Ας βάλουμε τα βότανα στη ζωή μας

14ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΝΩΝ | Ε΄ τάξη | ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

Υπεύθυνη δασκάλα

Καλογερά Ευτυχία

Aς βάλουμε τα βότανα στη ζωή μας Ε’ τάξη Σχολικό έτος 2012-2013 Υπεύθυνη δασκάλα: Kαλογερά Ευτυχία 14ο δημοτικό σχολείο Αχαρνών Διευθυντής: Παύλος Κοσμετάτος Διεύθυνση: Λευκάδος & Θεαγένους Tηλ.: 210 2316721 e-mail: mail@14dim-acharn.att.sch.gr g-mail: 14dimacharn@gmail.com skype: dimacharn14 site: http://14dim-acharn.att.sch.gr Σχήμα: 14 x 21 Σελίδες: 134 Εξώφυλλο - σελιδοποίηση: Σύνθεση, τηλ. 210 381 38 38 Eκτύπωση - παραγωγή: Σύνθεση, Bασίλης Γραμέλης

Περιεχόμενα Εισαγωγικό σημείωμα .................................................................... 9 Οι συγγραφείς και μαθητές της Ε΄τάξης......................................10

Μέρος πρώτο: Η εγκυκλοπαίδεια των βοτάνων Αλθαία ............................................................................................13 Άνηθος............................................................................................16 Αστεροειδής γλυκάνισος..............................................................20 Βαλσαμόχορτο................................................................................23 Γλυκόριζα........................................................................................26 Ελευθερόκοκκος ...........................................................................30 Εστραγκόν ......................................................................................33 Καλέντουλα.....................................................................................37 Κράταιγος........................................................................................41 Κυνόροδο........................................................................................44 Λεβάντα...........................................................................................48 Λουΐζα..............................................................................................50 Μελισσόχορτο................................................................................54 Μέντα...............................................................................................58 Moλόχα............................................................................................63 Μουστάκια καλαμποκιού...............................................................66 Πολυκόμπι.......................................................................................70 Ρίγανη..............................................................................................73 Ρόιμπος...........................................................................................77 Σαμπούκος......................................................................................79 Σιναμική..........................................................................................82 Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

5

Τίλιο.................................................................................................85 Φύκια...............................................................................................90 Φύλλα ελιάς....................................................................................95

Μέρος δεύτερο: Συνταγές με βότανα Aλοιφές και Κρέμες με βότανα Αλοιφή καλεντούλας................................................................... 101 Αντιμικροβιακή αλοιφή . ............................................................ 101 Παρασκευή παραδοσιακού σαπουνιού.................................... 102 Βότανα στο μπάνιο...................................................................... 104 Αντιρυτιδική κρέμα νυκτός με γεράνι, δενδρολίβανο και εσπεριδοειδή................................................................... 105 Απολεπιστική κρέμα.................................................................... 107 Κρέμα με καλέντουλα και βαλσαμόχορτο................................. 108 Κρύα κρέμα προσώπου με τριαντάφυλλο................................. 109 Λάδι καθαρισμού προσώπου.................................................... 111 Μαγειρική Άλας βοτάνων............................................................................. 113 Καρύκευμα βοτάνων ................................................................. 114 Κύβοι φρέσκων αρωματικών βοτάνων.................................... 114 Ψωμί με αποξηραμένα βότανα.................................................. 115 Σαλάτα.......................................................................................... 116 Κοτόπουλο ψητό με εστραγκόν.................................................. 117 Τάρτα με εστραγκόν..................................................................... 117 Κεϊκάκια λεβάντας....................................................................... 118 Τρούφες σοκολάτας και δυόσμου............................................. 119 Λικέρ με άνθη σαμπούκου......................................................... 120 Ροφήματα Aψιθιά, αν σας αρέσουν τα γλυκά . .......................................... 121 Λεμονάδα με λουΐζα (παγωμένη).............................................. 121 6

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Παγωμένο τσάι με μελισσόχορτο και γιαούρτι........................ 121 Ρόφημα με μελισσόχορτο και δυόσμο...................................... 122 Ρόφημα με μελισσόχορτο και βαλεριάννα............................... 122 Ρόφημα από βασιλικό και μελισσόχορτο................................. 122 Ρόφημα από τίλιο και χαμομήλι................................................. 123 Ρόφημα από χαμομήλι και μάραθο (τριμμένο)......................... 123 Ρόφημα από λεβάντα και μελισσόχορτο................................... 123 Ρόφημα με βότανα και φρούτα.................................................. 124 Τσάι με τζίντζερ και λεμόνι.......................................................... 124 Τσάι με τζίνσενγκ και κανέλα..................................................... 124 Τσάι με τζίνσενγκ και κάρδαμο................................................... 125 Σημύδα για την κυτταρίτιδα ....................................................... 125 Σπιρουλίνα για τη βουλιμία ....................................................... 125 Φυτολάκα για το τοπικό πάχος . ................................................ 126 Φυσικά φάρμακα με βότανα Άγχος............................................................................................ 127 Αδενοπάθεια................................................................................ 127 Ακμή............................................................................................. 127 Ανορεξία ..................................................................................... 128 Ανωμαλία περιόδου ή έλλειψη περιόδου (Εμμηνόρροια)....... 128 Αρθριτικά..................................................................................... 128 Αϋπνία.......................................................................................... 128 Δυσκοιλιότητα............................................................................. 129 Δυσμηνόρροια............................................................................. 129 Εμετός........................................................................................... 129 Ευκοιλιότητα................................................................................ 130 Ζάχαρο ........................................................................................ 130 Ιλαρά............................................................................................. 130 Καρδιά.......................................................................................... 130 Κόψιμο από μαχαίρι.................................................................... 130 Κρυολόγημα................................................................................. 130 Μακροζωία................................................................................... 131 Νεύρα........................................................................................... 131 Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

7

Νεύρωση στομάχου και ημικρανία . ......................................... 131 Πνευματική κόπωση................................................................... 131 Πονόδοντος................................................................................. 131 Πονοκέφαλος.............................................................................. 131 Πόνος στα μάτια.......................................................................... 131 Ρευματισμοί αρθρώσεων........................................................... 132 Συνάχι........................................................................................... 132 Τόνωση όρασης.......................................................................... 132 Τονωτικά μαλλιών....................................................................... 132 Τρεμούλα...................................................................................... 132 Τριχοφυΐα..................................................................................... 132

8

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Εισαγωγικό σημείωμα Το βιβλίο που έχετε στα χέρια σας δημιουργήθηκε από τις εργασίες των μαθητών της Ε΄ τάξης κατά το σχολικό έτος 2012-13. Αποφασίσαμε από την αρχή της χρονιάς να ασχοληθούμε με τα βότανα και τις θεραπευτικές τους ιδιότητες που υπάρχουν τριγύρω μας, φυτρώνουν μόνα τους στην ελληνική γη και, όπως θα διαβάσετε, έχουν θεραπευτικές, σχεδόν μαγικές, ιδιότητες για τον άνθρωπο. Αυτά θέλαμε να τα διαδώσουμε στους συμμαθητές μας, στους γονείς μας, αλλά και σε όλους όσους θα διαβάσουν το βιβλίο αυτό. Ιδιαίτερα δε στους φίλους μας από το Calarasi της Ρουμανίας με τους οποίους αδελφοποιηθήκαμε φέτος στο πλαίσια του Ε-twinning και φτιάξαμε μαζί το πρόγραμμα «Medicinal and aromatic plants». Επίσης, το εντάξαμε στα πλαίσια του προγράμματος Comenius 2012-14, «Healty European Citizens», ώστε και οι φίλοι μας και συνέταιροι από τα σχολεία της Μούρθιας (Ισπανία), Ντόμπροβα (Σλοβενία), Βόντισλαβ (Πολωνία), Πιέτζαρο (Ιταλία) και Βερλ (Γερμανία) να μάθουν για τα «μαγικά» αυτά φυτά. Να ευχαριστήσουμε πολύ τη δασκάλα μας, κ. Ευτυχία Καλογερά, για την έμπνευσή και την καθοδήγησή της. Καθώς και τον διευθυντή και τους υπόλοιπους δασκάλους που στήριξαν αυτή την προσπάθεια, το Σύλλογο Γονέων & Κηδεμόνων και την κ. Ελένη Πεδιώτη, για τη βοήθειά τους στις διαδικασίες και το τεχνικό κομμάτι. Οι μαθητές της Ε΄ τάξης

Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

9

Οι συγγραφείς και μαθητές της Ε΄τάξης Αϊβάζη Ραφαέλλα Αναγνώστου Γιώργος Αρχοντάκης Γιώργος Γιαλούρη Μαριλένα Γκίκας Αποστόλης Γκούρι Μαρσέλ Δημόπουλος Χρήστος Καραγιαννόπουλος Θωμάς Λώλη Χριστίνα Μανιάτης Βασίλης Μανωλάκη Νεφέλη Μπασιούκας Νίκος

Παλαμηδά Ιωάννα Παπαδάτου Κέλλυ Παπαδομανωλάκης Φιλήμονας Παππά Γεωργία Πατερέλη Ματίνα Πετροπούλου Κατερίνα Πλώτα Τζωρτζίνα Ρόδη Ευαγγελία Σπατιώτης Δημοσθένης Τριβέλα Μαριχρύσα Τσιαδής Γρηγόρης Χαντζοπούλου Βασιλική

μέρος πρώτο

Η εγκυκλοπαίδεια των βοτάνων

Αλθαία Περιγραφή Η αλθαία (ή δενδρομολόχα ή νερομολόχα) ανθίζει το καλοκαίρι για μεγάλη χρονική περίοδο, αντέχει στη ζέστη και στην ξηρασία και συναντάται παντού στην Ελλάδα. Έχει χνου­δωτό, όρθιο στέλεχος, στρογγυλά, οδοντωτά, γκριζοπράσινα φύλλα, κοκκινωπά ή λευκά λουλούδια.

Στην ελληνική μυθολογία η Αλθαία ήταν σύζυγος του βασιλιά στις Καλυδώνας (στην Αιτωλία) Οινέως. Η Αλθαία ήταν κόρη του βασιλιά Θεστίου και της Ευρυθέμιδας, και επομένως αδελφή της Λήδας. Η Αλθαία απέκτησε με τον Οινέα τα παιδιά Τοξέα, Θυρέα, Κλύμενο, τον ήρωα Μελέαγρο και τις Μελεαγρίδες Γόργη και Δηιάνειρα. Αναφέρεται πάντως και ότι τον μεν Μελέαγρο απέκτησε με τον θεό Άρη, τη δε Δηιάνειρα με τον θεό Διόνυσο. Κατά τον μεταγενέστερο μύθο, όταν ο Μελέαγρος ήταν επτά ημερών βρέφος οι Μοίρες εμφανίσθηκαν στην Αλθαία για να Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

13

Z Γεωργία Παππά

Ιστορία

πουν το μέλλον του. Η πρώτη Μοίρα, η Κλωθώ, της είπε ότι ο γιος στις είχε γενναία ψυχή, η δεύτερη, η Λάχεσις, ότι θα είναι ανδρείος, ενώ η Τρίτη, η Άτροπος, αφού είδε ένα δαυλό που καιγόταν, είπε ότι ο γιος της θα πέθαινε όταν θα καιγόταν τελείως το ξύλο του. Η Αλθαία, έντρομη, άρπαξε και έσβησε τον δαυλό, τον οποίο φύλαξε στη συνέχεια με μεγάλη προσοχή σε ένα κιβώτιο για να διατηρήσει το παιδί της στη ζωή. Αργότερα, όταν ο Μελέαγρος μεγάλωσε, έλαβε μέρος στο κυνήγι του Καλυδώνιου Κάπρου. Σε αυτό είχε συμμετάσχει και η Αταλάντη, και ο Μελέαγρος σκότωσε στη διαμάχη τους θείους του (γιους του Θεστίου) προκειμένου να προσφέρει το τομάρι του θηρίου στην Αταλάντη, και δίκαια, καθώς εκείνη το είχε πληγώσει πρώτη. Τότε η Αλθαία εξοργίσθηκε τόσο πολύ για τον φόνο των αδελφών της, Τοξέα και Πλεξίππου, ώστε άρπαξε τον κρυμμένο δαυλό και τον έκαψε, με αποτέλεσμα να πεθάνει αμέσως ο γιος της. Αυτή η ιστορία παρουσιάζει ομοιότητα με τον σκανδιναβικό μύθο του Norna-Gests. Η Αλθαία της αργότερα μετανόησε και αυτοκτόνησε. Μια παραλλαγή του μύθου αναφέρει ότι, όταν η Αλθαία ήταν έγκυος, κατάπιε ένα βλαστάρι ελιάς και το «γέννησε» μαζί με τον Μελέαγρο. Αργότερα, όταν πληροφορήθηκε τον φόνο των αδελφών της από τον γιο της, έκαψε την ελιά κι έτσι ο Μελέαγρος πέθανε. Τα πρώτα στοιχεία για τον μύθο στις Αλθαίας βρίσκονται στον Όμηρο και στον Ησίοδο. Μετέπειτα συμπληρώθηκαν από στις τραγικούς ποιητές και μυθογράφους.

Θεραπευτικές Ιδιότητες Είναι χρήσιμη σε οποιαδήποτε περίπτωση χρειάζεται μαλακτική επίδραση. Η ρίζα χρησιμοποιείται κυρίως για πεπτικά προβλήματα και συστήνεται ιδιαίτερα για τις φλεγμονές του πεπτικού σωλήνα, τις φλεγμονές του στόματος, ουλίτιδα, γαστρίτιδα, πεπτικό έλκος, εντερίτιδα και κολίτιδα καθώς στις καταπραΰνει τις στομαχικές διαταραχές, το βή­χα, τη βρογχίτιδα και το κρύωμα. Βοηθά σε δερματικές παθήσεις και διαταραχές, πόνους μυών και τενόντων. Τα φύλλα χρησιμοποιούνται για τους πνεύμονες και το ουροποιητικό σύστημα. Για την ουρηθρίτιδα και την άμμο στο ουροποιητικό 14

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Z Γεωργία Παππά σύστημα τα φύλλα της Αλθαίας είναι πολύ καταπραϋντικά. Γενικά αυτό το φυτό είναι πολύ καταπραϋντικό για οποιονδήποτε ερεθισμό των βλεννογόνων μεμβρανών του σώματος. Στην αλθαία αποδίδονται και ανοσοποιητικές ιδιότητες, καθώς βοηθά τα λευκά αιμοσφαίρια να καταστρέ­φουν τα μικρόβια που εισβάλλουν στον οργανισμό.

Χρήση Λαμβάνεται τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά. Οι ρίζες της διαθέτουν μία κολλώδη ουσία, η οποία απορροφά το νερό, διογκώνεται και σχηματίζει μια προστατευτική ζελατίνη. Η ζελατίνη αυτή ανα­κουφίζει και προστατεύει από τα κοψίματα, τις εκδορές, τα εγκαύματα και τις πληγές, ενδείκνυται για τις κιρσώδεις φλέβες και τα εξωτερικά έλκη. Οι πολτοποιημένες ρίζες του μπορούν να χρησιμοποιη­θούν εξωτερικά ως επουλωτικό και ξηραντικό κατάπλα­σμα το οποίο α­πλώνεται στην πάσχου­σα περιοχή ζεστό, συμ­βάλλοντας στη θεραπεία των φλεγμονών.

Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

15

Άνηθος Επιστημονική ονομασία Anethum Craveolens.

Χρώμα Σκούρο πράσινο (φύλλα), καφετί-μπεζ (σπόροι) και κίτρινο (άνθη).

Περιγραφή Αρωματικό φυτό το οποίο μπορεί να φτάσει έως και το ένα μέτρο ύψος, ο βλαστός του είναι κοίλος και γραμμωτός, η ρίζα γογγυλώδης, τα φύλλα του πτερωτά νηματοειδή με φωτεινά κίτρινα μικρά άνθη που εμφανίζονται τους καλοκαιρινούς μήνες. Σπέρνεται την άνοιξη και φυτεύεται αργότερα. Έχει βαθύ ριζικό σύστημα, αγαπά τον ήλιο και το νερό έχοντας βαθιές ρίζες. Δεν αρρωσταίνει εύκολα και αυτό σημαίνει ότι δεν έχει φάρμακα. Μονοετές φυτό με πατρίδα τη Νότια Ρωσία και τη Δυτική Ασία αλλά και όχι μόνο, είναι αυτοφυές σε υγρά μέρη. Το φυτό αυτό είναι μέλος της ίδιας οικογενείας στην οποία ανήκει ο μαϊντανός, 16

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Ιστορία Τα πρώτα αρχαιολογικά ευρήματα άνηθου έχουν βρεθεί σε προϊστορικούς οικισμούς στην Ελβετία και τοποθετούνται χρονολογικά στην ύστερη Νεολιθική εποχή. Το φυτό ήταν γνωστό και στην αρχαία Αίγυπτο. Κλωνάρια άνηθου έχουν βρεθεί και στην Αίγυπτο, στον τάφο του Αμένωφη ΙΙ, ενώ πάπυροι του 1500 π.Χ. μιλούν για ένα φαρμαΕ΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

17

Z Γρηγόρης Τσιαδής

το γλυκάνισο, το κόλιανδρο, το κύμινο και το αγριοκύμινο. Έχει πολύ ιδιαίτερη ντελικάτη όψη που θυμίζει λίγο μάραθο. Έχει ανοιχτοκίτρινα ανθάκια και οβάλ, καφετί σπόρους. Οι περισσότεροι σπόροι χωρίζονται στα δύο μετά τη συγκομιδή. Στην πλειοψηφία τους είναι επίπεδοι από τη μία πλευρά και κυρτοί από την άλλη. Καλλιεργείται πλέον σε ευρύτερη κλίμακα στην Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική και την Ασία. Η Ινδία είναι πρώτη στον κόσμο σε παραγωγή άνηθου. Ακολουθούν η Κίνα, το Μεξικό και η Ισπανία. Χρησιμοποιείται στη μαγειρική και το φυτό και ο σπόρος του άνηθου, το καθένα για τη χαρακτηριστική του γεύση και άρωμα, σε σαλάτες, σούπες, διάφορες σάλτσες και συχνά στα φαγητά με ψάρι. Εκτός του αρώματος που προσδίδει στο φαγητό χρησιμοποιείται επίσης ευρέως λόγω του ότι διευκολύνει και την πέψη των τροφών. Το άρωμα των σπόρων θυμίζει αγριοκύμινο επειδή στο αιθέριο έλαιο εμπεριέχεται μια ουσία που υπάρχει και στο αγριοκύμινο, η καρβόνη. Τα φύλλα έχουν καθαρό, ευωδιαστό άρωμα με νότες γλυκάνισου και λεμονιού. Το συναντάμε στις περισσότερες εθνικές κουζίνες ανά τον κόσμο, αλλά είναι περισσότερο δημοφιλές στη Γερμανία, Ρωσία και στις Σκανδιναβικές χώρες. Εκτός από τις ποικίλες χρήσεις των φύλλων και των σπόρων στη μαγειρική, χρησιμοποιείται και το αιθέριο έλαιό του στη βιομηχανία τροφίμων, ποτοποιία και αρωματοποιία.

κευτικό μίγμα που λειτουργεί ως παυσίπονο, το οποίο έχει ως συστατικό μεταξύ άλλων τον άνηθο. Στην αρχαία Ελλάδα έφτιαχναν κρασί από άνηθο και του είχαν δώσει το όνομα «ανηθίτης οίνος». Ωστόσο, οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν το φυτό κυρίως ως φάρμακο. Θεωρούσαν ότι μπορεί να λειτουργεί ως υπνωτικό και για να κοιμηθούν εύκολα κάλυπταν τα μάτια τους με φύλλα άνηθου. Το χρησιμοποιούσαν ακόμα για την παύση του λόξυγκα και έβαζαν καυτούς σπόρους άνηθου πάνω στις πληγές τους για να επιταχύνουν τη διαδικασία της επούλωσής τους. Ο Ιπποκράτης το ανέφερε σε μία συνταγή για ένα στοματικό διάλυμα και ο Διοσκουρίδης συνιστούσε ως φάρμακο για διάφορες ασθένειες ένα ρόφημα από αποξηραμένα φύλλα και σπόρους άνηθου. Ακόμα στεφάνωναν τους νικητές με ανθισμένα κλαδιά άνηθου, και με το αιθέριο έλαιο των καρπών του άλειφαν το σώμα τους οι αθλητές γιατί το θεωρούσαν χαλαρωτικό και τονωτικό των μυών.

Χρησιμοποιούμενα μέρη Φύλλα, σπόροι, άνθη και ρίζες. Το χαρακτηριστικό του άρωμα μοιάζει με αυτό του γλυκάνισου και τα σπόρια του χρησιμοποιούνται στον αρωματισμό διαφόρων φαγητών, ενώ μπορεί να διατηρηθεί και αποξηραμένος. Σε συνδυασμό με το δεντρολίβανο μπορούν να αρωματίσουν υπέροχα το λάδι για τις σαλάτες και κάθε άλλη χρήση στο τραπέζι. Επίσης η γεύση του ταιριάζει πολύ με το κύμινο και το μοσχοκάρυδο.

Θεραπευτικές Ιδιότητες Περιέχει άφθονα ανόργανα συστατικά, κάλιο, ασβέστιο, φώσφορο, μαγνήσιο και είναι πλούσιος σε βιταμίνη C. Ο άνηθος έχει μακρόχρονη ιστορία στη θεραπευτική. Το αφέψημα των σπόρων του έχει ορεκτικές, χωνευτικές και διουρητικές ιδιότητες και διευ18

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Z Γρηγόρης Τσιαδής κολύνει την παραγωγή γάλακτος σε μητέρες που θηλάζουν. Ανακουφίζει από στομαχικές διαταραχές, ιδιαιτέρως των μικρών παιδιών, κολικούς και εμετό και ωφελεί παιδιά που έχουν προσβληθεί από ιλαρά και ανεμοβλογιά. Οι έγκυες, δεν πρέπει να πίνουν αφεψήματα άνηθου γιατί μπορεί να τους προκαλέσουν αποβολή. Το μάσημα των σπόρων του καταπολεμά την κακοσμία του στόματος.

Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

19

Αστεροειδής γλυκάνισος Περιγραφή Μπαχαρικό με έντονο άρωμα και χαρακτηριστικό σχήμα αστεριού. Προέρχεται από το αστεροειδές περικάρπιο του αειθαλούς δέντρου Illicium verum, που κατάγεται από τη Νοτιοδυτική Κίνα. Έχει πράσινα λογχοειδή φύλλα και ανοιχτοκίτρινα άνθη. Οι καρποί-αστέρια είναι σκληροί και έχουν το χρώμα της σκουριάς. Συλλέγονται πριν να ωριμάσουν και μετά αποξηραίνονται στον ήλιο. Τα αποξηραμένα αστέρια διατίθενται ολόκληρα ή σε μορφή καφεκόκκινης σκόνης. Καλλιεργείται σε όλες τις μεσογειακές χώρες και στη Σοβιετική Ένωση. Στη χώρα μας φυτρώνει μόνο του σε όλα σχεδόν τα νησιά μας αλλά και εισάγονται οι σπόροι του. Το πιο πρακτικό είναι να φυτέψετε λίγους σπόρους σε δύο γλάστρες, την άνοιξη. Το φυτό είναι πολύ αρωματικό, ανθίζει το καλοκαίρι και ζει ένα χρόνο. Μπορείτε να κόψετε και να ξεράνετε το φύλλα του πριν ανθίσει για να τα έχετε τον χειμώνα. Όσο για τους σπόρους πρέπει να τους μαζέψετε το φθινόπωρο και να τους φυλάσετε σε ξερό μέρος, μέσα σε γυάλινο δοχείο χρωματιστό ή μακριά από φως. Να προτιμάτε να φυλάτε άσπαστους τους σπόρους και να τους 20

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Ιστορία Στην Κίνα οι μανδαρίνοι μασούσαν ολόκληρο τον καρπό του φυτού που χρησίμευε ως χωνευτικό και χάριζε γλυκιά αναπνοή. Στην Ιαπωνία έκαιγαν σαν λιβάνι τον Ιαπωνικό αστεροειδή γλυκάνισο (Illicium anisatum), που είναι τοξικός και ακατάλληλος για κατανάλωση. Στην Ευρώπη λέγεται ότι έφερε το φυτό ένας Άγγλος ναυτικός περίπου τον 16ο αιώνα και σύντομα άρχισε να χρησιμοποιείται στις μαρμελάδες, στις πουτίγκες και στα σιρόπια.

Θεραπευτικές Ιδιότητες Οι σπόροι του γλυκάνισου δε δίνουν μόνο το θαυμάσιο άρωμά τους στα φαγητά και τα είδη αρτοποιίας, αλλά και μερικές αξιόλογες θεραπευτικές τους ιδιότητες, που έχουν σχέση με τη χώνευση. Δηλαδή βοηθούν στην αφομοίωση των τροφών από τον οργανισμό και στην αποβολή των αερίων που φουσκώνουν το έντερο ή το στομάχι. Αυτές τις ιδιότητες τις εκτιμούσαν ιδιαίτερα οι Ρωμαίοι, γι’ αυτό ένα κέικ περιείχε Γλυκάνισο! Στην Αυστρία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες χρησιμοποιούν πολύ το γλυκάνισο στα κέικ, σε διάφορα φαγητά και γλυκά και ιδιαίτερα στις χριστουγεννιάτικες λιχουδιές. Με σπόρους γλυκάνισου αρωματίζουν το ούζο, διάφορα λικέρ και τα τονωτικά φάρμακα. Με φύλλα αρωματίζουν σούπες, σαλάτες, χορτόπιτες και κάθε είδους πίτες. Με το αιθέριο λάδι του αρωματίζουν μερικά σαπούνια πολυτελείας και οδοντόκρεμες. Πάνω από όλα το γλυκάνισο χρησιμοποιείται για να βοηθάει την πέψη, να διώχνει την δυσπεψία, προλαβαίνει και ανακουφίζει από τον τυμπανισμό της κοιλιάς γι’ αυτό και θεωρείται από την ιατρική σαν ένα από τα αποτελεσματικότερα αντιφυσητικά. Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

21

Z Χρήστος Δημόπουλος

αλάθετε σε μικρό μίξερ μπαχαρικών όταν πρόκειται να τους χρησιμοποιήσετε. Σπόρους θα βρείτε στα μαγαζιά που πουλάνε μπαχαρικά και στα γεωργικά είδη.

Χρησιμοποιείται επίσης στους παιδικούς κολικούς. Θεωρείται διεγερτικό της καρδιάς, του συκωτιού, των πνευμόνων, του μυαλού και μαζί καταπραΰντικό. Στις λεχώνες δίνουν πρωί και βράδυ από μια κουταλιά κοπανισμένους σπόρους, ή ένα πυκνό αφέψημα για να κατεβάσουν πολύ γάλα. Είναι διουρητικό, σπασμολυτικό. Λιγοστεύει τους πόνους των εμμήνων. Καταπραΰνει τον βήχα και τις κρίσεις άσθματος. Καταπολεμά την ψυχρότητα και ανικανότητα.

22

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Βαλσαμόχορτο

Το χόρτο του Αγίου Ιωάννη (st. John’s wort), γνωστό στη χώρα μας ως βαλσαμόχορτο ή σπαθόχορτο, είναι ένα βότανο με χαρακτηριστικά έντονο κίτρινο λουλούδι που η λαϊκή παράδοση θέλει να χρησιμοποιείται ως βάλσαμο και αντισηπτικό για τις πληγές των πολεμιστών. Άλλες ονομασίες του είναι Βαλσαμάκι, Μπάλσαμο, Λειχηνόχορτο, Ψειροβότανο. Φύεται στην Ευρώπη και την Ασία και είναι από τα πιο μελετημένα επιστημονικώς βότανα της παραδοσιακής ιατρικής. Η κορυφαία χρήση του όμως δεν έχει να κάνει με τις αντισηπτικές ή τις καταπραϋντικές του ιδιότητες, αλλά με μια ξεχωριστή του ιδιότητα: την αντικαταθλιπτική του δράση. Στα πέταλα του άνθους μπορεί κανείς να παρατηρήσει ευδιάκριτα «σταγονίδια», μικρές φουσκαλίτσες που δίνουν την εντύπωση πως το πέταλο είναι διάτρητο (εξού και ο όρος Perforatum). Αν συνθλίψουμε τις φουσκαλίτσες αυτές θα βγει ένα βαθυκόκκινο υγρό, το οποίο περιέχει τα δραστικά συστατικά του φυτού. Τα περισσότερα φαρμακευτικά σκευάσματα βαλσαμόχορτου που κυκλοφορούν είναι αποξηραμένα εκχυλίσματα πετάλων, καλύκων και άλλων τμημάτων του φυτού. Το βρίσκουμε σε καλλιεργημένους ξερούς και ηλιόλουστους τόπους και σε χέρσους αγρούς, Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

23

Z Ραφαέλλα Αϊβάζη

Περιγραφή

σε καπνοχώραφα κοντά σε θάμνους, σε δάση και στις άκρες των αγροτικών δρόμων από τον Ιούνιο μέχρι το Σεπτέμβριο που είναι ανθισμένο. Ακόμη μπορούμε να φυτέψουμε εύκολα ένα σε κήπο και φυσικά θα το βρούμε και σε καταστήματα βοτάνων.

Ιστορία Η επιστημονική του ονομασία, Ηypericum perforatum, έχει Ελληνική προέλευση, καθώς αποτελεί συνθετικό των λέξεων «υπέρ» και «εικόνα». Το συνθετικό αυτό περιγράφει μια βασική του χρήση στην Αρχαία Ελλάδα: το φυτό τοποθετούνταν πάνω από τις εικόνες των Θεών για να ξορκίσει τα κακά πνεύματα.

Θεραπευτικές ιδιότητες Καταπραϋντικό και ανακουφιστικό σε πνευμονικές ενοχλήσεις (βρογχίτιδα, σπασμωδικός βήχας, άσθμα) και σε κολικούς. Εμμηναγωγικό (και ρυθμιστικό των εμμήνων, αν προσθέσουμε έγχυμα από φύλλα του στο νερό του μπάνιου). Διουρητικό (σε προβλήματα της κύστης και γενικά του ουροποιητικού συστήματος). Σπασμολυτικό (υστερία, νευρική κατάθλιψη). Ηρεμιστικό (σε μελαγχολία, αϋπνία – με αφέψημα και μαξιλάρι από φύλλα). Τονωτικό και διεγερτικό (για εξασθενημένα σώματα, που βρίσκονται σε ανάρρωση), σε ίκτερο. Αντιφυσητικό (για αέρια του στομάχου, το φούσκωμα). Ανθελμινθικό (παράσιτα των εντέρων). Χωνευτικό (δυσπεψία). ΑντιδιαρροΪκό και στυπτικό. Αντιφλογιστικό και επουλωτικό (με το λάδι του επουλώνονται εγκαύματα και πληγές και επιταχύνεται η εξαφάνιση των στιγμάτων της λευκόρροιας αλλά και σκληρών όγκων του δέρματος). Αντισηπτικό (σε δαγκώματα εντόμων σε πληγές και σε δυσεντερία).

24

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Z Ραφαέλλα Αϊβάζη Αντιπυρετικό και παυσίπονο. Όπως είδαμε έχει πολλές ιδιότητες και είναι βάλσαμο για πολλές ασθένειες.

Τρόπος παρασκευής Το καλοκαίρι που ανθίζουν κόβουμε φρέσκιες κορφές και κλωνάρια και τα βάζουμε με αναλογία 1 προς 10 σε ένα μπουκάλι παρθένο ελαιόλαδο. Το ταπώνουμε και το αφήνουμε 2-3 εβδομάδες στον ήλιο. Τότε αποκτάει κόκκινο χρώμα και έχουμε πια έτοιμο ένα καλό φάρμακο, που επουλώνει εξωτερικές και εσωτερικές πληγές (ελαφρά εγκαύματα, έλκος του στομάχου). Με 5-10 σταγόνες σε λίγο νερό λιγοστεύουν και οι πόνοι της αεροφαγίας, οι ξινίλες και άλλες εκδηλώσεις.Χρησιμοποιείται και εξωτερικά με εντριβές, σε χτυπήματα, αθριτικά, ρευματισμούς και με επαλείψεις σε πληγές. Ανακατεύοντας σκόνη από αποξηραμένα κλωνάρια βαλσαμόχορτου με ξερά λουλούδια άσπρου κρίνου και λίγο παρθένο ελαιόλαδο φτιάχνουμε μια αλοιφή για πληγές και εξανθήματα. Έγχυμα: Δύο κουταλάκια ψιλοκομμένο φυτό ή φύλλα σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό. Πίνεται ζεστό. Αφέψημα: Υπολογίστε ένα κουτάλι για κάθε φλιτζάνι (2-3 φλιτζάνια την ημέρα).

Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

25

Γλυκόριζα Προέλευση Ευρώπη, Ασία, Βόρεια Αμερική και Αυστραλία.

Οικογένεια Ψυχανθή. Άλλες ονομασίες: Γλυκορίζι, Γλυκύριζα ή άτριχος, Γλυκύριζα ή λεία, Αγλυκόριζα, Κοιλιά και Ρεγολίτσα…

Περιγραφή Είναι θάμνος ύψους 50-100 εκ., ένα ποώδες φυτό, με ρίζες που φτάνουν τα 1-2 μέτρα, κυλινδρικές, διακλαδισμένες και σαρκώδεις. Αυτές είναι που χρησιμοποιούνται για θεραπευτικούς σκοπούς. Οι βλαστοί του φυτού είναι όρθιοι, ραβδωτοί, ισχυροί και χνουδωτοί, τα φύλλα είναι πτεροειδή, τα άνθη του φυτού έχουν συνήθως χρώμα κυανό και εμφανίζονται στις αρχές του καλοκαιριού. Τη γλυκόριζα τη συναντούμε σε μεγάλες αποικίες σε χαμηλό 26

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Ιστορία Βότανο γνωστό εδώ και χιλιάδες χρόνια. Στην κινέζικη ιατρική τη χρησιμοποιούν εδώ και 3000 χρόνια. Η γλυκόριζα αναφέρεται από τον Θεόφραστο τον 3ο αιώνα π.χ. ως φάρμακο για το άσθμα. Το όνομα προέρχεται από τα ελληνικά και σημαίνει γλυκιά ρίζα, φυσικά λόγω της γεύσης. Προέρχεται από τη νότια Ευρώπη, Αίγυπτο και μέρη της Ασίας. Καλλιεργείται πλέον παντού στην Ευρώπη της Σκανδιναβίας καθώς και σε Αμερική, Αυστραλία, Κίνα. Λέγεται ότι ο Ναπολέων μασούσε κομμάτια γλυκόριζας. Στα αρχαία χρόνια η γλυκόριζα, χάρη στην ευχάριστη γλυκιά της γεύση, λατρεύτηκε από πολλούς αρχαίους λαούς και χρησιμοποιήθηκε για διάφορες χρήσεις. Για τους Αιγύπτιους ήταν ότι το τζίντζερ για τους Κινέζους, φάρμακο για πολλά είδη παθήσεων, ενώ παράλληλα έφτιαχναν και ποτό από αυτή. Μεγάλες ποσότητες γλυκόριζας έχουν βρεθεί στο τάφο του βασιλιά Τουταγχαμών. Εκτός από τους Αιγύπτιους, το φυτό χρησιμοποιούσαν οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι. Σύμφωνα με τον Θεόφραστο (3ος αιώνας π.Χ), οι Σκύθες, οι οποίοι είχαν μυηθεί στη γλυκόριζα από τους Έλληνες, μασούσαν γλυκόριζα και μπορούσαν να ζήσουν 12 μέρες χωρίς νερό. Τον 1ο αιώνα ο γιατρός Διοσκουρίδης της έδωσε το βοτανολογικό της όνομα που προέρχεται από τις λέξεις «γλυκός» και «ρίζα». Ο Ρωμαίος Πλίνιος συνιστούσε την κατανάλωση της γλυκόριζας για την καταπολέμηση του βραχνιάσματος της φωνής και για την ανακούφιση από την πείνα και τη δίψα. Το 13ο αιώνα το εκχύλισμα του φυτού χρησιμοποιούνταν ως φάρμακο για τον πονόλαιμο, το βήχα και τη συμφόρηση. Πιθανολογείται ότι οι Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

27

Z Μαριχρύσα Τριβέλα

υψόμετρο και σε εδάφη χέρσα και ακαλλιέργητα. Τμήμα που χρησιμοποιείται: Ολόκληρη η ρίζα, σε κομματάκια ή σε σκόνη. Επίσης, ο λόγος που τη φυτεύουμε είναι για τις ρίζες της.

έμποροι που πουλούσαν τη γλυκόριζα ως φάρμακο, τη συνδύαζαν με μέλι, δημιουργώντας έτσι τα πρώτα ζαχαρωτά από γλυκόριζα.

Θεραπευτικές Ιδιότητες Η γλυκόριζα είναι μαλακτικό, εμετικό και με ήπια χαλαρωτική δράση. Δρα ως αποχρεμπτικό, μαλακτικό, αντιφλεγμονώδες, επενεργεί στα επινεφρίδια, είναι αντισπασμωδικό και ήπιο υπακτικό. Το βότανο είναι ωφέλιμο σε προβλήματα σπλήνας, γαστρίτιδας και πεπτικού έλκους, κολικούς και πρωτοπαθή αδρενοκορτικοειδική ανεπάρκεια. Έχει θετική δράση σε βρογχική καταρροή, βρογχίτιδα, πνευμονία και βήχα. Επίσης, επενεργεί θετικά σε προβλήματα στρες. Σε προβλήματα αρθρίτιδας όπου λαμβάνονται κορτικοειδή σκευάσματα, βοηθά για την καλύτερη λειτουργία των επινεφριδίων. Είναι διουρητική και συστήνεται κατά του διαβήτη και της χοληστερίνης. Ο χυμός από τις ρίζες δίνει την εμπορική γλυκόριζα. Χρησιμοποιείται για την κάλυψη της δυσάρεστης γεύσης άλλων φαρμάκων ή για τn δική της κατευναστική επίδραση στον επίμονο βήχα. Η αποξηραμένη ρίζα, αφού αφαιρεθεί ο πικρός φλοιός της, συστήνεται για κρυολογήματα, ερεθισμένο λαιμό και βρογχικό κατάρρου. Μειώνει τα επίπεδα των οξέων του στομάχου, ανακουφίζοντας έτσι από τις καούρες. Έχει σημαντική ικανότητα να θεραπεύει τα έλκη του στομάχου, επειδή επικαλύπτει με προστατευτική γέλη τα τοιχώματα. Διευκολύνει επίσης τις κινήσεις του παχύ εντέρου. Αυξάνει τη ροή τns χολής και μειώνει τα επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα.

Γεύση Γλυκιά γεύση που θυμίζει ελαφρώς γλυκάνισο με σχετικά αλμυρή και πικρή επίγευση. Αν μασηθεί μόνη της δίνει την αίσθηση ότι η γλυκύτητά της κλιμακώνεται. Η γλυκιά γεύση οφείλεται σε μία γλυκαντική ουσία, τη γλυκοριζίνη. Αυτή η ουσία είναι 50-60 φορές πιο γλυκιά από την κρυσταλλική ζάχαρη.

28

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Z Μαριχρύσα Τριβέλα

Χρήση Παρασκευάζεται ως αφέψημα(Ρίχνουμε μισό έως ένα κουταλάκι του τσαγιού από τη ρίζα σε ένα φλιτζάνι νερό και το σιγοβράζουμε για 10-15 λεπτά). Ωστόσο, δεν πρέπει να παίρνεται από υπερτασικά άτομα. Η γλυκόριζα, συστατικό πολλών εδεσμάτων της Κινεζικής κουζίνας που έχουν σάλτσα σόγιας, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία ροφημάτων, παγωτών, σπιτικών καραμελών και λικέρ.

Παρενέργειες Πολλοί άνθρωποι οι οποίοι έτρωγαν πολύ συχνά και σε μεγάλη ποσότητα γλυκόριζα απέκτησαν αυξημένη πίεση, πονοκεφάλους και μυϊκή αδυναμία. Γι’ αυτό πολλοί είναι αυτοί οι οποίοι ερευνούν το αν είναι ασφαλής η χρήση της.

Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

29

Ελευθερόκοκκος Όνομα Panax ginseng (Ασία), panax quinquefolium (Αμερική, Καναδάς), panax notoginseng (pseudoginseng). Τζίνσενγκ “το άριστο βότανο, η ύστατη λύση, όταν όλα τα άλλα έχουν αποτύχει...’’ G. Stuart, 1911.

Οικογένεια - Προέλευση Οικογένεια: Arialiaceae. Προέλευση: Κίνα, Κορέα, βορειοανατολική Αμερική, Ιαπωνία, Ρωσία

Περιγραφή O Ελευθερόκοκκος (Eleutherococcus Senticosus) είναι περισσότερο γνωστός ως Siberian Ginseng. Πρόκειται για φυτό που ευδοκιμεί σε δασικές εκτάσεις της Ανατολικής Ασίας, της Κίνας, της Ιαπωνίας και της Ρωσίας. Χρήσιμο μέρος του φυτού είναι η ρίζα του. Είναι ένα πολυετές ποώδες φυτό ύψους 40-60cm, με όρθιο στέλεχος, παλαμοειδή σύνθετα φύλλα (4-5) πράσινου χρώμα30

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Ιστορία Το Σιβηριανό Τζίνσενγκ είναι ένα σπάνιο βότανο γνωστό από αρχαιοτάτων χρόνων ειδικά στην Κίνα, την Αίγυπτο και την Αρχαία Ελλάδα. Το όνομα τζίνσενγκ (Ginseng) έχει κινέζικη προέλευση, σημαίνει ανθρώπινη ρίζα και αναφέρεται στο χαρακτηριστικό διχαλωτό σχήμα αυτής της ρίζας που μοιάζει με ανθρώπινα πόδια. Η λατινική ονομασία του τζίνσενγκ είναι panax που προέρχεται από την ελληνική λέξει πανάκεια. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, υπάρχουν φυσικές ουσίες που προέρχονται από φυτά όπως το τζίνσενγκ, τα οποία έχουν μεταξύ άλλων και αντιγηραντικές ιδιότητες. Στην Κίνα ονομάζεται «Η ρίζα της ζωής», χρησιμοποιείται εδώ και 5.000 χρόνια και εξακολουθεί να θεωρείται εξαιρετικό προληπτικό διαφόρων παθήσεων και φάρμακο-πανάκεια. Οι Ρώσοι το χρησιμοποιούσαν μέχρι πρόσφατα για τους αστροναύτες τους, ώστε να αποφεύγονται οι μολύνσεις κατά τη διάρκεια του διαστημικού ταξιδιού.

Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

31

Z Φιλήμονας Παπαδομανωλάκης

τος, ελλειπτικού σχήματος με οδοντωτές άκρες και λευκά άνθη με κίτρινο-πράσινες αποχρώσεις, ομαδοποιημένα σε ταξιανθίες σχήματος ομπρέλας. Τα άνθη παράγουν ομάδες από κόκκινους λαμπερούς καρπούς που περιέχουν δύο σπόρους.

Θεραπευτικές Ιδιότητες Στη σύγχρονη βοτανοθεραπεία ο Ελευθερόκοκκος χρησιμοποιείται από τους θεραπευτές κυρίως ως τονωτικό του οργανισμού. Αυξάνει την αντοχή του οργανισμού και είναι για την κατάθλιψη, την εξάντληση. Επίσης, βοηθά στη διέγερση του κυκλοφορικού και είναι και αγγειοδιασταλτικό. Το ενεργό συστατικό eleutherosdies είναι εκείνο που ευθύνεται κατά κύριο λόγο για την ισχυροποίηση του ανοσοποιητικού και τη βελτίωση της πνευματικής λειτουργίας και διαύγειας. Ο Ελευθερόκοκκος έχει αποδειχθεί πως μειώνει την αρνητική επίδραση του άγχους στον οργανισμό (ρίχνει τα επίπεδα της κορτιζόλης), αυξάνει τη σωματική αντοχή (αντιμετωπίζει τα συμπτώματα εξάντλησης), αυξάνει την άμυνα του οργανισμού έναντι λοιμώξεων και βελτιώνει τη μνήμη. Πέρα των άλλων, ο Ελευθερόκοκκος περιέχει αιθέριο έλαιο (0,8% στη ρίζα), Βιταμίνη Ε, beta-carotene, συρινγίνη (αντιstress), σαπωνίνες και πολυσακχαρίδες.

Τρόπος παρασκευής Η κατανάλωση του Ελευθερόκοκκου πρέπει να γίνεται με προσοχή. Όταν λαμβάνεται μακροχρόνια (δε συνίσταται) πρέπει να υπάρχουν διαστήματα αποχής 2-3 εβδομάδων κάθε 60 ημέρες. Προετοιμάστε ένα ρόφημα προσθέτοντας ένα κουταλάκι της αποξηραμένης ρίζας (2,0 gr.) σε νερό που έχει βράσει (μέχρι 3 φορές την ημέρα).

32

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Εστραγκόν Άλλα ονόματα Αρτεμισία η δρακόντια

Το εστραγκόν, Artemisia dracunculus, κατάγεται από την ανατολική Ευρώπη και είναι ποώδες, πολυετές φυτό της οικογενείας των συνθέτων ύψους έως 1, 50 μ. Το χειμώνα επιζεί μόνον το ριζικό του σύστημα, που εκτός από την κεντρική ρίζα έχει και πολλές οριζόντιες διακλαδώσεις. Τα φύλλα είναι λογχοειδή, μήκους έως 10 εκ., χρώματος πράσινου γυαλιστερού. Ο βλαστός είναι τρυφερός και έχει χρώμα καφέ-κοκκινωπό. Τα άνθη είναι μικρά, κίτρινου ή πράσινου χρώματος, τα οποία σπάνια ανοίγουν πλήρως και εμφανίζονται τέλος καλοκαιριού. Στις περισσότερες γαλλικές ποικιλίες τα άνθη είναι στείρα και έτσι δεν παράγουν σπόρο, ενώ στις ρωσικές είναι γόνιμα. Στο γένος Artemisia υπάρχουν πολλά αρωματικά, φαρμακευτικά ή άλλων χρήσεων φυτά όπως η αψιθιά (absinthium). Είναι Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

33

Z Βασίλης Μανιάτης

Περιγραφή

πολύ κοινό είδος, αφού αυτοφύεται σε πάρα πολλές χώρες όλου του βόρειου Ημισφαίριου, μέχρι τη Σιβηρία. Η αρτεμισία (εστραγκόν) ευδοκιμεί σε ποικιλία κλιμάτων, καθόσον αντέχει και στις υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού, αλλά και στις χαμηλές του χειμώνα.

Ιστορία Η αρτεμισία η δρακόντιας είναι γνωστή με τη γαλλική ονομασία εστραγκόν (estragon). Τόπος καταγωγής της θεωρείται η Δυτική Ασία. Κύριες χώρες παραγωγής εστραγκόν είναι η Γαλλία και η Ρωσία. Λέγεται και δράκος ή δρακόντιο, προφανώς λόγω του σχήματος της ρίζας του, που μοιάζει με δράκο (φίδι). Ήταν γνωστό φυτό στους αρχαίους Ρωμαίους, οι οποίοι το έβαζαν πάνω σε πληγές από δαγκώματα φιδιών. Το μίγμα χυμού εστραγκόν και μάραθου, ήταν δημοφιλές ποτό για τους βασιλείς της Ινδίας. Ο Ερρίκος ο 8ος, βασιλιάς της Αγγλίας, λέγεται ότι χώρισε την Αικατερίνη της Αραγονίας, επειδή χρησιμοποιούσε αλόγιστα το εστραγκόν. Τον Μεσαίωνα το εστραγκόν ονομαζόταν Τραγκόνια ή Τάρχον που μάλλον είναι αραβικής προέλευσης. Η προέλευση του αραβικού ονόματος μάλλον προέρχεται από το ελληνικό Δράκος (φίδι). Προφανώς το φυτό συνδέθηκε με τον ονομασία δράκος λόγω του σχήματος της ρίζας του και υπήρχε διαδεδομένη πεποίθηση πως το εστραγκόν όχι μόνο απέκρουε τα φίδια και τους δράκους, αλλά επίσης πως θεράπευε τα δαγκώματά τους. Στη λαϊκή ιατρική το χρησιμοποιούσαν για δαγκώματα ζώων και το θεωρούσαν φάρμακο για τον πονόδοντο. Στο Ιράν τα φύλλα του ρωσικού εστραγκόν τα έδιναν ως ορεκτικό στα άτομα που πάσχουν από ανορεξία.

Θεραπευτικές Ιδιότητες Το εστραγκόν καλλιεργείται για τα φύλλα του, τα οποία διατίθενται στην αγορά νωπά ή αποξηραμένα. Τα φύλλα διατηρούν καλύτε34

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Z Βασίλης Μανιάτης ρα το άρωμά τους, όταν αποθηκεύονται σε αεροστεγή δοχεία. Τα φύλλα του γαλλικού εστραγκόν περιέχουν περίπου 2-3% αιθέριο έλαιο με κύρια συστατικά την εστραγκόλη (έως 80%) και την ισομερή με την εστραγκόλη ανηθόλη (10%). Τα φύλλα του ρωσικού περιέχουν περίπου 1%, με κύρια συστατικά το σαβινένιο (έως και 50%) και την μεθυλοευγενόλη (έως 30%). Το αιθέριο έλαιο του γαλλικού είναι πιο ευώδες και έχει μεγαλύτερη εμπορική αξία από το αιθέριο έλαιο του ρωσικού εστραγκόν. Το αιθέριο έλαιο του εστραγκόν έχει αντιμικροβιακές ιδιότητες. Το βότανο δρα ως αντισκορβουτικό, διουρητικό, εμμηναγωγό, αντιπυρετικό, υπνωτικό, ανθελμινθικό και βοηθά σε προβλήματα πέψης και οδονταλγίας. Δρα ως ήπιο ηρεμιστικό και βοηθά σε ελαφρά προβλήματα αϋπνίας. Έχει ήπιες ιδιότητες εμμηναγωγού και βοηθά σε καθυστέρηση περιόδου. Κατάπλασμα των φύλλων βοηθά σε ρευματισμούς, αρθρίτιδα, ποδάγρα και πονόδοντο. Τα φύλλα του εστραγκόν περιέχουν ιώδιο, κάλιο και βιταμίνες Α και C. Το έγχυμα των φύλλων του μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά της ναυτίας, του λόξυγκα, της αϋπνίας και δρα ως χωνευτικό, ορεκτικό και τονωτικό. Το τσάϊ από φύλλα και άνθη ενισχύει και υποστηρίζει της λειτουργίες των νεφρών. Ακόμη, είναι εντομοαπωθητικό φυτό. Μια γλάστρα με εστραγκόν θα κρατήσει μακριά –και, πάνω απ’ όλα, με οικολογικό τρόπο– μύγες, κουνούπια και άλλα ενοχλητικά έντομα. Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

35

Στην Κουζίνα Το εστραγκόν θεωρείται ένα από τα πλέον χρήσιμα βότανα στη μαγειρική. Είναι το μυρωδικό των καλοφαγάδων. Χρησιμοποιείται σε σαλάτες, σάλτσες λευκών και κόκκινων κρεάτων και ψαριών, αυγά, παγωτά, φρουτοσαλάτες, κ.ά. Τα φύλλα του προστίθενται σε σούπες για άρωμα. Οι βλαστοί του μαγειρεύονται σαν λαχανικό. Είναι από τα καλύτερα αρωματικά ξιδιού και μουστάρδας. Τα ξηρά φύλλα του χρησιμοποιούνται για να αρωματίζουν το ξίδι και φυτικά βούτυρα. Επειδή το εστραγκόν έχει δυνατή γεύση, θα πρέπει να βάζουμε μικρές ποσότητες στα φαγητά μας. Επίσης, θα πρέπει να το προσθέτουμε στο φαγητό προς το τέλος του μαγειρέματος, διαφορετικά θ’ αλλοιωθεί η γεύση του και θα χαθεί το άρωμά του. Δεν ταιριάζει με άλλα μυρωδικά, εκτός από το λεμόνι και τα μικρά κρεμμυδάκια.

36

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Καλέντουλα

Βασίλειο: Φυτά Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα(Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα(Magnoliopsida) Τάξη: Αστερώδη (Asterales) Οικογένεια: Σύνθετα (Compositae) Γένος: Καλέντουλα (Calendula) Η Καλέντουλα είναι ένα όμορφο αγριολούλουδο, πολύ συνηθισμένο στην Ευρωπαϊκή ύπαιθρο. Ανήκει στην οικογένεια των σύνθετων που αποτελούν τη μεγαλύτερη οικογένεια στο φυτικό βασίλειο. Είναι από τα πιο γνωστά και πολλαπλώς χρήσιμα βότανα στη δυτική βοτανοθεραπεία.

Περιγραφή Είναι συγγενικό φυτό με τη μαργαρίτα. Η Καλέντουλα είναι μονοετές φυτό με άνθη έντονα κίτρινα ή πορτοκαλί. Η περίοδος ανθοφορίας της είναι πολύ μεγάλη και κρατάει από τον Φεβρουάριο μέχρι τον Οκτώβριο. Πολλαπλασιάζεται εύκολα με σπόρους. Η Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

37

Z Αποστόλης Γκίκας

Οικογένεια

Καλέντουλα αναπτύσσεται κυρίως σε χαμηλότερα υψόμετρα και συναντάται σε χωράφια, πλαγιές και άκρες δρόμων. Χρησιμοποιείται επίσης και ως καλλωπιστικό. Τα άνθη συλλέγονται μόλις ανθίσουν στις αρχές του καλοκαιριού και ξεραίνονται σε σκιερό μέρος.

Ιστορία Η καλέντουλα έχει καλλιεργηθεί σαν φυτό κήπου για πολλά χρόνια σε όλη την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Τα λουλούδια της καλέντουλας C. officinalis έχουν χρησιμοποιηθεί σαν φάρμακο για αιώνες, και βοτανικά ιάματα που βασίζονται στην καλέντουλα ήταν γνωστά επί γενεές. Οι πρώτοι Χριστιανοί αποκαλούσαν την καλέντουλα «Mary’s Gold» –χρυσάφι της Μαρίας– και την τοποθετούσαν δίπλα στα αγάλματα της Παρθένου Μαρίας. Η καλέντουλα ήταν επίσης ένα από τα πιο ιερά λουλούδια της αρχαίας Ινδίας. Σχημάτιζαν γιρλάντες δένοντας με σπάγγο μίσχους καλέντουλας και κεφάλια λουλουδιών και τα τοποθετούσαν γύρω από το λαιμό των ιερών αγαλμάτων. Το λουλούδι της καλέντουλας στρέφει το κεφάλι προς τον ήλιο ακολουθώντας την πορεία του, γι’ αυτό μερικές φορές αποκαλείται «νύφη του καλοκαιριού». Στη γλώσσα των λουλουδιών, το λουλούδι της καλέντουλας συμβολίζει τη λαμπρότητα της νίκης. Το όνομα αυτού του φυτού προέρχεται από τους αρχαίους Ρωμαίους, που πρόσεξαν ότι τα λουλούδια του φυτού ήταν ανθισμένα την πρώτη μέρα στις καλένδες (ή calends) κάθε μήνα και έτσι το θεώρησαν ένα χρήσιμο ίαμα για τις ανωμαλίες της εμμηνόρροιας. Η καλέντουλα θεωρήθηκε φυτό με μαγικές δυνάμεις, που επιτρέπει στους ανθρώπους να δουν τις νεράιδες και τις γυναίκες να επιλέξουν τον κατάλληλο σύντροφο. Πιο πρακτική ήταν η χρήση του στη διάρκεια του εμφύλιου πολέμου στις ΗΠΑ: τα φυτά εφαρμόστηκαν σε πληγές για να τις σταματήσουν και να τις θεραπεύσουν. Στην αρχαιότητα έφτιαχναν ένα ποτό, αναμιγνύοντας άνθη καλέντουλας μέσα σε κρασί, που το χρησιμοποιούσαν για τη 38

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Θεραπευτικές ιδιότητες Η Καλέντουλα είναι αντισηπτικό και κάποια από τα συστατικά της είναι αντιμυκητιακά και αντιβακτηριακά. Πάνω από όλα είναι γιατρικό για το δέρμα. Χρησιμοποιείται για κοψίματα, εκδορές και πληγές, για το κοκκινισμένο και ερεθισμένο δέρμα, μικροεγκαύματα και τα καψίματα από τον ήλιο, για την ακμή και πολλά εξανθήματα και για μυκητοπάθειες, όπως η τριχοφυτία, τα πόδια αθλητή και οι μυκητιάσεις. Είναι πολύ χρήσιμη σε περιπτώσεις εξανθήματος λόγω της πάνας και ανακουφίζει τις θηλές που είναι ερεθισμένες λόγω θηλασμού. Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

39

Z Αποστόλης Γκίκας

θεραπεία της δυσπεψίας. Τα πέταλα της καλέντουλας χρησιμοποιήθηκαν συχνά για την παρασκευή αλοιφών που θεράπευαν ερεθισμούς του δέρματος, ίκτερο, πόνους στα μάτια και πονόδοντους. Έχει χρησιμοποιηθεί επίσης για να θεραπεύσει κράμπες, βήχα και δαγκώματα από φίδια. Η καλέντουλα εκτιμήθηκε ιστορικά και για τις και μαγειρικές της χρήσεις. Οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν μίγμα καλέντουλας με ξίδι για να καρυκέψουν κρεατικά και σαλάτες. Τα πέταλα με την ελαφριά αρωματική και κάπως πικρή γεύση τους, νοστιμίζουν σούπες ψαριών και κρεατικών, πιάτα με ρύζι, σαλάτες και δίνουν κίτρινο χρώμα σε τυριά και βούτυρα. Ολόκληρο το λουλούδι χρησιμοποιήθηκε σαν γαρνιτούρα σε πιάτα της μεσαιωνικής εποχής.

Αν ληφθούν εσωτερικά, το έγχυμα ή το βάμμα καλέντουλας βοηθούν στην αντιμετώπιση φλεγμονωδών προβλημάτων του πεπτικού συστήματος, όπως η γαστρίτιδα, τα πεπτικά έλκη και η κολίτιδα. Θεωρείται αποτοξινωτικό βότανο και βοηθά στη θεραπεία των τοξινώσεων που αποτελούν την αιτία λοιμώξεων και πυρετού, καθώς και στην αντιμετώπιση συστηματικών δερματικών διαταραχών, όπως το έκζεμα και η ακμή. Επίσης, καθαρίζει το συκώτι και τη χοληδόχο κύστη. Χρησιμοποιείται συχνά για να βοηθήσει να μειωθούν οι πόνοι της περιόδου και να ρυθμισθεί η εμμηνόρροια. Τέλος, εκχύλισμα των πετάλων μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν μαλακτικό των μαλλιών για να τα κάνει ανάλαφρα και φωτεινά. Τα πέταλα κάνουν επίσης μια θρεπτική κρέμα για το δέρμα. Οι καλέντουλες σε γλάστρα παράγουν ένα γοητευτικό κοπτόμενο άνθος και αν φυτευτούν στον λαχανόκηπο, βοηθούν στον έλεγχο των εντόμων.

40

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Κράταιγος

Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Μαγνολιόφυτα) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Μαγνολιόψιδα) Τάξη: Ροδώδη (Rosales) Οικογένεια: Ροδοειδή (Rosaceae) Γένος: Κράταιγος (Crataegus) Ο κράταιγος είναι ένα θαυμαστό βότανο. Είναι το κατ’ εξοχήν βότανο που βοηθά σε οποιαδήποτε διαταραχή αφορά στην καρδιά. Το ίδιο του το όνομα μας λέει ότι βοηθά να κάνει κραταιά, δηλ. δυνατή, την καρδιά μας. Ο κράταιγος (Crataegus), επίσης γνωστός ως Τρικουκιά, Μουρζιά, Μπουρμπουτζελιά, Τσαμπουρνιά και ξαγκαθιά είναι γνωστός στο βόρειο ημισφαίριο. Τα διάφορα ονόματα που διαθέτει πολλές φορές περιγράφουν το είδος Κράταιγος ο μονόγυνος (Crataegus monogyna). Χρησιμοποιείται ευρέως και στη Δυτική και στην Κινέζικη βοτανολογία. Το όνομα του στην Κινεζική είναι Shan Zha – crataegus pinnatifida. Στη Δύση χρησιμοποιούν κυρίως τους ανθοφόρους βλαστούς, ενώ στην Κίνα κυρίως τους καρπούς του. Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

41

Z Χριστίνα Λώλη

Οικογένεια

Περιγραφή Ο κράταιγος είναι φυλλοβόλο, ακανθωτό θάμνος-δέντρο που φθάνει τα 9 μ. ύψος, κοινότατο στην Ελλάδα. Έχει μικρά, πριονωτά και ωοειδή φύλλα και λευκά άνθη. Έχει κόκκινους καρπούς που χρησιμοποιούνται στην εναλλακτική ιατρική ως τονωτικά του κυκλοφορικού συστήματος. Ανήκει στα ροδοειδή. Είναι θάμνος ή μικρό δέντρο με λοβωτά φύλλα. Ανθίζει το Μάιο και τον Ιούνιο. Οι καρποί του είναι ωοειδείς, με μήκος 8 με 12 εκατοστά και έχουν κόκκινο χρώμα. Υπάρχουν είδη με κίτρινους, ασπριδερούς ή μαύρους καρπούς. Τα κλαδιά και ο κορμός του φέρουν αγκάθια που έχουν συνήθως μήκος 1 με 3 εκατοστά.

Ιστορία Ως βότανο έχει μακραίωνη ιστορία. Το χρησιμοποιούσαν πολύ οι γυναίκες θεραπεύτριες κατά τη διάρκεια της εποχής του Μεσαίωνα. Το λουλούδι του είχε υιοθετηθεί από αυτές ως έμβλημα του έργου τους, επειδή σχετίζεται με την καρδιά. Όμως τότε θεωρήθηκαν μάγισσες λόγω των γνώσεών τους και εκδιώχθηκαν. Δεν υπήρχε θέση γι’ αυτές σε μία ανδροκρατούμενη ιατρική. Το βότανο ξεχάστηκε. Επανήλθε από τους άνδρες πλέον στο τέλος του 19ου αιώνα, χρησιμοποιούμενο ως τονωτικό της καρδιάς. Σήμερα αυτό έχει επιβεβαιωθεί και επιστημονικά.

Θεραπευτικές ιδιότητες Ανήκει στην κατηγορία των βοτάνων που βοηθούν το κυκλοφορικό μας σύστημα. Περιέχει φλαβονοειδείς γλυκοσίδες, προκυανιδίνες, σαπωνίνες, τριτερπενοειδή και τανίνες. Είναι κορυφαίο καρδιοτονωτικό. Δρα στα αγγεία και στο μυοκάρδιο διαστέλλοντας τη στεφανιαία αρτηρία. Τονώνει τα τοιχώματα των αγγείων και του καρδιακού μυός βελτιώνοντας τη συσταλτικότητα του μυοκαρδίου. Δίνεται στην αρχική φάση της ανεπάρκειας της καρδιάς και σε ισχαιμία. Έχει ηρεμιστική δράση η οποία, σε συνδυασμό με την αγγει42

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Z Χριστίνα Λώλη οδιασταλτική, μπορεί να βοηθήσει στη ρύθμιση της υπέρτασης. Υπάρχουν κλινικές δοκιμές που αποδεικνύουν ότι βοηθά όχι μόνο σε ιδιοπαθή υπέρταση αλλά και σε εκείνη που οφείλεται σε αρτηριοσκλήρυνση ή σε νεφρική νόσο. Αφετέρου η καρδιοτονωτική του δράση βοηθά και στη θεραπεία της υπότασης. Δηλαδή δρα στον οργανισμό μας ανάλογα με τις ανάγκες του. Η χρήση του βοτάνου επεκτείνεται στην ταχυκαρδία και στην αρρυθμία. Δηλαδή, εάν κάποιος έχει αίσθημα παλμών, λαχανιάζει ή έχει ατονία. Είναι καλό αντιγηριατρικό. Λέγεται βότανο για τη γερασμένη καρδιά. Η Κινέζικη βοτανολογία υποστηρίζει ότι και τονώνει την καρδιά και δρα ηρεμιστικά σε αυτήν καταστέλλοντας τη φωτιά η οποία την ταλαιπωρεί. Ο κράταιγος έχει τη δυνατότητα –είναι αποδεδειγμένο από εκτεταμένες κλινικές έρευνες– να διαλύει τις αθηρωματικές πλάκες στα αγγεία. (στεφανιαία, αορτή, καρωτίδες, περιφερειακό αγγειακό δίκτυο). Στην Κίνα το χρησιμοποιούν επίσης για να ανοίξει το γαστρεντερικό κανάλι και να διευκολύνει την πέψη του φαγητού. Δηλ. πίνεται και σαν χωνευτικό ρόφημα. Είναι ασφαλέστατο βότανο χωρίς καμία αντένδειξη. Οι ανθοφόροι βλαστοί του χρειάζονται ελαφρύ βράσιμο μέχρι 5 λεπτά. Μία δόση θεωρείται γύρω στα 10 gr. φυτού. Τα άνθη του κράταιγου, μόνα τους ή με άλλα κατευναστικά φυτά, είναι κατά της αϋπνίας και κατά των ενοχλήσεων της εμμηνόπαυσης. Το υγρό εκχύλισμα του φυτού συστήνεται κατά της στηθάγχης, ενώ με τους ξερούς καρπούς του φυτού παρασκευάζεται αφέψημα στυπτικό, πολύ καλό κατά της διάρροιας. Η φλούδα του φυτού, που μαζεύεται από νεαρά κλαδιά, νωρίς την άνοιξη, συστήνεται ως αντιπυρετικό. Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

43

Κυνόροδο Περιγραφή Η αγριοτριανταφυλλιά είναι θάμνος αυτοφυής σε πλαγιές και ξέφωτα. Ο βλαστός της είναι πολύκλαδος και αγκαθωτός, τα φύλλα λογχοειδή και οδοντωτά, οι καρποί κόκκινοι και ωοειδείς με πολλούς σπόρους, τα κυνόροδα, και άνθη λευκά ή ροζ. Ανθίζει την άνοιξη και χρησιμοποιούμενα μέρη είναι τα άνθη και οι καρποί. Είναι θάμνος του δάσους που ανήκει στην οικογένεια των τριαντάφυλλων και αναπτύσσεται κυρίως στην περιοχή των Άνδεων στο νότιο τμήμα στις Χιλής. Οι σπόροι παράγουν ένα λάδι με ένα πολύ υψηλό ποσοστό πολυακόρεστων λιπαρών οξέων. Το άγριο τριαντάφυλλο είναι γνωστό από τον λαό της Χιλής, ως «Ρόζα Mosqueta», και από τους επιστήμονες ως «Ρόζα affinis Rubiginosa».

Ιστορικά στοιχεία Είναι φυτό γνωστό από την αρχαιότητα. Σύμφωνα με τη μυθολογία το ρόδο ήταν στην αρχή λευκό. Βάφτηκε με το αίμα της Αφροδίτης κόκκινο, όταν πήγε με γυμνά πόδια να σώσει τον Άδωνη 44

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις Οι καρποί και τα άνθη περιέχουν μεγάλη ποσότητα βιταμίνης και γι’ αυτό είναι πρώτης τάξεως αντισκορβουτικό και φάρμακο για το ραχιτισμό. Το αφέψημα θεωρείται ιδανικό τονωτικό σε λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος, στο συνάχι, την ατονία, την ανορεξία και τη δυσπεψία. Έχει στυπτικές ιδιότητες και βοηθά στην καταπολέμηση της διάροιας και των κολικών των εντέρων. Θεωρείται πολύ αποτελεσματικό αντισηπτικό για μολύνσεις και ερεθισμούς των βλεφάρων και των οφθαλμών. Το αιθέριο έλαιο θεωρείται πολύ αγνό και ασφαλές για χρήση, αλλά σπάνια κυκλοφορεί ανόθευτο. Τα άνθη και οι καρποί της αγριοτριανταφυλλιάς χρησιμοποιούνται για γλυκά του κουταλιού, μαρμελάδες, σιρόπια και ζεστά ροφήματα με έξοχη γεύση. Το βότανο είναι θρεπτικό και δρα ως ήπιο υπακτικό, ήπιο διουρητικό και ήπιο στυπτικό. Τα κυνόροδα είναι μία από της καλύτερες φυσικές πηγές βιταμίνης C. Είναι χαρακτηριστικό ότι 3 καρποί του φυτού αντιστοιχούν με τη βιταμίνη που προσφέρει ένα πορτοκάλι. Μπορούν να Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

45

Z Βασιλική Χαντζοπούλου

από τα χέρια του Άρη και πάτησε την ακανθοφόρο ροδή την οποία έβαψε με αίμα. Το χρησιμοποιούσαν σαν θεραπευτικό και αναψυκτικό. Το όνομά του οφείλεται στο γεγονός ότι κατά τη Ρωμαϊκή εποχή συνιστούσαν το βότανο για τα δαγκώματα των λυσσασμένων σκύλων. Σύμφωνα με τον Πλίνιο, η ρίζα του ενεργούσε κατά της υδροφοβίας που προκαλείτο από τον ιό της λύσσας και έτσι επέφερε τη θεραπεία. Τους καρπούς τους χρησιμοποιούσαν εδώ και αιώνες ως ξινό φρούτο αλλά μόνο στη διάρκεια του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου αναγνωρίστηκαν ως πλούσια πηγή βιταμίνης C. Τα φύλλα της αγριοτριανταφυλλιάς τα χρησιμοποιούσαν στο παρελθόν ως υποκατάστατο τσαγιού και για να φτιάχνουν σιρόπια, ενώ τον πολτό των καρπών τον χρησιμοποιούσαν για γλυκά.

χρησιμοποιηθούν σε κάθε περίπτωση που χρειαζόμαστε τη βιταμίνη αυτή. Βοηθά να αντιμετωπίσουμε λοιμώξεις και ιδιαίτερα τα κρυολογήματα, βελτιώνοντας την άμυνα του οργανισμού. Διαστέλλει τα αιμοφόρα αγγεία, κατεβάζει την πίεση, αυξάνει την ελαστικότητα των αγγείων, όταν είναι εύθραυστα, διεγείρει την αιμοποίηση, αυξάνει τα λευκά αιμοσφαίρια και βελτιώνει την καρδιοαγγειακή λειτουργία. Είναι εξαιρετικό τονωτικό και βοηθά σε περιπτώσεις γενικής εξασθένησης και εξάντλησης. Χρησιμοποιείται στις διαταραχές του νευρικού συστήματος. Οι καρποί χρησιμοποιούνται σαν αντιαιμορραγικό μέσο σε αιμορραγίες πνευμόνων, μήτρας, νεφρών και πληγές. Συνίσταται στις έγκυες. Βοηθά σε περιπτώσεις δυσκοιλιότητας και ήπιων προβλημάτων της χοληδόχου κύστης καθώς και σε παθήσεις νεφρών και ουροδόχου κύστης. Το αφέψημα των φύλλων του βοτάνου βοηθά σε προβλήματα κολικών, μετεωρισμό και σαν αντιδιαρροϊκό στη δυσεντερία. Στην ελκώδη κολίτιδα γίνονται κλύσματα με τσάι φύλλων αγριοτριανταφυλλιάς. Οι σπόροι είναι καθαρτικοί, διουρητικοί και ανθελμινθικοί. Συνιστώνται σε πυρετούς, νεφρόπονους, δυσκοιλιότητα, φλόγωση της κύστης και των πεπτικών οργάνων. Από το φυτό παράγεται το αρωματισμένο ξύδι και το ανθόνερο. Το ανθόνερο είναι εξαιρετικό για τον καθαρισμό του δέρματος, την πρόληψη και την εξαφάνιση των ρυτίδων.

46

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Z Βασιλική Χαντζοπούλου Σε σιρόπι αρωματίζουμε με αυτό άλλα ροφήματα, το προσθέτουμε σε μίγματα για το βήχα ή το λαμβάνουμε σκέτο ως πηγή βιταμίνης C. Εξωτερικά χρησιμοποιείται υπό μορφή κομπρέσας και για πλυσίματα σε πληγές, κατάγματα, πρηξίματα, έκζεμα, κιρσώδεις φλέβες, ατροφικά έλκη, σκασίματα των χειλών και του δέρματος. Το αφέψημα των ριζών του φυτού υπό μορφή κομπρέσας και εσωτερικά χρησιμοποιείται για τα δαγκώματα λυσσασμένων ζώων και δηλητηριωδών εντόμων. Τα πέταλα των ανθών βρασμένα με μέλι χρησιμοποιούνται στις πυώδεις φλεγμονές του δέρματος και το έκζεμα.

Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

47

Λεβάντα Περιγραφή Πρόκειται για φυτό φρυγανώδες και πολύκλαδο, με όρθιους βλαστούς που φύονται από τη βάση. Είναι, συνεπώς, θάμνος, με ύψος 30 έως 80 εκατοστά. Έχει γκριζοπράσινα φύλλα, στενά ως λογχοειδή. Οι ανθοφόροι βλαστοί καταλήγουν σε ταξιανθία τύπου στάχεος. Το αιθέριο έλαιο της λεβάντας χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, τη σαπωνοποιία και στη φαρμακευτική ως τονωτικό και αντικαταρροϊκό. Κύριο συστατικό του είναι η χημική ένωση οξικό λιναλύλιο. Εκτός αυτού, περιέχει αλκοόλες.

Ιστορία Η λεβάντα έχει τις «ρίζες» της, εδώ και 2500 χρόνια με αποτέλεσμα να έχει πλούσια ιστορικά γεγονότα, μύθους, προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες. Συμβολίζει τη ζωή και τον θάνατο και την αφοσίωση. Λαϊκές παραδόσεις αναφέρουν πώς αποκτήθηκε το άρωμα της λεβάντας. Λέγεται πως ο Αδάμ και η Εύα πήραν τη λεβάντα από τον κήπο της Εδέμ. Εκείνη τη στιγμή η λεβάντα δεν είχε μυρωδιά. Μύθοι λένε πως περίμενε μέχρι τη στιγμή που Παναγία 48

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Θεραπευτικές ιδιότητες Η λεβάντα είναι γένος φυτών που ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών. Το γνωστότερο γένος είναι η λαβαντούλα, που περιλαμβάνει γύρω στα 25 είδη. Είναι ιθαγενές των παραμεσόγειων περιοχών. Επίσης, απαντάται στα Κανάρια Νησιά, στην Ινδία και σε άλλες ασιατικές χώρες. Το αιθέριο έλαιο που περιέχουν τα φύλλα της χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, αφού τονώνει και δυναμώνει το πνεύμα και αποδυναμώνει τον πονοκέφαλο και για τη θεραπεία νευρασθενειών. Το μασάζ με λάδι λεβάντας ανακουφίζει από μυϊκούς και ρευματικούς πόνους. Έχει επίσης αντισηπτικές ιδιότητες και χρησιμοποιείται στην επούλωση τραυμάτων. Σε μεγάλες δόσεις η λεβάντα δρα ως υπνωτικό και ναρκωτικό. Οι ιαματικές της ιδιότητες ήταν γνωστές από την αρχαιότητα και αναφέρονται στον Διοσκουρίδη, τον Πλίνιο και τον Γαληνό. Εξουδετερώνει το στρεπτόκοκκο και τον πνευμονόκοκκο.

Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

49

Z Μαρσέλ Γκούρι

άπλωνε τα φασκιά του βρέφους Ιησού πάνω σ’ ένα θάμνο λεβάντας. Από θαύμα, όταν τα μετακίνησε από τον θάμνο, η λεβάντα πήρε ένα μεθυστικό άρωμα! Από τότε η Παρθένος Μαρία έπλενε τα φασκιά του Ιησού με νερό αρωματισμένο με λεβάντα. Οι αρχαίοι Λίβυοι, οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι τη χρησιμοποιούσαν για να αρωματίζουν το νερό των λουτρών τους. Από την αρχαιότητα τη χρησιμοποιούσαν για την παρασκευή αρωματικών σαπουνιών και ηρεμιστικά βάλσαμα.

Λουΐζα Λίπια, η τρίφυλλος ή Λίπια η κίτροσμο ή λεμονόχορτο ή σταυροβότανο ή βερβένια η καλλωπιστική

Οικογένεια Βερβενίδες. Κοινή ονομασία: Λουίζα, αλουίζα, αλουσία, ελοϊζα, λιπία, λεμονόχορτο Αγγλική ονομασία: Aloysia citrodora, lemon berbena, lemon beebrush. Γαλλική ονομασία: Verveine odorante, verveine citronnelle Γερμανική ονομασία: Ζitronentstrauch, Zitronenverbene

Περιγραφή Η λουίζα είναι μικρός θάμνος που φτάνει σε ύψος 1-1,50 μ. Τα φύλλα της είναι μακρόστενα, λογχοειδή, ελαφρώς οδοντωτά και με το τρίψιμο αναδίδουν μυρωδιά λεμονιού, έχουν μέσα τους αιθέριο έλαιο. Τα άνθη είναι μικρά, λευκά ως ωχροπράσινα, σε λεπτούς σύνθετους σταχείς.Καλλιεργείται κυρίως ως καλλωπι50

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Πού τη βρίσκουμε Φυτρώνει στις άκρες των εξοχικών δρόμων, σε αναχώματα, στα πετρώδη εδάφη των νησιών μας, στην Πελοπόννησο και την Κρήτη και στα χωράφια που δεν ποτίζονται συχνά. Μοιάζει με λεπτό μακρύ στάχυ που βγάζει μικρά λουλουδάκια σε χρώμα λιλά και πριονωτά φυλλαράκια. Ανθίζει από τον Ιούνιο ως τον Σεπτέμβριο και τότε είναι η εποχή να μαζέψουμε μερικές ανθισμένες κορυφές, να τις κάνουμε ματσάκια κι αφού τις ξεράνουμε να τις φυλάξουμε σε γυάλινο βάζο που κλείνει καλά, για να διατηρήσουν και το υπέροχο άρωμά τους.

Ιστορία Το αιθέριο έλαιο της Λουΐζας στην πατρίδα της τη Νότια Αμερική, το χρησιμοποιούσαν ως αρωματικό σε καλλυντικά και σαπούνια, ενώ με τα φύλλα της αρωμάτιζαν το νερό μέσα στο οποίο έπλεναν τα χέρια τους μετά τα γεύματα. Αναφέρεται ότι έχει χρησιμοποιηθεί κατά του πονόματου και ως έγχυμα σε πλύσεις προσώπου. Η Λουΐζα πήρε το όνομά της από την Maria Aloysia τη βασίλισσα της Ισπανίας και γυναίκα του Napoleon. Τη Λουΐζα την χρησιμοποιούσαν και στα αρχαία χρόνια όλοι οι λαοί, σε «μαγικές» αλοιφές σαν καλλυντικό για 30 ανωμαλίες της υγείας.

Θεραπευτικές ιδιότητες Η λουίζα χρησιμοποιείται κυρίως ως αρωματικό σε ροφήματα, Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

51

Z Γεωργία Πλώτα

στικό. Χρήσιμα μέρη είναι τα φύλλα και οι ανθισμένες κορυφές. Τα φύλλα συλλέγονται στο τέλος του καλοκαιριού. Η Λουΐζα δεν πρέπει να μπερδεύεται με τη βερβένα τη φαρμακευτική (vervena offsinalis). Ευδοκιμεί σε ζεστές περιοχές ενώ στις κρύες περιοχές πεθαίνει.

ποτά, φαγητά, συντηρητικά κ.α. Ως ρόφημα (έγχυμα) με ζάχαρη ή μέλι είναι ευχάριστο, χωνευτικό και συνιστάται κατά της ναυτίας και της νεύρωσης του στομάχου. Τονώνει τη λειτουργία του στομαχιού, ανακουφίζει από το μετεωρισμό, έχει ιδιότητες καταπραϋντικές και αντινευραλγικές. Το αιθέριο έλαιο χρησιμοποιείται και στην αρωματοθεραπεία και ανακουφίζει από το άγχος, την αϋπνία και από κατάθλιψη, διώχνει τον πονοκέφαλο (με επαλείψεις κοπανισμένων φρέσκων φυτών στο μέτωπο), τον πονόματο (πλύσιμο με άφημα ή έγχυμα) την νευραλγία των αυτιών (άχνισμα του αυτιού πάνω από το μπρίκι που βγάζει το αφέψημα) ανακουφίζει από του πόνους των ρευματισμών (με αφέψημα και πλύσεις). Το αφέψημα και το έγχυμα διεγείρουν τον γενικό μεταβόλισμό, είναι τονωτικά, σπασμολυτικά, κάνουν καλό στις στομαχικές ανωμαλίες, διώχνουν την ξινίλα καθώς και τα αέρια. Είναι αντιδιαρροϊκά, βοηθάνε και κάνουν πιο αποτελεσματικές τις δίαιτες αδυνατίσματος, πολεμούν την αϋπνία που προέρχεται από νευρική κούραση. Οι διουρητικές της ιδιότητες την κάνουν πολύ χρήσιμη σ’ όσους μαζεύουν πέτρες στα νεφρά. Είναι γαλακτογόνο, πολύτιμο για τις λεχώνες που θέλουν να θηλάσουν το μωρό τους (και δεν επιτρέπουν στους μαιευτήρες να τους δώσουν το απαίσιο χαπάκι, που κόβει, τάχα τους υστερόπονους, ενώ στην πραφματικότητα υποδουλώνει όλες τις μητέρες στις πολυεθνικές εταιρείες που πουλάνε τα ειδικά γάλατα). Είναι εμμηναγωγικό. Στυπτικό, επουλωτικό, χωνευτικό (σε δυσπεψίες και νευρώσεις του στομαχιού), Αντιπυρετικό, Αντιδιαβητικό. Η Ομοιοπαθητική Ιατρική, χορηγεί ένα βάμμα της Λουΐζας για την υδρωπικία και την οδυνηρή περίοδο. Με εξωτερική χρήση ωφελεί στους ρευματόπονους, στις δερματοπάθειες, στον πονόματο, επουλώνει πληγές και έλκη, μαλακώνει τους πόνους των αιμορροΐδων.

Χρήσιμα μέρη Ολόκληρο το φυτό, ανθισμένο (Φύλλα, κλωνάρια, λουλούδια).

52

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Σαν έγχυμα. Με ένα-δύο κουταλάκια σε ένα φλιτζάνι ζεστό νερό. Το αφήνουμε 10-12 λεπτά, σουρώνουμε και το πίνουμε. Ένα μέχρι τρία φλιτζάνια την ημέρα για αϋπνία (σκέτο ή με ζεστό γάλα) νευρική κούραση, πέτρες στα νευρά, για τις λεχώνες που θέλουν να θηλάσουν, ενισχυτικό σε δίαιτες αδυνατίσματος (ένα φλιτζάνι δροσερό κάθε βράδυ, πριν τον ύπνο). Σαν αφέψημα βράζουμε 30 γραμμάρια Λουίζας σε ένα φλιτζάνι νερό. Το πίνουμε για στομαχόπονους, πόνους στα έντερα, διαβήτη. Για ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΧΡΗΣΗ πλένουμε με ζεστό αφέψημα, το πονεμένο μάτι, τις πληγές, τα έλκη, τα τραύματα (στις πληγές που πυορροούν βάζουμε σκόνη από κοπανισμένη ξερή Λουίζα). Ο πολτός των κοπανισμένων φρέσκων φυτών (με τοπικές επαλείψεις) κάνει καλό στον πονοκέφαλο και στον πυρετό.

Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

53

Z Γεωργία Πλώτα

Πώς χρησιμοποιείται

Μελισσόχορτο Η Μελίσσα ή Μελισσόχορτο ή Κιτροβάλσαμο (Melissa officinalis) είναι φυτό το οποίο ευδοκιμεί στη Νότιο Ευρώπη και κυρίως στη Μεσόγειο. Το φυτό Μελισσόχορτο (Melissa officinalis) είναι γνωστό επίσης ως βάλσαμο λεμονιού (μελισσόχορτο), βάλσαμο κεριού μέλισσας ή κοινώς βάλσαμο. Το Μελισσόχορτο ανήκει στην οικογένεια της μέντας Lamiaceae που είναι γνωστή για την αναζωογονητική της ποιότητα, όπως το λεμόνι ή η κιτρονέλλα. Το όνομα “Μέλισσα” προέρχεται από το ελληνικό «melissophyllon» που σημαίνει «φύλλο μέλισσας». Ονομάστηκε έτσι επειδή το φυτό είναι τόσο πλούσιο σε νέκταρ που χρησιμοποιείται συνήθως για τη διατροφή των μελισσών.

Περιγραφή Χρήσιμο είναι ολόκληρο το φυτό. To μελισσόχορτο είναι ένα ολοετές φυτό που καλλιεργήθηκε αρχικά στη Νότια Ευρώπη. Σήμερα, το μελισσόχορτο είναι γνωστό σε όλα σχεδόν τα μέρη του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της Κεντρικής Ευρώπης, της Δυτικής Ασίας, της Βόρειας Αφρικής, του Παναμά, και των ΗΠΑ. Είναι 54

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Ιστορία Το φυτό ήταν γνωστό από την αρχαία Ελλάδα και ήταν αφιερωμένο στη θέα Άρτεμις και καθώς θεωρείτο από πολλούς γούρι δεν έλειπε ποτέ από κανέναν. Οι Αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν το μελισσόχορτο για τις πληγές και τα τσιμπήματα φιδιών ή σκορπιών. Ο Άραβας γιατρός Αβικένας έλεγε ότι «κάνει την καρδία ευτυχισμένη».

Θεραπευτικές ιδιότητες Θεωρείται ότι απομακρύνει τα γεράματα, εξασφαλίζει τη μακροζωία και ενισχύει τη μνήμη. Νέες έρευνες εντοπίζουν όλο και περισσότερες ιδιότητες του. Στη σύγχρονη βοτανοθεραπεία το Μελισσόχορτο χρησιμοποιείται κυρίως για την αντιμετώπιση διαταραχών του νευρικού συστήματος καθώς και στην αποφυγή ανάπτυξης έλκους του στομάχου. Είναι αγχολυτικό (παρουσιάζει αντικαταθλιπτική δράση) και ήπιο ηρεμιστικό. Η κατανάλωσή του βοηθά στην αντιμετώπιση του άγχους και υπερέντασης, ενώ ταυτόχρονα είναι αποτελεσμαΕ΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

55

Z Ευαγγελία Ρόδη

ένα ωραίο χνουδωτό πολύτιμο φυτό, που έχει χαρακτηριστική μυρωδιά λεμονιού και μπορεί να φτάσει σε ύψος 40-80 εκατ. Η ρίζα του είναι κυλινδρική, σκληρή και ινώδης. Ο κορμός του είναι όρθιος ψηλός, τετραγωνικός με διακλαδώσεις. Τα φύλα είναι ανοιχτοπράσινα (πράσινο-κίτρινα) ωοειδή, οδοντωτά με σχήμα καρδιάς στη βάση τους και με αραιό τρίχωμα. Τα άνθη χαρακτηριστικά της οικογένειας των χειλανθών, είναι μικρά λευκά ρόδινα και βγαίνουν κατά τούφες στις διακλαδώσεις των φύλλων. Το μελισσόχορτο ανθίζει συνήθως Ιούλιο-Σεπτέμβριο και χρησιμοποιούμε κυρίως το ανθισμένο φυτό. Καλλιεργούμενο το φυτό έχει διάρκεια ζωής 4-5 χρόνια. Σπέρνεται σε σπορείο και μεταφυτεύεται την άνοιξη. Κατάλληλο έδαφος για το μελισσόχορτο είναι το στεγνό, οπότε έχουμε και τα καλύτερα αποτελέσματα.

τικό σε περιπτώσεις αϋπνίας. Κλινικές μελέτες έδειξαν πως η δράση του αυτή οφείλεται, κατά κύριο λόγο, στο ροσμαρινικό οξύ (rosmarinic acid) που περιέχει το βότανο και όχι μόνο στα αιθέρια έλαια όπως πίστευαν παλαιότερα. Όσον αφορά τη χρήση του Μελισσόχορτου για την αντιμετώπιση γαστρεντερικών ενοχλήσεων, μελέτες έδειξαν πως η κατανάλωσή του προστατεύει από τα έλκη, πόνους δυσεντερίας, δυσπεψίας και γενικά κοιλιακών πόνων. Η χρήση του θεωρείται καταπραϋντική κατά των πόνων των αυτιών και τον πονόδοντο. Το λάδι του είναι αντιβακτηριδιακό και έχει αντιισταμινική δράση, γι’αυτό και χρησιμοποιείται για αλλεργίες. Τα τελευταία χρόνια γίνονται κλινικές έρευνες σχετικά με τη θετική επίδραση κατανάλωσης του βοτάνου στη ρύθμιση του θυροειδή και στην αντιμετώπιση του 56

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

57

Z Ευαγγελία Ρόδη

HIV-1. Παρόλα αυτά –καθώς δεν έχουν εξαχθεί ακόμη τελικά συμπεράσματα– άτομα με φαρμακευτική αγωγή για το θυροειδή πρέπει να αποφεύγουν την κατανάλωσή του. Σε μορφή αλοιφής το φυτό είναι κατά της αρθρίτιδας. Σε εξωτερική χρήση με εντριβές το φυτό είναι κατά των πονοκεφάλων, των πληγών και των ρευματισμών. Είναι και καρδιοτονωτικό. Αν προσθέσουμε τσάι μελισσόχορτου στο μπάνιο βοηθά για τους σπασμούς. Οι πλύσεις με μελλισόχορτο είναι ωφέλιμες για το δέρμα. Το αιθέριο έλαιο χρησιμοποιείται ως χωνευτικό, σπασμολυτικό και καταπραϋντικό. Ως έγχυμα χρησιμοποιείται κατά του κρυολογήματος και ζεστό με λεμόνι κατά του πυρετού. Παλαιότερα οι πρακτικοί γιατροί για την υπέρταση συνιστούσαν, ο ασθενής να πίνει τρία κρασοπότηρα την ημέρα, μετά το φαγητό, κρύο αφέψημα μελισσόχορτου. Το φυτό χρησιμοποιείται όπως στην Παρασκευή του “Eau de Melissa de Carnes” ένα παρασκεύασμα το οποίο πρωτο-έφτιαξαν τον 17ο αιώνα οι Καρμελίτες μοναχοί με μελισσόχορτο, κολίαντρο, φλούδες λεμονιού, κανέλα, γαρίφαλο, μοσχοκάρυδο και λευκό κρασί. Τέλος, περιέχει πολλά ενεργά συστατικά όπως αιθέρια έλαια.

Μέντα Περιγραφή Η μέντα (Mentha) είναι ποώδες αρωματικό φυτό της οικογένειας των χειλανθών των εύκρατων περιοχών. Έχει άνθη ευωδιαστά, λευκά ή ιώδη, που σχηματίζουν ταξιανθία στάχυος. Είναι φυτό φαρμακευτικό και χρησιμοποιείται στη μαγειρική ως καρύκευμα, καθώς και ως αφέψημα ή αιθέριο έλαιο. Το αιθέριο έλαιο είναι κατάλληλο για κατώτερης ποιότητας προϊόντα αρωματοποιίας και σαπωνοποιίας. Η ελληνική χλωρίδα περιλαμβάνει διάφορα είδη μέντας, όπως: μίνθη η χνοώδης (Mentha pubescens), μίνθη η μακρόφυλλος υποείδος η μακρόφυλλος συν. μίνθη η μελανίζουσα (Mentha longifolia subsp. longifolia syn. Mentha nigrescens K.Koch), μίνθη η στρογγυλόφυλλος (Mentha rotundifolia) ο κοινός αγριόδυοσμος, μίνθη η αρουραία ποικ. η αρουραία συν. μίνθη η μικρόφυλλoς, (Mentha arvensis var. arvensis syn. Mentha parvifolia), μίνθη η πυραμιδοειδής συν. μίνθη η ρεβερχόνειος (Mentha × pyramidalis Ten. συν. Mentha × reverchonii Briq.), μίνθη η πολιά, μίνθη η σταχυώδης συνών. μίνθη η πράσινη (Mentha spicata syn.

Mentha viridis) (δυόσμος), μίνθη η φίλυδρος (Mentha aquatica) και μίνθη η πουλέγιος.

58

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Το όνομα μέντα προέρχεται από το λατινικό mentha, το οποίο με τη σειρά του προέρχεται από το αρχαιοελληνικό μίνθη. Συναντάται και με την ονομασία ηδύοσμος. Χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα ως σήμερα ως αρωματικό στη μαγειρική, την οινοποιία και στη φαρμακοποιία. Οι αρχαίοι Έλληνες έτριβαν το τραπέζι με δυόσμο πριν από το γεύμα. Επίσης, αρωμάτιζαν το νερό τού μπάνιου. Από τον 6ο αιώνα πρωτοσυναντώνται κρέμες καθαρισμού δοντιών με δυόσμο. Τα ποντίκια φαίνεται να αποφεύγουν τη μυρωδιά του, γι’ αυτό και χρησιμοποιείται για την απομάκρυνσή τους. Στην Αρχαία Ελλάδα ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός χρησιμοποιούσαν τη μέντα κατά της δυσπεψίας, κατά των νευρικών διαταραχών, κατά των ιλίγγων, της αϋπνίας, της γαστρίτιδας, του βήχα, του κρυολογήματος, του πονόλαιμου και ως αντισπασμωδικό. Οι Άραβες λατρεύουν τη μέντα, ορκίζονται στο όνομα της. Η λεπτή μυρωδιά της μέντας διαχέεται παντού και οι αρετές της έχουν υμνηθεί ιδιαίτερα. Η Σεχραζάτ, που διηγούνταν στο Σουλτάνο τις ιστορίες στις Χίλιες και Μία Νύχτες, οφείλει ίσως τη ζωή της σε μερικά φλιτζάνια μυρωδάτο τσάι μέντας, που της σερβίριζαν κάθε μέρα, πριν ξημερώσει, την ίδια πάντα ώρα, για να μπορεί να συνεχίζει τις ιστορίες του Σεβάχ του Θαλασσινού και του Αλαντίν. Πολλές αραβικές φυλές από την αρχαιότητα τη χρησιμοποιούσαν σε μορφή ροφήματος για τη σεξουαλική διέγερση αλλά σε αρκετά μεγάλες ποσότητες, διότι αλλιώς έχει την ακριβώς αντίθετη δράση. Ακόμη και ο Σαίξπηρ την αναφέρει, μαζί με τη λεβάντα και το δεντρολίβανο, ως διεγερτικό για τους κυρίους της μέσης ηλικίας.

Μυθολογία Η Μίνθη ήταν Νύμφη του υποχθόνιου κόσμου, που ο Άδης επιζήτησε να κάνει ερωμένη του. Η Περσεφόνη ή, κατ’ άλλους συγγραφείς, η Δήμητρα καταδίωξε την άμοιρη και την ποδοπάτησε ή όπως λένε άλλοι, την κατακρεούργησε. Κατά τη διάρκεια του Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

59

Z Γιώργος Αναγνώστου

Ιστορία

μαρτυρίου της, ο Άδης μήτε καν κινήθηκε να τη βοηθήσει. Περιορίστηκε να τη μεταμορφώσει σε ένα φυτό, που ξαφνικά φύτρωσε για πρώτη φορά στο βουνό Μίνθη της Τριφυλίας. Είναι η γνωστή μέντα, αφιερωμένη από τότε στον θεό του σκοταδιού.

Είδη μέντας στην Ελλάδα 1. Η Μίνθη η πιπερώδης (Mentha x piperita) με δυνατή ευχάριστη μυρωδιά και αρωματική, πικάντικη γεύση. Η μέντα η πιπερώδης φαίνεται ότι είναι προϊόν διασταύρωσης των ειδών μέντα η πράσινη (δυόσμος) και μέντα η υδροχαρής, που σταθεροποιήθηκε εξαιτίας του πολλαπλασιασμού της με ριζώματα. Είναι φυτό πολυετές, ύψους μέχρι 80 εκατοστά. Έχει βλαστό όρθιο, τετραγωνικό, χνουδωτό. Τα φύλλα είναι ωοειδή - στρογγυλά, επιφυή, τεφρόασπρα, χνουδωτά στην κάτω επιφάνεια. Τα άνθη είναι σε ακραία στάχυα, χρώματος άσπρου ή ρόδινου. Είναι αυτοφυές σε υγρά μέρη και στις όχθες ποταμών και ρυακιών. H άνθηση αρχίζει τον Ιούλιο και διαρκεί μέχρι και τον Σεπτέμβριο. Συλλέγεται το υπέργειο τμήμα του φυτού, όταν αυτό βρίσκεται σε πλήρη άνθηση.Από τα φύλλα και από τα άνθη παίρνουμε το λάδι που περιέχει μινθόλη και χρησιμοποιείται στη ζαχαροπλαστική, την ποτοποιία και την ιατρική.

2. H Μίνθη η σταχυώδης, (Mentha spicata) κοινώς δυόσμος ή βάλσαμο, ονομάζεται η ρωμαϊκή μέντα και χρησιμοποιείται για αφεψήματα και σιρόπια.

60

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Θεραπευτικές ιδιότητες Το φυτό μέντα συστήνεται από τους Βραζιλιάνους θεραπευτές εδώ και εκατοντάδες χρόνια ως παυσίπονο σε πονοκεφάλους, στομαχόπονους αλλά και πυρετό και γρίπη. Δοκιμάζοντάς το σε ποντίκια, ομάδα του Πανεπιστημίου του Newcastle απέδειξε επιστημονικά πλέον, ότι οι αρχαίοι αυτοί μάγοιγιατροί είχαν απόλυτο δίκιο. Η έρευνα δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο περιοδικό Acta Horticulturae. Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

61

Z Γιώργος Αναγνώστου

3. H Μίνθη η γλήχων, Μέντα η πουλέγιος (Mentha pulegium) κοινή ονομασία φλησκούνι, βληχώνι, φλεσκούνι ή βληχούνι. Χρησιμοποιείται κυρίως για να αρωματίζονται φαγητά. Είναι φυτό πολυετές. υψους μέχρι 20 εκατοστά. Έχει βλαστό όρθιο ή πλαγιαστό, λίγο τριχωτό ή σχεδόν λείο, πρασινωπό. Τα φύλλα είναι μικρά, ωοοειδή ή επιμήκη, με μικρό μίσχο. Τα άνθη βρίσκονται σε μασχαλιαίους σπονδύλους, χρώματος ρόδινου ή ιώδους. Η άνθηση αρχίζει τον Ιούνιο και διαρκεί μέχρι και τον Οκτώβριο.

4. H Μίνθη η αρουραία (Mentha arvensis) είναι διαδεδομένη στους κάμπους και στους αγρούς.

5. Η Μίνθη η στρογγυλόφυλλος (Mentha x rotundifolia). Γνωστό επίσης και ως Γλήχων, Γλυφώνι ή Καλαμίθρα. Είναι φυτό πολυετές, ύψους μέχρι 70 εκατοστά. Έχει βλαστό όρθιο, με πολύ άσπρο χνούδι, τετραγωνικό. Τα φύλλα είναι επιφυή, ωοειδή - επιμήκη ή λογχοειδή, πριονωτά, άσπρα χνουδωτά τουλάχιστον στην κάτω επιφάνεια. Τα άνθη είναι σε ακραίους κυλινδρικούς βότρυς, χρώματος ρόδινου ή ιώδους. Ανθίζει το καλοκαίρι αλλά συλλέγεται το φθινόπωρο. Είναι ποώδες ημιαυτόφυτο και συναντάται σε χέρσες περιοχές και αναχώματα ως αγριόχορτο, αλλά εύκολα καλλιεργείται επίσης και σε κήπους. Σε όλα της τα είδη, η μέντα θεωρείται από τα πιο αρωματικά φυτά με την πιο ευχάριστη γεύση. Έχει, επίσης, πολλές θεραπευτικές ιδιότητες.

Προκειμένου να μιμηθεί την παραδοσιακή θεραπευτική αγωγή όσο το δυνατόν καλύτερα, η ομάδα από το Newcastle διεξήγαγε την έρευνα στην Βραζιλία προκειμένου να εξακριβώσει τον τρόπο με τον οποίο το φάρμακο προετοιμάζεται και την ποσότητα που πρέπει να χορηγείται στον ασθενή. Η πιο κοινή μέθοδος είναι η παραγωγή αφεψήματος. Αυτή περιλαμβάνει βράσιμο των αποξηραμένων φύλλων σε νερό για τριάντα λεπτά, ενώ το υγρό πρέπει να κρυώσει λίγο πριν μπορέσει ο ασθενής να το καταναλώσει, όπως θα έκανε με μία κούπα τσαγιού. Η ομάδα ανακάλυψε πως όταν η μέντα χορηγηθεί σε δόση όμοια με αυτήν που έδιναν και οι παλιοί θεραπευτές, το φάρμακο μπορεί να είναι τόσο αποτελεσματικό στην ανακούφιση από τον πόνο όσο το συνθετικό, τύπου ασπιρίνης, φάρμακο «Indometacin». Ετοιμάζονται, μάλιστα, τώρα να διεξάγουν κλινικές δοκιμές για να ανακαλύψουν πόσο αποτελεσματική μπορεί να είναι η μέντα ως παυσίπονο στους ανθρώπους.

Μαγειρική Η μέντα χρησιμοποιείται τόσο στα γλυκά όσο και στα φαγητά. Προσδίδει μια μέτρια γεύση. Ταιριάζει στα φρούτα αλλά και στα λαχανικά. Πολύ συχνά χρησιμοποιείται ως ρόφημα, τσάι με γεύση μέντας.

62

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Μολόχα

Η μολόχα έχει πυκνό φύλλωμα, με φύλλα παλαμοσχιδή και άνθη κυρίως ρόδινα, που φύονται από τον βλαστό. Είναι διετής ή πολυετής αυτοφυής πόα, πολύκλαδο, τριχωτό, ύψους 0,30 εκ. – 1μ. Έχει πολύκλαδους κυλινδρικούς βλαστούς και φύλλα παλαμοειδή, λοβώδη. Τα άνθη είναι μεγάλα, ροδοϊώδη με πέντε πέταλα, δισχιδή στην κορυφή και κάλυκα πεντάλοβο. Έχουν επίσης ένα υποκαλύκιο με τρία φυλλίδια. Ο καρπός της είναι μεριστόκαρπος που το λένε «ψωμάκι», επειδή μοιάζει με σπιτίσιο ψωμί. Η περίοδος ανθοφορίας της περιλαμβάνει όλη την περίοδο της άνοιξης και το ξεκίνημα του καλοκαιριού. Φυτρώνει ιδιαίτερα στις περιοχές που τις περιτριγυρίζει η Μεσόγειος θάλασσα. Ανήκει στην οικογένεια των Μαλαχιδών και είναι γνωστή στους ανθρώπους από το 700 π.Χ.

Ιστορία Οι Ρωμαίοι τη θεωρούσαν λιχουδιά στα τραπέζια τους. Ο Κικέρων και ο Οράτιος αναφέρουν τις ανακουφιστικές της ιδιότητες. Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

63

Z Νίκος Μπασιούκας

Περιγραφή

Ο Πλίνιος μάλιστα έλεγε ότι αν τρώμε μια χούφτα μολόχα τη μέρα δεν θα μας βρει καμία αρρώστια. Ο Καρλομάγνος είχε διατάξει να καλλιεργείται Μολόχα σ’ όλους τους αυτοκρατορικούς κήπους. Το 16ο αιώνα θεωρούσαν ότι θεραπεύει τα πάντα, εξαιτίας της ήπιας καθαρτικής δράσης της, που πιστευόταν ότι απαλλάσσει το σώμα από τις αρρώστιες. Στη Μάνη είναι πολύ γνωστή γιατί φυτρώνει παντού. Από τα καλλιεργημένα χωράφια μέχρι τα χαλάσματα και από τους κήπους μέχρι του δρόμους και τα πετρώδη εδάφη. Παλιά τα μικρά παιδιά τη μάζευαν και την έτρωγαν. Πλαισίωνε το στεφάνι της Πρωτομαγιάς. Με τους κλώνους της φτιάχνουν επίσης δακτυλίδια και βραχιόλια για να υποδεχθούν την όμορφη εποχή της Άνοιξης. Με τα φύλλα της ακόμα δίπλωναν ντολμάδες ή τα έβραζαν για γιατρικό. Αν πονούσε κάποιον ο λαιμός του έβραζαν μολόχα, έσταζαν μέσα μέλι και του το έδιναν να κάνει γαργάρες. Ανάλογα με την περιοχή που φυτρώνει παρουσιάζει και αλλαγές στο χρωματισμό της ανθοφορίας. Η Μολόχα, που βγαίνει σε γόνιμα χωράφια έχει έντονα ρόδινα άνθη, ενώ αν βγει σε ξερό πετρώδες μέρος τα άνθη του είναι ξέθωρα ροζ ή άσπρα ή βιολετιά. Παράλληλα μέσα στα χωριά βγαίνει και ο «σπιτιάρης», που φυτρώνει μέσα στα χαλάσματα. Τα άνθη του είναι πιο μικρά με ανοικτό ροζ χρώμα. Στα χωριά της Γαλλίας προσθέτουν συχνά στις ωμές πατάτες τους τις τρυφερές κορφές και τα φύλλα της Μολόχας γιατί διευκολύνουν τη λειτουργία των νεφρών. Οι πρακτικοί θεραπευτές της Αγγλίας και της Γαλλίας φτιάχνουν μια γλυκιά πάστα από ρίζες Μολόχας, που είναι μαλακτική για τον πονεμένο λαιμό, το βήχα και τη βραχνάδα.

64

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Στη φαρμακευτική χρησιμοποιείται ως μαλακτικό κι αποχρεμπτικό. Μαλακώνει τους κάλους των ποδιών, ενώ το ζουμί της χρησιμοποιείται σαν ποδόλουτρο για να ξεκουράζει τα κουρασμένα πόδια Χρησιμοποιείται ακόμα σε περιπτώσεις βρογχικών, βήχα, λαρυγγίτιδας, εντερικών, κολικών, γαστρίτιδας, κυστίτιδας, διάρροιας, στραμπουλήγματα, ενώ θεωρείται ότι θεραπεύει την επιληψία. Ο χυμός της θεραπεύει από τα τσιμπήματα της μέλισσας ή σφήγγας.

Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

65

Z Νίκος Μπασιούκας

Θεραπευτικές ιδιότητες

Μουστάκια καλαμποκιού Άλλα ονόματα Αραβόσιτος, Αραποσίτι, Αραπόσταρο, Ξενικό, Κορκοσίτερο. Το καλαμπόκι ή αραβόσιτος έχει την επιστημονική ονομασία Zea mays. Η ελληνική επιστημονική ονομασία του φυτού είναι Αραβόσιτος ο κοινός. Αναφέρεται και ως Ζέα η μαϋς. Είναι σιτηρό της οικογένειας των Ποοειδών ή Αγρωστωδών και κατάγεται από την Αμερικάνικη ήπειρο όπου ήδη πριν από 5.500 χρόνια το καλλιεργούσαν οι Ίνκας, οι Μάγια και οι Αζτέκοι. Η Ελληνική ονομασία του, «αραβόσιτος», σημαίνει «ο σίτος (σιτάρι) των Αράβων» και εισήχθη στην Ελλάδα το 1.600 από τη Βόρεια Αφρική. Η ετυμολογία της λέξης «καλαμπόκι» παραμένει ακόμα αβέβαιη. Έχουν προταθεί οι εξής εκδοχές: (α)<αλβ.kalambok (β)<ιταλ. calambochi (γ)<τουρκ.kalembek. Η ονομασία Mayz (Μαϋς) προέρχεται από τη γλώσσα Ταΐνη (Mahiz) των ιθαγενών της Καραϊβικής, μέσω της ισπανικής (Maíz). Η ισπανική λέξη (αρχικά ιθαγενής αμερικανική) έχει επηρεάσει το όνομα του φυτού σε άλλες γλώσσες: αγγλικά Maize, γαλλικά Maïs, ιταλικά Mais, σουηδικά Majs, νορβηγικά Mais, φινλανδικά Maissi, εσθονικά Mais.

66

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Mαννίτης, Κάλιο, Γλυκίδια, Κερί, Λιπαρό λαδί, Στερόλες, Αλλαντοΐνη, Σαπωνίνες.

Χρήσιμα μέρη Oι στύλοι (νήματα) των θηλυκών λουλουδιών του (οι κλωστές ή μαλλιά ή μουστάκια), οι σπόροι, τ’αραποσίτια και το λάδι που βγαίνει με ψυχρή πίεση. Ο καρπός του αραβοσίτου είναι καρύοψη, δηλαδή είδος ξηρού καρπού, μονόσπερμου, με πολύ λεπτό περικάρπιο που περιβάλλει το σπέρμα. Αποτελείται από τέσσερα τμήματα: το περικάρπιο, το ενδοσπέρμιο, το έμβρυο και τον ποδίσκο. Το περικάρπιο αποτελείται από κυτταρίνη και ημικυτταρίνες και έχει ρόλο να προστατεύει το σπέρμα από εχθρούς, μολύνσεις και την είσοδο του νερού. Μόλις το περικάρπιο σπάσει το νερό εισέρχεται στο σπέρμα και ξεκινά η βλάστηση. Το ενδοσπέρμιο αποτελείται από κύτταρα με λεπτά κυτταρικά τοιχώματα, τα οποία είναι γεμάτα με αμυλόκοκκους. Αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος του καρπού και περιέχει υδατάνθρακες, πρωτεΐνες και μικρές ποσότητες ανόργανων αλάτων και ελαίων. Το έμβρυο είναι μια μικρογραφία του φυτού και φέρει τις καταβολές των πρώτων οργάνων του. Αποτελείται από τον εμβρυακό άξονα και το ασπίδιο. Τέλος, ο ποδίσκος είναι το όργανο με το οποίο στηρίζεται ο καρπός πάνω στον σπάδικα και μεταφέρει υλικά από το μητρικό φυτό κατά το γέμισμα του καρπού.

Τύποι Το καλαμπόκι κατατάσσεται σε 7 τύπους, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά των σπόρων του σε: σκληρό, οδοντωτό, αλευρώδες, σακχαρώδες, κηρώδες, μικρό και «ντυμένο». Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

67

Z Νεφέλη Μανωλάκη

Δραστικές ουσίες

Ο αλευρώδης τύπος χρησιμοποιείται για την παρασκευή κυρίως αλευριού, οι δε κόκκοι του αποτελούν μία αμυλώδη μάζα. Ο κηρώδης τύπος έχει κόκκινη απόχρωση και χρησιμοποιείται στη βιομηχανική παραγωγή συγκολλητικών ουσιών. Ο ντυμένος τύπος είναι χαμηλής ποιότητας και χρησιμοποιείται ως ζωοτροφή. Ο σακχαρώδης τύπος έχει σπόρια με γλυκιά νόστιμη γεύση, συρρικνωμένα ενώ το σάκχαρο του φυτού δε μετατρέπεται σε άμυλο όπως συμβαίνει με τους άλλους τύπους. Οι κόκκοι του τρώγονται απευθείας από το βρασμένο ή ψητό σπάδικα. Στον οδοντωτό τύπο τα σπόρια είναι συρρικνωμένα στην κορυφή. Στο σκληρό καλαμπόκι το εξωτερικό περίβλημα του κόκκου εμποδίζει τη συρρίκνωσή του αφού δημιουργεί ένα πέπλο σκληρού φλοιού. Ο συγκεκριμένος τύπος προτιμάται στην κονσερβοποιία. Τέλος ο μικρός τύπος χαρακτηρίζεται από σπόρους μικρούς και πολύ σκληρούς. Όταν θερμανθούν διαστέλλονται και σκάνε παράγοντας το γνωστό ποπ κορν.

Θεραπευτικές ιδιότητες Τα μουστάκια καλαμποκιού έχουν πολλές θεραπευτικές ιδιότητες όπως: • Είναι πολύτιμα για την ισχυρή και αβλαβή διουρητική, ηρεμιστική και αντιφλεγμονώδη δράση που έχουν στο ουροποιητικό σύστημα.

• Είναι αποτελεσματικά σε κυστίτιδες, σε φλεγμονές των νεφρών, σε νεφρολιθιάσεις (πέτρες στα νεφρά), σε κολικούς νεφρών, ρευματισμούς ακόμα και σε ουρική αρθρίτιδα.

• Είναι πολύ σημαντική η δράση τους και σε μολυσματικές ασθένειες, διότι καθαρίζουν τον οργανισμό βαθειά, αποβάλλουν τις τοξίνες και έτσι η καρδιά και το συκώτι λειτουργούν καλύτερα.

68

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Τρόποι χρήσης Οι πιο συνηθισμένοι τρόποι χρήσης: ΕΓΧΥΜΑ: Μόλις αρχίσει το νερό να βράζει, το κατεβάζουμε από τη φωτιά και ρίχνουμε μέσα το βότανο. Το αφήνουμε για 10-20 λεπτά, το σουρώνουμε και το χρησιμοποιούμε. Οι συνηθισμένες αναλογίες για το έγχυμα είναι από 1-3 κουταλάκια του γλυκού για κάθε φλιτζάνι νερό. ΑΦΕΨΗΜΑ: Παίρνουμε το θεραπευτικό μέρος του φυτού και το βράζουμε με νερό. (Συνήθως βράζονται τα σκληρά τμήματα του φυτού: ρίζες, φλούδες, κοτσάνια, σπόροι). Αν είναι ψιλοκομμένα χρειάζονται βράσιμο μόνο για 5 λεπτά, άλλων 5-15 λεπτά. Τρεις κουταλιές σε δύο φλιτζάνια νερού και να καταναλωθούν σε 12 ώρες. ΑΛΟΙΦΗ: Η αλοιφή γίνεται με πρώτη ύλη το έγχυμα, το αφέψημα, το χυμό ή τη σκόνη του βοτάνου, που τα δουλεύουμε με κερί ή βούτυρο ή και με αλεύρι, μέχρι να γίνουν ένα σώμα και τα διατηρούμε μέσα σε βαζάκι. ΒΑΜΜΑ: Για να φτιάξουμε το βάμμα παίρνουμε το βότανο και το βάζουμε σε ένα μπουκάλι με οινόπνευμα. Οι αναλογίες γενικά είναι 5 μέρη λευκού οινοπνεύματος 70 βαθμών, για κάθε μέρος φυτού, (που θα έχει αλεστεί σε μίξερ ή θα το έχουμε κοπανίσει σε γουδί). Τα αφήνουμε για 5-15 ημέρες αναταράζοντας κάθε τόσο το δοχείο. Μετά φιλτράρουμε το βάμμα με ένα διηθητικό χαρτί (ή και με φίλτρο καφετιέρας), σε ένα άλλο δοχείο που μπορεί να διατηρηθεί για αρκετό καιρό. Το βάμμα το χρησιμοποιούμε μόνο για εξωτερική χρήση. ΛΟΣΙΟΝ: Γίνεται όπως το έγχυμα, ή το αφέψημα και χρησιμοποιείται εξωτερικά στο μέρος που χρειάζεται θεραπεία, με απαλές κινήσεις μασάζ, για να την απορροφήσει το δέρμα. Λοσιόν μπορούμε να βάζουμε για δερματοπάθειες και για το τριχωτό μέρος του κεφαλιού.

Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

69

Z Νεφέλη Μανωλάκη

• Τελικά βελτιώνουν όλες τις λειτουργίες του οργανισμού.

Πολυκόμπι Επιστημονική ονομασία Equisetum arvense-Εκουισέτον το αρουραίον ή Ιππουρίς η αρουραία.

Οικογένεια Ιππουριδοειδή (Equisetaceae).

Άλλα ονόματα Πολυκόμπι, κοντυλόχορτο, πολυτριχιά, πολυκόνδυλο, Ιππουρίδα των αγρών, Horsetail, Bottlebrush.

Iστορία Το πολυκόμπι είναι ένα πρωτόγονο φυτό, απόγονος των τεράστιων δένδρων που υπήρχαν στην παλαιοζωική περίοδο. Το συναντάμε στον Διοσκουρίδη, ο οποίος το συνιστούσε σαν επουλωτικό των πληγών.

70

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Περιγραφή Πολυετές φυτό που φθάνει σε ύψος τα 60 εκατοστά και έχει σπείρες από βελονοειδή φύλλα. Ο βλαστός του είναι κιτρινωπός και τα φύλλα του είναι σαν βελόνες πεύκου με πράσινο χρώμα. Το πολυκόμπι φυτρώνει στις περιοχές της Ευρώπης, της Βόρειας Αφρικής, της Βόρειας Ασίας και της Αμερικής και προτιμά τα υγρά εδάφη. Στην Ελλάδα θα το βρούμε δίπλα στις σιδηροδρομικές γραμμές. Πολλαπλασιάζεται με σπόρους την άνοιξη.

Θεραπευτικές ιδιότητες Στη βοτανοθεραπευτική χρησιμοποιούνται τα υπέργεια πράσινα μέρη που συλλέγονται στην αρχή του καλοκαιριού. Το πολυκόμπι περιέχει μεγάλες ποσότητες πυριτικού οξέος και αλάτων, φλαβονοειδή, φαινολικά οξέα, αλκαλοειδή, σαπωνίνες, στερόλες, τανίνη, μαγγάνιο, μαγνήσιο, κάλιο, θείο. Μεγάλο μέρος της θεραπευτικής αποτελεσματικότητας αυτού του βοτάνου οφείλεται στη μεγάλη περιεκτικότητά του σε πυρίτιο, το οποίο είναι ευδιάλυτο και μπορεί να απορροφηθεί. Ο Διοσκουρίδης λέει ότι το πολυκόμπι κοπανισμένο και επαλειμμένο θεραπεύει τελείως τις πληγές και γι’ αυτό το χρησιμοποιούταν σαν επουλωτικό για τις πληγές. Το πυρίτιο ενισχύει την ανάπλαση του συνδετικού ιστού. Στο παρελθόν χρησιμοποιείτο για το γυάλισμα των μετάλλων και του ξύλου. Αυτό γιατί έχει μεγάλη περιεκτικότητα σε πυρίτιο που ενεργεί σαν λειαντικό μέσον. Το αγγλικό του όνομα, bottlebrush σημαίνει ότι χρησιμοποιούταν σαν βούρτσα για μπουκάλια. Το πολυκόμπι δενόταν στις ουρές των ζώων για να τα βοηθά να διώχνουν τα έντομα, γι’ αυτό λεγόταν στα αγγλικά και horsetail (αλογοουρά). Το πολυκόμπι σταματά την αιμορραγία των πληγών, τη ρινορραγία και τις αιμοπτύσεις. Συντελεί στην επιτάχυνση της αποκατάΕ΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

71

Z Θωμάς Καραγιαννόπουλος

Ακόμη, πολλές φυλές ινδιάνων στην αμερικάνικη ήπειρο το χρησιμοποιούσαν σαν διουρητικό.

στασης του κατεστραμμένου συνδετικού ιστού καλυτερεύοντας την ισχύ του και την ελαστικότητά του. Το αφέψημα του βοτάνου προστιθέμενο στο νερό του μπάνιου βοηθά στην αποθεραπεία των διαστρεμμάτων και των καταγμάτων, καθώς και σε παθήσεις που προκαλούν ερεθισμούς και φλεγμονές του δέρματος, όπως το έκζεμα και ο έρπητας. Έχει ευεργετική επίδραση γενικώς στο ουροποιητικό σύστημα και γι’ αυτό ενδείκνυται, στις καταστάσεις κυστίτιδας, ουρηθρίτιδας, τις παθήσεις και φλεγμονές των νεφρών και της ουροδόχου κύστης, στη φλεγμονή του προστάτη, στην κατακράτηση υγρών και τις χρόνιες ογκώσεις των ποδιών. Το πολυκόμπι είναι από τα καλύτερα βότανα για τη θεραπεία των ρευματικών αρθριτικών προβλημάτων, και βοηθάει τις αναπνευστικές παθήσεις, τη χρόνια βρογχίτιδα και φυματίωση, την αναιμία, την εξασθένηση του οργανισμού. Το διοξείδιο του πυριτίου που πε­ριέχει βοηθάει στην απορρόφηση του ασβεστίου και εμποδίζει την εναπό­θεση λιπιδίων στις αρτηρίες γι’ αυτό προλαμβάνει την αρτηριοσκλήρυνση, και βοηθάει ασθένειες του στήθους, όπως το εμφύσημα. Τέλος, χρησιμοποιείται για τα ευαίσθητα και σπασμένα νύχια γιατί τα σκληραίνει. Είναι καλό λίπασμα για τα φυτά και χρησιμοποιείται σαν έγχυμα για την προστασία τους γιατί σκληραίνει την εξωτερική επιφάνεια των φυτών βοηθώντας τα έτσι στην αντιμετώπιση των εχθρών.

72

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Ρίγανη

Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη: Λαμιώδη (Lamiales) Οικογένεια: Χειλανθή (Lamiaceae) Γένος: Ορίγανον (Origanum) Είδος: O. vulgare Η ρίγανη (Ορίγανον το κοινόν, Origanum vulgare) είναι αρωματικό ποώδες, πολυετές, ιθαγενές και θαμνώδες φυτό της Μεσογείου και της Κεντρικής Ασίας. Ανήκει στο γένος Ορίγανο της τάξης των λαμιωδών αγγειόσπερμων δικότυλων φυτών.

Περιγραφή Το φυτό έχει ύψος 20-80 εκ., έχει φύλλα αντίθετα μήκους 1-4 εκ. Αναπτύσσεται καλά σε εδάφη με PH 6-9 (ισχυρά αλκαλικά) και μπορεί να εκμεταλλευτεί, όταν καλλιεργείται, ακόμα και πολύ φτωχά, ξηρικά και πετρώδη εδάφη. Τα άνθη της έχουν χρώμα Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

73

Z Κέλλυ Παπαδάτου

Οικογένεια

άσπρο-μωβ και ανθίζει από Ιούνιο κυρίως μέχρι Αύγουστο αναλόγως τη περιοχή. Η Ελληνική ρίγανη (Greek Oregano) είναι φυτό πολυετές και ποώδες και η ποιότητά της θεωρείται η καλύτερη παγκοσμίως. Είναι αυτοφυές θαμνώδες φυτό με κορμό ξυλώδες χωρίς ελαστικότητα. Τα κλαδιά του είναι λεπτά και σχηματίζουν ανθοφόρα κεφάλια στις άκρες. Τα φύλλα έχουν σχήμα αυγοειδές, είναι χνουδωτά και σταχτόχρωμα. Αν τα τρίψουμε, βγάζουν μια ευχάριστη αρωματική οσμή. Τα άνθη έχουν χρώμα ρόδινο προς μενεξεδί και έχουν επίσης ευχάριστο άρωμα. Τη βρίσκουμε σε ορεινά και βραχώδη μέρη της Ελλάδας. Η συλλογή της ρίγανης γίνεται κατά την ανθοφορία του φυτού, τα άνθη αυτά ξεραίνονται σε ειδικά υπόστεγα ή ξηραντήρια και στη συνέχεια τρίβονται και κοσκινίζονται. Επειδή η συλλογή της απαιτεί αρκετά εργατικά χέρια, η έλλειψή τους οδήγησε σε οργανωμένη καλλιέργεια στις περιοχές όπως Σοχός, Τρικάλων και της Καρδίτσας. Στις Η.Π.Α η κατανάλωση της ρίγανης αυξήθηκε τα τελευταία χρόνια και έτσι άρχισε η καλλιέργειά της σε διάφορες περιοχές του νότου αλλά και στο Μεξικό.

Ιστορία Τα φυτά του γένους Ορίγανο κατάγονται κυρίως από την περιοχή τnς Μεσογείου. Ωστόσο, έχουν προσαρμοστεί σε πολλές χώρες και απαντώνται ανά τον κόσμο, με διάφορα κοινά ονόματα. Για παράδειγμα, το άγριο Ορίγανο το κοινό στη Βρετανία ονομάζεται άγρια μαντζουράνα (το φύλλο είναι ελαφρά αρωματικό και τα άνθη έχουν απαλό ροζ χρώμα), ενώ στις χώρες τnς Μεσογείου το άγριο Ορίγανο το κοινό είναι γνωστό ως ρίγανη (με πράσινα, ελαφρώς τριχωτά και πολύ αρωματικά φύλλα και άνθη παρόμοια με του φυτού που φύεται άγριο στη Βρετανία). Το όνομα Ορίγανος προέρχεται από τις λέξεις όρος (βουνό) και γάνος (λαμπρότητα, κάλλος, ευφροσύνη), δηλαδή αυτό που λάμπει στα βουνά.Στην Ελλάδα πλέκεται στο στεφάνι που φοράει το ζευγάρι των νυμφευόμενων. Σύμφωνα με την ελληνική μυθο74

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

75

Z Κέλλυ Παπαδάτου

λογία, ο βασιλιάς τnς Κύπρου είχε έναν υπηρέτη, τον Αμάρακο, ο οποίος έριξε ένα βάζο με άρωμα. Για τιμωρία, οι θεοί τον μεταμόρφωσαν σε ρίγανη. Μετά από αυτό, αν το συναντούσαν να φύεται κοντά σε μνήμα, θεωρούσαν ότι όλα πήγαιναν καλά για τον νεκρό. Η Αφροδίτη ήταν η πρώτη που φύτεψε το βότανο στον κήπο της. Ο Αριστοτέλης ανέφερε ότι οι χελώνες, όταν καταπίνουν ένα φίδι, τρώνε αμέσως ρίγανη για να μην πεθάνουν. Λόγω αυτού πίστευαν ότι ήταν αντίδοτο στο δηλητήριο. Οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι αρωμάτιζαν μ’ αυτό το φυτό το μπάνιο τους, τo χρησιμοποιούσαν στο λάδι του μασάζ και το θεωρούσαν απολυμαντικό και συντηρητικό. Πιθανότατα σ’ εκείνους οφείλεται η εξάπλωση του φυτού σε ολόκληρη την Ευρώπη, όπου έγινε γνωστό ως μαντζουράνα. Οι άποικοι το έφεραν στη Β. Αμερική, όπου προέκυψε νέα σύγχυση με την ονοματολογία. Έως τη δεκαετία του 1940, η κοινή μαντζουράνα ονομαζόταν άγρια μαντζουράνα στην Αμερική, αλλά τώρα είναι γνωστή ως ρίγανη. Σε ορισμένα μέρη του Μεξικού και στις νότιες πολιτείες των ΗΠΑ, ρίγανη είναι το κοινό όνομα πολλών φυτών με παρόμοιο άρωμα, τα οποία όμως δε συγγενεύουν μεταξύ τους. Η μαντζουράνα, η οποία κατάγεται από τη Βόρεια Αφρική, εισήχθη στην Ευρώπη τον 16ο αιώνα και περιλαμβανόταν

στα μπουκέτα που πίστευαν ότι προστάτευαν από την πανώλη και άλλες λοιμώδεις vόσoυς.

Θεραπευτικές ιδιότητες Η ρίγανη πέρα από το χαρακτηριστικό άρωμα και γεύση που αφήνει στο φαγητό έχει και πάρα πολλές φαρμακευτικές ιδιότητες. Είναι αντιδιαρροϊκή, αντιφλεγμονώδης, βακτηριοκτόνα. Υπό μορφή αφεψημάτων χρησιμοποιείται για την ατονία των εντέρων, αποχρεμπτικό για το βήχα, βοηθάει στην υπέρταση και την αρτηριοσκλήρυνση. Το αιθέριο έλαιο της ρίγανης (οριγανέλαιο) χρησιμοποιείται για τον πονόδοντο. Η ρίγανη έχει 12 φορές περισσότερο αντιοξειδωτική δράση από το πορτοκάλι, 30 από την πατάτα και 42 από το μήλο. Επίσης, με λίγο ρίγανη στην τροφή των πτηνών σας κρατάτε τις αρρώστιες μακριά τους. Μία άλλη κύρια χρήση της είναι κατά των χρόνιων ρευματισμών. Οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν τη θεραπευτική της αξία και τη χρησιμοποιούσαν πίνοντας το τσάι της σε κολικούς και εξωτερικά σε πρηξίματα και για το στραβολαίμιασμα. Χρησιμοποιείται ως καρύκευμα κυρίως στη μαγειρική αλλά και σπανιότερα ως αφέψημα, το οποίο αναφέρεται ως εξαιρετικό κατά του βήχα. Χρησιμοποιείται ιδιαίτερα στη χωριάτικη σαλάτα. Είναι το βασικό καρύκευμα των χωρών της Μεσογείου και βασικό συστατικό της Ελληνικής, αλλά και της Ιταλικής κουζίνας. Μία εξίσου σημαντική ιδιότητα της ρίγανης είναι η χρήση της στην προσωπική υγιεινή. Εδώ, η ρίγανη μετατρέπεται σε αιθέριο έλαιο, ένα εξαίσιο προϊόν για την παρασκευή σαπουνιών, μύρων και οδοντόκρεμας. Τέλος σύγχρονες επιστημονικές έρευνες έχουν αποδείξει ότι ένα συστατικό της ρίγανης σκοτώνει τα καρκινικά κύτταρα του προστάτη.

76

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Ρόιμπος Το Ρόιμπος έχει καταγωγή από την Αφρική και δεν περιέχει καθόλου καφεΐνη σε σχέση με τα μαύρα ή πράσινα τσάγια. Κοινά αποκαλείται Αφρικανικό κόκκινο τσάι και αρχικά ήταν δημοφιλές στην νότια Αφρική ενώ τώρα καταναλώνεται και σε ευρωπαϊκές χώρες.

Είναι ξεχωριστό λόγω του εκπληκτικού κόκκινου χρώματος του και μπορείτε να το πιείτε ζεστό ή κρύο. Το τσάι Rooibos μεγαλώνει μόνο σε μια μικρή περιοχή στο Cederberg στην επαρχία του Western Cape. Γενικά, τα φύλλα του οξειδώνονται και ζυμώνονται για να δώσουν το ξεχωριστό καφεκόκκινο χρώμα. Μας παράγεται και αζύμωτο «πράσινο» τσάι. Ένα φανταστικό τσάι τόσο φυσικό κατάλληλο ακόμα και για παιδιά και μωρά.

Θεραπευτικές ιδιότητες Το Rooibos έχει γίνει πολύ γνωστό στις Δυτικές χώρες κυρίως στους καταναλωτές που ενδιαφέρονται για την υγεία, οι οποίοι το Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

77

Z Δημοσθένης Σπατιώτης

Περιγραφή

εκτιμούν επειδή: έχει υψηλό βαθμό αντιοξειδωτικών superoxide dismutase (SOD), μηδενική περιεκτικότητα σε καφεΐνη, και πολύ χαμηλό επίπεδο τανίνης, αντίθετα με το ωριμασμένο μαύρο τσάι ή το αζύμωτο πράσινο τσάι. Κερδίζει με ταχύτητα τη φήμη του φυσικού αντιοξειδωτικού. Η ελαφριά λουλουδένια γεύση του, σε συνδυασμό με τα διάσημα καρυκεύματά μας, κάνουν αυτό το τσάι ένα πάντρεμα χαράς, γαλήνης και ζεστασιάς.

78

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Σαμπούκος ΣΑΜΠΟΥΚΟΣ Ο ΜΕΛΑΣ (Επιστ. Ονομασία) SAMBUCUS NIGRA (Λατινική ονομασία).

Ο Σαμπούκος είναι δεντρύλιο ή θάμνος με ύψος από 1 μέτρο έως 4 μ. Τα άνθη του είναι μικρά και σχηματίζουν σκιαδόμορφους κορύμβους(τσαμπιά), και τα χαρακτηρίζει έντονο άρωμα. Ο κορμός και τα κλαδιά του είναι ανοιχτόχρωμα με σχισμές και λευκά στίγματα. Ανήκει στην οικογένεια των Καπριφολιϊδών. Φυτρώνει σε δασώδη και δροσερά εδάφη στις άκρες των χειμάρρων και των καλλιεργειών.Τον συναντάμε στο Πωγώνι, το Πήλιο, τη Ναύπακτο και αλλού. Πολλαπλασιάζεται πολύ εύκολα με ριζώματα το φθινόπωρο ή την Άνοιξη. Σπέρνεται και με σπόρους. Το χειμώνα μαραίνεται και ανθίζει την Άνοιξη. Τα φύλλα και τα άνθη τα μαζεύουν την Άνοιξη ενώ τους καρπούς τον Αύγουστο ή τον Σεπτέμβριο.

Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

79

Z Σταματία Πατερέλη

Περιγραφή

Ιστορία Είναι γνωστός από την Αρχαιότητα και το όνομά του προέρχεται από τη λέξη σαμβύκη ή ιαμβύκη που σημαίνει κόκκινο και το χρησιμοποιούσαν για να βάφουν τα φορέματα των γυναικών της άρχουσας τάξης. Επίσης χρησιμοποιούσαν το ξύλο του για να κατασκευάσουν την ιαμβύκη, ένα μουσικό όργανο. Το θεωρούσαν δε το ιερό δέντρο της θεάς Αφροδίτης.

Θεραπευτικές ιδιότητες Ο Σαμπούκος χαρακτηρίζεται ως το «φαρμακείο της Φύσης». Οι θεραπευτικές ιδιότητές του είναι γνωστές από την Αρχαιότητα. Αναφορά σ’ αυτές έχουμε από τον Ιπποκράτη, τον Διοσκουρίδη και τον Πλίνιο.Φαρμακευτικές ιδιότητες έχουν τα άνθη, ο φλοιός και τα φύλλα.

Εφαρμογές α) Φαρμακολογία: Τα άνθη του χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία των συμπτωμάτων του κρυολογήματος σε συνδυασμό με τη χρήση άλλων βοτάνων όπως Αχιλλέα ή Μέντα. Ανακουφίζει επίσης τους ρευματικούς πόνους. Συνιστώνται και για τη θεραπεία της ιγμορίτιδας σε συνδυασμό με αντιβιοτικά. Τα φύλλα του χρησιμοποιούνται για την επούλωση τραυμάτων και πληγών, την ανακούφιση των πόνων από διαστρέμματα. Πολτό από φύλλα χρησιμοποιούν για διάφορες δερματικές παθήσεις όπως χιονίστρες.Είναι επίσης διουρητικά δηλαδή βοηθούν στην αποβολή των υγρών από τον οργανισμό και υπακτικά. β) Κοσμετολογία: Από τα άνθη του παρασκευάζεται ανθόνερο(Aqua sambucus) που χρησιμοποιείται για τη λεύκανση του δέρματος, τη θεραπεία για τις πανάδες και ως τονωτική λοσιόν. γ) Ζαχαροπλαστική – Μαγειρική: Χρησιμοποιούμε την εσάνς από τα άνθη του για να αρωματίσουμε μπισκότα, κέικ, πίτες. Άνθη Σαμπούκου χρησιμοποιούμε για να φτιαξουμε αρωματικό ελαιό80

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Z Σταματία Πατερέλη λαδο και ξύδι καθως και κρασί. Από τους καρπούς επίσης μπορούμε να φτιάξουμε λικέρ και γλυκό κουταλιού. Σημαντικό είναι να σημειώσουμε ότι μόνο οι ώριμοι καρποί είναι κατάλληλοι για να φαγωθούν. Οι καρποί που δεν είναι ώριμοι είναι πολύ τοξικοί και μπορούν να προκαλέσουν ναυτία εμετό και διάρροια. δ) Άλλες χρήσεις: Από τον χυμό των καρπών μπορούμε να βάψουμε δέρματα υφάσματα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η μπλε χρωστική υλη από τους καρπούς μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για να δοκιμαστεί αν κάτι είναι αλκαλικό ή όξινο. Γίνεται πράσινο αν είναι αλκαλικό διάλυμα και κόκκινο αν είναι όξινο.

Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

81

Σιναμική Περιγραφή Η Σέννα (σιναμική, Senna, Cassia angustifolia) είναι ένα πολυετές φυτό που φυτρώνει σε πλούσια εδάφη στη Νότια Αραβία, την Ινδία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το βότανο αυτό χρησιμοποιείται παραδοσιακά για την αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας.

Χρήσεις του βοτάνου Έχει αναφερθεί ότι τα φύλλα της Senna έχουν καθαρτικές ιδιότητες (το φύλλο έχει ισχυρότερη δράση από τον καρπό) και χρησιμοποιούνται παραδοσιακά για την αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας.

Θεραπευτικές ιδιότητες Καθαρτικό. Η Senna συνιστάται για την ανακούφιση της παροδικής ή ευκαιριακής δυσκοιλιότητας. Υπάρχουν σαφείς αποδείξεις για την καθαρτική δράση της ανθρακινόνης, που περιέχεται στη Senna, ενώ είναι ευρέως γνωστή και κατανοητή και η καθαρτική 82

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Ασφάλεια και προφυλάξεις Η Senna μπορεί να προκαλέσει ελαφριές κοιλιακές ενοχλήσεις (κράμπες). Δεν συνιστάται για παρατεταμένη χρήση ως καθαρτικό, αφού η παρατεταμένη χρήση μπορεί να επηρεάσει το ισοζύγιο νερού και ηλεκτρολυτών. Η Senna δεν θα πρέπει να λαμβάνεται από άτομα με εντερική απόφραξη (ειλεό) ή με μη διαγνωσμένα κοιλιακά συμπτώματα. Συνιστάται η δοσολογία σε σεννοσίδες να μην ξεπερνά τα 15mg σε μια δόση (2). Συνιστάται η διακοπή της λήψης αν παρατηρηθεί κόκκινο χρώμα στα ούρα. Οι έγκυες και οι γυναίκες σε θηλασμό θα πρέπει συμβουλευτούν έναν ειδικό γιατρό πριν χρησιμοποιήσουν τη Senna, καθώς δεν υπάρχουν δεδομένα για την ασφάλεια κατά τη χρήση της για τις συγκεκριμένες περιπτώσεις. Δεν συνιστάται η χρήση της Senna στα παιδιά. Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

83

Z Ιωάννα Παλαμηδά

δράση των σεννοσιδών (sennosides), οι οποίες υδρολύονται από τα βακτήρια του εντέρου και διασπώνται αποδίδοντας το ενεργό συστατικό (anthrone). Έχει αναφερθεί ότι οι σεννοσίδες Α και Β και τα προϊόντα του μεταβολισμού τους δρουν στο παχύ έντερο, επιταχύνοντας τη μεταφορά στο κόλον. Αυτές οι ενώσεις ενισχύουν επίσης την έκκριση νερού στο κόλον. Η Senna δρα περίπου 8-10 ώρες μετά από τη στιγμή της λήψης της. Η σύνθεση του νιτρικού οξειδίου μπορεί επίσης να εμπλακεί στην έκκριση υγρών που προκαλεί η Senna και στην εμφάνιση διάρροιας. Σε σύγκριση με τις συμβατικές θεραπείες, η Senna φαίνεται να είναι πιο αποτελεσματική ως καθαρτικό. Προστασία του Ήπατος. Πολλές μελέτες καταδεικνύουν ότι τα γλυκοσίδια (glycosides), που περιέχει η Senna και συγγενικά της είδη φυτών, έχουν αντιτοξική δραστηριότητα στο ήπαρ.

Υποσημείωση: η χρήση μη τυποποιημένων σκευασμάτων Senna θα πρέπει να αποφεύγεται, καθώς οι επιδράσεις τους μπορεί να είναι ποικίλες και απρόβλεπτες.

Αλληλεπιδράσεις και αντενδείξεις Άτομα που πάσχουν από σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (ΙΒS) και ιδιοπαθείς φλεγμονώδεις νόσους του παχέος εντέρου (IBD) θα πρέπει να προσέχουν ιδιαίτερα κατά τη χρήση της Senna. Η Senna μπορεί να αλληλεπιδράσει με τα καρδιακά γλυκοσίδια (όπως η digoxin). Τέλος, η Senna μπορεί να ενισχύσει την αντιπηκτική θεραπεία μειώνοντας την απορρόφηση της βιταμίνης Κ στο έντερο.

84

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Φιλύρα (φυτό). Με το όνομα Φιλύρα (λατ. Tilia) ή φίλυρα είναι γνωστό ένα γένος περίπου 30 διαφορετικών δέντρων που ευδοκιμούν περισσότερο στο εύκρατο κλίμα του Βόρειου Ημισφαίριου. Η μεγαλύτερη ποικιλομορφία απαντάται στην Ασία, ωστόσο το γένος συναντάται επίσης στην Ευρώπη και την ανατολική Βόρεια Αμερική. Tα πιο συνηθισμένα είδη της ελληνικής χλωρίδας είναι τα εξής: • Φιλύρα η κοινή (Tilia vulgaris ή intermedia ή europaea) • Φιλύρα η γναφαλώδης ή αργυρόφυλλος (Tilia tomentosa ή alba ή argentea) (η κοινή φιλουριά, φλαμουριά ή φλαμούρι).

• Φιλύρα η καρδιόφυλλος (Tilia cordata) το περίγραμμα των φύλλων είναι κοφτερά οδοντωτό, προς τη βάση των δευτερευόντων νεύρων παρουσιάζονται τούφες από τρίχες που έχουν χρώμα σκουριάς. Η ταξιανθία αποτελείται από 5-7 άνθη και είναι πάνω σε ένα απλό μίσχο με λογχοειδή βράκτια προσκολλημένα στη βάση της, τα άνθη έχουν 5 πρασινόλευκα σέπαλα, πέντε κιτρινόλευκα πέταλα και πολυάριθμους στήμονες. Τα άνθη της είναι φαρμακευτικά.

Άλλα ονόματα Φλαμούρι, Φλαμουριά, Φιλουργιά, Σφεντάμι, Φιλύρα, Σφεντάμι, Φιλούρα, Λίπα, Τίλια. Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

85

Z Κατερίνα Πετροπούλου

Tίλιο

Άλλα είδη Φιλύρα η πλατύφυλλος (Tilia platyphyllos). Χρησιμοποιείται κατ΄εξοχήν ως καλλωπιστικό είδος για τη δημιουργία δεντροστοιχιών. εχει φύλλα με τούφες από άσπρες τρίχες στη βάση των δευτερευόντων νεύρων και μόνο 3-6 άνθη σε κάθε ταξιανθία. Ανθίζει τον Μάιο - lούλιο.Τα άνθη της είναι φαρμακευτικά. Φιλύρα η αμερικανική (Tilia americana). Ιθαγενές είδος της βορείου Αμερικής, φτάνει τα 40 μέτρα σε ύψος. Καλλωπιστικό. Φιλύρα η ετερόφυλλος (Tilia heterophylla). Ιθαγενές είδος της βορείου Αμερικής, φτάνει τα 27 μέτρα σε ύψος. Καλλωπιστικό.

Περιγραφή Οι φιλύρες είναι μεγάλα φυλλοβόλα δέντρα, που συνήθως φτάνουν τα 20 με 40 μέτρα (66 με 130 πόδια) σε ύψος, με πλάγιακαρδιόσχημα φύλλα 6 με 20 εκατοστά (2 με 8 ίντσες) πλάτος. Ο ακριβής αριθμός ειδών δεν έχει προσδιοριστεί με ακρίβεια, καθώς πολλά ή και τα περισσότερα από αυτά υβριδοποιούνται εύκολα, τόσο στη φύση όσο και μέσω της ανθρώπινης παρέμβασης. Ο ανθεκτικός κορμός της Φιλύρας στέκει σαν πυλώνας και τα κλαδιά υποδιαιρούνται σε πολυάριθμες διακλαδώσεις. Το καλοκαίρι ντύνονται με πλούσια μεγάλα φύλλα. Οι φιλύρες συνιστώνται ως καλλωπιστικά δέντρα, όταν είναι επιθυμητή παχιά φυλλωσιά και καλή σκιά. Το δέντρο παράγει αρωματικά και πλούσια σε νέκταρ λουλούδια, τα οποία έχουν φαρμακευτικές ιδιότητες. Είναι πολύ σημαντικά φυτά για τους μελισσοκόμους, που παράγουν ένα πολύ χλωμό, αλλά γευστικό μέλι. Τα λουλούδια χρησιμοποιούνται επίσης για την παρασκευή αφεψήματος γνωστού ως «τίλιο» και βάμματα. Αυτή η χρήση είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στην Ευρώπη, αλλά και στη Βόρεια Αμερική.

86

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Ιστορικά στοιχεία Είναι δέντρο γνωστό εδώ και χιλιάδες χρόνια. Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τους καρπούς του δέντρου ως φάρμακο κατά των αερίων της κοιλιάς. Ο Διοσκουρίδης έλεγε ότι ο χυμός των φύλλων και τα φύλλα σε επιθέματα θεραπεύουν δαγκώματα φιδιών, ενώ ο Πλίνιος συμπλήρωσε ότι τα φίδια δεν τολμούν να πλησιάσουν ούτε στη σκιά του δέντρου. Η ονομασία τίλιο, προέρχεται από την αντίστοιχη ιταλική tiglio, που πάρθηκε από το λατινικό tilia, η προέλευση του οποίου είναι η αρχαιοελληνική πτελέα (φτελιά). (Μείζον ελληνικό λεξικό, «Τεγόπουλου-Φυτράκη»).

Το ίδιο λεξικό, ετυμολογεί το φλαμούρι από το μεσαιωνικό φλαμούριον, υποκοριστικό του φλάμουρον και ορίζει ως φλαμούρι, το δέντρο φιλύρα και το ξύλο του / το αφέψημα από το τίλιο / τα φύλλα του δέντρου αυτού. Οι χωρικοί διατηρούσαν τους καρπούς της φλαμουριάς σε ξύδι και αλάτι και τους έτρωγαν όπως την κάπαρη. Οι ιθαγενείς της Αμερικής χρησιμοποιούσαν τον φλοιό της TILIA Americana για προβλήματα στομάχου και του ουροποιητικού συστήματος. Σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες, όποιος κοιμόταν κάτω από τη φλαμουριά μεταφερόταν αστραπιαία στη γη των νεράιδων.

Θεραπευτικές Ιδιότητες Χρησιμοποιούμενα μέρη του δέντρου είναι τα άνθη αποξηραμένα και σπανιότερα ο φλοιός. Τα άνθη συλλέγoνται μόλις ανοίξουν τελείως και ξηραίνονται σε σκιά σε θερμoκρασiα κάτω από 35° C. Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

87

Z Κατερίνα Πετροπούλου

Το ξύλο της είναι μαλακό, παρουσιάζει ομοιογένεια και γι’ αυτό χρησιμοποιείται στην ξυλογλυπτική. Πολλαπλασιάζεται εύκολα με σπέρματα. Στην Ελλάδα φυτρώνουν μόνο 3 είδη φιλύρας μεμονωμένα στα δάση της Ηπείρου, Μακεδονίας, Εύβοιας και Πελοποννήσου.

Η φλούδα συλλέγεται τον Απρίλιο-Μάιο. Τα άνθη περιέχουν αιθέριο έλαιο, φυτική βλέννα, τανίνη και μικρή ποσότητα σαπωνίνης. Είναι ήπιο εφιδρωτικό και καθαρτικό. Η φλούδα είναι πλούσια σε τανίνη και έχει αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Τα άνθη χρησιμοποιούνται ως εφιδρωτικό μέσο. ΄Εγχυμα της φλούδας ή και η φλούδα η ίδια χρησιμοποιείται ως κατάπλασμα. Το τίλιο (Φιλύρα, Φλαμούρι) είναι σε όλους μας γνωστό για τις καταπραϋντικές και χαλαρωτικές του ικανότητες. Είναι το καταλληλότερο ρόφημα για το απόγευμα ή για αργά το βράδυ καθώς χαλαρώνει τον οργανισμό μας από την ένταση της καθημερινότητας. Σύμμαχός μας στο κρυολόγημα με ευχάριστη γεύση και άμεσο αποτέλεσμα. Το αφέψημά του, πίνεται σαν καταπραϋντικό, αντισπασμωδικό και, εφιδρωτικό φάρμακο. Eπίσης δρα ως διουρητικό και αποχρεμπτικό. Δρά θετικά σε προβλήματα αρτηριοσκλήρυνσης. Το έγχυμα των ανθών και των φύλλων το παίρνουμε σε κρυολογήματα που συνοδεύονται από πυρετό, χάρη στην ιδιότητα του βοτάνου να προκαλεί εφίδρωση και θεωρείται ως ηρεμιστικό. Ενισχύει το ανοσοποιητικό μας σύστημα και βοηθά στην πρόληψη των καρδιοπαθειών μια και έχει θετική δράση στη μείωση της χοληστερόλης και τη χαλάρωση των αρτηριών. Αρέσει στα παιδιά χάρη στη γλυκιά του γεύση, πράγμα που το καθιστά ένα από τα αγαπημένα τους βότανα. Τα ηρεμεί αν είναι νευρικά, βοηθά στις αϋπνίες και ανακουφίζει από τον βήχα και τα κρυολογήματα. Δίνει λάμψη σε ξηρά και ευαίσθητα μαλλιά. Το ξύλο της χρησιμοποιείται κατά των ρευματισμών και η χρήση του γίνεται με αφέψημα 40 γραμμάρια ξύλου σε 1 λίτρο νερό που πρέπει να μείνουν τα 3/4. Το αφέψημα των φύλλων, που γίνεται με άσπρο ξερό κρασί, έχει τη φήμη ότι διαλύει τις πέτρες των νεφρών και διώχνει τις ημικρανίες. Η φλούδα της Φλαμουριάς είναι στυπτική και τονωτική. Το αφέψημά της (άοσμο και λίγο πικρό) χρησιμοποιείται σε ρευματισμούς κι αρθριτικά (διαλύει το ουρικό οξύ), αλλά και σε υδροπικία, κυστίτιδα, δυσκοιλιότητα, δυσπεψία, διαλείποντες πυρετούς, στην απόφραξη της σπλήνας και του ήπατος. Τα φύλλα είναι ελα88

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Πώς χρησιμοποιείται Το πιο συνηθισμένο αφέψημα γίνεται με 15 ως 30 γραμμάρια φύλλα Τιλίου σε ένα λίτρο νερού (πίνουμε 2-3 φλιτζάνια τη μέρα) ή με ένα κουταλάκι φλούδα σε ένα φλιτζάνι νερό. Μόλις αρχίζει να βράζει το βγάζουμε από τη φωτιά και το αφήνουμε για 8 λεπτά πριν το πιούμε, σε περίπτωση πυρετού, ή πριν το χρησιμοποιήσουμε σε πληγές και κοψίματα. Το έγχυμα γίνεται με 30 γραμμάρια φύλλα σε μισό λίτρο βραστό νερό ή με ένα κουταλάκι φύλλα ή φλούδα σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό. Το αφήνουμε 5 λεπτά και πίνουμε από ένα φλιτζάνι, 3 φορές τη μέρα, για δυσκοιλιότητα, αρθριτικά, ρευματισμούς, υδρωπικία, κυστιτίδα, .Για τις νευρικές διαταραχές, το άσθμα, το σπασμωδικό βήχα, τους σπασμούς, τις ημικρανίες, τους νευρικούς εμετούς, είναι πιο αποτελεσματικό το αφέψημα με φύλλα Τιλίου και Πορτοκαλιάς, μισά-μισά.

Εξωτερικές χρήσεις Με αφέψημα φύλλων και λουλουδιών πλένουμε τις φακίδες και τις ρυτίδες του προσώπου, για να εξαλειφθούν και τα μαλλιά (τα τονώνει και βοηθάει την ανάπτυξή τους). Κάνουμε μπάνιο με αφέψημα λουλουδιών για νευρική κόπωση και παιδικούς σπασμούς. Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

89

Z Κατερίνα Πετροπούλου

φρά διουρητικά και αντιπυρετικά. Το έγχυμα των φύλλων πίνεται λίγο-λίγο, όλη τη μέρα. Το αφέψημα των φύλλων, που γίνεται με άσπρο ξερό κρασί, έχει τη φήμη ότι διαλύει τις πέτρες των νεφρών και διώχνει τις ημικρανίες. Οι καρποί της Φλαμουριάς θεωρούνται πιο «δραστικοί» από τη φλούδα και τα φύλλα κατά των αέριων.Επίσης είναι κατά των φακίδων και των ρυτίδων.

Φύκια Τα φύκη (ή αλλιώς φύκια, στα λατινικά algae, στον ενικό το φύκος alga), επονομάζονται λανθασμένα και άλγες από τα λατινικά) χαρακτηρίζονται συλλογικά από πολλές ταξινομικές ομάδες φωτοσυνθετικών οργανισμών που δεν ανήκουν στο αυστηρώς ορισμένο βασίλειο των Φυτών (Plantae sensu stricto ή Μετάφυτα ή Εμβρυόφυτα). Τα φύκη είναι μια πολυφυλετική κατηγορία οργανισμών, δηλαδή αποτελείται από ταξινομικές ομάδες που δεν είναι άμεσα συγγενικές μεταξύ τους αφού ανήκουν σε διαφορετικά βασίλεια και συνομοταξίες. Τα θαλάσσια φύκια έχουν μακρά ιστορία ως μέρος της παραδοσιακής δίαιτας των παράλιων κοινωνιών. Ακόμα και σήμερα καταναλώνονται ευρέως στην Ανατολική Ασία, ειδικά στην Ιαπωνία, την Κίνα και την Κορέα, ενώ στην Ευρώπη δεν καταναλώνονται ιδιαιτέρως. Τα φύκια έχουν προσελκύσει προσφάτως το ενδιαφέρον ως πολύτιμη διατροφική πηγή με πολλά πλεονεκτήματα για την υγεία. Πιο παλιά τα φωτοσυνθετικά βακτήρια κυανοβακτήρια θεωρούνταν και αυτά φύκη. Με την κατάταξή τους όμως εκτός των φυκών, τα φύκη είναι πλέον εξ ορισμού ευκαρυωτικά. Ορισμένα φύκη ανήκουν στο βασίλειο των φυτών, και άλλα στο βασίλειο των πρωτίστων, το οποίο τα τελευταία χρόνια, λόγω της ανάπτυ90

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Είδη θαλάσσιων φυκιών Τα θαλάσσια φύκια είναι ένα είδος φυκιών που αναπτύσσεται στο αλμυρό νερό και (όπως τα γήινα φυτά) χρειάζεται φως για να ευδοκιμήσει. Υπάρχουν περισσότερες από 10.000 ποικιλίες θαλάσσιων φυκιών, πολλά από τα οποία ενδείκνυνται προς βρώση. Το nori είναι ένα συχνά καταναλισκόμενο κόκκινο φύκι. Στην Ιαπωνία χρησιμοποιείται για το τύλιγμα του σούσι. Στην Σκωτία είναι γνωστό ως «sloke» και στην Ουαλία είναι γνωστό ως «laver» και παραδοσιακά χρησιμοποιούνταν για την παρασκευή άζυμου ψωμιού. Το kombu και το wakame είναι είδη καστανών φυκιών και χρησιμοποιούνται ευρέως στην Άπω Ανατολή ως ενισχυτικά αρώματος σε ζωμούς και σούπες. Τα πράσινα φύκια, τα οποία ευδοκιμούν στις ακτές της Μεγάλης Βρετανίας, της Ιρλανδίας και των Σκανδιναβικών χωρών, μπορούν να καταναλωθούν ωμά σε σαλάτες ή να μαγειρευτούν σε σούπες. Άλλα θαλάσσια φύκια που είναι βρώσιμα περιλαμβάνουν το hijiki, το wrack, το dulse, την καραγενάνη (Ιραλανδικό φύκι), κ.ά. Τα φύκια συνήθως πωλούνται στο εμπόριο σε ξηρή μορφή.

Φύκη με πρωτογενείς χλωροπλάστες Οι σύγχρονες μελέτες κατατάσσουν τα Χλωρόφυτα (συνομοταξία Chlorophyta) και τα Χαρόφυτα (συνομοταξία Charophyta) στο βασίλειο των πράσινων Φυτών (Plantae ή Viridiplantae) αφού φυλογενετικά είναι οι πιο στενοί συγγενείς. Επίσης, ορσμένοι ερευνητές κατατάσσουν τα Ροδόφυτα (συνομοταξία Rhodophyta) και τα Γλαυκόφυτα (Glaucophyta) στο ευρύτερο βασίλειο των Φυτών (Plantae sensu lato) διότι χαρακτηρίζονται από πρωτογενείς χλωροπλάστες που περιέχουν χλωροφύλλη α και β, αλλά αυτή η ταξινόμηση δεν είναι ευρέως αποδεκτή. Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

91

Z Γιώργος Αρχοντάκης

ξης της φυλογενετικής ανάλυσης, υφίσταται μεγάλες ανακατατάξεις και αλλάγές, και πιθανό μελλοντικό κατατεμαχισμό σε περισσότερα μονοφυλετικά βασίλεια/κλάδους.

Φύκη με δευτερογενείς χλωροπλάστες Σε παλαιότερες ταξινομήσεις αρκετά από τα φύκη με δευτερογενείς χλωροπλάστες συμπεριλαμβάνονταν στο βασίλειο των Πρωτίστων (Protista), το οποίο τα τελευταία χρόνια, λόγω της ανάπτυξης της φυλογενετικής ανάλυσης, υφίσταται μεγάλες ανακατατάξεις και αλλάγες, και πιθανό μελλοντικό κατατεμαχισμό σε περισσότερα μονοφυλετικά βασίλεια/κλάδους, όπως τα Κυψελιδωτά, τα Αυλακωτά και τα Ριζωτά.

Οικολογία Όλα αυτά τα είδη αποτελούν απλές φωτοσυνθετικές πηγές με μονοκύτταρα παραγωγικά συστήματα. Σε διαστάσεις κυμαίνονται από μονοκύτταρους οργανισμούς όπως η χλαμυδομονάδα C. reinhardtii μέχρι μη αγγειακά νηματοειδή ή θαλλοειδή φυτά. Έτσι τα φύκη απαντώνται είτε σε θάλασσες και λίμνες (σε αλμυρό ή γλυκό νερό), είτε στην ξηρά ως χερσαίες όπου ζουν και αναπτύσσονται σε υγρό περιβάλλον, π.χ. τοίχους, δένδρα κ.λ.π

Θεραπευτικές ιδιότητες Ανόργανα στοιχεία. Καθώς τα φύκια απορροφούν ανόργανα στοιχεία από τη θάλασσα, είναι πλούσια σε πολλά ανόργανα στοιχεία και ιχνοστοιχεία. Το ασβέστιο και ο σίδηρος τείνουν να συσσωρεύονται σε μεγαλύτερες ποσότητες στα φύκια απ΄ό, τι στα γήινα φυτά. Για παράδειγμα, μια μερίδα 8 γρ. αποξηραμένου kombu παρέχει περισσότερο ασβέστιο από 1 ποτήρι γάλα, και μια μερίδα dulse περιέχει περισσότερο σίδηρο από μία μπριζόλα 100 γραμμαρίων (αν και δεν είναι το ίδιο καλά απορροφήσιμος). Τα φύκια παρέχουν, επίσης, μεγάλες ποσότητες ιωδίου, ζωτικής σημασίας για τη λειτουργία του θυρεοειδούς αδένα. Παρ’ όλα αυτά, το Γερμανικό Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο για την Αξιολόγηση Κινδύνου (German Federal Institute for Risk Assessment) έχει προειδοποιήσει σχετικά με τις ποικιλίες φυκιών που είναι υπερβολικά υψηλής περιεκτικότητας σε ιώδιο, και συστήνει τον ορισμό 92

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Διαιτητικές ίνες Τα φύκια είναι πλούσια σε διαλυτές διαιτητικές ίνες, όπως αλγινικά οξέα, καραγενάνη και άγαρ, οι οποίες δεν πέπτονται στο έντερο σε μεγάλο βαθμό, ενώ μπορούν να βοηθήσουν στην αύξηση του αισθήματος κορεσμού. Τα αλγινικά οξέα και οι καραγενάνες των φυκιών χρησιμοποιούνται επίσης για να προσδώσουν στα επεξεργασμένα τρόφιμα (π.χ. λουκάνικα, κρουασάν) την επιθυμητή υφή και σταθερότητα. Παρόλο που τα εκχυλίσματα ινών φύκους μπορεί να έχουν πιθανό ρόλο ως βοηθητικά για το αδυνάτισμα, τα φύκια καθευατά μπορεί να έχουν κάποια επίδραση στο αίσθημα κορεσμού (και τον έλεγχο του βάρους), όπως και τα συνηθισμένα φρούτα και λαχανικά. Μία μερίδα αποξηραμένου φύκους 8 γρ. παρέχει περίπου το 1/8 των ημερήσιων αναγκών ενός ενήλικα σε διαιτητικές ίνες, παρόμοια ποσότητα με αυτήν που βρίσκεται σε 1 μπανάνα.

Άλλα θρεπτικά συστατικά Τα φύκια περιέχουν πολύ μικρή ποσότητα λιπιδίων, ενώ κάποιες ποικιλίες είναι πλούσιες σε πρωτεΐνες. Κάποιες ποικιλίες περιΕ΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

93

Z Γιώργος Αρχοντάκης

ανώτερου ορίου ασφαλείας για το ιώδιο για τα προϊόντα φυκιών σε όλη την Ευρώπη. Επιπλέον, τα καστανά φύκια μπορεί να συσσωρεύουν βαρέα μέταλλα, όπως το αρσενικό. Μια μελέτη το 2004 βρήκε ότι το φύκι hijiki περιείχε σημαντικές ποσότητες αρσενικού, με αποτέλεσμα το Πρακτορείο για τις Προδιαγραφές των Τροφίμων του Ηνωμένου Βασιλείου (UK Food Standards Agency) να συστήνει πια στους καταναλωτές την αποφυγή κατανάλωσής του. Τέλος, το συχνά υψηλό περιεχόμενο των φυκιών σε νάτριο θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη από τα άτομα που πρέπει να προσέχουν την πρόσληψη άλατος.

έχουν απαραίτητα αμινοξέα σε επίπεδα παρόμοια με αυτά του αβγού και των οσπρίων. Οι βιταμίνες Α, C και Ε βρίσκονται στα φύκια σε καλές ποσότητες, ενώ αποτελούν μία από τις λίγες φυτικές πηγές βιταμίνης Β12, καθιστώντας τα έτσι χρήσιμο συμπλήρωμα σε μια φυτοφαγική δίαιτα.

Πιθανά πλεονεκτήματα για την υγεία Τα φύκια χρησιμοποιούνται εκτενώς στην Κινέζικη ιατρική, αλλά στη Δύση παραμένουν στο μεγαλύτερο βαθμό ανεξερεύνητα ως θεραπευτικοί παράγοντες. Προκαταρκτικές έρευνες δείχνουν ότι συγκεκριμένοι πολυσακχαρίτες, γνωστοί ως φυκοϊδάνες, χαρακτηριστικοί των καστανών φυκιών, όπως το kombu και το wakame, μπορεί να παρουσιάζουν αντικαρκινικές ιδιότητες. Παρ’ όλα αυτά, οι παραπάνω ουσίες δεν έχουν ακόμα δοκιμαστεί σε ανθρώπους, ώστε να ελεγχθούν τα δυνητικά τους οφέλη στην υγεία των ανθρώπων. Οι ίνες των φυκιών έχουν ευεργετικές επιδράσεις στο πεπτικό σύστημα και στον μεταβολισμό των λιπιδίων. Παρουσιάζουν, επίσης, αντιφλεγμονώδη και αντιοξειδωτική δραστηριότητα, αλλά και πάλι αναμένεται ο έλεγχός τους στον άνθρωπο.

Συμπερασματικά Τα φύκια αποτελούν εξαιρετική πηγή διαιτητικών ινών, ανόργανων στοιχείων και φυτοθρεπτικών συστατικών. Είναι ασφαλή στη βρώση, αλλά θα πρέπει να δίνεται προσοχή σε κάποιες ποικιλίες σχετικά με τα δυνητικά βλαβερά επίπεδα νατρίου, ιωδίου και βαρέων μετάλλων που περιέχουν. Σε γενικές γραμμές, τα φύκια μπορούν να συνεισφέρουν σε μια δίαιτα με ποικιλία. Δοκιμάστε τα ψιλοκομμένα πάνω στο ρύζι, στις ψητές πατάτες, στις σαλάτες, ή προσθέστε τα σε σούπες, φασόλια και ζωμούς.

94

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Το ελαιόδεντρο είναι ένα ευλογημένο δέντρο που ευδoκιμεί στον πετρώδες και άγονο χώρο της Μεσογείου. Παράγει καρπό κάτω από αντίξοες συνθήκες ανομβρίας, δυνατών ανέμων και υψηλών θερμοκρασιών, ενώ η μακροζωία και η παραγωγικότητά του, έγραψε την ιστορία των μεσογειακών λαών. Η ελιά φώτισε, έθρεψε, θεράπευσε, στεφάνωσε, καλλώπισε και ταυτίστηκε με υψηλά ιδανικά ενώ ενέπνευσε τον ακμαιότατο για πολλά χρόνια πολιτισμό της ανατολικής Μεσογείου. Σύμβολο γνώσης, σοφίας, αφθονίας, ειρήνης, υγείας, δύναμης και ομορφιάς λατρεύτηκε επί χιλιάδες χρόνια. Αποτελεί ζωντανό μέρος μιας βαριάς πολιτιστικής κληρονομιάς, με θρύλους, παραδόσεις και θρησκευτικές τελετουργίες άρρηκτα συνδεδεμένες με την ανθοφορία, με τη συγκομιδή και την παραγωγή του ελαιόλαδου. Η ελιά μάς κληροδότησε ένα εξαιρετικά σύνθετο κληροδότημα αξιών, ευημερίας και πολιτισμού, που μόλις πρόσφατα είμαστε σε θέση να αξιολογήσουμε και να υπερασπιστούμε.

Περιγραφή Είναι δέντρο αειθαλές, έχει φύλλα αντίθετα, λογχοειδή, δερματώδη, σκουροπράσινα στην πάνω επιφάνεια και αργυρόχρωμα στην Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

95

Z Μαριλένα Γιαλούρη

Φύλλα ελιάς

κάτω. Τα άνθη της είναι λευκού χρώματος, μονοπέταλα και πολύ μικρά, σχηματίζουν ταξιανθία βότρυος και εμφανίζονται προς το τέλος Μαΐου, ενώ ο καρπός ωριμάζει και συλλέγεται κατά τα τέλη του φθινοπώρου και αρχές του χειμώνα. Ο κορμός της ελιάς είναι οζώδης και καλύπτεται από τεφρόφαιο φλοιό. Η ελιά είναι καρποφόρο δέντρο της οικογένειας των Ελαιοειδών, το οποίο συναντάται πολύ συχνά στην Ελλάδα. Ο καρπός του ονομάζεται ελιά και από αυτόν παράγεται το ελαιόλαδο.

Ιστορία Η ελιά είναι γνωστή από τους αρχαιότατους χρόνους και πιθανότατα κατάγεται από το χώρο της ανατολικής Μεσογείου. Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική παράδοση, πατρίδα της ελιάς είναι η Αθήνα στην Ακρόπολη. Κατά τη μυθολογία υπήρξε το σύμβολο της θεάς Αθηνάς. Οι Έλληνες ήταν ο πρώτος λαός που καλλιέργησε την ελιά στον ευρωπαϊκό μεσογειακό χώρο. Τη μετέφεραν είτε Έλληνες άποικοι είτε Φοίνικες έμποροι. Όπως αναφέρει ο Πλίνιος, κατά το 580 προ Χριστού, ούτε το Λάτιο, ούτε η Ισπανία, ούτε η Τύνιδα γνώριζαν την ελιά και την καλλιέργεια της.

Θεραπευτικές ιδιότητες Τα οφέλη από την κατανάλωση φύλλων ελιάς (χυμού, αφεψήματος, ελαιόλαδου), συνοπτικά αναφέρονται ως εξής: 1. Ενίσχυση ανοσοποιητικού συστήματος. Αποτελεί το κυρίαρχο όφελος με την κατανάλωση χυμού ή ροφήματος φύλλων ελιάς, λόγω του ενεργού συστατικού τους, την ελαιοευρωπαΐνη. Η αποτελεσματικότητα κατά πολλών παθογόνων, μπορεί να ωφελήσει στην αντιμετώπιση των ιών της γρίπης, του έρπητα, μύκητες, βακτήρια (11 ειδών). Έχουν αναφερθεί θεαματικά αποτελέσματα και στην αντιμετώπιση έντονων συμπτωμάτων του AIDS με χορήγηση φύλλων ελιάς.

2. Αντιοξειδωτική δράση. Η αναστολή της οξείδωσης της LDL χοληστερόλης, που προκαλεί η ελαιοευρωπαΐνη των φύλλων 96

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Z Μαριλένα Γιαλούρη Η αρχαιότερη (6.000 χρονών) ελιά πάνω στο πλανήτη Γη (Βούβες Χανιά Κρήτης)

Ελιά σε ορεινό αγρό στη Αίγινα ηλικίας 1.800 χρόνων περίπου

ελιάς, μειώνει τον κίνδυνο ανάπτυξης καρδιαγγειακών νοσημάτων. Η ταυτόχρονη παρουσία της «αντιοξειδωτικής» βιταμίνης Ε που υπάρχει σε αφθονία στα φύλλα ελιάς, ενισχύει ακόμα περισσότερο την εν λόγω δράση.

3. Αντιυπερτασική δράση. Από τη δεκαετία του 1950, υπάρχουν κλινικά δεδομένα για τη χρήση των φύλλων ελιάς στη θεραπεία της υπέρτασης, μέσω της αγγειοδιασταλτικής τους δράσης.

4. Αναστολή συγκόλλησης των αιμοπεταλίων. Αυτή η ιδιότητα μετατρέπει τα φύλλα ελιάς, σε σημαντικό όπλο για την αντιμετώπιση των καρδιαγγειακών επεισοδίων και την αποφυγή επικίνδυνων θρόμβων.

5. Αύξηση ενεργητικότητας. Αντιμετώπιση χρόνιας κόπωσης. Η κατανάλωση φύλλων ελιάς έχει αναφερθεί πολλάκις από ασθενείς, αλλά και από υγιή άτομα, ότι προσδίδει μεγαλύτερη ενεργητικότητα. Αυτή η μεγαλύτερη ενεργητικότητα, δυνητικά μπορεί να αυξήσει την απόδοση στην εργασία, την επίδοση στον αθλητισμό. Επίσης, έχουν αναφερθεί πολλά περιστατικά ταχείας ανάρρωσης από χρόνια κόπωση με τη συχνή και συστηματική κατανάλωση φύλλων ελιάς. Εν ολίγοις, αποτελούν σημαντικότατο εργαλείο του σύγχρονου και επιβαρημένου από το στρες ανθρώπου, στην ανάγκη για ευεξία και μακροζωία. Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

97

Εύκολα μπορεί κανείς να παρατηρήσει, τον πλούτο των φύλλων ελιάς σε ιχνοστοιχεία, μέταλλα και βιταμίνες, καθιστώντας τα σε πολύτιμο διατροφικό εργαλείο του ανθρώπου. Παράλληλα, η αναλογία τους σε λιπαρά οξέα (κορεσμένα, μονοακόρεστα, πολυακόρεστα), είναι η ιδανική και υποδεικνύει τις καρδιοπροστατευτικές τους ιδιότητες. Η παρουσία της βιταμίνης Ε, είναι διπλάσια και από αυτή που υπάρχει σε ανάλογη ποσότητα σησαμέλαιου (4,1mg / 100gr), καθιστώντας τα φύλλα ελιάς, σε τρόφιμο πλούσιο στην εν λόγω βιταμίνη. Όσον αφορά το σίδηρο, η παρουσία του είναι μεγαλύτερη από αντίστοιχη παρουσία δημητριακών πρωινού (8,2mg / 100gr), που τόσο διαφημίζονται ως πλήρης και ποιοτική τροφή για το σύγχρονο άνθρωπο. Τέλος, ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει και στις διαιτητικές ίνες των φύλλων ελιάς. Οι διαιτητικές ίνες, βρίσκονται σε αυτό το τρόφιμο σε αφθονία, καθιστώντας το σε τρόφιμο που βοηθά στην πολυπαραγοντική αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας.

98

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

μέρος δεύτερο

Συνταγές με βότανα

Αλοιφές και Κρέμες με βότανα Αλοιφή καλεντούλας Υλικά

δο 100 gr ελαιόλα σσας 10 gr κερί μέλι η 1 χούφτα άνθ ς λα ου καλέντ

Εκτέλεση Ζεσταίνουμε σε ένα τηγάνι το ελαιόλαδο με το κερί και ρίχνουμε τα άνθη και τα αφήνουμε για 2 λεπτά. Τα σουρώνουμε πριν πήξει το μείγμα σε καθαρό και στεγνό βαζάκι. Τη χρησιμοποιούμε για θεραπεία εκζεμάτων, εγκαυμάτων και ραγάδων.

Αντιμικροβιακή αλοιφή Η αλοιφή με τα βότανα έχει καταπραϋντικές ιδιότητες. Είναι αντιμικροβιακή και αντιφλεγμονώδης. Το προϊόν αυτό χρησιμοποιείται για τη θεραπεία παθήσεων του δέρματος, όπως τσιμπήματα Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

101

Υλικά

2/3 φλιτζάνι τσαγιού ελαιόλαδο 1/3 φλιτζάνι τσαγιού μελισοσοκέρι 3 κ.σ. σησαμέλαιο 3 κ.σ. μέλι 1 κ.σ. μαστίχα τριμμένη 1 κ.γλκ. λιβάνι τριμμένο 15 σταγόνες αιθέριο έλαιο καλέντουλα 1 κουταλιά της σούπας αποξηραμένο χαμομήλι 1/2 κουταλιά της σούπας αποξηραμένη καλέντουλα

από έντομα, χτυπήματα, μώλωπες, εξανθήματα, πληγές. Λειτουργεί στην επιτάχυνση του χρόνου επούλωσης σε πληγή και προσφέρει άνεση και ανακούφιση από εγκαύματα και φαγούρα.

Εκτέλεση Σε ένα μπεν μαρί σε μέτρια φωτιά ρίξτε το ελαιόλαδο, το σησαμέλαιο και αφήστε να ζεσταθεί. Σβήστε τη φωτιά. Προσθέστε τα βότανα. Σκεπάστε με ένα καπάκι και αφήστε για 1520 λεπτά. Σουρώστε με ένα τούλι το λάδι σε ένα μπολ. Πατήστε καλά το τούλι με τα βότανα ώστε να φύγουν όλα τα έλαια. Βάλτε το καθαρό μείγμα έλαιο στο μπεν μαρί σε χαμηλή φωτιά και ρίξτε το κερί.

Ανακατέψτε με ένα κουτάλι και αφήστε μέχρι να λιώσει και να ομογενοποιηθούν τα υλικά. Κατεβάστε από τη φωτιά. Τέλος ρίξτε το αιθέριο έλαιο καλέντουλα και το μέλι, την τριμμένη μαστίχα, το τριμμένο λιβάνι. Ανακατέψτε και αφήστε να κρυώσει. Αποθηκεύστε το σε γυάλινα βάζα.

Παρασκευή παραδοσιακού σαπουνιού Μια εύκολη και αποτελεσματική συνταγή για την παρασκευή παραδοσιακού σαπουνιού χωρίς χημικά αλλά μόνο με ελαιόλαδο και αιθέρια έλαια είναι η παρακάτω.

102

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Υλικά

λίτρο Ελαιόλαδο: 1 μ. Νερό: 300 γρα ή Καυστική σόδα σα: καυστική ποτά α 140 γραμμάρι

: Αιθέρια έλαια νες γό α στ 0 12 010 (5-6 ml)

Η συγκεκριμένη συνταγή θα δώσει 12 σαπούνια των 100 γραμμαρίων το καθένα. Για λιγότερα σαπούνια, μειώστε τη δοσολογία.

Διαδικασία παρασκευής Ρίχνετε το νερό σε μία κατσαρόλα και το ζεσταίνετε μέχρι να γίνει χλιαρό. Ρίχνετε σιγά σιγά την καυστική σόδα ή την ποτάσα ανακατεύοντας συνεχώς το μείγμα. Αφού διαλυθεί καλά, ρίχνετε το λάδι και συνεχίζετε το ανακάτεμα σε χαμηλή φωτιά.

Όταν το μείγμα αρχίζει να αποκτά μεγαλύτερη πυκνότητα, (να «δένει») κλείστε τη φωτιά και αφήστε να πάρει λίγες ακόμα βράσεις. Απομακρύνετε την κατσαρόλα από τη φωτιά, αφήστε το λίγη ώρα να κρυώσει και στη συνέχεια βάλτε το σε καλούπια τα οποία είναι καλύτερα να βρίσκονται πάνω σε λαδόκολλα. Οταν η θερμοκρασία του σαπουνιού πέσει, ρίξτε τα αιθέρια έλαια (ώστε να μην εξατμιστούν). Αφήστε τα να ωριμάσουν σε σκιά και σε 3-4 εβδομάδες τα σαπούνια σας θα είναι έτοιμα.

Συνδυασμοί αιθέριων ελαίων για σαπούνια ➜ ΠΟΝΟΚΕΦΑΛΟΣ: Μέντα, Λεμόνι, Λεβάντα ➜ ΚΥΤΤΑΡΙΤΙΔΑ: Κυπαρίσσι, Άρκευθο, Δεντρολίβανο, Λεβάντα ➜ ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ-ΡΕΥΜΑΤΙΣΜΟΙ: Δίκταμο, Άρκευθο, Πεύκο ➜ ΜΥΙΚΟΙ ΠΟΝΟΙ: Θυμάρι, Άρκευθο, Ρίγανη Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

103

➜ Π ΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΟΥΡΑΣΗ-ΤΟΝΩΤΙΚΟ: Δεντρολίβανο, Πεύκο, Μανταρίνι, Θυμάρι ➜ ΧΑΛΑΡΩΤΙΚΟ-ΝΕΥΡΙΚΗ ΥΠΕΡΕΝΤΑΣΗ: Λεβάντα, Άρκευθο, Μανταρίνι, Πορτοκάλι ➜ ΚΙΡΣΟΙ-ΑΙΜΟΡΡΟΙΔΕΣ: Λεμόνι, Κυπαρίσσι, Άρκευθου, Μέντα ➜ ΠΟΝΟΙ ΠΕΡΙΟΔΟΥ: Φασκόμηλο, Κυπαρίσσι, Άρκευθο

Βότανα στο μπάνιο Αρωματικό μπάνιο με βότανα 1 100 γραμμάρια λεβάντα

100 γραμμάρια θυμάρι

100 γραμμάρια φασκόμηλο

100 γραμμάρια δεντρολίβανο

Για να μαλακώσετε το νερό του μπάνιου σας προσθέστε μια κουταλιά της σούπας αμυγδαλέλαιο.

Αρωματικό μπάνιο με βότανα 2 50 γραμμάρια λεβάντα

100 γραμμάρια ροδοπέταλα

104

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

3 σταγόνες αιθέριο έλαιο

50 γραμμάρια ροδόνερο τριαντάφυλλο ή ροδόξυλο

Αρωματικό μπάνιο με άρωμα ανατολής 3 1 ξυλάκι κανέλας

3 ξυλάκια γαρίφαλο

1 ξυλάκι μοσχοκάρυδο

5 σταγόνες αιθέριο έλαιο πορτοκάλι, ή ο χυμός από 1 πορτοκάλι

Τοποθετείτε σε τούλι τα μπαχαρικά και τα βάζετε στο ζεστό νερό να αρωματιστεί μαζί με το πορτοκάλι, αν θέλετε προσθέτετε και μερικές σταγόνες αμυγδαλέλαιο. Απολαμβάνετε ένα ιδιαίτερα μεθυστικό και χαλαρωτικό μπάνιο.

Αρωματικό μπάνιο με βότανα 4 100 γραμμάρια δεντρολίβανο 100 γραμμάρια φασκόμηλο 100 γραμμάρια μέντα

Αντιρυτιδική κρέμα νυκτός με γεράνι, δενδρολίβανο και εσπεριδοειδή Εκτέλεση Βάζουμε σε 1 μικρό αποστειρωμένο βαζάκι το ροδόνερο μαζί με τον βόρακα. Σε ένα άλλο βαζάκι βάζουμε το τριμμένο μελισσοκέρι. Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

105

Υλικά

1 κουταλιά τριμμένο κερί μέλισσας 2 κουταλιές λάδι γερανιού (παίρνετε 1 κλωνάρι από γεράνι και 4 κουταλιές σούπας αμυγδαλέλαιο και τα αφήνετε σε σιγανή φωτιά για 1,5 ώρα περίπου σε μπεν μαρί να βγάλουν όλους τους χυμούς) 1 κουταλιά λάδι καλέντουλας 1 κουταλιά λάδι νυχτολούλουδου 2 κουταλιές αφέψημα από φύλλα εσπεριδοειδών και δενδρολίβανου (βράζετε για 5 λεπτά φύλλα πορτοκαλιάς - λεμονιάς - μανταρινιάς ή έστω 1 από αυτά μαζί με μερικά φυλλαράκια δενδρολίβανο. Αφήνετε για 24 ώρες, σουρώνετε και είναι έτοιμο) 2 κουταλιές ροδόνερο 1/4 κουταλάκι βόρακας 4 σταγόνες βιταμίνη Ε 8 σταγόνες αιθέριο έλαιο γεράνι 4 σταγόνες αιθέριο έλαιο γκρέιπφρουτ

106

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

Παίρνουμε ένα τηγάνι, το γεμίζουμε κατά το 1/3 με νερό, το βάζουμε σε μέτρια φωτιά και βάζουμε μέσα τα 2 σκεύη. Όταν λιώσει το κερί, ρίχνουμε μέσα το λάδι γερανιού και ανακατεύουμε με αποστειρωμένο κουταλάκι. Αποσύρουμε τα σκεύη από τη φωτιά. Δοκιμάζουμε με τις άκρες των δακτύλων μας τη θερμοκρασία και των 2 μειγμάτων (πρέπει να είναι ίδια με του ανθρώπινου σώματος). Άν έχουμε θερμόμετρο ακόμα καλύτερα, πρέπει να είναι στους 37° Κελσίου. Ρίχνουμε λίγο - λίγο το ροδόνερο στο λάδι ανακατεύοντας συνέχεια με το μίξερ. Ανακατεύουμε μέχρι τα υλικά να ομογενοποιηθούν και να γίνουν μια λευκή κρέμα. Ανακατεύουμε μέχρι η κρέμα να κρυώσει. Αφού κρυώσει ρίχνουμε τα αιθέρια έλαια, τη βιταμίνη Ε και ανακατεύουμε πάλι καλά. Η κρεμούλα μας είναι έτοιμη. Τη βάζουμε σε γυάλινο αποστειρωμένο βαζάκι και τη διατηρούμε σε δροσερό μέρος μόνο για 3 εβδομάδες γιατί ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

πολύ απλά δεν έχει συντηρητικά. Αν δεν υπάρχει αυτό το μέρος, τότε τη διατηρούμε στο ψυγείο αλλά με τη διαφορά ότι δεν κάνει καλό στα αιθέρια έλαια.

Υλικά

Απολεπιστική κρέμα Εκτέλεση

2 κ.σ. μέλι Σε ένα μπολάκι αναμιγνύουμε μέχρι λο κοπα2 κ.σ. αμύγδα ύ ολ -π να ομογενοποιηθούν πολύ καλά τα λύ νισμένο πο υλικά μας. καλά χυμό Στη συνέχεια, απλώνουμε ένα 2-3 σταγόνες υτ πλούσιο στρώμα κρέμας στο πρόγκρέιπ φρο σωπό μας το οποίο πρέπει να είναι ιο έρ ιθ 2 σταγόνες α καθαρό και υγρό. ι κα ς α ντ έλαιο λεβά Συνεχίζουμε κάνοντας μασάζ με έριο 1 σταγόνα αιθ κυκλικές απαλές κινήσεις σε όλο το ν (α νι έλαιο γερά το πρόσωπο, αφήνοντας έξω την πα λύ μέλι είναι πο ν περιοχή των ματιών μας. δε ι κα χύρρευστο λα κο εύ ι τα Ξεπλένουμε με άφθονο χλιαρό αναμιγνύε πολύ νερό. προσθέτουμε ) λίγο ελαιόλαδο

Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

107

Κρέμα με καλέντουλα και βαλσαμόχορτο Μια εύκολη συνταγή για την παρασκευή μιας κρέμας που μπορείτε να τη χρησιμοποιήσετε είτε ως αντιρυτιδική για το πρόσωπο σε ξηρές επιδερμίδες είτε ως επουλωτική για σκασμένα χέρια, έκζεμα, ραγάδες κτλ. Για την παρασκευή της κρέμας πρέπει να παρασκευάσετε βαλσαμόλαδο, μπορεί να το ξέρετε και σαν σπαθόλαδο, και λάδι καλέντουλας ως εξής: Μαζεύετε λουλούδια από βαλσαμόχορτο και καλέντουλα και τα τοποθετείτε σε γυάλινα βάζα με καπάκι. Γεμίστε τα βάζα, με αγνό παρθένο ελαιόλαδο για το βαλσαμόχορτο και ηλιέλαιο για την καλέντουλα, μέχρι να καλυφτούν τα λουλούδια και κλείστε καλά τα βάζα.

Υλικά

λαδο 50 ml βαλσαμό ντου50 ml λάδι καλέ λας ένο 50 ml αποσταγμ νερό ς σού1 κουταλιά τη ρί πας φυσικό κε μέλισσας ταμί2 κάψουλες βι νη Ε ταμί2 κάψουλες βι νη Α

108

Τοποθετήστε σε ηλιόλουστο σημείο για 20 μέρες. Κατόπιν σουρώστε τα λουλούδια και φυλάξτε το λάδι σε σκούρο μπουκάλι αφού προσθέσετε 2-3 κάψουλες βιταμίνη Ε (μπορείτε να βρείτε στο φαρμακείο της περιοχής σας).

Εκτέλεση Θα χρειαστούμε δύο πυρίμαχα δοχεία τα οποία φροντίζουμε να τα ζεματίσουμε όπως και κάθε άλλο εργαλείο που θα χρησιμοποιήσουμε. Τοποθετούμε το βαλσαμόλαδο,

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

το λάδι καλέντουλας και το κερί μέλισσας τριμμένο στο ένα δοχείο και το αποσταγμένο νερό στο άλλο. Ζεσταίνουμε και τα δύο δοχεία μαζί σε μπεν μαρί. Μόλις αρχίσει να λιώνει το κερί, ενώνουμε το περιεχόμενο τω ν δυο δοχείων και αρχίζουμε να χτυπάμε την κρέμα μας με ένα multi μιξεράκι το οποίο τοποθετείται μέσα σε ένα δοχείο με παγωμένο νερό. Μόλις κρυώσει λίγο η κρέμα ρίχνουμε και τις βιταμίνες και συνεχίζουμε το χτύπημα συνολικά για 5 περίπου λεπτά. Αποθηκεύουμε σε αποστειρωμένο βαζάκι το οποίο κλείνουμε καλά μόνο όταν κρυώσει η κρέμα εντελώς. Φυλάμε στο ψυγείο μέχρι 3 μήνες.

Κρύα κρέμα προσώπου με τριαντάφυλλο Εκτέλεση Βάζουμε σε 1 μικρό αποστειρωμένο βαζάκι το ροδόνερο μαζί με τον βόρακα. Σε ένα άλλο βαζάκι βάζουμε το τριμμένο μελισσοκέρι. Παίρνουμε ένα τηγάνι, το γεμίζουμε κατά το 1/3 με νερό, το βάζουμε σε μέτρια φωτιά και βάζουμε μέσα τα 2 σκεύη. Όταν λιώσει το κερί, ρίχνουμε μέσα το λάδι τριαντάφυλλου και ανακατεύουμε με αποστειρωμένο κουταλάκι. Αποσύρουμε τα σκεύη από τη φωτιά. Στο σκεύος του λαδιού προσθέτουμε τις κάψουλες της βιταμίνης Ε ανακατεύοντας συνεχώς. Δοκιμάζουμε με τις άκρες των δακτύλων μας τη θερμοκρασία Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

109

Υλικά

4 κ.σ. λάδι τριαντάφυλλου (το φτιάχνουμε μόνοι μας προσθέτοντας σε 1/2 κούπα ελαιόλαδο 1 φλιτζάνι αρωματικά πέταλα τριαντάφυλλων και τα αφήνουμε για 4-5 μέρες σε δροσερό μέρος. Σουρώνουμε τα πέταλα και είναι έτοιμο το λαδάκι).

4 κ.σ. ροδόνερο 1/4 κ.γ. βόρακας (το βρίσκουμε στα φαρμακεία) 3 κάψουλες βιταμίνη Ε (το βρίσκουμε στα φαρμακεία) 1 κ.σ. κερί μέλισσας (το βρίσκουμε είτε απευθείας από μελισσοκόμο, είτε από κατάστημα με προϊόντα μέλισσας) 10 σταγόνες αιθέριο έλαιο τριαντάφυλλου (στα βιολογικά καταστήματα)

και των 2 μειγμάτων (πρέπει να είναι ίδια με του ανθρώπινου σώματος). Αν έχουμε θερμόμετρο ακόμα καλύτερα, πρέπει να είναι στους 37° Κελσίου. Ρίχνουμε λίγο-λίγο το ροδόνερο στο λάδι ανακατεύοντας συνέχεια με το μίξερ. Ανακατεύουμε μέχρι τα υλικά να ομογενοποιηθούν και να γίνουν μια λευκή κρέμα. Ανακατεύουμε μέχρι η κρέμα να κρυώσει. Αφού κρυώσει ρίχνουμε τα αιθέρια έλαια και ανακατεύουμε πάλι καλά. Η κρεμούλα μας είναι έτοιμη. Τη βάζουμε σε γυάλινο αποστειρωμένο βαζάκι και τη διατηρούμε σε δροσερό μέρος μόνο για 3 εβδομάδες γιατί πολύ απλά δεν έχει συντηρητικά. Αν δεν υπάρχει αυτό το μέρος, τότε τη διατηρούμε στο ψυγείο αλλά με τη διαφορά ότι δεν κάνει καλό στα αιθέρια έλαια.

Η κρέμα αυτή είναι πολύ ενυδατική - αντιρυτιδική. Είναι επίσης κατάλληλη για ξηρά και ώριμα δέρματα. Έχει πολύ ωραία υφή αλλά όχι την υφή της κρέμας που αγοράζουμε γιατί πολύ απλά δεν έχει χημικά. Ωστόσο έχει καταπληκτικά αποτελέσματα!!! Αν σας φανεί βαριά, μπορείτε να τη χρησιμοποιήσετε σαν κρέμα νυκτός.

110

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Λάδι καθαρισμού προσώπου Υλικά

Ελαιόλαδο Μέλι κι ή Ένα μπουκαλά υάένα βαζάκι (γ λινο) ΑμυΠροαιρετικά: υ θα γδαλέλαιο πο αρμαβρούμε στο φ δεκείο ή φύλλα φαντρολίβανου, ας, ντ σκόμηλου, μέ βασιλικού.

Ε΄ τάξη

Εκτέλεση Γεμίστε σχεδόν όλο το μπουκάλι με ελαιόλαδο. Συμπληρώστε το μέλι και το αμυγδαλέλαιο ποσότητα ίση με τα 2/5 του μπουκαλιού. Χρειάζεται γύρω στις 20 μέρες για να είναι έτοιμο αλλά δεν υπάρχει πρόβλημα ακόμα και αν το χρησιμοποιήσουμε από την πρώτη στιγμή.

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

111

Μαγειρική Από το βιβλίο «Τα βότανα στην κουζίνα» (Μαρία και Νίκος Ψιλάκης) διαβάσαμε: Tα βότανα συνήθως προστίθενται στην κατσαρόλα την ώρα του μαγειρέματος. Η προσθήκη του κατάλληλου βοτάνου μπορεί να κάνει πιο γευστικό και πιο ελκυστικό κάποιο φαγητό. Η γεύση, όμως, είναι ζήτημα προσωπικής προτίμησης και υπάρχει το περιθώριο των ιδιαίτερων επιλογών και πειραματισμών. Μόνοι μας μπορούμε να βρούμε τη σωστή ποσότητα, καθώς και ποιο βότανο χρειάζεται το κάθε φαγητό. Κάποιες προτάσεις είναι οι παρακάτω: ➜ Ά νηθος: με σούπες, σαλάτες, σάλτσες, κιμάδες, πουλερικά, ψάρια, τουρσιά, τυριά, ομελέτες, όσπρια, πίτες, ψωμιά. ➜ Βασιλικός: με λαχανικά, σούπες, σαλάτες, αβγά, θαλασσινά, κρέατα, κυνήγι, κεφτέδες, ζυμαρικά, ψωμιά, φρούτα. ➜ Γλυκάνισος: με αβγά, τυριά, φρούτα, κρέατα, ψάρια, σαλάτες, ψωμιά, μπισκότα, ποτά. ➜ Δάφνη: με ψητά, σούπες, μαγειρευτά, κρέατα, ψάρια, ρεβίθια, φακές, κρέμες, φρουτοσαλάτες. ➜ Δ ενδρολίβανο: με κρέατα, πουλερικά, ψάρια, θαλασσινά, ομελέτες, σούπες, λαχανικά, φρουτοσαλάτες, σάλτσες, ψωμιά. ➜ Εστραγκόν: με ψάρι, σαλάτες, πουλερικά, αρνί, αβγά, ξύδι. ➜ Θρούμπι: με σούπες, σαλάτες, όσπρια, κρέατα, τυριά, ψωμιά, φρουτοσαλάτες. ➜ Θυμάρι: με σούπες, μαγειρευτά, ψητά, σάλτσες, σαλάτες, πίτες, ψωμιά. ➜ Κόλιαντρο: το φρέσκο σε σαλάτες, σάλτσες, ομελέτες, σούπες. Οι σπόροι σε σούπες, στιφάδα, λουκάνικα, τουρσιά, κρέμες, ψωμιά, τυροσαλάτες, μπισκότα. ➜ Κρόκος: με σούπες, πιλάφια, ζυμαρικά, κοτόπουλο, τυριά, κρέμες, ψωμιά, μπισκότα, γλυκά, λικέρ. ➜ Λεβάντα: με σαλάτες, κρέατα, τυριά, φρούτα, γλυκά. ➜ Λουΐζα: με σούπες, σαλάτες, κρέατα, ψάρια, φρούτα, γλυκά, ποτά.

112

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

➜ Μ αϊντανός: με... όλα! Κρέατα, ψάρια, σούπες, σάλτσες, σαλάτες, ομελέτες, όσπρια. ➜ Μαντζουράνα: με κρέατα, ψάρια, ομελέτες, ζυμαρικά, χορτόπιτες, λουκάνικα, ψωμιά, ποτά. ➜ Μάραθο: με θαλασσινά, ψάρια, σαλιγκάρια, κρέατα, σούπες, ομελέτες, τυριά, ζυμαρικά, όσπρια, ψωμιά. ➜ Μελισσόχορτο: με κρέατα, πουλερικά, ψάρια, σούπες, τυριά, φρούτα, ποτά, τσάι. ➜ Μέντα: με σούπες, σάλτσες, σαλάτες, λαχανικά, ζυμαρικά, πίτες, τυριά, φρούτα, κρέμες, ποτά, τσάι. ➜ Ρίγανη: με λαχανικά, σάλτσες, σούπες, κρέας, ψάρι, πουλερικά, όσπρια, ζυμαρικά. ➜ Σέλινο: με κρέατα, ψάρια, σούπες, σαλάτες, ορεκτικά. ➜ Φασκομηλιά: με πουλερικά, κρέατα, ζυμαρικά, όσπρια, ψωμιά, ποτά.

Υλικά

ξηρό, σκόνη 1 κ.σ. σκόρδο ξηρό, σκόνη 1 κ.σ. κρεμμύδι γιέν 1 κ.σ. πιπέρι κα σιλικό τριμμένο 1 κ.γ. ξερό βα νη τριμμένη 1 κ.γ. ξερή ρίγα μάρι τριμμένο 1 κ.γ. ξερό θυ νο ϊντανό τριμμέ 1 κ.γ. ξερό μα ούμπι τριμμένο 1 κ.γ. ξερό θρ ρυδο τριμμένο 1 κ.γ. μοσχοκά σκόμηλο τριμ 1 κ.γ. ξηρό φα μένο ντζουράνα 1 κ.γ. ξηρή μα τριμμένη μένη φλούδα 1 κ.γ. αποξηρα μένη λεμονιού τριμ 1 κ.γ. πιπέρι Ε΄ τάξη

Άλας βοτάνων Εκτέλεση Αναμειγνύουμε όλα μαζί τα υλικά μας και τα φυλάσσουμε σε ειδικό για μπαχαρικά και καρυκεύματα βαζάκι που κλείνει αεροστεγώς. Ιδανικό για συνοδεία όλων των τροφών. Εξαιρετικό υποκατάστατο για όσους δεν μπορούν ή δε θέλουν να καταναλώσουν αλάτι (άναλος δίαιτα, νεφροπαθείς, καρδιοπαθείς κτλ).

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

113

Καρύκευμα βοτάνων Υλικά

σε 2 κ.σ. κρεμμύδι ό) ηρ σκόνη (ξ ξηρό 2 κ.σ. βασιλικό τριμμένο τριμ1 κ.γ. ρίγανη μένη ς σέλι1 κ.γ. σπόρου υς νο μέ νου τριμ α λεμο1/4 κ.γ. φλούδ μένη ρα ξη νιού απο νη και τριμμέ 1 πρέζα πιπέρι

Εκτέλεση Αναμειγνύουμε όλα μαζί τα υλικά μας και τα φυλάσσουμε σε αεροστεγές βαζάκι μπαχαρικών. Ιδανικό για σάλτσες, κοτόπουλο ή ψάρι.

Κύβοι φρέσκων αρωματικών βοτάνων Τι χρειαζόμαστε: διάφορα φρέσκα αρωματικά βότανα, βούτυρο ανάλατο ή ελαιόλαδο.

Πώς το κάνουμε 1) Αγοράστε γλαστρούλες με τα αγαπημένα σας βότανα.

2) Κόψτε από το κάθε φυτό φυλλαράκια ή μικρά κλωναράκια χρησιμοποιώντας ένα ψαλίδι. Ξεπλύνετε πολύ καλά και αφήστε τα να στραγγίσουν.

114

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

3) Κόψτε τα σε μικρά κομμάτια και γεμίστε με αυτά τις θήκες μιας παγοθήκης.

4) Καλύψτε κάθε θήκη με λιωμένο βούτυρο ή ελαιόλαδο και βάλτε την παγοθήκη στην κατάψυξη. Αφού παγώσουν μπορείτε να φυλάξετε τους κύβους σε ειδικά σακουλάκια κατάψυξης για να τους χρησιμοποιήσετε όποτε εσείς θέλετε!

Ψωμί με αποξηραμένα βότανα Εκτέλεση Σε ένα μεγάλο μπολ βάζουμε το αλεύρι με το αλάτι. Λιώνουμε στο ζεστό νερό το μέλι και τη μαγιά και το ρίχνουμε στο αλεύρι ανακατεύοντάς το, μέχρι να ενωθούν τα υλικά.

Υλικά

400 γρ. αλεύρι για όλες τις χρήσεις 1 κ.γ. αλάτι

Ζυμώνουμε για 10 περίπου λεπτά, μέχρι η ζύμη να γίνει ελαστική και μαλακή και να μην κολλάει στα χέρια.

240 ml νερό βρασμένο στους 46°C

Αν κολλάει, προσθέτουμε λίγο ακόμη αλεύρι, μέχρι η ζύμη να κολλάει λίγο.

1 κ.σ. μέλι

Λαδώνουμε ένα μπολ, βάζουμε μέσα τη ζύμη, τη λαδώνουμε από πάνω, τη σκεπάζουμε και την αφήνουμε να φουσκώσει για 1 περίπου ώρα. Στη συνέχεια ζεσταίνουμε το φούρνο στους 230°C. Όταν φουσκώσει η ζύμη την πλάθουμε σε σχήμα στρογγυλό, τετράγωνο ή μακρόστενο. Ε΄ τάξη

1 κ.γ. φρέσκια μαγιά μπύρας Για την επικάλυψη:

2 κ.σ. ελαιόλαδο

2 σκελίδες σκόρδο λιωμένες 1 κ.γ. μείγμα από αποξηραμένα βοτανα (δενδρολίβανο, ρίγανη, φασκόμηλο, βασιλικό, θυμάρι)

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

115

Βάζουμε σε 1 κούπα το ελαιόλαδο, τις λιωμένες σκελίδες σκόρδου και τα αποξηραμένα βότανα. Τα ανακατεύουμε, μ έχρι να ενωθούν τα υλικά και αλείφουμε με μία βούρτσα τα 3/4 του μείγματος πάνω στο ψωμί. Στρώνουμε σε ένα ταψί λαδόκολλα, τοποθετούμε το ψωμί και το ψήνουμε για περίπου 30 λεπτά. Η κρούστα που θα σχηματισθεί, πρέπει να έχει ένα βαθύ χρυσό χρώμα. Αμέσως μετά, όταν βγάλουμε το ψωμί από τον φούρνο, το αλείφουμε με το υπόλοιπο μείγμα ελαιόλαδου και βοτάνων και αφήνουμε να κρυώσει.

Σαλάτα Υλικά

σινα φύλ1 φλιτζάνι πρά λα γλιστρίδας (π.χ. βαλαρωματικό ξίδι όχι μόνο) σαμικό, αλλά λαδο παρθένο ελαιό ρίγανης φρέσκα φύλλα

116

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Πώς το κάνουμε Πλένουμε τα φύλλα της γλιστρίδας και μέσα σε μπολ, την ντρεσάρουμε με το ελαιόλαδο, τη φρέσκια ρίγανη και αλάτι, στις ποσότητες που επιθυμούμε.

Υλικά

1 Κοτόπουλο σε μερίδες

κομμένο

όν 1 κ.σ. εστραγκ νη με 2 κ.σ. μαργαρί βούτυρο όρδο 2 σκελήθρες σκ λιωμένο Αλάτι – πιπέρι

Κοτόπουλο ψητό με εστραγκόν Εκτέλεση

Ανακατεύουμε το βούτυρο με το αλατοπίπερο, το σκόρδο και το εστραγκόν. Βάζουμε τις μερίδες το κοτόπουλο σε ένα ταψί και τις αλείφουμε με το βούτυρο. Ψήνουμε το φαγητό με αλουμινόχαρτο στους 180° C για 1 ώρα και μετά βγάζουμε το αλουμινόχαρτο και συνεχίζουμε το ψήσιμο για άλλη μισή ώρα.

Τάρτα με εστραγκόν Εκτέλεση Για το πιάτο Ψήνουμε τη βάση της τάρτας. Ζεσταίνουμε ένα τηγάνι σε μέτρια φωτιά, προσθέτουμε το βούτυρο και σοτάρουμε το κρεμμύδι και το πράσο μέχρι να μαλακώσουν. Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

117

Υλικά

για 400 γρ. ζύμη brisée (ζύμη αλμυρή τάρτα) 100 γρ. βούτυρο ο, ψι120 γρ. κρεμμύδι φρέσκ λοκομμένο σε λε450 γρ. πράσο, κομμένο πτές φέτες έ 570 γρ. ντομάτα κονκασ ς 500 γρ. κρέμα γάλακτο 4 κρόκους αβγού μμένο 200 γρ. τυρί τσένταρ, τρι 30 γρ. εστραγκόν, ψιλοκομμένο αλάτι

Προσθέτουμε την ντομάτα, αλατίζουμε και μαγειρεύουμε μέχρι να εξατμιστούν τα υγρά της. Σε μια μπασίνα ομογενοποιούμε την κρέμα γάλακτος με τα αβγά, το τυρί, λίγο αλάτι και το εστραγκόν. Στρώνουμε το μείγμα του πράσου στη βάση κάθε τάρτας και περιχύνουμε με το μείγμα της κρέμας. Ψήνουμε σε προθερμασμένο φούρνο στους 150°C μέχρι να σφίξει η κρέμα, για 10 λεπτά περίπου.

Κεϊκάκια λεβάντας Αυτά τα κεϊκάκια είναι αφράτα, μυρωδάτα, όχι πολύ γλυκά και κυριολεκτικά λιώνουν στο στόμα αφήνοντας με κάθε μπουκιά τη γεύση του πορτοκαλιού, του αμυγδάλου και βέβαια της λεβάντας!

Πώς το κάνουμε 1. Βάζουμε τη λεβάντα μαζί με λίγη από τη ζάχαρη και την αλέθουμε στο μούλτι.

2. Ψήνουμε τα αμύγδαλά μας στο φούρνο στους 180°C για 10 λεπτά και μετά τα αλέθουμε μαζί με λίγο αλεύρι στο μούλτι.

118

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

3. Χτυπούμε στο μίξερ τη ζάχαρη με τη λεβάντα, την υπόλοιπη ζάχαρη και το βούτυρο μέχρι να γίνουν σαν κρέμα.

Υλικά

4 κ.γ. αποξηραμένα λουλουδάκια λεβάντας

250 γρ. λεπτή ζάχαρη (βάζουμε κανονική ζάχαρη στο μούλτι και αλέθουμε για 30 δευτερόλεπτα) 225 γρ. βούτυρο ανάλατο (σε θερμοκρασία δωματίου) χυμό από 2 πορτοκάλια ξύσμα από 1 πορτοκάλι ¼ κ.γ. εκχύλισμα αμυγδάλου 4 αβγά

¾ κ.γ. αλάτι

200 γρ. αλεύρι για όλες τις χρήσεις 2 κ.γ. baking powder 50 γρ. αμύγδαλα (ασπρισμένα)

4. Προσθέτουμε το χυμό πορτοκαλιού, το ξύσμα, το εκχύλισμα αμυγδάλου και τα αβγά ένα-ένα και, αφού τα αναμείξουμε καλά, χαμηλώνουμε την ταχύτητα του μίξερ και προσθέτουμε το αλεύρι, το baking powder, το αλάτι και τα αλεσμένα αμύγδαλα.

5. Ετοιμάζουμε μια φόρμα για κεϊκάκια (βουτυρώνουμε, βάζουμε λαδόκολλα, ξαναβουτυρώνουμε και αλευρώνουμε) και μοιράζουμε το μείγμα μας με τη βοήθεια ενός κουταλιού για παγωτά.

6. Ψήνουμε σε προθερμασμένο φούρνο για 35-40 λεπτά.

Τρούφες σοκολάτας και δυόσμου Πώς το κάνουμε 1. Βράζω την κρέμα με τα βότανα.

2. Μόλις βράσει και πάρει τα αρώματα, ρίχνουμε την κρέμα πάνω από τη σοκολάτα η Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

119

Υλικά

ένα ματσάκι μέντα ή δυόσμο 260 γρ. σοκολάτα γάλακτος 85 γρ. σοκολάτα μαύρη 30 γρ. μέλι 45 γρ. βούτυρο 130 γρ. κρέμα γάλακτος Σκόνη κακάο για το πασπάλισμα

οποία είναι κομμένη σε κομματάκια και ανακατεύουμε μέχρι να ομογενοποιηθούν καλά.

3. Προσθέτουμε το μέλι και το βούτυρο.

4. Σε ένα σκέυος κάνουμε φοδράρισμα με μεμβράνη για να είναι εύκολο να την αφαιρέσουμε μετά και προσθέτουμε το μίγμα σε πάχος 2 εκ. και το βάζουμε στην συντήρηση μέχρι να σφίξει.

5. Κόβω σε τετραγωνάκια, πασπαλίζω με κακάο ώστε να καλύπτονται εντελώς. Έπειτα τα φυλλάσσουμε στο ψυγείο με μια καλή ποσότητα κακάο το οποίο δεν τα αφήνει να κολλήσουν μεταξύ τους.

Λικέρ με άνθη σαμπούκου Υλικά

30 Άνθη Σαμπ 3 lit νερό 100 gr Ξυνό

Εκτέλεση ούκου

75ml/lit 3 μπουκάλια 0, ρη 1, 1/2 κιλά ζάχα

120

Βάζουμε τα τρία πρώτα υλικά σε μια μεγάλη κατσαρόλα για 24 ώρες με το καπάκι κλειστό. Την άλλη μέρα παίρνουμε ένα σουρωτήρι και βάζουμε μια καθαρή πετσέτα της κουζίνας και σουρώνουμε τους ανθούς σε μια πιο μεγάλη κατσαρόλα. Τους ρίχνουμε το αλκοόλ και τη ζάχαρη και ανακατεύουμε καλά να λιώσει η ζάχαρη. Βάζουμε το μείγμα σε ένα μεγάλο μπουκάλι ή σε μικρά και τα βάζουμε στο ψυγείο. Το σερβίρουμε παγωμένο με παγάκια ή με σαμπάνια.

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Ροφήματα Aψιθιά, αν σας αρέσουν τα γλυκά H αψιθιά φημίζεται για την πλούσια περιεκτικότητά της σε αιθέρια έλαια. Συμβάλλει στην καλύτερη λειτουργία του πεπτικού συστήματος και στο μεταβολισμό των υδατανθράκων (σακχάρων) - γι’ αυτό και ενδείκνυται για όσους έχουν αδυναμία στα γλυκά.

Δοσολογία Eτοιμάζετε έγχυμα με 1-2 κουταλάκια αψιθιά σε 1 φλιτζάνι νερό.

Υλικά

1 lt νερό λεμο½ κούπα χυμό νιού ρη ½ κούπα ζάχα υΐζα 3 κουταλιές λο νη μέ ψιλοκομ

Υλικά

μελισ2 κούπες τσάι σόχορτου λι 2 κουταλιές μέ ρτι 1 κούπα γιαού στραγγιστό Ε΄ τάξη

Λεμονάδα με λουΐζα (παγωμένη) Ανακατεύουμε όλα τα υλικά σε ένα μπολ. Τα βάζουμε για 3 ώρες στο ψυγείο. Στραγγίζουμε τα βότανα και το σερβίρουμε με παγάκια.

Παγωμένο τσάι με μελισσόχορτο και γιαούρτι Τα βάζουμε όλα μαζί στο μίξερ, τα κτυπάμε και τα σερβίρουμε με παγάκια.

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

121

Ρόφημα με μελισσόχορτο και δυόσμο Σε ένα κατσαρολάκι βράζουμε ξερά φύλλα μελισσόχορτου και δυόσμου για 5 λεπτά με το καπάκι κλειστό. Σερβίρουμε το ρόφημα σε φλυτζάνι βάζοντας πάνω του ένα καπάκι γιατί είναι σημαντικό να μην εξατμιστούν τα αιθέρια έλαια. Είναι κατάλληλο για να καταπραΰνει πόνους στο στομάχι και ως καρδιοτονωτικό. Το ρόφημα αυτό μειώνει την αρτηριακή πίεση.

Ρόφημα με μελισσόχορτο και βαλεριάννα Βράζουμε τα φύλλα του μελισσόχορτου και τα φύλλα της βαλεριάνας για 5 λεπτά. Είναι ένα ρόφημα που μας βοηθάει στην αϋπνία.

Υλικά

1 κ.σ. βασιλικό ορτο 1 κ.σ. μελισσόχ 600 ml νερό

Ρόφημα από βασιλικό και μελισσόχορτο Βάλτε τα βότανα σε μια τσαγιέρα, χύστε από πάνω βραστό νερό. Σκεπάστε την και αφήστε την για 10-15 λεπτά. Τα σουρώνετε και προσθέτετε ζάχαρη ή μέλι.

122

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Υλικά

λιο 2 κουταλιές τί μομήλι 2 κουταλιές χα 600 ml νερό

Ρόφημα από τίλιο και χαμομήλι Βάλτε τα βότανα σε μια τσαγιέρα, χύστε από πάνω βραστό νερό. Σκεπάστε την και αφήστε την για 10-15 λεπτά. Τα σουρώνετε και προσθέτετε ζάχαρη ή μέλι.

Υλικά

½ κουταλιά μάραθο ½ κουταλιά χαμομήλι 200 ml νερό

Ρόφημα από χαμομήλι και μάραθο (τριμμένο) Βάλτε τα βότανα σε μια τσαγιέρα, χύστε από πάνω βραστό νερό. Σκεπάστε την και αφήστε την για 10-15 λεπτά. Τα σουρώνετε και προσθέτετε ζάχαρη ή μέλι.

Υλικά

βάντα 2 κουταλιές λε λισσό2 κουταλιές με χορτο 600 ml νερό

Ρόφημα από λεβάντα και μελισσόχορτο Βάλτε τα βότανα σε μια τσαγιέρα, χύστε από πάνω βραστό νερό. Σκεπάστε την και αφήστε την για 10-15 λεπτά. Τα σουρώνετε και προσθέτετε ζάχαρη ή μέλι.

Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

123

Υλικά

2 μήλα γκόλντεν 2 ακτινίδια 3 κουταλιές βότανα ανάμικτα (μαντζουράνα, χαμομήλι, δίκταμο, τσάι βουνού) 1 ξυλάκι κανέλα

Ρόφημα με βότανα και φρούτα Βράζουμε σε μια κατσαρόλα τα φρούτα (τεμαχισμένα στα 4) σε 5 κούπες νερό μέχρι να μαλακώσουν και έπειτα τα σουρώνουμε. Στο ζουμί αυτό προσθέτουμε τα βότανα και τα βράζουμε για 5 λεπτά και κατόπιν τα σουρώνουμε. Πίνεται ζεστό ή κρύο με ζάχαρη ή μέλι.

Υλικά

τζερ 25 gr. ρίζα τζίν ) α ιζ (πιπερόρ 600 ml νερό λεμοΛίγες φλούδες νιού

Υλικά

λο 5 gr. κανέλα ξύ ίν1 εκατ. ρίζα τζ σενγκ 200 ml νερό

124

Τσάι με τζίντζερ και λεμόνι Βάλτε τα φυτά σε μια κατσαρόλα με το νερό. Αφήστε τα να βράσουν για 20 λεπτά. Τα σουρώνετε και προσθέτετε ζάχαρη ή μέλι.

Τσάι με τζίνσενγκ και κανέλα Βάλτε τα φυτά σε μια κατσαρόλα με το νερό. Αφήστε τα να βράσουν για 20 λεπτά. Τα σουρώνετε και προσθέτετε ζάχαρη ή μέλι.

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Υλικά

σενγκ 8 gr. ρίζα τζίν σπόρο 4 gr. κάρδαμο 500 ml νερό

Τσάι με τζίνσενγκ και κάρδαμο Βάλτε τα φυτά σε μια κατσαρόλα με το νερό. Αφήστε τα να βράσουν για 20 λεπτά. Τα σουρώνετε και προσθέτετε ζάχαρη ή μέλι.

Σημύδα για την κυτταρίτιδα Tα φύλλα της σημύδας έχουν διουρητική δράση, βοηθούν στην καύση του λίπους, αλλά και στη μείωση του ουρικού οξέος. H σημύδα μπορεί να βοηθήσει και στην καταπολέμηση της κυτταρίτιδας, σύμφωνα με τον κ. Kυριακίδη.

Δοσολογία Eτοιμάζετε αφέψημα με 1 κουταλάκι φύλλων σημύδας σε 1 φλιτζάνι νερό.

Σπιρουλίνα για τη βουλιμία H σπιρουλίνα είναι ένα βότανο των ποταμών και της θάλασσας (καλλιέργειες σπιρουλίνας υπάρχουν στη Bόρεια Eλλάδα). H σπιρουλίνα ενδείκνυται για όσους συνηθίζουν να καταφεύγουν στο φαγητό, όταν δεν έχουν καλή διάθεση. Θα τη βρείτε σε μορφή σκόνης. Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

125

Δοσολογία Διαλύετε 1-2 κουταλάκια του γλυκού σκόνη σπιρουλίνας σε 1 ποτήρι νερό ή σε 1 ποτήρι φρέσκο χυμό (π.χ. γκρέιπφρουτ).

Aποφύγετε το ρόφημα, επειδή η σπιρουλίνα δεν έχει ευχάριστη γεύση.

Tip: H σπιρουλίνα διατίθεται και σε κάψουλες.

Φυτολάκα για το τοπικό πάχος H φυτολάκα είναι ένα δέντρο τα φύλλα του οποίου έχουν κυρίως λιποδιαλυτική και εν μέρει διουρητική δράση. «H φυτολάκα θα μπορούσε να βοηθήσει κάποιον με έντονο πρόβλημα τοπικού πάχους», επισημαίνει ο κ. Kυριακίδης.

Δοσολογία Eτοιμάζετε έγχυμα με 1 κουταλάκι φυτολάκα σε 1 φλιτζάνι νερό.

Tip: Tη φυτολάκα θα τη βρείτε και σε πόσιμη μορφή, σε φαρμακεία με ομοιοπαθητικά. Διαλύετε 10 σταγόνες φυτολάκα σε ένα φλιτζανάκι νερό και πίνετε μέχρι 3 φλιτζανάκια την ημέρα.

126

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Φυσικά φάρμακα με βότανα Άγχος Aν πριν από ένα διαγωνισμό ή κάποιο άλλο αγχογόνο γεγονός δεν μπορείτε να χαλαρώσετε και να κοιμηθείτε, αναζητήστε τις κατευναστικές και υπνωτικές ιδιότητες του φρέσκου βασιλικού.

Bάλτε 25 γρ. φύλλα φρέσκου βασιλικού σε 1/2 λίτρο κρύο νερό και αφήστε το αφέψημα να βράσει σε χαμηλή φωτιά, με το καπάκι κλειστό, για 10 λεπτά.

Aφού κρυώσει το αφέψημα, πιείτε 3-4 φλιτζάνια μέσα στην ημέρα. Έτσι, όταν έρθει η ώρα του ύπνου, θα μπορέσετε εύκολα να κοιμηθείτε.

Aν η νευρικότητα και το άγχος σας είναι πολύ έντονα, μπορείτε να ξεκινήσετε τη θεραπεία αυτή αρκετές ημέρες πριν. Να τρίψουμε φύλλα φασκομηλιάς σ’ ένα ποτήρι κρασί και να το πιούμε.

Αδενοπάθεια Παίρνουμε 100 γρ. λιναρόσπορο, δεμένο σε πανί, 100 γρ. γλυκάνισο και 50 γρ. κύμινο. Τα βράζουμε όλα μαζί σ’ ένα κιλό νερό. Από αυτό το ρόφημα πίνουμε ένα ποτήρι του κρασιού πρωί και βράδυ. Γίνονται και επαλείψεις με αμυγδαλόλαδο στο μέρος που είναι ο πόνος.

Ακμή Μέσα σ’ ένα κιλό νερό βράζουμε 30-50 γραμμάρια φύλλα, βλαστούς ή και άνθη μαϊντανού. Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

127

Με αυτό το υγρό πλένουμε καλά-καλά το πρόσωπό μας πρωί-μεσημέρι-βράδυ, καθημερινά, μέχρι να καθαρίσει το πρόσωπό μας από την ακμή.

Ανορεξία Βράζουμε Μελισσόχορτο και πίνουμε κάθε πρωί 1 ποτήρι νηστικοί.

Ανωμαλία περιόδου ή έλλειψη περιόδου (Εμμηνόρροια) Μέσα σε 1 κιλό νερό βράζουμε 30-50 γραμμάρια δροσερά ή ξερά φύλλα, βλαστούς ή και άνθη φασκομηλιάς. Πίνουμε 1-3 φλιτζάνια του τσαγιού, τη μέρα, ανάλογα με την ανωμαλία της περιόδου. Μέσα σε 1 κιλό νερό βράζουμε 20-30 γραμμάρια δροσερά ή ξερά φύλλα, βλαστούς ή και άνθη από δίκταμο. Πίνουμε 2-3 φλιτζάνια τσαγιού τη μέρα.

Αρθριτικά Παίρνουμε 12 κοκκινοπιπεράκια, 2 κρασοπότηρα ακάθαρτο πετρέλαιο, 1 κρασοπότηρο οινόπνευμα, 4 κλωνιά φασκόμηλο. Τα αφήνουμε τρεις νύχτες έξω και μ’ αυτή κάνουμε εντριβές στα πόδια. Τρώμε βραστή τσουκνίδα με λάδι και λεμόνι, χωρίς αλάτι.

Αϋπνία Πίνουμε ρόφημα από θυμάρι ή χαμομήλι ή λεβάντα. Βράζουμε μελισσόχορτο και πίνουμε κάθε πρωί 1 ποτήρι νηστικοί.

128

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Δυσκοιλιότητα Κοπανίζουμε καλά ένα κουταλάκι του γλυκού γλυκάνισο, ένα κουταλάκι του γλυκού γαρύφαλλα κι ένα κουταλάκι του γλυκού κανέλλα. Βάζουμε αυτή τη σκόνη μέσα σε ζεστό νερό, την πίνουμε και θα ενεργηθούμε. Κόβουμε κάθε μέρα λίγες κορυφές από βασιλικό και βάζουμε και λίγο λάδι ελιάς και τις τρώμε σαν σαλάτα.

Δυσμηνόρροια Μέσα σε 1 κιλό νερό βράζουμε 15 γραμμάρια ανθισμένες κορυφές μέντας και πίνουμε 2 φλιτζάνια τσαγιού τη μέρα. Μέσα σε 1 κιλό νερό βράζουμε 10 γραμμάρια άνθη χαμομηλιού και πίνουμε 3 φλιτζάνια του τσαγιού τη μέρα.

Εμετός Πολλές φορές τα παιδιά παρουσιάζουν μία σύντομη αδιαθεσία με εμετούς, χωρίς να παρουσιάζουν πυρετό. Μπορούμε να τους φτιάξουμε ένα μίγμα βοτάνων που θα αποτελείται από ίσα μέρη γλυκάνισο (κοπανισμένο), χαμομήλι, μαραθόσπορο (κοπανισμένο), μελισσόχορτο και δυόσμο. Ρίχνουμε σε ένα κουταλάκι του γλυκού από το μίγμα ένα φλιτζάνι βραστό νερό, το σκεπάζουμε και το αφήνουμε 5 λεπτά. Στη συνέχεια σουρώνουμε και το πίνουμε με μικρές γουλιές. Στους ενήλικες που αντιμετωπίζουν αντίστοιχο πρόβλημα τους κάνει καλό ένα ελαφρώς πικρό αφέψημα που αποτελείται από ίσα μέρη χαμομήλι, μαραθόσπορο (κοπανισμένο), μελισσόχορτο, δυόσμο και ερυθραία το κενταύριο. Το μίγμα το παρασκευάζουμε σαν έγχυμα. Ρίχνουμε μισό λίτρο βραστό νερό σε μία κουταλιά της σούπας από το μίγμα. Το σκεπάζουμε και το αφήνουμε 5 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε με μικρές γουλιές.

Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

129

Ευκοιλιότητα Μέσα σε 1 κιλό νερό βράζουμε 15-20 γραμμάρια άνθη αλθαίας και πίνουμε 2 φλιτζάνια τσαγιού τη μέρα. Μέσα σε 1 κιλό νερό βράζουμε 10-20 γραμμάρια ρίζες μαϊντανού και πίνουμε 4 φλιτζάνια τσαγιού τη μέρα.

Ζάχαρο Για το ζάχαρο είναι καλό το ζουμί από τις φρέσκιες κορυφές της ελιάς που βράζουμε σε νερό. Πίνουμε τρεις φορές την ημέρα ένα ποτήρι του κρασιού.

Ιλαρά Μέσα σε 1 κιλό νερό βράζουμε 12-15 γραμμάρια ρίζες από μάραθο και πίνουμε 1 φλιτζάνι του τσαγιού, καθημερινά. Παίρνουμε δροσερές ρίζες από άνηθο, τις κοπανίζουμε καλά-καλά στο γουδί να πολτοποιηθούν και πίνουμε, καθημερινά, 3 κουταλιές της σούπας από αυτόν τον πολτό.

Καρδιά Βράζουμε 50 γραμμάρια Μελισσόχορτο με 50 γραμμάρια Αψιθιά σε 200 γραμμάρια νερό. Από αυτό θα πίνουμε 1 ποτήρι την ημέρα μετά το φαγητό για 3 ημέρες.

Κόψιμο από μαχαίρι Παίρνουμε ξερά φύλλα φασκομηλιάς και δενδρολίβανου και τα καίμε να γίνουν στάχτη. Από αυτή τη στάχτη βάζουμε πάνω στην πληγή, τη δένουμε και θα γίνουμε καλά.

Κρυολόγημα Ωφελούν τα πολλά βραστάρια από φασκόμηλο ή τσάι του βουνού, ή δίκταμο, ή τίλιο ή και βασιλικό.

130

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

Μακροζωία Ωφελούν το σκόρδο, ή το κρεμμύδι, ή το φασκόμηλο.

Νεύρα Βράζουμε Μελισσόχορτο και πίνουμε κάθε πρωί 1 ποτήρι νηστικοί.

Νεύρωση στομάχου και ημικρανία Βράζουμε τα φύλλα του Βασιλικού και πίνουμε 1 ποτήρι κάθε πρωί.

Πνευματική κόπωση Ρόφημα από δεντρολίβανο.1 ποτήρι του νερού κάθε φορά που νιώθουμε κόπωση.

Πονόδοντος Κοπανίζουμε βάλσαμο ξερό, μέχρι να γίνει σκόνη, ανακατεύουμε τη βαλσαμόσκονη με δυνατό ξίδι και δίνουμε στον ασθενή να πιει μερικές φορές, το πρωί, νηστικός. Ξεραίνουμε στο φούρνο δεντρολίβανο και φύλλα τσουκνίδας. Τα κοπανίζουμε όλα μαζί, μέχρι να γίνουν σκόνη. Με αυτή τη σκόνη τρίβουμε δόντια και ούλα και θα γίνουμε καλά.

Πονοκέφαλος Πίνουμε ρόφημα από θυμάρι και μέντα.

Πόνος στα μάτια Παίρνουμε χαμομήλι και το κοπανίζουμε, το ανακατεύουμε με έναν κρόκο αβγού. Έτσι, φτιάχνουμε μια αλοιφή και τη βάζουμε στο κούτελο εκείνου που πονούν τα μάτια του. Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

131

Ρευματισμοί αρθρώσεων Βοηθούν τα βλαστάρια με μαντζουράνα.

Συνάχι Πίνουμε ρόφημα από άγριο τριαντάφυλλο.

Τόνωση όρασης Ωφελούν πολύ τα καρότα ή ο άνηθος.

Τονωτικά μαλλιών Βράζουμε φασκόμηλο, ή δεντρολίβανο, ή τσουκνίδα, ή φύλλα καρυδιάς και μ’ αυτό το νερό ξεπλένουμε τα μαλλιά μας μετά το λούσιμο.

Τρεμούλα Πίνουμε ρόφημα από φασκόμηλο.

Τριχοφυΐα Το δεντρολίβανο είναι πασίγνωστο βότανο με μακρόχρονη φήμη ως τονωτικό και αναζωογονητικό. Έχει κεντρικό ρόλο στη βοτανοθεραπευτική καθώς διεγείρει την κυκλοφορία του αίματος στο τριχωτό της κεφαλής ενισχύοντας την ανάπτυξη της τριχοφυΐας. Η συνταγή είναι η εξής: Βράστε νερό σε ένα μπρίκι. Μόλις αρχίζει να κοχλάζει ρίξτε μέσα το δεντρολίβανο και αφήστε το για 5-10 λεπτά σκεπασμένο. Στη συνέχεια σουρώστε το έγχυμα σε μια κούπα. Μπορείτε να προσθέσετε και μια κουταλιά μέλι για περισσότερη γεύση. Επιλέξτε την τσουκνίδα, καθώς το φυτό αυτό είναι γνωστό κυρίως για τον έντονο ερεθισμό που προκαλεί στο δέρμα μόλις την αγγίξει. Έχει σημαντικές αντιοξειδωτικές ιδιότητες και είναι 132

14o ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΧΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

διουρητικό, τονωτικό και στυπτικό. Χρησιμοποιείται ως καλλυντικό για βαθύ καθαρισμό του δέρματος, αλλά και στο τριχωτό της κεφαλής για να απομακρύνει την πιτυρίδα και να σταματήσει την τριχόπτωση. Η συνταγή είναι η εξής: Ρίξτε το βότανο σε μια μικρή κατσαρόλα και σκεπάστε τα με νερό. Αφήστε τα να βράσουν και μόλις φθάσουν αυτή τη θερμοκρασία (του βρασμού) χαμηλώστε τη φωτιά και αφήστε τα για άλλα 20-30 λεπτά. Σουρώστε το αφέψημα σε μια κούπα και πιείτε αμέσως. Φυλάξτε την ποσότητα που περίσσεψε σε δροσερό μέρος. Ωστόσο και το ελαιόλαδο έχει τονωτική και θεραπευτική δράση για τα μαλλιά και τα διατηρεί πλούσια και στιλπνά. Όταν συνδυάζεται με μασάζ διώχνει τις εντάσεις, φτιάχνει τη διάθεση και ενισχύει την καλή κυκλοφορία της περιοχής. Η συνταγή: Μια φορά τη βδομάδα πριν το λούσιμο κάντε απαλό μασάζ στο τριχωτό της κεφαλής με λάδι ελιάς για μερικά λεπτά και απλώστε το καλά. Αφήστε το να δράσει για 10-15 λεπτά και στη συνέχεια λουστείτε κανονικά. Αν έχετε λιπαρά μαλλιά φροντίστε να τα ξεπλύνετε πολύ καλά στη συνέχεια. Το μυστικό για να γίνει αυτό είναι να βάλετε το σαμπουάν στα μαλλιά σας πριν τα βρέξετε.

Ε΄ τάξη

ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

133

14ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΝΩΝ | Ε΄ τάξη | ΑΣ ΒΑΛΟΥΜΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ