Hera en Artemis

Hera en Artemis Over de verering van twee vrouwelijke godinnen.

Jelle Eysbach, Pascal Gunsch & Cor-Jan Heijlema Klassieke Culturele Vorming 25 juni 2014

Inhoud Inhoud ...................................................................................................................................2 Inleiding ................................................................................................................................3 Het Oude Griekenland .........................................................................................................4 1

Griekenland op de Kaart ..................................................................................................5

2

De Griekse Religie...........................................................................................................6

3

Griekse Tempels ..............................................................................................................7

De Cultus van Artemis .........................................................................................................9 4

De Godin Artemis.......................................................................................................... 10

5

De Tempel in Brauron ................................................................................................... 11

6

Het Brauroneion ............................................................................................................ 13

7

Het Festival van de Arkteia ............................................................................................ 14

De Cultus van Hera ............................................................................................................ 15 8

De Godin Hera............................................................................................................... 16

9

Het Heraion in Perachora ............................................................................................... 17

10 De Tempel in Olympia .................................................................................................. 19 11 Heraion van Samos ........................................................................................................ 21 12 Heraion van Argos ......................................................................................................... 23 13 De Tempel in Paestum ................................................................................................... 24 14 De Tempel in Selinunte ................................................................................................. 25 15 De Tempel in Tyrins ...................................................................................................... 26 Nawoord .............................................................................................................................. 27 Bronnen............................................................................................................................... 28

¡2¡

Inleiding De opdracht luidde als volgt: Beschrijf de Hera- en Artemiscultussen, inclusief de heiligdommen, in het bijzonder welke we gaan bezoeken (Olympia, Perachora en Brauron), zo volledig mogelijk, aan de hand van ten minste drie primaire bronnen en (semi)wetenschappelijke boeken (en zonder Wikipedia!).

Hera en Artemis zijn met elkaar verbonden, omdat zij voor vooral vrouwen heel belangrijk waren. Artemis was namelijk de beschermheilige van de geboorte, zwangere vrouwen en ook wel kinderen, Hera sluit daar mooi op aan, aangezien zij de godin is van het huwelijk en de monogamie. Van te voren wisten wij niet veel over de Heracultus en de tempels die voor Hera zijn gebouwd. Aanvankelijk dachten wij ook dat er niet zoveel over te vinden was en daarom hebben wij ook de tempel voor Artemis er bij genomen. Toen we echter al een tijdje onderweg waren, kwamen we steeds nieuwe tempels, nieuwe steden en zelfs ‘spelen’ tegen, die allemaal wat te maken hebben met Hera. We verdeelden de taken goed, zodat ieder een andere tempel onderzocht en daar een verhaal over kon schrijven. We kwamen er achter dat de Hera-heiligdommen over het hele Griekse rijk verspreid waren en dat zij en ook Artemis een belangrijke rol hadden in de Griekse religie.

·3·

Deel

Het Oude Griekenland

·4·

Hoofdstuk

Griekenland op de Kaart Griekenland ligt aan de Middellandse Zee. In het kaartje hieronder staan de plaatsen van de verschillende heiligdommen die worden besproken aangegeven. Ook de stad Athene (Athina) is gemarkeerd.

1.1 – De kaart van Griekenland en een deel van Italië.

·5·

Hoofdstuk

De Griekse Religie De Grieken zijn niet de eerste bewoners van Griekenland geweest. De Doriërs waren hen voor. De Grieken hadden, toen ze Griekenland binnentrokken, Zeus en andere goden bij zich, voornamelijk mannelijk. Deze verdrongen de oud-Griekse aardse godheden, meestal godinnen. Zeus maakte de godin van Argos, Hera, tot zijn vrouw. In Dodona nam hij het orakel van een voor-Griekse godin over en Apollo deed hetzelfde in Delphi. Toen de Grieken zich eenmaal gevestigd hadden, hebben zij hun goden drie gebieden toegewezen: de Olympos, de aarde en de onderwereld. Gebeden gebruikten men om hulp te vragen, lof te prijzen of om de goden gunstig te stemmen. De gebeden werden door een koor, al dan niet dansend, gezongen of uitgesproken. Men bad met de handen omhoog voor de hemelgoden en omlaag voor de onderwereldgoden. Daarna werd er geofferd. Dat konden plengoffers zijn, maar het gebruikelijkst waren dierenoffers. Welke dieren werden geofferd lag aan de goden voor wie ze waren. Het slachten vond bij het aanbreken van de dag plaats. Het dier werd eerst versierd. Vervolgens werd het vuur aangestoken. Omdat het moest lijken alsof het dier zich vrijwillig liet slachten, was het mes verborgen. Het dier moest in één klap gedood worden. De goden kregen het gebraden dijbeen en het vet; voor de priesters en het volk waren de overige stukken vlees bestemd. Voor armere deelnemers was dit vaak de enige gelegenheid om vlees te eten. De priesters en priesteressen verzorgden de tempel. Zij werden voor het leven benoemd. Ze zorgden er ook voor dat de rituelen goed werden uitgevoerd en ze hielden de feestdagen bij. Ze hoefden ook geen belasting te betalen. Het contact met goden was niet alleen maar mogelijk door ceremonies. Men kon ook orakels opzoeken, of naar een ziener gaan.

2.1 – Twee mannen bereiden een dierenoffer voor.

·6·

Hoofdstuk

Griekse Tempels De Griekse tempels waren niet zoals de hedendaagse kerken. De tempel was het ‘huis’ van (het beeld van) de god of godin, maar niet een plek om samen te komen. Offeren, processies, ceremonies en andere rituele handelingen vonden buiten de tempel in de open lucht plaats. Zo stond het altaar voor de tempel, en was de grond rondom de tempel, de temenos, ommuurd om aan te geven dat deze heilig en onschendbaar is.

Oorsprong Omdat de Griekse tempels als ‘huis’ of ‘onderdak’ dienden, waren de eerste tempels gebaseerd op hoe de huizen er destijds uitzagen. Ze waren gemaakt van simpele materialen, zoals hout, leem en terracotta. Het ontwerp van de tempels gaat terug naar het Minoïsche megaron: een rechthoekige kamer, met aan één korte zijde een deur en een voorhal die ontstaat door de antae (verlenging van de lange muren). Als in de grote kamer (ook wel naos) het beeld van de god wordt geplaatstI en in de voorhal (pronaos) een even aantal zuilen, is de simpelste soort tempel uitgevonden: de antentempel.

Tempelvormen Alle andere tempelvormen zijn op dit ontwerp gebaseerdII, met eventuele toevoegingen van extra ruimtes en/of zuilenrijen. Zo kan er, om het esthetische evenwicht te bewaren, aan de achterkant van de tempel een achterhal zijn: de opisthodomos. Als voor de naos in plaats van een pronaos een zuilenrij staat, spreken we van een prostylos.

Als er een tweede zuilenrij aan de achterkant staat is het een amphiprostylos. Als de tempel een aan vier kanten omringende zuilenrij (peristasis) heeft, is het een peripteros. Als het twee rijen zijn, heet het een dipteros. Als er in plaats van echte, ronde zuilen halfzuilen worden gebruikt, is de tempelvorm respectievelijk een pseudoperipteros en een pseudodipteros.

A

B

C

d b F a

G

D

E

H I

c F

G

H

I

3.1 – Een overzicht van de verschillende tempelvormen. a: naos, b: adyton, c: pronaos, d: opisthodomos, A: antentempel, B: dubbele antentempel, C: tholos, D: prostylos, E: amphiprostylos, F: dipteros, G: peripteros, H: pseudoperipteros, I: pseudodipteros.

I Als aan de achterkant van de naos een speciale ruimte is gemaakt, heet dat een adyton.

II De enige vorm die niet op een megaron is gebaseerd, is de zogenaamde tholos. Deze ronde tempel vindt zijn oorsprong in de Myceense graven en is meestal gewijd aan een heroos. ·7·

Zuilen In de regel is het aantal zuilen aan de korte zijde altijd even, en het aantal zuilen aan de lange zijde het dubbele van de korte zijde plus twee. Als er twee voorste zuilen zijn, is de tempel distyl; zijn het er vier, tetrastyl; zes, hexastyl; acht, octostyl; tien, decastyl; enzovoorts.

Dorische tempels zijn vaak hexastyl. De afmetingen van een zuil worden uitgedrukt in modulen. Eén module is de diameter van de zuil bij het basement.

Ordes De tempels zijn te verdelen in drie verschillende orden.

Dorisch

Ionisch

Korintisch

3.2 – De drie orden.

1: fronton (voorgevel) 2: akroterium 3: sima 4: geison 5: mutulus 6: tandlijst 7: fries 8: triglief 9: metope 10: regula 11: guttae 12: taenia 13: architraaf 14: kapiteel (kopstuk) 15: abacus 16: echinus 17: schacht 18: cannelure 19: stylobaat 20: volute 21: eierlijst 22: acanthusbladeren 23: basement (voetstuk) 24: torus of scotia

Dorisch: De Doriërs begonnen met de Dorische zuil in de 7e eeuw v. Chr. De zuil is zeer statig en strak, slechts 5 à 6 modulen hoog, met ondiepe uithollingen (cannelures). De Dorische zuil heeft een simpel kopstuk dat bestaat uit een vierkante dekplaat (abacus) en een rond ‘kussen’ (echinus). De zuilen dragen de onderste balk (architraaf), waarop vaak afwisselend een versierde plaat met twee sleuven (triglief) en een decoratief figuur (metope).

Ionisch: Een Ionische zuil slank, 8 tot 9 modulen hoog, met diepere uithollingen. De meest opvallende kenmerken zijn dat deze op een voetstuk staat en een versierd kopstuk bezit. Het voetstuk bestaat uit een combinatie van bolle en holle sierringen (torus en scotia). Het kapiteel is versierd met een dubbele spiraalvormige versiering (voluten). Boven de architraaf is meestal een doorlopend figuur van halfverheven beeldhouwwerk (fries).

Korintisch: Kenmerkend voor de Korinthische zuil is de versiering van de kopstukken, met de bladeren van de acanthus, met op de vier hoeken een gereduceerde voluut.

·8·

Deel

De Cultus van Artemis

·9·

Hoofdstuk

De Godin Artemis Artemis (Άρτεμις) is een van de twaalf Olympische goden. Ze is de dochter van Zeus en Leto en haar Romeinse naam is Diana. Ze is de godin van een aantal verschillende dingen: de wildernis, de maan, het jagen en wilde dieren; zwangere vrouwen en de geboorte; bescherming van kinderen; maagdelijkheid en kuisheid, en plotselinge dood en ziekte (bij vrouwen, Apollo was zo ongeveer met alles haar tegenhanger voor de mannen).

Haar attributen zijn een zilveren pijl en boog, een hert en de maan. Haar symbolen zijn jachtsperen, een jurkje tot haar knie, pijl en boog en wilde beesten, voornamelijk herten en beren. Ze wordt ook wel getoond met een strijdwagen, getrokken door vier herten met gouden geweien. Ze was een maagdelijke godin. Ze is de beschermheilige van Delos (waar ze is geboren) en Ephesos in Lykia. Er zijn verschillende tempels gebouwd om haar te aanbidden, waaronder een in Brauron.

Artemis komt voor in een aantal mythes: Voor haar geboorte is haar moeder Leto gevlucht naar Delos, en daar Artemis gebaard. Hera vond dit niet zo leuk en heeft Leto gestraft door haar 9 dagen en 9 nachten te laten bevallen van Artemis’ tweelingbroer Apollo. Artemis heeft haar moeder geholpen bij de bevalling.

Ze is duidelijk aanwezig geweest in de Trojaanse oorlog. Ze stond aan de kant van de Trojanen. Ze heeft er voor gezorgd dat de Grieken niet naar Troje konden varen door de wind te doen verdwijnen, omdat Agamemnon haar boos had gemaakt. Ook heeft ze Aeneas verzorgd nadat hij werd verwond door Diomedes. Ze heeft voor Troje tegen Hera gevochten en verloren. In de Indische oorlogen van Dionysos stond zevan ookVersailles. tegenover Hera. Ook hier 4.1 – De Diana verloor ze verloor weer.

Een bekende mythe over de kuisheid van Artemis is die van Aktaion. Deze jager ging op een dag met vijftig jachthonden het bos in. Op een gegeven moment kreeg hij dorst en ging hij drinken uit een beekje. Toevallig was Artemis daar samen met haar nimfen aan het baden.

Artemis zag dat Aktaion haar had gezien en veranderde hem in een hert. Hij probeerde nog weg te rennen van zijn vijftig honden, maar tevergeefs…

· 10 ·

Hoofdstuk

De Tempel in Brauron In het oostelijke deel van Attica is in Brauron (nu Vravrona, zo’n 25 km van Athene) een belangrijke Artemistempel te vinden. Brauron is bewoond geweest sinds ongeveer 2000 v. Chr. en bloeide aan het begin van de Myceense periode (rond 1600). De stad behoorde tot de Twaalfstedenbond van de mythische koning Cecrops. Later werden deze steden door Theseus, de mythische koning van Athene, verenigd.

Het heiligdom lag oorspronkelijk aan de zee, maar door verslibbing ligt de zee nu een kilometer verder. Het was het belangrijkste Artemisheiligdom in Attica. Onder het bewind van Peisistratos, die zelf uit Brauron kwam, werden de tempel en het daarbij horende festival door heel Griekenland bekend; er werd zelfs een soort ‘filiaal’ van het heiligdom op de Akropolis in Athene gebouwd.

De stichtingsmythe Volgens de mythe is het heiligdom gesticht door Iphigenia, de dochter van Agamemnon, de koning van Argos. De Grieken, die naar Troje wilden om Helena terug te stelen, wachtten met hun vloot bij Aulis. Agamemnon is daar op een zekere dag gaan jagen. Tijdens het jagen had hij een heilig hert gedood, dat gewijd was aan de godin Artemis. Die was zo boos, dat ze de Grieken een ongunstige wind stuurde zodat ze niet konden vertrekken. Alleen als Agamemnon zijn eigen dochter, Iphigenia dus, aan haar zou offeren, zou de wind weer gunstig worden. Agamemnon gaf uiteindelijk toe en liet alle voorbereidingen treffen.

Maar net voordat de daad gedaan was, kreeg Artemis medelijden met Iphigenia en verwisselde ze haar, ironisch genoeg, met een hert. Vervolgens maakte Artemis haar priesteres bij haar heiligdom in het verre Tauris in de Krim. Hier moest ze naar de plaatselijke tradities alle voorbijgaande vreemdelingen offeren aan de godin. Ze deed dit met tegenzin, totdat haar broer, Orestes, bij toeval als vreemdeling langskwam. Ze besloten samen, en met het xoanon (houten cultusbeeld) van Artemis, te vluchten.

Ze kwamen in Griekenland aan bij Brauron, waar ze een heiligdom stichtten om het xoanon onder te brengen. Ze hadden namelijk een nieuwe opdracht gegeven: Gij, Iphigenia, zult voortaan de sleutelbewarende hoedster worden van Artemis’ tempel op de heilige trappen van Brauron. Daar zult gij sterven en begraven liggen. En fijngesponnen gewaden van vrouwen die in het kraambed bleven, zullen u gewijd zijn. ―Euripides, Iphigenia in Tauris (1463-1467) In een andere mythe hebben twee Atheense mannen een heilige beer gewijd aan Artemis gedood, omdat die een meisje had vermoord. De godin reageerde door een plaag te sturen die op zou houden als de bewoners hun dochtertjes aan haar wijden. Deze werden vanaf dat moment ook wel arktoi (beertjes) genoemd.

· 11 ·

Het heiligdom Het heiligdom bestaat uit een aantal gebouwen. Centraal staat de tempel van Artemis, die gebouwd is aan het einde van de 6e eeuw v. Chr. Deze tempel was een distyle antentempel van de Dorische orde. De tempel is best klein, met afmetingen van 11 m bij 20 m. Ook al is er weinig van deze tempel over, weet men dat het een adyton had, omdat andere tempels uit dezelfde regio en periode dit ook hadden.

D

Zo’n twaalf meter van de Artemistempel is A B het zogeheten Graf van Iphigenia. Dit kleine gebouwtje is maar 5,5 m bij 8 m, maar toch het oudste gedeelte van het heiligdom.

C Volgens de overlevering is Iphigenia hier in een (later ingestorte) grot begraven. Verder is er nog een heilige bron en een stenen brug 5.1 – Plattegrond van het heiligdom. (de enige bekende uit die tijd) over de rivier A: de Artemistempel, B: altaar, C: het Graf van Erasinos.

Iphigenia, D: de Stoa van de Berinnen.

Rond 430 v. Chr. is de zogenaamde Stoa van de Berinnen bijgebouwd. Deze Dorische stoa sluit aan drie kanten een binnenplaats in van 20 m bij 27 m. Er zijn hier ook negen ruimtes die plek bieden voor precies 99 mensen. Het is daarom ook logisch dat 9 het getal van Artemis is.

Dit gebouw was een soort internaat voor meisjes van 10-12 van rijke families. Hier bleven ze totdat ze hun eerste menstruatie hadden en parthenos werden. Daarna gingen ze een jaar lang in dienst van Athena, om te helpen met het maken van het nieuwe peplos (een soort kledingstuk) voor de godin. In de stoa zijn verschillende goed bewaarde meubels gevonden.

Ook zijn hier verschillende beeldjes van de meisjes, evenals ‘vrouwelijke’ voorwerpen zoals sieraaddoosjes en spiegels, gevonden.

5.2 – De Stoa van de Berinnen.

· 12 ·

Hoofdstuk

Het Brauroneion De Tempel van Artemis in Brauron had een soort ‘filiaal’ op de Akropolis in Athene. Deze is rond 430 v. Chr. gebouwd, in opdracht van Peisistratos, die zelf uit Brauron kwam.

Het Brauroneion, zo heette het heiligdom, had de vorm van een stoa van 38 m bij 7 m, met de achterkant aan de zuidmuur van de akropolis. Vandaag de dag is er echter nog maar weinig van over.

Het Brauroneion was ook het beginpunt voor het festival van de Arkteia, wat in Brauron plaats vond. In een van de vleugels stond het cultusbeeld, dat volgens Pausanias door Praxiteles gemaakt is: There is also a sanctuary of Brauronian Artemis; the image is the work of Praxiteles, but the goddess derives her name from the parish of Brauron. The old wooden image is in Brauron, the Tauric Artemis as she is called. ―Pausanias, Beschrijving van Griekenland (1, 23, 7) Vrouwen vereerden hier Artemis Brauronia als beschermster van zwangere vrouwen en kraamvrouwen. Na een nieuwe geboorte, of na het sterven van een kraamvrouw, werden de kleren geofferd aan Artemis. In dat opzicht heeft Artemis hier de taak van Eleithyia (de godin van de geboorte) op haar genomen.

6.1 – Het Brauroneion is de stoa gelijk rechts van de ingang van de akropolis.

· 13 ·

Hoofdstuk

Het Festival van de Arkteia Elke vier jaar wed het festival van de Arkteia gevierd. Meisjes vanaf zeven jaar oud, die de puberteit en het huwelijk naderden, liepen als arktoi (berinnen) een processie van het Brauroneion naar de Tempel van Artemis in Brauron.

Over de inhoud van het ritueel is niet veel bekend. We moeten het vooral doen met wat Aristophanes in zijn Lysistrata zegt: As soon as I was 7 I was an arrhephoros (sacred basket carrier). Then at 10 I was an aletris (miller of corn) for the foundress, and shedding my saffron robe I was an arktos (bear) at the Brauronia. ―Aristophanes, Lysistrata (641-647) De deelnemers, meisjes van 5-10 jaar uit de beste families van Athene, gingen naar het heiligdom in Brauron. Daar gaven ze zich als het ware over aan de godin Artemis, door dansend en zingend in het maanlicht de godin te eren. Ze dansten de arkteia-dans: deze bestond uit langzame, plechtige danspasjes om de stappen en bewegingen van een beer na te doen. De dans werd begeleid door een aulos (dubbele fluit).

Tijdens deze rituelen droegen ze saffranen jurkjes en berenmaskers, dit is te zien op verschillende vazen. Bij het laatste ritueel scheurden ze deze van zich af, wat de voltooiing van het ritueel en de kindertijd symboliseerde. Het hele ritueel, wat als een van de vier belangrijkste in het leven van een vrouw werd gezien, was namelijk gericht op de overgang van kind naar volwassen. De meisjes verlieten de tempel ook pas na hun eerste menstruatie, als ze een parthenos (maagd) waren geworden.

7.1 – Scherven met daarop afbeeldingen van de arktoi.

· 14 ·

Deel

De Cultus van Hera

· 15 ·

Hoofstuk

De Godin Hera Hera (Ήρα of Ήρη) is een van de twaalf Olympische goden. Zij was de vrouw van Zeus, en de onsterfelijke koningin van de goden. Ze is de dochter van Kronos en Rhea, net als haar man Zeus overigens. Kronos en Rhea waren beiden Titanen, die ook een soort goden zijn. Haar Romeinse naam is Juno. Ze is de godin van het huwelijk en de monogamie.

Attributen van Hera zijn: De pauw: dit komt door het verhaal over Argus, waar een reus met honderden ogen wordt verslagen door Hermes, en Hera deze ogen plaats op haar favoriete dier, de pauw.

De koe: Hera had Io, die een minnares was van Zeus, veranderd in een koe.

De granaatappel: het algemene symbool voor vruchtbaarheid.

De koekoek: van de mythe over het begin van het huwelijk, waar Zeus zich veranderd had in een koekoek, die Hera tegen haar borst drukte, waarna hij in de oppergod verandert en haar verkracht. Hera had toen geen andere keus dan met Zeus te trouwen.

De sluier: een symbool van het huwelijk.

De scepter: het teken van goddelijkheid en 8.1 – Een van de weinige beelden van Hera. koningschap.

Zeus en Hera kregen samen drie kinderen: Eleithyia, Hebe en Ares. Eleithyia werd de godin van de geboorte, Hebe werd godin van de jeugd en Ares werd de oppergod. Hephaistos is ook een zoon van Hera, maar of hij ook een zoon is van Zeus is de vraag. Daar zijn verschillende mythes over, volgens Hesiodes was hij alleen de zoon van Hera, die hem baarde uit woede, omdat Zeus alleen Athena ter wereld brengt. Homeros daarentegen noemt Hephaistos wel de zoon van Hera en Zeus.

Doordat Hera de godin is van het huwelijk en de monogamie, is zij dus trouw en heeft zij geen affaires. Maar juist doordat ze zo kuis is, is het feit dat Zeus wel vaak een avontuurtje heeft ontzettend frustrerend voor haar. In mythen komt ze vaak boos over, ze is wreed en vijandig tegenover minnaressen van Zeus en vooral ook tegenover de kinderen die uit deze relaties ontstaan. Voorbeelden hiervan zijn de mythes over Hera en Io, en de mythe over Herakles, die twaalf zware werken moet doen.

· 16 ·

Hoofdstuk

Het Heraion in Perachora Perachora is een landtong die de Baai van Korinthe en de Baai van Livadostros scheidt. Het ligt ongeveer 7 km ten noordwesten van het dorp Loutraki. De naam Perachora komt van de woorden peraia hora, wat Grieks is voor ‘het land aan de andere zijde’ (van de Isthmus van Korinthe). Op deze landtong stond een belangrijk heiligdom van Hera Akraia en Hera Limenaia. Deze tempel staat op een terras boven de rest van de gebouwen.

9.1 – Het Heraion van Perachora.

In de eerste helft van 7e eeuw v. Chr. werd de tempel voor Hera gebouwd. De bouw van de tempel had waarschijnlijk te maken met de aanwezigheid van een orakel. Het gebied was in die tijd zelfsturend. De Korinthiërs veroverden echter het gebied en bouwden het verder uit.

Het was een erg belangrijke religieuze plaats. Er kwamen gelovigen uit heel Griekenland om Hera hier offers te brengen. Dit kan men concluderen uit de verschillende soorten waardevolle spullen die daar zijn gevonden. Er werd in de tweede helft van de 6e eeuw v. Chr. een nieuwe tempel, een altaar en een overdekte kamer gebouwd. De laatste misschien voor reizende pelgrims. Er werden in de 3e eeuw v. Chr. meerdere belangrijke gebouwen gebouwd bij de haven en op de terrassen erboven, waaronder een stoa. De plek werd in 146 v. Chr. verlaten toen Korinthe verwoest werd door de Romeinen.

Bij deze kleine haven vinden we overblijfselen van de tempel van Hera; deze tempel had een naos met een dubbele Dorische zuilenrij. Voor de tempel stond een altaar versierd met trigliefen. Het altaar bezat in de 4e eeuw v. Chr. een altaarhemel. Die was waarschijnlijk gemaakt van hout en ondersteund door vier zuilen. Het is nog te zien waar de zuilen stonden.

Er werden bij dit altaar erediensten gevierd voor goden van de aarde en de onderwereld. Dit is te zien omdat er een holte in het altaar zit. De offerdieren werden in de holte geplaatst en geofferd met verschillende rituelen. De gelovigen zaten gedurende het ritueel op de treden die in de rots waren uitgehouwen.

· 17 ·

Ten zuidwesten van de tempel ligt wat er over is van de agora: een vijfhoekige binnenplaats omringd door een muur met een bank. Hiernaast stond een rij bogendragende houten zuilen, een arcade, gebouwd in de 5e of 4e eeuw v. Chr. Voor het altaar liggen de funderingen van een L-vormige ingang met een dubbele zuilenrij. Deze zuilen waren aan de onderkant Dorisch en aan de bovenkant Ionisch. Er staat ook een bank voor pelgrims.

9.2 – Een overzicht van de opgravingen bij Perachora.

Het gebouw dat op de helling van de heuvel boven de haven staat was verbonden met de tempel. Het bestond uit twee delen, elk met een vestibule, een soort entreeruimte. Dit gebouw is een hestiatorion, een eetzaal, omdat er stenen banken langs de muren staan. Rond 300 v.

Chr. is dit hestiatorion gebouwd. In dezelfde periode werd ten noorden van het hestiatorion een groot water reservoir aangelegd. Dit reservoir was gebouwd met grote blokken tufsteen.

Aan de korte zijden waren apsissen en aan de lange zijde een rij pilaren; dit was een peristyle water reservoir.

In de vallei liggen een reeks terrassen waarop nog ruïnes van muren staan. In de voorraadkamers voor offers lagen voorwerpen uit de 7e en 6e eeuw v. Chr., wat erop wijst dat er een heiligdom heeft gestaan gewijd aan Hera Limenia (van de haven). Dit heiligdom verving misschien het geruïneerde religieuze gebouw in de haven. Men dacht eerst dat dit een rechthoekige zaal was met centrale haard, maar recent onderzoek laat zien dat dit eigenlijk een bijgebouw was om de offers te bewaren als in het lager gelegen heiligdom geen plaats meer was. Het onderzoek stelt dat de rechthoekige kamer eerder werd gebruikt voor banketten dan als tempel.

Op de top van de kaap zijn ruïnes van gebouwen voor watervoorraden gevonden. Perachora had geen bron dus deze gebouwen waren erg nodig. Vanuit het grondwater werd een driedubbel water reservoir gevoed. Dit reservoir voedde een fontein met een façade van zes Ionische zuilen. Dit reservoir verving in 300 v. Chr. een ronde watertank uit de 5e eeuw v. Chr. Hier zijn ook huizen en een kleine tempel gevonden die waarschijnlijk voor religieuze activeiten waren, niet om in te wonen. Deze gebouwen kunnen ook zijn gebouwd met een militaire en strategische functie in gedachte. Dit is waarschijnlijk door de positie op de landtong.

· 18 ·

Hoofdstuk

De Tempel in Olympia De tempel van Hera is de oudste tempel in het oude Olympia, hij werd gebouwd in de 7e eeuw v. Chr. De tempel was oorspronkelijk bedoeld voor Hera en Zeus samen, maar Zeus kreeg later zijn eigen tempel (sowieso was heel Olympia een aan Zeus geweid, religieus centrum). Het is een lange en smalle Dorische tempel, met afmetingen van 50 m bij 19 m. Zuilen van vijf 10.1 – De Tempel van Hera in Olympia. meter hoog omringden de tempel.

In de tempel zelf stond een van de beroemdste Griekse beelden ter wereld. De Hermes van Praxiteles, ook wel de Hermes met het kind Dionysos genoemd. Het beeld is in de 4e eeuw v. Chr. gemaakt.

In de tijd van Pausanias, was het een prachtige tempel, met vele kunstobjecten.

Andere bijzondere objecten waren een prachtige tafel, belegd met goud en ivoor, gemaakt door Kolothes, een leerling van Pheidias, waarop de kransen van de winnaars van de Spelen werden tentoongesteld, een bronzen schijf die nog was bewaard van Lykourgos en Iphitos. Deze schijf werd beschouwd als een soort van stichtingsoorkonde van de Olympische 10.2– De Hermes van Praxiteles.

Spelen.

De Heraia Het was erg belangrijk dat er een Heratempel aanwezig was in Olympia. Naast de Olympische Spelen voor Zeus, werden er namelijk ook ter ere van Hera om de 4 jaar de Heraia of ‘Herafeesten’ georganiseerd. Dit was een ‘vrouwelijke versie’ van de Olympische Spelen speciaal voor Hera. De Heraia werden georganiseerd door zestien getrouwde vrouwen en kenden maar een onderdeel: het lopen van het stadion. Alleen ongehuwde meisjes mochten deelnemen, en zij werden onderverdeeld in drie leeftijdsgroepen. In tegenstelling tot de mannen, liepen zij niet naakt. Zij droegen een korte tuniek die aan de rechterkant hun borst en schouder bloot liet. Ook liepen zij minder ver, slechts vijf zesde van het stadion van de mannen.

· 19 ·

De prijzen voor de winnares waren een olijfkrans, een deel van de koe die aan Hera was geofferd, en zij mocht een portret van zichzelf laten maken voor in de tempel van Hera. Helaas zijn er geen van die schilderijen bewaard gebleven. Men vermoedt dat vooral meisjes uit Sparta veel overwinningen boekten, omdat vrouwen in Sparta wel sportten, en in de rest van Griekenland niet. 10.3 – Een afbeelding van de Heraia.

Every fourth year there is woven for Hera a robe by the Sixteen women, and the same also hold games called Heraea. The games consist of foot-races for maidens. These are not all of the same age. The first to run are the youngest; after them come the next in age, and the last to run are the oldest of the maidens. ―Pausanias, Beschrijving van Griekenland (5, 16, 2) Bijna alle informatie over de Heraia berust op een bronnen van een persoon: de geograaf Pausanias. Hierdoor is er voor de rest niet veel bekend over deze spelen, en vele vragen zijn nog onbeantwoord.

· 20 ·

Hoofdstuk

Heraion van Samos The Samians themselves hold that the goddess [Hera] was born in the island by the side of the river Imbrasos under the willow that even in my time grew in the Heraion (temple of Hera). ―Pausanias, Beschrijving van Griekenland (7, 4, 4) Apuleius, The Golden Ass 6. 3 ff (trans. Walsh) (Roman novel C2nd A.D.) : You [Hera] reside in your ancient shrine at Samos, which alone can pride itself on your birth, your infant cries, and your nurture. ―Apuleius, Metamorphoses (6, 3)

11.1 – Het Heraion van Samos.

Het heiligdom van Hera in Samos ligt 6 km ten zuidwesten van de oude stad Pythagório bij het plaatsje Iréon. Het is het belangrijkste heiligdom van het oude Samos. Al vanaf de 9e eeuw v.C. werd Hera hier al vereerd. Volgens de stukjes hierboven is Hera hier ook geboren.

Ze zou onder een wilg bij de Imbrasos zijn geboren. De Imbrasos was een stroompje door Samos. Imbrasos was ook een riviergod. Er zijn ook mensen die beweren dat het heilige huwelijk tussen Zeus en Hera ook hier plaats vond.

· 21 ·

Tijdens opgravingen die vanaf 1925 door Duitse archeologen werden verricht, werden in de diepste lagen onder de Archaïsche gebouwen, opeenvolgende fases van bewoning ontdekt.

Tot dit tijdperk behoren mogelijk de oudste tekenen van verering van een godin van de vruchtbaarheid die wordt geïdentificeerd met Hera. Het is helaas niet te zien hoe het heraion er in die tijd uitzag. Wel weet men dat er een simpel stenen altaar was en een eenvoudig gebouw in de vorm van een tempel, die het houten beeld van de godin beschermde.

Rond 560 v. Chr. bereikte de langdurige bouw van de tempel zijn hoogtepunt onder het bewind van de tiran Polykrates. De tempel van Hera was destijds de grootste tempel van Griekenland. De ‘Heilige Weg’ waarlangs standbeelden van jonge mannen en vrouwen stonden, liep van het tegenwoordige Pythagório rechtstreeks langs de kust, en dwars door het landschap, naar de centrale tempel. Tijdens opgravingen in 1980 op zoek naar de hoofdingang van het heiligdom, werd een groot standbeeld gevonden. Dit standbeeld wordt nu tentoongesteld in het Archeologisch Museum van Samos. Tijdens de hoogtijdagen van het heraion bewoonden zo’n 25 000 mensen het gebied er omheen; nu, zo’n 2500 jaar later is dat nog maar een tiende deel daarvan. Omstreeks 540 v. Chr. werd de tempel verwoest.

Polykrates gaf opdracht de tempel te herstellen, maar na zijn dood kwam het werk stil te liggen; het bouwwerk is nooit voltooid.

· 22 ·

Hoofdstuk

Heraion van Argos Het Heraion van Argos ligt op een kleine heuvel aan de noordwest kant van de berg Evia op een weg die Mycene met de stad Argos verbindt. Het uitzicht vanaf deze heuvel is erg mooi omdat je het land van Argos en een oud akropolis kan zien.

12.1 – Het Heraion te Argos.

Volgens het Pausanias ligt de tempel 15 stadiaIII van Mycene. Tijden archeologische opgravingen zijn verschillende dingen uit de Hellenistische en Neolithische periode gevonden. De vondsten bewijzen dat deze plek al werd gebruikt voordat de tempel er werd gebouwd. De tempel voor Hera is gebouwd rond 680 v. Chr. In de 6e eeuw v. Chr. werd deze tempel de grootste plek van aanbidding. Homeros noemde Hera ook ‘Argive Hera’ en ‘Hera Argeia’, omdat Argos het beginpunt van de uitbreiding van de aanbidding over het hele land van Hera was. In de Romeinse tijd werd hier ook aanbeden; er zijn offers gevonden bij de opgravingen die dit bewijzen.

III Een stadion is gelijk aan 185 meter · 23 ·

Hoofdstuk

De Tempel in Paestum In Paestum (bij de Grieken ook wel Poseidonia) zijn maar liefst twee Heraia te vinden. De oudste, van ongeveer 550 v. Chr., werd eerst gezien als een Basilica. Deze Dorische tempel vertoont namelijk een afwijkende bouw: er zijn negen zuilen aan de korte zijde en achttien aan de lange. Ook is de naos in tweeën gedeeld. Door de vondst van verschillende inscripties is duidelijk geworden dat de tempel aan Hera gewijd is.

13.1 – De Tempel van Hera. Let op de negen zuilen en de zuilenrij midden in de naos.

De Tempel van Hera II is rond 450 v. Chr. gebouwd. Vroeger werd deze de tempel van Poseidon genoemd. Deze Dorische tempel is een hexastyle peripteros. Het is echter niet zeker tot in hoeverre deze tempel alleen aan Hera gewijd is: voor de tempel zijn twee altaars gevonden. Het zou dus net zo goed een tempel voor zowel Hera als Poseidon zijn geweest.

13.2 – De Tempel van Hera II.

· 24 ·

Hoofdstuk

De Tempel in Selinunte Selinunte was de meest westelijk gelegen stad in het zuiden van Sicilië. Het was een vrij grote stad in het begin, maar was herhaaldelijk betrokken bij conflicten, en in 409 v. Chr. werd de stad bijna compleet verwoest door de Carthagers, hierna heeft de stad nooit meer een grote rol gespeeld. Bij opgravingen in de 19e eeuw zijn er verschillende tempels gevonden. Deze tempels kregen letters. Tempels A, C, D en O waren allen Dorische tempels, maar men kon niet duidelijk achterhalen aan welke godheid deze tempels zijn geweid. Deze vier tempels stonden allen op de akropolis van Selinunte. Ook is er een heiligdom gevonden, gewijd aan de goden Demeter, Zeus en Hekate. In het oosten van de stad zijn nog drie andere tempels gevonden: tempels E, F en G. Van deze tempels zijn we vooral geïnteresseerd in tempel E, aangezien deze tempel waarschijnlijk gewijd was aan Hera. Tempel G, gewijd aan Apollo, was nog niet af, maar zou een van de grootste Griekse tempels ooit zijn geworden. De tempel voor Hera is waarschijnlijk gebouwd in 480 v. Chr., na de slag bij Himera, toen Selinunte nog aan de kant van Carthago stond. Het is een Dorische tempel, waarvan de ruimte tussen de zuilen inkrimpt hoe dichter men bij de hoeken komt. De metopen van deze tempel waren gemaakt van kalksteen, bedekt met gips, maar met marmeren hoofden, handen en voeten voor de vrouwelijke figuren. In de 20e eeuw is de tempel gedeeltelijk gerestaureerd.

14.1 – Tempel E, de tempel van Hera.

· 25 ·

Hoofdstuk

De Tempel in Tyrins Samen met Mycene, was Tyrins de grootste en meest belangrijke stad van de Myceense periode. Tyrins is echter minder bekend dan Mycene, ook omdat Mycene meer voorkomt in de mythes. Het lot van Tyrins was echter parallel aan dat van Mycene. Na de Myceense periode, werd de stad minder en minder belangrijk, tot de stad uiteindelijk helemaal verlaten werd in de 5e eeuw v. Chr., toen de stad zijn macht en invloed verloren had. Na de Myceense periode, toen de stad wat minder machtig werd, groeide hij uit tot een centrum voor Heraverering. En al in de 8e eeuw v. Chr. wordt op de restanten van het Myceense paleis een nieuwe Heratempel gebouwd.

Er zijn ook allemaal votiefgaven gevonden in een offerkuil, die later begraven zouden zijn.

Votiefgaven zijn offergiften, vaak kostbare voorwerpen, die aan de goden werden achtergelaten om ze gunstig te stemmen.

Votiefgaven die in Tyrins gevonden waren zijn onder andere grote rituele kleimaskers en terracotta schilden met mythologische voorstellingen daarop geschilderd.

15.1 – Een terracotta schild: Achilles in gevecht met de Amazonekoningin Penthesileia.

· 26 ·

Nawoord Na al deze tempels en Heraia onderzocht te hebben, kunnen wij concluderen dat Hera en Artemis zeer belangrijke godinnen waren. Zij werden door het hele Griekse rijk op verschillende plaatsen vereerd. Van Sicilië tot Brauron, en zelfs in de oude Myceense stad Tyrins. Hera had zelfs haar eigen Spelen, de Heraia en in de tempels van deze godinnen zijn veel bijzondere kunstwerken gevonden, zoals de Hermes van Praxiteles. Heel veel rijkdom is gevonden, die allemaal bedoelt was om Hera en Artemis te vereren. Nu wij deze opdracht hebben gemaakt, kijken wij uit om de tempels in het echt te zien en om uw verhaal erbij te horen.

Pascal Gunsch, Jelle Eysbach & Cor-Jan Heijlema 25 juni 2014

· 27 ·

Bronnen Internet Alle bronnen zijn het laatst geraadpleegd op 25 juni 2014.  http://www.olympia-greece.org/hera.html  http://www.theoi.com/Cult/HeraCult.html  http://www.perseus.tufts.edu/hopper/  http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0006%3Aentr y%3Dargive-heraion  http://www.stoa.org/athens/sites/brauron.html  http://www.perseus.tufts.edu/hopper/artifact?name=Brauron&object=site  http://ancientolympics.arts.kuleuven.be/nl/TA002NL.html  http://ancientolympics.arts.kuleuven.be/nl/TD001cNL.html  http://www.academia.edu/768171/Euripides_and_the_rites_of_Hera_Akraia  http://samos-magazine.nl/cultuur/musea-archeologie/heiligdom-hera-heraion/ http://www.theoi.com/Olympios/HeraMyths.html  http://www.archaiologia.gr/en/blog/2014/01/13/pantazis/ http://ancientpeoples.tumblr.com/post/26697342165/artemis-brauronia  http://pausanias-footsteps.nl/tiryns-palace.html  http://pausanias-footsteps.nl/brauron.html  http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Journals/AJA/40/2/Heraion_of_Lucania*.html  http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Journals/AJA/42/4/Heraeum_of_Lucania*.html  http://www.jstor.org/discover/10.2307/499177?uid=3738736&uid=2&uid=4&sid=2110387736 2441  http://www.theoi.com/Olympios/ArtemisTreasures.html  http://ancientpeoples.tumblr.com/post/26697342165/artemis-brauronia  http://www.perseus.tufts.edu/hopper/artifact?name=Brauron&object=site  http://www.stoa.org/athens/sites/brauron.html  http://pausanias-footsteps.nl/brauron.html  http://pausanias-footsteps.nl/tiryns-palace.html Boeken  Pausanias, Beschrijving van Griekenland, (in vertaling) (blz. 43, 46, 144, 146, 305, 235, 365, 160)  Op reis door Griekenland  De schatten van Griekenland  Scholte’s Griekenland  Het Griekse Vasteland  The Treasures of Ancient Greece (blz. 176, 276, 126)

· 28 ·