ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΔΕΛΤΙΟ 43–ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2016 DavidFosterWallace – Αυτό εδώ είναι νερό
Ποια είναι η συγγραφέαςφάντασμα Έλενα Φεράντε;
O ήρωας του νέου βιβλίου της Έρσης Σωτηροπούλου είναι ο Καβάφης
«Το γράψιμο είναι μια κοινωνικώς αποδεκτή μορφή σχιζοφρένειας» Πασκάλ Μπρυκνέρ: «Οι τρομοκράτες φοβούνται τη ζωή» Η λογοτεχνία στο θέατρο
Επιλογή θεμάτων: Παντελής Μάκη
Η σταθερή αξία των κλασικών
Περιεχόμενα
Σελ.
Athens Prize Literature: Στους Ρίτσαρντ Φορντ και Νίκο Μάντη τα λογοτεχνικά βραβεία της Αθήνας .................................................................................................................. 2 David Foster Wallace – Αυτό εδώ είναι νερό............................................................................. 4 Ποια είναι η συγγραφέας-φάντασμα Έλενα Φεράντε που έχει γίνει ο νέος λογοτεχνικός θρύλος ................................................................................................................. 7 Πασκάλ Μπρυκνέρ: «Οι τρομοκράτες φοβούνται τη ζωή» …................................................. 11 Η σταθερή αξία των κλασικών ................................................................................................ 14 Δωρεάν όλα τα βιβλία στη Νορβηγία ..................................................................................... 17 O ήρωας του νέου βιβλίου της Έρσης Σωτηροπούλου είναι ο Καβάφης ................................ 19 Απονεμήθηκαν τα κρατικά βραβεία για το 2014 στην Ελλάδα............................................... 23 «Το γράψιμο είναι μια κοινωνικώς αποδεκτή μορφή σχιζοφρένειας».................................. 25 Η λογοτεχνία στο θέατρο ........................................................................................................ 32
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
Athens Prize Literature: Στους Ρίτσαρντ Φορντ και Νίκο Μάντη τα λογοτεχνικά βραβεία της Αθήνας
Στον Αμερικανό μυθιστοριογράφο Ρίτσαρντ Φορντ, για το βιβλίο του «Καναδάς» (μετάφραση Θωμάς Σκάσσης, εκδόσεις Πατάκη), και στον Νίκο Μάντη, για το μυθιστόρημά του «Πέτρα, ψαλίδι, χαρτί» (εκδόσεις Καστανιώτη), απονεμήθηκε το φετινό λογοτεχνικό βραβείο της Αθήνας (The Athens Prize for Literature). Η τελετή απονομής πραγματοποιήθηκε το βράδυ της Πέμπτης στο δημαρχιακό μέγαρο, παρουσία του δημάρχου Αθηναίων Γιώργου Καμίνη και με συντονιστή της τελετής, τον πανεπιστημιακό και δημοσιογράφο Νίκο Μπακουνάκη. Ως προς τη βράβευση του Νίκου Μάντη, η κριτική επιτροπή σημειώνει ότι το βιβλίο του επελέγη επειδή «αναφέρεται στο παρόν και καταβυθίζεται στη σημερινή Αθήνα και τον υπόκοσμό της». Ο Ρίτσαρντ Φορντ έστειλε προσωπικό μήνυμα για τη βράβευσή του που διαβάστηκε από τον εκδότη Αλέξανδρο Πατάκη, ο οποίος παρέλαβε το βραβείο από τον Τίμο Τζάννε εκ μέρους της χορηγού εταιρίας Mont Blanc. Το μήνυμα 2
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
«Η βράβευση αυτή αποτελεί σημαντική τιμή για μένα, καθώς και μια υπέροχη έκπληξη. Και για τα δύο είμαι ιδιαιτέρως ευγνώμων. Σε μια εποχή κατά την οποία η Ελλάδα πρέπει να αισθάνεται ότι βρίσκεται στη δίνη πολλών κυκλώνων ταυτόχρονα, μου προκαλεί αίσθημα ταπεινοφροσύνης να συνειδητοποιώ ότι ιστορίες σαν τη δική μου αρέσουν και τυγχάνουν της ένθερμης υποδοχής των Ελλήνων συναδέλφων μου (τους οποίους χαιρετίζω και ευχαριστώ), πόσο μάλλον που πρόκειται για ιστορίες γραμμένες πολύ μακριά από τις δικές τους ακτές, σε μια μακρινή γλώσσα, και πηγάζουν μάλιστα από μια χώρα τόσο αδιάφορη για τον υπόλοιπο κόσμο όσο η δική μου, οι Ηνωμένες Πολιτείες.
Η μετάφραση είναι φυσικά το μαγικό κλειδί. Ευχαριστώ, λοιπόν, θερμά τις εκδόσεις Πατάκη και τον μεταφραστή του “Καναδά” κ. Θωμά Σκάσση για την αξιόλογη προσπάθεια και τη μεταφραστική δεινότητά του. Γιατί, ασφαλώς, χάρη στη μετάφραση η “αμερικανική λογοτεχνία” γίνεται “ελληνική λογοτεχνία” και αντίστροφα, όπως επίσης χάρη στη δική της γενναιοδωρία επιτρέπεται σε συγγραφείς δημιουργικής φαντασίας όπως εγώ, οι οποίοι αλλιώς θα περνούσαν απαρατήρητοι, να παίζουν έναν έστω μικρό ρόλο στο καταλάγιασμα αυτών των καταιγίδων που προανέφερα. Όλοι μας θα παίζαμε δίχως αμφιβολία έναν τέτοιο ρόλο, αν περνούσε από το χέρι μας. Όποτε συγκρούονται πολιτισμοί, θρησκείες αντιμάχονται η μία την άλλη και ο “άλλος”, άντρας ή γυναίκα, παρουσιάζεται ξαφνικά ως αντίπαλος ή εχθρός, συχνά αυτό είναι αποτέλεσμα παρανοήσεων που δημιουργούνται λόγω της έλλειψης φαντασίας και της φυσικής συμμάχου 3
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
της, της ενσυναίσθησης. Αυτό είναι και το μικρό μερίδιο που πρέπει να συνεισφέρουμε εμείς οι μυθιστοριογράφοι: την ελεύθερη φαντασία μας επικεντρωμένη στον συνάνθρωπο, στον οποίο βλέπουμε τον εαυτό μας. Σας ευχαριστώ που μου δώσατε την ευκαιρία να αποπειραθώ να κάνω αυτή τη μικρή συνεισφορά ενσυναίσθησης στους αναγνώστες σας. Αυτή η βράβευση από την πόλη των Αθηνών αποτελεί μεγάλη τιμή για μένα και για το βιβλίο μου και θα προσπαθήσω να φανώ αντάξιός της. Μακάρι να μπορούσα να βρίσκομαι μαζί σας απόψε. Σας στέλνω την ευγνωμοσύνη μου και τις θερμότερες εγκάρδιες ευχές μου». Ρίτσαρντ Φορντ Πηγή: http://www.naftemporiki.gr/
David Foster Wallace – Αυτό εδώ είναι νερό Της Έλενας Χατζηγιωργάκη.
Κάθε χρόνο στις εορτές απονομής πτυχίων στα Κολλέγια/Πανεπιστήμια των ΗΠΑ, ένας διακεκριμένος καλεσμένος δίνει μια ομιλία που στόχο έχει να εμπνεύσει, να εμψυχώσει και να προετοιμάσει τους αποφοίτους να μεταβούν από την κλειστή κοινωνία των Πανεπιστήμιων στον πραγματικό κόσμο. Οι ομιλητές είναι συνήθως άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών, αλλά και πολιτικοί, δημοσιογράφοι και άλλοι που προσαρμόζουν το περιεχόμενο της ομιλίας τους στο αντικείμενο των σπουδών των αποφοίτων. Μερικές όμως ομιλίες ξεχωρίζουν και 4
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
αποκτούν καθολικό χαρακτήρα, όπως η ομιλία του David Foster Wallace στην τελετή αποφοίτησης του Kenyon College τον Μάιο του 2005 («Αυτό εδώ είναι νερό», μετ: Κώστας Καλτσάς, εκδ.Κριτική). Αυτό που προσδίδει δοκιμιακό χαρακτήρα και ξεχωριστή δυναμική στη συγκεκριμένη ομιλία είναι το αφαιρετικά πανανθρώπινο περιεχόμενό της, από έναν -άριστο χειριστή της γλώσσας- ευφυέστατο, συγγραφέα. Ο David Foster Wallace γεννήθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 1962 στην Ithaca της Νέας Υόρκης. Ο πατέρας του James ήταν καθηγητής φιλοσοφικής και η μητέρα του Sally φιλόλογος. Για την Sally η γραμματική δεν ήταν απλά ένα «εργαλείο», ήταν η είσοδος στο κλαμπ των μορφωμένων ανθρώπων. Πέρα όμως από τη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία, που έμαθε απ’τους γονείς του, ο David Foster Wallace ήταν εξίσου καλός στη λογική και τους γρίφους. Μεγαλώνοντας, όπως ο ίδιος είχε πει σε συνέντευξή του, ζούσε μια «σχιζοφρενική εμπειρία»: αφενός διάβαζε πολύ και αφετέρου αφιέρωνε πολύ χρόνο βλέποντας τηλεόραση. Από μικρή ηλικία ανησυχούσε για το ότι δεν μπορεί να φανεί αντάξιος των προσδοκιών των γονιών του και το καλοκαίρι του ’71 ή του ’72 (9 ή 10 ετών τότε) παρουσίασε τα πρώτα κλινικά συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης. Στην εφηβεία του έκανε δύο σημαντικές ανακαλύψεις, οι οποίες ήταν καθοριστικές για την μετέπειτα πορεία του: το τένις και τη μαριχουάνα. Η μαριχουάνα τον βοηθούσε να κρατάει υπό έλεγχο τα συμπτώματα άγχους και παρότι οι γονείς του γνώριζαν, έδειχναν ανοχή στη φαινομενικά μυστική του αδυναμία. Στο σχολείο ξεχώριζε για την ευφυΐα του, ήταν άριστος μαθητής, αλλά σιγά – σιγά αποκτούσε φοβίες και ο φόβος να μην αποκαλυφθεί τον έθετε σε έναν ατέρμονα βρόχο φόβου. Σε μια εποχή και μια κουλτούρα που δεν ήταν ιδιαίτερα ανεκτική στις ψυχικές παθήσεις, ο ίδιος για να αμυνθεί είχε διαγνώσει τον εαυτό του με «ιδεομηρυκαστική εμμονή, υπεριδρωσία και διέγερση του παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος». Φοβόταν ιδιαίτερα τις δημόσιες ομιλίες. Όταν έπρεπε να μιλήσει σε κοινό, τραύλιζε και η φωνή του άλλαζε τονικότητα αποκαλύπτοντας τη νευρικότητά του.
5
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
Σπούδασε στο Amherst College με ειδικότητες στη φιλοσοφία και τη φιλολογία. Εκείνα τα χρόνια ξεκινάει το συγγραφικό του έργο (The Broom of the System, 1987), επηρεασμένος από τους μεταμοντέρνους συγγραφείς ΝτεΛίλο, Πίντσον, Άπνταϊκ και από τους φιλοσόφους Βίτγκενσταϊν και Καντ. Στην Αμερική έγινε ιδιαίτερα γνωστός με τo μνημειώδες έργο του Infinite Jest (1996), ένα ογκωδέστατο (1079 σελίδες στην αμερικάνικη έκδοση) μεταμοντέρνο μυθιστόρημα (έντονα αυτοβιογραφικό) στο οποίο καταπιάστηκε με αρκετά θέματα της σύγχρονης αμερικάνικης κουλτούρας: εθισμοί, συναισθηματικές διαταραχές, αυτοκτονία, αίθουσες εντατικής θεραπείας, οικογενειακές σχέσεις, διαφήμιση, τένις, θεωρία κινηματογράφου καθώς και τις αμερικανο-καναδικές σχέσεις. Πέρα απ’ τη μυθοπλασία έγραψε και βιβλία με δοκιμιακό, φιλοσοφικό χαρακτήρα όπως το Everything and More: A Compact History of Infinity (2003) [ιστορία του απείρου με έμφαση στη ζωή και το έργο του Georg Cantor] και το Fate, Time, and Language: An Essay on Free Will (2011) [κριτική στο έργο του φιλοσόφου Richard Taylor]. Μαξιμαλιστής στο έργο του, ήθελε να συλλάβει και να καταγράψει στο μέγιστο της αμερικανικής κουλτούρας. Στην πολυτάραχη ζωή του πέρασε αρκετά διαστήματα σε κλινικές αποτοξίνωσης και ψυχιατρικές κλινικές προσπαθώντας να διαχειριστεί τις διαταραχές του (κατάθλιψη ή μανιοκατάθλιψη και άγχος). Μετά από χρόνιες θεραπείες με αντικαταθλιπτικά φάρμακα (Nardil), ηλεκτροθεραπείες και άλλες φαρμακευτικές αγωγές στις 12 Σεπτεμβρίου του 2008, σε ηλικία 46 ετών, δίνει οριστικό τέλος στον αναδρομικό, επαναλαμβανόμενο εφιάλτη του και αυτοκτονεί δια απαγχονισμού. «Αυτό εδώ είναι νερό». Έτσι τιτλοφορείται η ομιλία του στην τελετή αποφοίτησης του Kenyon College στις 21 Μαΐου του 2005, μια από τις σπάνιες δημόσιες εμφανίσεις του. Η μαθητική επιτροπή προσκλήσεων δεν ήξερε πολλά για τον Wallace τη στιγμή που το ατημέλητο παρουσιαστικό του δημιουργούσε μια αντιδιαμετρικά δυσάρεστη εντύπωση στο κοινό από αυτό που πραγματικά ήταν. Η εμπειρία ζωής που είχε αποκτήσει μέσα και έξω από τις κλινικές τού δίδαξε να κάνει πολύ προσεκτική ζωή και να δουλεύει σκληρά. Στους μαθητές του συχνά έλεγε ότι το χειρότερο που μπορούσε να τους συμβεί είναι να εκδοθεί τα έργο τους πριν γίνουν 40 ετών. Η ομιλία στο Kenyon ήταν μια σπάνια ευκαιρία να μιλήσει για αυτά που τον απασχολούσαν χωρίς τα συγγραφικά τεχνάσματα που χρησιμοποιούσε στα βιβλία του. Και ο βασικός πυρήνας της ομιλίας του ήταν να μάθουν οι φοιτητές να σκέφτονται έξω απ’τον εαυτό τους, να αποκτήσουν κοινωνική συνείδηση. Η ομιλία είναι κατά του εγωισμού και του εγωτισμού, είναι μια ομιλία για την ανθρωπιά, το ταπεινό φρόνημα και για τις αξίες που ο ίδιος πρέσβευε έχοντας ζήσει μια πολυτάραχη και πολύπαθη ζωή. Ένα αγαπημένο του αστείο που είχε ακούσει σε κλινική αποτοξίνωσης ήταν το εξής: «Δύο νεαρά ψάρια κολυμπούν αμέριμνα στη μέση του ωκεανού ̇ όταν συναντούν κατά τύχη ένα γεροντότερο ψάρι που κολυμπά προς την αντίθετη κατεύθυνση, το οποίο τους γνέφει και λέει: «Καλημέρα, παιδιά. Πώς είναι το νερό;» Τα δύο νεαρά ψάρια συνεχίζουν για λίγο την πορεία τους, μέχρι που το ένα γυρνάει στο άλλο και του λέει: «Τι στο καλό είναι το νερό;» Με άλλα 6
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
λόγια δεν είναι δύσκολο να είναι επιτυχημένος κανείς με συμβατικούς όρους, το δύσκολο είναι να έχει κανείς συνείδηση της ύπαρξής του σε σχέση με τα γεγονότα που βιώνει. Αυτό επιτυγχάνεται με το να μάθει κανείς να σκέφτεται, το οποίο σημαίνει να αποκτήσει κάποιον έλεγχο πάνω στο τι και πώς σκέφτεται. Πρακτικά σημαίνει να φτάνει κανείς σε ένα επίπεδο συνείδησης που να μπορεί να επιλέγει σε τι να δώσει σημασία και πώς να αντλεί νόημα από την εμπειρία. Επί παραδείγματι, μπορεί κανείς να σταθεί στην ουρά ενός supermarket και να νιώθει άγχος και ενόχληση επειδή λόγω σπουδών έχει αποκτήσει ένα αίσθημα ανωτερότητας. Όμως αυτή η καθημερινή εμπειρία μπορεί να μετουσιωθεί σε μια στιγμή απέραντης ομορφιάς. Εφόσον μάθει κανείς να σκέφτεται σε τι να δίνει πραγματικά σημασία και προσοχή, τότε υπάρχουν άλλες επιλογές και η καθημερινότητα μεταμορφώνεται. Μια ομιλία διαχρονική. Μπορεί να διαβαστεί ξανά και ξανά σαν υπενθύμιση του τι είναι σημαντικό και τι δεν είναι. Μια ευκαιρία να ξαναδούμε τον κόσμο από την αρχή. Πηγή: http://www.oanagnostis.gr/
Ποια είναι η συγγραφέας-φάντασμα Έλενα Φεράντε που έχει γίνει ο νέος λογοτεχνικός θρύλος Δεν έχει εμφανιστεί ποτέ, δεν δίνει συνεντεύξεις, και το έργο της, με εξέχουσα την τετραλογία της Νάπολης, θριαμβεύει σε όλο τον κόσμο Από την ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ Τι περίπτωση! Μια Nαπολιτάνα πεζογράφος, η πιο εξαγώγιμη πένα της σημερινής Ιταλίας, δημοσιεύει από το ’92 τη μια επιτυχία μετά την άλλη, χωρίς ποτέ να έχει εμφανιστεί δημόσια. Όλα αυτά τα χρόνια, κρυμμένη πίσω από το ψευδώνυμο Έλενα Φεράντε, φυλάει σαν κόρη οφθαλμού τη μάσκα της. Ούτε συναντήθηκε από κοντά με δημοσιογράφο, ούτε βέβαια φωτογραφήθηκε. Τα μόνα που δηλώνει είναι η καταγωγή και το φύλο της. Σαν να λέει, όσο πιο απροσπέλαστη η ιδιωτική ζωή μου, τόσο μεγαλύτερη η καλλιτεχνική ελευθερία μου. Οι λιγοστές της συνεντεύξεις, με εξαίρεση τη φετινή στο «Paris Review» που παραχώρησε ζωντανά στους... εκδότες της, έχουν δοθεί γραπτώς. Η Ζέιντι Σμιθ και η Τζούμπα Λαχίρι πίνουν κρασί στ’ όνομά της, αλλά η ίδια δεν συγχρωτίζεται με λογοτέχνες, είναι μια συγγραφέαςφάντασμα. Βαδίζει στα χνάρια του Σάλιντζερ και του Πίντσον, κρατιέται μακριά από το προσκήνιο. Κι όπως εκείνοι, έφτασε σιγά-σιγά να μυθοποιηθεί. Κυρίαρχο θέμα στα βιβλία της Φεράντε, σχεδόν εμμονή, είναι το πώς διαμορφώνονται οι γυναίκες από το κοινωνικό περιβάλλον τους. Πώς παλεύουν να αντεπεξέλθουν σε πολλαπλούς ρόλους, ενώ διεκδικούν να κρατήσουν ένα κομμάτι του εαυτού τους αδέσμευτο. Η εμπειρία 7
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
τού να είσαι γυναίκα, αυτός είναι ο θεμέλιος λίθος του έργου της. Μια διόλου ροζ εμπειρία, με άφθονες δόσεις βίας και ταπείνωσης απ’ ό,τι φαίνεται. Στην Ελλάδα είχαμε την ευκαιρία να πάρουμε αμέσως μυρωδιά από τη γραφή της χάρη σ’ έναν μικρό εκδοτικό οίκο που τη δεκαετία του ’90 ανοιγόταν στη σύγχρονη ιταλική πεζογραφία, τον Perugia. Από αυτόν κυκλοφόρησε το ’97 το πρώτο της μυθιστόρημα «Βάναυση Αγάπη» (μτφρ. Π. Σκόνδρας), το αφιερωμένο στη μητέρα της. Όπως έχει δηλώσει η Φεράντε, από τα 15 της ήδη είχε ξεκινήσει να γράφει ιστορίες για γενναία κορίτσια σε μεγάλους μπελάδες, έχοντας άντρες συγγραφείς για πρότυπα. Προτιμούσε να μιμηθεί τον Νταφόε, τον Φίλντινγκ, τον Ντοστογιέφσκι, τον Τολστόι, παρά την Τζέιν Όστιν ή τις αδελφές Μπροντέ. Άργησε να θεωρήσει κάποιο από τα γραπτά της δημοσιεύσιμο. Από το ντεμπούτο της, όμως, έδειξε πως, είτε μιλά για την πατριαρχική ναπολιτάνικη κοινωνία είτε για τα σεξουαλικά απωθημένα των ηρωίδων της, μπορεί να χτίσει με την πρόζα της μια πνιγηρή ατμόσφαιρα, απειλητική ακόμα και για τον αναγνώστη.
Ο Σάντρο και η Σάντρα Φέρι των Editioni E/O, ενός από τους σοβαρότερους οίκους στην Ιταλία, ισχυρίζονται πως παραμονές της κυκλοφορίας του «Βάναυση Αγάπη» έλαβαν από τη Φεράντε ένα γράμμα όπου τους ξεκαθάριζε τα εξής: «Έκανα ήδη πολλά γι’ αυτήν την ιστορία: την έγραψα. Αν το βιβλίο αξίζει κάτι, είναι αρκετό. Δεν πρόκειται να πάρω μέρος σε συζητήσεις και παρουσιάσεις, αν με καλέσουν. Δεν θα πάω να παραλάβω κανένα βραβείο, αν μου δοθεί. Δεν θα προωθήσω το βιβλίο, ειδικά στην τηλεόραση, ούτε στην Ιταλία αλλά ούτε κι έξω, αν τυχόν χρειαστεί. Θα παραχωρώ μόνο γραπτές συνεντεύξεις, αλλά θα προτιμούσα να περιοριστούν στο ελάχιστο. Έχω δεσμευτεί απολύτως γι’ αυτό απέναντι στον εαυτό μου και την οικογένειά μου. Ελπίζω να μην πιεστώ ν’ αλλάξω άποψη. Αντιλαμβάνομαι ότι αυτό ίσως θα προκαλέσει κάποιες δυσκολίες στον εκδοτικό οίκο. Σέβομαι πολύ τη δουλειά σας, σας συμπάθησα και τους δυο αμέσως και δεν θέλω να προκαλέσω προβλήματα. Αν δεν θέλετε να με υποστηρίξετε από δω και πέρα, πείτε το μου, θα καταλάβω». Στο ίδιο γράμμα, σύμφωνα με τους εκδότες της 8
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
πάντα, η Φεράντε επέμενε: «Πιστεύω πως τα βιβλία, αφού γραφτούν, δεν έχουν ανάγκη τον συγγραφέα τους. Αν έχουν να πουν κάτι, αργά ή γρήγορα θα βρουν αναγνώστες, αν δεν έχουν, δεν θα βρουν...».
Έπειτα από μια δεκαετία σιωπής, το 2002, βλέπει το φως στην Ιταλία ένα ακόμα μυθιστόρημά της, από τα πιο πολυμεταφρασμένα της σήμερα, το «Μέρες Εγκατάλειψης». Εδώ κυκλοφόρησε δυο χρόνια αργότερα, με την εγγύηση μάλιστα της Άγρας. Με θυμάμαι να γαντζώνομαι πάνω του, από την πρώτη κιόλας παράγραφο: «Ένα απόγευμα του Απρίλη, αμέσως μετά το φαγητό, ο άντρας μου μού ανακοίνωσε ότι ήθελε να με παρατήσει. Αυτό το έκανε καθώς μαζεύαμε το τραπέζι, τα παιδιά τσακώνονταν ως συνήθως στο διπλανό δωμάτιο και το σκυλί ονειρευόταν γρυλίζοντας πλάι στο καλοριφέρ. Μου είπε ότι ήταν μπερδεμένος, ότι περνούσε δύσκολες στιγμές, ότι ένιωθε κουρασμένος, ανικανοποίητος, ως και τιποτένιος ακόμα...». Η Όλγα, επίδοξη συγγραφέας και αφηγήτρια της ιστορίας, έπειτα από δεκαπέντε χρόνια ανέφελου οικογενειακού βίου, στέκεται αποσβολωμένη δίπλα στον νεροχύτη, αντιμέτωπη με τον χειρότερο εφιάλτη της: ότι θα καταντήσει σαν εκείνη τη γυναικούλα από τη Νάπολη, την «κακομοίρα» των παιδικών της χρόνων, που σήκωνε τη γειτονιά στο πόδι, σπαράζοντας για τον άπιστο άντρα της. Η συζυγική προδοσία έχει προσφέρει στη λογοτεχνία και αριστουργήματα και έργα του συρμού. Πώς να πρωτοτυπήσει κανείς, γράφοντας για κάτι τόσο τετριμμένο; Όποιος κι αν 9
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
υπογράφει ως Έλενα Φεράντε, διάλεξε να ενστερνιστεί τη φωνή μιας σύγχρονης Μήδειας και να καταγράψει, με λαχανιαστό ρυθμό, μέρα με τη μέρα, το φλερτ μιας εγκαταλελειμμένης γυναίκας με την τρέλα, σκαλίζοντας τον ψυχισμό της όλο και βαθύτερα. Αποψιλωμένες από φιοριτούρες κι από μελοδραματικές κορώνες, οι «Μέρες Εγκατάλειψης» ζωντανεύουν μια γυναίκα ρημαγμένη και ταυτόχρονα επιθετική, όχι μόνο απέναντι στον πρώην σύντροφό της αλλά και στον εαυτό της, και στα ίδια της τα παιδιά. Κι όμως, τι ανακούφιση, στο τέλος τον τόνο δίνουν η γαλήνη και η αισιοδοξία. Με τον καιρό, στα πρώτα μυθιστορήματα της Φεράντε ήρθαν να προστεθούν κι άλλα. Το έργο της άρχισε να μεταφράζεται στ’ αγγλικά, να διαβάζεται από περισσότερους, να διεκδικεί βραβεία, όπως το διεθνές IMPAC ή το ιταλικό Strega, χωρίς κανείς να γνωρίζει ποιος είναι, πώς μοιάζει, πώς ζει ο άνθρωπος που το δημιούργησε. Να, λοιπόν, που κάποια βιβλία μπορούν να σταθούν χωρίς δεκανίκια. Κρίνοντας, ωστόσο, από τον χαμό που έγινε πρόσφατα στις Ηνωμένες Πολιτείες, αν συνοδεύονται και από ένα πέπλο μυστηρίου, ακόμα καλύτερα. Τα μυθιστορήματα με τα οποία η Φεράντε θριάμβευσε στον αγγλοσαξονικό κόσμο είναι αυτά που συνθέτουν την τετραλογία της Νάπολης: «My brilliant friend», «The story of a new name», «Those who leave and those who stay», «The story of the lost child». Και τα τέσσερα παρακολουθούν τις ζωές δύο χαρισματικών φιλενάδων, της Έλενα και της Λίλα, από τα παιδικά τους χρόνια σε μια ναπολιτάνικη φτωχογειτονιά ως την ωριμότητά τους, μακριά από το μισογύνικο και βίαιο περιβάλλον της γενέτειράς τους. Μπορεί κανείς να απαλλαγεί από το παρελθόν του; Αδύνατον, λέει με τον τρόπο της η Φεράντε, ενώ ξεδιπλώνει τις εσωτερικές μάχες που είναι καταδικασμένα να δίνουν μεγαλώνοντας αυτά τα έξυπνα, φιλόδοξα και μορφωμένα κορίτσια, αντιμέτωπα με τις τραυματικές αναμνήσεις τους. Επικεντρωμένη στη γυναικεία φιλία, με όλους τους ανταγωνισμούς και τις αντιζηλίες που ελλοχεύουν μέσα της, η τετραλογία της Νάπολης αποτελεί ταυτόχρονα μια τεράστια τοιχογραφία, ένα πολυπρόσωπο ανθρώπινο μωσαϊκό, από το οποίο αναδύονται μια σειρά από κοινωνικές, ιδεολογικές και πολιτισμικές αλλαγές που σημάδεψαν την Ιταλία του Νότου από το ’45 ως τις μέρες μας. Ο πρώτος τόμος είχε προταθεί σε διάφορα εκδοτικά στην Ελλάδα αλλά, μεσούσης της κρίσης, αντιμετωπίστηκε με επιφύλαξη. Να, όμως, που η πλημμυρίδα των θετικών κριτικών και των δημοσιευμάτων για το φαινόμενο Φεράντε λειτούργησε και εδώ σαν πολιορκητικός κριός. Το «L’ amica geniale», όπως είναι ο πρωτότυπος τίτλος του, θα κυκλοφορήσει από τον Πατάκη μέσα στο 2016, κι αν περπατήσει, θα πάρουν σειρά και οι επόμενοι. Η Δήμητρα Δότση, που ανέλαβε να το μεταφράσει, ισχυρίζεται πως «έτσι κι αρχίσεις να το διαβάζεις, εθίζεσαι, είναι αδύνατον να το αφήσεις απ’ τα χέρια σου. Η Έλενα και η Λίλα είναι φτιαγμένες από την ίδια πάστα με την Όλγα του “Μέρες Eγκατάλειψης”, αλλά η Φεράντε δεν εστιάζει μόνο στον ψυχικό τους κόσμο. Γύρω τους τοποτεθεί δεκάδες δευτεραγωνιστές –τα ονόματά τους καλύπτουν σελίδες!–, εγκιβωτίζοντας στο μυθιστόρημα πολλές ιστορίες που τρέχουν παράλληλα και που, αντί να σε αποπροσανατολίζουν, σε συνεπαίρνουν. Η πλοκή ξεκινά με τη μυστηριώδη εξαφάνιση της Λίλα, χωρίς ν’ αφήσει ίχνη πίσω της, και με την απόφαση της φίλης της, που είναι συγγραφέας, να ανασυστήσει σε βιβλίο τη διαδρομή τους. Ο πρώτος τόμος καλύπτει τα 10
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
παιδικά κι εφηβικά τους χρόνια, φτάνοντας ως τον γάμο της Λίλα στα δεκάξι της και, με το που τον τελειώνεις, ανυπομονείς για τη συνέχεια». Σύμφωνα με τη Δότση, πάνω που το σούσουρο είχε κοπάσει κάπως, η διεθνής επιτυχία της Φεράντε ερέθισε ακόμα περισσότερο την περιέργεια των Ιταλών. Οι φήμες οργιάζουν, κάποιοι υποψιάζονται πως πρόκειται για άντρα, για τον Ιταλό μυθιστοριογράφο Ντομένικο Σταρνόνε, κάποιοι λένε πως πίσω της κρύβεται ολόκληρη ομάδα, άλλοι στρέφουν το βλέμμα προς το ζεύγος Φέρι, εκδότες της και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Τίποτα δεν έχει επιβεβαιωθεί. Την περασμένη άνοιξη, στη συνέντευξή της στο «Paris Review», η Έλενα Φεράντε ομολογούσε ότι στην αρχή η απόφασή της να απέχει από τη δημοσιότητα οφειλόταν σε συστολή – «φοβόμουν να βγω από το καβούκι μου». Στην πορεία, εντούτοις, έφτασε να νιώθει πολύ εχθρικά απέναντι στα ΜΜΕ. Κι αυτό όχι μόνο επειδή τα τελευταία αξιολογούν τα λογοτεχνικά έργα ανάλογα με την αίγλη του δημιουργού τους σε πεδία εξω-λογοτεχνικά αλλά και επειδή, όταν δεν παρουσιάζεται με σάρκα και οστά ο συγγραφέας μπροστά τους, φροντίζουν να τον επινοούν. Πηγή: www.lifo.gr
Πασκάλ Μπρυκνέρ: «Οι τρομοκράτες φοβούνται τη ζωή» Η συζήτηση για τα πρόσφατα τραγικά γεγονότα στο Παρίσι κυριάρχησε στις συζητήσεις του γάλλου διανοουμένου με δημοσιογράφους και με το αθηναϊκό κοινό —της Λαμπρινής Κουζέλη—
Στην Αθήνα βρέθηκε ο γάλλος φιλόσοφος Πασκάλ Μπρυκνέρ, προσκεκλημένος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, ο οποίος το βράδυ της Τετάρτης 18 Νοεμβρίου συνομίλησε με τον 11
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
συγγραφέα και δημοσιογράφο Γιώργο Αρχιμανδρίτη για το έργο του και θέματα που τον απασχολούν στη διάρκεια της σταδιοδρομίας του αλλά και στο νέο, αυτοβιογραφικό, βιβλίο του που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά (Ένας καλός γιος, Πατάκης, 2015): τον έρωτα και την αγάπη, την αναζήτηση της ευτυχίας, την ευτυχία μέσα στην οικογένεια και τον γάμο. «Η ευτυχισμένη κοινή ζωή είναι ένα αφήγημα», είπε, «ένα μυθιστόρημα που γράφουν από κοινού οι δύο εραστές, συζητώντας την καθημερινότητά τους κάθε βράδυ». Με τα τρομοκρατικά χτυπήματα στο Παρίσι νωπά, πολλές ήταν οι ερωτήσεις που δέχθηκε ο γάλλος διανοούμενος για τη θρησκεία και τον ρόλο της στη σύγχρονη κοινωνία, για τον φονταμενταλισμό, για τις σχέσεις Ευρώπης και Αραβικού Κόσμου. Παρότι, όπως είπε, ο καθολικισμός αναβιώνει στη Γαλλία, με εκκλησίες να γεμίζουν πάλι πιστούς, «και ο πιο καλός χριστιανός έχει μέσα του αμφιβολίες για την ύπαρξη της μετά θάνατον ζωής. Στην Ευρώπη λέμε ας μείνει ανοιχτό το ερώτημα. Ξέρουμε ότι υπάρχει ζωή πριν από τον θάνατο, ας τη ζήσουμε όσο καλύτερα μπορούμε». «Μεταξύ πίστης και απιστίας, η Ευρώπη έχει τοποθετήσει έναν τρίτο πόλο», συνέχισε, «τη φιλοσοφία, που μας έδωσαν οι Έλληνες. Ο τρίτος πόλος είναι ο πολιτισμός, που στην Ευρώπη έχει ιδιαίτερη βαρύτητα. Είναι στην κουλτούρα μας διαρκώς να αμφισβητούμε την ύπαρξή μας. Αν θρηνούμε για το πνευματικό κενό στην Ευρώπη υπάρχουν πολλά για να το γεμίσουμε, δεν χρειάζεται να επιλέξουμε αποκλειστικά μεταξύ πίστης και απιστίας. Υπάρχει και ο τρίτος δρόμος που ανοίγει χάρη στην παιδεία, γι’ αυτό και το σχολείο, η εκπαίδευση αποτελεί τρομερή πρόκληση για τις κοινωνίες μας. Το ζήτημα είναι ότι ο πολιτισμός μας, η κουλτούρα μας, θέτει ερωτήσεις, δεν δίνει απαντήσεις». Ακριβώς στις απαντήσεις που δίνει το Ισλάμ στα ερωτήματα για τη ζωή εντόπισε νωρίτερα, το μεσημέρι, μιλώντας σε δημοσιογράφους σε συνέντευξη Τύπου στο Μουσείο, τις εξηγήσεις για την άνοδο του ριζοσπαστικού Ισλάμ, ειδικά μεταξύ των νέων, που στρατολογούνται μέσα από το διαδίκτυο. «Δεν φοβούνται τον θάνατο, φοβούνται τη ζωή», είπε. «Είναι δύσκολο να χτίσεις μια καλή ζωή. Ο θάνατος δίνει μια απάντηση, στην περίπτωση των ισλαμιστών του ISIS δίνει την υπόσχεση της άμεσης σωτηρίας, λύνει το μεταφυσικό πρόβλημα του ατόμου». «Είναι συγκλονιστική και τρομακτική», σχολίασε, «η ταχύτατη ριζοσπαστικοποίηση των νέων, δεκατετράχρονων αγοριών και κοριτσιών, μέσα από το διαδίκτυο. Στο ερώτημα «Πώς πρέπει να ζήσω τη ζωή μου, τι να κάνω;» ο φονταμενταλισμός δίνει την απάντηση διότι όλα είναι προκαθορισμένα. Στο ριζοσπαστικό Ισλάμ πρέπει να ζήσεις σύμφωνα με το Κοράνι, αυτός είναι ο μόνος σωστός τρόπος. Στους νέους που βρίσκονται σε σύγχυση η έκκληση «Ο Αλλάχ σε χρειάζεται» έχει μεγάλη απήχηση, βρισκόμαστε μπροστά σε ένα cult φαινόμενο».
Στο Παρίσι, μετά το χτύπημα στο Charlie Hebdo τον περασμένο Ιανουάριο κυριαρχούσε ο φόβος, τόνισε, ο φόβος για επόμενο χτύπημα. «Ξέραμε ότι θα συμβεί αλλά αργήσαμε να 12
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα για πρακτικούς λόγους. Οι τρομοκράτες είναι πλέον άνθρωποι της διπλανής πόρτας, είναι πιο δύσκολο να τους εντοπίσουμε. Αυτό δίνει νέα διάσταση στον πόλεμο, γιατί για πόλεμο πρόκειται, όπου η μεταμφίεση παίζει σημαντικό ρόλο. Επιπλέον, τα γεγονότα ξεπερνούν τις δυνάμεις των γαλλικών υπηρεσιών. Υπάρχουν στη Γαλλία 600 άτομα υπό προστασία. Δώδεκα αστυνομικοί προστατεύουν έναν ιμάμη που θεωρεί το ISIS «άπιστο», φιλοχριστιανό. Οι δυσκολίες είναι λοιπόν πρακτικές, δηλαδή οικονομικές».
Για τη στοχοποίηση του Παρισιού ανέφερε ότι «το Παρίσι, όπως και κάθε μητρόπολη, είναι για τους φανατικούς ισλαμιστές τόποι σύγχυσης και παρακμής. Για εμάς είναι επίσης τόποι ελευθερίας και ισότητας, αλλά για εκείνους είναι η μορφή του απόλυτου κακού». Κατά τη δική του ερμηνεία, στο πρόσωπο της τρομοκρατίας του ριζοσπαστικού Ισλάμ συγκλίνουν στοιχεία από διαφορετικές ιδεολογίες: τη θρησκεία –«ανάδυση ενός αποκαλυπτικού ισλαμικού κινήματος, κατά το οποίο οι άνθρωποι έχουν την αίσθηση ότι ήρθε το τέλος του κόσμου και προσπαθούν να σκοτώσουν και να πάρουν μαζί τους όσο περισσότερους ανθρώπους μπορούν, όπως έκαναν κατά καιρούς παράφρονες ηγέτες cult κινημάτων στις ΗΠΑ»-, τα φασιστικά κινήματα του 20ού αιώνα -θύμισε το «Viva la muerte» του ισπανικού εμφυλίου- και στοιχεία από την οργάνωση του κομμουνιστικού κινήματος. «Η πρόκληση για την Ευρώπη στον 21ο αιώνα είναι να υπάρχει ως υπερεθνική ενότητα», απάντησε σε σχετική ερώτηση, «διότι, παρά την ύπαρξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα έθνη ποτέ δεν ήταν πιο ισχυρά στην Ευρώπη». «Η εγγύτητα του μουσουλμανικού κόσμου με τον δυτικό κόσμο είναι που έχει προκαλέσει αυτή τη βίαιη αντίδραση» σχολίασε απαντώντας σε άλλη ερώτηση. «Είναι μια αντίδραση στον ίλιγγο της ελευθερίας της νεωτερικότητας, με την οποία έρχονται σε επαφή». Αναφερόμενος στον Τούρκο πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν, είπε ότι «θέλει να επανακατακτήσει την Ευρώπη, να εξισλαμίσει την Ευρώπη. Αυτή τη διάσταση δεν πρέπει να την αγνοήσουμε, όσο κι αν αυτή η φιλοδοξία μας φαίνεται τρελή».
13
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
Το αδύναμο σημείο του ριζοσπαστικού Ισλάμ ίσως είναι «ο διαχωρισμός του σε Σουνίτες και Σιίτες, σε Άραβες, Πέρσες και Κούρδους, η διαίρεσή του σε οπαδούς διαφορετικών εκδοχών του Κορανίου. Όπως συνέβη και στον χριστιανισμό, ο πλουραλισμός απειλεί το μέλλον όλων των μεγάλων θρησκειών» ανέφερε. Πάντως, όταν τον ρώτησαν πώς γίνεται από τη μια να μιλούμε για δημοκρατική Ευρώπη και από την άλλη η Γαλλία να κατασκευάζει και να εμπορεύεται όπλα, απάντησε ότι πρόκειται για μια από τις αντιφάσεις της δημοκρατίας: εργαζόμαστε για την ειρήνη αλλά ετοιμαζόμαστε και για τον πόλεμο, τον πόλεμο των άλλων. «Αυτές τις μέρες πάντως, προτιμώ να ζω στη Γαλλία» κατέληξε. Πηγή: http://dimartblog.com/
Η σταθερή αξία των κλασικών Πρόσφατες επανεκδόσεις και νέες μεταφράσεις λογοτεχνικών έργων που αξίζει να διαβαστούν ξανά Του Γρηγόρη Μπέκου «Μιλάμε για τη μεγαλύτερη δημόσια ανάγνωση του "Πόλεμος και ειρήνη" σε παγκόσμια κλίμακα, έναν μαραθώνιο τεσσάρων ημερών που ενώνει τη χώρα μας με τους ανθρώπους στον υπόλοιπο κόσμο, και είναι δημοκρατικός: ένας υπουργός Πολιτισμού λ.χ. μπορεί να διαβάζει έπειτα από έναν μαθητή στο Βλαδιβοστόκ, ύστερα ένας διάσημος ηθοποιός και ακολούθως μια γηραιά κυρία που κάθεται σε μια βιβλιοθήκη στη Σιβηρία» εξηγούσε πριν από λίγες ημέρες στον βρετανικό «Guardian» η Φέκλα Τολστάγια, η τρισέγγονη του Λέοντος Τολστόι που οργάνωσε και συντόνισε το φιλόδοξο αυτό εγχείρημα (συμμετείχαν περισσότεροι από 1.300 εθελοντές σε περισσότερες από 30 πόλεις αλλά και προσωπικότητες όπως ο πολωνός σκηνοθέτης Αντρέι Βάιντα) το οποίο αναμεταδόθηκε ζωντανά από το ρωσικό κρατικό κανάλι Kultura (μέσω διαδικτυακού streaming). Οι απόγονοι του συγγραφέα είναι πάρα πολλοί και διασκορπισμένοι: διάβασαν όμως και αυτοί αποσπάσματα του magnum opus του προγόνου τους (που απεικονίζει την αυτοκρατορική Ρωσία την περίοδο των Ναπολεόντειων Πολέμων) από τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Μεγάλη Βρετανία, τη Βραζιλία, τη Γαλλία. «Κάθε νέα ανάγνωση ενός κλασικού βιβλίου είναι μια ανάγνωση ανακάλυψης όπως η πρώτη» έχει γράψει ο Ιταλο Καλβίνο στο «Γιατί να διαβάζουμε τους κλασικούς». Όσοι έχουν διαβάσει ένα κλασικό βιβλίο τουλάχιστον δύο φορές (και μάλιστα σε διαφορετικές φάσεις της ζωής τους) καταλαβαίνουν ακαριαία τι εννοούσε ο ιταλός συγγραφέας. Από τις εκδόσεις Γκοβόστη (το 2016 συμπληρώνονται τα 90 χρόνια του ιστορικού οίκου) κυκλοφόρησε (στο πλαίσιο ορισμένων σημαντικότατων επανεκδόσεων) μια νέα επίτομη έκδοση του «Πόλεμος και ειρήνη» στην πλήρη μετάφραση της Κοραλίας Μακρή από τα ρωσικά (η πρώτη έκδοση το 1947). Είναι, λοιπόν, μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία να προσεγγίσουν αυτή τη μνημειώδη σύνθεση νέοι 14
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
αναγνώστες (ανεξαρτήτως ηλικίας προφανώς) διότι πολλοί άνθρωποι έχουν ακουστά το έργο ή έχουν διαβάσει πολλά για το έργο, διστάζουν όμως, για ποικίλους λόγους, να αναμετρηθούν με το ίδιο το κείμενο, από ένα είδος αναγνωστικού «δέους» που μπορεί να μεταμορφώνεται σε ένα είδος αναγνωστικού «φόβου». Όλες οι επιφυλάξεις πάντως διαλύονται με την ίδια την ανάγνωση τέτοιων κειμένων, άλλος τρόπος δεν υπάρχει. Και για αυτόν ακριβώς τον λόγο είναι υψίστης σημασίας τα έργα των κλασικών συγγραφέων να είναι συνεχώς διαθέσιμα στην αγορά, να μεταφράζονται εκ νέου (ή) και να επανεκδίδονται, να επανεμφανίζονται δηλαδή κάθε φορά με τους καλύτερους δυνατούς όρους.
Οι εκδόσεις Άγρα έχουν έτοιμη μια νέα μετάφραση του εμβληματικού μυθιστορήματος «Πατέρες και γιοι» του Ιβάν Τουργκένιεφ από τα χέρια της Ελένης Μπακοπούλου. «Ένα από τα πιο λαμπρά μυθιστορήματα του 19ου αιώνα» το χαρακτήρισε ο Ναμπόκοφ, το οποίο ο ίδιος θεωρούσε και το αριστούργημα του Τουργκένιεφ που «κατάφερε να πετύχει αυτό που επιδίωκε: να δημιουργήσει έναν χαρακτήρα, έναν νεαρό Ρώσο, που θα δήλωνε την απουσία ενδοσκόπησης και την ίδια στιγμή δεν θα ήταν ένα ανδρείκελο σοσιαλιστικού τύπου». Ο λόγος, ασφαλώς, για τον αμφιλεγόμενο «μηδενιστή» Μπαζάροφ (ο όρος ανήκει στον συγγραφέα) που ενσάρκωσε όχι μόνο τη σύγκρουση των γενεών αλλά και πυροδότησε την ιδεολογική διαμάχη στο πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο της προεπαναστατικής Ρωσίας. «Ο μηδενιστής του Τουργκιένιεφ, λοιπόν, δεν άρεσε σε πολλούς. Ένθεν κακείθεν. Δέχτηκε παθιασμένη κριτική 15
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
"από τ' αριστερά" (κυρίως) και "από τα δεξιά", αν χρησιμοποιήσουμε όρους της σημερινής φρασεολογίας» γράφει χαρακτηριστικά η μεταφράστρια στην εισαγωγή της και καταδεικνύει γιατί αυτό το «σύντομο και σπαρακτικό» μυθιστόρημα παραμένει επίκαιρο. «Μπορεί τότε, μέσα στη θύελλα των πολιτικών παθών, οι απόψεις του να κατακεραυνώθηκαν, όμως η δεξιοτεχνία του δεν τέθηκε υπό αμφισβήτηση ούτε στιγμή» σημειώνει η ίδια - και παράδοξη απόδειξη συνιστά το γεγονός ότι, προς υπεράσπιση του Τουργκένιεφ, έσπευσε τότε ο Ντοστογέφσκι «όχι απλώς ξένος προς τις απόψεις του συγγραφέα αλλά και μαχόμενος αντίπαλός του». Οι εκδόσεις Ερατώ εξέδωσαν δύο (ακόμη) καλαίσθητα τομίδια, δύο από τις πλέον γνωστές ιστορίες του Νικολάι Γκόγκολ: «Το ημερολόγιο ενός τρελού» και «Η μύτη». Οι εκδόσεις Ποταμός ανατύπωσαν το «Δόκτωρ Ζιβάγκο» του νομπελίστα Μπορίς Παστερνάκ, «το σημαντικότερο ρωσικό μυθιστόρημα του 20ού αιώνα» με ένα νέο, όμορφο εξώφυλλο που σχεδίασε η Δάφνη Κουγέα. Οι περιπέτειες του βιβλίου είναι γνωστές. Εκδόθηκε για πρώτη φορά στην ιταλική γλώσσα από τον Τζ. Φελτρινέλι το 1957, η σοβιετική λογοκρισία είδε σε αυτό μονάχα «αντισοβιετισμό» ενώ οι μυστικές υπηρεσίες της Δύσης (αποδεδειγμένο πλέον αυτό) ένα «ανατρεπτικό όπλο» κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου (η πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα ρωσικά έγινε με τις «ευλογίες» της CIA).
Από τον Μάρκες στον Σελίμοβιτς
16
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
Από τις εκδόσεις Νεφέλη μόλις κυκλοφόρησαν τα «Απαντα διηγήματα» του κολομβιανού νομπελίστα Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες σε μετάφραση της πολύπειρης Κλαίτης Σωτηριάδου, η οποία όχι μόνο αναθεώρησε παλαιότερες εργασίες της «για να φρεσκάρω τη γλώσσα των κειμένων» αλλά μετέφερε στα ελληνικά και ό,τι ως σήμερα εκκρεμούσε. Τα διηγήματα που περιλαμβάνονται σε αυτό το βιβλίο προέρχονται από τρεις συλλογές: «Μάτια γαλάζιου σκύλου», «Η κηδεία της Μεγάλης Μάμα» και «Η απίστευτη και θλιβερή ιστορία της αθώας Ερέντιρα και της άσπλαχνης γιαγιάς της». Οι εκδόσεις Μεταίχμιο παρουσίασαν πρόσφατα μιαν επίτομη έκδοση με διηγήματα του Αμερικανού Ρέιμοντ Κάρβερ (σε μετάφραση του Γιάννη Τζώρτζη) όπου περιλαμβάνονται οι τρεις κύριες συλλογές του: «Λοιπόν, θα πάψεις, σε παρακαλώ;», «Οι αρχάριοι» (η αποκατεστημένη εκδοχή της συλλογής που είχε κυκλοφορήσει με τον αξέχαστο τίτλο «Για τι πράγμα μιλάμε όταν μιλάμε για αγάπη») και «Καθεδρικός ναός». Οι εκδόσεις Πόλις ανατύπωσαν και πάλι τον εξαίσιο «Δούναβη» του Ιταλού Κλάουντιο Μάγκρις, στη μετάφραση του Μπάμπη Λυκούδη, με την εισαγωγή του Νίκου Μπακουνάκη, όπου «ένα προσωπικό στοχαστικό ταξίδι κατά μήκος των 2.888 χιλιομέτρων του ποταμού, από τις διαφιλονικούμενες πηγές του στη Γερμανία ως τις εκβολές του στη Μαύρη Θάλασσα, μετατρέπεται σε μια συναρπαστική αφήγηση γύρω από το θέμα των συνόρων και της ταυτότητας», κατεξοχήν θέματα της εποχής μας. Από τις εκδόσεις Επίκεντρο κυκλοφόρησε σε νέα έκδοση (με σημαντικές βελτιώσεις στην παλαιότερη μετάφραση του Λεωνίδα Χατζηπροδρομίδη από τα σερβοκροατικά) ένα από τα λογοτεχνικά αριστουργήματα των Βαλκανίων, το μυθιστόρημα «Ο Δερβίσης και ο θάνατος» του Μέσα Σελίμοβιτς όπου ο συγγραφέας αποτυπώνει την εμπειρία του ολοκληρωτισμού στον 20ό αιώνα μέσα από τη δολοφονία, το 1944, του παρτιζάνου αδελφού του από τους συντρόφους του. Πηγή: http://www.tovima.gr/
Δωρεάν όλα τα βιβλία στη Νορβηγία Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Νορβηγίας ψηφιοποιείται και μπαίνει on-line σε κάθε σπίτι, δωρεάν. Ω, πολιτισμέ Της Αθηνάς Λεβέντη Οι Νορβηγοί περνούν έτη φωτός μπροστά δίνοντας δωρεάν όλα τα βιβλία της Εθνικής Βιβλιοθήκης σε ψηφιακή μορφή σε κάθε ενδιαφερόμενο. Περισσότερα από 135.000 βιβλία περνάνε στην ψηφιοποιημένη τους μορφή σε on-line σύστημα, με το κράτος να αποδίδει όλα τα πνευματικά δικαιώματα στους συγγραφείς. Η Εθνική Βιβλιοθήκη έχει υπογράψει μια συμφωνία με την Kopinor, η οποία εκπροσωπεί συγγραφείς και εκδότες, και θα πληρώνει σε αυτήν ένα προκαθορισμένο ποσό για τη διανομή των δικαιωμάτων εκμετάλλευσης. Σύμφωνα με το νομικό σύστημα της Νορβηγίας, το δημοσιευμένο περιεχόμενο όλων των ειδών, πρέπει να βρίσκεται αποθηκευμένο στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Όλη η πολιτισμική συλλογή γλώσσας και 17
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
λογοτεχνίας της χώρας, δηλαδή εκατοντάδες χιλιάδες βιβλία και συγγράμματα, ακόμα και κείμενα – ιστορικά ντοκουμέντα που χρονολογούνται από την εποχή του Μεσαίωνα, θα ψηφιοποιηθούν.
Οι νόμιμοι κάτοικοι της χώρας θα έχουν πρόσβαση ακόμα και στα βιβλία εκείνα, τα οποία υπόκεινται σε πνευματικά δικαιώματα. Όσα δεν υπόκεινται σε πνευματικά δικαιώματα, θα παρέχονται για ελεύθερο «κατέβασμα», ενώ τα υπόλοιπα για online πρόσβαση διαδικτυακά. Τι ακριβώς προσφέρει αυτή η καινοτομία εκτός από πρόσβαση στα βιβλία από όλους; Την ευκαιρία να μη μείνουν τα εξαντλημένα βιβλία μόνο στις βιβλιοθήκες όσων «πρόλαβαν» και να μην ξεχαστούν. Αλλά και ίσες ευκαιρίες, ανάμεσα σε ένα άγνωστο βιβλίο και σε ένα μπεστ σέλλερ. Η ψηφιοποίηση βοηθά επίσης ώστε να επιτευχθεί η διάσωση σπάνιων βιβλίων και εγγράφων καθώς και στην εξοικονόμηση χώρου σε χώρους όπως οι βιβλιοθήκες. Μέχρι στιγμής οι πωλήσεις στα βιβλιοπωλεία δεν φαίνεται να έχουν επηρεαστεί από τη διαδικασία αυτή ενώ περισσότερα από 115.000 βιβλία έχουν ήδη διαβαστεί on-line. Προσπάθειες για αντίστοιχες ψηφιακές βιβλιοθήκες σε άλλες χώρες, όπως η Φινλανδία και η Βρετανία, έχουν μέχρι στιγμής παγώσει διότι οι κυβερνήσεις δεν έχουν εξασφαλίσει την συναίνεση όλων των εκδοτικών οίκων. Στη Νορβηγία φαίνεται πως η παιδεία και ο πολιτισμός είναι αρκετά σημαντικά ώστε να βρεθεί τρόπος να λυθούν τέτοια προβλήματα. Πηγή: www.doctv.gr
18
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
O ήρωας του νέου βιβλίου της Έρσης Σωτηροπούλου είναι ο Καβάφης Mε το «Τι μένει από τη νύχτα» η ξεχωριστή συγγραφέας βρίσκει επιτέλους το "μεγάλο θέμα" που της ταιριάζει για να λάμψει ξανά Από την ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ Από τα πολλά και καλά που έχουν γραφτεί για την Έρση Σωτηροπούλου του «Ζιγκ-ζαγκ στις νεραντζιές» και της «Φάρσας», στο μυαλό μου στριφογυρίζει μια παλιά παρατήρηση του Δημοσθένη Κούρτοβικ. Σαν κρις-κραφτ σε μπανιέρα, έτσι την χαρακτήριζε. Σαν μια πανέξυπνη συγγραφέα που, με το μοντέρνο και ευέλικτο σκάφος της γραφής της, προσπαθεί να ταξιδέψει σ’ έναν χώρο πολύ στενό για την έκπληξη και την περιπέτεια. Το μεγάλο θέμα. Αυτό ισχυριζόταν πως της έλειπε. Ορίστε λοιπόν το «Τι μένει από τη νύχτα» (Πατάκης): ένα μυθιστόρημα για τη δύσκολη σχέση ανάμεσα στην Τέχνη και τη ζωή και τον ερωτικό πόθο ως κίνητρο δημιουργίας, με πρωταγωνιστή τον Καβάφη πριν γίνει ο Κ.Π. Καβάφης που γνωρίζουμε. Το «Τι μένει από τη νύχτα» διαδραματίζεται στο Παρίσι τον Ιούνιο του 1897, λίγο μετά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο που μας άφησε ταπεινωμένους και καταχρεωμένους, κι ενώ στη Γαλλία αναπτύσσονται τ’ αντιμαχόμενα στρατόπεδα γύρω από την πολύκροτη υπόθεση Ντρέιφους. Οι μόνες μάχες, εν τούτοις, που καλούμαστε να παρακολουθήσουμε είναι αυτές που δίνει μέσα του ο 34χρονος Καβάφης καθώς περιφέρεται με τον Τζον, τον μεγαλύτερο αδελφό του, στα κέντρα διασκέδασης και τα σαλόνια όπου συχνάζει η αφρόκρεμα της γαλλικής πρωτεύουσας.
19
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
Η Αλεξάνδρεια που τον έχει θάψει ζωντανό, που του ΄χει πιεί το αίμα. Η «Χοντρή» - η μητέρα του- που τον κρατάει δέσμιο. Η κοσμοπολίτικη οικογένειά του που τόσο άδοξα ξέπεσε. Οι φιοριτούρες απ’ τις οποίες θέλει ν’ απαλλάξει τους στίχους του. Ο ίσκιος που ρίχνουν πάνω του τα μεγάλα ποιητικά μεγέθη. Η έγνοια του για τις κριτικές που θ’ αποσπάσει. Τα αντρικά σώματα που κυριεύουν τα όνειρά του. Τα νεανικά στόματα που λαχταράει αλλά δεν τολμά να φιλήσει. Να τι απασχολεί μέρα νύχτα τον Καβάφη, ενώ αναζητά απάντηση στο αιώνιο ερώτημα: ποιός μπορεί να γράψει καλύτερη ποίηση; Εκείνος που ορμάει στη ζωή με φόρα ή κάποιος σαν τον ίδιο «που ζεί σκυμμένος στο γραφείο του, με τον νου πυρπολημένο από τις πιο άγριες φαντασιώσεις», φαντασιώσεις που δεν πρόκειται να πραγματοποιήσει ποτέ; «Η ιδέα για το βιβλίο» λέει η Σωτηροπούλου, «υπήρχε μέσα μου, ωχρή, από το ΄84, την περίοδο που ήμουν μορφωτική σύμβουλος στην ελληνική πρεσβεία στη Ρώμη κι ετοίμαζα μια μεγάλη έκθεση για τον Καβάφη στο Παλάτσο Βενέτσια. Μ’ αυτήν την αφορμή είχα αποκτήσει πρόσβαση στο αρχειακό υλικό του Ε.Λ.Ι.Α. και στο Αρχείο Καβάφη που διατηρούσε ακόμα ο Σαββίδης, κι όπως είχα διαπιστώσει, από το πέρασμά του στο Παρίσι, πέρα από λίγα ταξιδιωτικά ενθύμια, περιοδικά, το διαφημιστικό έντυπο ενός πουκαμισάδικου, το πρόγραμμα της Κομεντί Φρανσέζ, δεν υπήρχε τίποτε. Ο ίδιος δεν έγραψε ποτέ σχετικά. Μου έκανε εντύπωση γιατί στα τέλη του 19ου αιώνα συνέβαιναν συγκλονιστικά πράγματα στο Παρίσι ανθεί ο μοντερνισμός, εμφανίζεται ο Προυστ, ξεσπάει το σκάνδαλο Ντρέιφους, υψώνει φωνή ο Ζολά... Αναρωτιόμουν, τι έκανε ο Καβάφης εκεί; Άφησα την ιδέα στην άκρη. Πολλές ιδέες αυτοκτονούν πριν γεννηθούν. Χρόνια αργότερα, όμως, την έπιασα πάλι. Άρχισα να κρατάω σημειώσεις και το 2009, λίγο πριν τελειώσω την «Εύα», ξεκίνησα συστηματικά τη βιβλιογραφική έρευνα. Πολλά απ’ όσα έψαξα, τελικά δεν μου χρησίμευσαν, αλλά ήταν απαραίτητα για να νιώσω ασφαλής σε άγνωστα νερά. Από ένα σημείο και μετά συνειδητοποίησα πως η έρευνα λειτουργούσε μάλλον ως πρόφαση για ν’ αναβάλω τη στιγμή που θα στρωνόμουν στο γράψιμο. Οδηγός μου, σαν άλλος μίτος της Αριάδνης, στάθηκαν αυτοί οι στίχοι του «Μισή ώρα», από τα «Κρυμμένα»: ...Αλλά εμείς της τέχνης / κάποτε μ’ έντασι του νου, και βέβαια μόνο/ για λίγην ώρα, δημιουργούμεν ηδονήν/ η οποία σχεδόν σαν υλική φαντάζει... Στην ουσία, όλα από εκεί ξεπήδησαν».
20
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
Τι πρόζα ταιριάζει σ’ ένα μυθιστόρημα που επιχειρεί να ζωντανέψει τον Καβάφη; «Υπήρχε το δίλημμα αν θα ΄πρεπε να μιμηθώ τη γλώσσα που μιλιόταν τότε στην Αλεξάνδρεια. Οπότε για να είμαι απόλυτα συνεπής μήπως θα ΄πρεπε να βάλω και τον ίδιο να μιλάει με τον αδελφό του στ’ αγγλικά; Το δίλημμα απορρίφθηκε πολύ γρήγορα. Κάτι τέτοιο θα ΄ταν άκυρο, πλαστό, επιτηδευμένο, ένα είδος μεταμοντέρνου λογιωτατισμού. Δεν θα ταίριαζε σ’ ένα σύγχρονο μυθιστόρημα. Γιατί σύγχρονο είναι το βιβλίο, κι ας μην εκτυλίσσεται στην εποχή μας. Στην ιδέα του ιστορικού μυθιστορήματος ξενερώνω εντελώς». Κι όμως, ο Καβάφης δεν φαίνεται να συγκαταλέγεται στους ποιητές που την επηρέασαν και την συντροφεύουν από τα οργισμένα, νεανικά της χρόνια. Όποτε την ρωτούν ποιοί είναι οι «αγαπημένοι» της αναφέρει τον Πάουντ, τον Ελιοτ, τον Κάμινγκς, όχι τον Αλεξανδρινό. «Ναι, αλλά το στοιχείο της επιθυμίας που διαπερνά την το έργο του με συγκινεί πάρα πολύ. Κι εμένα, ως συγγραφέα, η ερωτική επιθυμία είναι που με κινητοποιεί. Ο Καβάφης με τραβάει επίσης ως τύπος. Αυτό το κράμα ποιητή και ανθρώπου που, μ’ έναν όχι και τόσο προφανή τρόπο, έφτασε σε σημείο τήξης, μ’ ενδιαφέρει τρομερά». Τι από την δική του ιδιοσυγκρασία της είναι περισσότερο οικείο; «Η τελειομανία του. Το παίδεμά του, το εμμονικό του πάθος για τις λέξεις. Κι ακόμα, το ότι δεν ήταν σοβαροφανής. Άλλο τι έδειχνε προς τα έξω. Μπορεί να ήταν συγκρατημένος, σχεδόν τυπολάτρης, αλλά όχι σοβαροφανής». Η εικόνα, λέει, που έχουμε για τον Καβάφη είναι ενός γέρου: «Σαν να μην πέρασε νεανική ηλικία, σαν να προέκυψε αιφνίδια αποστασιοποιημένος και αποφθεγματικός. Η αλήθεια όμως είναι πως για πολύ μεγάλο διάστημα βασανιζόταν από αμφιβολίες και από τη σύγκριση με μεγάλους ποιητές όπως ο Μποντλέρ, ο Ρεμπό, ο Ουγκό. Πώς γινόταν να παλεύει με την «Πόλη» επί δεκαπέντε χρόνια; Πώς, παίρνοντας αφορμή από μια ερωτική νύξη, έφτασε να γράψει το «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον»; Πώς κατάφερε ν’ απαλλαγεί από τον λυρισμό, τις καλλιέπειες και τις ρίμες και να οδηγηθεί στη λιτότητα που θαυμάζουμε σήμερα; Αυτό μ’ ενδιέφερε να δείξω, πώς φτάνει να κάνει τη ρήξη και καταφέρνει ν’ αποκτήσει τη δική του φωνή. Παίρνουν χρόνο τέτοιες διαδικασίες, δεν γίνονται αυτόματα. Όπως άλλωστε αναρωτιέται ο ίδιος στο βιβλίο, ίσως η ρίμα και οι τεχνικοί κανόνες, παρά τον εξαναγκαστικό τους χαρακτήρα, να μειώνουν τις απαιτήσεις για το έργο, ίσως να διευκολύνουν τον ποιητή». Αν και τα πραγματολογικά στοιχεία του βιβλίου είναι αληθινά, πρόκειται για μυθοπλασία. «Προσπάθησα ωστόσο να μην απομακρυνθώ καθόλου από μερικά σταθερά δεδομένα, προκειμένου ν’ αποφύγω τα φάουλ». Όπως; «Να τον βάζω να καλεί φίλους, να είναι ανοιχτοχέρης και εξωστρεφής ή να ερωτροπεί ανοιχτά στο δρόμο και στις κοσμικές συναντήσεις. Θα’ ταν ψεύτικο. Ήταν πολύ συγκρατημένος ο Καβάφης, ιδιαίτερα χαμηλών τόνων». Αντίστοιχα προσεκτική είναι όταν τον βάζει να μιλά για το αποτέλεσμα του ελληνοτουρκικού πολέμου και να χαρακτηρίζει φιάσκο ό,τι οι φιλέλληνες συνδαιτημόνες του αποκαλούν ηρωϊκή ήττα. «Δεν είχε εύκολο πατριωτισμό, ούτε καλλιεργούσε αυταπάτες» εξηγεί η Σωτηροπούλου. «To είχε δηλώσει, “Δεν είμαι Έλλην, είμαι ελληνικός”. Γι’ αυτό άλλωστε δεν σχολίασε ούτε την μικρασιατική καταστροφή».
21
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
Ακόμα και σκηνές που μοιάζουν να ξεπηδούν από την πιο τρελή φαντασία, δεν απέχουν και τόσο από την πραγματικότητα. Προς το τέλος του βιβλίου, για παράδειγμα, βλέπουμε τον Καβάφη να παίρνει μυρωδιά απ’ όσα εκτυλίσσονται σ’ ένα δημόσιο ουρητήριο μακριά απ’ το κέντρο της πόλης. Πολιορκημένος απ’ τη μπόχα, με την καρδιά του να χτυπάει σαν τρελή, όλος έξαψη, παρακολουθεi δυό άντρες ν’ ανασύρουν από τη γούρνα της τουαλέτας μια μπαγκέτα, να την σφηνώνουν στον ουρανίσκο τους με ηδονή, να την κατουρούν ξανά και ξανά και μετά να την καταβροχθίζουν. «Όσο άσεμνο κι αν ήταν, συλλογίστηκε, υπήρχε κάτι ιερό σε τούτο το δείπνο μέσα στην pissiotiere. Η έξαρση των αντρών ήταν σχεδόν θρησκευτική» διαβάζουμε. «Ίσως ηδονή και πίστη τελικά να μην ήταν και τόσο απομακρυσμένες»... Μα γίνονταν τέτοια πράγματα; «Γίνονταν και γίνονται ακόμη», λέει η Σωτηροπούλου. «Εγώ τα πληροφορήθηκα από έναν αμερικανό ποιητή και φίλο με τον οποίο είχαμε άπειρες συζητήσεις όσο δούλευα το βιβλίο, τον Πολ Βαντζελίστι, ο οποίος με τα σειρά του τα είχε ακούσει από έναν μποέμ συγγραφέα, τον Edouard Roditi, παλιό φίλο του Ζενέ. Σε ορισμένα ουρητήρια άφηναν μέσα δεμένη μια μπαγκέτα ψωμί είτε σαν σημάδι ότι εκεί πηδιούνται άντρες είτε σαν κάλεσμα στους λεγόμενους soupeurs. Λειτουργούν και σήμερα τέτοια μέρη, όπως υπάρχουν και σχετικά μπλογκ.» Το «Τι μένει από τη νύχτα», όπως και τα περισσότερα έργα της Σωτηροπούλου, γράφτηκε μέσα σε ξενώνες συγγραφέων, σαν αυτόν που ανυπομονεί να ξαναεπισκεφτεί τώρα στη Σουηδία, στο νησί Γκότλαντ. «Για να γράψω», λέει, «χρειάζομαι μια απόσταση από τα πράγματα. Μπαίνω σ’ ένα δωματιάκι άδειο, γυμνό, χωρίς προσωπικές αναφορές, και νιώθω να ελαφραίνει κάπως το φορτίο που κουβαλάω από τις σχέσεις, τους φίλους, την οικογένεια. Όσο περνούν τα χρόνια έχω μεγαλύτερη ανάγκη από σιωπή και απομόνωση. Αυτό που με περιβάλλει μου φαίνεται ολοένα πιο πιεστικό, άχαρο και φθοροποιό. Λίγες οι πνοές που ηλεκτρίζουν, τα ερεθίσματα που απογειώνουν. Κι αυτά συνήθως από την τέχνη προέρχονται, από πού αλλού; Στις μετακινήσεις μου γνωρίζω άλλους συγγραφείς, αλλά και μη συγγραφείς, έχω την ευκαιρία να διαβάσω κείμενα που αλλιώς δεν θα έπεφταν στα χέρια μου, παίρνω μια απόσταση από την Ελλάδα και νομίζω ότι τελικά απομακρυνόμενη την αγαπάω περισσότερο». Η σύγκριση, βέβαια, με τη μεταχείριση που απολαμβάνουν οι συγγραφείς σε άλλες κοινωνίες είναι αποκαρδιωτική. «Ένας συγγραφέας στη Νορβηγία, και μόνο από τις βιβλιοθήκες που απορροφούν ένα μεγάλο μέρος της λογοτεχνικής παραγωγής, ύστερα από δυο-τρία βιβλία, μπορεί να ζήσει ως συγγραφέας, τα δικαιώματά του για ασφάλιση και σύνταξη είναι θεσμοθετημένα, πράγμα αδιανόητο εδώ που ο συγγραφέας μοιάζει σαν να ζητιανεύει να του κάνουν κάποιο χατήρι». Έπειτα από τριανταπέντε χρόνια στη λογοτεχνία, τι θα έλεγε ότι διατηρείται μέσα της αναλλοίωτο; «Νομίζω πάντα το πάθος για να πετύχω μια τάξη στο χάος, μια ισορροπία, έχοντας την αίσθηση ότι όλα γύρω μου είναι ετοιμόρροπα. Σκέψου, το βιβλίο κυκλοφόρησε κι εγώ ξυπνάω ακόμη μέσα στη νύχτα, γεμάτη ενέργεια... αλλά μπροστά μου το κενό». Υπάρχει άραγε κάποιος από τη γνώμη του οποίου κρέμεται πραγματικά; «Πριν λίγα χρόνια θα έλεγα η Καίη Τσιτσέλη που δεν ζει πια, ή ο Δημήτρης Νόλλας που η φιλία μας κρατάει χρόνια. Σιγά 22
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
σιγά όμως ο αγώνας γίνεται πιο μοναχικός. Από κανέναν δεν κρέμομαι δυστυχώς. Ακούγεται άσχημο αλλά έτσι είναι...». Πηγή: www.lifo.gr
Απονεμήθηκαν τα κρατικά βραβεία για το 2014 στην Ελλάδα «Το βιβλίο είναι απαραίτητο για να συνεχίσουμε να υπάρχουμε» «Το βιβλίο είναι τελείως απαραίτητο ακόμα και στις πιο δύσκολες οικονομικές συνθήκες, για να συνεχίσουμε να υπάρχουμε ως άνθρωποι πολιτισμένοι σε οποιαδήποτε χώρα του κόσμου», σημείωσε ο υπουργός Πολιτισμού, Αριστείδης Μπαλτάς, κατά την τελετή απονομής, στον Δαναό των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων καθώς και των Κρατικών Βραβείων συγγραφής θεατρικού έργου 2014.
23
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
Το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων απονεμήθηκε από τον Αρ. Μπαλτά στην Κατερίνα ΑγγελάκηΡουκ, ενώ το Βραβείο Ποίησης παρέλαβε ο Πάνος Κυπαρίσσης. Το Βραβείο Μετάφρασης Εργου Ελληνικής Λογοτεχνίας σε Ξένη Γλ Το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων απονεμήθηκε από τον Αρ. Μπαλτά στην Κατερίνα ΑγγελάκηΡουκ, ενώ το Βραβείο Ποίησης παρέλαβε ο Πάνος Κυπαρίσσης. Το Βραβείο Μετάφρασης Εργου Ελληνικής Λογοτεχνίας σε Ξένη Γλώσσα απονεμήθηκε στην Birgit Hildebrand για τη μετάφραση του «Κάτι θα γίνει, θα δεις» του δημοσιογράφου του «Εθνους» Χρήστου Οικονόμου (φωτογραφία δεξιά) Το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων ανήκε στην ποίηση και απονεμήθηκε ομόφωνα στην Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ για το σύνολο του έργου της: «Τολμώ να πω ότι χαίρομαι πιο πολύ εκ μέρους της ποίησης. Δεν αισθάνομαι ότι βραβεύομαι εγώ, αλλά η ποίηση, ειδικά σε τέτοιες εποχές, αποδεικνύοντας ότι η ποίηση είναι ζωντανός οργανισμός», είχε δηλώσει συγκινημένη στο «Εθνος» η ποιήτρια. Το Βραβείο Μυθιστορήματος δόθηκε κατά πλειοψηφία στον Δημήτρη Νόλλα για το έργο του «Το ταξίδι στην Ελλάδα» (εκδ. Ικαρος), του οποίου ήδη κυκλοφορεί η συνέχεια με τον τίτλο «Μάρμαρα στη μέση»: «Ο Νόλλας πραγματεύεται, ανάμεσα σ’ άλλα, την απώλεια του κέντρου του προσώπου και της ιστορίας, κατορθώνοντας να συνθέσει μια πυκνή μυθιστορηματική αφήγηση με μεγάλο ανθρωπολογικό βάθος - μια άκρως ενδιαφέρουσα σύγχρονη ανθρωπογνωσία», το σκεπτικό της βράβευσης. Το βραβείο Διηγήματος - Νουβέλας κατά πλειοψηφία απονεμήθηκε στον Κώστα Μαυρουδή για την «Αθανασία των σκύλων» (εκδ. Πόλις). «Με αφορμή κάποιο ιστορικό γεγονός, προσωπικές μνήμες, ένα τυχαίο περιστατικό ή την ενατένιση ενός έργου τέχνης, αναπτύσσονται σκέψεις και προβληματισμοί οι οποίοι ακροβατούν ανάμεσα στη μυθοπλασία και στο δοκίμιο», το σκεπτικό της βράβευσης. Το Βραβείο Ποίησης έλαβε κατά πλειοψηφία ο Πάνος Κυπαρίσσης για «Τα τιμαλφή» του (εκδ. Μελάνι). Το Βραβείο Δοκιμίου - Κριτικής, επίσης κατά πλειοψηφία, έλαβε η Βάσω Αλεξανδράκη για το έργο της με τίτλο «Το παιχνίδι της επιθυμίας και της γραφής στο Μυθιστόρημα της κυρίας Ερσης του Ν. Γ. Πεντζίκη», εκδόσεις Αρμός. Με Βραβείο Μαρτυρίας - Βιογραφίας - Χρονικού και Ταξιδιωτικής Λογοτεχνίας κατά πλειοψηφία τιμήθηκε ο Γιώργος Β. Δερτιλής για το έργο του με τίτλο «Συνειρμοί, μαρτυρίες, μυθιστορίες», εκδόσεις Πόλις. Ενώ το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα μοιράστηκαν ο Λευτέρης Καλοσπύρος για το έργο του με τίτλο «Η μοναδική οικογένεια» (εκδόσεις Πόλις) και η Ελευθερία Κυρίτση για το έργο της με τίτλο «Χειρόγραφη Πόλη» (εκδόσεις Μανδραγόρας). Το Ειδικό Βραβείο Λογοτέχνη του οποίου το βιβλίο προάγει σημαντικά τον διάλογο επάνω σε ευαίσθητα κοινωνικά ζητήματα απονεμήθηκε κατά πλειοψηφία στον Αλέξανδρο Στεφανίδη για το έργο του με τίτλο «Το χάδι», εκδόσεις Αγρα.
24
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
Το Βραβείο Μετάφρασης Εργου Ελληνικής Λογοτεχνίας σε Ξένη Γλώσσα απονεμήθηκε ομόφωνα στην Birgit Hildebrand για τη μετάφραση του έργου «Κάτι θα γίνει, θα δεις» του δικού μας Χρήστου Οικονόμου, που κυκλοφόρησε ήδη από τις εκδόσεις C.H. Beck Verlag. Διακρίσεις Διακρίθηκαν επίσης: τα περιοδικά «Μανδραγόρας» και «Θέματα Λογοτεχνίας» για τη συμβολή τους στη νεοελληνική λογοτεχνία. Ο Γιώργος Μπλάνας ο οποίος τιμήθηκε με το Βραβείο Μετάφρασης Εργου Ξένης Λογοτεχνίας σε ελληνική γλώσσα για τη μετάφραση του έργου «Ζωή και Πεπρωμένο» του Βασίλι Γκρόσμαν, εκδόσεις Γκοβόστη ΑΒΕΕ. Και με τα Κρατικά Βραβεία Συγγραφής Θεατρικού έργου ο Χαράλαμπος Γιάννου για το έργο του «Πείνα», που υποβλήθηκε στον διαγωνισμό με το ψευδώνυμο «Νόβα 44». Με έπαινο τιμήθηκαν ο Αντώνης Παπαϊωάννου για το έργο του «Μια καλή είδηση», που υποβλήθηκε στον διαγωνισμό με το ψευδώνυμο «ΡΩΜΟΣ» και ο Γιάννης Φίλιας για το έργο του «Φωτιά στις πιρόγες», που υποβλήθηκε στον διαγωνισμό με το ψευδώνυμο «Σαγαρίλλος». Το Κρατικό Βραβείο για νέους θεατρικούς συγγραφείς απονεμήθηκε στον Αλέξανδρο Μαυρόγιαννη για το έργο του «Η Θέση», που υποβλήθηκε στο διαγωνισμό με το ψευδώνυμο «Δήμος Θάλλης». Επίσης, απονεμήθηκε έπαινος στη Θεώνη Δέδε για το έργο της «Sunny Days», που υποβλήθηκε στο διαγωνισμό με το ψευδώνυμο «Δάφνη». Το Κρατικό Βραβείο συγγραφής θεατρικού έργου για παιδιά απονεμήθηκε στο Δημήτριο Ζώτο για το έργο του «Ο Ιππότης με τη μεγάλη καρδιά και η μάγισσα της Λύπης», ενώ έπαινος δόθηκε και στη Δήμητρα-Βικτωρία Πανάγου για το έργο της «Της φωτιάς και του αέρα και του δρόμου δίχως γυρισμό». Πηγή: http://www.ethnos.gr/
«Το γράψιμο είναι μια κοινωνικώς αποδεκτή μορφή σχιζοφρένειας» —της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου— Ο Έντγκαρ Λόρενς Ντόκτοροου —ένας από τους πιο ολοκληρωμένους αμερικανούς μυθιστοριογράφους του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα— γεννήθηκε στις 6 Ιανουαρίου του 1931, στο Μπρονξ της Νέας Υόρκης. Ο Ντόκτοροου, σε όλη τη συγγραφική του σταδιοδρομία, υπήρξε η φωνή του υποσυνείδητου της Αμερικής. Τα μυθιστορήματά του τοποθετούνται πάντα σε κάποιο συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο — από τον αμερικανικό εμφύλιο (Η Στρατιά, εκδ. Πόλις) έως το σύγχρονο Μανχάταν (City of God), ενώ με το Χόμερ και Λάνγκλεϊ (εκδ. Πατάκη) περιδιαβαίνει ουσιαστικά ολόκληρο 25
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
τον 20ό αιώνα·η ελεύθερη όμως ανάπλαση των πραγματικών προσώπων που ενοικούν σ’ αυτά, η μυθοπλαστική αποτύπωση της δράσης και του λόγου τους μέσα στην ιστορία έδωσε στο αναγνωστικό κοινό πρόσβαση σε μια μεγάλη μεταφορική εικόνα της χώρας, του πνεύματός της, εναργέστερα από όσο θα κατάφερνε οποιοδήποτε ακραιφνώς ιστορικό κείμενο. Η μυθοπλασία του, η στέρεη πρόζα του, η πολιτική του ευαισθησία, οι πάμπολλες φωνές που υιοθέτησε στην πορεία του, είναι η πιο βαθιά αλήθεια της Αμερικής.
Έχει δηλώσει ότι από μικρό παιδί «ήταν» συγγραφέας, με την έννοια ότι όχι απλώς παρακολουθούσε την πλοκή των βιβλίων, αλλά μπορούσε να μπαίνει στη θέση του συγγραφέα, να παρακολουθεί τον συγγραφέα και τις επιλογές του πίσω από το κείμενο. Όταν πήγαινε γυμνάσιο, ένας καθηγητής ζήτησε από την τάξη να γράψουν για κάποια γραφική, ιδιαίτερη προσωπικότητα της πόλης. Ο Ντόκτοροου έγραψε για έναν πορτιέρη στο Κάρνεγκι Χολ, τον οποίο λάτρευαν οι μουσικοί. Ο καθηγητής ενθουσιάστηκε τόσο από την περιγραφή, που ζήτησε από τον Ντόκτοροου και μια φωτογραφία του πορτιέρη, ώστε να δημοσιεύσει το κείμενό του στην εφημερίδα του σχολείου. Ο μικρός Έντγκαρ αναγκάστηκε να παραδεχτεί ότι ο πορτιέρης του ήταν επινοημένος. Πήρε κάτω από τη βάση, αλλά ένα από τα βασικά στοιχεία της συγγραφικής του αντίληψης, η ελεύθερη ανάπλαση ιστορικών στοιχείων, η συνύπαρξη αληθινών και φανταστικών προσώπων, «ο πονηρά παιγνιώδης τρόπος που αγνοεί τον τοίχο μεταξύ πραγματικότητας και μυθοπλασίας» ήταν ήδη εκεί. Τη δεκαετία του ’50 εργάστηκε για μερικά χρόνια στην Columbia Pictures. Δουλειά του ήταν να διαβάζει βιβλία και να εντοπίζει αυτά που μπορούσαν να γίνουν ταινία. Πριν εκδώσει οτιδήποτε δικό του, ο Ντόκτοροου δούλεψε επίσης για πέντε χρόνια ως επιμελητής κειμένων. Από τα χέρια του πέρασαν χειρόγραφα μεγάλων συγγραφέων, όπως ο Μέιλερ και ο Τζέιμς Μπόλντουιν. Το πρώτο του βιβλίο ήρθε τελικά το 1960, με τίτλο Welcome to hard times. Από τότε ακολούθησαν άλλα 11 μυθιστορήματα, τέσσερις συλλογές διηγημάτων, ένα θεατρικό – και αναρίθμητα εθνικά και διεθνή βραβεία. Το Ράγκταϊμ, το Μπίλι Μπάθγκεϊτ και Το βιβλίο του 26
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
Ντάνιελ πέρασαν με επιτυχία και στη μεγάλη οθόνη. Ο Ντόκτοροου ήδη κατατάσσεται ανάμεσα στα ιερά τέρατα της αμερικανικής λογοτεχνίας. Αναφερόμενος κάποτε στη σχέση του με τις φωνές που εφευρίσκει για την αφήγησή του, ο Ντόκτοροου περιέγραψε τον ρόλο του συγγραφέα περίπου ως μεταφραστή μιας άλλης, ακόμα πιο μακρινής φωνής: «Μ’ αρέσει μια εικόνα που προέρχεται από τα καρτούν. Βλέπεις το χέρι του καλλιτέχνη να σχεδιάζει το ποντίκι. Μετά, χρωματίζει την μπλούζα και το παντελόνι, έπειτα του δίνει μια σπρωξιά, και το ποντίκι παίρνει δρόμο. Μόνο που», συμπλήρωσε, «και το χέρι ζωγραφιστό είναι».
Βιβλία του Ντόκτοροου στα ελληνικά (2013) Χόμερ και Λάνγκλεϋ (Εκδόσεις Πατάκη) (2010) Η στρατιά (Πόλις) (2006) Το βιβλίο του Ντάνιελ (Πόλις) (1997) Παγκόσμια έκθεση (Νεφέλη) (1993) Ράγκταϊμ (Επιλογή / Θύραθεν)
Ο συγγραφέας και η δουλειά του Η Μαργαρίτα Ζαχαριάδου επέλεξε μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τη συνέντευξη που έδωσε το 1986 ο Ντόκτοροου στον Τζορτζ Πλίμπτον, όπως αναδημοσιεύτηκε στο The Paris Review, και τα μετέφρασε για το dim/art.
[Για τη δυσκολία του συγγραφέα να γράψει ένα απλό καθημερινό σημείωμα]
Μια μέρα έτρωγα πρωινό, κι η κόρη μου η Κάρολαϊν εμφανίστηκε με το καλαθάκι για το κολατσιό της, το αδιάβροχό της, όλα της και μου είπε, «Χρειάζομαι ένα σημείωμα για να δικαιολογήσω απουσία, και το σχολικό έρχεται όπου να ’ναι». Μου έδωσε ένα σημειωματάριο και ένα μολύβι – ακόμα και ως παιδί ήταν προνοητική. Έγραψα, λοιπόν, την ημερομηνία και ξεκίνησα, «Αγαπητή κυρία Τάδε, η κόρη μου Κάρολαϊν…» και μετά σκέφτηκα, όχι, δεν είναι καλό αυτό, προφανώς πρόκειται για την κόρη μου την Κάρολαϊν… Σκίζω το χαρτί και ξαναρχίζω: «Χτες η κόρη μου…» Όχι, ούτε αυτό ήταν καλό, σαν μαρτυρική κατάθεση ήταν. Κι αυτό συνεχίστηκε μέχρι που άκουσα απ’ έξω μια κόρνα. Το παιδί ήταν σε κατάσταση πανικού. Στο πάτωμα να υπάρχει ένας σωρός από τσαλακωμένα χαρτιά και η γυναίκα μου να λέει, «Δεν το πιστεύω αυτό, δεν το πιστεύω αυτό». Μου παίρνει τότε το σημειωματάριο και το μολύβι από τα χέρια και γράφει κάτι στα γρήγορα. Εγώ προσπαθούσα να συντάξω το τέλειο σημείωμα για 27
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
δικαιολόγηση απουσίας. Ήταν πολύ διαφωτιστική εμπειρία αυτή. Το γράψιμο είναι ασύλληπτα δύσκολο πράγμα. Ιδίως η μικρή φόρμα.
[Πόσο προσχεδιάζει ένας συγγραφέας τα στοιχεία του έργου του;] Ένα από τα πράγματα που αναγκάστηκα να μάθω ως συγγραφέας ήταν να έχω εμπιστοσύνη στην πράξη της γραφής. Να θέτω τον εαυτό μου σε «κατάσταση γραφής» ώστε να ανακαλύπτω τι γράφω. Αυτό έκανα με την Παγκόσμια Έκθεση,όπως και με όλα τα βιβλία μου. Τα ευρήματα των βιβλίων προκύπτουν ως ανακαλύψεις. Κάποια στιγμή, φυσικά, αντιλαμβάνεσαι σε ποιον ακριβώς χώρο κινείσαι και τι κάνεις. Αλλά σίγουρα, ξεκινώντας ένα έργο, δεν ξέρεις πραγματικά τι πρόκειται να συμβεί.
[Από πού ξεκινάει για να γράψει;] Μπορεί να είναι από μια στιγμή βαθιάς προσωπικής απελπισίας. Για παράδειγμα, στο Ράγκταϊμ, ήθελα απελπισμένα να γράψω κάτι. Κοιτούσα τον τοίχο του γραφείου μου στο σπίτι στο Νιου Ροσέλ, κι έτσι ξεκίνησα να γράφω για τον τοίχο. Έχουμε και τέτοιες μέρες κατά καιρούς εμείς οι συγγραφείς. Έπειτα έγραψα για το σπίτι που περιέχει τον τοίχο. Βλέπετε, ήταν χτισμένο το 1906, κι έτσι άρχισα να σκέφτομαι την εποχή και πώς να ήταν τότε η λεωφόρος Μπρόντγουεϊ: τα τρόλεϊ που διέσχιζαν τη λεωφόρο σε όλο της το μήκος · οι άνθρωποι που το καλοκαίρι φορούσαν άσπρα για να είναι δροσερά. Πρόεδρος ήταν ο Τέντι Ρούζβελτ. Το ένα έφερε το άλλο, κι έτσι κάπως ξεκίνησε το βιβλίο: πηγαίνοντας από την απελπισία σ’ εκείνες τις λιγοστές εικόνες.
[Τα πλεονεκτήματα της απουσίας συγκεκριμένου σχεδίου] Κάθε βιβλίο τείνει να αποκτά τη δική του ταυτότητα αντί του συγγραφέα του. Μιλά για λογαριασμό δικό του, όχι για λογαριασμό σου. Κάθε βιβλίο διαφέρει από τα άλλα, γιατί δεν βάζεις σε όλα τα βιβλία την ίδια «φωνή». Νομίζω πως αυτό σε κρατά ζωντανό ως συγγραφέα. 28
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
Πρόσφατα διάβασα τον τελευταίο Χέμινγουεϊ που εκδόθηκε, τον Κήπο της Εδέμ –για την ακρίβεια, πρόκειται για τμήμα ενός έργου που δεν ολοκληρώθηκε– και βλέπεις πως και σ’ αυτό, όπως και στα άλλα, μιλάει με τη φωνή του Χέμινγουεϊ. Σε όλα του τα βιβλία εφάρμοζε τις ίδιες στρατηγικές, εκείνες που είχε επινοήσει από νωρίς στην καριέρα του. Τον πρώτο καιρό, οι στρατηγικές αυτές ήταν ο θρίαμβός του. Τις τελευταίες όμως μια-δυο δεκαετίες του συγγραφικού του βίου, τον παγίδευσαν, τον περιόρισαν και τον υπέταξαν. Έγραφε διαρκώς ως ο Χέμινγουεϊ. Βέβαια, τον καλό καιρό, αυτό δεν ήταν καθόλου άσχημο, έτσι; Αλλά αν ο σκοπός είναι να μπει κανείς στο οικουμενικό πνεύμα, ο δικός του τρόπος δεν τον βοηθούσε καθόλου να το βρει.
[Επηρεάζουν οι φανταστικοί χαρακτήρες τον συγγραφέα τους;] Το γράψιμο είναι μια κοινωνικώς αποδεκτή μορφή σχιζοφρένειας. Δικαιολογεί ένα σωρό πράγματα. Ένα από τα παιδιά μου είπε κάποτε – και ήταν τρομερή αλήθεια, και φυσικά μόνο από μικρό παιδί μπορούσε να προέρχεται κάτι τέτοιο: «Ο μπαμπάς όλο κρύβεται στο βιβλίο του».
29
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
[Για τον πειρασμό του συγγραφέα να παρέμβει σε ιστορικά γεγονότα] Σ’ αυτή τη χώρα, τείνουμε να αντιμετωπίζουμε την Ιστορία με κάποια αφέλεια. Νομίζουμε πως είναι το τέλειο μηχανιστικό σύμπαν του Νεύτωνα, τόσο ανοιχτό και προβλέψιμο, που ο καθένας μπορεί να ρυθμίσει το ρολόι του σύμφωνα μ’ αυτό. Στην πραγματικότητα όμως είναι μάλλον σαν το καμπυλωμένο διάστημα, σαν χρόνος που συρρικνώνεται και διαστέλλεται αενάως. Ένα διαρκές υποατομικό χάος. Όταν ο πρόεδρος Ρίγκαν είπε ότι οι ναζί ήταν εξίσου θύματα όσο και οι Εβραίοι τους οποίους δολοφόνησαν – αυτό δεν θα το λέγαμε παρέμβαση; Ή οι Ιάπωνες εκπαιδευτικοί, που ξαναγράφουν τα σχολικά τους εγχειρίδια για να εξαλείψουν τα ντροπιαστικά γεγονότα της εισβολής τους στην Κίνα και τις θηριωδίες που διέπραξαν στη Μαντζουρία το 1937; Μας τα είπε όλα αυτά ο Όργουελ. Η Ιστορία είναι ένα πεδίο μάχης, είναι διαρκώς υπό διεκδίκηση, διότι το παρελθόν ελέγχει το παρόν. Η Ιστορία είναι το παρόν. Γι’ αυτό και κάθε γενιά την ξαναγράφει από την αρχή. Εκείνο όμως που οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν στο μυαλό τους ως Ιστορία, είναι το τελικό προϊόν, ο μύθος. Άρα, αν είσαι ασεβής απέναντι στο μύθο, αν παίζεις με το μύθο, αν αφήνεις να μπει μέσα του λίγος αέρας και φως, αν προσπαθείς να τον εκτοξεύσεις και να τον στείλεις ξανά πίσω στην ιστορία, υπάρχει κίνδυνος να θεωρηθεί ότι διαστρεβλώνεις την αλήθεια.
[Για τη σχέση με τον αναγνώστη] Έτσι είναι ο αγώνας της συγγραφής. Στο μυαλό σου δεν υπάρχει χώρος για κανέναν αναγνώστη: δεν σκέφτεσαι τίποτε άλλο παρά μόνο τη γλώσσα στην οποία βρίσκεσαι. Το πνεύμα σου είναι η γλώσσα του βιβλίου.
[Περί προσωπικής εμπειρίας στη μυθοπλασία] Ανήκω, όπως φαίνεται, σε μια γενιά που κατά κάποιον τρόπο έχασε όλες τις κρίσιμες συλλογικές εμπειρίες της εποχής μας. Ήμουν πολύ μικρός για να κατανοήσω τη Μεγάλη Ύφεση ή να πολεμήσω στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Και στον πόλεμο του Βιετνάμ, ήμουν πολύ μεγάλος για να με στρατολογήσουν. Πάντοτε ήμουν μοναχικός. Ίσως έτσι εξηγείται το γιατί ενστερνίζομαι και αυτό που προσπάθησε να δείξει ο Χένρι Τζέιμς με εκείνο το υπέροχο παράδειγμα της κοπέλας που ζει μια ζωή προστατευμένη αλλά περνάει δίπλα από τους στρατώνες και ακούει αποσπάσματα από τις κουβέντες των στρατιωτών. Βάσει αυτού, έλεγε ο Τζέιμς, αν η κοπέλα είναι μυθιστοριογράφος, θα μπορέσει να πάει σπίτι της και να γράψει ένα εξαιρετικά ακριβές μυθιστόρημα περί του στρατιωτικού βίου. Πάντα με έβρισκε σύμφωνο αυτή η ιδέα. Υποτίθεται πως εμείς οι συγγραφείς έχουμε την ικανότητα να μπαίνουμε στο πετσί άλλων ανθρώπων. Υποτίθεται πως έχουμε την ικανότητα να αποδίδουμε εμπειρίες που δεν είναι δικές μας και να περιγράφουμε πιστά εποχές και τόπους που δεν έχουμε γνωρίσει. Αυτή, εξάλλου, δεν είναι και μια από τις ερμηνείες της τέχνης; η διασπορά του μαρτυρίου; Οι καθηγητές δημιουργικής γραφής λένε πάντα στους φοιτητές, «Να γράφετε για όσα γνωρίζετε». 30
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
Και βέβαια, αυτό πρέπει να κάνεις, από την άλλη όμως, πού ξέρεις τί ξέρεις προτού το γράψεις; Γράφω και γνωρίζω είναι το ίδιο πράγμα. Τι ήξερε ο Κάφκα; Ήξερε από ασφάλειες; Τέτοιες συμβουλές, λοιπόν, είναι ανόητες, γιατί είναι σαν να προϋποθέτουν ότι πρέπει να έχεις πάει στον πόλεμο για να γράψεις για πόλεμο. Ε, μερικοί το έχουν κάνει, άλλοι πάλι όχι. Εγώ στη ζωή μου είχα ελάχιστες εμπειρίες. Για την ακρίβεια, προσπαθώ να αποφεύγω τις εμπειρίες όσο μπορώ. Οι περισσότερες είναι άσχημο πράγμα.
[Τα διδάγματα της επιμέλειας χειρογράφων] Η επιμέλεια με δίδαξε πώς να διαλύω βιβλία στα εξ ων συνετέθησαν και να τα ξανασυναρμολογώ. Μαθαίνεις αξίες έτσι – την αξία της έντασης, του πώς να διατηρείς την ένταση στη σελίδα, μαθαίνεις να εντοπίζεις την αυταρέσκεια και πως δεν είναι χρήσιμη. Μαθαίνεις την ελευθερία τού να μετακινείς πράγματα εδώ κι εκεί, κάτι που ο αναγνώστης δεν κάνει ποτέ. Ο αναγνώστης βλέπει το τυπωμένο βιβλίο και τέρμα. Όταν όμως βλέπεις ως επιμελητής ένα χειρόγραφο, λες, «Μάλιστα. Αυτό είναι το κεφάλαιο είκοσι αλλά θα έπρεπε να είναι το κεφάλαιο τρία». Κινείσαι με τέτοια άνεση μέσα στο βιβλίο όπως ένας χειρουργός μέσα σε ένα ανθρώπινο σώμα, με τα αίματα και τα εντόσθια κι όλα αυτά γύρω του. Είσαι εξοικειωμένος μ’ αυτά τα υλικά, και μπορείς να τα πετάς από δω κι από κει και να λες σόκιν ανέκδοτα στις νοσοκόμες. Πηγή: http://dimartblog.com/
31
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
Η λογοτεχνία στο θέατρο Του Χρήστου Τσιάμη (γράμμα από την Αμερική)
Φωτογραφία από το θεατρικό «Ο Κάφκα στην ακρογιαλιά» βασισμένο στο μυθιστόρημα του Χαρούκι Μουρακάμι
Ανάμεσα στα είδη της λογοτεχνίας το θέατρο έχει μια ιδιομορφία. Για να ολοκληρωθεί δεν αρκεί η καταγραφή και η ανάπλαση του κειμένου στη φαντασία τού αναγνώστη όπως συμβαίνει με το ποίημα, το διήγημα ή το μυθιστόρημα. Το θεατρικό έργο γράφεται για να στηθεί τρισδιάστατο (με συγκεκριμένες από τον συγγραφέα οδηγίες) επί σκηνής. Αυτή τη χρονιά, το θεατρικό τοπίο της Νέας Υόρκης (ίσως το πιό δραστήριο και πιό σημαντικό μαζί με εκείνο του Λονδίνου) παρουσιάζει επίσης μια ιδιομορφία σε σύγκριση με τους αμέσως προηγούμενους χρόνους, ίσως και δεκαετίες. Συγκεκριμένα, υπάρχει ένας σχετικά μεγάλος αριθμός θεατρικών παραστάσεων που δεν βασίζονται σε θεατρικά έργα αλλά είναι διασκευές μυθιστορημάτων ή και διηγημάτων γνωστών συγγραφέων. 32
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
Επίσης (αν και απόμακρα σχετικό), περί τα τέλη του καλοκαιριού η εφημερίδα Νιού Γιόρκ Τάϊμς, σε μια μόνιμη στήλη στο ένθετο τής Κυριακάτικης Κριτικής του Βιβλίου, είχε θέσει το εξής ερώτημα: «Γιατί ολοένα διακηρύσσουμε ότι το μυθιστόρημα είναι νεκρό;» Αυτές οι διαπιστώσεις και οι συγκυρίες έγιναν αφορμή για ανάμεικτες σκέψεις και ερωτήματα που θα τα παραθέσουμε εδώ όπως ανέκυψαν – ανάκατα, προφανώς με κάποιον συσχετισμό, χωρίς όμως καμμιάν ακολουθία ή κανόνα λογικό – χάριν μιας άτυπης (κατά νούν) συζήτησης με τον αναγνώστη που ίσως έχει παρατηρήσει παρόμοια φαινόμενα. Πρώτα πρώτα όμως ας αναφέρουμε τα συγκεκριμένα γεγονότα αφορμές. Αργά την άνοιξη η πρωτοποριακή θεατρική ομάδα Σερβις για Επιδιορθώσεις Ασανσέρ (Elevator Repair Service) ανέβασε το πρώτο κεφάλαιο από το μυθιστόρημα «Η βουή και η μανία», του Γουίλλιαμ Φώκνερ. Δεν είναι τυχαίο ότι το κεφάλαιο αυτό είναι (τουλάχιστον στην έκδοση που έχω) περίπου 90 σελίδες, όσο περίπου κι ένα θεατρικό έργο, και ότι περιέχει ως επί το πλείστον διάλογο (ή μονόλογο) και ότι οι αναμεταξύ περιγραφές μοιάζουν με σκηνικές οδηγίες. Δεν παύει όμως να ανήκει σε ένα από τα πιό δύσκολα κλασσικά βιβλία της Αμερικανικής λογοτεχνίας και η παράσταση αυτή χρησιμοποιεί κάθε λέξη του βιβλίου είτε στον διάλογο των ηθοποιών, είτε σε ανάγνωση ή και ακόμα σε προβολή στους τοίχους της σκηνής τμημάτων του αρχικού κειμένου. Στο παρελθόν, η θεατρική αυτή ομάδα είχε ανεβάσει, σε εξάωρη παράσταση, ολόκληρο το μυθιστόρημα «Ο Υπέροχος Γκάτσμπυ» του Φ. Σκότ Φιτζέραλντ, και επίσης μια διασκευή του μυθιστορήματος «Κι ο ήλιος ανατέλλει» του Χέμινγουεϊ. Ενας κριτικός θεάτρου είχε γράψει, χαρακτηριστικά, ότι αυτή η θεατρική ομάδα τείνει να γίνει ‘η πιό αγαπημένη λέσχη βιβλίου για τον κάθε σκεπτόμενον θεατρόφιλο.’ Αμέσως κατόπιν, το καλοκαίρι, ακολούθησε ένα άλλο εργο που βασιζόταν σε μυθιστόρημα, «Ο Κάφκα στην ακρογιαλιά» του Χαρούκι Μουρακάμι. Σύμφωνα με έναν κριτικό, το έργο είχε εντυπωσιακά σκηνικά εφφέ και, επί πλέον, η χρήση παραδοσιακών μεθόδων του γιαπωνέζικου θεάτρου από τον σκηνοθέτη Γιούκιο Νιναγκάγουα του πρόσδιδε ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ομως η χρήση μεγάλων αποσπασμάτων από το αρχικό μυθιστόρημα με, προφανώς, μη δραματικό χαρακτήρα, υπονόμευε τη θεατρική εμπειρία. Παρόμοιοι προβληματισμοί ανέκυψαν και με το θεατρικό έργο «Τερέζ Ρακέν» βασισμένο στο μυθιστόρημα του Εμίλ Ζολά. Σύμφωνα με τους κριτικούς, η παρουσία της γνωστής ηθοποιού Κύρα Νάϊτλι και οι εντυπωσιακές σκηνογραφίες δεν αρκούσαν για να «διασώσουν» την παράσταση. Αλλα παρόμοια έργα που ανεβάστηκαν συμπεριλαμβάνουν τα «Ταξίδια με την θεία μου», βασισμένο στο μυθιστόρημα του Γκράχαμ Γκρήν, και «Δυστυχία» από το μυθιστόρημα του Στήβεν Κίνγκ που προηγουμένως είχε γίνει κινηματογραφικό έργο. (Το ενδιαφέρον εδώ είναι η συμμετοχή του αεικίνητου- κινηματογραφικά – Μπρούς Γουϊλλις, ο οποίος υποδύεται τον ρόλο του σε αυτό το θεατρικό στάσιμος σ’ ένα κρεβάτι!) Τέλος, η θεατρική ομάδα Acting Company ανέβασε, με τον συλλογικό τίτλο «Πόθος», έξη μικρά θεατρικά έργα βασισμένα σε διηγήματα του Τεννεσσή Γουίλλιαμς. Τις διασκευές των διηγήματων τις είχαν αναθέσει σε νέους και σε καταξιωμένους θεατρικούς συγγραφείς. (Πριν χρόνια, είχε συμβεί το ίδιο με μικρά θεατρικά βασισμένα σε διηγήματα του Αντον Τσέχωφ.) 33
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
Επίσης μαθαίνουμε ότι ένας θεατρικός οργανισμός έχει αναθέσει σε έναν εξαιρετικά νεαρό και ταλαντούχο θεατρικό συγγραφέα τη διασκευή του «Τόμ Σώγιερ» του Μάρκ Τουέϊν, και ότι το καλοκαίρι στο Λονδίνο θα ανεβαστεί ένα έργο με βάση τα δημοφιλέστατα, ανάμεσα στους νέους, μυθιστορήματα του Χάρρυ Πόττερ. Κι εδώ αρχίζουν τα ερωτήματα. Γιατί αυτή η πληθώρα διασκευών; Υπάρχει μήπως κρίση στο θέατρο ως είδος λογοτεχνικό; Έχει συρρικνωθεί η συγγραφή θεατρικών έργων από νέους συγγραφείς ή μήπως δεν εμπιστευόμαστε το έργο τους, και γιατί; Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι ενώ σε χρόνους περασμένους πανηγυρίζαμε απανωτά έργα, ας πούμε, του Σαμ Σέππαρντ, εφέτος ο λόγος είναι για το έργο ενός σκηνοθέτη, του Ivo van Hove, που έχει παρουσιάσει απανωτά σημαντική δουλειά στο θέατρο σε αναβιώσεις (ή και μεταμορφώσεις από τον σινεμά!) κλασσικών έργων (όπως η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, «Η θέα από τη γέφυρα» του Αρθουρ Μίλλερ, οι «Σκηνές ενός γάμου» από το ομώνυμο κινηματογραφικό έργο του Ινγκμαρ Μπέργκμαν); Η μήπως το όλο πράγμα είναι συνάρτηση της γενικής οικονομίας αυτής εδώ της πόλης που τείνει να γίνει για τον πολύ κόσμο απαγορευτικά ακριβή; Κι έτσι οι παραγωγοί στρέφονται όλο και πιό πολύ προς το ασφαλές, τη δοκιμασμένη συνταγή: γνωστά έργα (έστω και μέσω διασκευής) και γνωστοί ηθοποιοί; Επίσης θα μπορούσαμε να θέσουμε το εξής ερώτημα για τις περιπτώσεις του Τεννεσσή Γουίλλιαμς και του Αντον Τσέχωφ, που ήσαν δεινοί θεατρικοί συγγραφείς: αν αυτοί θεώρησαν ότι το υλικό μιας συγκεκριμένης ιστορίας άρμοζε να ειπωθεί υπό την μορφή διηγήματος, μήπως η απόπειρα της διασκευής του σε θεατρικό είναι καταδικασμένη εκ των προτέρων σε αποτυχία; Λέγεται ότι ο Μάρκ Τουέϊν είχε προσπαθήσει και είχε εγκαταλείψει την προσπάθεια της γραφής του θεατρικού Τόμ Σώγιερ. Υπάρχουν βέβαια και κάποιες εξαιρέσεις, όπως το «Ημερολόγιο ενός τρελλού» του Νικολάϊ Γκόγκολ που στην Ελλάδα είναι περισσότερο γνωστό σαν θεατρικό έργο παρά σαν διήγημα, όπως το έγραψε ο Γκόγκολ! Βεβαίως ευθύς εξ αρχής είχαμε διασκευές λογοτεχνικών έργων για τον κινηματογράφο (κάποτε επιτυχώς, μα ως επί το πλείστον τραυματικές απόπειρες). Αυτό δικαιολογείται αν λάβουμε υπ’ όψιν ότι ο κινηματογράφος είναι μια σχετικά καινούργια τέχνη που ακόμα προσπαθεί να ορίσει τον ευατό της. Οι διασκευές για τον κινηματογράφο είναι τριών ειδών: Α) Πιστή στο λογοτεχνικό έργο, σχεδόν λέξη προς λέξη, όπως στο Sheltering Sky του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Πωλ Μπόουλς. Β) Η ίδια ιστορία/θέμα με το λογοτεχνικό έργο αλλά κινηματογραφικά να εκτυλίσσεται σε ένα ιστορικώς (και οπτικώς) διαφορετικό περιβάλλον, όπως το Apocalypse Now του Φράνσις Κόπολλα που βασίζεται στο μυθιστόρημα του Τζόζεφ Κόνραντ «Καρδιά του Σκότους». Γ) Το λογοτεχνικό έργο γίνεται απλώς η αφορμή για να ειπωθεί μια εντελώς άλλη ιστορία, όπως το Blow Up του Μικελάντζελο Αντονιόνι που βασίζεται σε ένα διήγημα του Χούλιο Κορτάσαρ. Οι θεατρικές διασκευές της φετινής χρονιάς που αναφέραμε ανήκουν στην πρώτη από τις παραπάνω κατηγορίες με εξαίρεση ένα από τα μικρά θεατρικά του «Πόθου». Σε αυτό, ο γνωστός θεατρικός συγγραφέας Τζόν Γκουέαρ (John Guare) χρησιμοποίησε σαν αφορμή το διήγημα του Τ. Γουϊλλιαμς «Πορτραίτο κοριτσιού σε γυαλί» για να φανταστεί μιαν εντελώς καινούργια 34
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
ιστορία: τι δηλαδή συνέβη σε δύο χαρακτήρες του περίφημου θεατρικού έργου του Γουϊλλιαμς «Ο γύαλινος κόσμος» έξω από τα γινόμενα του έργου αυτού.
Όσο για το μυθιστόρημα, η απάντηση των συνεργατών της εφημερίδας Νιού Γιόρκ Τάϊμς στο ερώτημα που αναφέραμε στην αρχή του κειμένου ήταν ότι το μυθιστόρημα δεν είναι νεκρό. Είπαν πως ένα συγκεκριμένο είδος μυθιστορήματος ίσως να έχει γίνει παρελθόν αλλά το μυθιστόρημα θα εξακολουθεί να υπάρχει όσο υπάρχουν μυθιστοριογράφοι. Και αυτό είναι εμφανές από την πληθώρα συγγραφέων που ασχολείται επιτυχώς με το είδος. Ετσι αυτή η πορεία που παρατηρήσαμε εφέτος από το μυθιστόρημα στο θέατρο δεν θα μπορούσε να αποδοθεί σε κάποια υπαρξιακή κρίση του μυθιστορήματος. Και μιας και αναφέραμε τον κινηματογράφο και τον Ινγκμαρ Μπέργκμαν παραπάνω, θέτουμε το ερώτημα: γιατί να μην θεωρηθεί και το σενάριο σαν είδος λογοτεχνίας άξιον της κρίσης λογοτεχνικών επιτροπών και βραβείων συμπεριλαμβανομένου και του Νόμπελ. Έχουν απονεμηθεί τουλάχιστον τρία Νόμπελ αποκλειστικά για την παραγωγή θεατρικού έργου (στον Λουίτζι Πιραντέλλο, στον Γιουτζίν Ο’ Νήλ, και στον Χάρολντ Πίντερ). Κι έρχονται στο νου πολλαπλά σενάρια, σίγουρα του Μπέργκμαν, (και αναφέρομαι μόνο στον διάλογο) που μπορούν να σταθούν επαξίως δίπλα στον λόγο των προαναφερθέντων θεατρικών συγγραφέων. Και να γίνουν και θεατρικές παραστάσεις, πιό φυσιολογικά από ένα μυθιστόρημα! Μια τελευταία σκέψη για το θέατρο στη χώρα μας. Είχα αγγίξει λίγο, σε προηγούμενο άρθρο, την υπόθεση της «εκδίωξης» της ποίησης από την πολιτεία σύμφωνα με αυτά που πρεσβεύει ο Πλάτων στην «Πολιτεία» του. Τώρα που το ξανασκέφτομαι, ο αρχαίος φιλόσοφος δεν φαίνεται να έπεισε πολλούς. Γιατί η ποίηση συνέχισε να ανθίζει ανά τους αιώνες, και μέχρι σήμερα, στην παράδοση της γλώσσας του. Πολύ φοβάμαι όμως ότι κατάφερε να γίνει (όπως εκ των πραγμάτων είναι φανερό) παράγων ανασταλτικός στο εγχώριο θέατρο. Και αν το σκεφτούμε καλά δεν είναι και τόσο περίεργο. Γιατί παρόλο που οι λεκτικές αναφορές στην «Πολιτεία» ήταν για την «ποίηση» (και υπήρχαν βεβαίως αναφορές στους επικούς ποιητές του απώτερου παρελθόντος) στο στόχαστρο του είχε ξεκάθαρα ο φιλόσοφος τους θεατρικούς συγγραφείς της εποχής του και του θεάτρου την μίμηση. Κι αν δεν κατάφερε να σιωπήσει εκείνους, σίγουρα οι βολές του λάβωσαν τους επιγόνους τους στο είδος, στον τόπο τους… Ξεκινήσαμε με σκέψεις ανάκατες και προχωρήσαμε, βασιζόμενοι σε ορισμένες παρατηρήσεις, να δούμε αν υπάρχει κρίση στο θέατρο σήμερα. Καθ’ οδόν εκφράσαμε και άλλες διάφορες κρίσεις. Διαπιστώνουμε (λες και δεν το ξέραμε!) ότι είναι δύσκολο να συνθέσεις την «μεγαλύτερη εικόνα» εκ του σύνεγγυς. Εκείνο που μπορείς να κάνεις, όμως, είναι να χαίρεσαι το παιχνίδι, με περιέργεια να παρατηρείς, και να επεμβαίνεις θετικά όποτε κι όπως μπορείς! Πηγή: http://www.oanagnostis.gr/
35
Ιανουάριος 2016
Βιβλιοτρόπιο 43
Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ/ΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών "Ανάγνωσις"
Τώρα διαβάζουμε Βιβλιοτρόπιο Ο Εστέμπαν αναγκάζεται να κλείσει το ξυλουργείο του στη μικρή ισπανική πόλη Όλμπα, αφήνοντας στο δρόμο τους υπαλλήλους του. Οι τύψεις τον αναγκάζουν να αναζητήσει τα αίτια που τον οδήγησαν σ' αυτή την επιλογή και να διερευνήσει τον διττό ρόλο του ως θύτη και θύματος. Κοιτάζοντας το είδωλό του στον καθρέφτη -έναν άνθρωπο χωρίς ιδιαίτερα χαρίσματα-, ανακαλύπτει μια εικόνα φτιαγμένη από γκρεμισμένα όνειρα και χαμένα ιδανικά. Γύρω από τον Εστέμπαν ξεδιπλώνεται ένας θίασος εξιλαστήριων θυμάτων, άπληστων απατεώνων και ανελέητων κυνηγών του εύκολου κέρδους. Την ίδια ώρα ο Αχμέτ, μετανάστης από το Μαρόκο, ανακαλύπτει δύο πτώματα στις όχθες του βάλτου της Όλμπα. Ίσως στο βάλτο να υπάρχουν περισσότερα πτώματα, αλλά ο Αχμέτ, τρομοκρατημένος στη σκέψη ότι θα μπορούσε να κατηγορηθεί για τους φόνους, το βάζει στα πόδια. Ο βάλτος, που σταδιακά αποκτά αυξανόμενο συμβολικό βάρος, είναι συγχρόνως μια άβυσσος που καταπίνει τις αποδείξεις των εγκλημάτων και ξεπλένει τις διεφθαρμένες συνειδήσεις... Το βιβλίο του Ραφαέλ Τσίρμπες περιγράφει μια κοινωνία που έχει περιέλθει σε αποσύνθεση, όπως και ολόκληρη η χώρα που βιώνει σκληρή κρίση και έχει καταληφθεί από πανικό. Το καλύτερο ισπανικό μυθιστόρημα των τελευταίων είκοσι πέντε χρόνων σύμφωνα με σχετική ψηφοφορία της εφημερίδας El Mundo.
Διά-Λογος
36
ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ
ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησης… ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατ’ ανάγκη μια μοναχική υπόθεση… ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλους… --------------------------Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης που λειτουργούν στη Λεμεσό. ή Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα, τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν επιλέξει να διαβάσουν. Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών «Ανάγνωσις».
Παντελής Μάκη, τηλ: 99 667599 e-mail: pmakis@cytanet.com.cy www.bibliotropio.blogspot.com Αντώνης Κουντούρης, τηλ: 99 346424 e-mail: : a_c_kountouri@hotmail.com Κατερίνα Βοσκαρίδου, τηλ: 99 526772 e-mail: pyrion@primehome.com www.pyrion.blogspot.com
Με τη στήριξη