Νο 186 Μάρτιος 2013 by Parallaxi

Μάρτιος 2013

№186 Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΑ ΣΠΙΤΙΑ ΜΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΧΩΡΟΣ ΠΡΟΑΣΤΙΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ ΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ ΙΔΕΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΠΟΛΗ

ΜΑΡΤΙΟΣ 2013

#186

Μάρτιος 2013

Entr ance

info

ΛΕΞΕΙΣ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΟΥΛΑΣ ΕΙΚΟΝΑ: Δημήτρης Παπαδημος, Αρχείο ΕΛΙΑ ΜΙΕΤ

MAKING OF:

(ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ: Θεσσαλονίκη 1912-2012 Η αρχιτεκτονική μιας εκατονταετίας)

Eικόνα: dolphins // communication design.

Μια πόλη που δεν έσπαγε αυγά PARALLAXI MAGAZINE

χει μια μοναδική ικανότητα η Θεσσαλονίκη τον τελευταίο αιώνα να μπαίνει σε χρονοκάψουλες, να επιστρέφει στους εφιάλτες της, να δαγκώνει τις πληγές της. Παρατημένη, λεηλατημένη, μάνα ανάξιων πολιτικών τέκνων, δεν χορταίνει φαραωνικά σχέδια, μεγάλες υποσχέσεις, μακέτες, εγκαίνια σε έργα που δεν ολοκληρώνονται, πλασματικά μεγαλεία. Λόγια παχιά, έργα ισχνά, όραμα ουδέν. Αυτή την εποχή τρία ζητήματα αποδεικνύουν το λίγο του πράγματος. Ο πεζόδρομος της Αγίας Σοφίας, που σχεδιάστηκε στο πόδι, λειτούργησε πειραματικά χωρίς ποτέ να κατατεθεί μελέτη από πλευράς δήμου, έγινε αντικείμενο έριδας ανάμεσα στη δημοτική αρχή και τον φέρελπι νέο περιφερειάρχη, απαξιώθηκε από όλα τα κόμματα, από τους πολίτες, οδεύει σε μέλλον αβέβαιο. Έξι χιλιάδες υπογράψαμε, καμιά 1500 μαζευτήκαμε, να διαδηλώσουμε, μερικοί έκαναν και like στο facebook και εκεί εξαντλήθηκε το ενδιαφέρον του κόσμου.

Στο άλλο μέγιστο ζήτημα του αρχαίου δρόμου, της περίφημης Μέσης Οδού, του αναπάντεχου δώρου που μας έκανε η Ιστορία και της μοναδικής ευκαιρίας που έχει η πόλη να αποτελέσει στο μέλλον έναν τουριστικό πόλο έλξης χάρη στο μοναδικό εύρημα, τι έχουμε; Την αφόρητη πίεση των εργολάβων, τωρινών και μελλοντικών του έργου, την ευκολία που το άλλοτε δυσκοίλιο KAΣ έβγαλε απόφαση, το νίπτω τας χείρας μου των περισσότερων αρχόντων και φορέων, η αδιαφορία ενός μεγάλου μέρους της πόλης που δεν έχει αντιληφθεί περί τίνος πρόκειται και το αβέβαιο μέλλον της. Το τρίτο ζήτημα που ανακύπτει από το πουθενά είναι η επαναφορά του άκυρου έργου της υποθαλάσσιας αρτηρίας. Αυτής της αλησμόνητης τρύπας στο νερό, με την οποία είχαμε όλοι την εντύπωση ότι είχαμε ξελασπώσει για πάντα. Τώρα νέες πιέσεις και παλιά συμφέροντα αλλά και νέοι φερέλπιδες πολιτικοί άνδρες την επαναφέρουν ως σωτήρια στον προσκήνιο. Αλίμονο. Αυτή λοιπόν είναι η πόλη μας. Εκατό χρόνια μετά την απελευθέρωση της βουλιάζει ξανά σε ματαιότητες, απλώνεται αμήχανα σε μακρινά προάστια, βλέπει τους δημόσιους χώρους της να ρημάζουν, τις αδόμητες εκτάσεις να μαραζώνουν, τις εναλλακτικές της ανάσες, τη θάλασσά της, τα καραβάκια, το τραμ να μένουν όνειρα θερινής νυχτός και στο τέλος τέλος τον καιρό να περνά εις βάρος μας. Αρχίζω να κουράζομαι. Σε τρία χρόνια θα μπαίνω στα πενήντα και ή θα σπάσουμε επιτέλους αυγά να κάνουμε καμιά ομελέτα ή θα πάμε οριστικά σπίτι μας να πίνουμε τσάγια αναπολώντας περασμένα μεγαλεία...

ΜΑΡΤΙΟΣ 2013 / ΤΕΥΧΟΣ 186 / ΠΕΡΙΟΔΟΣ Β΄ • ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ ΣΕ 25.000 ΤΕΥΧΗ ΚΑΙ 320 ΣΗΜΕΙΑ ΔΙΑΝΟΜΗΣ • ΜΑΖΙ ΜΑΣ AYTO TO MHNA ΕΓΡΑΨΑΝ, ΣΧΕΔΙΑΣΑΝ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΣΑΝ, ΣΚΕΦΤΗΚΑΝ, ΕΦΑΓΑΝ, ΧΟΡΕΨΑΝ, ΑΚΟΥΣΑΝ ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΒΡΗΚΑΝ ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ ΟΙ: ΕΚΔΟΤΗΣ: ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΑΡΑΜΦΥΛΙΔΟΥ • ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΟΥΛΑΣ • ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ: ΚΥΑ ΤΖΗΜΟΥ • ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΦΗΚΑΣ • ΣΥΝΤΑΚΤΕΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΔΡΕΟΥ, ΤΙΝΑ ΑΝΤΩΝΑΚΟΥ, ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΟΥΔΗΣ, ΑΚΗΣ ΔΗΜΟΥ, ΚΩΣΤΗΣ ΖΑΦΕΙΡΑΚΗΣ, ΣΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ, ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΙΩΣΗΦΕΛΗΣ, NIKH KΕΦΑΛΑ, ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΕΧΑΓΙΑ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΠΑΡΑΝΗΣ, ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΤΣΙΦΟΣ, ΕΛΕΝΗ ΚΟΥΡΤΙΔΟΥ, ΒΑΡΒΑΡΑ ΜΠΑΣΔΕΚΗ, ΧΡΥΣΑ ΝΑΝΟΥ, ΣΠΥΡΟΣ ΠΑΛΟΥΚΗΣ, ΑΚΗΣ ΣΑΚΙΣΛΟΓΛΟΥ, ΜΑΝΩΛΗΣ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΚΗΣ, ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΕΛΤΖΙΔΗΣ, ΑΛΙΚΗ ΤΣΙΡΛΙΑΓΚΟΥ • ΛΟΝΔΙΝΟ: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΟΡΜΠΑΤΖΙΔΗΣ • ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ: ΝΤΙΝΑ ΠΙΝΟΣ, ΣΤΕΛΛΑ ΒΑΚΙΡΛΗ • ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΙ: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ,ΜΑΝΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ, ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΜΠΑΣΔΕΚΗΣ, STEREOSIS, ΜΑΡΙΝΑ ΤΟΥΛΑ • ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΑΡΑΜΦΥΛΙΔΟΥ, katerina@parallaximag.gr • ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: DOLPHINS COMMUNICATION DESIGN • ΕΚΤΥΠΩΣΗ, ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: THESS PRINT A.E. ΜΗΝΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΟΛΗΣ ΔΕΛΦΩΝ 216, 546 55 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΤΗΛ - FAX: 2310 429050 - 2310 429051 MONTHLY CITY & CINEMA REVIEW 216 DELFON STR., 546 55 THESSALONIKI, GR, ΤΕL - FAX: +30 2310 429050 - +30 2310 429051 www.parallaximag.gr • info@parallaximag.gr

#186

Ξυπόλυτος στην άσφαλτο 25 Ένας θεατρικός συγγραφέας περπατά μόνος...

ΛΕΞΕΙΣ: ΑΚΗΣ ΔΗΜΟΥ ΕΙΚΟΝΑ: ΕΛΕΝΗ ΒΡΑΚΑ

Που χάθηκες;

κριβώς επειδή δεν είναι η κατάλληλη στιγμή, τώρα πρέπει. Και όχι επειδή τα ημερολόγια σκοντάψανε σε κάποιον Βαλεντίνο, αλλά γιατί, με τόσα και τόσα τριγύρω, τα ρολόγια της καρδιάς έχουν μείνει καιρό τώρα ξεκούρδιστα. Σ’ έναν ανώνυμο χρόνο που το κινητό περίμενε μήνυμα και η γιορτή που ήσουν για κάποιον μόλις είχε ξεκινήσει. Δεδομένου ότι ποτέ δεν είχα ταλέντο να κάνω τις σωστές ερωτήσεις, νομίζω ότι άνετα μπορώ τώρα να ρωτήσω, προσθέτοντας ένα ακόμη παράπονο στη λίστα των αναρίθμητων παραπόνων, τα περισσότερα των οποίων σχετίζονται με νούμερα που δεν βγαίνουν (λες κι άμα βγούνε τα νούμερα θα πάψουμε να είμαστε τα νούμερα που είμαστε): πού χάθηκαν λοιπόν οι ερωτευμένοι; Πού εξαφανίστηκαν όλοι εκείνοι που ξεροστάλιαζαν στις γωνίες με τα μάτια στο απέναντι μπαλκόνι και το τηλέφωνο φυλαχτό; Που τα σπάγανε μέσα κι έξω τους, τρελαμένοι από χαρά στην ελάχιστη υποψία ότι υπάρχει δίπλα τους μια έρημος που ανθίζει; Που βάζανε το κεφάλι στο μαξιλάρι αποσβολωμένοι με τον κόσμο που, ξαφνικά και παράλογα, έκαιγε σαν «μια υπόσχεση ότι ο βράχος του κόσμου στηριζόταν με ασφάλεια στα φτερά μιας νεράιδας»; Με τι καρδιά σβήσανε τόσα και τόσα ίχνη από κραγιόν στα σεντόνια, ματαίωσαν τα πρώτα ραντεβού, χτίσανε τις

σιωπές τους με φλυαρίες για τις συνέπειες της κρίσης, σαπούνισαν τα καλά ποτήρια και τ’ απογεύματα διαλέγουν πολύχρωμες παπλωματοθήκες στις προσφορές μήπως και σπάσει λίγο ο μονόχρωμος ύπνος τους; Πού, στα κομμάτια, κρύφτηκαν οι κάποτε αμετανόητοι Ρωμαίοι του κέντρου που αφιέρωναν τα ζεϊμπέκικά τους στις Ιουλιέτες των προαστίων; Υποθέτω ότι κάποιους θα τους κατάπιαν οι γάμοι τους (ή τα δάνεια και τα εκκαθαριστικά της Εφορίας) και κάποιοι άλλοι, τα βράδια τους τα εργένικα, θα περιπολούν καθιστικό - κουζίνα, μηρυκάζοντας τις θηριώδεις αμφιβολίες τους για τη χρησιμότητα του ρήματος σ’ αγαπώ και τρομάζοντας να μπουν στην κρεβατοκάμαρα μήπως κι έρθουν πρόσωπο με πρόσωπο με το φάντασμα μιας ξεχασμένης αγάπης. Τους πιο καμένους τους φάγανε και τα δύο. Η πραγματικότητα δεν αντέχει δεσμούς, μόνο δεσμά. Στο δρόμο όλοι κοιτάζουν τα ψίχουλα που ρίξανε για να ξαναγυρίσουν στην πόρτα απ’ όπου φύγανε σαν κυνηγημένοι, στο λεωφορείο σφίγγουν παράφορα τις τσάντες τους μέχρι ν’ ασπρίσουν οι κλειδώσεις των δαχτύλων τους και στα μπαρ ψάχνουν στον πάτο του ποτηριού τους λες και θα βρουν το πολυπόθητο μονόπετρο (που θα σκοτώσουν την άλλη μέρα για να πληρώσουν μια οποιαδήποτε δόση). Οι πιο προχωρημένοι χτυπήσανε ένα δράκο στην άκρη της πλάτης, για να σου δαγκώνει τα δάχτυλα άμα τολμήσεις ν’ αγγίξεις κι οι πιο τρομαγμένοι αλλάξανε αριθμό τηλεφώνου. Απαγορευμένα σώματα, άνεργες καρδιές. Ο καιρός του αισθήματος μοιάζει να έχει παρέλθει. Χωρίς έρωτες λοιπόν, ο χρόνος είναι χρήμα, κρίμα στο μπόι του. Κι όποιος πίστεψε (ή μπορεί και να πιστεύει ακόμα) σε μια ελάχιστη στιγμή αθανασίας, εξαντλημένος από το ρίγος μιας μεταμεσονύχτιας χαράς, μπορεί σιγά σιγά να εγκαταλείψει την πίστα νικημένος. Να πιάσει μια γωνία και να μείνει εκεί κοιτάζοντας το ταβάνι. Με την ευχή κάποιος να ζωγραφίσει εκεί πάνω μια αυταπάτη. Αλλά ποιος έχει κουράγιο να ευχηθεί τέτοια πράγματα; Χαιρέτα λοιπόν τους εξαφανισμένους που νίκησαν τον Φιτζέραλντ, όταν ισχυριζόταν πως «δεν υπάρχει φωτιά ή παγωνιά που μπορεί να αναμετρηθεί με αυτό που φωλιάζει στην άγρια καρδιά ενός άντρα». Έτσι κι αλλιώς, ο Φιτζέραλντ δε ζει πια ν’ αναλάβει το χρονικό της ακύρωσης της διαπίστωσής του και οι μάσκες του έπεσαν μία μία: ο Μεγάλος Γκάτσμπι σωριάστηκε νεκρός από τις σφαίρες μιας παρεξήγησης (κατατροπωμένος από την ανόητη Νταίζυ), από τον Ρόμπερτ Ρέντφορντ δεν έχω νέα, ο Λεονάρντο ντι Κάπριο δήλωσε ότι εγκαταλείπει το σινεμά κι ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης -που πάντα σκεφτόμουνα τι ωραίος Τζέι Γκάτσμπι θα ήταν! - κάνει πρόβες στον «Επιθεωρητή» του Γκόγκολ. Κανένας εραστής διαθέσιμος, ούτε καν το είδωλό του.

Ξέφυγα λίγο, επιστρέφω, φινάλε... Αλλά ξαφνικά δεν θυμάμαι τι ήθελα να πω. Ίσως κάτι για τον τρόπο που ένα χέρι ακουμπάει ένα άλλο. Για την ανάγκη να παραδίνεσαι. Για την απόφαση να κοιτάς έναν άλλο με όλο σου το σώμα ή να τον αγκαλιάζεις με όλα σου τα χέρια. Νομίζεις ότι δεν υπάρχει χρόνος γι’ αυτά; Δεν υπάρχει κέφι; Σωστά νομίζεις. Αλλά είναι εξίσου σωστό ότι στους έρωτές μας πήγαμε με το υστέρημά μας. Εκεί που ούτε χρόνος περίσσευε ούτε κέφι για τσαλακώματα είχαμε. Και γυρίσαμε περισσότερο μπατίρηδες, έχοντας ρίξει στα αζήτητα το φόβο μας, με την (σοφή) απόφαση να μην τον ξαναψάξουμε ποτέ. Αυτό ήταν, πράγματι, κέρδος. Άντε τώρα, ζήσε με τα ρέστα του, έχοντας συνηθίσει να μετράς πια μόνο οφειλές όχι φιλιά, μεσημέρια όχι νύχτες, κραυγές όχι ψιθύρους. Αφού κανένας δεν περιμένει κανέναν στο δωμάτιο ενός απομονωμένου ξενοδοχείου, μιας ημιφωτισμένης γκαρσονιέρας ή με σβηστή τη μηχανή σ’ έναν παράδρομο της Καλαμαριάς, μπορούμε να κοιμόμαστε ήσυχοι (και μόνοι). Δεν κινδυνεύουμε πια απ’ την επιθυμία. -

Μάρτιος 2013

#186

Από την συμπαγή στην διάχυτη πόλη

ΛΕΞΕΙΣ: _Αλέκα Γερόλυμπου, Δρ. Αρχιτέκτων Πολεοδόμος, Καθηγήτρια Αστικού Σχεδιασμού και Ιστορίας της Πολεοδομίας, Α.Π.Θ. _Χάρις Χριστοδούλου, Αρχιτέκτων Πολεοδόμος, Λέκτορας ΑΠΘ ΕΙΚΟΝΕΣ: ΘΟΔΩΡΟΣ ΚΑΡΑΝΙΚΑΣ

Το τέλος ενός αιώνα είναι, φαίνεται, μια ιστορική στιγμή καταγραφής μεγάλων γεγονότων και κρίσιμων αλλαγών. Ας μην ανατρέξουμε στο τι συνέβη στο τέλος του 19ου αιώνα στον κόσμο ή στον τόπο μας. Μετά τον Μεγάλο Πόλεμο η πόλη άρχισε να απλώνει τον αστικό ιστό της προς την ύπαιθρο. Δυο γνωστοί πολεοδόμοι κάνουν τον απολογισμό των αστικών μετασχηματισμών της πόλης στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών.

Μάρτιος 2013

O δημόσιος χώρος στις γειτονιές Αλέκα Γερόλυμπου Με την έλευση της δεκαετίας του 1990 η λειτουργία της χώρας εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η χαλάρωση του ψυχροπολεμικού κλίματος και η βελτίωση των σχέσεων με Γιουγκοσλαβία και Βουλγαρία επαναφέρουν την προοπτική της ευρύτερης μητροπολιτικής ακτινοβολίας της Θεσσαλονίκης, που όντως εισέρχεται σε φάση νέων μετασχηματισμών. Καλύτερες συνθήκες ζωής και στέγασης, χωρίς όμως την ανάλογη βελτίωση σε υποδομές, Ενδιαφέρουσες αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις σε νεώτερα και παλαιοτέρα μνημεία και δημόσιους ελεύθερους και αρχαιολογικούς χώρους. Βελτίωση των αυτοκινητοδρόμων και η χάραξη μιας νέας αρτηρίας (Νέα Εγνατία) από το Ιόνιο πέλαγος μέχρι την Κωνσταντινούπολη, με κάθετες συνδέσεις προς Τίρανα, Σκόπια και Σόφια. Σταθερή εισροή νέων κατοίκων-οικονομικών προσφύγων από τα Βαλκάνια και τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και ανάληψη πολλών (θετικών και αρνητικών) πρωτοβουλιών για την αναβάθμιση του χώρου της αποτελούν το γενικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα εκδηλωθούν οι αλλαγές. Mε την απογραφή του 1991, ο πληθυσμός της Θεσσαλονίκης εμφανίζεται σχεδόν σταθεροποιημένος (748.000, αύξηση δεκαετίας +5%, έκταση 6.000 εκτάρια), ενώ η πόλη εξαπλώνεται στην ευρύτερη περιοχή της, κυρίως δε προς τα νοτιοανατολικά, με κατοικίες και επιχειρήσεις κατά μήκος των μεγάλων επαρχιακών οδών. Στα ανατολικά υψώματα, Πανόραμα και Θέρμη, μεσαία και υψηλά εισοδηματικά στρώματα εκφράζουν την προτίμησή τους στην μονοκατοικία, εγκαταλείποντας το συμφορημένο περιβάλλον της κάτω πόλης. Πάντως ο κατακερματισμός της γης, οι υψηλοί συντελεστές δόμησης και η έλλειψη οργανωμένου πολεοδομικού σχεδιασμού έχουν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία περιοχών μη ελκυστικών, με ελλείψεις σε υποδομές και δημόσιους χώρους. Eν ολίγοις οι επιλογές των υψηλότερων εισοδηματικών στρωμάτων δεν καταφέρνουν να δημιουργήσουν ένα νέο συλλογικό πρότυπο αστικού περιβάλλοντος και παραμένουν ως δείγματα των αντιφάσεων μιας πόλης που κατασκευάζεται από μεμονωμένες -θετικές και αρνητικές- πρωτοβουλίες. Στα χρόνια αυτά, η μορφή της συμπαγούς πόλης με ένα ισχυρό κέντρο αρχίζει να ανατρέπεται. Ακολουθώντας φαινόμενα που έχουν εμφανισθεί στον ευρωπαϊκό χώρο ήδη εδώ και 30-40 χρόνια, και παρά το γεγονός ότι ο συνολικός πληθυσμός τείνει να σταθεροποιείται, η πόλη επεκτείνεται ταχύτατα. Αν το εγκεκριμένο σχέδιο εκτείνεται σε 6.038 εκτάρια, η πραγματική πόλη καλύπτει ουσιαστικά

14.000 εκτάρια με τις εκτός σχεδίου εκτάσεις περιμετρικά της πόλης που καταλαμβάνονται από αστικές δραστηριότητες. Άλλες 36.000 εκτάρια συνθέτουν την περιαστική ζώνη ευθύνης του Οργανισμού Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης, που υποδέχεται την ad hoc εγκατάσταση πάσης φύσεως χρήσεων και την ανάδυση εστιών νέων "κεντρικοτήτων", όχι σε συνέχεια αλλά αποκομμένα από τον πολεοδομικό ιστό, διάχυτα στην περιαστική ζώνη, σε γραμμική ανάπτυξη κατά μήκος των κυριότερων οδικών αξόνων. Και ενώ τα παλιά προάστια και τα παραδοσιακά θέρετρα της Θεσσαλονίκης στις νότιες ακτές του Θερμαϊκού κόλπου αυξάνουν ταχύτατα και εντυπωσιακά τον πληθυσμό τους, η κατοικία εγκαταλείπει το κέντρο. Ολοκαίνουργες γειτονιές, με πολυκατοικίες και ‘μεζονέτες’ (το νέο όνειρο των πολυάριθμων μικροαστικών στρωμάτων), γεμίζουν την περιφέρεια των παλιών σχεδίων πόλης, χωρίς υποδομές (ούτε καν δίκτυο αποχέτευσης) και με εντυπωσιακή απουσία πράσινων φυτεμένων χώρων, Παράλληλα κατά μήκος των μεγάλων αρτηριών στις εισόδους της πόλης, οι παλιές κλασικές χρήσεις ανατολικά και γύρω από την ακτογραμμή -καρνάγια, φυτώρια, μάντρες, μικρά αγροκτήματα και ήπιες βιομηχανίες- δίνουν την θέση τους σε πιο επικερδείς και φιλόδοξες επιχειρηματικές εγκαταστά-

σεις: εμπορικά mall, multiplex σινεμά, περιοχές αναψυχής, και από δίπλα trendy ξενοδοχεία και νοσοκομειακές μονάδες, καζίνα, νυχτερινά κέντρα και ιδιωτικά σχολεία. Αλλά και μάντρες υλικών, συνεργεία αυτοκινήτων, χώροι φύλαξης σκαφών και τροχόσπιτων ή συναρμολόγησης προκατασκευασμένων κατοικιών και εκκλησιών (!), λειτουργούν ανάμεσα σε διάσπαρτες κατοικίες, νόμιμες ή παράνομα κτισμένες, με όρους δόμησης εργαστηρίων, ακριβές και συνήθως με την απαραίτητη πισίνα, σ’ ένα τοπίο απίστευτης ασχήμιας, όχι μακριά από μια ακτογραμμή που θα μπορούσε να είναι προσπελάσιμη και διαμορφωμένη και να προσελκύει τον κόσμο για περίπατο, χαλάρωση, κοινωνικότητα. Αντίστοιχα αλλά και διαφορετικά εξελίσσεται η παλιά βιομηχανική περιοχή στα δυτικά της πόλης. Τεράστιοι γραφειακοί χώροι και έδρες επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, ανισόπεδες διαβάσεις και κόμβοι αυτοκινητοδρόμων, ογκώδη κτιριακά συγκροτήματα κλπ και νέα συγκροτήματα πολυκατοικιών που σε μεγάλο βαθμό απευθύνονται στο αγοραστικό κοινό οικονομικών μεταναστών. Πόλεις ολόκληρες ξεφύτρωσαν μέσα στα χωράφια, όσο οι τράπεζες παρείχαν δάνεια. Όταν εκδηλώθηκε η κρίση, πολλά κτίσματα έμειναν ημιτελή και εγκαταλελειμμένα στην ερημιά. Μέσα στο ανοργάνωτο αυτό μωσαϊκό, πάνω στις χαράξεις ενός αγροτικού υποβάθρου χω-

ρίς κανένα ίχνος δημόσιας παρέμβασης, έχει κιόλας στηθεί το σκηνικό της οικονομικής δραστηριότητας μιας αρπακτικής αγοράς που αδιαφορεί για την ποιότητα του αστικού και φυσικού περιβάλλοντος. Τα τελευταία απογραφικά δεδομένα επιβεβαιώνουν την αστική διάχυση που προσθέτει νέα προβλήματα, σε μια πόλη που δεν έχει ακόμη ξεφύγει από τις επιπτώσεις της εντατικής ανοικοδόμησης της μεταπολιτευτικής εποχής. στην άκρη της πόλης Χάρις Χριστοδούλου Γειτονιές που εκτείνονται πέρα από τους μεσοπολεμικούς συνοικισμούς που σχεδιάστηκαν για την εγκατάσταση των προσφύγων, πέρα από την Καλαμαριά και την Τούμπα, την Πολίχνη, τη Σταυρούπολη, τον Εύοσμο (Κουκλουτζά), τη Μενεμένη και το Ελευθέριο: Ποιος τις ξέρει; Αποτελούν άγνωστους περιφερειακούς μικρόκοσμους που σπάνια βρέθηκαν στο προσκήνιο της επικαιρότητας, αφού η επίσημη ιστορία της Θεσσαλονίκης γράφεται με τη ματιά στραμμένη στις κεντρικές, συνεκτικές και ευρέως αναγνωρίσιμες περιοχές της. Η ιστορία των γειτονιών στις εσχατιές της πόλης διασώζεται θραυσματικά σε παραγνωρισμένα αρχεία, σε υποσημειώσεις τεχνικών μελετών, σε παλιά φύλλα εφημερίδων, μέσα στις προσωπικές αφηγήσεις ζωής και τη συλλογική μνήμη των κατοίκων τους.

Η ιστορία Αμέσως μετά τον πόλεμο, οι περιοχές αυτές αποτελούσαν μέρος της υπαίθρου της πόλης, το κατώφλι της παραγωγικής της ενδοχώρας. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας ‘60 που η Θεσσαλονίκη με τους περιφερειακούς της οικισμούς συνενώθηκαν σε αστικό συγκρότημα διπλασιάζοντας τον πληθυσμό της, η περιφέρεια της μετασχηματίστηκε με εκρηκτικό ρυθμό. Οι χώροι πρωτογενούς παραγωγής (αγροί, αμπέλια, βοσκότοποι, αλώνια) μετατράπηκαν βιαστικά σε οικοπεδικό χώρο υποδοχής των ασθενέστερων οικονομικά στρωμάτων του κύματος της εσωτερικής μετανάστευσης. Ο μετασχηματισμός συνέβη με καταπατήσεις δημοσίων εκτάσεων (Μετέωρα, Κηφισιά, Νησάκι), ιδιότυπες αγοραπωλησίες (Ηλιούπολη, Εύοσμος, Δενδροπόταμος) και συνεταιριστικές ρυμοτομήσεις (Μαλακοπή, Κωνσταντινουπολίτικα), με υπερβολικές κατατμήσεις ή επιτήδειες χαράξεις ολόκληρων γειτονιών ανάλογα με την ιδιαίτερη τοπική κοινωνική και ιδιοκτησιακή συνθήκη κάθε μεριάς. Κατά μήκος των κύριων και δευτερευόντων δρόμων, στις υπώρειες των δυτικών αλλά και των ανατολικών λόφων, στα ήπια πλατώματα των αγροκτημάτων της άκρης της πόλης, στοιχειώδη καταλύματα, αυτογενείς οικισμοί και αυθαίρετα κατέκλυσαν σταδιακά τους ενδιάμεσους τόπους και αστικοποίησαν το τοπίο μεταξύ των περισσότερο συνεκτικών περιοχών της πόλης και των προηγούμενων προσφυγικών συνοικισμών, κυρίως βορειοδυτικά. Μόνο οι στρατοπεδικές εγκαταστάσεις και τα ιστορικά νεκροταφεία όντας ακόμη σε λειτουργία διατήρησαν τον αραιοδομημένο χαρακτήρα τους και κυκλώθηκαν από το ιδιόρρυθμο αστικό συνεχές της εποχής. Την ίδια στιγμή και επειδή δεν υπήρξε συντονισμένος πολεοδομικός σχεδιασμός, εξίσου αυθόρμητα με τις κατοικήσεις εμφανίστηκαν νέες επιβλητικές παραγωγικές μονάδες και μονάδες απασχόλησης διάσπαρτα, ανατολικά και δυ-

#186

τικά, καταμεσής στις γειτονιές, καπνομάγαζα, αποθήκες, βιοτεχνίες και εργοστάσια, παραδίπλα σε μικρά ακόμη καλλιεργούμενα κτήματα. Η φαινομενικά αντιφατική ανάμειξη χρήσεων, κλίμακας και τρόπου δόμησης μαρτυρούσε μία πρωτογενή συσχέτιση της παραγωγής με την κατοίκηση του απαραίτητου εργατικού δυναμικού. Ο δημόσιος χώρος, έξω από τα σχεδιασμένα κέντρα των προσφυγικών συνοικισμών απλώθηκε αποκλειστικά ως ιστός δρόμων και υπολειμματικών πεδίων που ανα-

παρήγαγε την προϋφιστάμενη γεωμετρία των ιδιοκτησιών του σχεδίου διανομής των κτημάτων ή στις περιπτώσεις των καταπατήσεων ακολούθησε μία οργανική μορφή χωρίς κανενός είδους οργάνωση κανονικής γεωμετρίας. Πρόβλεψη για ανάπτυξη των απαραίτητων τεχνικών και κοινωνικών υποδομών και δικτύων δεν υπήρχε. Μέχρι και το τέλος της δεκαετίας ’70 οι περισσότερες από τις γειτονιές αυτές αναπτύσσονταν έξω από τα σχέδια της επίσημης πολεοδομίας, παρόλο που συγκροτούσαν συνεχή οικιστικό ιστό. Η δημόσια ζωή είχε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έχουν ανεπιστρεπτί χαθεί σήμερα. Κάθε πεδίο εκτός των σπιτιών αποτελούσε τόπο αυθόρμητης εκδήλωσής της. Ο δημόσιος χώρος συγκροτούνταν μέρα με τη μέρα, μέσα από την κοινωνικότητα, τις συλλογικές δραστηριότητες, τις τυραννίες και τις διεκδικήσεις των κατοίκων. Ήταν ο κοινός τόπος «κοινών ανθρώπων» που μοι-

ράζονταν τον ίδιο τρόπο επιβίωσης και εγκατάστασης στην πόλη. Τα προβλήματα κατοίκησης χρόνιζαν με πλημμύρες από τους καταπατημένους χείμαρρους, τις αλλού ανεπαρκείς και αλλού ανύπαρκτες τεχνικές και κοινωνικές υποδομές που έκαναν την καθημερινότητα άθλο, τον αδιάρθρωτο αστικό ιστό, τις συνθήκες βαριάς κυκλοφοριακής φόρτισης και περιβαλλοντικών οχλήσεων που δημιουργούνταν από την κατά τόπους ασύμβατη γειτνίαση του χονδρεμπορίου, της διαμετακόμισης και των εργοστασίων με την κατοικία. Όμως, ακόμη και στις περιοχές με τα συνεταιριστικά ρυμοτομικά σχέδια και τις νόμιμες επεκτάσεις, οι γειτονιές είχαν χαρακτηριστικά ενός ενεργού εργοταξίου που άφηνε αλάνες και χώρους ημιτελείς που λειτουργούσαν ως αδιαμόρφωτοι δημόσιοι χώροι για κάθε συλλογική δραστηριότητα και παιδική χαρά. Τα ρέματα με ανοικτή κοίτη διέσχιζαν και χαρακτήριζαν γειτονιές. Περίπτερα και αυ-

Μάρτιος 2013

τοσχέδια παντοπωλεία - μπακάλικα ή μαγαζιά ψιλικών είχαν ξεφυτρώσει σχεδόν σε όλες τις περιφερειακές γειτονιές και οι πλανόδιοι πωλητές κάθε είδους είχαν γίνει αναπόσπαστο στοιχείο της καθημερινότητας στο δημόσιο χώρο. Οι κάτοικοι ήταν υποχρεωμένοι ακόμη να εξυπηρετούνται για τις αγορές τους κυρίως στα απομακρυσμένα κέντρα των αρχικών συνοικισμών και στα ακόμη πιο απομακρυσμένα υπερτοπικής σημασίας κέντρα που είχαν ξεχωρίσει στους Αμπελόκηπους δυτικά και στην Καλαμαριά ανατολικά, ενώ η εξάρτηση από το ιστορικό εμπορικό κέντρο δεν μπορούσε να εγκαταλειφθεί για τη διεκπεραίωση διοικητικών και άλλων υποθέσεων (υγεία, συναλλαγές κλπ). Οι μετακινήσεις με τα δημόσια λεωφορεία γίνονταν με μέσο ένα δίκτυο το οποίο συνέχιζε να είναι οργανωμένο ακτινικά με αφετηρίες στις συμβολικά και λειτουργικά κεντρικές περιοχές της πόλης στους άξονες Αριστοτέλους και Βενιζέλου.

Η ενσωμάτωση στο σχέδιο πόλης Τη δεκαετία ’80 η «Επιχείρηση Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης» ενσωμάτωσε τυπικά τις περιοχές αυτές στο σχέδιο πόλης, επέβαλε μία προοπτική αύξησης της αξίας γης και ταυτόχρονα έλεγξε την αυθαίρετη δόμηση στις περιοχές των επεκτάσεων Συκεών, Σταυρούπολης, Πυλαίας, Καλαμαριάς και Ευόσμου. Οι μόνες περιοχές που συνέχισαν να αναπτύσσονται με αυθαίρετα αφορούσαν σε καταπατήσεις στα Μετέωρα Πολίχνης, προς την πίσω πλευρά του λόφου σε δημοτικές κυρίως εκτάσεις, στις όχθες των ρεμάτων Ανακτορίου -Κρυονερίου στην Τριανδρία, όπως και στην Εφεδρούπολη, στο επιτήδεια οικοπεδοποιημένο μέρος του λόφου του πεδίου βολής του στρατοπέδου Καρατάσου στην Ευκαρπία. Επίσης, οι κοινότητες τσιγγάνων μπορούσαν ακόμη να εγκαθίστανται επί μακρόν αλλά προσωρινά, ανενόχλητες στις ενδιάμεσες αδιαμόρφωτες εκτάσεις. Τα σοβαρά προβλήματα περιβαλλοντικής και οικιστικής διαχείρισης στις περιφερειακές περιοχές συνέχισαν να παρουσιάζουν οξυμένη εικόνα. Αν και η δυτική

περιοχή ήταν σαφώς περισσότερο επιβαρυμένη λόγω της μεγαλύτερης πυκνότητας εγκατάστασης βιομηχανιών, εστίες περιβαλλοντικής όξυνσης εντοπίζονταν σε όλη την περιφέρεια, ανατολικά και δυτικά: ανεξέλεγκτη διάθεση των απορριμμάτων και μπάζων σε ρέματα και ελεύθερες εκτάσεις, παράγκες. Τα ρέματα αποτελούσαν επιμήκεις εστίες υποβάθμισης που φανέρωναν την ανεπάρκεια του περιβαλλοντικού ελέγχου των διάσπαρτων βιομηχανιών. Οι συνθήκες αυτές καλλιέργησαν μία νοοτροπία εχθρική στο φυσικό περιβάλλον μέσα στον αστικό χώρο η οποία με τη σειρά της επέτρεψε να υποβαθμιστεί οριστικά η παρουσία των φυσικών στοιχείων στις περιφερειακές περιοχές υπό πολεοδόμηση. Χαρακτηριστικές ήταν οι σχεδιαστικές επιλογές στις πολεοδομικές μελέτες της εποχής που υπογειώνανε χείμαρρους κάτω από δρόμους χάριν «εξυγίανσης» αντί να τους αναδείξουν σε μείζονες χώρους αναψυχής, όπως ο εγκιβωτισμός του Δενδροποτάμου και η μετατροπή του σε λεωφόρο, και η εξαφάνιση των ρεμάτων και η αντικατάσταση τους από πενι-

χρούς κοινόχρηστους χώρους χωρίς χαρακτήρα στις πολεοδομικές μελέτες επέκτασης του Ελ. Κορδελιού, του Δενδροποτάμου, του Ευόσμου και της Πυλαίας. Σήμερα, οι οικιστικές συνθήκες έχουν βελτιωθεί σημαντικά στις περισσότερες περιφερειακές γειτονιές εντός σχεδίου, ωστόσο δεν έχουν εξαλειφθεί οι διαμορφωμένες γεωγραφικά χωρικές και κοινωνικές ανισότητες, ούτε τα σοβαρά προβλήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης και υποβάθμισης. Οι περιοχές που είχαν συγκροτηθεί με αυθαίρετη δόμηση ή/ και καταπατήσεις ως αυτογενείς οικισμοί διακρίνονταν τόσο χωρικά όσο και κοινωνικά. Τα συγκροτησιακά τους χαρακτηριστικά - προβληματικές γειτνιάσεις χρήσεων ακατάλληλων ή οχλουσών στην κατοικία, δύσβατες θέσεις, οργανική ανάπτυξη του ιστού με χαμηλής ποιότητας οικοδομικό απόθεμα, συρρίκνωση εκτάσεων πρόσφορων για κοινόχρηστες και κοινωφελείς εγκαταστάσεις, κατακερματισμός από διερχόμενα δίκτυα κίνησης και υποδομών, κοινωνική ομοιογένεια … δεν ήταν δυνατό να ανατραπούν με τη μαζική

ανοικοδόμηση, την υπέρμετρη εκμετάλλευση του αστικού εδάφους, τις επιλεκτικές σημειακές παρεμβάσεις φυσικού σχεδιασμού και συμβατικής ανάπτυξης υποδομών. Ο δημόσιος χώρο ως κοινός τόπος των κατοίκων έχει περιοριστεί με την ισχυροποίηση των περιφράξεων και τη δόμησης εντός ξεκαθαρισμένων ιδιοκτησιακών ορίων. Η σημερινή δραματική και υπολειμματική εικόνα του δημόσιου χώρου σε αυτές τις γειτονιές, όπως και η οριστική απώλεια του φυσικού τοπίου, δεν είναι παρά αντανάκλαση των πολιτικών και κοινωνικών μας πρακτικών στον πολεοδομικό σχεδιασμό. Από το τέλος της δεκαετίας ’80 νέες μείζονες δημόσιες υποδομές μεταφορών υπερτοπικής σημασίας χώρισαν προηγουμένως συνεχείς γειτονιές και κύκλωσαν σταδιακά το πολεοδομικό συγκρότημα με δυο τρεις μονοκονδυλιές επάνω στο φυσικό ανάγλυφο. Η ολοκλήρωση της ανατολικής περιφερειακής και η διάνοιξη της Νέας Διαγωνίου μαζί με την κατασκευή της Εθνικής Οδού Θεσσαλονίκης-Μουδανιών στο τέλος της δεκαετίας ‘80 δημιούργησαν νέες συνθήκες πρόσβασης και εξυπηρέτησης στην νοτιοανατολική περιοχή της πόλης. Η κυκλοφορία της περιφερειακής οδού από τις αρχές της δεκαετίας ’90 σε ολόκληρη την περίμετρο του πολεοδομικού συγκροτήματος, αλλά και η βελτίωση των χαρακτηριστικών της δυτικής και βόρειας εισόδου της πόλης στα μέσα της δεκαετίας 2000 κατέστησαν την περιφέρεια όλο και περισσότερο προσβάσιμη, «γύρισαν την πόλη μέσα έξω» ως προς τη ζήτηση γης και τις επιλογές τόπων κατοικίας, και συνεχίζουν να αλλάζουν σταδιακά τη δομή της. Εκτός από τους νέους πόλους εμπορίου και αναψυχής, νέες γειτονιές προέκυψαν απρόβλεπτα.

#186

Στις εσχατιές της πόλης Στα μέσα της δεκαετίας ‘90 υπήρξαν ομάδες ομογενών Ποντίων που επέλεξαν να αγοράσουν γη για να «ριζώσουν» σε περιφερειακές θέσεις, πάλι κυρίως στο βορειοδυτικό τομέα τους αστικού συγκροτήματος, που προηγουμένως ήταν σποραδικά κατοικημένες από ντόπιους. Τα δίκτυα των κοινωνικών και πολιτικών σχέσεων έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην επιλογή του τόπου της κατοικίας, αλλά και στην ίδια τη συγκρότηση της κατοίκησης. Χαρακτηριστικές είναι οι αυτογενείς γειτονιές της Ευξεινούπολης και της Φιλοθέης οι οποίες αναπτύχθηκαν σε ζώνη μεταποίησης, στο ΒΙΠΑ Ευκαρπίας - Ωραιοκάστρου. Σε αυτές λειτούργησε με οργανωμένο τρόπο ο ‘γνωστός’ από τη δεκαετία ‘60 κύκλος συμφερόντων κατάτμησης, οικοπεδοποίησης και οικοδόμησης περιαστικής γης. Κατασκευάστηκαν ολόκληρα αυθαίρετα συγκροτήματα, οι κατοικίες και οι υποδομές της νέας γειτονιάς με αλληλοϋποστήριξη συγγενών και φίλων, και βέβαια έχοντας όλη την πολιτική ανοχή με το μέρος τους λόγω της ιδιαίτερης ταυτότητάς τους. Με τη δικαιολογία του προσωρινού χαρακτήρα των εγκαταστάσεων συνδέθηκαν με τα δίκτυα κοινής ωφέλειας και στην πράξη εξασφάλισαν την οριστική εγκατάστασή τους.

Αντίθετα, την ίδια περίπου χρονική περίοδο οι κάτοικοι του πολυπληθούς τσιγγάνικου καταυλισμού του Ευόσμου υπέστησαν πολλαπλές αναγκαστικές μετακινήσεις για να εγκατασταθούν τελικά το 2000 σε διαμορφωμένη από τη Νομαρχία έκταση υποδοχής σε τμήμα του στρατοπέδου Γκόνου στα Διαβατά, ο γνωστός σήμερα οικισμός-«γκέτο» Αγία Σοφία, του οποίου το μέλλον είναι αβέβαιο. Και στις δύο περιπτώσεις γειτονιών πέρα από την περιφερειακή οδό, ο δημόσιος χώρος αν και καλύπτει διαφορετικά μεγέθη έκτασης, υφαίνεται κυρίως πάνω στις εξελισσόμενες άυλες κοινοτικές σχέσεις των κατοίκων, συγκροτείται καθημερινά σε στοιχειωδώς οριοθετημένους χώρους χωρίς σημαντικές διαμορφώσεις, αποκομμένους από τον ευρύτερο αστικό χώρο. Σήμερα, υφίστανται ακόμη περιφερειακές κατοικήσεις που δεν εντάχθηκαν ποτέ στο σχέδιο πόλης για μια σειρά από διαφορετικούς λόγους. Σε αυτές, αρκετοί παλιοί ιδιοκτήτες γης που έχασαν την προοπτική μιας ένταξης σε αστική ζωή, αλλά περισσότεροι ενοικιαστές, μετανάστες και φτωχοί έναντι ελάχιστου τιμήματος επιβιώνουν περιχαρακωμένοι σε περιοχές προβληματικές για κατοικία: δίπλα στις εγκαταστάσεις πετρελαιοειδών στη δυτική είσοδο στις λιμενικές εγκαταστάσεις στην Αγία Βαρβάρα, μεταξύ συνεργείων και εγκαταστάσεων διαμετακόμισης και χονδρικών πωλήσεων βαρέων οχημάτων επάνω στην Εθνική Οδό, δίπλα στις σιδηροδρομικές γραμμές στη Διαλογή, στους Λαχανόκηπους, αλλά και ανατολικά σε οικιστικά κατάλληλες περιοχές, στους διάσπαρτους πυρήνες του περιαστικού χώρου της Πυλαίας μεταξύ των πολυτελών εγκαταστάσεων κατανάλωσης και διασκέδασης. Η γνωστή διαδι-

κασία απαξίωσης και στη συνέχεια κατοίκησης του κτιριακού αποθέματος από μη προνομιούχες ή περιθωριοποιημένες ομάδες που παρατηρείται σε κεντρικές περιοχές, εμφανίζονται με ανάλογα στοιχεία κοινωνικού αποκλεισμού και στην περιφέρεια. Σε κτίσματα αλλού αθροιστικά ανακαινισμένα και αλλού μισοερειπωμένα, ακόμη και σε τροχόσπιτα, συγκεντρώνονταν ηλικιωμένοι και ηλικιωμένες, άτομα αδύναμα να αναπτύξουν κινητικότητα στην πόλη, μονήρεις αλλά και οικογένειες μεταναστών, εμφανώς φτωχοί και άεργοι, οικογένειες εκτοπισμένων τσιγγάνων, κοινότητες νέων παριών οι οποίοι αξιοποιούν τις μεταβατικές συνθήκες του χώρου εν αναμονή αξιοποίησης. Γειτονιές στην άκρη της πόλης, από τα ανατολικά προς τα δυτικά: Κηφισιά, Κυψέλη, Ρίγανη, Κωνσταντινουπολίτικα, Μαλακοπή, Κρυονέρι, Νησάκι, Εφεδρούπολη, Ανθόκηποι, Τούμπα Πολίχνης, Άνω και Κάτω Ηλιούπολη, Νικόπολη, Ευξεινούπολη, Φιλοθέη, Διαλογή, Δενδροπόταμος, Αγία Σοφία, Αγία Βαρβάρα…, άλλες αφανείς και άλλες προβεβλημένες σήμερα, «σκόρπιες χάντρες», πολύτιμοι τόποι γι’ αυτούς που τις κατοικούν, τις πρόσφατες δεκαετίες πασχίζουν να βρουν το νήμα που θα τις συνδέσει με το γίγνεσθαι της πόλης.

Μάρτιος 2013

#186

Μπαίνοντας στην πόλη απ’ τα δυτικά... ΛΕΞΕΙΣ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ ΕΙΚΟΝΕΣ: ΘΟΔΩΡΟΣ ΚΑΡΑΝΙΚΑΣ

Για την περίπτωση του δημόσιου χώρου της δυτικής Θεσσαλονίκης πολύ μελάνι έχει χυθεί και πολλές μελέτες έχουν παρουσιαστεί. Κάποιες απ’ αυτές αντιμετωπίζουν τους ελεύθερους και αδόμητους χώρους μεμονωμένα, άλλες πάλι σε μια πιο συνολική λογική. Ας επικεντρωθούμε στην περιοχή περιμετρικά των τριών δυτικών εισόδων της Θεσσαλονίκης, των οδών Λαγκαδά, Μοναστηρίου και 26ης Οκτωβρίου και ας εξετάσουμε τις προοπτικές ανάπτυξής της.

Στρατόπεδο Παύλου Μελά

Μάρτιος 2013

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Ο τρόπος με τον οποίο αναπτύχθηκε και οργάνωσε τις δραστηριότητες της η Θεσσαλονίκη έχει οδηγήσει στην εξής σημερινή πραγματικότητα. Σε ασφυξία το κέντρο της πόλης με λίγες δυνατότητες παρέμβασης, σε «μοντέλο ανάπτυξης» προς αποφυγήν και τέλος έχει καταστήσει επιτακτική την ορθολογική και ισόρροπη ανάπτυξη των ελεύθερων και αδόμητων χώρων που υπάρχουν περιφερειακά του κέντρου. Στη Δυτική Θεσσαλονίκη το μόνο σίγουρο είναι πως οι διάφορες μελέτες ανάπτυξης των αδόμητων χώρων δεν προωθήθηκαν και δεν δρομολογήθηκαν σε θεωρητικά «εύρωστες» περιόδους, κάτι το οποίο καθιστά, στην καλύτερη περίπτωση, δύσκολη την όποια προσπάθεια στο σημερινό οικονομικό περιβάλλον. Εξαιρέσεις αποτελούν η διαπλάτυνση της οδού Λαγκαδά απ’ το ύψος του πρώην στρατοπέδου Παύλου Μελά και δυτικότερα, καθώς και η αναστήλωση της Μονής Λαζαριστών, που την μεταμόρφωσε σε πολιτιστικό κέντρο της δυτικής Θεσσαλονίκης. Υπάρχουν, όμως, πολύ περισσότερα που πρέπει να δρομολογηθούν προς μελέτη και υλοποίηση.

Η διαπλάτυνση της οδού Λαγκαδά αποτέλεσε ένα έργο που έδωσε κυκλοφοριακή ανάσα στην δυτική Θεσσαλονίκη και ευρύτερα σε όλη την πόλη. Αξίζει να αναφερθεί ότι προβλέπεται διαπλάτυνή της έως την οδό Αγίων Πάντων βάσει του προγράμματος «Θεσσαλονίκη 2012» που παρουσίασε τον Σεπτέμβρη του 2010 η τότε υπουργός Περιβάλλοντος, Τίνα Μπιρμπίλη. Η κυκλοφοριακή αποσυμφόρηση αποτελεί ένα αντικειμενικό γεγονός, εξίσου αντικειμενικό όμως είναι και το ότι ο συγκεκριμένος δρόμος είναι μια ασφάλτινη τάφρος που διακόπτει τον δυτικό αστικό ιστό. Είναι ευτύχημα λοιπόν για την δυτική Θεσσαλονίκη η ύπαρξη των δύο πρώην στρατοπέδων, Παύλου Μελά και Καρατάσιου, σε απόσταση αναπνοής. Να σημειωθεί πως τα στρατόπεδα αυτά είναι μόλις δύο απ’ τα πέντε σε σύνολο για τα οποία οι κάτοικοι και οι δημοτικές αρχές δίνουν μάχη ώστε να τους αποδοθούν. Πρώην Στρατόπεδα Το στρατόπεδο Παύλου Μελά βρίσκεται στον ομώνυμο από το 2010 δήμο και καλύπτει έκταση 340 στρεμμάτων, ανήκει στο υπουργείο Εθνικής Άμυνας και έπαψε να χρησιμοποιείται ως στρατόπεδο απ’ το 2002. Η διαμάχη του υπουργείου με την τοπική κοινωνία κρατάει πολλά χρόνια. Η τοπική κοινωνία διεκδικεί εξ ολοκλήρου τον χώρο για την δημιουργία μητροπολιτικού πάρκου, ενώ το υπουργείο διαρκώς προωθεί προτάσεις που σκοπό έχουν να μη παραιτηθεί πλήρως απ’ τα δικαιώματα του στον χώρο. Πάγια θέση του υπουργείου είναι η ανέγερση στρατιωτικών κατοικιών, βέβαια ο συντελεστής δόμησης βαίνει μειούμενος όσο περνούν τα χρόνια και χάνει διαπραγματευτικό έδαφος. Το τελευταίο διάστημα η κόντρα των δυο πλευρών έχει οξυνθεί. Ομάδες πολιτών, απογοητευμένες απ’ την πολυετή καθυστέρηση της απόδοσης του στρατοπέδου, αποφασίζουν να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους και πραγματοποιούν δράσεις και εκδηλώσεις στου Παύλου Μελά. Το καλοκαίρι του 2012 η δημοτική αρχή προέβη σε «απόβαση» στον διεκδικούμενο χώρο στήνοντας μόνιμα πια εξέδρες για θεατρικές παραστάσεις και εγκαταλείποντας τις περιστασιακού χαρακτήρα εκδηλώσεις του παρελθόντος. Απ’ την άλλη πλευρά το υπουργείο με πρόσφατη υπογραφή του παραχώρησε επτά στρέμματα και δύο μεγάλα κτίρια του στρατοπέδου για την έκθεση μνημείων της Βυζαντινής Θεσσαλονίκης που αποκαλύφθηκαν στο σκάμμα του σταθμού «Βενιζέλου» του μετρό. Η ενέργεια αυτή έγινε χωρίς να προηγηθεί διάλογος με την τοπική κοινωνία και όπως ήταν φυσικό ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων. Η κωλυσιερ-

Στρατόπεδο Παύλου Μελά

γία έχει ως αποτέλεσμα διατηρητέα κτίσματα ιδιαίτερης ομορφιάς να παρουσιάζουν εικόνα εγκατάλειψης και να διατρέχουν τεράστιους κινδύνους, έχουν απειληθεί αρκετές φορές μάλιστα από πυρκαγιές που έχουν ξεσπάσει στον χώρο. Παρόμοια κατάσταση επικρατεί και στο γειτονικό στρατόπεδο Καρατάσιου. Το στρατόπεδο Καρατάσιου βρίσκεται επίσης στον δήμο Παύλου Μελά και είναι έκτασης 689 στρεμμάτων. Αυτό που το διαφοροποιεί είναι το γεγονός ότι δεν ανήκει στο υπουργείο Εθνικής Άμυνας αλλά στο υπουργείο Οικονομικών, το οποίο είχε παραχωρήσει την χρήση του χώρου για τις ανάγκες εγκατάστασης στρατευμάτων. Παρά το γεγονός ότι το 2002 αποχώρησαν τα στρατεύματα και το 2006 αποδόθηκαν στην τοπική κοινωνία 120,4 στρέμματα στα οποία έγιναν παρεμβάσεις, το υπουργείο Εθνικής Άμυνας δεν παραιτείται της διεκδίκησης της κυριότητας της έκτα-

σης. Οι κάτοικοι της περιοχής δραστηριοποιούνται έντονα προς την κατεύθυνση της απόδοσης του χώρου στις δυτικές συνοικίες της πόλης για δημιουργία μητροπολιτικού πάρκου. Έχουν δημιουργήσει Πολιτιστικό Σύλλογο και πραγματοποιούν ενημερωτικές καμπάνιες, παρεμβάσεις και δενδροφυτεύσεις. Με την υποστήριξη του Πολιτιστικού Συλλόγου η ομάδα Περιαστικών Καλλιεργητών, άρχισε να καλλιεργεί λαχανικά, εποχιακά φρούτα, λουλούδια και βότανα σε εκτάσεις του στρατοπέδου. Η Περ.Κα, όπως εν συντομία ονομάζεται πλέον, ιδρύθηκε στις αρχές του 2011 με σκο-

πό τη μη κερδοσκοπική καλλιέργεια. Μέσα σε δύο χρόνια από την πρώτη εγκατάσταση δημιουργήθηκαν πέντε ομάδες Περ.Κα, που με την καθημερινή παρουσία των μελών τους στο στρατόπεδο συνέβαλαν στο να ζωντανέψει περισσότερο ο χώρος αλλά και στο να μειωθούν τα κρούσματα λεηλασίας των κτηρίων και κοπής δέντρων. Η απόδοση των στρατοπέδων αυτών στους νόμιμους δικαιούχους τους, δηλαδή τους κατοίκους της δυτικής Θεσσαλονίκης είναι επιτακτική ανάγκη. Βρίσκονται σε νευραλγικό σημείο της πόλης και σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους και δίνουν την δυνατότητα περιβαλλοντικής αποσυμφόρησης της ευρύτερης περιοχής στην οποία υπάρχουν η έξοδος της Λαγκαδά, ο περιφερειακός και εδρεύουν βιομηχανικές δραστηριότητες. Με την εφαρμογή των μελετών που έχει διαθέσιμες η δημοτική αρχή Παύλου Μελά, αναβαθμίζεται η ποιότητα ζωής της περιοχής, διπλασιάζεται ο χώρος πρασίνου ανά κάτοικο και δημιουργείται μια μεγάλη «πολιτιστική διαδρομή» από τον περι-

#186

φερειακό μέχρι την Μονή Λαζαριστών. Τέλος, δίνεται Μητροπολιτική διάσταση στη δυτική Θεσσαλονίκη που σε συνδυασμό με δρομολογημένες παρεμβάσεις στην οδό Λαγκαδά, ποδηλατόδρομους κλπ, την θέτουν υποψήφια για αγαπημένο προορισμό των Θεσσαλονικέων στον ελεύθερο χρόνο τους.

Λαχανόκηποι Μεταξύ των 2 άλλων δυτικών εισόδων της πόλης, της οδού Μοναστηρίου και της 26ης Οκτωβρίου, εκτείνεται η περιοχή των Λαχανόκηπων. Πρόκειται για μια έκταση 2.130 στρεμμάτων εκ των οποίων το μεγαλύτερο τμήμα ανήκει στον δήμο Θεσσαλονίκης, και διαμορφώνει το δυτικότερο κομμάτι του, και μόλις 250 στέμματα ανήκουν στον δήμο Αμπελοκήπων-Μενεμένης. Στις αρχές του αιώνα τα εύφορα εδάφη της περιοχής χρησιμοποιήθηκαν για την καλλιέργεια λαχανικών και κηπευτικών και από αυτήν τη χρήση προέκυψε το όνομα που μέχρι σήμερα φέρει η περιοχή. Η σταδιακή όμως εγκατάσταση πετρελαιοειδών και βιομηχανιών, επιχειρήσεων και γραφείων, η λειτουργία βυρσοδεψείων και η απουσία κατοικιών, μέχρι πριν από λίγα χρόνια, προφανώς άλλαξαν την χρήση της γης στους Λαχανόκηπους και τους υποβάθμισαν. Αξίζει να σημειωθεί η στρατηγική σημασία της συγκεκριμένης περιοχής, καθώς βρίσκεται δίπλα στο λιμάνι, παρέχει εύκολη πρόσβαση στον σιδηροδρομικό σταθμό και το κέντρο της πόλης και συνδέεται με κύριους οδικούς άξονες. Η στρατηγική λοιπόν θέση των Λαχανόκηπων τους έφερε ξανά στο προσκήνιο και τους έκανε να αποτελέσουν ενδεχό-

μενο χώρο μετεγκατάστασης της ΔΕΘ, κάτι που έπαψε να συζητείται. Πριν κοπάσουν όμως οι συζητήσεις για την μετεγκατάσταση της ΔΕΘ το 2010, μια μελέτη για την πολεοδομική ανάπτυξη και αξιοποίηση της περιοχής, στο πλαίσιο προγραμματικής σύμβασης, που είχε υπογραφεί μεταξύ των δήμων Θεσσαλονίκης και Μενεμένης και του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ήρθε να ταράξει εκ νέου τα νερά. Σύμφωνα με τη μελέτη αυτή το προσφορότερο σενάριο για την ανάπτυξη των Λαχανόκηπων είναι αυτό της δημιουργίας στην περιοχή ενός επιχειρηματικού πάρκου όπου θα δραστηριοποιηθούν επιχειρήσεις που ασχολούνται, μεταξύ των άλλων, με την υψηλή τεχνολογία. Το πάρκο προτείνεται να έχει έκταση περίπου 376 στρεμμάτων και να αναπτυχθεί γύρω από την εκβολή του Δενδροποτάμου, καλύπτοντας το γήπεδο του Θερμαϊκού, τον χώρο των πρώην βυρσοδεψείων, τμήμα του στρατοπέδου Κακιούση και το βορειοδυτικό τμήμα του λιμανιού μεταξύ του έκτου προβλήτα και του Δενδροποτάμου. Τα γραφεία που θα αναπτυχθούν στην περιοχή θα καταλάβουν έκταση περίπου 150.000 τ.μ. και θα φιλοξενήσουν επιχειρήσεις που ασχολούνται κυρίως με τον τριτογενή τομέα και τους το-

Στρατόπεδο Καρατάσιου

Λαχανόκηποι

Μάρτιος 2013

μείς των μεταφορών και της επικοινωνίας. Προκειμένου να υπάρξει ζωή και τις ώρες κατά τις οποίες τα γραφεία θα είναι κλειστά, προτείνεται η πλαισίωση του πάρκου με ζώνες πρασίνου 60 στρεμμάτων, με κατοικίες υψηλής ποιότητας και με κοινωνικές χρήσεις που θα αναπτυχθούν σε έκταση 40 στρεμμάτων. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και η πρόταση για την εφαρμογή προγραμμάτων αστικής ανάπλασης σε συγκεκριμένες ζώνες εντός της περιοχής των Λαχανόκηπων, οι οποίες διαθέτουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Συγκεκριμένα προτάσσονται η ανάδειξη της ιστορικής και πολιτιστικής ταυτότητας της οδού 26ης Οκτωβρίου, η ανάπλαση της παραδοσιακής συνοικίας «Αρμένικα» και των «Ξυλάδικων». Συγκεκριμένα από το 2011 και μέχρι σήμερα βρίσκονται σε εξέλιξη εργασίες αποκατάστασης του δήμου Θεσσαλονίκης που στόχο έχουν την διατήρηση του μνημείου των Παλαιών Δημοτικών Σφαγείων, και την χρήση του ως χώρου φιλοξενίας εκδηλώσεων πολιτιστικού περιεχομένου. Μάλιστα στόχος είναι η ολοκλήρωση των εργασιών μέχρι το καλοκαίρι του 2013 ώστε να υπάρξει η δυνατότητα πραγματοποίησης εκδηλώσεων των 48ων Δημητρίων. Παράλληλα, τον περασμένο Αύγουστο ο δήμος Θεσσαλονίκης πραγματοποίησε την ανάδειξη προσωρινού μειοδότη για το έργο της ανάπλασης του περιβάλλοντος χώρου του Διατηρητέου της Αναγεννήσεως και η απόδοση του μοιάζει πιο κοντά από ποτέ. Στο κτίριο αυτό ο δήμος σκοπεύει να στεγάσει διάφορες πολιτιστικές δραστηριότητες, χωρίς να έχει διευκρινίσει ακόμη την ακριβή χρήση του διατηρητέου. Προφανώς οι δυο παραπάνω περιπτώσεις παρεμβάσεων δεν είναι οι μόνες που μπορούν να αναδείξουν την δυτική Θεσσαλονίκη και να της προσδώσουν μητροπολιτική διάσταση. Υπάρχουν πολλές δυνατότητες, θεμέλιο για τις υπόλοιπες μπορούν να αποτελέσουν τα δυο αυτά ξεχωριστά projects τα οποία έχουν το πλεονέκτημα ότι αλληλοσυμπληρώνονται, αναβαθμίζοντας την ποιότητα ζωής στο δυτικό τόξο τις πόλης, περιμετρικά των τριών εισόδων της.

#186

Οι καταλήψεις έχουν τη δική τους ιστορία ΛΕΞΕΙΣ + ΕΙΚΟΝΕΣ: Σάκης Ιωαννίδης

Στην Ελλάδα το φαινόμενο των καταλήψεων εμφανίστηκε τη δεκαετία του ’80 και ακολούθησε χρονικά το ρεύμα που είχε αναπτυχθεί στην υπόλοιπη Ευρώπη μετά την πολιτική και κοινωνική κρίση του Μάη του ’68. Στη Θεσσαλονίκη καταγράφονται από το 1981 και σήμερα έξι συνολικά εξακολουθούν να είναι ενεργές. Με την πολιτεία να δείχνει φανερά την επιθυμία να ξεκαθαρίζει με το θέμα απομακρύνοντας τους καταληψίες, το “πρόβλημα” ήρθε ξανά στην επιφάνεια με την επέμβαση των ΜΑΤ στη βίλλα Αμαλία, στην Αθήνα. 3

Μάρτιος 2013

Η δεκαετία του ’70 στην Ευρώπη χαρακτηρίστηκε από την αμφισβήτηση των κατεστημένων θεσμών και αξιών και επηρεάστηκε από τις ιδέες του αναρχικού κινήματος. Στη Γερμανία, τη Δανία, την Ολλανδία και την Ιταλία εμφανίστηκαν για πρώτη φορά καταλήψεις κτιρίων - άδειων και σε αχρησία τα περισσότερα - κυρίως για την κάλυψη στεγαστικών αναγκών των καταληψιών που αμφισβητούσαν έτσι τον τρόπο οικονομικής και πολιτικής οργάνωσης της κοινωνίας. Οι καταλήψεις οργανώνονταν σε αυτόνομες κοινότητες, οι αποφάσεις λαμβάνονταν μέσω συνελεύσεων και γίνονταν πολιτικές ζυμώσεις. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στην Ιταλία και την Αγγλία καταγράφηκαν και μαζικές καταλήψεις κτιρίων από ομάδες αστέγων χωρίς κάποιο ξεκάθαρο πολιτικό υπόβαθρο. ΕΔΩ ΚΑΙ 30 ΧΡΟΝΙΑ Το 1981 μέλη του αντιεξουσιαστικού χώρου - με τον οποίο συνδέθηκαν οι περισσότερες καταλήψεις - κάνουν κατάληψη σε κτίριο της οδού Βαλτετσίου στα Εξάρχεια της Αθήνας, στο κτήμα Δρακοπούλου στα Πατήσια, στο κτίριο του Ερυθρού Σταυρού στη Θεσσαλονίκη και στη Βίλλα Στέλλα στο Ηράκλειο. Στη Θεσσαλονίκη γίνεται κατάληψη και στο κτίριο της πρώην Σχολής Κωφαλάλων, επί της Βασιλέως Γεωργίου 25, όπου σήμερα λειτουργεί μπαρ - καφέ. Οι καταλήψεις μετά από μερικούς μήνες «σπάνε» με την επέμβαση της αστυνομίας και εμφανίζονται ξανά μετά από μια πενταετία. Στην Αθήνα είναι η κατάληψη

της Χαριλάου Τρικούπη 91 και στη Θεσσαλονίκη φοιτητές «μπαίνουν» στο Μανδαλίδειο Μέγαρο του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου, που μέχρι πρόσφατα στέγαζε τη Σχολή Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ επί της Λεωφόρου Νίκης. Ο Γρηγόρης Τσιλιμαντός, μέλος της Αντιεξουσιαστικής Κίνησης στη Θεσσαλονίκη, συμμετείχε στις πρώτες καταλήψεις που έγιναν στην πόλη. Όπως μας λέει, τα κίνητρα των καταληψιών ήταν αμιγώς πολιτικά. Η άνοδος του τότε ΠΑΣΟΚ, η λεγόμενη «αφομοίωση» πολιτικών αιτημάτων της Αριστεράς και της άκρας Αριστεράς, η ισχυροποίηση του καπιταλιστικού συστήματος και οι πρακτικές του εξωτερικού δημιούργησαν, όπως λένε οι πρωταγωνιστές της εποχής, ένα ισχυρό ρεύμα αντίδρασης που εκφράστηκε με τις καταλήψεις κτιρίων: «Οι πρώτες καταλήψεις είχαν σκοπό να βγάλουν έναν κοινωνικό αντίλογο. Θέλαμε να δημιουργήσουμε ένα πολιτικό - επαναστατικό κίνημα. Είχαν αμιγώς πολιτικά κίνητρα και στόχους. Οι νέες καταλήψεις περιλαμβάνουν και κοινωνικές δραστηριότητες και πρακτικές που μπορούν να στήσουν τις κοινωνίες από την αρχή. Ο βαθμός επιτυχίας τους εξαρτάται και από τη διείσδυση τους στο κοινωνικό σύνολο», τονίζει. Στα τέλη της δεκαετίας του ’80 γίνεται η κατάληψη της Αρμενοπούλου και η Πανδώρα στην περιοχή του Φαλήρου και από το 1993 και για τέσσερα χρόνια η Βίλα Βαρβάρα στην Άνω Πόλη που τώρα στεγάζει τη Δημοτική Βιβλιοθήκη της περιοχής. Εκεί κοντά, στην περιοχή Τσινάρι, υπήρξε και η κατάληψη Μαύρη Γάτα (1999-2004) απ’ όπου προέκυψε η ιστοσελίδα «οργανωμένης αντίπληροφόρησης», το indymedia thessaloniki (2001-2005). Μετά τα δημόσια κτίρια οι καταλήψεις μπήκαν και στα πανεπιστήμια. Από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 άρχισαν να δημιουργούνται τα λεγόμενα «αυτοδιαχειριζόμενα στέκια» σε κοινόχρηστους χώρους εντός των πανεπιστημίων. Ορισμένα απ’ αυτά λειτούργησαν στην Ιατρική Σχολή, στο Βιολογικό και τη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου. Καταλήψεις εντός του πανεπιστημίου έγιναν στα παλιά λυόμενα της Παιδαγωγικής και των Καλών Τεχνών και στο ισόγειο της Β’ Φοιτητικής Εστίας στις 40 Εκκλησιές, η οποία και συνεχίζεται. Τον περασμένο Σεπτέμβριο, έπειτα από επέμβαση της αστυνομίας, έληξε η κατάληψη Δέλτα στο κτίριο του ΤΕΙ Θεσσαλονίκης στην οδό Εγνατία που παρέμενε υπό κατάληψη για 5 χρόνια από ομάδες αντιεξουσιαστών.

1. Terra Incognita Από τις υφιστάμενες καταλήψεις στη Θεσσαλονίκη, η Terra Incognita (Ανεξερεύνητη Γη) είναι η παλαιότερη. Ξεκίνησε το Φεβρουάριο του 2004 σ’ ένα εγκαταλελειμμένο κτίριο που ανήκει στο ΑΠΘ, στη συμβολή των οδών Ολύμπου και Τάσκου Παπαγεωργίου. Όπως διαβάζουμε στο πρώτο τεύχος της «εφημερίδας δρόμου» που είχε τυπώσει η κατάληψη το 2004, «σ’ αυτή τη δύσκολη εποχή επιλέγουμε να κινηθούμε επιθετικά, ανοίγουμε καινούργια πεδία δραστηριοποίησης, ρισκάρουμε και προχωράμε. Δεν ζητιανεύουμε για τη ζωή μας και δεν ψαρώνουμε από τις προσταγές και τα φανταχτερά σκουπίδια που η κοινωνία μας προσφέρει. Παίρνουμε πίσω λίγα απ’ αυτά που μας ανήκουν. Αυτά που μας στέρησαν οι κάθε είδους εξουσιαστές, τα αφεντικά, το κράτος, οι έμποροι, οι νταβατζήδες και οι ιδιοκτήτες. Τα άδεια σπίτια ανήκουν σ’ αυτούς και σ’ αυτές που τα χρειάζονται και τα χρησιμοποιούν».

2. Φάμπρικα ΥΦΑΝΕΤ Τον Μάρτιο του 2004 «ορισμένες συλλογικότητες και άτομα» καταλαμβάνουν το παλιό εργοστάσιο της ΥΦΑΝΕΤ και δημιουργούν μια «κατάληψη ανατρεπτικών προθέσεων», όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα τους. Όπως γράφουν, έμπνευση τους υπήρξαν τα γεγονότα της Συνόδου Κορυφής του 2003 και η απεργία πείνας επτά συλληφθέντων που ακολούθησε. Η κατάληψη ήταν «μια έμπρακτη απάντηση στον παραλογισμό της μητρόπολης, όπου οι άνθρωποι στοιβάζονται σε διαμερίσματα, οι δημόσιοι χώροι ερημώνουν, οι αλάνες γίνονται πάρκινγκ, τα εγκαταλελειμμένα εργοστάσια γίνονται μουσεία-πολυχώροι κατανάλωσης και εφετζίδικων lifestyle συνευρέσεων». Το εργοστάσιο ιδρύθηκε το 1901 από την εταιρεία Καπαντζή - Καζάση και ΣΙΑ και λειτούργησε ως υφαντουργείο με βαφείο και φεσοποιείο, απαραίτητο για την εποχή. Μετά

#186

εκπομπή στο ραδιόφωνο και έλεγαν τραγούδια με τη μαντολινάτα τους». Ο ψηλός τοίχος που περιβάλλει ακόμη και σήμερα το ορφανοτροφείο δεν εμπόδισε τα νεανικά ειδύλλια. «Θυμάμαι τον γάμο του Μηνά με την Κατίνα. Ο Μηνάς, ο φούρναρης της γειτονιάς, προμήθευε με ψωμί το ίδρυμα και η Κατίνα έκανε τις παραλαβές. Το ίδιο συνέβη με τον ταχυδρόμο και την κοπέλα που παραλάμβανε τα γράμματα. Τι πιο φυσικό;». Οι κοπέλες έφευγαν από το ορφανοτροφείο είτε παντρεμένες ή για σπουδές σε κάποια σχολή Οικοκυρικής ή ακόμη και με τη δική τους δουλειά ως υφάντρες σε κάποιο εργοστάσιο. Τα λιγοστά κορίτσια που έμειναν στο ίδρυμα το 2000 μεταφέρθηκαν στο ορφανοτροφείο «Μέλισσα» και ένα ζωντανό κύτταρο της Τούμπας έκλεισε. Το κτίριο ανήκει στο υπουργείο Υγείας.

από μια πενταετία ξεσπάει πυρκαγιά, το εργοστάσιο κλείνει και επαναλειτουργεί ως Ανώνυμος Οθωμανική Εταιρία Υφασμάτων και Φεσιών. Μετά από λίγα χρόνια το κλείνει ξανά λόγω οικονομικών προβλημάτων και περνάει στα χέρια του γνωστού για την εποχή βιομήχανου, Αθανάσιο Μακρή και το 1926 λειτουργεί ως ΥΦΑΝΕΤ. Το εργοστάσιο αναβαθμίζεται μηχανολογικά και κάνει ετήσιο τζίρο 45 εκατομμύρια δραχμές ενώ έφτασε να απασχολεί 1.300 άτομα προσωπικό. Η πυρκαγιά του ’51 σημαίνει την αρχή του τέλους. Παρά τα δάνεια και τις χρηματοδοτήσεις οι ρυθμοί ανάπτυξης της βιομηχανίας πέφτουν και η ζήτηση μειώνεται, ώσπου τον Δεκέμβριο του ’64 η ΥΦΑΝΕΤ κλείνει. Ιδιοκτησιακά, το εργοστάσιο πέρασε λόγω χρεών στην Εθνική Τράπεζα αλλά εγκαταλείφθηκε στη φθορά του χρόνου. Κηρύχθηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο το 1993. Η τράπεζα πρότεινε τη μετατροπή του σε Κέντρο Πολιτισμού και Οικονομικής Ανάπτυξης με αφορμή την ανακήρυξη της Θεσσαλονίκης σε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης το 1997 αλλά το σχέδιο δεν προχώρησε ποτέ. Το ελληνικό δημόσιο αγόρασε το εργοστάσιο το 2006 προκειμένου να στεγαστεί το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης και η Συλλογή Κωστάκη. Πρόσφατα ο υπουργός Πολιτισμού Κώστας Τζαβάρας όταν ρωτήθηκε σχετικά, χαρακτήρισε την ΥΦΑΝΕΤ «πρόβλημα - πρόκληση» για το υπουργείο και τόνισε ότι θα βρεθεί λύση «μέσα από το διάλογο και τη συνεργασία της πόλης».

3. Κατάληψη Ορφανοτροφείο Το 2005 «ένα σύνολο ανθρώπων που μοιραζόμαστε την επιθυμία να στεγάσουμε την καθημερινότητα μας με πιο ανταγωνιστικούς προς το υπάρχον όρους», όπως γράφουν σε φυλλάδιο τους, έκαναν κατάληψη στο εγκαταλελειμμένο ορφανοτροφείο θηλέων «Μέγας Αλέξανδρος». Κάπου ανάμεσα σε λόγους πολιτικούς και ανάγκες στέγασης που υποκίνησαν την πράξη τους, διαβάζουμε ότι «στη γενικευμένη κυριαρχία του μοντέλου της απομόνωσης και της πυρηνικής οικογένειας επιδιώκουμε το πέρασμα στη συλλογική ζωή». Το ορφανοτροφείο ιδρύθηκε το 1934 για να στεγάσει τα ορφανά κορίτσια που έφτασαν στη Θεσσαλονίκη μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και μέχρι τότε στεγάζονταν σε πρόχειρα παραπήγματα. Τα κορίτσια πήγαιναν στο λεγόμενο «τενεκεδένιο σχολείο» που λειτουργούσε δίπλα στο ορφανοτροφείο και τα απογεύματα μάθαιναν ραπτική. Στο εργαστήριο υφαντουργίας οι μικρές μαθήτριες μάθαιναν να υφαίνουν χαλιά, τα οποία είχαν μεγάλη ζήτηση σε αγορές του εξωτερικού και οι πωλήσεις κάλυπταν ένα μέρος των εξόδων του ιδρύματος. Η δημοτική σύμβουλος Ελένη Τζιούτζια που μεγάλωσε στην περιοχή της Τούμπας και αργότερα δίδαξε στο - σύγχρονο πια - σχολείο δίπλα στο ορφανοτροφείο, θυμάται τα ευγενικά και πειθαρχημένα κορίτσια του ιδρύματος: «Τα πράγματα τους τα είχαν πάντα σε μια τάξη. Τα Χριστούγεννα πηγαίναμε με το σχολείο στο ορφανοτροφείο και δίναμε στα κορίτσια δώρα και γλυκά. Κάθε Κυριακή μάλιστα, μετά τον εκκλησιασμό στην Οσία Ευφροσύνη, είχαν τη δική τους

4. Κατάληψη Libertatia Το Μάιο του 2008 ομάδα αντιεξουσιαστών προχώρησε στην κατάληψη κτιρίου στη συμβολή των οδών Λ. Στρατού και Σαρανταπόρου. Το οίκημα ήταν ακατοίκητο από το 1978 και περιήλθε σε καθεστώς σχολάζουσας ιδιοκτησίας του ελληνικού δημοσίου. Σε κείμενο τους οι καταληψίες λένε ότι αρνούνται να υποκύψουν στον «εκβιασμό του ενοικίου» και έχουν σκοπό να εντείνουν «την αντίστασηεπίθεση σε κράτος, εξουσία, καπιταλισμό και κάθε είδους φασισμό με τελικό σκοπό την απελευθέρωση φύσης και ανθρώπου από την εκμετάλλευση».

Η βίλα στον αριθμό 19 της Λεωφόρου Στρατού χτίστηκε για χάρη της Χαζίζ Νιχάλ Ναζιφέ από τον δεύτερο σύζυγο της, τον εισαγγελέα Θεσσαλονίκης, Μουσταφά Εφέντη, το 1899. Η τριώροφη κατοικία, που χαρακτηρίστηκε έργο τέχνης το 1982 και σώθηκε από την κατεδάφιση μετά το σεισμό του ’78, είναι η μόνη έπαυλη που σώζεται από το ένδοξο παρελθόν της λεωφόρου. Η Λεωφόρος Στρατοπέδου, όπως λεγόταν στα τέλη του 19ου αιώνα, είχε διαμορφωθεί στο πρότυπο με αυτή των Εξοχών και έτσι ήταν χτισμένα κατά μήκος της υπέροχα αρχοντικά με τεράστιους καταπράσινους κήπους. Μεταξύ 1935-36 λόγω οικονομικών προβλημάτων η Ναζιφέ ενοικιάζει χώρους της αυλής σε εβραϊκές, ελληνικές και ιταλικές οικογένειες, ενώ μετά το θάνατό της, το 1941, τα δυο οικήματα ελλείψει κληρονόμων περιέρχονται στο δημόσιο και κατοικούνται από διάφορους μισθωτές.

Μάρτιος 2013

5. Κατάληψη Μανδαλίδειου Το Μανδαλίδειο Μέγαρο, ιδιοκτησίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου, καταλαμβάνεται από αντιεξουσιαστές το 2009 και λειτουργεί μέχρι σήμερα ως «κατάληψη στέγης». Στο Μανδαλίδειο έγινε μια από τις πρώτες καταλήψεις κτιρίων από φοιτητές του ΑΠΘ το 1985, λίγους μήνες αφού η Οδοντιατρική Σχολή αποφάσισε να στεγάσει εκεί τα εργαστήρια της. Οι Φοιτητικές Συσπειρώσεις Θεσσαλονίκης κατέλαβαν το κτίριο ζητώντας περισσότερες εστίες για να στεγάσουν τους φοιτητές που αντιμετώπιζαν οικονομικά προβλήματα. Η κατάληψη κράτησε για πέντε χρόνια και στο μεταξύ οι φοιτητές είχαν αγοράσει γεννήτρια για παροχή ρεύματος, ψυγείο και τηλεόραση, λειτουργούσαν κουζίνα και ντουζ στους ορόφους, έκαναν εκπομπές από το Ράδιο Κιβωτός και διοργάνωναν θεατρικές παραστάσεις. Η κατάληψη διαλύθηκε μετά από απόφαση της γενικής συνέλευσης και το κτίριο παραδόθηκε στο νεοσύστατο τότε Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ. Το Τμήμα έφυγε το 2002 καθώς κρίθηκε ότι το κτίριο ήταν επικίνδυνο διότι δεν πληρούσε τους κανόνες αντισεισμικής προστασίας. Το κτίριο είναι κληροδότημα του Ιωάννη Μανδαλίδη και της αδελφή του Βάγιας. Ο Ιωάννης σπούδασε οδοντίατρος και τα δύο αδέλφια εργάστηκαν στην Αμερική στις αρχές του 20ου αιώνα. Μετά την πυρκαγιά του 1917 ήρθαν στη Θεσσαλονίκη και εντάχθηκαν στην οικονομική και κοινωνική ζωή της 5

πόλης. Αγόρασαν την εξαώροφη οικοδομή το 1931 και την κληροδότησαν στο πανεπιστήμιο για να στεγάσει το ερευνητικό παράρτημα της Οδοντιατρικής Σχολής. 6. Κατάληψη Σχολείο Πρόκειται για το διατηρητέο κτίριο οδό Βασιλέως Γεωργίου που χρονολογείται στο 1897. Μέχρι το 2004 στέγαζε το 12ο Δημοτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης, αλλά προβλήματα στατικότητας οδήγησαν στο κλείσιμο του και οι μαθητές μεταφέρθηκαν σε λυόμενα κτίσματα δίπλα στο Ποσειδώνιο. Το διατηρητέο ουδέποτε αποκαταστάθηκε από την τότε Νομαρχία και το 2010 έγινε η κατάληψη του και δημιουργήθηκε ο «κοινωνικός χώρος Σχολείο», όπως τον αποκαλούν οι διαχειριστές του. Ιδιοκτησιακά ανήκει στην Εκκλησία, η οποία έχει προσφύγει δικαστικά εναντίον των καταληψιών. Η κατάληψη του Σχολείου δεν είναι κατάληψη στέγης. Έχει πολιτικό περιεχόμενο όπως μας είπαν οι διαχειριστές της που δέχτηκαν να μας μιλήσουν αλλά μοιάζει περισσότερο με σχολείο, ίσως όχι σαν αυτά που έχουμε συνηθίσει. «Κανείς δεν μένει το βράδυ μέσα, δεν λειτουργούμε έτσι. Το Σχολείο ανοίγει γύρω στις 12 και κλείνει λίγο μετά τα μεσάνυχτα. Ξεκινήσαμε να δημιουργήσουμε μια κοινότητα με άξονα τα ελεύθερα μαθήματα και τη συμμετοχή στο εγχείρημα με τα χαρακτηριστικά της άμεσης δημοκρατίας. Δεν υπάρχει ο εξουσιαστικό ρόλος του μαθητή - καθηγητή,

αλλά η μάθηση είναι βιωματική. Όλοι μαθαίνουν από όλους». Οι αποφάσεις λαμβάνονται από μια γενική συνέλευση και επιμέρους διαχειριστικές συνελεύσεις και ο καθένας είναι ελεύθερος να συμμετέχει και να συμβάλει στη λειτουργία του χώρου. «Δεν επικεντρωνόμαστε στην ιδεολογική ταυτότητα του καθενός, αλλά στο πως συμπεριφέρεται εδώ μέσα», εξηγούν. Εκεί οργανώνονται μαθήματα ξένων γλωσσών, από Αγγλικά μέχρι Ιαπωνικά και Ρωσικά, μαθήματα φωτογραφίας και πιλάτες, λειτουργεί καφέ - μπαρ, βιβλιοθήκη με σχολικά βοηθήματα και λογοτεχνικά βιβλία, βιολογική αγορά και μαγειρείο. Για την αποκατάσταση του χώρου τα μέλη της κατάληψης έπρεπε να αλλάξουν την υδραυλική και ηλεκτρολογική εγκατάσταση, να τοποθετήσουν υποστυλώματα, να φτιάξουν τα κεραμίδια της σκεπής και να καθαρίσουν τον περιβάλλοντα χώρο. Τα περασμένα Χριστούγεννα διοργάνωσαν μια ρεμπέτικη βραδιά και μοίρασαν δώρα στα παιδιά των ανέργων της Βιομηχανικής Μεταλλευτικής. «Προσπαθούμε ν’ αποδείξουμε ότι δεν είμαστε ελέφαντες. Έχουμε κάνει ένα μεγάλο άνοιγμα στην κοινωνία και βλέπουμε αποδοχή από τη γειτονιά. Στηρίξαμε και την πρωτοβουλία των κατοίκων για το οικόπεδο Μάρμαρα Μόσχου που διεκδικούν να γίνει παιδική χαρά», σημειώνουν. Με εξαίρεση το Σχολείο όπου έγιναν εκτεταμένες εργασίες επιδιορθώσεων του χώρου και κάτοικοι της περιοχής συμμετέχουν στις δραστηριότητες και τις εκδηλώσεις που διοργανώνονται, στις υπόλοιπες καταλήψεις η κοινωνία δεν είναι παρούσα. Οι πόρτες τους είναι κλειστές και επιδιώκεται μόνο περιστασιακά επαφή με το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο. Εργασίες συντήρησης γίνονται περιστασιακά και σπασμωδικά, χωρίς διάρκεια, με αποτέλεσμα τα κτίρια να αφήνονται στη φθορά του χρόνου, όπως και πριν από την κατάληψη. Οι γείτονες όμως φαίνεται να έχουν συμβιβαστεί με την ιδέα της κατάληψης. «Αφού είναι ήδη ρημαγμένα και δεν μας ενοχλούν, γιατί όχι», μας είπαν αρκετοί. Πάντως, οι καταληψίες φαίνονται διατεθειμένοι να υπερασπιστούν το χώρο τους και η πολιτεία μετά από χρόνια εμφανίζεται εξίσου αποφασισμένη να παραδώσει τις ιδιοκτησίες πίσω στους νόμιμους δικαιούχους τους. Στη μέση βρίσκονται κτίρια που είναι συνυφασμένα με τη σύγχρονη ιστορία της Θεσσαλονίκης και του δημόσιου χώρου της πόλης. * Αξίζει να δείτε μέχρι τις 31 Μαίου την έκθεση Ιστορικών Τεκμηρίων για το Ορφανοτροφείο Μέγας Αλέξανδρος στο Πολιτιστικό Κέντρο Τούμπας.

186

movieland ΛΕΞΕΙΣ: ΚΥΑ ΤΖΗΜΟΥ Detachment του Τόνι Κέι με τους Κριστίνα Χέντρικς, Μπράιαν Κράνστον, Άντριεν Μπρόντι, Τζέιμς Κάαν, Λούσι Λίου, Μπλάιθ Ντάνερ, Μάρσια Γκέι Χάρντεν Ένα χρονικό τριών εβδομάδων της ζωής διαφόρων καθηγητών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, διαχειριστών και φοιτητών, όπως φαίνεται μέσα από τα μάτια ενός αναπληρωτή καθηγητή. O Τόνι Κέι επιστρέφει στα κινηματογραφικά πράγματα, μετά από αρκετή απουσία. Η εξαιρετική ταινία του, «American History X» του 1998, μας είχε κάνει να αδημονούμε για το επόμενο βήμα του αλλά οι 3 ταινίες μυθοπλασίας που την ακολούθησαν δεν έφτασαν στο ύψος της και ούτε καν στις ελληνικές αίθουσες. Αυτή φτάνει καθυστερημένα ένα χρόνο μετά από την έξοδό της στην Αμερική, φορτωμένη καλές κριτικές και φαίνεται να σηματοδοτεί το μεγάλο comeback. (28/2) Stoker του Τσαν Γουκ Παρκ με τους Μία Βασικόβσκα, Μάθιου Γκουντ, Ντέρμοτ Μαλρόνεϊ, Τζάκι Γουίβερ, Νικόλ Κίντμαν Όταν ο πατέρας της Ίντια σκοτώνεται σε αυτοκινητιστικό ατύχημα, ο θείος της που ποτέ δεν γνώριζε την ύπαρξή του, έρχεται για να ζήσει μαζί με αυτήν και την συναισθηματικά ασταθή μητέρα της. Λίγο μετά την άφιξή του, αρχίζει να υποψιάζεται ότι αυτός ο μυστηριώδης, γοητευτικός άνθρωπος έχει απώτερα κίνητρα, αλλά αντί για κάποιο αίσθημα οργής ή τρόμου, αυτό το κορίτσι χωρίς φίλους ξετρελαίνεται όλο και περισσότερο μαζί του. Ψιθυριζόταν για καιρό και τελικά έγινε. Ο διάσημος κορεάτης σκηνοθέτης ετοιμάζεται να αλώσει το Χόλιγουντ με την κινηματογραφική του μαεστρία. Μένει να δούμε πόσο ελεύθερος αφέθηκε από τα μεγάλα στούντιο και αν το αποτέλεσμα θα δικαιώσει την φήμη που κουβαλά. (28/2)

Promised Land του Γκας Βαν Σαντ με τους Ματ Ντέιμον, Τζον Κρασίνσκι, Φράνσις Μακντόρμαντ Ο Στιβ, ένας πωλητής που εργάζεται σε μια εταιρεία φυσικού αερίου, καταφθάνει σε μια αγροτική περιοχή μαζί με τη συνεργάτιδά του. Με την πόλη να έχει πληγεί αρκετά από την οικονομική ύφεση των τελευταίων ετών, οι δυο υπάλληλοι προσπαθούν να πείσουν τους

Οι καλύτερες από τις ταινίες που έρχονται στις αίθουσες! κατοίκους της περιοχής να τους παραχωρήσουν το δικαίωμα γεώτρησης. Παρότι στην αρχή για τους δύο συναδέλφους η δουλειά φαίνεται εύκολη, στην πορεία περιπλέκεται λόγω της ένστασης του δασκάλου της περιοχής τον οποίο υποστηρίζει και ο νεαρός επικεφαλής ενός ανεξάρτητου, τοπικού πολιτικού κινήματος. Μετά το “Good Will Hunting” που του χάρισε την υποψηφιότητα για Όσκαρ σκηνοθεσίας, ο Γκας Βαν Σαντ συνεργάζεται και πάλι με τον Ματ Ντέιμον, σε μια δραματική ταινία της οποίας ο ηθοποιός έγραψε το σενάριο. (28/2) Dead Man Down του Νιλς Άρντεν Όπλεβ με τους Νούμι Ράπας, Κόλιν Φάρελ, Τέρενς Χάουαρντ, Αρμάντ Ασάντ, Ιζαμπέλ Ιπέρ Στη Νέα Υόρκη, το δεξί χέρι ενός αρχιμαφιόζου ξελογιάζεται με ένα από τα θύματά του αφεντικού του, μια γυναίκα-θύμα της συμμορίας που διψά για εκδίκηση. Αλλά και ο ίδιος φαίνεται πως έχει προηγούμενα με τη συμμορία. Ο σκηνοθέτης του δανέζικου “Το κορίτσι με το τατουάζ” παρέα με την πρωταγωνίστρια του δοκιμάζεται σε μια σπινταριστή περιπέτεια χολιγουντιανών προδιαγραφών με σταράτο καστ. Ας ελπίσουμε ότι θα μπορέσει να κρατήσει το μέτρο και την ατμόσφαιρα που επιβάλει η σκανδιναβική σχολή. (8/3) Jack the Giant Slayer / Τζακ ο Κυνηγός Γιγάντων του Μπράιαν Σίνγκερ με τους Γιούαν Μακγκρέγκορ, Νίκολας Χουλτ, Στάνλεϊ Τούτσι, Μπιλ Νάι, Ίαν Μακ Σέιν Πρόκειται για το πασίγνωστο αγγλικό παραμύθι (Ο Τζακ και η φασολιά), αγνώστου μέχρι σήμερα δημιουργού, που ως χρονολογία πρώτης δημοσίευσης ή αναφοράς του θεωρείται το 1711. Σε πολλές από τις παραλλαγές του, ήρωας είναι ένα φτωχό αγόρι από την επαρχία που σκοτώνει μοχθηρούς γίγαντες, κατά την διάρκεια της βασιλείας του Βασιλιά Αρθούρου. Στη συγκεκριμένη ο Τζακ είναι ένα αγροτόπαιδο που ανοίγει κατά λάθος μια πύλη και η φυλή των γιγάντων τρυπώνει στη γη για να την καταλάβει ξανά. Ο μέχρι θανάτου πόλεμος θα ξεσπάσει με έπαθλο ένα βασίλειο κια μια γενναία πριγκίπισσα. Άγνωστο ποιο θα είναι το έπαθλο για τον δημιουργό των X-Men που παραμένει στο είδος

του φανταστικού αλλά η εποχή των ηρώων του εδώ ανήκει στον μεσαίωνα. (4/4)

Trance του Ντάνι Μπόιλ με τους Τζέιμς Μακαβόι, Ροσάριο Ντόσον, Βενσάν Κασέλ, Τάπενς Μίντλετον Ένας δημοπράτης έργων τέχνης σε συνεργασία με μια συμμορία ενώνουν τις δυνάμεις τους με ένα υπνοθεραπευτή για να βρουν ένα χαμένο πίνακα ζωγραφικής. Καθώς τα όρια ανάμεσα στην επιθυμία, την πραγματικότητα και την υπνωτική υποβολή αρχίζουν να θολώνουν, τα στοιχήματα αυξάνονται ταχύτερα από ό, τι ο καθένας μπορούσε να προβλέψει. Ο Ντάνι Μπόιλ γύριζε την ταινία την ίδια περίοδο που σκηνοθετούσε την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών του Λονδίνου. Με μια καλειδοσκοπική κινηματογράφηση βουτά στο υποσυνείδητο του ήρωα σε ένα θρίλερ που το τρέιλερ της μας φέρνει εικόνες από το “Inception”. Αναμένουμε με αγωνία. (27/3)

The Place beyond the Pines του Ντέρεκ Σίανφρανς με τους Ράιαν Γκόσλινγκ, Μπράντλεϊ Κούπερ, Ρόουζ Μπερν, Ρέι Λιότα, Εύα Μέντες, Μπρους Γκρίγουντ Η ταινία ακολουθεί έναν επαγγελματία μοτοσυκλετιστή/κασκαντέρ που αναγκάζεται να στραφεί στις ληστείες τραπεζών, προκειμένου να προσφέρει αυτά που χρειάζεται η γυναίκα του και ο νεογέννητος γιος του ... Και η φετινή χρονιά φαίνεται να ανήκει στον Ράιαν Γκόσλινγκ, αφού 3 τουλάχιστον από τις πιο αναμενόμενες φετινές ταινίες φέρουν

πρώτο το όνομά του. Στα postproduction βρίσκεται η νέα του συνεργασία με το Νίκολας Γουίντινγκ - Drive- Ρεφν («Οnly God Forgives» που παρακολουθεί τη σύγκρουση ενός ντετέκτιβ στην Ταϊλάνδη με την τοπική μαφία), ενώ το Γενάρη τον είδαμε στο «Gangster Squad». O τίτλος της ταινίας που έκανε πρεμιέρα στο Τορόντο προέρχεται από την περιοχή στην οποία διαδραματίζεται η ιστορία της, το Schenectady της Νέας Υόρκης που στη γλώσσα των Μοχόκ σημαίνει «πίσω από τις βελανιδιές». Σας μοιάζει με σίκουελ του “Drive”; Κι εμάς και πολύ μας φτιάχνει το όλο θέμα. Αν προσθέσεις και το όνομα του σκηνοθέτη που επανέρχεται σε συνεργασία με τον Γκόσλινγκ μετά το «Blue Valentine», μια από τις πιο αξιόλογες ταινίες της περσινής σεζόν και το εξαιρετικό καστ που περιλαμβάνει και την επίσημη αγαπημένη του Γκόσλινγκ, Έύα Μέντες, δν χρειάζεσαι τίποτα άλλο. Must. (29/3)

To the Wonder του Τέρενς Μάλικ με τους Μπεν Άφλεκ, Ρέιτσελ Βάις, Ρέιτσελ ΜακΆνταμς, Τζέσικα Τσαστέιν, Μάρτιν Σιν, Χαβιέ Μπάρδεμ, Όλγα Κιριλένκο, Μπάρι Πέπερ, Αμάντα Πιτ Ένας αποτυχημένος συγγραφέας, εγκλωβισμένος σε έναν δυσλειτουργικό γάμο, που πραγματοποιήθηκε με σκοπό να αποκτήσει η μετανάστρια σύζυγός του την πολυπόθητη βίζα, σκέφτεται σοβαρά το διαζύγιο. Εν τω μεταξύ η σύζυγός του τον απατά με τη σειρά της. Συγχρόνως ένα παλιός έρωτας του χτυπά την πόρτα, ενώ ένας καταθλιπτικός ιερέας δίνει συμβουλές στο ζευγάρι χωρίς ιδιαίτερη πίστη στην αποτελεσματικότητά τους. Φαίνεται πως ο ακριβοθώρητος αμερικανός σκηνοθέτης-μύθος δεν είναι καθόλου ακριβοθώρητος πλέον και μέσα σε ένα χρόνο από το «Δέντρο της Ζωής», που του χάρισε τον περσινό Χρυσό Φοίνικα, είχε ήδη στα σκαριά την καινούρια του ταινία. Ο σκηνοθέτης, του οποίου την αξία ακόμα δεν έχουμε τεκμηριώσει με σαφήνεια, προσπαθεί και πάλι να τραβήξει στα άκρα μια κοινότυπη ιστορία αγάπης αναζητώντας εντός της το νόημα της ζωής με μια σειρά συμβολισμών και συγκινητικών σκηνών. All star cast φυσικά. (12/4)

Μάρτιος 2013

taste me ΛΕΞΕΙΣ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΠΑΡΑΝΗΣ

FOOD TRENDS

Οι σημαντικότερες τάσεις για τη νέα χρονιά

Τo 2013 προβλέπεται να είναι μία χρονιά επαναπροσδιορισμού της σχέσης μας με το φαγητό. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά.

Bitter Το πικρό είναι η νέα γεύση. Μετά τη γεύση umami η οποία έχει σαφή γλυκά στοιχεία, οι δημιουργοί γεύσης στρέφονται στον πολυεπίπεδο και έντονα αρωματικό χαρακτήρα της γεύσης του καφέ, του κακάο, της φλούδας των εσπεριδοειδών, της ελιάς, των άγριων χόρτων, της μπίρας αλλά και εκείνου του συνόλου των αρωματικών και των βοτάνων που δίνουν τη γεύση στο gin, τα bitter αλκοολούχα ποτά και τα αναψυκτικά τύπου tonic. Το περγαμόντο, το γκρέιπφρουτ, τα άγρια ραδίκια, η super food λαχανίδα (kale), γεμάτα από τη νέα γεύση διεκδικούν μία θέση στο τραπέζι μας. Η οξύτητα είναι το νέο αλάτι Τα έντονα αρωματικά μεσογειακά και ασιατικά εσπεριδοειδή και τα άγουρα φρούτα είναι τα νέα αγαπημένα γευστικά στοιχεία. Η ασυνήθιστη γεύση και η απρόσμενη οξύτητά τους χαρίζουν σύνθετη γεύση και στις πιο απλές παρασκευές. Χρησιμοποιήστε τα στα μαριναρίσματα των θαλασσινών, στα ψητά λαχανικά και φυσικά στις σαλάτες σας. Το φαγητό ως πολιτική τοποθέτηση Η διατροφή όταν γίνεται συνειδητά αποτελεί πολιτική τοποθέτηση. Ο όρος vegan για παράδειγμα θα μπορούσε να περιγράψει τους αυστηρούς χορτοφάγους, όσους δηλαδή που αποκλείουν από τη διατροφή τους κάθε είδους ζωικής προέλευσης τροφής. Πάνω από

όλα όμως πρόκειται για ανθρώπους που έμπρακτα τοποθετούνται κατά της εκμετάλλευσης των ζώων για να χρησιμοποιηθούν από τον άνθρωπο ως στοιχεία της διατροφικής του αλυσίδας. Έτσι σε κάποιο ελαστικό vegan διατροφικό πλαίσιο θα μπορούσε να επιτραπεί η κατανάλωση μελιού (από ελεύθερες μέλισσες) ή κρέατος από ελεύθερα ζώα. Αυτό που ουσιαστικά προτείνει ο συγκεκριμένος τρόπος διατροφής είναι να σκεφτούμε μια δεύτερη φορά πριν επιλέξουμε ένα ακόμη κομμάτι κρέατος για το μεσημεριανό μας. Το φαγητό ως τέχνη Από τον Andy Warhol μέχρι σήμερα η κουλτούρα και η διαδικασία του φαγητού έχει λειτουργήσει ως έμπνευση για ένα σύνολο καλλιτεχνών οι οποίοι δημιουργούν με αφετηρία το φαγητό. Από το έργο του Kellogg’s Corn Flakes Boxes και το Tunafish Disaster μέχρι το κινηματογραφικό του Eating Too Fast ο Warhol χωρίς αμφιβολία ήταν ο πρώτος καλλιτέχνης που ερεύνησε σε τέτοια έκταση αυτό που σήμερα ονομάζουμε ‘‘κουλτούρα του φαγητού’’. Σήμερα, οι καλλιτέχνες δημιουργούν με αφετηρία το φαγητό, σχεδιάζουν εστιατόρια, επιμελούνται τη συσκευασία τροφίμων, η δουλειά της food photographer Kate Quentin έχει σαφείς αναφορές στις νεκρές φύσεις της αναγέννησης ενώ από την άλλη chef εστιατορίων παρουσιάζουν πιάτα των οποίων το platting έχει ξεκάθαρες καλλιτεχνικές αναφορές. Σε μία περίοδο που όλο έχουν γραφεί, η τάση αυτή ανεβάζει τον πήχη στην αισθητι-

κή προσέγγιση του φαγητού. Η μαγειρική είναι η νέα yoga H μαγειρική είναι μία διαδικασία που κάτω από κάποιες προδιαγραφές μπορεί να λειτουργήσει ως μία τεχνική χαλάρωσης. Οι επαναλαμβανόμενες κινήσεις της προετοιμασίας των υλικών, η προσήλωση στη λεπτομέρεια, η σταδιακή σύνθεση της συνταγής και η επιβράβευση που έρχεται με τη γευστική δοκιμή μπορεί να είναι μία απολαυστική εμπειρία. Ο σύγχρονος άνθρωπος περνάει το χρόνο του σχεδιάζοντας projects, ‘‘προγραμματίζοντας’’ δραστηριότητες, πηγαίνοντας από συνάντηση σε συνάντηση, χάνοντας όμως τη χαρά να αγγίζει το αποτέλεσμα της δουλειάς του. Μαγειρεύοντας για τον εαυτό του και τους δικούς του, αφιερώνεται σε μία διαδικασία της οποίας το αποτέλεσμα προσφέρει ευχαρίστηση όχι μόνο σ΄αυτόν αλλά και στους γύρω του, δημιουργώντας εμπειρίες η ανάμνηση των οποίων μπορεί να λειτουργήσει ως συνδετικός κρίκος σε μικρές ή ευρύτερες κοινωνικές ομάδες. Η αύξηση των πωλήσεων εξοπλισμού κουζίνας, gadgets και βιβλίων μαγειρικής ακολουθεί ως φυσικό αποτέλεσμα της ανθρώπινης αυτής ανάγκης. Τα νέα εστιατόρια Η κρίση στο χώρο των εστιατορίων αποδεικνύει πως τα δεδομένα έχουν πια αλλάξει. Η ανάγκη για φαγητό, που μπορεί πλέον να ικανοποιηθεί με απλούς και οικονομικούς τρόπους καλύπτεται από μία ομάδα επιχειρήσε-

ων που προσφέρουν ‘‘οικονομικό’’ φαγητό. Τα επιτυχημένα low budget εστιατόρια συγκεντρώνονται σε περιοχές που συχνάζουν νεαρές ηλικίες, περιορίζουν τα λειτουργικά τους έξοδα επιλέγοντας μικρούς χώρους, κερδίζουν τις εντυπώσεις ρίχνοντας τις τιμές, επενδύουν σε νέους επαγγελματίες που μαγειρεύουν βιωματικά, ενώ ακολουθούν σε κάποιο μονοθεματικό concept. Από την άλλη, εμφανίζονται τα εστιατόρια νέας γενιάς που προσφέρουν αυτό που ονομάζουμε ‘‘εμπειρία’’. Από τη νέα σκανδιναβική κουζίνα του Noma, στην pop up καντίνα Ludo Bites και από εκεί στα θεματικά δείπνα στη Breeder Gallery στην Αθήνα, η τάση αυτή φαίνεται να είναι η δεύτερη ισχυρότερη τάση στο χώρο. Με δύο λόγια Τα νέα αγαπημένα υλικά: το ρόδι και ο λωτός. H έντονη γεύση τους ταιριάζει στις σαλάτες και τα γλυκά ενώ το χρώμα τους μπορεί να εγγυηθεί μία δυνατή παρουσίαση στο πιάτο. Τα νέα βιολογικά: Τα βιοδυναμικά προϊόντα που παράγονται με απόλυτο σεβασμό στις διαδικασίες της λειτουργίας της φύσης. Τα νέα περιοδικά: Τα κείμενα στο ανεξάρτητο Lucky Peach, οι εικόνες DIY Kinfolk, το avant garde Gastronomica, οι πάντα εμπνευσμένες συνταγές στο αυστραλέζικο Donna Hay και η πολυτελής έκδοση της Vogue Entertainment & Travel.

#186

Magic bus 78N ΛΕΞΕΙΣ: Μαρίνα Τούλα ΕΙΚΟΝΑ: ΘΟΔΩΡΟΣ ΚΑΡΑΝΙΚΑΣ

Tο πιο ενδιαφέρον αστικό λεωφορείο της Θεσσαλονίκης θεωρείται και είναι το 78Ν, που δρομολόγια όλη νύχτα από αεροδρόμιο μέχρι τα ΚΤΕΛ και πίσω. Για τους νέους αποτελεί αγαπημένο όχημα και τα βράδια οι επιβάτες του συχνά γίνονται μια παρέα με εκείνη την οικειότητα που μόνο οι νέοι διαθέτουν.

Κάθε βράδυ γίνεται το αδιαχώρητο. Οι επιβάτες του είναι η πιο παράξενη συνύπαρξη. Κατοικίδια, χρήστες ουσιών, πλανόδιοι, μικροπωλητές, μεθυσμένοι που αποκοιμήθηκαν και δεν κατέβηκαν στον προορισμό τους, παππούδες που διαμαρτύρονται για τον θόρυβο. Ιστορίες ένα σωρό γράφονται εντός του όπως αυτή που έζησα μια μέρα καθώς καθόμουν. απομονωμένη ηχητικά από τον κόσμο, ακούγοντας την μουσικούλα μου... ανεβαίνει, τότε, ένας τύπος πολύ περίεργος, γύρω στα πενήντα και κάθεται στο τελευταίο κάθισμα. Είχε ένα πολύ ιδιαίτερο πρόσωπο, αρκετά αγριεμένο και κάτι αραιές τούφες μαλλιού στο κεφάλι, μετρημένες στα δάχτυλα. Κοιτούσε ανήσυχα γύρω του. Δεν έδωσα σημασία, ώσπου παρατήρησα τον έναν μετά τον άλλον

επιβάτη να εγκαταλείπει σιγά σιγά φρικαρισμένος τις τελευταίες θέσεις. Βγάζω τα ακουστικά γυρνάω το κεφάλι μου και τον ξανακοιτάω. Μου φάνηκε σαν να είχε μόλις βγει από την ταινία με τον Κινγκ Κονγκ. Για πολλή ώρα ρευόταν μπροστά στα πρόσωπα των ανθρώπων προσπαθώντας να τους εξαφανίσει από το οπτικό πεδίο του. Αργότερα έμαθα πως σε κάθε παρέα υπάρχει κάποιος που έχει ακούσει για αυτόν τον μυστήριο, τον κύριο Νίκο. Μέσα στο όχημα δύσκολα να μείνεις ήρεμος και ατάραχος. Άλλοι τραγουδάνε, άλλοι γκρινιάζουν, άλλοι φωνάζουν συνθήματα. Υπάρχουν φόρες που το λεωφορείο είναι φίσκα από ανθρώπους που επιβιβάστηκαν αφού είχαν παρακολουθήσει το ίδιο live, οπότε σ' όλη την διαδρομή ακούς το hit του κάθε καλ-

λιτέχνη και θέλοντας και μη το μαθαίνεις και ακολουθείς. Πλάκα έχει. Άλλοτε μπαίνουν με μπουκάλια και σε κερνάνε από το ποτό τους, καμιά φορά και με κάποιο soundtrack. Έτσι εξελίσσεται κάτι σαν πάρτι, μόνο που κάθε πέντε μέτρα ο κόσμος αλλάζει όπως και το είδος της μουσικής. Εσύ διαλέγεις και ακολουθείς. Γνωρίζεις κόσμο μέσα στη μέθη και το στριμωξίδι. Οι πόρτες δυσκολεύονται να κλείσουν καθώς ξεκινά το λεωφορείο. Άλλοι πάλι χαράζουν το ψευδώνυμο τους σε οποίο σημείο έχει μείνει άγραφο. Σκαλίζουν ακόμα και με πέτρες, έτσι για να αφήσουν κάτι. Τα βράδια του καλοκαιριού συχνά ο κλιματισμός δε λειτουργεί, δεν έχεις από πού να πιαστείς, χάνεις την ισορροπία σου στα φρε-

ναρίσματα και μαζεύεις τους χυμούς των άλλων, η μπλούζα σου γίνεται γρήγορα πετσέτα. Συνήθως, από τη στάση της Καμάρας μέχρι και το Ιπποκράτειο, δε βρίσκεις ούτε τετραγωνικό εκατοστό για να σταθείς, αν επιβιβαστείς μεταξύ 2-6 τα ξημερώματα. Αν αποκοιμηθείς μέσα και χάσεις τη στάση σου τα Σαββατοκύριακα, το πρώι σε ξαναπετάνε έξω. Ελεγκτές δεν υπάρχουν. Έχω συναντήσει 2 φορές ελεγκτή μέσα σε τρία χρόνια. Σας το λέω. Το 78 Ν δεν είναι λεωφορείο. Είναι εμπειρία. * Η φωτογραφία είναι από εκδήλωση της Sfina σε νυχτερινό λεωφορείο.

Μάρτιος 2013

#186