ΠΑΡΑΘΥΡΟ

05.06

ΠΟΛΙΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΖΩΗ

16 ΠΑΡΑΘΥΡΟ κυριακάτικο

«Ήλιε, εσύ που δίνεις τη ζωή και τους ρυθμούς στον κόσμο, εσύ που πέρασες αμέτρητες φορές πάνω απ’ αυτό το κομμάτι γης, πόσες και πόσες γενιές ανθρώπων δεν είδες να έρχονται και να φεύγουν. Πόσα γεγονότα, πόσες μικρές ιστορίες, πόσα βάσανα, πόσα πάθη δεν φώτισε το φως σου.

Mέσα στην πορεία σου, η ζωή μας φαντάζει σαν ένα ανοιγόκλεισμα του ματιού.

Eίναι ν’ απορεί κανείς, είμαστε τόσο σύντομοι, περαστικοί σ’ αυτό τον κόσμο, πού βρίσκουμε τη δύναμη και ζούμε με τόση ένταση, με τόσο πάθος τη ζωή; Ποια λογική έχει η έπαρση, οι άμετρες φιλοδοξίες μας, αυτή η δράση λες και θα ζήσουμε αιώνια;» Tο Tείχος Mας. Yπαίθρια προβολή στις 8 Iουνίου στην παλιά Λευκωσία Σελ. 8-9

καταστάσεις

2/34

5

Tα τείχη μέσα μας

1000 ΛΕΞΕΙΣ_ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ

Γράφει η Mερόπη Mωυσέως

θυμάμαι ποια χρονιά παρακολούθησα για πρώτη φορά το ντοκιμαντέρ «Tο Tείχος Mας». l Θυμάμαι όμως όλα τα υπόλοιπα: ότι το είδα από το κανάλι της EPT και πως μου έκανε πολλή εντύπωση η φράση «βούττημαν του νήλιου». Kαι πως καθόρισε σε μεγάλο βαθμό τη σκέψη μου για το Kυπριακό. l Θυμάμαι έκτοτε και τους «πρωταγωνιστές» του ντοκιμαντέρ: την Xαμπού και τον Xασάν και την απόλυτη ιστορία αγάπης τους / τον Xαράλαμπο με τα πιθκιαύλια και τα δίστιχα / την Φατμά να καπνίζει ασταμάτητα καθώς μιλά με ειλικρινές θράσος στην κάμερα / τον Πανίκκο και τον Nιαζί να κάθονται δίπλα-δίπλα στην οροφή ενός «ιδιαίτερου» φυλακίου των HE στην Oμορφίτα που το διαπερνά η διαχωριστική γραμμή. l Kάθε φορά που συναντούσα τον Πανίκκο ρωτούσα και για τους πρωταγωνιστές του. Tι κάνουν, πώς περνούν. Kαι, μετά από κάποια χρόνια, αν ζουν... l Δεν ζει κανένας σήμερα. Oύτε η Xαμπού ούτε ο Xασάν ούτε η Φατμά ούτε ο Xαράλαμπος. Kαι το συγκεκριμένο φυλάκιο δεν είναι πια επανδρωμένο. l Yπάρχει όμως αυτή η ταινία που συλλαμβάνει για πάντα τη σκέψη τους και κρατά ζωντανό ένα κομμάτι του κόσμου της Kύπρου που έχει χαθεί. Kάτι σαν το κινηματογραφικό αντίστοιχο του εμβληματικού πίνακα του Διαμαντή. l Tην ερχόμενη Tετάρτη προβάλλουμε την ταινία «Tο Tείχος Mας» στον χώρο στάθμευσης της εφημερίδας Πολίτης, στην παλιά Λευκωσία. Γιατί; l Mια ταινία του 1993. Eίκοσι τρία χρόνια μετά. Γιατί; l Kατ’ αρχάς για να υπενθυμίσουμε στο κρατικό κανάλι της χώρας ότι έχει τα τηλεοπτικά δικαιώματα της ταινίας και μπορεί -αν θέλει- να τη μεταδώσει. l Ίσως και για να τη γνωστοποιήσουμε -ως εργαλείο για την κατανόηση ο ένας του άλλου;- σε όσους προσπαθούν να δώσουν λύση στο Kυπριακό. Yπάρχει, είναι διαθέσιμη, μπορείτε -αν θέλετε- να τη χρησιμοποιήσετε. l Tα τείχη μέσα μας είναι τα πιο αδιαπέραστα. Aπτό παράδειγμα η κίνηση του Προέδρου Aναστασιάδη, στη συνάντησή του την περασμένη βδομάδα με τον Mουσταφά Aκιντζί στο Σπίτι της Συνεργασίας, να σχεδιάσει το συρματόπλεγμα πάνω στην Kύπρο που είχε προηγουμένως σχεδιάσει ο κ. Aκιντζί. l Πράξη μάλλον ασυνείδητη, οπωσδήποτε ανεξήγητη, καθόλου αναγκαία, και που μάλλον -ή ελπίζω ότι- μετάνιωσε γι’ αυτήν. l Yπάρχει τρόπος να φανταστούμε την Kύπρο χωρίς συρματόπλεγμα; l O Πανίκκος Xρυσάνθου και ο Nιαζί Kιζίλγιουρεκ έχουν εδώ και χρόνια την ικανότητα να φανταστούν τη χώρα τους χωρίς τείχη. l O ένας μέσα από τον κινηματογράφο και ο άλλος μέσα από τα βιβλία [aka πολιτισμό] προσπαθούν για πάρα πολλά χρόνια να δείξουν πως «αξίζει τον κόπο όσο τίποτε άλλο να ξαναζήσουν μαζί ενωμένοι» όλοι οι άνθρωποι της Kύπρου. l Eν τέλει, προβάλλουμε αυτήν την ταινία γιατί στηρίζουμε την ειλικρινή προσπάθεια ανθρώπων να δουν τη χώρα τους πέρα από σύμβολα - ως ένα κομμάτι γης που αποτελείται από ανθρώπους. l Δεν

Ι Ο Υ Ν Ι Ο Υ

2 0 1 6

Π Ο Λ Ι Τ Η Σ

Τ Η Σ

Tέσσερις συναυλίες σε μια μικρή βαλίτσα «Kαι πού να πας, και πού να ‘ρθεις και πού να επιστρέψεις, που ‘ναι τα ξένα μακρινά κι είν’ τα δικά μας ξένα, και πού να επιστρέψεις» H Kύπρος είναι ο τελευταίος σταθμός στη μεγάλη διεθνή περιοδεία του Aλκίνοου Iωαννίδη και των συνεργατών του με τη «Mικρή Bαλίτσα».

H περιοδεία ξεκίνησε στις 18 Mαΐου στη Γενεύη και ολοκληρώνεται με τέσσερις συναυλίες στην Kύπρο, εδώ όπου πάντα επιστρέφει ο σπουδαίος τραγουδοποιός. H πρώτη συναυλία θα δοθεί το Σάββατο 11 Iουνίου στο Aρχαίο Θέατρο Kουρίου. Θα ακολουθήσει μια συναυλία στις 12 Iουνίου στο Παττίχειο Δημοτικό Aμφιθέατρο Λάρνακας και δύο συναυλίες στη γειτονιά όπου μεγάλωσε ο Aλκίνοος Iωαννίδης: στην Aγλαντζιά και το Aμφιθέατρο Σκαλί, στις 14 και 15 Iουνίου. + Oι συναυλίες ξεκινούν στις 21:00.

Eισιτήρια προς 20 [προπώληση] και 23 ευρώ [είσοδος]

γράμματα στη Ρέα

Γράφει ο Σταυρίνος Kυριάκου

Mέρα 19η Aγαπημένη μου Pέα, Που ούλλα όσα ανακάλυψα για τον Aντρέα Γεωργίου, τζείνο που με επροβλημάτισε παραπάνω εν το ότι εκεράτωνε την γεναίκα του. Λαμβάνοντας υπόψη το πώς σκεφτούμαστε τον κόσμο γυρώ μας τζαι το πώς υπολογίζουμε τους παράγοντες που μας ωθούν να δρούμε διαφορετικά που το αναμενόμενο, ο Aντρέας δεν είσιεν λόγο να κερατώνει τη Mαρία.

Kατ’ αρχάς ήταν πλούσιος. Όχι μυθικά πλούσιος, αλλά ήταν αρκετά πλούσιος. H οικογένεια του εφαίνετουν να επήαιννε καλά.

Eίσιεν θκυο μωρά. Mια κόρη τζαι ένα γιο που εφαίνετουν να τον αγαπούν τζαι να τα αγαπά.

H γεναίκα του, όμορφη, συσταρισμένη, περιποιημένη. Που τες γεναίτζες που άμα γυρίσουν να σε δουν, χάννεις τα λόγια σου τζαι αντρέπεσαι σάννα τζαι είσαι σε πάρτι στο γυμνάσιο. Που το δρώμα της πρέπει να έσιει γεύση ροδόσταμμα τζαι η μυρωθκιά της να μοιάζει με καλοτζαιρινή νύχτα στο δάσος.

Tζαι όμως, Pέα μου. Nα το θυμάσαι πάντα. Έσει πλάσματα που δεν χορτάννουν. Θέλουν

Κ Υ Ρ Ι Α Κ Η Σ

τζι άλλο, τζι άλλο, τζι άλλο. Tρων που την ζωή, ό,τι τους διά. Tρων τζαι που γυρώ τους.

Tζαι δεν τους κανεί. Σαν τον λάκκο η ψυσιή τους. Tο στομάσι τους, ό,τι ππέσει μέσα χάννεται. Όπως τες ακρίδες ξεκληρίζουν ένα χωράφι τζαι ύστερα παν στο δίπλα. Ώσπου να βρεθεί κάποιος να σταθεί ομπρός τους τζαι να τους σταματήσει. Πρόσεξε, τούτη η αχορτασιά που έχουν, εν ένστικτο. Eν τζαι εν συνειδητά. Eν τζείνος ο εγωκεντρισμός, η αναισθησία που τους κουντά να συμπεριφέρουνται έτσι. Nα μεν εκτιμούν τζείνο που τους έδωκεν το σύμπαν, τζαι να απλώνουν, όπως το γαίμα που απλώνει στο παμπάτζι, να συνάξουν τζι άλλα.

Oμπρός του Aντρέα εστάθηκα εγώ λοιπόν.

Tζείνο το απόγευμα της Πέμπτης. Aποφάσισα ότι κάπου πρέπει να σταματήσει τούτο το καραγκιοζλίκκι. Όπως κάθε φορά, ακολούθησα τον μέχρι το παλιό κτήμα στες Xαλεπιανές.

Eπάρκαρα το αυτοκίνητο μακριά, πίσω που μια καφκάλλα τζαι επλησίασα παρπατητός.

H γκόμενα έφτασε μετά που λλίο. Tζείνη τη μέρα, με το θωρακισμένο, μαύρο BMW.

Eκατέβηκεν να ξεκλειδώσει την πόρτα.

Eφόρεν φόρμες. Στενό κολάν μαύρο, ένα ροζ ξεμάσχαλο μπουστάκι τζαι πράσινα αθλητικά παπούτσια. Eπροχώρησε μέσα περπατητή, τζαι τζείνος πίσω της, σαν τον σιύλλο που έπιαε μαλαή. Όπως την εθώρουν που πίσω, για κάποια δευτερόλεπτα, ένιωσα να κατανοώ τες πράξεις του Aντρέα. Mέσα που ένα ζωώδη, περίεργο τρόπο ενσυναίσθησης, για λλίο αντιλήφθηκα το γιατί συμπεριφέρεται έτσι.

Mόλις εμπήκαν μέσα στο σπίτι, έριξα μια τελευταία μαθκιά στην τσάντα που είχα στους ώμους μου. Eβεβαιώθηκα ότι ήταν ούλλα μου τα σύνεργα τζιαμέ. Ένα ταγκούι βενζίνη, δύο αναπτήρες, ένα πακέττο cable ties, ένα ρολό τέλλα, ένα μασιαίρι του ψαρέματος, κουκκούλλα χακκί τζαι τρία ζευγάρια γάντια του νοσοκόμου. Xωρίς δεύτερη σκέψη, εκατέβηκα κάτω που την καφκάλλα τζαι επροχώρησα προς τα παρκαρισμένα αυτοκίνητα. Tζείνο το απόγευμα εσημάδεψε μας ούλλους.

Mε αγάπη, Oυρανός

Tο αόρατο τείχος Γράφει o Γιώργος Κακούρης | @nekatomenos

Δεν έχω δει μέχρι σήμερα «Tο τείχος μας» [1993] του Nιαζί Kιζίλγιουρεκ και του Πανίκου Xρυσάνθου. Ξέρω το έργο και των δύο, τους έχω γνωρίσει και έχω εκτιμήσει τη δουλειά τους και τον ρόλο που διαδραματίζουν ως άτομα. Ως μονάδες αλλαγής, ενεργές όταν η Kύπρος ήταν πολύ διαφορετική, και σήμερα, όταν πολλά έχουν αλλάξει αλλά το τείχος παραμένει. Ένας από τους μύθους που έπλασε μέσα στο μυαλό μας η πολιτική κατάσταση, είτε θέλουμε να το ονομάσουμε διαίρεση ή κατοχή ή τουρκικό ιμπεριαλισμό ή ψυχρό πόλεμο των εθνικισμών, είναι πως η κατάσταση είναι αμετάβλητη. Eίναι; Tο 1993 μόλις που ετοιμαζόμουν να πάω στο γυμνάσιο. Λίγα ήξερα για την ουσία του Kυπριακού. H νεκρή ζώνη ήταν ένα σημείο της γεωγραφίας στην περιοχή της πόλης που για κάποιους έφηβους απλώς δεν ήταν η Mακαρίου. Mέχρι να ωριμάσουν μέσα μου τα όσα μάθαινα για την ιστορία της πόλης και της χώρας, μέχρι να αρχίσω να βλέπω το «τείχος» όπως το έβλεπαν οι μεγαλύτεροι, βρέθηκα στον στρατό, και πριν το καταλάβω τα οδοφράγματα είχαν ανοίξει. Mια ολόκληρη εποχή εξανεμίστηκε και έγινε κάτι άλλο πριν προλάβω να την αντιληφθώ. Συγκρίνω τις εμπειρίες μου με όσους μεγάλωσαν πολιτικά μόλις πέντε, δέκα χρόνια πριν. Όταν η μόνη επαφή γινόταν στην Πύλα ή σε προγράμματα ξένων πρεσβειών σε μακρινές χώρες, ή απλά και οργανικά σε εστίες ξένων πανεπιστημίων. Δεν γνώρισα την απουσία ελπίδας εκείνης της εποχής, το στίγμα προς τον όποιο σκεφτόταν διαφορετικά. Για μένα το τείχος δεν είναι πλέον οι βαρέλλες και το συρματόπλεγμα, το λιμανάκι της Kερύνειας και το Mπέλλα Παΐς, ως σύμβολα του δόγματος «Δεν Ξεχνώ».

H Kερύνεια και το Mπέλλα Παΐς είναι πραγματικά σημεία στον χάρτη και στις εμπειρίες μου, οι βαρέλλες είναι μέρος του αστικού τοπίου το οποίο μπορώ να δω από όλες τις γωνιές.

Tο τείχος για τη γενιά μου είναι η απροθυμία των περασμένων γενιών να φανταστούν κάτι διαφορετικό για το μέλλον. Eίναι η διαφθορά των πολιτικών του νότου και των πολιτικών του βορρά. Eίναι οι αστυνομίες, με εισαγωγικά και χωρίς, με μπλε ή άλλα μπερέ, που θέλησαν να απλοποιήσουν και να φέρουν στα μέτρα τους το ατελές, αλλά γνήσιο κίνημα της κατάληψης στο οδόφραγμα της Λήδρας. Πολλά έχουν αλλάξει ό,τι και να λένε οι απογοητευμένοι από τον αργό, βασανιστικό ρυθμό με τον οποίο κινείται η Iστορία, πριν γεμίσει το φράγμα και το ξεχειλίσει. + «Tο τείχος μας» προβάλλεται την ερχόμενη Tετάρτη 8 Iουνίου, στις 20:00, στον χώρο στάθμευσης του «Πολίτη». H διοργάνωση γίνεται από κοινού από τον «Π», την εφημερίδα «Yeni Duzen», την τηλεόραση Kanal SIM και το «Παράθυρο». Mια προβολή κάτω και δίπλα από σημαίες και φυλάκια, σε ένα μέρος που θυμίζει όλο και λιγότερο νεκρή ζώνη. Σας θυμίζει αυτό το 1993;

συστάσεις O Nεκτάριος Pοδοσθένους συνδυάζει μουσική, κείμενο και κίνηση

Tι κάνεις; Έχω σπουδάσει σύνθεση μουσικής και ειδικεύομαι στο πειραματικό μουσικό θέατρο. Mε ενδιαφέρει η δημιουργία παραστάσεων με κείμενο, κίνηση, βίντεο και με ενσωμάτωση φιλτραρισμένων στοιχείων από πραγματικούς, καθημερινούς ήχους ή με ηχητικές έννοιες. Πού είσαι; Aυτή την περίοδο βρίσκομαι σε μια φάση εκμάθησης και έρευνας. Bρίσκομαι σε ένα συνεχές στάδιο παρατήρησης, εξερεύνησης, ακρόασης, διδασκαλίας και καταγραφής των πολλαπλών ερεθισμάτων που μου προσφέρει ο περιβάλλοντάς μου χώρος. Λαμβάνω μέρος σε διεθνή σεμινάρια και ακαδημίες, κάτι το οποίο μου δίνει την ευκαιρία να συναναστρέφομαι με σημαντικούς καλλιτέχνες από όλα τα είδη τέχνης. Mετά την αποφοίτησή μου από το Πανεπιστήμιο του York η βάση μου είναι στην Kύπρο.

Επιμέλεια - Φωτογραφία: Ελένη Παπαδοπούλου

εξ ανάγκης

3/35

Tι θέλεις; Πολλά και διάφορα. Στον τομέα, όμως, των τεχνών αυτό που θέλω είναι να γνωρίζω και να συνεργάζομαι με μερικούς από τους εξαίρετους καλλιτέχνες που διαπρέπουν όχι μόνο στο εξωτερικό, αλλά και στην Kύπρο. Kαι πιστέψτε με η Kύπρος, παρά το μέγεθός της, διαθέτει μεγάλα ταλέντα...

bayramdan sonra Le nom des gens

Love and Information 1

Love and Information 2

Σκόπιμα ο τίτλος στα γαλλικά [Tο όνομα των ανθρώπων], αφού τόσο ο αγγλικός [The names of love] όσο και ο ελληνικός [Πες μου το όνομά σου] μου φαίνεται ότι προδίδουν την ταινία. H ιστορία αφορά μια νεαρή Γαλλοαλγερινή που πολεμά το σύστημα εφαρμόζοντας στην πράξη το χίπικο Make love not war για να μεταπείσει τους πολιτικούς της αντιπάλους. Kαι έναν Γαλλοεβραίο που θα βρεθεί στο κρεβάτι της όχι ως αντίπαλος. «O πόλεμος οφείλεται στην ιδεοληψία της εθνικής καθαρότητας», λέει η ιδιότυπη ακτιβίστρια, «γι’ αυτό η λύση θα ήταν μια μέρα να ήμασταν όλοι μπάσταρδοι, για ποιο πράγμα θα πολεμούσαμε τότε;». Πολύ γαλλική, πολύ ευφυής, γρήγορη, γεμάτη χιούμορ και αλήθεια. Aπό τις καλές γαλλικές που κατά καλή μας τύχη φαίνεται να πήρε φτηνά το κρατικό κανάλι. Aν έπρεπε να βάλω εγώ τον τίτλο σ’ αυτήν την ταινία του 2010, θα έλεγα «Δείξε μου τα γονίδιά σου...»

Kατερίνα Στεφάνου

H νέα σκηνοθετική δουλειά της Aθηνάς Kάσιου ήταν μια ενδιαφέρουσα ματιά σε ένα νέο [;] είδος θεάτρου, αποσπασματικό, με συχνές εναλλαγές, σύγχρονη γλώσσα, σύγχρονη θεματολογία.

Mε πολύ ωραίες ερμηνείες που όμως δεν ήταν αρκετές για μια ευχάριστη θεατρική εμπειρία. Δεν κράτησα σχεδόν τίποτα από αυτό το έργο, αν και αντιλαμβάνομαι πως μειονεκτώ αν σκεφτεί κανείς πως υπήρξε θετική ανταπόκριση από μεγάλο μέρος του κοινού. Στον βαθμό που μπορώ, δύναμαι να κατανοήσω πως ήταν και βάσιμη αυτή η ανταπόκριση. Προσωπικά σκέφτηκα πως «εχάσαμεν τζαι που τα σίουρα» εκείνο το βράδυ. Tόσα μπουρνούζια, τόσο λίγη πληροφορία και αγάπη.

Mερόπη Mωυσέως

57 σκηνές, 110 λεπτά και 8 ηθοποιοί συνθέτουν τη θεατρική πρόταση της Caryll Churchill που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Kύπρο. Oκτώ ηθοποιοί υποκρίνονται 100 διαφορετικούς ρόλους, σε μια παράσταση με κύριο θέμα την αγάπη και την επικοινωνία. Στο καλειδοσκόπιο της συγγραφέως μπαίνει το καίριο θέμα του ανελέητου και καθημερινού βομβαρδισμού πληροφοριών που επηρεάζει τη ζωή μας φθείροντας το συναίσθημα και διαβρώνοντας τη μνήμη. Aυτό τουλάχιστον προσπάθησε να μεταδώσει με τη σκηνοθεσία της η Aθηνά Kάσιου, τοποθετώντας τους χαρακτήρες σε σκηνές της καθημερινής ζωής. Aπλή και ανθρώπινη, η προσέγγιση της Kάσιου καταφέρνει να καυτηριάσει την εισβολή της τεχνολογίας στην καθημερινότητα, αδυνατώντας όμως να σπάσει το χάσμα μεταξύ κοινού και ηθοποιών. Θεοδώρα Xρυσοστόμου

5

Ι Ο Υ Ν Ι Ο Υ

2 0 1 6

Π Ο Λ Ι Τ Η Σ

Τ Η Σ

Κ Υ Ρ Ι Α Κ Η Σ

4/36

ανοικτό παράθυρο

Γράφει ο Γιάννης Παπαδάκης | papada@ucy.ac.cy

Who’s Afraid of Cypriot Theater?

Ο

μολογώ ότι με φοβίζει η ιδέα του να πάω να δω μια κυπριακή θεατρική παράσταση. Σε αντίθεση με ένα βιβλίο, που όταν δεν σου αρέσει απλώς το κλείνεις, ή μια ταινία, που απλώς σηκώνεσαι και φεύγεις, στο θέατρο λόγω της παρουσίας των ηθοποιών και συχνά του μικρού χώρου αυτό είναι αδύνατο. Όπως όλοι οι φόβοι έτσι κι αυτός βασίζεται σε δικές μου προηγούμενες και υποκειμενικές εμπειρίες, αν και έχω δει και κάποιες παραστάσεις που μου άρεσαν. Θα ήθελα να προσπαθήσω να εξηγήσω τους λόγους, αναφερόμενος στη συνηθισμένη μορφή θεάτρου και στην Κύπρο σε κλειστές αίθουσες. Έκφραση: Συχνά βρίσκω το παίξιμο υπερβολικά «φωναχτό». Στομφώδες; Να καταλήγει σε «υπερπαίξιμο»; Δεν βρίσκω ακριβώς την κατάλληλη λέξη, αλλά ελπίζω να έγινα αντιληπτός. Φαντάζομαι ότι για μεγάλες αίθουσες αυτό μπορεί να είναι χρήσιμο, σίγουρα όχι για μικρές.

χνά πάντως έρχομαι αντιμέτωπος με προσπάθειες υπέρβασης, αποδόμησης ή χρήσης άλλης πειραματικής φόρμας που σπάνια με ικανοποιεί, λόγω απουσίας ταύτισης με τον κεντρικό χαρακτήρα και απουσίας πλοκής που να με συνεπαίρνει για να θέλω να το παρακολουθήσω. Χώρος και Χρόνος: Η καθυστέρηση, όπως και να το κάνεις, εκνευρίζει, αλλά και ποινικοποιεί όλους όσους ήρθαν στην ώρα τους, ενώ ανταμείβει αυτούς που καθυστερούν. Αν κλείνουν οι πόρτες στην ώρα τους, όλοι μαθαίνουν να έρχονται στην ώρα τους. Οι στοιχειωδώς άνετες θέσεις και χώρος δεν είναι μια υπερβολική «μικροαστική» απαίτηση, αλλά απαραίτητες για όλους και κυρίως για πιο ηλικιωμένα άτομα, εγκύους κ.λπ. λόγω της απουσίας των οποίων αποκλείονται.

Γλώσσα: Μπερδεύομαι κάπως από τη γλωσσική έκφραση των χαρακτήρων που (εφόσον είναι Κύπριοι που προσπαθούν να μιλήσουν σαν να προέρχονται από την Ελλάδα) μου φαίνονται σαν να υποδύονται κάποιον Κύπριο χαρακτήρα που έζησε πολλά χρόνια στην Ελλάδα, κάτι που σχεδόν ποτέ δεν συνάδει με τον καθαυτό χαρακτήρα. Το βρίσκω, δε, ανεξήγητο και ακόμα λιγότερο πειστικό, όταν υποδύονται Κύπριο χαρακτήρα, να μιλούν και πάλι σαν να είναι Ελλαδίτες.

Κριτική: Με ξενίζει η στάση των ανθρώπων του θεάτρου που τελετουργικά θα χαιρετίσουν με τη σειρά τον/τη σκηνοθέτη/ιδα «Ήταν πολύ ωραίο, συγχαρητήρια», ενώ λίγα μέτρα πιο κάτω θα αρχίσουν να τον/την κατακρίνουν. Έτσι, θεωρώ ότι η όποια κριτική από οποιονδήποτε, στη βάση έστω υποκειμενικών απόψεων, θα έπρεπε να είναι ευπρόσδεκτη. Ακόμα καλύτερα αν γίνεται στη βάση συγκεκριμένων επιχειρημάτων. Πιστεύω πάντως ότι οι καλλιτέχνες θα επωφελούνταν περισσότερο από τα ειλικρινή, κριτικά, αλλά εποικοδομητικά σχόλια των συναδέλφων τους, παρά από το να περιμένουν τη δημιουργία κριτικού διάλογου από ειδικούς στον Τύπο. Αν μη τι άλλο, θα ήταν μια αρχή.

Φόρμα: Πιστεύω ότι η κλασική και δοκιμασμένη φόρμα της δραματουργικής αφήγησης (αρχή, μέση και τέλος, πρωταγωνιστής και ανταγωνιστής, δραματική ανάγκη κ.λπ.) δεν έχει ακόμα αναπτυχθεί ικανοποιητικά στην Κύπρο. Συ-

+ Ο «δαίμων του τυπογραφείου» αδίκησε τον Γιάννη Παπαδάκη την περασμένη βδομάδα, με αποτέλεσμα να μην δημοσιευθεί η τελευταία παράγραφος του κειμένου του. Το δημοσιεύουμε ξανά ολόκληρο, με τις απολογίες μας.

social media

Γράφει η Βάλια Καϊμάκη valia@inrec.gr

Πίσω από τον καθρέφτη

A

υτό που μου αρέσει πιο πολύ απ’ όλα είναι να διαβάζω έρευνες, μελέτες, προβλέψεις για το πού πηγαίνει η τεχνολογία. Kι έπειτα τις συγκρίνω, βλέπω τι θα μπορούσε να αφορά και τη δική μου καθημερινότητα, πετάω όλα τα «γκουρουδίστικα» με ελαφριά καρδιά.

H τελευταία που έπεσε στα χέρια μου είναι της εταιρείας Deloitte με τίτλο: «Tεχνολογικές Tάσεις 2016 - Kαινοτομώντας στην ψηφιακή εποχή». Kάποια από τα κομμάτια της είναι ευρέως γνωστά και απλώς επιβεβαιώνουν άλλες έρευνες.

Tι να ξαναπείς, για παράδειγμα, για το Διαδίκτυο των Πραγμάτων (Internet of Things); Eπειδή, όμως, η έρευνα ασχολείται με τον τρόπο με τον οποίο οι κορυφαίες τάσεις καθοδηγούν νέα προϊόντα και υπηρεσίες, καταλύοντας τα υπάρχοντα πολυετή επιχειρηματικά μοντέλα, όλο και κάτι καινούργιο μαθαίνουμε. H έρευνα υποστηρίζει ότι η πραγματική αξία του διαδικτύου των πραγμάτων έγκειται όχι τόσο στην ποσότητα των αισθητήρων που αναπτύσσονται ή στις νέες συσκευές που συνδέονται όσο στη δυνατότητα να επιφέρει ανα-

τροπές στον ανασχεδιασμό των επιχειρησιακών διαδικασιών. H ένταση λοιπόν δεν είναι στο πόσο γρήγορα θα μας ειδοποιεί το ψυγείο για το γάλα που τέλειωσε, αλλά οι ανατροπές που αυτό θα φέρει στη βιομηχανία παραγωγής του γάλακτος ή στη διανομή του.

Tο δεύτερο επίσης γνωστό σημείο είναι το γεγονός ότι το μέλλον των κινητών κλίνει προς τις συσκευές που μπορούν να φορεθούν από τον χρήστη, ειδικά τώρα που λύσεις επαυξημένης και εικονικής πραγματικότητας εισάγονται στην αγορά.

Aυτά που κάποτε θεωρούνταν αποκυήματα επιστημονικής φαντασίας αρχίζουν σιγά-σιγά να διαγράφονται ως δυνατότητες της τεχνολογίας. Έμαθα όμως και καινούργια πράγματα. Όπως η έκφραση «Blockchain» ή ο εκδημοκρατισμός της εμπιστοσύνης [!]. Oι ψηφιακές συναλλαγές χρησιμοποιούνται ευρύτατα παγκοσμίως, ωστόσο δεν απολαύουν πάντα εποπτείας, διαχείρισης και πιστοποίησης εμπιστοσύνης. Tο Blockchain επιτρέπει την κατανομή των λογιστικών βιβλίων και των έξυπνων συμβάσεων, επιτρέποντας στις επιχειρήσεις

5

Τ Η Σ

Ι Ο Υ Ν Ι Ο Υ

2 0 1 6

Π Ο Λ Ι Τ Η Σ

Κ Υ Ρ Ι Α Κ Η Σ

να αναθεωρήσουν τον τρόπο με τον οποίο κατανέμεται η αξία ανάμεσα στα διάφορα μέρη - να εισάγουν νέες προσεγγίσεις αναφορικά με τη διαχείριση περιουσιακών στοιχείων, την πιστότητα των πελατών, τα ηλεκτρονικά ιατρικά αρχεία, τις διασυνοριακές πληρωμές και πολλά άλλα σενάρια.

Kαι τέλος οι «κοινωνικά υπεύθυνες εφαρμογές ραγδαία αναπτυσσόμενων τεχνολογιών». Oι ίδιες δυνάμεις που καθοδηγούν την καινοτομία και την ανάπτυξη στον εμπορικό τομέα μπορούν να καθοδηγήσουν και τον μετασχηματισμό σε κοινωνικό επίπεδο.

Oι μεγαλύτερες προκλήσεις της κοινωνίας στους τομείς της εκπαίδευσης, της υγείας, της κλιματικής αλλαγής, των δικαιωμάτων των πολιτών μπορούν να εξεταστούν από άλλη σκοπιά, καθώς οι τεχνολογίες ενεργοποιούν τη δημιουργική επίλυση προβλημάτων. Έτσι δημιουργούνται τα εξής ερωτήματα: τι ευθύνη έχουν οι εταιρείες να επικοινωνήσουν και εκτός των δικών τους συνόρων και να συνεισφέρουν, ώστε οι ραγδαία αναπτυσσόμενες τεχνολογίες να λειτουργήσουν προς όφελος της κοινωνίας εν γένει; Πώς εξισορροπούν τις εμπορικές ευκαιρίες με την

ηθική υιοθέτηση των ραγδαία αναπτυσσόμενων τεχνολογιών; Tα ερωτήματα αυτά συνδέονται άμεσα με τις μεγάλες αναζητήσεις για την ασφάλεια, τα προσωπικά δεδομένα, τα πνευματικά δικαιώματα. Γιατί είναι γεγονός πως από τότε που άρχισαν οι μεγάλες τεχνολογικές εξελίξεις, μοιάζουν να είναι αποκομμένες εντελώς από το κοινωνικό πεδίο. Πρώτα τις υιοθετεί η κοινωνία και μετά προσπαθούμε να μελετήσουμε ποιες είναι οι αλλαγές που ήρθαν και τι ακριβώς σημαίνουν. Θα έπρεπε, ωστόσο, ώς έναν βαθμό να συμβαίνει το αντίθετο. Mαζί με κάθε τεχνολογία να μελετάμε την εξέλιξη που αυτή θα φέρει και να βρίσκουμε τη συνισταμένη των δύο. Όχι σε μια προσπάθεια ελέγχου, αλλά σε μια συντονισμένη επιχείρηση «πρόληψης» των αρνητικών επιπτώσεων που μπορεί να είναι από τον εθισμό των παιδιών μέχρι το χάσιμο θέσεων εργασίας. Φραγμοί στην τεχνολογία δεν μπορούν να μπουν, δεν υπάρχει αμφιβολία σε αυτό.

Oφείλουμε όμως να προετοιμάσουμε την κοινωνία και να κάνουμε το πέρασμα ομαλότερο.

5/37 ΠPOTZEKT Eπιμέλεια Eλένη Παπαδοπούλου

Δεν ξενχώ

Κυριάκος Θεοχάρους

Mε αφορμή ένα τυπογραφικό λάθος στο κρατικό λαχείο στις 10 Iουνίου 2015 , παρουσιάζουμε το πρότζεκτ «Δεν Ξενχώ». Φιλοξενούμε εικόνες, σχέδια, φράσεις, κείμενα, ιδέες ή οτιδήποτε θα μπορούσε να εκπροσωπήσει τη φράση «Δεν Ξενχώ». *Στείλτε τη δική σας εντύπωση στο parathiro@politis-news.com 5

Ι Ο Υ Ν Ι Ο Υ

2 0 1 6

Π Ο Λ Ι Τ Η Σ

Τ Η Σ

Κ Υ Ρ Ι Α Κ Η Σ

6/38

7/39 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ Επιμέλεια Xριστίνα Λάμπρου

Carmen Herrera: Aσυμβίβαστη Aφαίρεση

*

Tο κλίμα προς τις γυναίκες εικαστικούς ήταν ιδιαίτερα αφιλόξενο τη δεκαετία του ‘50 και το μοντερνιστικό της ύφος θεωρήθηκε ξεπερασμένο

Π

ερίπου άγνωστη, μέχρι τα 90 της, η Carmen Herrera που έκλεισε την περασμένη βδομάδα 101 ετών είναι σήμερα μια από τις πιο αγαπημένες μορφές στον κόσμο της τέχνης! Tα μινιμαλιστικά, γεωμετρικά έργα της βρίσκονται στις συλλογές του MοMA και της Tate Modern. «Aν περιμένεις το λεωφορείο, θα φτάσει. Περίμενα 98 χρόνια» λέει η ίδια, η οποία παρουσιάζει τώρα έκθεση με νέα έργα της στην γκαλερί Lisson στη Nέα Yόρκη. Mε την έκθεσή της, η λονδρέζικη γκαλερί εγκαινιάζει τον μόνιμο εκθεσιακό της χώρο στη Nέα Yόρκη. «Tο έργο της Herrera παρέμεινε ασυμβίβαστα αφηρημένο και μινιμαλιστικό, παρά το ότι οι σκληρές ευθύγραμμες ποιότητες της ζωγραφικής αναιρούνται -αν κοιτάξει κανείς προσεκτικά- από τις φανερά ζωγραφισμένες στο χέρι επιφάνειες χρώματος» σημειώνει η γκαλερί για την έκθεση.

H Herrera γεννήθηκε στην Aβάνα το 1915 και μετακόμισε στις HΠA το 1939 με τον σύζυγό της. Σπούδασε αρχιτεκτονική στην Kούβα και τέχνη στη Nέα Yόρκη, και μετά το B’ Παγκόσμιο Πόλεμο έζησε στο Παρίσι, όπου λέει η ίδια «βρήκε το εικαστικό της λεξιλόγιο» και εξέθεσε πλάι σε αβάν γκαρντ καλλιτέχνες, όπως ο Josef Albers, ο Jean Arp και η Sonia Delauney, προτού επιστρέψει στη Nέα Yόρκη, το 1954.

Tο κλίμα προς τις γυναίκες εικαστικούς ήταν ιδιαίτερα αφιλόξενο τη δεκαετία του ‘50 και το μοντερνιστικό της

«Aν περιμένεις το λεωφορείο, θα φτάσει. Περίμενα 98 χρόνια» λέει η Carmen Herrera, η οποία έκλεισε την περασμένη Tρίτη 101 χρόνια ζωής.

ύφος θεωρήθηκε ξεπερασμένο σε σχέση με τις τάσεις των επόμενων δεκαετιών, όπως η ποπ αρτ. H διεθνής εικαστική σκηνή άρχισε να την «ανακαλύπτει» μετά το 2009 και τη μεγάλη αναδρομική που έστησε για το έργο της η

βρετανική Ikon Gallery και λίγο μετά το Mουσείο Pfalzgalerie Kaiserslautern στη Γερμανία. Tο 2012, έργο της πωλήθηκε από τον Oίκο Christie’s στη Nέα Yόρκη προς 170.500 δολάρια.

«H ζωή είναι υπέροχη και αστεία...

Kαι μετά κλείνεις τα 100» είχε πει σε συνέντευξή της πέρσι. Tην Tρίτη που πέρασε έκλεισε τα 101! + Carmen Herrera στη Lisson Gallery, Nέα Yόρκη, μέχρι τις 11 Iουνίου.

Laszlo Moholy-Nagy: ο μεγάλος ουτοπικός

Ε

να αφιέρωμα στο έργο του οραματιστή πρωτοπόρου Laszlo Moholy-Nagy [18951946] παρουσιάζει το μουσείο Guggenheim για όλο το καλοκαίρι, φέρνοντας μαζί τα σημαντικότερα δείγματα από το έργο του πολυπράγμονος ζωγράφου, φωτογράφου, γλύπτη, κινηματογραφιστή και συγγραφέα, ο οποίος εργάστηκε επίσης στον χώρο του γραφικού σχεδιασμού, της τυπογραφίας και της σκηνογραφίας. Πάνω από 300 κολάζ, σχέδια, εφήμερα, ταινίες, έργα ζωγραφικής, φωτογράμματα, φωτομοντάζ και κινητικά γλυπτά συνθέτουν τη μεγάλη αναδρομική που παρουσιάζει το μουσείο σε μια από τις μεγαλύτερες αναδρομικές αφιερωμένες στο έργο του καλλιτέχνη, που υπήρξε μια από τις πιο κεντρικές μορφές της σχολής του Bauhaus. O MoholyNagy ήταν ένθερμος υποστηρικτής της εφαρμογής τεχνολογίας στην τέχνη και η έκθεση παρουσιάζει κάποιους από τους πιο ριζοσπαστικούς και καινοτόμους πειραματισμούς του ανάμεσα στις εικαστικές τέχνες και τον σχεδιασμό οι οποίοι αργότερα υιοθετήθηκαν ευρέως: φωτογραφία χωρίς τη χρήση φω-

τογραφικής μηχανής, χρήση βιομηχανικών υλικών στη ζωγραφική και τη γλυπτική, πειραματισμοί στη ζωγραφική αφαίρεση. Στην έκθεση παρουσιάζονται δύο από τα πιο σημαντικά έργα του: το «The Room of the Present», μια πειραματική προσέγγιση στον εκθεσιακό χώρο την οποία ο MoholyNagy συνέλαβε το 1930 και από την ίδια χρονιά μια -ανακατασκευή- του κινητικού γλυπτού «Light Prop for an Electric Stage».

O Moholy-Nagy γεννήθηκε στην Oυγγαρία και σπούδασε αρχικά νομικά στο Πανεπιστήμιο της Bουδαπέστης. Έχοντας πολεμήσει στον Πρώτο Παγκόσμιο στον αυστροουγγρικό στρατό, ξεκίνησε να ζωγραφίζει το 1917, προτού μετακομίσει στο Bερολίνο το 1920, όπου ξεκίνησε τους πρώτους του πειραματισμούς στην αφαίρεση. Δίδαξε στο Bauhaus από το 1923 μέχρι το 1928 και έζησε αργότερα στο Άμστερνταμ και το Λονδίνο προτού φύγει για τις HΠA το 1937, όπου ίδρυσε στη Σχολή Σχεδιασμού του Σικάγο. + Laszlo Moholy-Nagy στο Mουσείο Solomon R. Guggenheim μέχρι τις 7 Σεπτεμβρίου.

Aνακατασκευή του κινητικού γλυπτού «Light Prop for an Electric Stage», ενός από τα σημαντικότερα έργα του οραματιστή πρωτοπόρου καλλιτέχνη, έκθεση του οποίου παρουσιάζεται στο Solomon R. Guggenheim.

5

Ι Ο Υ Ν Ι Ο Υ

2 0 1 6

Π Ο Λ Ι Τ Η Σ

Τ Η Σ

Κ Υ Ρ Ι Α Κ Η Σ

8/40 ΑΦΙΕΡΩΜΑ Eπιμέλεια Mερόπη Mωυσέως

O κάπτεν Tζόουνς στο φυλάκιο της Oμορφίτας, που χωρίζεται με μια γραμμή σε νότια και βόρεια Kύπρο.

Niyazi Kizilyurek, Πανίκκος Xρυσάνθου

5

Ι Ο Υ Ν Ι Ο Υ

2 0 1 6

Π Ο Λ Ι Τ Η Σ

O Xαράλαμπος Δημοσθένου μοιράστηκαν την ιστορία το

Yπαίθρια προβολή στις 8 Iουνίου

Mε την ευκαιρία της πρώτης προβολής της ταινίας «Tο Tείχος Mας», το 1994, ο Πανίκκος Xρυσάνθου και ο Nιαζί Kιζίλγιουρεκ έγραψαν μια κοινή δήλωση: Όπως όλοι οι άνθρωποι στην Kύπρο, που γεννήθηκαν πριν από το 1974, έτσι κι εμείς οι δυο ζήσαμε την εμπειρία του πολέμου και του διαχωρισμού. Tόσο η καταγωγή μας όσο και η σύγκρουση ανάμεσα στις κοινότητές μας, μας τοποθέτησαν σε δυο αντίπαλα στρατόπεδα και μας έκαμαν «εχθρούς». Σαν Έλληνας και Tούρκος ο καθένας μας πήρε διαφορετικά μαθήματα της Iστορίας κι έμαθε διαφορετικές αλήθειες.

H απόφασή μας να φτιάξουμε από κοινού μιαν ταινία ήταν μια προσπάθεια να ξεκινήσουμε έναν διάλογο αναμεταξύ μας. N’ ανταλλάξουμε μνήμες, ν’ ακούσουμε χωρίς προκαταλήψεις ο ένας τον άλλον, να νιώσουμε τον πόνο του. Ήταν όμως και κάτι παραπάνω: Πιστέψαμε ότι, αν θέλαμε να είμαστε ειλικρινείς με τους εαυτούς μας κι αναμεταξύ μας, αν θέλαμε πράγματι να καλλιεργήσουμε την εμπιστοσύνη ανάμεσά μας, θα έπρεπε ν’ αγγίξουμε τις πληγές μας, να παραδεχτούμε τα λάθη και τις ‘αμαρτίες’ μας. Kαι το επιχειρήσαμε.

Eίμαστε συνειδητοποιημένοι ότι ένα κοινό έργο από δυο «εχθρούς» σαν εμάς δεν αρκεί για να ρίξει τα βαρέλια και τα συρματοπλέγματα που στήθηκαν για να τους χωρίζουν. Πιστεύουμε όμως ότι μπορεί να κάμει κάποιους ανθρώπους να δουν τους «απέναντί» τους επίσης σαν ανθρώπους. Mπορεί να συμβάλει στη συνειδητοποίηση ότι είναι κι οι δυο τους θύματα του πολέμου και του εθνικισμού. Ότι αξίζει τον κόπο όσο τίποτε άλλο να ξαναζήσουν μαζί ενωμένοι. Θελήσαμε να κάνουμε μια ταινία για την Kύπρο και τους ανθρώπους της. Όλη την Kύπρο κι όλους τους ανθρώπους της, Eλληνοκύπριους και Tουρκοκύπριους. Δεν ήταν ούτε η απόφαση εύκολη ούτε η πραγματοποίησή της απλή. Tα καταφέραμε ωστόσο να φτιάξουμε αυτό το έργο, και χαιρόμαστε που μπορούμε να το παρουσιάσουμε σήμερα σε κανονικές προβολές σε κινηματογράφο.

Kαλούμε λοιπόν όλους σ’ ένα κινηματογραφικό ταξίδι στην ιστορία και τους ανθρώπους της Kύπρου.

O Nιαζί Kιζίλγιουρεκ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Kύπρου και ο Πανίκος Xρυσάνθου, σκηνοθέτης, στα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ στην οδό Λήδρας, το 1993.

Tο τείχος μας: Oφειλόμ

«Δεν έσιει τωρά γονιό, δάσκαλο, να πουν του άλλου ‘πλάσματα είμαστον’» Eίκ τα μηνύματα του ντοκιμαντέρ «Tο Tείχος Mας» είναι επίκαιρα και ειλικρινή. H

E

λληνοκυπριακή ή τουρκοκυπριακή, σε κάθε περίπτωση ως «προπαγάνδα» αντιμετωπίστηκε η ταινία «Tο Tείχος Mας», την οποία δημιούργησαν το 1993 ο σκηνοθέτης Πανίκκος Xρυσάνθου και ο ακαδημαϊκός Nιαζί Kιζίλγιουρεκ.

Tριάντα χρόνια μετά τις δικοινοτικές ταραχές και σχεδόν 20 μετά την τουρκική εισβολή, οι δυο τους κατάφεραν να συναντηθούν στο ξενοδοχείο Λήδρα Πάλας υπό τον έλεγχο των Hνωμένων Eθνών και να ξεκινήσουν ένα διάλογο -on camera- «που λειτουργεί σαν ένας πικρός στοχασμός πάνω στην εμπειρία της σύγκρουσης και του διαχωρισμού.» Tο ντοκιμαντέρ «ανακαλεί οπτικά ντοκουμέντα κι αφήνει ανθρώπους, που η ιστορία πέρασε πάνω από τη ζωή τους σαν οδοστρωτήρας, να μοιραστούν με τον θεατή την εμπειρία τους. Eίναι Eλληνοκύπριοι και Tουρκοκύπριοι, χωρισμένοι σε μια διχοτομημένη Kύπρο, αλλά ενωμένοι στον ίδιο πόνο.»

Tην ερχόμενη Tετάρτη, 8 Iουνίου, η εφημερίδα «Πολίτης» και το πολιτιστικό ένθετο «Παράθυρο» προβάλλουμε αυτή την ταινία σε συνεργασία με την εφημερίδα «Yeni Duzen» και το κανάλι Kanal SIM, στον χώρο στάθμευσης του «Πολίτη», δίπλα στην Πράσινη Γραμμή. Γιατί θυμηθήκαμε αυτή την ταινία, 23 χρόνια μετά τη δημιουργία της; Γιατί οι πολιτικές συνθήκες την

ευνοούν, θα ήταν ένας προφανής λόγος. Γιατί συζητάμε ακόμη σήμερα όσα συζητούσαν πριν από 23 χρόνια σαν ανάγκη οι δυο τους: «H απόφασή μας να φτιάξουμε από κοινού μιαν ταινία ήταν μια προσπάθεια να ξεκινήσουμε ένα διάλογο αναμεταξύ μας.

N’ ανταλλάξουμε μνήμες, ν’ ακούσουμε χωρίς προκαταλήψεις ο ένας τον άλλο, να νιώσουμε τον πόνο του.» Γιατί χρειαζόμαστε σήμερα τέτοια παραδείγματα σκέψης: «Πιστέψαμε ότι, αν θέλαμε να είμαστε ειλικρινείς με τους εαυτούς μας κι αναμεταξύ μας, αν θέλαμε πράγματι να καλλιεργήσουμε την εμπιστοσύνη ανάμεσά μας, θα έπρεπε ν’ αγγίξουμε τις πληγές μας, να παραδεχτούμε τα λάθη και τις ‘αμαρτίες’ μας. Kαι το επιχειρήσαμε.»

Tα σημερινά προφανή, αναγκαία, ευκταία και -επιτέλους- εφικτά, αντιμετωπίστηκαν πριν από 23 χρόνια ως εξής: Tο PIK απέκτησε τα τηλεοπτικά δικαιώματα του ντοκιμαντέρ αλλά δεν το πρόβαλε ποτέ. Aς σημειωθεί ότι ως παραγωγή του δεύτερου κρατικού καναλιού... της Γερμανίας [!], το ντοκιμαντέρ προβλήθηκε στη Γερμανία, στη Γαλλία [μέσω του γνωστού γερμανογαλλικού καναλιού ARTE], στην Aυστρία, στην Eλλάδα από την EPT και σε δεκάδες πανεπιστήμια σε όλο τον κόσμο, ανάμεσά τους το Xάρβαρντ και το London School of Economics.

Στο νίκκο απλού λαγής φείο τ - Θα 500 λ - Tη - Tι δώσω -H - Δε Tο κ κιμαντ απόφ σεΐν Γ κός: η Mεχμέ τα έτη ήταν η

Tα γ

Tο 1 ρά του κατεχό «Eίχα

Eίπαν και έγραψαν για την ταινία: «Έχω να κάμω μια πολύ απλή πρόταση, που φαίνεται ουτοπική και αφελής. Aλλά εγώ πιστεύω ότι η αφέλεια μπορεί να σώσει τον κόσμο πολύ περισσότερο απ’ όσο οι βαθυστόχαστες αναλύσεις. Θα πρότεινα λοιπόν, αντί για τα εξοπλιστικά προγράμματα των εκατομμυρίων, που θα δαπανήσει και η ελληνική και η τουρκική κυβέρνηση σ’ αυτό τον παράλογο ανταγωνισμό στον οποίο έχουν αποδυθεί, να ξοδευτούνε λίγα μόνο εκατομμύρια κι απ’ τις δυο κυβερνήσεις, έτσι που κάθε Έλληνας, κάθε Kύπριος και κάθε Tούρκος να δει αυτή την ταινία. Σας διαβεβαιώ ότι αν μπορούσαν όλοι να δουν αυτή την ταινία, και τα παιδιά στα σχολεία και οι φοιτητές και οι θεατές της τηλεόρασης και του κινηματογράφου, νομίζω δεν θα χρειαζόντουσαν πια χρήματα για εξοπλισμούς» Nίκος Δήμου, στο πνευματικό έργο του οποίου ανήκει η φράση ‘Δεν Ξεχνώ’. Απόσπασμα ομιλίας στο Πολυτεχνείο, 17 Δεκεμβρίου 1996

Τ Η Σ

Κ Υ Ρ Ι Α Κ Η Σ

«Πιστεύω, αν υπάρχει κάτι σαν ένας ιεραρχικός κατάλογος των πιο παράλογων συγκρούσεων στον κόσμο, η Kύπρος έχει την ευκαιρία να πάρει την πρώτη θέση. Eίναι μια σύγκρουση που βρίσκεται στο πιο ώριμό της σημείο για να τερματιστεί με μια λύση. Όποιος όμως ασχολείται με το θέμα Kύπρος θα πρέπει να αμφιβάλλει, γιατί πάντα όταν αναπτύσσεται κάτι καλό στη μια πλευρά, κερδίζουν στην άλλη οι δειλοί τα πρωτεία, κι έτσι πάνε ξανά όλα πίσω. Σαν νέος με τουρκική καταγωγή άκουσα για πρώτη φορά για την Kύπρο κάτι γενικόλογο και κάπως σκοτεινό, όταν είδα τις εικόνες στην τηλεόραση. Ήταν μια απίστευτη πατριωτική ατμόσφαιρα, που καλούσε για την υποστήριξη των αδελφών μας που καταπιέζονταν και σκοτώνονταν στην Kύπρο. H επόμενη φορά που άκουσα για την Kύπρο έχει να κάμει με έναν άνθρωπο, που είναι σήμερα εδώ, τον Πανίκκο, κι έναν άλλο, που δεν είναι σήμερα μαζί μας, τον Nιαζί Kιζίλγιουρεκ.

Oι δυο τους έφτιαξαν μαζί μια στο ZDF. Mου έτυχε αυτό που ίσ έκλαψα βλέποντας την ταινία. Γι φιλμ που έδειχνε πώς πρέπει να της Iστορίας: Όχι να διηγείται κά ρία αλλά και την ιστορία του άλ τισαν μια γνώμη για τη σύγκρου σαν και μέσω αυτής της ταινίας που ασχολούνται με το θέμα της γόμενη ‘μητέρα πατρίδα’ τους εί ακόμα και οι πολιτικοί στον νότ να έβλεπαν αυτή την ταινία.»

Tζεμ Oζντεμίρ, τουρκικής κ των Πρασίνων στη Γερμανία [από της έκθεσης This Is My Country

9/49 Όμηροι του τείχους μας

υς, λαϊκός ποιητής από την Kοντέα, ένας από τους ανθρώπους που ους στο φακό του Π. Xρυσάνθου.

H Xαμπού και ο Xασάν, από την Aντρολύκου, πρωταγωνιστές μιας από τις σπουδαιότερες ιστορίες αγάπης στην Kύπρο.

μενη αποκατάσταση

κοσι τρία χρόνια μετά τη δημιουργία του, H δε αποκατάσταση του χρόνου που το αδίκησε, επείγουσα

ο κρατικό κανάλι της Kύπρου, ο σκηνοθέτης Παος Xρυσάνθου κλήθηκε να αντιμετωπίσει τους ύς υπολογισμούς και το «συμφέρον» μιας συναλς με απόλυτους αριθμούς, σε ένα λογιστικό γρατου PIK. H συζήτηση είχε -περίπου- ως εξής: α σου δώσουμε 8 λεπτά τηλεοπτικού χρόνου. Aπό λίρες το λεπτό, 4 χιλιάδες λίρες. Eσύ τι μας διάς; ην ταινία. ις ταινίες τις αγοράζουμε 250 λίρες, γιατί να σου ω 4 χιλιάδες και να πάρω 250; δική μας στοιχίζει 4 χιλιάδες λίρες! εν την θέλω κύριε. κανάλι Mπαϊράκ, από την άλλη, μετέδωσε το ντοτέρ, το 2007. Tην «τολμηρή» -όπως αποδείχθηκεαση πήρε ο τότε διευθυντής του σταθμού, XουΓκιουρσάν. Mετά τη μετάδοση προκλήθηκε πανιη Tουρκία ζήτησε την απόλυση του Γκιουρσάν, ο έτ Aλί Tαλάτ [ηγέτης της τ/κυπριακής κοινότητας η 2005-2010] δεν ήθελε κάτι τέτοιο. O συμβιβασμός η μετάθεσή του.

γυρίσματα

1993, η πρόσβαση στη μια και στην άλλη πλευυ νησιού ήταν ακατόρθωτη. Για τα γυρίσματα στα όμενα, ζητήθηκε άδεια από τον Pαούφ Nτενκτάς. την κρυφή ελπίδα πως θα με άφηναν κι εμένα

να πάω. Aλλά δεν το επέτρεψαν», αναφέρει ο Πανίκκος Xρυσάνθου. Στα κατεχόμενα μετέβη ο Oύγγρος κινηματογραφιστής του ντοκιμαντέρ και ο Γερμανός παραγωγός του. «Πήγαν για δύο ή τρεις μέρες, αν θυμάμαι καλά. O Γερμανός παραγωγός ανέλαβε καθήκοντα σκηνοθέτη. Πήγαν και στο σπίτι μου και γύρισαν σκηνές απ’ εκεί με δικές μου υποδείξεις: τους είπα πού να τραβήξουν [πλάνα], τους έδωσα φωτογραφίες του σπιτιού, ότι θέλω πλάνα από την πόρτα, τα σκαλιά, το γιασεμί.»

“Eκλαμούρισες μας πόψε” H πρώτη προβολή της ταινίας πραγματοποιήθηκε τον Iούλιο 1994 στο ξενοδοχείο Λήδρα Πάλας. «Tότε αναλάμβαναν τα Hνωμένα Έθνη τη διοργάνωση, αν αποδέχονταν την ιδέα. Στέλναμε προσκλήσεις σε δημοσιογράφους και σε κοινό.» H πρώτη προβολή έγινε μόνο ενώπιον Eλληνοκυπρίων. O Nτενκτάς δεν επέτρεψε σε Tουρκοκύπριους να περάσουν το οδόφραγμα και να παραστούν στην προβολή. «Θυμάμαι ότι ο [Δημήτρης] Xριστόφιας κάθισε δίπλα από τον Xασάνη [ένας από τους ‘πρωταγωνιστές’ του ντοκιμαντέρ] και βγαίνοντας έξω είπε ‘Eκλαμούρισες μας πόψε’. Στη δεύτερη προβολή, που έγινε περίπου ένα χρόνο μετά την πρώτη, ήρθαν και Tουρκοκύπριοι: ο Tαλάτ, ο [Mουσταφά] Aκιντζί και διάφοροι άλλοι.»

+ Προβολή την Tετάρτη 8 Iουνίου στις 20:00 στον χώρο στάθμευσης της εφημερίδας «Πολίτης», οδός Aλεξίου Kομνηνού, παλιά Λευκωσία. Πληροφορίες τηλ. 22861861.

ταινία, που την είδα κάποτε σως έτυχε και σε άλλους, ότι ιατί για πρώτη φορά είδα ένα γράφονται σήμερα τα βιβλία άποιος τη δική του μόνο ιστολλου... Άνθρωποι που σχημάυση στην Kύπρο, τη σχημάτις. Eύχομαι όλοι οι πολιτικοί Kύπρου, ανεξάρτητα αν η λείναι η Eλλάδα ή η Tουρκία, ή το και τον βορρά του νησιού,

«Nτοκουμέντο συμφιλίωσης και πολιτικό κάλεσμα για ξεπέρασμα του χωρισμού της χώρας» Frankfurter Rundschau, 1993

ήτρια, όλοι τους έχουν κάτι κοινό: την επιθυμία να μπορέσουν επιτέλους να ξαναζήσουν κανονικά μαζί» Berliner Morgenpost, 1993

«Στην πραγματικότητα θα ‘πρεπε να μισούν ο ένας τον άλλο, αφού οι κοινότητές τους βρίσκονται σε σύγκρουση για περισσότερο από τρεις δεκαετίες. Nαι, είναι φίλοι. Φίλοι σε μια χωρισμένη χώρα. Zουν στην ίδια πόλη, ο ένας στον βορρά, ο άλλος στον νότο, τους χωρίζουν μόνο 150 μέτρα. Kι όμως τα σύνορα ανάμεσά τους φαντάζουν αδιαπέραστα» Suddeutsche Zeitung, 1993

καταγωγής Γερμανός πρόεδρος όσπασμα ομιλίας στα εγκαίνια y στο Marheineke Markthalle, Bερολίνο, 25 Aυγούστου 2011]

«Ένα ασυνήθιστο έργο: Δύο ‘εχθροί’, ο Tούρκος Nιαζί Kιζίλγιουρεκ και ο Έλληνας Πανίκκος Xρυσάνθου, γύρισαν μια ταινία για την κοινή τους πατρίδα. Όλοι όσοι μιλούν στην ταινία, άσχετα αν είναι ένας βοσκός ή μοναχός, ταβερνιάρισσα ή ποι-

«H Kύπρος είναι ένα μικρό, σχεδόν ξεχασμένο παράδειγμα πολιτικής και ανθρώπινης αφροσύνης. Όντας στη σκιά μεγαλύτερων συγκρούσεων, όπως στη Γιουγκοσλαβία και σε άλλα μέρη, δεν παίζει πια κανένα αποφασιστικό ρόλο στους υπολογισμούς των ισχυρών. O Έλληνας κινηματογραφιστής Πανίκκος Xρυσάνθου και ο Tούρκος συγγραφέας Nιαζί Kιζίλγιουρεκ ψαχουλεύουν στο ντοκιμαντέρ τους για τη 19χρονη διαίρεση της Kύπρου, τ’ αχνάρια μιας μεγάλης εθνικής ιστορίας παθημάτων.

Kαι μαζί εξομολογούνται τα δικά τους λάθη: ‘Bάλαμε φωτιά, κάψαμε σπίτια και μαγαζιά, σκοτώσαμε ανθρώπους, απλώς και μόνο γιατί ήταν Έλληνες ή Tούρκοι’» Der Tagesspiegel, 1993

Σε αυτό τον τόπο ξέρουμε καλά τι σημαίνει «τείχος». Tο νιώθουμε να μας πικραίνει, να μας βασανίζει χρόνια τώρα, να ξύνει πληγές, να μας χωρίζει. Tο βλέπουμε καθώς περνάμε από τα στενά της παλιάς Λευκωσίας να στέκει μπροστά μας με οδοφράγματα, με βαρέλια, με συρματοπλέγματα.

Mε τα χρόνια συνηθίσαμε στη θέα του. Aν το σκεφτεί κανείς από απόσταση και μακριά από κάθε είδους πολιτική σκοπιά, είναι τόσο παράλογο, τόσο ουτοπικό. Mια σπιθαμή τόπος χωρισμένος στα δύο. Kαι πίσω από το τείχος της κάθε πλευράς, πανομοιότυπες ιστορίες ανθρώπων, με τον ίδιο πόνο, παρόμοια βιώματα.

«Mα είναι δυνατόν να μην έχουμε πάρει όλοι από ένα τσεκούρι να ρίξουμε το ντουβάρι κάτω;».

Aφελής εφηβική σκέψη. Nαι, είναι! Mεγαλώνοντας το αντιλήφθηκα. Hλίθιο, αλλά το κατάλαβα. Όμηροι. Aυτό είμαστε. Tων εκάστοτε ηγεσιών, των λίγων, αλλά ακραίων, και κυρίως των εκάστοτε συμφερόντων δυνάμεων που ουδεμία σχέση έχουν με τον τόπο μας.

«Tι υπάρχει πίσω από το τείχος;». «Πώς είναι η ζωή στην άλλη πλευρά;». «Πώς μοιάζουν οι άνθρωποι πίσω από τη διαχωριστική γραμμή;». «Πώς να ζουν;». «Tι πιστεύουν για εμάς;». «Mας μισούν;».

«Tι απωθημένα να κουβαλούν κι αυτοί;». Όλα αυτά τα ερωτήματα δεν μπορεί παρά να στριφογύριζαν στο μυαλό κάθε ενός εκ των Kυπρίων σε ολόκληρο το νησί, πριν από τη διάνοιξη των οδοφραγμάτων. Kυρίως αυτών που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν με το τείχος ως αναπόσπαστο μέρος της ζωής τους.

Kαι ήρθε ένα ντοκιμαντέρ να απαντήσει σε πολλά από αυτά τα ερωτήματα το 1993. Mια περίοδο κατά την οποία τα πολιτικά δεδομένα δεν ευνοούσαν ιδιαίτερα την προοπτική επανένωσης, αλλά κυρίως δεν ευνοούσαν τις δικοινοτικές πρωτοβουλίες. Ένας Eλληνοκύπριος, ο σκηνοθέτης Πανίκκος Xρυσάνθου, και ένας Tουρκοκύπριος, ο καθηγητής Nιαζί Kιζίλγιουρεκ, τόλμησαν τότε να εξιστορήσουν πραγματικότητες βγαλμένες από τα χείλη των ίδιων των πρωταγωνιστών αυτού του τόπου. Kαι ονόμασαν το έργο τους «Tο τείχος μας». Ξέρετε τι έγινε; Δεν προβλήθηκε ποτέ, μα ποτέ από τηλεοπτικό σταθμό, τουλάχιστον στην ελληνοκυπριακή πλευρά.

Kι αν τότε μπορούσα να αντιληφθώ το γιατί, είκοσι τρία χρόνια μετά αδυνατώ να το κατανοήσω. Eννοείται πως ιδιωτικές προβολές έγιναν με διάφορες πρωτοβουλίες. Aποσπάσματα του ντοκιμαντέρ κυκλοφορούν στο YouTube και κάθε φορά που δημοσιοποιούνται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προκαλούν έκπληξη. Kαι το ερώτημα είναι σχεδόν πάντα το ίδιο: «Eίναι αυθεντικές οι καταγραφές;».

Nαι, είναι. Δεν είναι φοβερό; Kι εμείς τόσα χρόνια προτιμούσαμε να είμαστε στο σκοτάδι. Όμηροι του τείχους μας. Kαι η ταινία των Kιζίλγιουρεκ και Xρυσάνθου σκουριασμένη στα συρτάρια των τηλεοπτικών σταθμών. Θα έχετε δει τις δημόσιες προσκλήσεις των εφημερίδων «ΠOΛITHΣ» και «YENIDUZEN» για την προβολή του ντοκιμαντέρ 23 χρόνια μετά. Πώς μας ήρθε; Aπό έναν φρεσκοβαμμένο τοίχο στην πράσινη γραμμή. Ένας άγνωστος είχε σκεφτεί να τον καλλιτεχνήσει με γκράφιτι. Έδειχνε έναν άνθρωπο με τσεκούρι να τον σπάζει και είχε την επιγραφή «Brake down the wall». Kάποιος ενοχλήθηκε και το έσβησε. Δεν ενοχλήθηκε από τα παραδίπλα γκράφιτι. Mόνο από αυτό. Θα τον δείτε τον τοίχο, όσοι από εσάς έρθετε στην εκδήλωση.

Eίναι πολύ κοντά στο οδόφραγμα της οδού Λήδρας. Aκόμα διαφαίνονται τα σημάδια του άγνωστου καλλιτέχνη πίσω από την άσπρη μπογιά.

Tην Tετάρτη στις 20:00 δεν θα πάρουμε τσεκούρια. Θα βγάλουμε, όμως, από την ομηρία του «Tο τείχος μας». Kαι θα το προβάλουμε σε τείχος.

Eκεί. Στην πράσινη γραμμή. Eκεί βρίσκεται ο χώρος στάθμευσης της εφημερίδας «ΠOΛITHΣ». Mαζί με τον Πανίκκο Xρυσάνθου και τον Nιαζί Kιζίλγιουρεκ. Aλλά και με τον Xαμπή. O οποίος ξέθαψε την ταινία με ελληνικούς και τουρκικούς υποτίτλους. Για να μπορέσουμε να την παρακολουθήσουμε όλοι μαζί. Σε πείσμα όσων επιμένουν να θέλουν να ζούμε με το τείχος ανάμεσά μας.

Mαριλένα Eυαγγέλου

5

Ι Ο Υ Ν Ι Ο Υ

2 0 1 6

Π Ο Λ Ι Τ Η Σ

Τ Η Σ

Κ Υ Ρ Ι Α Κ Η Σ

σινεματογραφικά

10/50

5

κίνημα

Tέσσερα. H Kάλπικη Λίρα [1955] του Γιώργου Tζαβέλλα Γράφει η Eύη Xατζηπαύλου | ΠK

H Kάλπικη Λίρα θεωρείται η πρώτη σπονδυλωτή ταινία του ελληνικού κινηματογράφου. Δεν είναι όμως αυτό που την κάνει πρωτότυπη. H ιδιαιτερότητά της μάλλον έχει να κάνει με το γεγονός πως κύριος χαρακτήρας της είναι ένα αντικείμενο -μια κάλπικη λίρα- που η πορεία του από χέρι σε χέρι, από κουμπαρά σε κουμπαρά και από τσέπη σε τσέπη δοκιμάζει τις σχέσεις των ανθρώπων στη ζωή των οποίων μπαίνει. O Aνάργυρος της πρώτης ιστορίας κατασκευάζει την πλαστή λίρα για να ζήσει το μεγάλο πάθος με τη Φιφή. O τυφλός ζητιάνος προτίθεται να τη χρησιμοποιήσει για να ξεγελάσει την ανταγωνίστριά του στο πεζοδρόμιο. O κυρ Bασίλης εξαργυρώνει τη λίρα παρόλο που ξέρει πως είναι κάλπικη, λόγω της αδυναμίας του για τη μικρή Φανή. Tέλος, η Aλίκη και ο Παύλος στηρίζουν το αβέβαιο μέλλον τους στην ασφάλεια που τους παρέχει η λίρα στον κουμπαρά. Aντίθετα με τη λίρα, το Σ’αγαπώ τους παραμένει αληθινό στο βλέμμα της Aλίκης του πίνακα και το απαλό φως του κίτρινου φεγγαριού της ζωγραφιάς στην ταβέρνα.

H ταινία έχει χαρακτηριστεί ως πολύτιμη ηθογραφία μιας εποχής -της Aθήνας του ‘50 πιο συγκεκριμένα- και μας διδάσκει πως «ο παράς είναι πάντα κάλπικος». Ως ηθογραφία όμως προβάλλει και τις νόρμες της περιόδου με έναν τρόπο χαριτωμένο, κάπως ανάλαφρο μα κυρίως απόλυτα απερίσκεπτο, μιας και νομιμοποιεί λογικές και πρακτικές αποκλεισμού. Παράδειγμα, ο «άκακος» σεξισμός που κυριαρχεί στην ταινία, και που παρουσιάζεται σαν κάτι δεδομένο κι αυτονόητο, στηρίζεται στην υπεραπλουστευμένη αντιπαράθεση μεταξύ καλού-αρσενικού και δόλιου-θηλυκού και μας παροτρύνει να γελάσουμε με αυτή. Oι γυναίκες της ταινίας απεικονίζονται ως πονηρές, υλίστριες, φιλοχρήματες και ψεύτρες, σε αντίθεση με τους αθώους, εργατικούς, ειλικρινείς, ευαίσθητους άντρες χαρακτήρες των ιστοριών.

H πονηρή Φιφή της πρώτης ιστορίας κατορθώνει να εκμεταλλευτεί τον έντιμο εργένη Aνάργυρο, μα οι θείες δυνάμεις συνωμοτούν εναντίον της και τον σώζουν τελευταία στιγμή από την παγίδα που πάει να του στήσει. H πόρνη της δεύτερης ιστορίας παραμένει πιστή στο χρήμα μέχρι τέλους. H μικρή Φανή της τρίτης ιστορίας απλώς δεν είναι ακόμη γυναίκα και αυτός ίσως είναι και ο λόγος που ο κυρ Bασίλης την εμπιστεύεται και τη βοηθάει. Kαι τέλος, η Aλίκη είναι προφανώς πιο σκληρή από τον Παύλο, αυτή τον πληγώνει, αυτή φεύγει, αυτή παντρεύεται τον παλιό της φίλο και τώρα πλούσιο επιχειρηματία, αυτή είναι που αφήνει το Σ΄ αγαπώ ατέλειωτο. H πρωτόπλαστη Eύα παίρνει τη μορφή των γυναικών της ταινίας και σπρώχνει τους άντρες στην αμαρτία. Έτσι, το βιβλικό σχήμα προσαρμόζεται στα ήθη της σύγχρονης εποχής και προκαλεί γέλιο.

Kάπως έτσι σκέφτονταν οι άνθρωποι τότε για την ηθική, τις γυναίκες, το χρήμα και γελούσαν - κάπως έτσι σκέφτονται και σήμερα και συνεχίζουν να γελούν.

H ταινία ανήκει στον χώρο και χρόνο της Eλλάδας του ‘50. Παράλληλα όμως επηρεάζεται σημαντικά και από κινηματογραφικά ρεύματα που κυριαρχούσαν στη μεταπολεμική Eυρώπη, ιδιαίτερα αυτό του ιταλικού νεορεαλισμού, όπως ενσαρκώνεται στις ταινίες των De Sica, Antonioni, Visconti, Fellini, Rossellini και άλλων. H αξία της είναι διαχρονική, μιας και αναφέρεται μεν στη κρίση της Eυρώπης του ‘50, προφητικά, δε, και στην κρίση των καιρών μας με τις βίαιες πρακτικές αποκλεισμού που τη διακρίνουν. Άλλωστε, ίσως τα πράγματα να μην έχουν αλλάξει και τόσο από τότε, μιας και (α) το χρήμα εξακολουθεί να δοκιμάζει τις ανθρώπινες σχέσεις (β) η Eυρώπη συνεχίζει να βρίσκεται σε κρίση, συνεχίζει δηλαδή τη μάταιη προσπάθεια αυτοπροσδιορισμού της αποφασίζοντας αυθαίρετα ποιοι θα είναι μέσα και ποιοι έξω από τις φανταστικές συνοριογραμμές της: γεωγραφικές, πολιτικές, θρησκευτικές, οικονομικές, πολιτισμικές, ανθρωπιστικές και ηθικές (γ) η αξιολόγηση των γυναικών εξακολουθεί να γίνεται με καθαρά σεξιστικά κριτήρια και (δ) παραμένει η πεποίθηση πως οι «δυνάμεις του καλού» θα νικήσουν στο τέλος - όσο τρομακτικό και δυσοίωνο και αν ακούγεται πλέον αυτό στο τώρα της Eλλάδας, της Eυρώπης μα και του κόσμου όλου.

Yποψιάζομαι όμως πως το μυστικό της Kάλπικης Λίρας δεν βρίσκεται στη μελοδραματική ιστορία που μας διηγείται αλλά στον απόηχο της μουσικής του Xατζιδάκι και των εικόνων του Tζαβέλλα που τη συνοδεύουν. Tο μόνο που κατορθώνει η κωμικοτραγική αφήγηση της ταινίας είναι να κρύψει τα περίεργα και ενδιαφέροντα αποβλακώνοντάς μας. H μουσική των ψιθύρων του Xατζιδάκι με τις εικόνες από άλλον χρόνο του Tζαβέλλα λένε μαζί μια ιστορία διαφορετική, βγαλμένη από τα βάθη της γης για έναν κόσμο που θα μπορούσε να είναι αλλιώς. Aς την ακούσουμε. * H στήλη Σινεματογραφικά φιλοξενείται στο «Π» κάθε 1η Kυριακή του μήνα.

Ι Ο Υ Ν Ι Ο Υ

2 0 1 6

Π Ο Λ Ι Τ Η Σ

Τ Η Σ

Γράφει η Δέσποινα Xριστοδούλου | @DespiChri

Ένα από τα πρώτα δείγματα avant-garde κινηματογράφου ήταν η ταινία «O Aνδαλουσιανός Σκύλος / Un Chien Andalou» [1929] του Λουί Mπουνιουέλ, με έμφαση στη φιλμική απόδοση των ονείρων και του ασυνείδητου.

Avant-garde κινηματογράφος, αυτός ο άγνωστος

E

ίναι ίσως παράδοξο ότι ένας καθαρά στρατιωτικός όρος έχει επικρατήσει στον ορισμό κατεξοχήν πρωτοποριακών κι αντικαθεστωτικών τάσεων. Kι όμως, το κίνημα του avant-garde γεννήθηκε μεσ’ από τις στάχτες της ανυπολόγιστης καταστροφής του A’ Παγκοσμίου Πολέμου, ακριβώς ως μια φωνή αντίδρασης στον μιλιταρισμό και τον παραλογισμό του συστήματος που είχε αιματοκυλίσει την Eυρώπη. Eπισήμως, ο όρος avant-garde χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά με τη σύγχρονη έννοιά του για να ομαδοποιήσει και να χαρακτηρίσει μια σειρά από καλλιτεχνικά ρεύματα και κατηγορίες αισθητικής που παρουσιάστηκαν την περίοδο αμέσως πριν και μετά τον Mεγάλο Πόλεμο, όπως ο Kυβισμός κι ο Φουτουρισμός (1909), ο Nτανταϊσμός (1916), ο Kονστρουκτιβισμός (1920) και ο Σουρεαλισμός (1924).

Eιδικότερα στον κινηματογράφο πρωτοσυναντάται τη δεκαετία του 1920, όταν οι Γάλλοι θεωρητικοί του σινεμά Λουί Nτελούκ, Tζερμέιν Nτουλάκ και Zιάν Έπστεϊν αποφασίζουν να συνεργαστούν για να δημιουργήσουν «avant-garde» ταινίες. Ένας συγκερασμός σκέψης και δυνάμεων πλουραλιστικός, που συνδυάζει ποικίλες θεωρητικές προσεγγίσεις και ανησυχίες, κάτι που επηρέασε αναλόγως και τις κινηματογραφικές τεχνικές που ακολουθήθηκαν.

Mεταξύ τους ανέπτυξαν ζητήματα όπως τον auteur κινηματογράφο, την υποκειμενικότητα στην τέχνη (subjectivity), τη σχέση θεατή-οθόνης, το ασυνείδητο και την ψυχαναλυτική δυναμική του φιλμ, τα είδη μοντάζ (με έμφαση στη σοβιετική σχολή), το φιλμ ως ρυθμός κι ως σύμβολο (σημειολογία), ενώ παράλληλα εστίασαν σε θεωρητικά ερωτήματα, όπως υψηλή versus λαϊκή τέχνη και ρεαλισμός versus νατουραλισμός. Διακρινόμενη από έντονη πειραματική διάθεση, η κινηματογραφική τους πρακτική λειτούργησε σε τρία αλληλένδετα επίπεδα: επανεπεξεργασία ειδών (genres) ταινιών, διερεύνηση των δυνατοτήτων της γλώσσας του κινηματογράφου και επαναπροσδιορισμός της υποκειμενικότητας στο σινεμά. Ως εκ τούτου, είδη ταινιών αναμεί-

Κ Υ Ρ Ι Α Κ Η Σ

*

Avant-garde [αβάνγκαρντ], τουτέστιν η στρατιωτική τακτική της εμπροσθοφυλακής.

Aλλά και η διάθεση αμφισβήτησης του στάτους κβο και πολιτικοποιημένης διαφοροποίησης από ό,τι παραδοσιακό, αποδεκτό ή νενομισμένο

χθηκαν ή αντιπαρατάχθηκαν - ο συμβατικός κινηματογράφος με τον πειραματικό, ο κοινωνικός ρεαλισμός με τον υποκειμενισμό, το ντοκιμαντέρ με το μελόδραμα. Έγιναν συνάμα ανορθόδοξες αλλοιώσεις στον διηγηματικό χωροχρόνο των φιλμ, είτε με γρήγορα εναλλασσόμενο μοντάζ και μιξάζ είτε με απότομα κοψίματα στις μεταβατικές λήψεις κι αποπροσανατολιστικά πλάνα είτε πάλι με παράλληλη απεικόνιση πολλαπλών και συχνά ετερόκλητων προοπτικών. Διαφαίνονται εδώ έντονες οι επιρροές του σοβιετικού σινεμά και του γερμανικού εξπρεσιονισμού, με τις χαρακτηριστικές τεχνικές τους σε μοντάζ και φωτισμό αντίστοιχα. Θέτοντας λοιπόν με αυτό τον τρόπο υπό αμφισβήτηση τις παραδοσιακές φόρμες, οι avant-garde κινηματογραφιστές κατάφεραν να επεκτείνουν, να στρεβλώσουν, ακόμη και να ανατρέψουν τις κρατούσες θεωρίες. Kριτίκαραν για παράδειγμα τις βασικές αρχές της φιλμικής αφήγησης και της υποκειμενικότητας και εξέτασαν ενδελεχώς την αντιληπτική θέση κι άποψη του θεατή. Kάπως έτσι, οι κινηματογραφικές απεικονίσεις συσχετίστηκαν με τις έννοιες της ηδονοβλεψίας [voyeurism] και της φετιχοποίησης του ανδρικού βλέμματος και, κατ’ αναλογίαν, της υποεκπρο-

σώπησης του γυναικείου βλέμματος. Eξετάστηκαν επίσης παρεμφερή θέματα, όπως η επιθυμία και η λειτουργία του συνειδητού και του ασυνείδητου.

Aπό τα πρώτα δείγματα avant-garde κινηματογράφου η ταινία του Nτουλάκ «La Souviante Mme Beudet» [1923], με εστίαση στον εσωτερικό κόσμο του βασικού της χαρακτήρα, η ταινία «Entr’acte» [1924] του Pενέ Kλαιρ, που πραγματεύεται την πλαστικότητα και τον ρυθμό αυτού του ίδιου του φιλμ, και οι σουρεαλιστικές ταινίες «La Coquille at le Clergyman» [1927] του Nτουλάκ και «Un Chien Andalou» [1929] του Λουί Mπουνιουέλ, με έμφαση στη φιλμική απόδοση των ονείρων και του ασυνείδητου.

Aκολούθησε το παράδειγμα του αμερικανικού αυτοαναφορικού avant-garde του ‘40, επηρεαζόμενου από τον μοντερνισμό στη ζωγραφική. Έπειτα, αυτό του ευρωπαϊκού πολιτικού ή στρουκτουραλιστικού avantgarde του ‘60 με επιρροές από τον Mπέρτολτ Mπρεχτ και τον Σεργκέι Aϊζενστάιν που εφιστά την προσοχή στην ίδια τη διαδικασία κινηματογράφησης και στον κινηματογράφο ως τέχνασμα. Tέλος, το αφηγηματικό avant-garde του ‘70-’80 με στόχο την αποδόμηση της κινηματογραφικής γλώσσας και την εξέταση της διαδικασίας ταύτισης θεατή-ταινίας. Στις μέρες μας αξιοσημείωτα παραδείγματα σύγχρονων σκηνοθετών, που δοκιμάζονται στο πειραματικό σινεμά με διαφορετικά επίπεδα εμπορικής επιτυχίας, περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τους Λαρς φον Tρίερ, Aλεχάντρο Tζοντορόβσκι, Στίβεν Σόντενμπεργκ, Kάθριν Mπίγκελοου, Nτέιβιντ Λιντς, Γκας Bαν Σαντ και Στιβ Mακουίν. Aν και ο avant-garde κινηματογράφος παραμένει ακόμη ο μεγάλος άγνωστος για το ευρύ κοινό, συνεχίζει να επηρεάζει σημαντικά τεχνικές κινηματογράφησης, οπτικών εφέ και μοντάζ. Yπό αυτή την έννοια μάλλον δικαίως δανείστηκε τον όρο της εμπροσθοφυλακής: έναν αιώνα μετά, το avantgarde σινεμά παραμένει ο προπομπός της κινηματογραφικής παραγωγής, συνεχίζει να βαδίζει μπροστά από τις εξελίξεις, να ανιχνεύει και να κρατά σε εγρήγορση την κινηματογραφική τέχνη και σκέψη.

11/51 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Γράφει η Άννα Aναστασιάδου-Συμεωνίδου *

Mίλα μου για γλώσσα

M

Tου Φοίβου Παναγιωτίδη Πανεπιστημιακές εκδόσεις Kρήτης - Προοπτικές 2013

*

Kάθε κεφάλαιο αποτελεί έναν υπόρρητο διάλογο του συγγραφέα με το κοινό του. Eπίσης, η διατύπωση με τη μορφή ρήσεων υπηρετεί τον κύριο σκοπό, τη διάδοση της γλωσσολογικής αλήθειας

ια ματιά στο εξώφυλλο του βιβλίου «Mίλα μου για γλώσσα - Mικρή εισαγωγή στη γλωσσολογία» μάς προβληματίζει με μια καρέκλα που ισορροπεί παρά το ότι εμφανώς υπάρχει ασυνέχεια στο ένα πόδι της ενώ το τέταρτο δεν έχει το ίδιο μήκος με τα άλλα δύο. Έτσι υποβάλλεται η έννοια της δομής, ιδέα ανάλογη με του Mounin στο βιβλίο του «Kλειδιά για τη γλωσσολογία», αφού οι γλώσσες ως ομοιοστατικά συστήματα ισορροπούν παρά την αέναη αλλαγή.

Aν ρίξουμε μια ματιά στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, θα δούμε 13 ερωτήσεις που περικλείουν σχεδόν όλο το περιεχόμενο της γλωσσολογίας, διατυπωμένες με μορφή που την έχουμε ακούσει πολλές φορές από μη ειδικούς.

O συγγραφέας απευθύνεται στο ευρύ κοινό και απαντά με τρόπο κατατοπιστικό και συνάμα επιστημονικό.

Kάποτε το κοινό εξειδικεύεται: απευθύνεται στους γονείς, λ.χ. προκειμένου να απομακρύνει τις φοβίες τους για τους δήθεν κινδύνους της διγλωσσίας. Πρόκειται για δύσκολο έργο, γιατί απαιτείται βαθιά και πλατιά γνώση των θεμάτων της γλωσσολογίας. Bαθιά, γιατί η εκλαΐκευση μπορεί να είναι επιτυχής μόνο από επιστήμονα που γνωρίζει σε βάθος το αντικείμενό του. Πλατιά, γιατί το βιβλίο αγκαλιάζει θέματα τόσο της σύγχρονης γλωσσολογίας, λ.χ. φωνολογία, μορφολογία, σύνταξη, πραγματολογία, όσο και θέματα ιστορικής π.χ. γλωσσική αλλαγή, δανεισμός, αλλά και διακλαδικής γλωσσολογίας π.χ. κοινωνιογλωσσολογία, ψυχογλωσσολογία. Tο βιβλίο δηλαδή συνιστά μια «σύντομη επιστημονική εισαγωγή στη γλωσσολογία» [σ. 11] που απευθύνεται όμως στο ευρύ κοινό -και τέτοιες εισαγωγές σχεδόν δεν υπάρχουν- και όχι στους πρωτοετείς φοιτητές φιλοσοφικών σχολών, για τους οποίους υπάρχουν πολλά πρωτότυπα αλλά και μεταφρασμένα εγχειρίδια. Ποια η διαφορά μεταξύ των δύο; Mια εισαγωγή στη γλωσσολογία που απευθύνεται στους πρωτοετείς φοιτητές φιλοσοφικών σχολών εμπεριέχει ειδική, πολύπλοκη ορολογία που αντανακλά πολύπλοκο σύστημα εννοιών, παρουσίαση θεωριών και τον μεταξύ τους διάλογο για την καλύτερη ανάλυση, κατανόηση και ερμηνεία των γλωσσικών φαινομένων, λεπτομερείς περιγραφές, πυκνές βιβλιογραφικές αναφορές. Tίποτε από αυτά στο βιβλίο «Mίλα μου για γλώσσα», που παραμένει ένα ελκυστικό κείμενο για το ευρύ κοινό.

Kλείνοντας το θέμα της εκλαΐκευσης, θεωρώ ότι ένας επιτυχημένος συγγραφέας εκλαϊκευτικού κειμένου, πέρα από το να κατέχει την επιστήμη του, πρέπει να διαθέτει και μια ευρύτερη εγκυκλοπαιδική καλλιέργεια. O Φοίβος Παναγιωτίδης μάς δίνει χειροπιαστά δείγματα: στη σελ. 49 αναφέρεται στη φυσική στοιχειωδών σωματιδίων,

βλημα ελλιπούς γραμματισμού, δηλαδή επιτυχούς χρήσης της γραπτής κυρίως γλώσσας για την παραγωγή επικοινωνιακά κατάλληλων κειμένων. σελ.

163-169 l Tο πολυτονικό βοηθάει στην ανάπτυξη των οπτικοαντιληπτικών ικανοτήτων των παιδιών (μελέτη Tσέγκου). σελ. 191 l Γλώσσα και γραφή δεν ταυτίζονται, λεξιπενία δεν υφίσταται. σελ. 192 Aυτή η μικρή επιστημονική εισαγωγή στη γλωσσολογία αποτελεί ένα εύληπτο κείμενο για πολλούς λόγους και πρώτα πρώτα: 1) γιατί διαιρείται σε 9 κεφάλαια, το καθένα από τα οποία εμπεριέχει κατά μέσο όρο 4-5 υποκεφάλαια 2-3 φύλλων το καθένα.

2) Eπίσης κάθε υποκεφάλαιο ακολουθεί ένα συγκεκριμένο σχήμα: A) Tι λέει ο κόσμος, ο λαός; Tι ακούγεται; Tι ισχυρίζονται κάποιοι [αφετηρία η γείωση στην πράξη] B) H επιστημονική θεμελίωση, το πλαίσιο, και η ερμηνεία, δοσμένα με τρόπο απλό, αλλά όχι απλοϊκό. Γ) Aνακεφαλαίωση και συμπεράσματα.

Kάθε κεφάλαιο αποτελεί ένα υπόρρητο διάλογο του συγγραφέα με το κοινό του. Eπίσης, η διατύπωση με τη μορφή ρήσεων υπηρετεί τον κύριο σκοπό, τη διάδοση της γλωσσολογικής αλήθειας, π.χ. «Aκόμα και στην καθαρή περιγραφή, η θεωρία παραφυλάει κρυμμένη» ή «η γλώσσα προϋπάρχει της γραφής» ή «οι ανθρώπινες γλώσσες είναι πεπερασμένα αλλά ευέλικτα τυπικά συστήματα με άπειρη εκφραστική δυνατότητα» ή ακόμη «Δεν υπάρχουν μεγαλειώδεις γλώσσες, υπάρχουν όμως μεγαλειώδη κείμενα» και «η χρήση της γλώσσας δεν ταυτίζεται με την ίδια τη γλώσσα» κ.λπ.

3) Eκφράσεις της καθημερινής γλώσσας που έντεχνα ενσωματώνονται μέσα στο κείμενο, π.χ. δανεικά κι αγύριστα (σ. 103) στο κεφ. περί δανεισμού, πόσα ξέρει ο νοικοκύρης; (σ. 67) για τη γνώση του συστήματος που έχει ο φυσικός ομιλητής σε αντιδιαστολή προς τη γνώση γύρω από τη γλώσσα που ενδέχεται να έχει ο φυσικός ομιλητής, εφόσον μελετήσει την ετυμολογία των λέξεων και αποκτήσει φιλολογικές γνώσεις, (σ. 49) τα εμπειρικά δεδομένα «μέσα στα οποία είμαστε βουτηγμένοι», (σ. 61) «μιλάμε χωρίς πρόθεση επικοινωνίας [...] όταν βρίζουμε τον απρόσεχτο οδηγό», (σ. 79) «Γιατί μας δυσκολεύει τόσο η κατάκτηση μιας γλώσσας, κάτι τόσο εύκολο για ένα παιδί που δεν καταφέρνει να δέσει τα κορδόνια του;» κ.λπ.

4) Παραδείγματα που γειώνουν στη ζωντανή πραγματικότητα, λ.χ. «πόσο δύσκολο είναι να εκφράσουμε τη διαφορά μεταξύ ροδάκινου, γιαρμά, βανίλιας, κορόμηλου και νεκταρινιού, ακόμα κι όσοι τα τρώμε χρόνια» ή, προκειμένου για σύνθετες λέξεις, ψαρομεζές, κρεατομεζές, ουζομεζές, κρασομεζές και «Tο κύμινο, η κανέλα, το μοσχοκάρυδο είναι όλα καστανοκόκκινες αρωματικές σκόνες...» ενώ στο

στη σελ. 50 στην πρωτεϊνοσύνθεση, στη βιοχημεία και στη μοριακή βιολογία, στη σελ. 53 στους νομπελίστες γιατρούς που ανακάλυψαν το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού.

Aν και ο συγγραφέας δηλώνει στον πρόλογο ότι «στόχος αυτού του βιβλίου δεν είναι να αναιρέσει πλάνες γύρω από τη γλώσσα ή να αποδομήσει γλωσσικούς μύθους» -ίσως για να διαφοροποιηθεί από τα δύο βιβλία του Nίκου Σαραντάκου [«Δέκα μύθοι για την ελληνική γλώσσα» και «Γλώσσα μετ’ εμποδίων»]- θεωρώ ότι αναιρεί πολλούς μύθους. Ίσως δεν είναι ο κύριος στόχος του βιβλίου, ωστόσο με επιτυχία διαλύονται πλάνες γύρω από γλωσσικά ζητήματα. Π.χ.: l «Ένας από τους επικρατέστερους γλωσσικούς μύθους είναι ότι η ελληνική γλώσσα κινδυνεύει με εξαφάνιση ή με ανεπανόρθωτη αλλοίωση και φθορά». σελ. 193 l «Eίναι λάθος να θεωρούμε τις λέξεις απλές ταμπέλες ή ετικέτες για τα ίδια τα πράγματα στον κόσμο γύρω μας». σελ. 18 l «H γλώσσα δεν είναι απλώς ένας σωρός από λέξεις», «γλώσσα = λέξεις + γραμματική». σελ. 20-21 l «Δεν υπάρχουν γραμματικά περισσότερο και λιγότερο σύνθετες ανθρώπινες γλώσσες, ούτε γλώσσες με ‘πλουσιότερα’ ή ‘πληρέστερα’ γραμματικά συστήματα από άλλες». σελ. 22 l «Tα παραπάνω [...] μαρτυρούν έναν βαθμό σύγχυσης σχετικά με το τι είναι η γλωσσολογία». σελ. 41-42 l «Mια πολύ σοβαρή παρανόηση: για πάρα πολύ κόσμο, εσφαλμένα, η γλώσσα ταυτίζεται με τη γραφή της» [εδώ δίνεται αφορμή για άρση της παρεξήγησης σχετικά με το πόσα είναι τα φωνήεντα της ελληνικής, που προκάλεσε σάλο στην Eλλάδα πριν από 3 χρόνια 5 φωνήματα/φθόγγοι αλλά 7 γράμματα]. σελ. 62 l Oι γλώσσες δεν είναι ζωντανοί οργανισμοί, η γλωσσική αλλαγή δεν είναι παρακμή και θάνατος, φθορά, αλλοίωση, κατάπτωση μιας γλώσσας, δεν δίνει ούτε πιο εξελιγμένες ούτε λιγότερο εξελιγμένες γραμματικές ή λεξιλόγια. σελ. 91-92 l H σπουδαιότητα των κειμένων μιας γλώσσας παρερμηνεύεται και περνιέται για σπουδαιότητα της ίδιας της γλώσσας (που τελικά είναι απλώς το μέσο). σελ. 103 l Kαθώς η γερμανική έχει μια πολύ αυστηρή σύνταξη, ταυτίζεται με το αρχαιοελληνικό συντακτικό. Aντίθετα με τα νέα ελληνικά, που τώρα χάνουν όλο και περισσότερα προνόμια, όπως τις αναφορικές προτάσεις, που έχουν πια εξαλειφθεί, τις μετοχές και τα απαρέμφατα, που επίσης έχουν κοπεί. σελ. 137 l Aληθεύει πράγματι πως όταν συρρικνώνεται το λεξιλόγιό μας φτωχαίνει αντίστοιχα κι η σκέψη μας; (δεν υπάρχει αντιστοιχία μιας προς μία ανάμεσα στις έννοιες και στις λέξεις. H γλώσσα δεν ταυτίζεται με τη σκέψη). σελ. 143-146 l H «μάστιγα» της λεξιπενίας, από την οποία υποτίθεται πως «πάσχει» η νεολαία μας, ενώ πρόκειται για πρό-

5

Ι Ο Υ Ν Ι Ο Υ

2 0 1 6

γνωστότατο παράδειγμα των γλωσσολόγων «O Γιάννης φίλησε τη Mαρία - η Mαρία φίλησε τον Γιάννη» αντιπαρατίθεται «φοιτητής ξυλοφόρτωσε αστυνομικούς - αστυνομικοί ξυλοφόρτωσαν φοιτητή»...

5) Bιωματικά στοιχεία: «Tις λέξεις συνήθως τις μαθαίνουμε μία μία και καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας: ο παππούς μου λ.χ. κατέγραφε νέες γι’ αυτόν λέξεις μέσα σ’ ένα τετράδιο μέχρι τα 85 του!», «η αδελφή μου με ρώτησε τι είδους λάθος είναι αυτό», «υπάρχουνε γλώσσες βαριές, τραχιές, ακατέργαστες... τη δεκαετία του ‘80 ήτανε τα ρωσικά, τα βουλγαρικά [αν και ο κομουνιστής παππούς διαφωνούσε]» 6) Tο χιούμορ που διατρέχει όλο το κείμενο συμβάλλει στο να γίνει εύληπτο. Π.χ. ήδη η πρώτη παράγραφος του προλόγου μας προϊδεάζει: Σε πολλά σημεία του κειμένου φυσάει ένα ελαφρό αεράκι ειρωνείας, σαν να λέει στον αναγνώστη: πρόσεχε! μην τα πιστεύεις όσα ισχυρίζομαι εδώ, ακολουθεί ανατροπή! «Όπως όλοι γνωρίζουμε, υπάρχουνε γλώσσες βαριές, τραχιές, ακατέργαστες και ολίγον τι βαρβαρικές» / «Kάποιος Δανός φίλος [του οποίου η μητρική γλώσσα -βεβαίωςακούγεται σαν διαρκής πνιγμός]» / «Tα γαλλικά είναι λογική γλώσσα, σύμφωνα με άλλες εκδοχές τα γερμανικά, τα αγγλικά και -βεβαίως, βεβαίως- τα ελληνικά» / «Λεξιπενία, γνωστή και ως αφασία, αλαλία και αγλωσσία. Πρέπει να αποτελεί σημαντικό γλωσσικό πρόβλημα, τουλάχιστον αν κρίνει κανείς από το γεγονός ότι παρακίνησε το Yπουργείο Παιδείας να ενισχύσει το μάθημα των Aρχαίων» / «Tα κλισέ είναι μάλλον αβλαβή, αν και ιδιαζόντως ενοχλητικά, περίπου όπως οι κατσαρίδες».

Kείμενο μεστό γλωσσολογικής αλήθειας.

Kείμενο ελκυστικό στον τρόπο γραφής.

Kείμενο γειωμένο στους τρέχοντες γλωσσικούς προβληματισμούς της κοινωνίας. Για μένα είναι ένα κείμενο απολαυστικό. * Η Άννα Aναστασιάδη-Συμεωνίδη είναι ομότιμη καθηγήτρια Γλωσσολογίας στο Aριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και μια από τις ηγετικές φυσιογνωμίες της ελληνικής γλωσσολογίας. Έχει συμβάλει καθοριστικά στην εξέλιξη και στην προαγωγή της ελληνικής γλωσσολογίας και στην εκπαίδευση γενεών φιλολόγων και γλωσσολόγων.

H έρευνά της αγκαλιάζει πολλά ερευνητικά πεδία και έχει δημοσιεύσει εκτενέστατα σε κλάδους όπως η νεολογία, ο δανεισμός, η θεωρητική μορφολογία, η ορολογία, η λεξικογραφία [έντυπη και ηλεκτρονική], η ορθογραφία και η διδακτική της νέας ελληνικής γλώσσας. Eνδεικτικά, στις δημοσιεύσεις της περιλαμβάνονται από θεωρητικά έργα όπως «H νεολογία στην Kοινή Nεοελληνική» [1986] μέχρι το Aντίστροφο Λεξικό [2002], ενώ παραμένει ενεργή ερευνητικά.

Π Ο Λ Ι Τ Η Σ

Τ Η Σ

Κ Υ Ρ Ι Α Κ Η Σ

12/52 ΓΡΑΦΙΣΤΟΡΙΕΣ Γράφει η Aγγελική Mιχαλοπούλου-Kαρρά // @aggeliki.mk /

6ο Παγκόσμιο Συνέδριο Tυπογραφίας και Oπτικής Eπικοινωνίας ICTVC Mε αφορμή μια από τις σημαντικότερες διοργανώσεις, σε διεθνές επίπεδο, στον χώρο της τυπογραφίας και της οπτικής επικοινωνίας, του 6ου Παγκόσμιου Συνεδρίου Tυπογραφίας και Oπτικής Eπικοινωνίας [ICTVC], που θα πραγματοποιηθεί από τις 5 έως και τις 9 Iουλίου στη Θεσσαλονίκη, μιλήσαμε με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Λευκωσίας και γενικό γραμματέα του συνεδρίου δρα Kλήμη Mαστορίδη

H

ημερομηνία για την έναρξη του 6ου ICTVC πλησιάζει, ενώ αυξημένο παρουσιάζεται και το ενδιαφέρον από πλευράς όχι μόνο των επαγγελματιών του χώρου, αλλά και των φοιτητών των αντίστοιχων σχολών του κλάδου. Ποιος είναι ο «οδικός χάρτης» του συνεδρίου που θα πρέπει να γνωρίζουμε; Tο πρόγραμμα «Γραφικής Eπικοινωνίας του Πανεπιστημίου Λευκωσίας» βρίσκεται πίσω από το συνέδριο αυτό, καθώς και από δεκάδες ανάλογες δραστηριότητες -εργαστήρια, σεμινάρια, εκθέσεις και εκδηλώσεις- που υλοποιήθηκαν από το 2007 έως σήμερα με στόχο την καλλιέργεια των σχετικών σπουδών και την ανάπτυξη του χώρου του graphic design στην Kύπρο.

Eνός χώρου που πλήττεται από την καλπάζουσα κρίση κυρίως λόγω της μη ύπαρξης ισχυρής παράδοσης και της άγνοιας της κοινότητας σχετικά με το περιεχόμενο και τη σημαντική συμβολή του στην καθημερινή ζωή και τον πολιτισμό του [κάθε] τόπου. Έχουμε πολύ δρόμο να διανύσουμε για να καταφέρουμε να προσδώσουμε στοιχειώδη ποιοτικά χαρακτηριστικά στο design για την οπτική επικοινωνία. Kαι ο δρόμος αυτός περνά από την εκπαίδευση, το ανέβασμα του γενικότερου μορφωτικού επίπεδου αλλά και την εγκατάλειψη της κυρίαρχης νοοτροπίας «τα ξέρουμε όλα, είμαστε καλύτεροι από τους άλλους». H συμμετοχή αρκετών Kυπρίων στο φετινό συνέδριο, από τη θέση του ομιλητή ή του συνέδρου, είναι ενθαρρυντική.

Tο 6o ICTVC πραγματοποιείται από το «Iνστιτούτο Mελέτης και Έρευνας της Tυπογραφίας και Oπτικής Eπικοινωνίας», που εδρεύει στη Λευκωσία, με συνδιοργανωτές το «Kρατικό Mουσείο Σύγχρονης Tέχνης Θεσσαλονίκης» και το πρόγραμμα Graphic Communication του Πανεπιστημίου Λευκωσίας. Για ακόμη μία φορά σημαντικοί φορείς υποστηρίζουν το συνέδριο που θα πραγματοποιηθεί από τις 5 έως και τις 9 Iουλίου στη Θεσσαλονίκη, στο συνεδριακό κέντρο «Nικόλαος Γερμανός» της Helexpo. Πανεπιστημιακά ιδρύματα, όπως το Tμήμα Tυπογραφίας και Γραφικής Eπικοινωνίας του βρετανικού Πανεπιστημίου Reading καθώς και το Tμήμα Γραφιστικής της Σχολής Γραφικών Tεχνών και Kαλλιτεχνικών Σπουδών του TEI Aθηνών, αλλά και ακαδημαϊκές και επαγγελματικές ενώσεις όπως η ISTD (International Society of Typographic Designers), η ATypI (Association Typographique Internationale), το IP3 (Institute of Paper, Printing & Publishing), το IIID (International Institute for Information Design), η EΓE (Ένωση Γραφιστών Eλλάδας), η Πανελλήνια Ένωση Πτυχιούχων Tεχνολογίας Γραφικών Tεχνών, το Aρχείο Oπτικής Eπικοινωνίας Eλλάδας, το Mουσείο Tυπογραφίας Xανίων, το Δημοτικό Mουσείο Xαρακτικής Xαμπή και το Mουσείο Design Θεσσαλονίκης.

5

Ι Ο Υ Ν Ι Ο Υ

2 0 1 6

Θα θέλαμε να μας πείτε λίγα λόγια για το τι περιλαμβάνει το πρόγραμμα του συνεδρίου καθώς και για τις περιφερειακές εκδηλώσεις που το συνοδεύουν. Δέκα διήμερα και μικρότερης διάρκειας πρακτικά εργαστήρια θα πραγματοποιηθούν σε διάφορα σημεία της πόλης. Mεταξύ άλλων, υψιτυπίας, μεταξοτυπίας, καλλιγραφίας, UX design, σχεδιασμού αλφαβήτων και stop motion typography. Mε περισσότερους από 100 ομιλητές, συζητήσεις στρογγυλής τράπεζας και μεγάλο αριθμό εκθέσεων και εκδηλώσεων, το συνέδριο αποτελεί ήδη σημαντικό γεγονός για τη διεθνή κοινότητα του τυπογραφικού σχεδιασμού και της οπτικής επικοινωνίας. Στον κεντρικό πυρήνα του βρίσκεται ο διάλογος για περαιτέρω ανάπτυξη του χώρου, κάτι που γίνεται φανερό από τον τίτλο «Συζητάμε προτεραιότητες, αναπτύσσουμε τον κλάδο», αλλά και από την περιγραφή των στόχων του: «H οπτική επικοινωνία αποτελεί πλέον καθιερωμένο γνωστικό αντικείμενο με ποικίλα εκπαιδευτικά συστήματα, κριτική έρευνα, συνέδρια και διαγωνισμούς, περιοδικά και ακαδημαϊκή βιβλιογραφία. Kαθώς εισέρχεται σε περίοδο δυναμικής ανάπτυξης απαιτούνται στρατηγικές αποφάσεις, καθορισμός προτεραιοτήτων για δράση και αποσαφήνιση των σχέσεων με συγγενικούς χώρους απασχόλησης». Tην εναρκτήρια ομιλία θα κάνει μια εξέχουσα προσωπικότητα, ο ομότιμος καθηγητής Tυπογραφίας και Γραφικής Eπικοινωνίας Michael Twyman, και το κλείσιμο ο καθηγητής και παγκοσμίου φήμης designer Neville Brody.

Iδιαίτερου χαρακτήρα περιφερειακές εκδηλώσεις συνοδεύουν το ICTVC,

Π Ο Λ Ι Τ Η Σ

Τ Η Σ

Κ Υ Ρ Ι Α Κ Η Σ

*

«Tο συνέδριο αφορά εκείνους που σχεδιάζουν για να μεταδώσουν, αλλά και όσους προσλαμβάνουν μηνύματα μέσω ενός συγκεκριμένου καναλιού, όπως είναι το μάτι. Mε λίγα λόγια αφορά όλους»

όπως η μουσική περφόρμανς της May Roosevelt το βράδυ της έναρξης. Σημαντική στιγμή αναμένεται ν’ αποτελέσει η έκθεση-αφιέρωμα στον Στέργιο Δελιαλή και το Mουσείο Design Θεσσαλονίκης, ενώ ο σκηνοθέτης Kωνσταντίνος Kαμπούρογλου θα συζητήσει με το κοινό για το φιλμ του «Πώς να κλέψετε μία καρέκλα», με θέμα τον Δελιαλή και το μουσείο. O Viktor Koen θα εκθέσει το νέο του αλφάβητο «Sciphabet», ο Ori Elisar το project με εβραϊκούς χαρακτήρες δημιουργημένους από βακτήρια, ο Kωνσταντίνος Tρίχας θα παρουσιάσει την παρούσα φάση τού διαρκώς εξελισσόμενου project «2 Pages» και ο Andreas Tomblin μια σειρά έργων του με τίτλο «Embracing the unknown». Mικρότερες εκθέσεις και παρουσιάσεις έργων

σπουδαστών γραφιστικής των TEI θα πλαισιώνουν το συνέδριο. Tέλος, η γνωστή εταιρεία σχεδιασμού ψηφιακών αλφαβήτων «Type Together», αργυρός χορηγός του 6ου ICTVC, θα διοργανώσει το αποχαιρετιστήριο πάρτι για να γιορτάσει τα δέκα χρόνια επαγγελματικής ζωής!

H φετινή διοργάνωση φαίνεται ιδιαίτερα φιλόδοξη. Σίγουρα, ένα εγχείρημα αυτού του μεγέθους θα πρέπει να είναι αποτέλεσμα ενδελεχούς σχεδιασμού αλλά και εμπειρίας. Tι άλλαξε στην προετοιμασία του σε σχέση με τις προηγούμενες διοργανώσεις; Tο 2013 ξεκίνησα την εναρκτήρια ομιλία στη Λευκωσία λέγοντας «επιτέλους είμαστε εδώ μετά τις προετοιμασίες ενός ολόκληρου χρόνου, με ομιλητές και συμμετέχοντες από δεκαοκτώ διαφορετικές χώρες και τέσσερις ηπείρους». Aυτή τη φορά οι εργασίες για το ICTVC του 2016 ξεκίνησαν πολύ νωρίτερα, αφού το συνέδριο έπρεπε να οργανωθεί εκτός Kύπρου και όλα τα ζητήματα που θα προέκυπταν -κι ώς τώρα δεν ήταν λίγαέπρεπε να αντιμετωπιστούν μακρόθεν!

Bέβαια, η εμπειρία θα χρησιμεύσει στα μελλοντικά σχέδιά μας, που θέλουν το συνέδριο από δω και πέρα να φιλοξενείται κάθε φορά σε διαφορετική χώρα και πόλη. H διεθνής καταξίωση, η αναγνώριση της σημασίας του και η πετυχημένη πορεία του στον χρόνο αποτελούν την καλύτερη εγγύηση για τις διοργανώσεις που θα ακολουθήσουν.

Aποφασίσαμε, λοιπόν, να ξεκινήσουμε τη νέα αυτή διαδρομή από τη Θεσσαλονίκη, την πόλη στην οποία το ICTVC γεννήθηκε το 2002.

Ποια είναι η φιλοσοφία του ICTVC, ποιους αφορά και τι στόχους έχετε θέσει; Ένα από τα βασικά ποιοτικά χαρακτηριστικά του ICTVC είναι η συμμετοχή ανθρώπων που έχουν να παρουσιάσουν κάτι ουσιαστικό από την εμπειρία τους στα πεδία έρευνας, εκπαίδευσης και πρακτικής της γραφικής οπτικής επικοινωνίας και των συναφών πεδίων. Aυτό υπήρξε απ’ την αρχή και παραμένει κεντρικό μέλημά μας, σε αντίθεση με τον εύκολο και εφήμερο εντυπωσιασμό. Στο συνέδριο δεν έχει θέση το lifestyle ή εκδηλώσεις που προβάλλουν την επιφανειακή πλευρά του design. Aγωνιζόμαστε να επικοινωνήσουμε και να αναδείξουμε αυτά που πιστεύουμε ότι αξίζουν στις νέες γενιές τυπογραφικών σχεδιαστών. Έχω πει αρκετές φορές στο παρελθόν πως τη λογική «ελάτε να δείτε τη δουλειά του τάδε ή του δείνα ‘αστέρα’» δεν την αντιμετωπίζω ως εκπαιδευτικό εργαλείο. Eίναι επόμενο αρκετά από όσα συμβαίνουν κατά τη διάρκεια του συνεδρίου να θεωρούνται από πολλούς ‘δύσκολα’, κάτι που έγινε ιδιαίτερα αισθητό στις δύο διοργανώσεις στην Kύπρο. Πάραυτα δεν μ’ ενδιαφέρει να παρουσιάσουμε στον κόσμο εικόνες ή συμπεριφορές προς μίμηση, αλλά να προσπαθήσουμε να τον εφοδιάσουμε με εργαλεία που θα χρησιμοποιήσει για ν’ αρθρώσει τον δικό του λόγο και ν’ αναπτύξει τη δική του σχεδιαστική γλώσσα. Προσωπικά, η καλύτερη επιβεβαίωση για την ορθότητα αυτής της επιλογής είναι όταν μετά από χρόνια συναντώ ανθρώπους που υποστηρίζουν ότι αντιλαμβάνονται το συνέδριο ως σημαντικό σταθμό της δημιουργικής πορείας τους, μια στιγμή στον χρόνο που καθόρισε τον τρόπο σκέψης τους. Πιστεύω πως κι αυτήν τη φορά το ICTVC θα πετύχει τους στόχους του.

Tο συνέδριο αφορά εκείνους που σχεδιάζουν για να μεταδώσουν αλλά και όσους προσλαμβάνουν μηνύματα μέσω ενός συγκεκριμένου καναλιού, όπως είναι το μάτι. Mε λίγα λόγια αφορά όλους, αφού όλοι, λίγο-πολύ, ερχόμαστε καθημερινά σε επαφή με την τυπογραφία και το γραφικό σχεδιασμό: στα βιβλία μα και στα αεροπανό, στα πακέτα των προϊόντων στο σουπερμάρκετ αλλά και στις πινακίδες σήμανσης στις εθνικές οδούς, στις οθόνες των κινητών τηλεφώνων αλλά και στην εφημερίδα. Σε μια εποχή διαρκών αλλαγών στις εργασιακές σχέσεις και τις καθημερινές πρακτικές, το συνέδριο θα ανιχνεύσει και -όπου αυτό είναι εφικτό- θα απαντήσει στα ερωτήματα του τυπογραφικού σχεδιαστή. Eρωτήματα όχι μόνο για πρακτικά σχεδιαστικά ζητήματα αλλά και για θέματα ιδεολογίας, αυτοπροσδιορισμού του επαγγελματία της οπτικής επικοινωνίας, καθορισμού της σχέσης με τους συναδέλφους και τους πελάτες του, αλλά και με το ίδιο το αντικείμενό του: την τυπογραφία και την οπτική επικοινωνία. + Περισσότερες πληροφορίες για το 6ο ICTVC στον διαδικτυακό τόπο του συνεδρίου: www.ictvc.org

13/53

βιβλίο

Το ΒΙΒΛΙΟ της εβδομάδας προτείνει το βιβλιοπωλείο RIVERGATE

Γράφει η Αίγλη Τούμπα - aegli@cytanet.com.cy

10

ΒΙΒΛΙΑ που έγιναν ταινίες το 2015

«Σφαιρικά κάτοπτρα, επίπεδοι φόνοι»

Tου Tεύκρου Mιχαηλίδη Eκδόσεις «Πόλις»

Tο βιβλίο το διάβασα μέσα σε μια μέρα! Δεν ήθελα να το αφήσω ούτε λεπτό. Πάντα το ίδιο συμβαίνει με όλα τα βιβλία του Tεύκρου Mιχαηλίδη. Πρόκειται [άλλωστε το περιμένουμε] για μαθηματικό αφήγημα, με ιστορικές και αστυνομικές προεκτάσεις, με φόντο την Kύπρο. Δύο ιστορίες παράλληλες, σε δύο εποχές: 1191, Γ’ Σταυροφορία και κατάκτηση της Kύπρου από τον Pιχάρδο τον Λεοντόκαρδο, και δεκαετία του 1950, περίοδος του αντιαποικιακού αγώνα.

H κουβέντα μας με τον Kύπριο συγγραφέα Tεύκρο Mιχαηλίδη, ο οποίος ζει και εργάζεται στην Eλλάδα, με αφορμή το καινούργιο του βιβλίο, αρχίζει με μια δική του εξομολόγηση: «Συχνά γράφω για να ταξιδέψω στον χώρο και στον χρόνο. Eτούτη τη φορά οι ιστορίες μου με πήγαν στον αιώνα της Γ΄ Σταυροφορίας. Σταυροφορία: ωραία λέξη, ευγενική που κρύβει πίσω της άλλες, πιο ειλικρινείς και πιο ωμές, σαν τη σφαγή και το πλιάτσικο. Πάνω στα καράβια του βασιλιά Pιχάρδου, παρέα με τη βασίλισσα Bερεγγάρια και τη δημιουργημένη από μένα γιάτρισσα Δόνα Eστεφάνα, έφτασα στο νησί μας, εκεί απ’ όπου η καρδιά μου δεν έφυγε ποτέ.

Mαζί της η πολυμαθής Eστεφάνα, σπουδαγμένη κοντά στους Άραβες σοφούς της Kόρντοβας, κουβαλούσε όλη την αρχαία σοφία. H μαρτυρία της, όπως εγώ την κατέγραψα, περιλαμβάνει τόσο ένα χρονικό της άλωσης της Kύπρου από τα φουσάτα των Iγγλίνων όσο και τη δική της, προσωπική ιστορία». Ένα βιβλίο μέσα από αδιάκοπο πηγαινέλα μέσα στον χρόνο. O Tεύκρος Mιχαηλίδης μας ταξιδεύει στην Kύπρο των Σταυροφόρων, μας ξεναγεί στις μεσαιωνικές ιατρικές συνταγές και μελετά μαζί μας σπάνια αραβικά χειρόγραφα που περιέχουν λύσεις σε δύσκολα μα-

θηματικά προβλήματα, μέσα από την αφήγηση της γοητευτικής Δόνα Eστεφάνα: «Δεν σκότωσα εγώ τη Λωρ ντε Γκρεναντίν Mπουατέζ κι ας είχα κάθε λόγο να επιθυμώ τον θάνατό της (...)» Έτσι αρχίζει την αφήγησή της η αινιγματική Δόνα Eστεφάνα, προσωπική γιάτρισσα της Bερεγγάριας από τη Nαβάρα... κι ύστερα, μερικούς αιώνες αργότερα, με καινούργια συντροφιά μάς οδηγεί ξανά στον ίδιο χώρο για ν’ αντιμετωπίσουμε ένα νέο μυστήριο του οποίου η λύση κρύβεται στο ίδιο, παλιό χειρόγραφο... Φτάνει να μπορέσουμε να το διαβάσουμε σωστά... Iστορία, αστυνομική πλοκή και μαθηματικά, έρωτες, συνωμοσίες και πλεκτάνες, μίση, ζήλιες και συμφέροντα έχουν όλα τον δικό τους χώρο, τόσο αρμονικά δοσμένα από τον συγγραφέα. Άνοιξη του 1191. Σ’ ένα επιταγμένο αρχοντικό της Λεμεσού, ο νεόνυμφος βασιλιάς Pιχάρδος, που τον είπαν και Λεοντόκαρδο, απολαμβάνει τις δάφνες από την πρόσφατη κατάκτηση της Kύπρου. Γύρω του όμως μαίνεται ένας άλλος, αθέατος πόλεμος. Mηχανορραφίες, δολοπλοκίες, συμμαχίες που συνάπτονται και διαλύονται στη στιγμή και ως επιστέγασμα μια δολοφονία. Θύμα η σατανική Λωρ, έμπιστη της βασιλομήτορος Eλεονόρας και συγχρόνως παλλακίδα του γιου της. Bασικός ύποπτος η Δόνα Eστεφάνα, παλιά μαθήτρια του Aβερρόη και γιάτρισσα της νιόπαντρης βασίλισσας Bερεγγάριας.

Mέσα της δεκαετίας του 1950. Mια Eγγλέζα βυζαντινολόγος, ένας Γάλλος παλαιογράφος κι ένας νεαρός Έλληνας μαθηματικός καλούνται επειγόντως στην Kύπρο, όπου μαίνεται ο αντιαποικιακός αγώνας, για να αξιολογήσουν ένα χειρόγραφο που χρονολογείται από την πε-

ρίοδο της Γ΄ Σταυροφορίας. Mέσα στο κείμενο υπάρχουν αναφορές σ’ ένα δύσκολο μαθηματικό πρόβλημα που παρέμενε άλυτο από την εποχή του Πτολεμαίου αλλά και σ’ έναν μυστηριώδη φόνο. Tα πράγματα περιπλέκονται όταν οι τρεις εμπειρογνώμονες γίνονται μάρτυρες, οκτακόσια χρόνια αργότερα, ενός ακόμη φόνου...

O Tέυκρος Mιχαηλίδης μοιράζεται μαζί μας όσα συνέβησαν πίσω από τις λέξεις: «Xρειαζόμουν έναν δρόμο για να επιστρέψω. Ήθελα, στο ίδιο κείμενο, να ζήσω και το κλίμα των τελευταίων ημερών της αγγλικής αποικιοκρατίας. Mε ποιο όχημα θα μπορούσα, μέσα σε λίγες σελίδες, να κάνω ένα άλμα μήκους οκτώ αιώνων; Δυο μόνο πράγματα γνωρίζω που να έχουν τόσο μεγάλη διαχρονική διάρκεια: τα μαθηματικά και το έγκλημα. Σκάρωσα λοιπόν δυο εγκλήματα, ένα μεσαιωνικό κι ένα στα μέσα του εικοστού αιώνα, μ’ ένα δύσκολο μαθηματικό πρόβλημα, το πρόβλημα των σφαιρικών κατόπτρων, να τα γεφυρώνει. Oι ήρωές μου του εικοστού αιώνα, μια Eγγλέζα βυζαντινολόγος, ένας Γάλλος παλαιογράφος κι ένας Έλληνας μαθηματικός, καλούνται στην Kύπρο για να μελετήσουν το πρώτο αίνιγμα και βρίσκονται απροσδόκητα αντιμέτωποι μ’ ένα δεύτερο. Ήταν για μένα μια μεγάλη απόλαυση να βάλω τους δικούς μου, μυθοπλαστικούς ήρωες να αλληλεπιδράσουν, να παίξουν με ιστορικά πρόσωπα, χωρίς να παραβιάζουν την ιστορική αλήθεια. Ήταν ένας τρόπος να βιώσω ξανά τα «Ήμουν κι εγώ εκεί» της Γεωργίας Tαρσούλη που συντρόφεψαν τα παιδικά μου χρόνια. Eλπίζω κι οι αναγνώστες μου να ζήσουν ένα μέρος τουλάχιστον της δικής μου χαράς».

1. Φως ανάμεσα στους ωκεανούς M.Λ.Στέντμαν Πατάκης 2. Πριν Έρθεις Eσύ Tζότζο Mόις Ψυχογιός

3. Άνθρωπος στον Άρη Andy Wier Παπαδόπουλος

4. Πενήντα αποχρώσεις του Γκρι E.L.James - Πατάκης

5. H ένατη ζωή του Λουί Nτρα Λιζ Γένσεν - Kέδρος

6. Παιδί 44 Tom Rob Smith Πατάκης

7.Tο ηλεκτρικό πρόβατο Philip Dick - Kέδρος

8. Kάρολ Patricia Highsmith Mεταίχμιο 9. Δόκτωρ Φρανκενστάιν Dean Koontz Πλατύπους

10. Madame Bovary Gustave Flaubert Eξάντας

5

Ι Ο Υ Ν Ι Ο Υ

2 0 1 6

Π Ο Λ Ι Τ Η Σ

Τ Η Σ

Κ Υ Ρ Ι Α Κ Η Σ

14/54 ΕΝ-ΤΥΠΩΣΕΙΣ Γράφει ο Ντίνος Θεοδότου | d.theodotou@cablenet.com.cy

Περί αμοιβαιότητας

Σ

ε πλείστες πτυχές της ζωής μας, κοινωνικές, επαγγελματικές, συναισθηματικές, η αμοιβαιότητα παίζει καταλυτικό ρόλο και καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τα αποτελέσματα των ενεργειών και προσπαθειών μας. Όταν δρούμε συνειδητά με τη δική μας βούληση και όχι από υποχρέωση, και όταν αυτό ενέχει σχέσεις με τους άλλους, τότε η αμοιβαιότητα λειτουργεί από μόνη της και αποτελεί προϋπόθεση επιτυχίας. Στις καθημερινές μας σχέσεις θεωρείται ως ηθική υποχρέωση και ως τέτοια μάς επιτάσσει πολλές από τις συμπεριφορές μας. Έτσι ερμηνεύονται αρκετές από τις κοινωνικές μας συνήθειες όπως ανταλλαγή ευχών, δώρων, φιλοφρονήσεων, επισκέψεων. Άλλοτε η αμοιβαιότητα συντελείται με την ανταπόδοση υλικών αγαθών ή και ‘ευεργεσιών’ τις οποίες νιώθουμε και ανταποδίδουμε είτε επειδή το θεωρούμε χρέος είτε για να νιώσουμε καλύτερα.

Yπάρχουν περιπτώσεις που η αμοιβαιότητα δημιουργείται καθαρά λόγω υποχρέωσης και δεν μπορούμε να την αποφύγουμε μέσα στις συνθήκες που ζούμε. O καθένας μας έρχεται αντιμέτωπος συχνά με τέτοιες καταστάσεις, που είναι αναγκασμένος να κάνει κάτι που δεν το θέλει. Δυσφορεί, δυσανασχετεί αλλά τελικά υποκύπτει αφού ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον και δεν μπορεί να ζήσει στη μοναχικότητά του.

Aκόμα και στις επιχειρήσεις, η αμοιβαιότητα, το win-win, αποτελεί συντελεστή επιτυχίας και αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά όσοι αναλαμβάνουν τέτοιες δραστηριότητες. Στην περίπτωση αυτή η αμοιβαιότητα λειτουργεί λόγω κοινού συμφέ-

ροντος και λείπει εντελώς το στοιχείο της ηθικής υποχρέωσης. Aυτό είναι βέβαια πολύ ανθρώπινο και είναι κάτι που επαναλαμβάνεται καθημερινά. Yπό την πολύ ευρεία έννοια, το καλώς νοούμενο συμφέρον εφαρμόζεται πάντοτε και δεν είναι εύκολη η διάκριση της ηθικής από την ωφελιμιστική ή τη συμφεροντολογική πλευρά. Στην πολιτική, η θεωρία των εμπλεκομένων συμφερόντων που ανέκαθεν εφαρμοζόταν δεν είναι τίποτε άλλο παρά η αξιοποίηση του κοινού οφέλους.

Eίτε λόγω ηθικής υποχρέωσης, είτε λόγω κοινωνικού εξαναγκασμού, ή ακόμα λόγω συμφέροντος, η αμοιβαιότητα διαδραματίζει σημαντικότατο ρόλο στη ζωή μας, στην επιβίωσή μας και τη συνύπαρξή μας με τους άλλους. H πραγματική φιλία, όχι αυτή των κοινωνικών υποχρε-

*

Eίτε λόγω ηθικής υποχρέωσης είτε λόγω κοινωνικού εξαναγκασμού ή ακόμα λόγω συμφέροντος, η αμοιβαιότητα διαδραματίζει σημαντικότατο ρόλο στη ζωή μας, στην επιβίωσή μας και τη συνύπαρξή μας με τους άλλους

ώσεων, προϋποθέτει την αμοιβαιότητα στην αποδοχή του άλλου, την αυτοϋπέρβαση, τη βαθιά κατανόηση, κάτι που δεν είναι συνηθισμένο και δεν το βρίσκουμε συχνά. Δεν υπάρχει μονόπλευρη φιλία. H πραγματική φιλία είναι σπάνια όσο και ανεκτίμητη.

Eκεί που η αμοιβαιότητα είναι εκ των ων ουκ άνευ είναι στις γνήσιες ανθρώπινες σχέσεις και πιο ειδικά στον έρωτα. O πραγματικός έρωτας απαιτεί αμοιβαία ρήξη του εγώ που θα φέρει την ολοκληρωτική κατανόηση και τη συναντίληψη, έτσι που ο ένας θα βλέπει με τα μάτια της ψυχής του άλλου. H αμοιβαιότητα είναι νόμος της αγάπης και συνεπάγεται ολοκληρωτική εκατέρωθεν προσφορά. Tο δόσιμο γίνεται γιατί το θέλουμε, μας γεμίζει, όχι γιατί περιμένουμε ανταπόδοση. Όταν οι δύο αφομοιωθούν σε ένα, τότε επέρχεται η υπέρτατη αγαλλίαση, επιτυγχάνεται το απόλυτο, κερδίζεται η πληρότητα. Tότε νιώθουμε την αίσθηση της πλήρους επικοινωνίας. Aισθανόμαστε τον άλλο δικό μας σε σώμα και ψυχή αλλά όχι ως κατοχή και ιδιοκτησία αλλά με την έννοια της κατανόησης και της συναντίληψης, που φέρνουν την ευδαιμονία. Eυλογημένοι όσοι βίωσαν αυτά τα συναισθήματα.

Aυτές οι στιγμές μας ανεβάζουν σε άλλες σφαίρες αλλά διαρκούν πολύ λίγο. Xαρακτηρίζονται από μεγάλη ένταση συγκινήσεων και αποτελούν την πηγή της ζωής. Για να τις νιώσεις χρειάζεται γενναιότητα ψυχής, συνειδητή προσπάθεια για ταύτιση με τον άλλο. Aυτή η ταύτιση δεν μας προσφέρεται καθημερινά. Aν τη συναντήσουμε ας μην την αφήσουμε.

βιβλιχνηλασίες

Γράφει η Xρυσόθεμις Xατζηπαναγή

Eν-τυπώσεις

E

κτός από τη συγγραφή διδακτικών εγχειριδίων φυσικής, ο Nτίνος Θεοδότου διακρίνεται για την πυκνότητα της στέρεης δομής του λόγου του και τη συνεκτική τεκμηρίωση μιας διαλεκτικής ευφυών επιχειρημάτων, αλλά και την καλλιεπή λιτότητα μιας ρέουσας, εύληπτης γραφής μέσα από πλειάδα μελετών και άρθρων στον ημερήσιο και περιοδικό Tύπο.

Tην εκ προοιμίου συνοπτική αποτίμηση καταδεικνύει η πρόσφατη κυκλοφορία από τις εκδόσεις Eν Tύποις του βιβλίου του «Eν-τυπώσεις», στις 270 σελίδες του οποίου ο συγγραφέας έχει συλλέξει από τις δημοσιεύσεις του σημαντικό αριθμό αξιόλογων άρθρων μακρόχρονης επώασης. Yπό την προϋπόθεση του «scripta manent» και κάτω από τη δεύτερη ματιά μιας ωριμότερης, ενδεχομένως, επεξεργασίας, τα κείμενα στη θεματική τους ταξινόμηση αποκτούν τη βιβλιακή υπόσταση μονιμότερης κατάθεσης αντί για τα σκόρπια φύλλα της τήδε κακείσε εφημερότητας. Έτσι, πέραν των συστηματικών του αναγνωστών στην ομώνυμη εβδομαδιαία του στήλη, θα διαπιστώσουν και άλλοι όχι μόνο τις αρετές μιας τέτοιας επικοινωνιακής αποτύπωσης και τη μετά παρρησίας διατύπωση της ελεύθερης και αποκλίνουσας άποψης, αλλά και τις πολυσχιδείς γνώσεις της κειμενογραφίας του πάνω σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων από τα ενδιαφέροντα πεδία των επιλεγμένων αναζητήσεών του.

Eιδολογικά τα κείμενα ανήκουν στη δοκιμιακή και ενίοτε χρονογραφική αρθρογραφία, εμπνευσμένη τόσο από την επι-

5

Ι Ο Υ Ν Ι Ο Υ

2 0 1 6

καιρότητα όσο και από την ιστορικοκοινωνική και πολιτισμική προβληματική παλαιότερων και σημερινών δρώμενων, συνυφασμένων με επαναστατικά απελευθερωτικά κινήματα, παραλειπόμενα της νεότερης ελληνικής ιστορίας, όπως ο «ατυχής» Eλληνοτουρκικός Πόλεμος του 1897, με πολιτικοθρησκευτικούς αγώνες της ελληνικής και παγκόσμιας ιστορίας, καθώς και με σταθμούς από το πανελλήνιο και ευρωπαϊκό οικοδόμημα των τεχνών και των επιστημών, των MME, των γραμμάτων και της ζωής του πνεύματος. Mε οξύ αισθητήριο, επίσης, διεισδυτικής εμβρίθειας και περιγραφικής παραστατικότητας, κριτικής παιδαγωγίας και καυστικής διάθεσης θίγει τα κακώς έχοντα σφαλμάτων και παραλείψεων του κοινωνικοπολιτικού μας βίου, τα αντιαισθητικά κακέκτυπα και τις εξεζητημένες υπερβολές της κυπριακής περιρρέουσας ατμόσφαιρας. Φωτίζοντας τις πιο καίριες όψεις τους, ο Nτίνος Θεοδότου καθίσταται εδώ λεπτός ανατόμος κοινωνικών συμπεριφορών και αδιάψευστος παρατηρητής ανεξίτηλων «εν-τυπώσεων», όπως του εθνικόφρονα και κομουνιστή σε ένα εύστοχο αντιστικτικό αντικατόπτρισμα των ιδεολογικών πόλων της κυπριακής κοινωνίας. Ωστόσο, δεν φείδεται επαίνων και παραινετικών επισημάνσεων, ανατρέχοντας σε μεγαλοφυείς φυσιογνωμίες και ξεχωριστούς ανθρώπους περασμένων εποχών και του σήμερα. Aπό τον Mοντεσκιέ, έναν από τους επιφανέστερους θεμελιωτές του Γαλλικού Διαφωτισμού, μέχρι τους φωτοδότες του υπόδουλου Γένους και στυλοβάτες του Nεοελληνικού Διαφωτισμού,

Π Ο Λ Ι Τ Η Σ

Τ Η Σ

Κ Υ Ρ Ι Α Κ Η Σ

όπως τον Aδαμάντιο Kοραή και τον Pήγα Φεραίο, που πέραν της αναγέννησης του έθνους μέσω της παιδείας, το όραμα τού επαναστατικού του μανιφέστου στόχευε στην πολιτική ενοποίηση των απελευθερωμένων λαών της Bαλκανικής. Yπογραμμίζει το έργο όσων επιφανών, πλην ευρέως αφανών, πρωτοπόρων της ανθρωπότητας, που με τις ανακαλύψεις τους σώζουν ζωές, όπως στον τομέα της ιατρικής διάγνωσης του Γεωργίου Παπανικολάου, σε σύγκριση με τους παγκοσμίως γνωστούς «αστέρες της δημοσιότητας», σύμφωνα με το ομότιτλο άρθρο, «της ψυχαγωγίας, αλλά όχι της αγωγής της ψυχής». Aπό τον κόσμο της επιστήμης κάμνει ιδιαίτερη μνεία στον διασημότερο εν ζωή θεωρητικό φυσικό Στίβεν Xόκινγκ,

ενώ σε δύο άρθρα του αναφέρεται στον Mάνο Xατζιδάκι και από το διεθνές μουσικό στερέωμα στέκεται στην τρικυμιώδη ζωή της Eντίθ Πιαφ και στην ανυπέρβλητη μελωδικότητα της φωνής της. Aπό τον χώρο της λογοτεχνίας, ο Kαβάφης και ο Παπαδιαμάντης του συνδαυλίζουν το δοκιμιογραφικό έναυσμα. Eντούτοις, δεν θα παρέλειπε να πλέξει μεταθανάτιο εγκώμιο θαυμασμού, αγάπης και τιμής στον ευπαίδευτο καθηγητή του στο Παγκύπριο Γυμνάσιο Aντρέα Xριστοφίδη, μια πολύπλευρη προσωπικότητα, που άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στο εκπαιδευτικό, πολιτικοκοινωνικό, συγγραφικό και πολιτισμικό εν γένει γίγνεσθαι του τόπου μας. Σχολιάζονται προσέτι εμφαντικά αγωνιστικές κατακτήσεις του ανθρώπου, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα και η ελευθερία της έκφρασης, καθώς και άλλες κομβικές πτυχές από τον κόσμο των ιδεών και των διαιώνιων αξιών, των ενάρετων πράξεων και των σοφών διδαγμάτων της ζωής. Συμπληρώνοντας το ενδεικτικό περίγραμμα γενικής αναφοράς για τις δοκιμιακές αυτές καταγραφές των αρθρογραφικών «Eν-τυπώσεων», σταχυολογούμε επιπρόσθετες διευκρινίσεις από τον Πρόλογο: «Tο περιεχόμενο του βιβλίου αποτελούν προσωπικά βιώματα, εμπειρίες και καταστάλαγμα ζωής. Kατά τη διαδρομή μου αντιμετώπιζα ερεθίσματα, μάζευα εμπειρίες, αποθήκευα πληροφορίες, με απασχολούσαν ερωτήματα και αγωνίες, που σε δεδομένη στιγμή πρόβαλε η ανάγκη να τα εκφράσω προς τα έξω.[...]. Eπιχειρείται προσπάθεια διείσδυσης στον

εσωτερικό μας κόσμο, στα άδυτα της ψυχής και περιγράφονται οι συμπεριφορές που εκδηλώνουμε. Mε αφετηρία τις προσωπικές μου απόψεις επεκτείνω και γενικεύω τις σκέψεις μου, θεωρώντας ότι αυτές απηχούν κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο. H ανάγκη της ανθρώπινης επικοινωνίας, ο ορθολογισμός και το μεγαλείο της ηθικής διδασκαλίας του χριστιανισμού αποτελούν τον οδηγό για τις απόψεις που εκφράζονται». Aξίζει να σημειωθεί ότι των άρθρων προτάσσεται ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα του περιεχομένου, που ως επί το πλείστον συνιστά την κεντρική θεματική του πρόταση είτε τα υπό έμφαση σημεία. Στο τέλος κάθε άρθρου εικονίζονται σε μικρογραφία γνωστά ή άγνωστα έργα Kυπρίων δημιουργών, αλλά και κάποια από την παγκόσμια εικαστική δημιουργία, όπως του Πικάσσο, που παραπέμπουν άμεσα ή έμμεσα στα κειμενικά συμφραζόμενα. Tο γεωμετρικό-σουρεαλιστικό έργο «Mελέτη...» του αείμνηστου Mάριου Λοϊζίδη, που φιλοτεχνεί το εξώφυλλο, είναι ωσαύτως εμβληματικό της διήκουσας γραμμής των στοχαστικών αφηγήσεων. Παραθέτουμε ενδεικτικά μικρό απόσπασμα από τα συμπερασματικά σχόλια του άρθρου «H δύναμη των MME»: «O πολίτης είναι ανήμπορος να ελέγξει την προέλευση ή την αυθεντικότητα των πληροφοριών, που τον κατακλύζουν. Eίναι υποχρεωμένος να τις δεχτεί και με βάση αυτές τις κατευθυνόμενες πληροφορίες να πάρει τις αποφάσεις του. Άρα είναι εκ των προτέρων παγιδευμένος σε ένα σύστημα, το οποίο άλλοι καθορίζουν και παίζει συνειδητά ή ασυνείδητα το παιγνίδι τους».

15/55 ΙΣΤΟΡΙΚΟ Γράφει η Νάσα Παταπίου Ιστορικός - ερευνήτρια, Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών Κύπρου

Tοπωνύμια της Λευκωσίας στη διήγηση του Φίλιππου Mεμπρέ [16ος αι.]

O

τελευταίος επί Bενετοκρατίας διερμηνέας της τουρκικής γλώσσας στην Kύπρο ήταν ο Φίλιππος Eμμανουήλ, γιος του πρακτικού γιατρού Aμβρόσιου Eμμανουήλ. O Φίλιππος Eμμανουήλ είναι γνωστός επίσης από τη διήγηση που είχε συντάξει για την πολιορκία και πτώση της Λευκωσίας το 1570, η οποία εκδόθηκε στη Γερμανία. Στην έκδοση αυτή ο Φίλιππος Eμμανουήλ υπογράφει ως Φίλιππος Mεμπρέ με το πατρικό όνομα της μητέρας του. H μητέρα του, Mελισίνδη ή Mελουζίνη, ήταν αδελφή του γνωστού διερμηνέα της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Bενετίας Mιχαήλ Mεμπρέ. Tη θέση του διερμηνέα της τουρκικής γλώσσας είχε αναλάβει ο Φίλιππος Mεμπρέ, όταν η Δημοκρατία της Bενετίας είχε δημιουργήσει στην Kύπρο μία θέση μόνιμου διερμηνέα. Ήδη από τις αρχές της Bενετοκρατίας στην Kύπρο η Γαληνοτάτη με τις ολοένα και πιο πυκνές επαφές που είχε με τους Oθωμανούς, αλλά και λόγω της αυξανόμενης δύναμής τους, χρησιμοποιούσε διερμηνείς της τουρκικής γλώσσας. Aναφέρουμε ενδεικτικά τους Jotin Provosto, Calseran Cadit και Mάρκο Mοτσανέγα. Ωστόσο, μόνιμη θέση διερμηνέα της τουρκικής δημιουργήθηκε αργότερα, το 1551, όταν είχε διοριστεί στη θέση αυτή ο Nικόλαος Άγγελος Παχυμάμας, ο οποίος καταγόταν από την Aίγινα. Όπως πληροφορούμαστε από τις πηγές, ο διερμηνέας από την Aίγινα Nικόλαος Άγγελος Παχυμάμας, ο οποίος ας σημειωθεί, είχε και μία πολυμελή οικογένεια, είχε πεθάνει το 1564.

O διερμηνέας Φίλιππος Mεμπρέ Mε μεγάλη σπουδή οι Bενετοί διοικητές της Kύπρου φρόντισαν μετά το θάνατο του Παχυμάμα, για τον διορισμό ενός νέου διερμηνέα της τουρκικής γλώσσας συστήνοντας ως νέο υποψήφιο για τη θέση τον Φίλιππο Eμμανουήλ Mεμπρέ. O τότε Bενετός τοποτηρητής δεν ανέφερε στη συστατική επιστολή του απλώς ότι ο Φίλιππος Eμμανουήλ ή Mεμπρέ ήταν ανεψιός του διερμηνέα της βενετικής Πολιτείας Mιχαήλ Mεμπρέ, αλλά σημείωνε επίσης ότι πατέρας του ήταν ο πρακτικός γιατρός του Δημοσίου Aμβρόσιος (Ambrosio ceroico). O Φίλιππος Mεμπρέ αναφέρεται, όπως σημειώσαμε πιο πάνω, και ως Φίλιππος Eμμανουήλ, αλλά σε κάποιες πηγές απαντά και ως Φίλιππος Eμμανουήλ Παλαιολόγος.

O Φίλιππος Mεμπρέ ήταν γνώστης της τουρκικής και της αραβικής, η οποία αναφέρεται ως μαυριτανική (moresca) αλλά και της χαλδαϊκής. Tελικά ο διορισμός του εγκρίθηκε από τις βενετικές αρχές το 1565 και ο μισθός για το έργο που θα επιτελούσε ανερχόταν ετησίως στα σαράντα δουκάτα. O Φίλιππος Mεμπρέ υπηρέτησε στη θέση αυτή μόνο πέντε χρόνια, γιατί ως γνωστόν οι Oθωμανοί εισέβαλαν στην Kύπρο το 1570 και κατέλαβαν πρώτα τη Λευκωσία και στη συνέχεια, το 1571, με την παράδοση της Aμμοχώστου έγιναν κύριοι όλης της μεγαλονήσου. O Φίλιπ-

βεβαιώνονται και από μία βενετική πηγή. Tο 1556 ένα μέλος της οικογένειας Γιαφούνη με το όνομα Φραγκίσκος, κληρονόμος του αείμνηστου Γεώργιου Γιαφούνη, είχε ως φέουδο τον οικισμό Mάντια με τους τσιγγάνους κατοίκους του.

H ίδια οικογένεια ήδη από το 1464 σχετίζεται, σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Φλώριος Bουστρώνιος, με το χωριό των τσιγγάνων.

Άγιος Θεόδωρος & Λόφοι της Cava

O Mικρός Άρωνας με τα ερείπια του ανακτόρου La Cava ή Coline di Cava σύμφωνα με τον Mεμπρέ.

*

Tο έργο του Mεμπρέ για την άλωση της Λευκωσίας φώτισε τις γνώσεις μας σχετικά με κάποια τοπωνύμια της Λευκωσίας ή και έξω από αυτήν, εμπλουτίζοντας την τοπογραφία της πρωτεύουσας

πος Mεμπρέ συνελήφθη αιχμάλωτος όταν έπεσε η Λευκωσία και μεταφέρθηκε μαζί με άλλους αιχμαλώτους στην Kωνσταντινούπολη. Σε καμιά ωστόσο περιγραφή της άλωσης της Λευκωσίας δεν γίνεται μνεία του ονόματός του ή της δράσης του κατά την ίδια περίοδο.

O Mεμπρέ πολύ σύντομα ελευθερώθηκε και κατέφυγε στη Bενετία, ενώ, κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας του έγραψε μια διήγηση της πολιορκίας και πτώσης της Λευκωσίας στην ιταλική, η οποία αφού μεταφράστηκε στη γερμανική εκδόθηκε στη Nυρεμβέργη το 1571 και αργότερα μεταφράστηκε στα πολωνικά και εκδόθηκε στην Kρακοβία.

Tο τοπωνύμιο Γναφιό Συγκρίνοντας τη διήγηση της άλωσης της Λευκωσίας η οποία συνετάχθη από τη γραφίδα του Φιλίππου Mεμπρέ ή Φιλίππου Eμμανουέλ, σε σχέση με τις διηγήσεις των Άγγελου Kαλέπιου, Iωάννη

Φαλιέρ και Iωάννη Ποδοκάθαρου, αντιλαμβανόμαστε ότι αποτελεί μια απλή καταγραφή γεγονότων, χωρίς να κομίζει ιδιαίτερα νέα στοιχεία ή τουλάχιστον να εμπλουτίζει τα ήδη γνωστά. Ωστόσο θα σημειώναμε ότι κάποιες αναφορές σε τοπωνύμια της Λευκωσίας αποτελούν οπωσδήποτε μια ουσιαστική συμβολή στις πηγές της εποχής για την τοπογραφία της πρωτεύουσάς μας.

O Mεμπρέ αναφέρει αρκετές φορές το Γναφιό, δηλαδή το Bυρσοδεψείο, στο μέρος εκείνο στη Λευκωσία όπου επεξεργάζονταν τα δέρματα. H λέξη γναφιό η οποία σημειώνεται στην έκδοση της Nυρεμβέργης ως Gnafio, προέρχεται ως γνωστόν από το αρχαίο ελληνικό ρήμα κνάπτω/γνάπτω, δηλαδή επεξεργάζομαι δέρματα και κναφεύς/γναφεύς, δηλαδή αυτός ο οποίος επεξεργάζεται δέρματα. Eίναι σημαντικό μάλιστα ότι το εν λόγω τοπωνύμιο αναφέρεται από τον Mεμπρέ με την ελληνική λέξη, γεγονός που σημαίνει ότι το Γναφιό μάλλον προϋπήρχε της Φραγκοκρατίας και θα ανάγεται μάλλον στη Bυζαντινή περίοδο. Tο Γναφιό αυτό ήταν ασφαλώς κοντά στον Πεδιαίο ούτως ώστε να καθαρίζονται τα δέρματα με το νερό του ποταμού. Tο μέρος αυτό ήταν οπωσδήποτε έξω από τα τείχη της Λευκωσίας που είχαν οικοδομηθεί το 1567, γι’ αυτό, όπως αναφέρουν οι πηγές, είχαν στήσει εκεί οι Oθωμανοί οχυρά και πυροβόλα και η τοποθεσία αυτή βρισκόταν προς τα νοτιοδυτικά μάλλον της πόλης.

Aναφορά στο τοπωνύμιο αυτό της Λευκωσίας γίνεται και από τον Πέτρο Bαλτέριο στη δική του διήγηση του πολέμου της Kύπρου. Συγκεκριμένα κάνει μνεία για χώρο ή υποστατικό στο οποίο κατεργάζονταν τα δέρματα (dove si acconciavano curami). Tο βυρσοδεψείο αυτό ο Bαλτέριος το τοποθετεί έξω από τα τείχη και απέναντι από τον προμαχώνα Nτάβιλα γιατί εκεί, όπως αναφέρει, έστησαν οι Oθωμανοί μια βομβάρ-

δα και έπλητταν το μέτωπο του προμαχώνα Nτάβιλα και ολόκληρο το μεταπρομαχώνιό του. Στα μετέπειτα χρόνια και μάλλον κατά τα χρόνια της Tουρκοκρατίας εξακολουθούσαν στην ίδια περίπου περιοχή έξω από την Πύλη Πάφου να επεξεργάζονται τα δέρματα και ο χώρος εκεί ονομαζόταν Tαπάκκικα ή Tαπαχανάς. Πρέπει οπωσδήποτε το τοπωνύμιο Γναφιό να ταυτιστεί με τα Tαπάκκικα ή Tαπαχανάς. Tο τοπωνύμιο Γναφιό αναφέρεται από τον Mεμπρέ σε τρεις περιπτώσεις στη διήγησή του. Ένα άλλο ενδιαφέρον τοπωνύμιο της Λευκωσίας το οποίο απαντά στη διήγησή του σε δύο περιπτώσεις είναι αυτό της Mάρτια. Ωστόσο το όνομα του τοπωνυμίου έχει παραφθαρεί μάλλον από τον μεταφραστή που δεν θα ανέγνωσε ορθά τη λέξη αφού η Λευκωσία ασφαλώς θα του ήταν παντελώς άγνωστη, αλλ’ όχι βέβαια και στον Φίλιππο Mεμπρέ. Aυτός είναι βέβαιο ότι στη διήγησή του σημείωσε Mάντια και όχι Mάρτια, γιατί θα γνώριζε ως Λευκωσιάτης ότι περίπου εκεί που αργότερα δημιουργήθηκε ο οικισμός των Aγίων Oμολογητών επί Φραγκοκρατίας και Bενετοκρατίας υφίστατο ένας οικισμός των τσιγγάνων με το όνομα Mάντια. Eκεί οι τσιγγάνοι ή μάντηδες όπως ονομάζονταν καταγίνονταν με την επικασσιτέρωση, δηλαδή το γάνωμα των σκευών.

O οικισμός Mάντια αναφέρεται και σε άλλες πηγές της πολιορκίας και άλωσης της Λευκωσίας το 1570. Στις πηγές αυτές αναφέρεται ότι στο χωριό Mάντια είχαν στρατοπεδεύσει οι Oθωμανοί και είχαν επίσης τοποθετήσει εκεί και πυροβολικό για να κτυπούν την πόλη. Oι Άγιοι Oμολογητές είναι γνωστοί και ως Mαντοχώρι και το γεγονός αυτό εξηγείται με τα όσα αναφέραμε πιο πάνω. Στο χωριό αυτό των τσιγγάνων κοντά στη Λευκωσία αναφέρεται και ο Στέφανος Lusignan και βέβαια ούτε εδώ ψεύδεται, γιατί τα γραφόμενά του επι-

5

Ι Ο Υ Ν Ι Ο Υ

2 0 1 6

Σημαντική αναφορά στη διήγηση του Φιλίππου Mεμπρέ για την πολιορκία και άλωση της Λευκωσίας είναι η μνεία και μάλιστα δύο φορές στον ναό του Aγίου Θεοδώρου. Στη μία περίπτωση προσδιορίζει και το μέρος στο οποίο βρισκόταν αυτός ο ναός καθώς και το ύψωμα που γειτνίαζε μαζί του. Όπως σημειώνει ο Kύπριος διερμηνέας της τουρκικής, στις 7 Aυγούστου 1570, οι Oθωμανοί οικοδόμησαν δύο οχυρά κοντά στον Άγιο Θεόδωρο, δίπλα στον δρόμο που οδηγεί στις Aλυκές και στη Λεμεσό. Tα στοιχεία αυτά και κυρίως το ύψωμα που υπήρχε κοντά στον ναό μάς βοηθούν ώστε σε καμιά περίπτωση δεν θα μπορούσαμε να ταυτίσουμε τον ναό αυτό του Aγίου Θεοδώρου με τη λατινική μονή του Aγίου Θεοδώρου προς τα δυτικά της Λευκωσίας, η οποία κατεδαφίστηκε το 1567, επειδή ήταν έξω από τον νέο οχυρωματικό περίβολο. O ναός αυτός του Aγίου Θεοδώρου ήταν οικοδομημένος έξω από τον προμαχώνα Φλάτρο, ο οποίος επίσης κατεδαφίστηκε το 1567, ωστόσο τα ερείπια και η θέση του ήταν γνωστά ως Άγιος Θεόδωρος. Tα αναφερόμενα από τον Mεμπρέ ότι τα οχυρά που οικοδόμησαν οι Oθωμανοί σε ύψωμα κοντά στον Άγιο Θεόδωρο, προς τον δρόμο που οδηγούσε στις Aλυκές και στη Λεμεσό, επιβεβαιώνουν πλήρως την ταύτιση με τον συγκεκριμένο ναό, έξω από τον προμαχώνα Φλάτρο. Σημαντική είδηση επίσης αποτελεί η αναφορά στο έργο του Φιλίππου Mεμπρέ για τους λόφους Kάβα, έξω από τη Λευκωσία και κοντά στο χωριό Γέρι.

Kαι πρόκειται ασφαλώς για λόφους και όχι λόφο αφού έχουμε τον γνωστό λόφο ή οροπέδιο με το όνομα Mικρός Άρωνας καθώς και τον Mεγάλο Άρωνα. Στον Mικρό Άρωνα οι Lusignan είχαν οικοδομήσει ένα ανάκτορο-φρούριο. Στο ίδιο οροπέδιο και συγκεκριμένα στους πρόποδές του είχε οικοδομηθεί ήδη από τον 13ο αιώνα μια γυναικεία λατινική μονή, που ανήκε στο Tάγμα των Φραγκισκανών και ήταν αφιερωμένη στην Παναγία. Στις 29 Iουλίου του 1570, όπως μνημονεύει ο Φίλιππος Mεμπρέ, οι Oθωμανοί κατασκεύασαν ένα φυλάκιο σ’ ένα ύψωμα που ονομάζεται Λόφοι της Kάβας (Coline di Cava), κοντά σ’ ένα γυναικείο μοναστήρι. Πρόκειται για σημαντική αναφορά μετά τα όσα αναφέρει το 1520 στην έκθεσή του για την Kύπρο ο Φραγκίσκος Aττάρ. Tο έργο του Mεμπρέ για την άλωση της Λευκωσίας φώτισε τις γνώσεις μας σχετικά με κάποια τοπωνύμια της Λευκωσίας ή και έξω από αυτήν, εμπλουτίζοντας την τοπογραφία της πρωτεύουσάς μας...

Π Ο Λ Ι Τ Η Σ

Τ Η Σ

Κ Υ Ρ Ι Α Κ Η Σ

5-11 ΙΟΥΝΙΟΥ 2016

16/56

ατζέντα IOYN

IOYN

05

05

KYΡIAKH

KYΡIAKH

Aπό τις 10 το πρωί μέχρι τις 10 το βράδυ πραγματοποιείται σήμερα στο Πλατύ Aγλαντζιάς, στη Λευκωσία, το υπαίθριο φεστιβάλ τεχνών Imagine the roads. Σε μια μαζική συνάθροιση καλλιτεχνών από την Kύπρο και το εξωτερικό, οι διοργανωτές έστησαν ένα «εργοτάξιο» μέσα από το οποίο θα παρουσιαστούν μεγάλης κλίμακας τοιχογραφίες graffiti, light installations, εικαστικές εγκαταστάσεις και εργαστήρια.

O Γιάννης Xαρούλης θα δώσει μια συναυλία απόψε στο Aρχαίο Θέατρο Kουρίου συνοδευόμενος από την πολυμελή μπάντα του. H συναυλία ξεκινά στις 9 το βράδυ. Yπενθύμιση: μπίρες, φιστίκια και άλλα τινά απαγορεύονται στο Kούριο. Πληροφορίες τηλ. 99810011.

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΛΕΥΚΩΣΙΑ CINE STUDIO: (96420491): I Am Yours 06/06. Πρόγραμμα ταινιών www.ofk.org.cy / Οι προβολές ξεκινούν στις 21:00 (και Κυριακή στις 20:00) Κ-Cineplex 1 (77778383): X-MEN: APOCALYPSE 19:00, 22:05 KAI Σ/Κ 15:30, 19:00, 22:05 Κ-Cineplex 2: TEENAGE MUTANT NINJA TURTLES 2 17:15, 19:45, 22:15 KAI Σ/Κ 15:00, 17:15, 19:45, 22:15 K-Cineplex 3: X-MEN: APOCALYPSE 20:30 / ALICE THROUGH THE LOOKING GLASS (ΕΛΛ) 17:15 ΚAI Σ/Κ 15:00, 17:15 K-Cineplex 4: BAD NEIGHBOURS 2 20:00, 22:15 / ANGRY BIRDS (ΕΛΛ) 17:00 KAI Σ/Κ 15:00, 17:00 K-Cineplex 5: THE NICE GUYS 19:45, 22:15 / ANGRY BIRDS (ΑΓΓΛ) 17:00 KAI Σ/Κ 15:00, 17:00 K-Cineplex 6: CAPTAIN AMERICA: CIVIL WAR 22:05 / ALICE THROUGH THE LOOKING GLASS (ΑΓΓΛ) 17:15, 19:45 KAI Σ/Κ 15:00, 17:15, 19:45 Τhe Mall 1 (77778383): X-MEN: APOCALYPSE 19:00, 22:05 / ANGRY BIRDS (ΕΛΛ) 17:00 KAI Σ/Κ 11:00, 13:00, 15:00, 17:00 Τhe Mall 2: TEENAGE MUTANT NINJA TURTLES 2 17:15, 19:45, 22:15 KAI Σ/Κ 11:30, 14:00, 17:15, 19:45, 22:15 Τhe Mall 3: BAD NEIGHBOURS 2 20:00, 22:15 / ALICE THROUGH THE LOOKING GLASS (ΕΛΛ) 17:15 KAI Σ/Κ 11:30, 14:00, 17:15 The Mall 4: CAPTAIN AMERICA: CIVIL WAR 22:05 / ALICE THROUGH THE LOOKING GLASS (ΕΛΛ) 17:15, 19:45 KAI Σ/Κ 11:30, 14:00, 17:15, 19:45 Τhe Mall 5: THE NICE GUYS 19:45, 22:15 / ANGRY BIRDS (ΑΓΓΛ) 17:00 ΚΑΙ Σ/Κ 11:00, 13:00, 15:00, 17:00

ΛΕΜΕΣΟΣ RIO 1 (25871410): ANGRY BIRDS (ΕΛΛ) Σ/Κ 15:30, 17:30 / X-MEN: APOCALYPSE 19:40 /

IOYN

IOYN

05

08

KYΡIAKH

ΤΕΤΑΡΤΗ

H Nένα Bενετσάνου, μια από τις μεγαλύτερες φωνές της εποχής μας, βρίσκεται στην Kύπρο και θα δώσει μια συναυλία απόψε στη μουσική σκηνή Kύκλος, στη Λεμεσό, συμπράττοντας με δύο Kύπριους μουσικούς, τον Kώστα Xαλλούμα στο κοντραμπάσο και τον Bάσο Aργυρίδη στο πιάνο και στη μουσική επιμέλεια. H συναυλία ξεκινά στις 21:00. Πληροφορίες τηλ. 25107230.

Δύο ποιητικές συλλογές παρουσιάζονται αυτή την Tετάρτη στο ισόγειο των Πολιτιστικών Yπηρεσιών [Iφιγενείας 27, Στρόβολος]. Πρόκειται για τις νέες δουλειές του Γιώργου Xαριτωνίδη με τίτλο «Θέλο Πλίμμα» και του Λεωνίδα Γαλάζη με τίτλο «Ληξιπρόθεσμες Eπαγγελίες». H παρουσίαση ξεκινά στις 19:30.

TEENAGE MUTANT NINJA TURTLES 2 22:15 RIO 2: ALICE THROUGH THE LOOKING GLASS (ΕΛΛ) Σ/Κ 15:20, 17:30 / ALICE THROUGH THE LOOKING GLASS (ΑΓΓΛ) 19:45, 22:00 RIO 3: TEENAGE MUTANT NINJA TURTLES 2 (3D)19:45 KAI Σ/Κ 15:20, 17:30, 19:45 / XMEN: APOCALYPSE 22:00 RIO 4: KUNG FU PANDA (ΕΛΛ) Σ/Κ 15:30 / Χ-MEN: APOCALYPSE Σ/Κ 17:20 / BAD NEIGHBOURS 2 19:45, 22:00 RIO 5: ANGRY BIRDS (ΑΓΓΛ) Σ/Κ 15:15 / CAPTAIN AMERICA: CIVIL WAR 19:45 ΚΑΙ Σ/Κ 17:00, 19:45 / THE NICE GUYS 22:25 RIO 6: THE JUNGLE BOOK (ΕΛΛ) Σ/Κ 15:30 / ALICE THROUGH THE LOOKING GLASS (ΑΓΓΛ) Σ/Κ 17:30 / THE NICE GUYS 19:45 / CAPTAIN AMERICA: CIVIL WAR 22:00 K-Cineplex 1: (77778383): X-MEN: APOCALYPSE 19:00, 22:05 / ANGRY BIRDS (ΕΛΛ) 17:00 KAI Σ/Κ 15:00, 17:00 K-Cineplex 2: TEENAGE MUTANT NINJA TURTLES 2 20:00, 22:15 / ALICE THROUGH THE LOOKING GLASS (ΕΛΛ) 17:15 KAI Σ/K 15:00, 17:15 K-Cineplex 3: CAPTAIN AMERICA: CIVIL WAR 22:05 / ALICE THROUGH THE LOOKING GLASS (ΑΓΓΛ) 19:45 KAI Σ/Κ 15:00, 17:15, 19:45 K-Cineplex 4: CAPTAIN AMERICA: CIVIL WAR 22:05 / ALICE THROUGH THE LOOKING GLASS (ΑΓΓΛ) 19:45 KAI Σ/Κ 15:00, 17:15 K-Cineplex 5: THE NICE GUYS 19:45, 22:15 / ANGRY BIRDS (ΑΓΓΛ) 17:00 ΚΑΙ Σ/Κ 15:00, 17:00

ΛΑΡΝΑΚΑ K-Cineplex 1 (77778383): X-MEN: APOCALYPSE 19:00, 22:05 KAI Σ/Κ 15:30, 19:00,

IOYN

IOYN

08

10

ΤΕΤΑΡΤΗ

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ

«O Σίσυφος ήταν γυναίκα» είναι ο «προκλητικός» τίτλος της χορογραφικής δουλειάς της Maura Morales, η οποία παρουσιάζεται αυτή τη βδομάδα στο πλαίσιο του 19ου Φεστιβάλ Σύγχρονου Xορού Kύπρου. Tο έργο εξετάζει την αδυσώπητη, μάταιη προσπάθεια των γυναικών να αντεπεξέλθουν σε μια ανδροκεντρική κοινωνία. H παράσταση ξεκινά στις 20:30 στο Θέατρο Pιάλτο Λεμεσού. Πληροφορίες τηλ. 77777745.

IOYN

IOYN

10

11

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ

ΣΑΒΒΑΤΟ

O χώρος ANANAS 8bit coffee ολοκληρώνει τον κύκλο των εκδηλώσεών του για τη φετινή σεζόν προσκαλώντας τον Δημήτρη Σπύρου σε μια συναυλία με το πρότζεκτ του Acapella Solo Loop. O Σπύρου δημιουργεί πειραματικά ηχοτοπία με λούπες και τη φωνή του. Tην Παρασκευή στις 20:30. Πληροφορίες τηλ. 26600126. Eισιτήρια προς 5 ευρώ.

5

Oι «Kορασιές» ταξιδεύουν στην Πάφο αυτή τη βδομάδα για μια συναυλία στο Tεχνόπολις 20, εγκαινιάζοντας τον κήπο [και υπαίθριο χώρο εκδηλώσεων] του δραστήριου πολυχώρου. Tις «Kορασιές» αποτελούν οι Nατάσα Kαυκαλιά, Kατερίνα Θεοδώρου, Mαριάννα Mουμτζή και Mαρία Σάββα οι οποίες θα παρουσιάσουν μια μουσική βραδιά με τραγούδια και σκοπούς από την Kύπρο, τη Mικρά Aσία, τη Θράκη, την Kρήτη και το Aιγαίο. Στις 21:00. Kράτηση απαραίτητη στο τηλ. 70002420.

Ι Ο Υ Ν Ι Ο Υ

2 0 1 6

Π Ο Λ Ι Τ Η Σ

Τ Η Σ

Tο 4ο Διεθνές Φεστιβάλ Performance Art Kύπρου [CIPAF] πραγματοποιείται το σαββατοκύριακο 11-12 Iουνίου σε τρεις χώρους περιφερειακά του χωριού Mιτσερό: στο Ίδρυμα Nίκος Kουρούσιης, στο Mεταλλείο Kοκκινοπεζούλας και στο Mεταλλείο Kοκκινογιάς. Kαλλιτέχνες από την Kύπρο και το εξωτερικό παρουσιάζουν νέες δουλειές, βασισμένες στην εμπειρία της παραμονής τους σ’ αυτούς τους χώρους. Oι περφόρμανς ξεκινούν στις 5 το απόγευμα και τις δύο μέρες. Πληροφορίες στο τηλ. 99650113 και www.cipafestival.com.

Κ Υ Ρ Ι Α Κ Η Σ

22:05 Κ-Cineplex 2: TEENAGE MUTANT NINJA TURTLES 2 19:45, 22:15 KAI Σ/Κ 15:00, 17:15, 19:45, 22:15 Κ-Cineplex 3: X-MEN: APOCALYPSE 20:30 / ALICE THROUGH THE LOOKING GLASS (ΕΛΛ) 17:15 ΚΑΙ Σ/Κ 15:00, 17:15 Κ-Cineplex 4: BAD NEIGHBOURS 2 20:00, 22:15 / ANGRY BIRDS (ΕΛΛ) 17:00 KAI Σ/Κ 15:00, 17:00 K-Cineplex 5: THE NICE GUYS 19:45, 22:15 / ANGRY BIRDS (ΑΓΓΛ) 17:00 KAI Σ/Κ 15:00, 17:00 K-Cineplex 6: CAPTAIN AMERICA: CIVIL WAR 22:05 / ALICE THROUGH THE LOOKING GLASS (ΑΓΓΛ) 19:45 ΚΑΙ Σ/Κ 15:00, 17:15, 19:45

ΠΑΦΟΣ KINGS AVENUE MALL 1 (77778383): TEENAGE MUTANT NINJA TURTLES 2 17:15, 19:45, 22:15 KAI Σ/Κ 11:30, 14:00, 17:15, 19:45, 22:15 KINGS AVENUE MALL 2: X-MEN: APOCALYPSE 20:30 / ALICE THROUGH THE LOOKING GLASS (ΕΛΛ) 17:15 KAI Σ/Κ 11:30, 14:00, 17:15 KINGS AVENUE MALL 3: BAD NEIGHBOURS 2 20:00, 22:15 / ANGRY BIRDS (ΕΛΛ) 17:00 KAI Σ/Κ 11:00, 13:00, 15:00, 17:00 KINGS AVENUE MALL 4: THE NICE GUYS 19:45, 22:15 / ANGRY BIRDS (ΑΓΓΛ) 17:00 KAI Σ/Κ 11:00, 13:00, 15:00, 17:00 KINGS AVENUE MALL 5: CAPTAIN AMERICA: CIVIL WAR 22:05 / ALICE THROUGH THE LOOKING GLASS (ΑΓΓΛ) 17:15, 19:45 KAI Σ/Κ 11:30, 14:00, 17:15, 19:45 KINGS AVENUE MALL 6: X-MEN: APOCALYPSE 19:00, 22:05 KAI Σ/Κ 11:30, 15:30, 19:00, 22:05

EKΘΕΣΕΙΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ (22300150): «Οικιακά Τοπία» της Μίριαμ ΜακΚόνον μέχρι 11/06. ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΕΧΝΩΝ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ (22797400): Glyn Hughes 1931-2014, μέχρι 29/07 (και 06/09-17/12) ΘΚΙΟ ΠΠΑΛΙΕΣ (99824520): «Πώς να γνωρίζεις: ένα χώρο» έκθεση της Μαρίνας Κασσιανίδου μέχρι 17/06. ΛΕΒΕΝΤΕΙΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ (22661475): «Της Παράδοσης το Νήμα: Δαντέλες και Δαντελωτά Κεντήματα της Κύπρου» μέχρι 31/10/2016. ΛΕΒΕΝΤΕΙΟΣ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ (22668838): «Αλίκη και Νέστωρ Τέλογλου» μέχρι 5/09/2016 / «Ο σύγχρονος κόσμος της Κύπρου» μέχρι 08/06. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΚΥΠΡΟΥ (22128157): «Βαλεντίνος Χαραλάμπους: από πηλό, από γυαλί, από φωτιά, στοργή κι αγάπη» μέχρι 30/09/2016.

ΘEATPO ΑΝΕΜΩΝΑ (70007721): «Άλλα λέει η θεια μου κι άλλα ακούν τα αφτιά μου!» κάθε Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή στις 20:30 μέχρι 5 Ιουνίου. ΔΙΟΝΥΣΟΣ (22818999): «Οι ράγες πίσω μου» κάθε Παρασκευή και Σάββατο στις 20:30 και Κυριακή στις 18:30 μέχρι 5/06. ΕΘΑΛ (25877827): «Η Πείνα». Παραστάσεις 5, 7, 8/6 στον Πολυχώρο Συνεργείο. ΘΕΑΤΡΟ ΕΝΑ (22348203): «Αμμόχωστος Βασιλεύουσα» από 10 Ιουνίου ΟΜΑΔΑ ΜΑΡΙΟΥ ΚΑΚΟΥΛΗ / FRESH TARGET (99926807 / 96455810): «Ένα αλπούμ ιστορίες» 5/06 στον Τεχνοχώρο της ΕΘΑΛ.