongeren in Den Haag, waaronder bij Cesar Zuiderwijk, die ook aan de radio gekluisterd zit en de muziek als een spons in zich opneemt. ‘De jongerenscene in Den Haag werd aangevoerd door de indorock’, legt hij uit. ‘Veel jonge mensen die uit de voormalige kolonie NederlandsIndië naar Nederland waren gekomen hadden allang kennis gemaakt met rock-’n-roll en introduceerden dat hier. Ze konden waanzinnig spelen en vormden bands. Zij waren het die de andere leden van de Earring gitaar leerden spelen.’

Basis van de nederbeat

De stad bruist. De populaire sound van die tijd, de nederbeat, wordt op landelijk niveau stukgespeeld door

Haagse bands als The Motions, Q65 en ook Zuiderwijks Golden Earring. In de stad zijn talloze speelgelegenheden, waaronder de Marathon, de Houtrust Rotonde, het Zuiderpark en de Eekhoorn. Tussen de muzikanten heerst een enorme verbondenheid. ‘Dinsdagavond was band-avond in de Marathon’, herinnert Zuiderwijk zich. ‘Iedereen was daar aanwezig: muzikanten, managers, roadies. Overdag zag je elkaar bij muziekhandel Servaas. Men kwam zelfs vanuit het buitenland om hier instrumenten aan te schaffen.’ Ook de muziek zelf gaat de grenzen over. In 1969 en 1970 klinkt Venus van Shocking Blue tot in de Verenigde Staten door de speakers en in 1973 en 1974 volgt Radar Love van Golden Earring.

Vriendelijke volksmentaliteit

Zo wordt in het ‘Liverpool van de Lage Landen’ het perfecte muziekklimaat gecreëerd voor een volgende generatie. Muzikant en zanger Hans Vandenburg kijkt begin jaren zeventig zijn ogen uit: ’Ik kwam als jonge jongen al bij de repetities van Sandy Coast. Gewoon zitten en kijken hoe zij speelden. En mijn eerste échte band, Gruppo Sportivo, begon als voorprogramma van de Earring.’ Dat toegankelijke, vriendschappelijke zit hem in de volksmentaliteit van Hagenezen, vindt Zuiderwijk. ‘We gunden en gunnen het elkaar gewoon heel erg.’

CESAR ZUIDERWIJK (GOLDEN EARRING): “DE JONGERENSCENE IN DEN HAAG WERD AANGEVOERD DOOR DE INDOROCK”

EERSTE ÉCHTE BAND BEGON ALS VOORPROGRAMMA VAN DE EARRING”

Nieuwe aanwas

In deze beginjaren ontwikkelt Den Haag zich tot een waar muziekwalhalla, een inspirerende omgeving voor muzikanten in alle soorten en maten. In de jaren zeventig en tachtig zijn onder andere Gruppo Sportivo, Urban Heroes en Hallo Venray de nieuwe aanwas die voor reuring zorgen, maar van Haagse dominantie in de hitlijsten kan niet meer gesproken worden. Bovendien is het lang niet alleen meer gitaarrock wat de klok slaat. De nieuwe stroming klinkt alternatiever, beïnvloed door nieuwe genres als punk en new wave. ‘Wij speelden door het hele land, hadden een paar radiohits, maar zijn ook een tijdlang naar het buitenland gegaan. Moesten we ons bij terugkomst hier in Nederland weer helemaal opnieuw in de kijker spelen. Maar in Den Haag kwamen we altijd weer thuis’, vertelt Vandenburg.

Loyale muziekscene

Eind jaren negentig en begin jaren 2000 neemt Den Haag de hitlijsten weer over met een constante stroom aan liedjes. Eerst maakt Nederland kennis met Anouk, wier eerste single Mood Indigo werd geschreven door Golden Earrings George Kooymans en Barry Hay. Daarna volgen onvervalste rockbands Kane en DI-RECT. Wanneer de bands zich in 2005 goed en wel hebben bewezen, staan ze samen met Golden Earring op een

overvol Malieveld. Vooral de band DI-RECT is ook nu nog smaakmaker van de huidige muziekscene, en voortzetter van de Haagse traditie jonge bands te inspireren en op sleeptouw te nemen. Nachtburgemeester en frontman van skapopband Splendid Pat Smith bevestigt de gedachte van Cesar Zuiderwijk: ‘Bij elke nieuwe generatie zie je dat de muzikanten heel loyaal zijn aan elkaar. Er is hier geen hiërarchie, dat zie ik in andere steden wel. Daarbij ken ik geen andere stad waar bands zo met elkaar verweven zijn. De meeste muzikanten hebben op een of andere manier altijd wel een keer met elkaar op een podium gestaan. Iedereen helpt elkaar.’

Den Haag als keurmerk

Dat geldt ook voor Son Mieux, een van de populairste bands van het moment en onderdeel van de nieuwe Haagse golf, zoals journalist Nico Heemelaar de nieuwe aanwas Haagse muzikanten noemde in een artikel in AD Haagsche Courant. ‘Wij zijn echt opgegroeid met DI-RECT’, vertelt gitarist Niels de Maa. ‘Wat die band deed, wilden wij ook. Ze hebben ons echt heel erg geholpen in onze ontwikkeling. Zo namen ze ons mee als voorprogramma, onder andere bij hun show in Ahoy.’ Son Mieux staat inmiddels stevig op eigen benen met een internationale tour dit najaar en een nieuwe Nederlandse tour op de planning voor begin 2023. ‘Overal waar we komen dragen we de geschiedenis van de Haagse popmuziek met ons mee’, vertelt violiste Maud Akkermans. ‘Bij aankondigingen, in reviews en artikelen wordt Den Haag altijd genoemd. Ik heb het gevoel dat de afkomst bij Haagse bands veel meer wordt benadrukt dan bij bands uit andere steden, juist vanwege die rijke historie.’

DETROIT HEB JE ZELFS EEN PLATENBAK WAAR “THE HAGUE” OP STAAT”

Discopop en haagsemarkt-house Hoewel Son Mieux in 2022 een Edison in de categorie Rock won, kan de sound beter getypeerd worden als dansbare discopop met invloeden uit de jaren zeventig. De Maa: ‘We zijn echt geen rockband, maar toch zit rockmuziek diep in onze roots. Dat krijg je als je opgroeit in een stad met zo’n sterk muzikaal fundament.’ Ook ver van de zogenaamde rocktraditie staat Goldband, bestaande uit drie Hagenezen die in twee jaar tijd uitgroeiden tot ware popiconen. Ze vormden niet alleen de sensatie van het festivalseizoen, maar verkochten ook nog eens drie keer AFAS Live uit. Boaz Kok, een van de drie frontmannen van het gezelschap, noemde hun sound in 2019 zelf nog ‘bouwmarktpop meets haagsemarkt-house’. Kortom: alles behalve rechttoe-rechtaan rockmuziek.

Beperkende mediaterm

die dat roept. Zelf willen we gewoon alleen maar lekker spelen.’ Pat Smith beaamt dit: ‘Haagse artiesten zullen niet snel roepen dat Den Haag als rockstad boven andere steden verheven is. Het stempel rockstad is echt een term van de media.’ Boaz Kok van Goldband vindt het zelfs een beetje oppervlakkig. ‘Natuurlijk is het een eer om in het rijtje te staan, maar het is ook ietwat beperkend. Zoals Steven van Lummel (artistiek leider van PIP, red.) zegt: Den Haag is ook een elektronische stad. In Detroit heb je zelfs een platenbak waar “The Hague” op staat. Producers als Legowelt en I-F zijn wereldwijd bekend, maar komen gewoon hiervandaan.’

googe-

Dus waarom toch nog altijd ‘Rockstad Den Haag’?

ziet

‘Beatstad’ door

de termen ‘rockstad’, ‘popstad’

steeds veelvuldig gebezigd worden en Den Haag

een voetstuk zetten. Hans Vandenburg: ‘Het is vooral de

Muziekstad in hart en nieren Niet alleen in de elektronische muziek doen artiesten uit de stad het goed, ook op het gebied van jazz en klassieke muziek gebeurt er ontzettend veel. En ook de Haagse hiphopscene is ijzersterk, licht Pat Smith toe: ‘Neem de in Den Haag geboren en getogen Frenna die al jaren aan de top van de Nederlandse hiphop staat en in 2019 de meest gestreamde artiest van Nederland was. En ook Mula B wordt gezien als een van de meest vooraanstaande artiesten in het genre.’ Onder het oppervlak bruist het van genres die via andere kanalen dan enkel radio hun weg vinden naar het grote (inter)nationale publiek. Den Haag was dus nooit alleen maar een rockstad of een popstad. Ook vroeger niet, besluit Cesar Zuiderwijk: ‘Ook toen hadden we al een bruisende jazzscene met internationale topartiesten. Den Haag is gewoon een muziekstad in hart en nieren. Met werkelijk voor ieder wat wils’.

We hoeven gelukkig allang niet meer in kleitabletten te krassen of een veer van een gans te ontvreemden om in schrift met elkaar te communiceren. En met de nieuwe klimaatneutrale vulpen, de STABILO GROW, gemaakt van materialen en kleuren die geïnspireerd zijn op de natuur, ga je terug naar de bron zonder terug te gaan in de tijd.

Pennenliefde

Natuurlijk doen we tegenwoordig veel op onze telefoon, laptop of tablet. Maar iets letterlijk op papier zetten, of het nu een kerstwens, een strakke handtekening of een dagboekpassage is, blijft zoveel verfijnder dan elektronisch schrijven. Daarom breken we een lans voor de vulpen.

Kleddertje hier, kleddertje daar Schrijven met vloeibare inkt kon vroeger een hels gekledder opleveren. De tijd van inktpotten en vlekkende vogelveren ligt gelukkig ver achter ons: de STABILO GROW lekt niet! Dankzij de ergonomische gripzone glijdt hij gemakkelijk over het papier en staat er minder spanning op je hand dan bij een balpen. Je houdt het schrijven langer vol, wat er ook weer voor zorgt dat je beter en mooier schrijft.

Milieuvriendelijk Vulpennen zijn stukken beter voor het milieu dan andere pennen. Nadat je inktpatroon leeg is, vul je hem immers gewoon weer bij. De klimaatneutrale vulpen van STABILO is daarnaast voor een groot deel vervaardigd uit hernieuwbare grondsto en. De houder bestaat bijvoorbeeld uit 100% FSC-gecertificeerd hout, de dop voor 35% uit zonnebloempithulzen en de gripzone is geheel van bioplastic. Door het gebruik van hernieuwbare grondsto en wordt zo’n 70% aan CO2 bespaard in vergelijking met gewoon plastic. En de resterende uitstoot? Die compenseert STABILO met gecertificeerde klimaatprojecten.

Lekker lang mee De nieuwe vulpen van STABILO heb je dus niet voor even. Tel de metalen clip én het roestvrijstalen pennetje met iridium schrijfpunt er bij op en je begrijpt ons enthousiasme. Een leuk cadeau voor een vriend, familielied of zakenrelatie. Of voor jezelf. Als ‘milieuvriendelijke keuzes maken’ een van je goede voornemens voor 2023 is, kun je met deze pen alvast iets afstrepen.

Paspoort

WIE: STABILO GROW

Een

WAT: Klimaatneutrale vulpennen, geïnspireerd op de natuur

PRIJS: € 22,50

WAAR: Verkrijgbaar bij de winkels van Paagman en op paagman.nl

Ontdekkings-

DRANG

De schitterende natuurhistorische prenten in deze boeken kun je eenvoudig uit het boek halen om ze in te lijsten en aan de muur te hangen.

Natuur aan de muur - Zoemers en kruipers, Hans Mulder € 25,-

Kunst van de natuur, Hans Mulder € 25,-

Greta Thunberg

vroeg meer dan honderd vooraanstaande wetenschappers, leiders, activisten en publicisten om hun kennis te delen om een zo volledig mogelijk beeld van de klimaatcrisis te krijgen.

Het klimaatboek, Greta Thunberg € 30,-

Het twintigjarig bestaan van de populaire Time to momo-reisgidsen wordt gevierd met speciale edities van de acht populairste bestemmingen met allerlei extra’s om jouw citytrip onvergetelijk te maken.

Time to momo feestedities € 20,99

Op meesterlijke wijze legt Montefiore de opkomst en het verval van de belangrijkste familiedynastieën van over de hele wereld bloot. De wereld, Simon Sebag Montefiore € 69,99

Judge by its cover

Het is dat deze organizers er zijn om te plannen en werk te verzetten, anders zou je zo wegdromen naar het charmante platteland en de beeldschone steden van het Engelse Norfolk. Daar zijn deze agenda’s van zacht volnerfleer namelijk op geinspireerd. Het mooie, eenvoudige interieur, de slanke gespsluiting en de bijpassende accessoires in prachtige tinten maken van deze organizers stijlvolle kantoorfavorieten. Filofax organizers Norfolk-collectie, diverse formaten en kleuren v.a. € 102,-

De wereld ligt aan je voeten. Leer je haar beter kennen vanuit huis of vanuit het hart van je volgende favoriete bestemming?

DE ITEMS EN BOEKEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

De natuur in huis

Hoe heerlijk zou het zijn als je je elke dag even kon terugtrekken in de dieptes van het bos, waar enkel het geluid van zingende vogels te horen is? Met de Birdsong Box haal je deze rustgevende magie gewoon in huis. Dankzij de sensor ontwaakt het bos zodra jij de kamer binnenstapt, op het door jou bepaalde volume. Makkelijk oplaadbaar via USB.

The Sound of Nature Birdsong Box € 29,95

Een nieuwe bundel van de koningin der hedendaagse poëzie, die in 2018 nog de Prijs der Nederlandse Letteren kreeg uitgereikt. Sneller langzaam, Judith Herzberg € 17,50

Dit tafelboek biedt een uniek beeld van alle 22 nationale parken in Nederland en toont niet alleen adembenemende luchtfoto’s, maar ook macrofoto’s van moeilijk vindbare natuurpracht. Van nature - De nationale parken van Nederland, Marcel

van Ool € 39,99

Werkelijk alles wat je wil weten over bomen en hoe deze majestueuze organismes mensen al eeuwenlang inspireren.

Bomen, Paul Smith € 39,99

Kaarten maken de wereld aanschouwelijk. Dit boek neemt je mee op een 1000-jarige wereldreis aan de hand van 100 bijzondere oude kaarten.

Kaarten die geschiedenis schreven, Martijn Storms € 59,-

Vergaap je aan de pracht en praal van Venetië, Corsica, Berlijn en IJsland met deze ko etafelboeken, waarmee je thuis kunt wegdromen over je toekomstige reis. Kleine atlas voor hedonisten, diverse auteurs € 29,95

Kleur bekennen

Deze set olieverfkleuren van Faber Castell haalt in iedereen de Van Rijn, Van Gogh, Vermeer of Mondriaan naar boven. Installeer je schildersezel en creëer op canvas, kunststof of hout jouw perspectief op de wereld. Dankzij de hoge pigmentatie en de schittering van de 24 kleuren die rechtstreeks vanuit de tube kunnen worden aangebracht, wordt jouw schilderij geheid een meesterwerk. Faber Castell olieverf set van 24 € 35,95

is niet de kant die we op willen gaan

Maxim Februari (1963) schrijft al ruim tien jaar kritische columns en essays over ‘de werkelijke wereldmachten’ uit Silicon Valley die onze samenleving steeds verder binnendringen. Huidige technologieën en die van de toekomst vormen een bedreiging voor ons rechtsstelsel, stelt de scherpzinnige Februari in zijn boek Doe zelf normaal dat wordt verwacht in januari 2023.

Uw nieuwe boek gaat onder meer over de invloed van intelligente technologieën op onze democratische rechtsstaat. Een onderwerp dat u vaak in columns bespreekt evenals in uw roman Klont (2017). Waarom bent u zo gefascineerd door dit onderwerp?

‘Ik ben opgeleid als jurist en ethicus en wat mij vooral interesseert, is wat er door opkomende technologieën gebeurt met ons rechtsstelsel. We doen alsof de politiek, het democratisch proces en ons bestuur nog zoals vanouds doorlopen, maar dan met een paar handige digitale trucjes erbij. Dat is in feite niet zo, er verandert veel en dat zorgt voor onrust en boosheid. Ik denk dat dit komt doordat iedereen het gevoel heeft de grip kwijt te raken. We worden geregeerd door algoritmes, abstracte systemen, structuren, enzovoorts.

Dat is complex, waardoor we het er weinig over hebben en zo maken we ruim baan voor technologieën die zich verder blijven ontwikkelen.

‘Die hele digitalisering en dataficering, de vertaling van de werkelijkheid naar

data, is natuurlijk lastige materie. Het heeft ook niks te maken met de wereld die je ziet wanneer je uit het raam kijkt. Dat is waarom niemand zin heeft om het hier uitgebreid over te hebben. Het nadeel van die apathie is dat de verandering zich dan compleet aan je invloed onttrekt. Daarom vind ik dat iedereen zich langzamerhand een beetje moet gaan inlezen. Je merkt wel dat mensen steeds meer beginnen te zeggen dat de menselijkheid zoekraakt. Dat is ook zo, maar als je die wilt behouden, zullen we toch actie moeten ondernemen.’

Kunt u een voorbeeld noemen van een nieuwe technologie die het rechtsstelsel bedreigt? ‘De overheid wilde een SyRI- systeem (Systeem Risico Indicatie) invoeren dat overheidsdiensten in staat zou stellen gegevens van burgers te onderzoeken. En op basis van die gegevens te berekenen wie er zou kunnen frauderen. Dus het draait niet om óf je fraude hebt gepleegd; het systeem geeft een kansberekening of je dat gáát doen. Dat zijn hele vervelende systemen. Het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten heeft toen ook gezegd: hier gaan we iets tegen doen.

‘Schrijver Tommy Wieringa en ik zijn lid geworden van de coalitie die de rechtszaak voerde tegen de Staat der Nederlanden. We zijn naar de rechter gestapt en die zei: “Dit systeem is zo ondoordringbaar, dat ik er als rechter niet eens inzage in krijg.” Dat de overheid door middel van een fraudedetectiesysteem burgers wil onderzoeken die hun data niet meer kunnen volgen, en die niet weten op welke gronden er risico’s aan hun gegevens worden gekoppeld, is niet de manier waarop we moeten besturen. In februari 2020, vlak voor de coronapandemie, hebben we gelijk gekregen van de rechter.

‘Dat wil dus zeggen dat het werkt. Dat je als burger wel degelijk kunt laten weten wat je wel en niet wilt. Dus moeten we hier met z’n allen een politiek gesprek over gaan voeren. Ik noem de SyRIzaak in het boek evenals

“Als je de menselijkheid wiltbehouden, zullen we actie moeten ondernemen”

andere voorbeelden die illustreren hoe het recht verandert, nu de overheid gebruik maakt van dergelijke technologieën. Het boek is echter geen pamflet. Het is een poging om het gesprek weg te halen uit hoogoplopende emoties en eens rustig te kijken naar wat er nu precies verandert, wat we wel of niet willen als samenleving en wat we daarvoor nodig hebben.’

Hoe zijn bedrijven als Google, Apple en Facebook, die u ‘de werkelijke wereldmachten’ noemt in uw columns, doorgedrongen tot in de haarvaten van onze samenleving? ‘In het begin was het spiegeltjes en kraaltjes, ‘ach, wat leuk zo’n smartphone.’ Naast die blinkende techniek laat ook een grote groep zich verleiden door kortingen. Zo krijg je korting van je verzekeringsmaatschappij wanneer je in de auto een kastje opneemt dat je rijstijl bijhoudt. Of wanneer je in de supermarkt je bonuskaart scant. Deze ‘kortingencultuur’ zorgt ervoor dat veel mensen denken ‘vooruit, dat doe ik dan maar,’ waardoor bedrijven ontzettend veel gegevens van onze levens kunnen verzamelen.

‘Ik begon hier tien jaar geleden al over te schrijven en toen zeiden lezers van de krant: “We vinden het interessant wat je schrijft, maar liever niet te vaak over digitalisering.” Dat heb ik echt zien veranderen in de loop der tijd. Lezers vragen me nu voortdurend er meer over te schrijven. Mensen beginnen langzamerhand in te zien hoeveel invloed zo’n telefoon op je leven krijgt. Vooral wanneer hij plotseling ook je paspoort wordt.

Dan is het al een stuk minder leuk.’

Heeft dan met name de QR-code, die tijdens de coronapandemie werd ingevoerd, voor deze omslag gezorgd? ‘Ik denk dat die wel veel mensen heeft wakker geschud. Niemand wist precies wat je daarvan moest vinden en velen wilden niet in vurige discussies terechtkomen, dus zeiden ze er maar niet teveel over. Maar ik denk terugziend dat iedereen toch wel het gevoel had van: dit is niet de kant die wij op willen gaan. Dat een samenleving vol komt te zitten met sloten waarbij je telefoon als sleutel dient. Maar die QR-code toont ook dat er soms een soort noodzaak wordt gevoeld, waardoor de mensheid denkt: we hebben het nu zo druk met het oplossen van een pandemie, dat we even niet al te scherp kunnen letten op grondrechten. ‘Wanneer je het over de klimaatproblematiek hebt, hoor je hetzelfde geluid, dat is iets waar veel juristen op wijzen. ‘Het is nu te heet en het regent te hard, dus we kunnen even niet letten op mensenrechten.’ Ik begrijp het wel, die ‘haast’, zoals een hoofdstuk ook heet in het boek, waardoor we van alles opzij willen schuiven. Maar het is niet verstandig. Enerzijds hebben we grote crises en ‘haast’. Anderzijds hebben we technologische oplossingen die drukken op die rechtsstaat en de democratie. We moeten opschieten, natuurlijk, vooral als het gaat om het klimaat, maar daardoor niet ineens allerlei waarborgen opzijzetten.’

Doe zelf normaal, Maxim Februari € 20,(verwacht 31 januari 2023)

“Bedrijven kunnen ontzettend veel gegevensvan onze levens verzamelen”

Hollands glorie

EEN PERSOONLIJKE ODE AAN EEN GEADOPTEERD VADERLAND

Ver weg en op vrijwel verlaten plekken. Dat is waar Jimmy Nelson meestal fotografeert. Tot reizen onmogelijk werd in het voorjaar van 2020, en hij de schoonheid ontdekte van onze eigen polderlandschappen en vissersdorpen. Het resultaat is een schitterende ode aan een geadopteerd vaderland. En daarmee Nelsons meest persoonlijke boek tot nu toe.

JIMMY NELSON

Het boek toont een deel van de Nederlandse identiteit die bijna verdwenenen vergeten is

Bijzondere gemeenschappen

Ze kijkt trots in de lens, de armen fier in de zij. Gekleed in een traditionele bruidsjurk met op de achtergrond het Markermeer. Zo staat Tess Zondervan (25), samen met twee andere vrouwen van Marken, op de omslag van het nieuwste boek van de Britse fotograaf Jimmy Nelson. Hij werd wereldberoemd met zijn foto’s van bedreigde inheemse volken waarvoor hij de wereld afreisde. Door corona werd dat in 2020 onmogelijk dus pakte Nelson -sinds 1994 wonend en werkend in Amsterdamde fiets en reed langs tal van vissersdorpen, polderlandschappen en vestigingsstadjes. Dat resulteerde in Between the Sea and the Sky. Daarin

worden twintig gemeenschappen in streek- en klederdracht geportretteerd én de omgeving die hen gevormd heeft – van het Zeeuwse Axel tot het Friese Hindeloopen. Het boek is daarmee deels een eerbetoon aan (een vorm van) de Nederlandse identiteit die bijna verdwenen en vergeten is. Tegelijkertijd is de persoonlijke fascinatie van de fotograaf in alle foto’s even zichtbaar als voelbaar. Want gaandeweg dit project realiseerde Nelson zich dat deze gemeenschappen eigenlijk net zo bijzonder zijn als de culturele uitingen van de Papoea’s of Masai waar hij zich altijd mee bezighield. Maar dan nét wat dichterbij huis, in zijn geadopteerde vaderland.

FOTOGRAFIE

SCHEVENINGEN

Intieme portretten, iconische landschappen Nelsons 528 pagina’s tellende koffietafelboek bestaat uit intieme portretten en iconische landschappen die zijn vastgelegd met een op maat gemaakte analoge platencamera. De gedetailleerdheid van de foto’s zorgt voor een romantische, schilderkunstige sfeer. Alles ademt respect voor de omgeving, en vooral voor de mens daarin. Want die tonen voor de camera hun manier van samenzijn tegen de achtergrond van de voor hen zo vertrouwde duinen, molens, dijken of zeemondingen. Zo ook Tess, van de boekomslag. Als afgestudeerd cultureel antropoloog werkte ze zeven maanden mee aan de research

voor dit boek en was ze ook aanwezig bij de boekpresentatie. Die dag vertrokken vanuit heel Nederland zo’n zevenhonderd mensen in bussen naar het Museumplein. De zilveren Staphorster hoofdkappen blikkerden in het zonlicht en het wijd uitstaande kant van een Zeeuwse vrouw botste nét niet met de konijnenbonten hoed van haar buurman. Toeristen die het Rijksmuseum wilden bezoeken moesten maar even een stapje naar achter doen, terwijl Jimmy Nelson vanaf een hoogwerker voor de laatste keer in dit project zijn camera pakte. ‘Nog één foto, ik beloof het!’, riep hij lachend naar zijn ‘fotomodellen’. Met spectaculair resultaat.

SCHEVENINGEN

Between The Sea & The Sky, Jimmy Nelson € 125,-

KATWIJK

Present van Paagman

DE PRODUCTEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Op

KOKEN

Liefde gaat door de maag. Of je nu de koning of koningin van de keuken bent of een genieter die voor zich laat koken: we've got you covered.

IN DE ENTHOUSIASMOSmet Ilja Gort en Fik Meijer

OP DE KLASSIEKE OUDHEID MET WIJN ALS EEN ROMEIN

Boeken over wijn en de geschiedenis ervan zijn er genoeg. Maar niemand schreef ooit over wijn zoals classicus

Fik Meijer en wijnboer Ilja Gort dat met Wijn als een Romein hebben gedaan.

We spreken de heren via Zoom: de een vanuit zijn huis in Oegstgeest, de ander vanuit zijn wijnchâteau in Zuidwest-Frankrijk.

oudheid. Ik wist alleen niets over wijnbeleving. Daarom mailde ik Ilja voor adviezen. Die vroeg: wat zou je ervan denken als we samen zouden schrijven?’

Ilja: ‘Ik vroeg me af hoe het in vredesnaam mogelijk was dat wijn het zo lang heeft volgehouden. Het is 6000 jaar lang op de been gebleven en dat terwijl het in het begin te smerig voor woorden moet zijn geweest. Dat het nog steeds gedronken wordt is een wonder.’

Is dat niet een heel gekke uitspraak voor een wijnboer, -kenner en -liefhebber?

Ilja: ‘Maar het is echt zo! In de oudheid was wijn niets meer dan bocht.’

Hoe is deze samenwerking tot stand gekomen?

Ilja: ‘Ik bewonder Fik al heel lang. Zijn boeken heb ik al meerdere keren herlezen, het zijn net spannende romans over geschiedenis. We ontmoetten elkaar dertig jaar geleden op een receptie bij de uitgeverij. Ik was toen nog heel jong en vroeg hem allernederigst (zet een hoog stemmetje op): zouden wij misschien eens samen een boek over wijn kunnen schrijven? Fik antwoordde (zet een diepe stem op): Nee jochie, dat kan echt niet, daar ben ik veel te goed voor!’

Fik: ‘Niet waar!’

Ilja: ‘Toen ben ik met de staart tussen de benen afgedropen. Een paar jaar geleden kwam Fik gelukkig terug.’

Fik: ‘Ik was altijd al geïnteresseerd geweest in wijnamforen en de handel in wijn, en wilde graag schrijven over wijn in de Griekse en Romeinse

Fik: ‘Destijds waren er natuurlijk veel minder mogelijkheden om goede wijn te verbouwen dan nu. Alleen de elite kon zich exclusieve wijnen permitteren. De grote massa dronk regelrechte bocht. Eigenlijk gewoon azijn. Toch was wijn een onvervangbaar deel van het dagelijks eet- en drinkpatroon van de gehele bevolking.’

Waarom was wijn dan toch zo geliefd?

Fik: ‘Wijn bracht een prettige roes met zich mee die nergens mee te vergelijken was. De Grieken waren zo dol op wijn dat ze er zelfs een God voor in het leven riepen, Dionysus, door de Romeinen Bacchus genoemd. Als je dronk kwam je in de ‘enthousiasmos’. Letterlijk: in God.’

Kan de populariteit van wijn bestaan zonder die alcoholische roes?

Ilja: ‘Nee, maar ‘alcoholische roes’ vind ik geen

“Dat wijn nogsteeds gedronkenwordt is een wonder”

goede benaming. Wijn brengt een gevoel van welbevinden teweeg dat samengaat met smaakpalet, aroma’s en geur. Het roept een unieke sfeer op. Maar je moet er nooit te veel van drinken, dan ga je rare dingen zeggen. Drink maximaal vier glazen, geniet en maak het niet te bont.’

Toch gaan wijn en dronkenschap hand in hand. Ook in de oudheid al…

Fik: ‘Alcoholisme is van alle tijden, in die tijd werden ze ook straalbezopen.’

Ik neem aan dat dat niet in historische geschriften staat…

Fik: ‘Tegenwoordig heb je RTL Boulevard en Yvonne Coldeweijer maar in de oudheid had je bijvoorbeeld Suetonius, net zo’n roddelaar. Als je geen andere bronnen hebt, moet je hem dan negeren of hanteren? Het zijn leuke verhalen en er zal toch een kern van waarheid in zitten. 500 jaar eerder was er Alcibiades, een dandy met een enorm drinkvermogen. De avond voordat hij als commandant met de vloot naar Sicilië ging, is hij toeterzat door Athene gekacheld en heeft hij zich vreselijk misdragen. Dingen gesloopt enzo.’

Is de status van wijn vandaag de dag anders dan in de oudheid?

Ilja: ‘Welnee, wijn en status zijn al millennialang innig verbonden. Dat heb ik ook van Fik geleerd: die oude elite vond het prachtig om dure wijnen te drinken. Dat onderscheidde hen van het plebs.

Vroegen ze om een Falernische wijn, het liefst heel oud, want oud was goed.’

Fik: ‘Onzin natuurlijk, want zeker in die tijd kon je dat helemaal niet goed bewaren. Er waren genoeg handelaren die zonder enig fatsoen een wijn van zogenaamd 150 jaar oud verkochten.’

Ilja: ‘Ook vandaag de dag worden er heel dure flessen wijn besteld om de tegenpartij te imponeren. Bij grote wijnevenementen zijn er altijd mensen die een fles Château Petrus van een paar duizend euro bestellen. Een beetje deftig in een glas kijken en lulkoek uitslaan is nog tot daaraan toe. Maar die gaan daar dan zo’n dikke peperdure sigaar bij zitten roken. Die dingen staan erom bekend dat ze elke vorm van smaak doden.’

Fik: ‘In de oudheid bestond hetzelfde snobisme. Alleen is de kwaliteit van wijn door de jaren heen gelukkig sterk verbeterd.’

Waren jullie het gedurende het hele schrijfproces met elkaar eens?

Ilja: ‘We hadden wat onenigheid over een heel stuk over bier. Dat moest eruit van mij.’

Fik: ‘Achteraf had je ook wel gelijk. Bier speelde geen enkele rol in de Griekse wereld. Ten eerste was de smaak van wijn veel verfijnder en ten tweede had Griekenland helemaal geen ruimte voor graanplantages. Wijn kon in het bergachtige gebied juist prima groeien. Op den duur verdween zelfs het woord bier uit hun vocabulaire.’

“De Grieken waren zo dol op wijn dat ze erzelfs een God voor in het leven riepen”

Wat is de kracht van jullie samenwerking?

Fik: ‘Ik ben historicus en plaats alles in een historisch perspectief. Ilja is een geweldige schrijver die daar heel los mee om weet te gaan en fictie afwisselt met feiten. Hij heeft ook humor. Ik heb me soms helemaal te pletter gelachen om zijn passages.’

Ilja: ‘Er zijn zoveel boeken over wijn, maar die bevatten voornamelijk droge, technische informatie waar je als gewone lezer weinig mee kunt. Door de elementen historie en wijn op een leuke manier op papier te zetten gaat het veel meer leven. Ik vond het heel prettig om erop los te kunnen fantaseren in de wetenschap dat het ook nog door het filter van Fik zou gaan. Uiteindelijk werd mijn warrige onzin dan toch nog kloppend!’

Fik: ‘We hebben geprobeerd om een boek te maken voor iedereen. Je hoeft geen graad in geschiedkunde of een wijndiploma te hebben.’

Ilja: ‘En daarmee hebben we duchtig en deugdelijk het gras voor de voeten van onze concurrenten weggemaaid. Geloof me, als je dit boek hebt gelezen, hoef je al die andere boeken niet meer te raadplegen.’

Wijn als een Romein, Ilja Gort & Fik Meijer € 23,99

FIK MEIJER MET EEN OLIEAMFOOR OP IBIZA

ROMEINS AARDEWERKEN FLESJE MET EEN OUDE (DRONKEN) VROUW MET WIJNKRUIK TUSSEN HAAR KNIEË̂N (COLLECTIE ALLARD PIERSON, AMSTERDAM)

PORTRET

ILJA GORT BIJ DE ZUIL

VAN AUSONIUS

Ontdek hoe je heerlijk en eenvoudig kunt koken op basis van granen, bonen, wortel-, zee- en groene groenten, en leer hoe je zelf groenten kunt fermenteren.

Plantaardig, Alexander Gershberg € 29,95

Wil je afvallen maar ben je ook gek op chocolade, frietjes en taart? Maak dan kennis met de Lazyfitgirl Methode van Anki Willemsen.

De eetswitch, Anki Willemsen € 27,99

Jeroen Meus, de chef van het Belgische kookprogramma Dagelijkse Kost, zorgt ervoor dat je liefde voor groente in alle hevigheid oplaait.

Groentekost, Jeroen Meus € 29,99

Oesters brengen al eeuwenlang mensen in vervoering. Dit oesterboek bevat historische weetjes, illustraties, interviews én recepten om je vingers bij af te likken.

Het oesterboek, Aad Smaal € 39,99

Vers, ingeblikt, gefermenteerd of ingevroren: groentepionier Alice Hart laat zien hoe je in een handomdraai een gezonde groentemaaltijd op tafel zet. Het grote groenteboek, Alice Hart € 29,99

Haal het meeste uit je voorraadkast, koelkast en vriezer.

Geen voedselverspilling meer met deze Ottolenghi.

OTK Shelf love, Yotam Ottolenghi € 26,99

Bij een levensgenieter kun je niet aankomen met de eerste de beste chocoladeletter, maar wat geef je dan cadeau? Wijngums van Vinoos The Real Wine Gum, gemaakt in samenwerking met Michelinsterren-chefs en sommeliers. Verkrijgbaar in de smaken Merlot, Chardonnay, Sauvignon Blanc, Rosé, Sparkling Rosé, Sparkling Shiraz en Prosecco en verpakt in een mooi doosje of als chique giftset. De gums zijn ook nog eens 100% vegan en gluten-, alcohol- en vetvrij.

Vinoos The Real Wine Gum, vanaf € 7,99

DE ITEMS EN BOEKEN OP DEZE PAGINA ZIJN VERKRIJGBAAR BIJ PAAGMAN EN VIA PAAGMAN.NL

Goddelijk eten met de kookbijbels

Wil je jouw kookkunsten echt naar een hoger niveau tillen, ervoor zorgen dat je elk culinair geheim kent en elk recept op tafel kunt zetten? Maak dan kennis met de kookbijbels van Carrera Culinair, unieke naslagwerken die door topkoks en -bakkers zijn samengesteld. Zo verzorgde Rutger van Heel Holland Bakt de Bakbijbel en komt de BBQbijbel van de hand van barbecuekoning Julius Jaspers.

Kookbijbels kortingsactie: van € 33,99 voor € 27,50 (actie loopt t/m 15 januari 2023. Geldig op alle Kookbijbels met uitzondering van de Vega-, Kip-, Toetjes-, en Grillbijbel)

Gezond eten kan heel eenvoudig zijn. In het tweede deel van Ik eet zo graag laat Pascale Naessens zien hoe je lekker én gezond eet.

Ik eet zo graag 2, Pascale Naessens € 26,99

Brood is nooit zomaar brood. In dit boek vind je de beste traditionele, creatieve en internationale bereidingen, van roggebrood tot bao bao buns en focaccia! Het complete brood bakboek, Eric Kayser € 32,95

Dit kookboek met 200 recepten is speciaal voor iedereen die hulp nodig heeft bij het beantwoorden van de vraag: ‘wat eten we vandaag?’

10 jaar lekker & simpel, Jorrit en Sofie van Daalen Buissant des Amorie € 22,50

Een verzameling verrukkelijke familierecepten uit Oost- en Zuid-India, gebaseerd op een onvergetelijke treinreis.

India express, Rukmini Iyer € 24,99

De koningin van makkelijke, overheerlijke én spectaculair uitziende gerechten presenteert: verrukkelijke upgrades voor dé klassiekers uit de doordeweekse keuken.

The fast five, Donna Hay € 34,99

Welke finishing touch maakt een gerecht extra lekker? De Ottolenghi-twist maakt elke gewone maaltijd nét even wat spannender.

OTK Extra lekker, Yotam Ottolenghi € 26,99

Schuif aan bij Pien, die van elke maaltijd een dinner party maakt. En daarvoor hoef je je echt niet in het zweet te werken… Pien laat haar eten zien, Pien Wekking € 26,99

Een nieuwe Green Kitchen vol verrassende vegetarische recepten zodat je geen enkele avond hetzelfde op tafel zet.

The Green Kitchen Quick + Slow, David Frenkiel € 25,99

Geen

in de

HEERLIJK EENVOUD IN AL ZIJN

Wie zegt dat een gerecht ingewikkeld moet zijn om indruk te maken met het kerstdiner? Deze drie recepten bewijzen dat je met slechts enkele ingrediënten in een mum van tijd een heerlijk feestmaal op tafel zet.

RECEPTEN

Voorgerecht KINGFISH SASHIMI met venkel-grapefruitsaladeen ponzu-vinaigrette

Ingrediënten

Voor 2 personen

2 mini-komkommers 20 ml rijstazijn 5 g suiker 1⁄2 venkel 1 rode grapefruit 100 g kingfish van sashimikwaliteit ponzu zest van 1 limoen shiso cressen of ander groen

Voor de ponzuvinaigrette: 10 ml appelazijn 20 ml ponzu 40 ml olie 1⁄2 theel. mosterd zest van 1⁄3 citroen 1 theel. suiker of honing

1. Doe alle ingrediënten voor de ponzu-vinaigrette in een potje of flesje, schud het 1 minuut en klaar. Zet in de koelkast voor later.

2. Haal de mini-komkommers in de lengte over een mandoline, zodat je mooie lange plakjes krijgt. Doe de rijstazijn met een gelijk deel water in een bakje, voeg daar 5 gram suiker aan toe en roer goed door. Leg de komkommerslierten erin en zet opzij.

3. Voor de salade begin je met de venkel. Die kun je prima rauw eten, zolang hij maar flinterdun gesneden is. Pak de mandoline, zet die op het fijnste standje en schaaf de dunne zijde van de venkel eroverheen. Zo houdt hij zijn mooie gelaagde vorm.

4. Snijd van de grapefruit de bovenen onderkant af en haal vervolgens de rest van de schil eraf. Houd de grapefruit rechtop in je hand en snijd met een fijn mesje tussen de twee witte banen een partje uit de vrucht, tot je uiteindelijk alleen maar ‘witte bladzijdes’ overhoudt en al het vruchtvlees er tussenuit is.

5. Doe de venkel en grapefruit in een kom, maak aan met een scheut ponzu-vinaigrette, zout en peper en schep goed door.

6. Doe nu op elk bord een mooi bergje venkel-grapefruitsalade en leg daar wat van de komkommerslierten bij. Leg de kingfish overdwars op een snijplank en snijd plakken van ongeveer een halve centimeter dik. Je kunt het beste je mes in een hoek van 45 graden op de vis leggen en zo steeds een plak van de bovenkant halen. Dan lijkt elke plak uiteindelijk even groot.

7. Besprenkel de plakjes nog met een beetje ponzu (niet de dressing, maar de pure versie) en limoenzest. Leg de plakjes per portie naast elkaar zodat ze elkaar net overlappen. Rol het geheel op, je krijgt dan een mooie sashimiroos. Leg deze op de salade en garneer met wat cressen of kruidjes.

Dit is een recept uit: Voer, Tobias Camman € 29,99

personen

Hoofdgerecht TERONG MADU gebakken auberginemet honing

blokjes van

cm

1. Doe de aubergineblokjes in een zeef die je op een kom hebt gezet. Bestrooi de aubergineblokjes met ruim zout en laat ze zo 15 minuten staan. Giet vrijgekomen vocht weg en wrijf de blokjes droog.

2. Klop het ei los in een grote kom en meng de aubergineblokjes erdoor zodat alle blokjes goed met ei bedekt zijn.

3. Strooi de bloem over de aubergine en schud goed zodat alle blokjes met bloem bedekt zijn.

4. Verhit de olie in een wok en bak de aubergineblokjes goudbruin. Haal de blokjes uit de pan en zet even apart.

5. Doe de honing, tomatenketchup, sojasaus en sesamolie in de pan en verhit al roerend tot een saus. Voeg de blokjes aubergine toe en schep door elkaar. Garneer met het sesamzaad.

Dit is een recept uit: Vega Blauw, Restaurant Blauw € 29,99

Paagman

ONE BY JAMIE OLIVER IS PUBLISHED BY PENGUIN MICHAEL JOSEPH © JAMIE OLIVER ENTERPRISES LIMITED (2022 ONE). PHOTOGRAPHY: © DAVID LOFTUS, 2022; © RICHARD CLATWORTHY, 2022.

RECEPTEN

Nagerecht HONING-SINAASAPPELPLAATCAKE amandelen, vanille, yoghurt& een vleugje rozenwater

Ingrediënten Voor 12 personen

2 grote (bloed) sinaasappels 200 g vloeibare honing 200 g amandelmeel 200 g zelfrijzend bakmeel 200 g yoghurt Griekse stijl 2 tl vanillepasta 2 grote vrijeuitloopeieren optioneel: rozenwater

Bereidingstijd: 1 uur en 5 minuten

Voedingsinformatie: energie: 397 kcal, vet: 28,9 g, verz. vet: 4,4 g, eiwit: 7,1 g, koolhyd.: 29 g, suiker: 16,3 g, zout: 0,3 g, vezels: 0,9 g

1. Verhit de oven tot 180 °C.

2. Bekleed een braadslede van 20 x 30 cm met een vel bakpapier en wrijf het in met olijfolie.

3. Rasp de oranje sinaasappelschil in een grote kom, zet even opzij en snijd één sinaasappel in flinterdunne plakjes.

4. Leg ze in de slede, besprenkel ze met 100 g honing en bak ze 20 minuten.

5. Doe intussen het amandelmeel en bakmeel met de yoghurt en vanillepasta bij de sinaasappelrasp in de kom.

6. Breek de eieren in de kom, giet er 200 ml milde olijfolie bij en voeg een klein snufje zeezout, de resterende 100 g honing en eventueel een klein scheutje rozenwater toe. Klop alles goed door elkaar met een garde.

7. Haal de slede uit de oven, giet het cakebeslag over de plakjes sinaasappel en zet hem 35 minuten terug in de oven, of tot de cake goudbruin is en een prikker er schoon uit komt.

8. Stort de cake op een plank, trek het papier er voorzichtig af en serveer hem warm, met een lepel yoghurt of vla.

Dit is een recept uit: EEN: simpel & lekker uit 1 pan, Jamie Oliver € 32,50

Boeken op de planken

Erik of het klein insectenboek

HNTjong

Erik of het klein insectenboek (8+) is een geremixte versie van Godfried Bomans’ klassieke kinderboek. Bij deze spectaculaire en visuele familievoorstelling vol muziek en dans kom je ogen en oren tekort!

Over Boeken

Over Boeken is een gezellige en muzikale middag over, je raadt het al, boeken. Elke editie worden er panelleden uitgenodigd, die ter voorbereiding dezelfde boeken lezen. Onder leiding van schrijver Kees ’t Hart gaan de gasten hierover in gesprek.

van

Toneelschuur

Geschiedenis van Geweld

Koninklijke Schouwburg wo 18 & do 19 jan en zo 19 & ma 20 mrt 2023

Gelukszoekers op Sumatra

Korthals Stuurman Producties

Gelukzoekers op Sumatra toont de onderbelichte kant van de Nederlandse koloniale bezetting van Indonesië. Gebaseerd op de in die tijd scandaleuze romans van Madelon Székely-Lulofs.

Coriolanus

Het Nationale Theater

Een hypermoderne Shakespeare met hoge hartslag en rake klappen. Over de gespannen relatie tussen volk en politiek en wat er in een samenleving gebeurt wanneer emotie en opportunisme de boventoon voeren.

Koninklijke Schouwburg vanaf feb 2023

Poeziebar XL

De Poezieboys

Jos Nargy en Joep Hendrikx zijn de Poezieboys. Samen brengen zij de beste poëzie van dit moment naar de Koninklijke Schouwburg. Een mix van jonge, soms zelf debuterende dichters en oudere bekenden. Het doel: uitverkochte, dampende en joelende zalen voor de poëzie!

Koninklijke Schouwburg vr 31 mrt 2023

Het Achtste Leven

Toneelgroep Oostpool | Daria Bukvic ’

Koninklijke Schouwburg vr 14 en za 15 april 2023

Het Achtste Leven (voor Brilka), de roman waarmee Nino Haratischwili internationaal vele lezersharten heeft veroverd, is bewerkt voor het theater! Een grootse en epische muziektheatervoorstelling waarbij het publiek wordt meegenomen op een emotionele, visuele reis door de twintigste eeuw.

Laura H.

Toneelgroep Oostpool | Nina Spijkers

Thomas Rueb verwerkte in zijn boek Laura H. het verhaal van een Nederlandse vrouw die met haar kinderen uit het kalifaat ontsnapt. De theaterbewerking van deze bestseller was een groots succes en is dit seizoen weer te bewonderen.

Koninklijke Schouwburg di 16 en wo 17 mei 2023

van Archives Balenciaga, Parijs.