Taflen Wybodaeth llangefni Your Essential Guide to Llangefni
www.llangefni.org
Mae tref sirol Llangefni, gyda’i marchnad brysur yng nghanol yr ynys ac yma hefyd mae pencadlys Cyngor Sir Ynys Môn. Er bod gan y dref wreiddiau sy’n mynd yn ôl i’r cyfnod cyn goresgyniad y Rhufeiniaid, dim ond yn y cyfnod modern gweddol ddiweddar y tyfodd mewn maint a phwysigrwydd. Mae llawer o bensaernïaeth y dref, gan gynnwys tŵr y cloc a’r eglwys, yn Fictoraidd ac yn arwydd o bwysigrwydd cynyddol y dref. Mae’r hen ffordd Rufeinig i Gaergybi yn rhedeg drwy’r dref ger glannau’r Afon Cefni o ble caiff y dref ei henw. Fodd bynnag, enw’r dref ar un adeg oedd Llangyngar ar ôl Sant Cyngar ac mae’r cyswllt hwnnw’n parhau oherwydd enw eglwys y dref. Mae Capel Cildwrn hyd yn oed yn hŷn ac yn dyddio’n ôl i 1750 ac yn ddiau, byddai’r pregethwr Cymraeg enwog, Christmas Evans a oedd yn byw yn y dref ar un adeg wedi bod yn gyfarwydd â’r capel. Sgwâr Bulkley & Gwesty’r Bull / Bulkley Square & Bull Hotel
Llangefni, the county town of Anglesey with its thriving market sits at the very heart of the island and is the seat of Anglesey’s County Council. Yet although it has ancient roots that go back beyond the Roman occupation, it has only grown in size and importance in relatively modern times. Much of its architecture, including its clock-tower and church are Victorian and testify to the town’s growing importance. The old Roman road to Holyhead runs through the town and it is bounded by the river Cefni from which it now takes its name. However, it was once known as Llangyngar after Saint Cyngar, a connection that still lives on in the name of the town’s church. Cildwrn Chapel is even older, dating back to 1750 and would, no doubt, have been known by the famous Welsh preacher, Christmas Evans who once lived in the town.
Mae Llangefni erioed wedi bod ag arwyddocâd arbennig i Ynys Môn oherwydd fe’i lleolir ar hen ffordd y Goets Fawr rhwng Y Fenai a Chaergybi. O ddechreuadau hynafol, mae gan y dref rai meibion enwog gan gynnwys Ednyfed Fychan, un o hynafiaid Harri VII a llinach y Tuduriaid. Mae Llangefni’n dref lewyrchus ac mae canol y dref ei hun yn ffynnu ac yn ogystal â’r marchnadoedd wythnosol, cynhelir marchnad cynnyrch lleol a marchnad grefftau bob mis ar gyfer ymwelwyr a phobl leol fel ei gilydd. Llangefni yw canolbwynt llywodraeth leol ar Ynys Môn ac, yn ogystal, mae yma ysgolion, coleg, Canolfan Technoleg Bwyd, archifdy sirol newydd ynghyd â Pharth Menter sy’n canolbwyntio ar ddenu busnesau newydd i mewn i’r dref.
Llangefni has always been at the very heart of Anglesey for it sits on what was the old coaching road between the Menai Straits and Holyhead. From ancient beginnings the town can boast some famous sons including Ednyfed Fychan, an ancestor of Henry VII and the mighty Tudor dynasty. Llangefni is a thriving town with a vibrant town centre and, besides the weekly markets there is a monthly produce market and a craft fair for visitors and townspeople alike. Besides being the centre of local government on Anglesey, the town also provides schools, a college, a Food Technology Centre, and a new county archive building as well as an Enterprise Zone which focuses on attracting new businesses into the town.
Cynhelir y farchnad brysuraf yn Ynys Môn yn Llangefni ar ddydd Iau a dydd Sadwrn. Daw masnachwyr o bob cwr o Ogledd Cymru i Langefni gan gynnig dewis eang o gynnyrch yn amrywio o ddillad i grefftau a wnaed â llaw i ffrwythau a llysiau. Lleolir y farchnad yng nghanol y dref ym maes parcio Neuadd y Dref. Mae llefydd parcio ar gael ger canol y dref ar gyfer yr ymwelwyr hynny sy’n dod yn eu ceir ac mae’r cyfan o fewn pellter cerdded hwylus.
Llangefni is home to the busiest town market on Anglesey which takes place twice weekly on Thursday and Saturday. Traders from across North Wales converge in Llangefni and offer a varied range of products ranging from clothing to handmade crafts, electronics to fruit and veg. The market is located in the very centre of town in the Town Hall car park. Car based visitors can find parking spaces near the town centre, which are all within easy walking distance.
GŵYL Gerdded A BeiCio YnYS Môn Rhaglen pythefnos ym mis Mehefin yn llawn o weithgareddau cerdded a beicio ar draws yr ynys gyda Gŵyl Feicio a gynhelir yn Llangefni. AnGLeSeY WALkinG & CYCLinG FeSTivAL A two week schedule in June filled with walking and cycling activities across the island with a Cycling Festival held in Llangefni. gŵyl CeFni Gŵyl Gymreig a gynhelir ym mis Mehefin yng nghanol y dref gyda gwahanol weithgareddau megis cerddoriaeth, drama a dawns. GŵYL CeFni - Welsh festival held June in the town centre with a range of different activities from music, drama and dance. CArniFAL HAF LLAnGeFni Un o’r carnifalau mwyaf yng Ngogledd Cymru LLAnGeFni SuMMer CArnivAL One of the biggest carnivals in North Wales MArCHnAd LLAnGeFni Yn cael ei chynnal bob dydd Iau a dydd Sadwrn LLAnGeFni MArkeT - Takes place every Thursday and Saturday FFAir GreFFTAu LLAnGeFni Yn cael ei chynnal ar y dydd Sadwrn cyntaf o bob mis LLAnGeFni CrAFT FAir - Takes place first Saturday of every month MArCHnAd CYnnYrCH LLeoL Cynhelir ar yr ail ddydd Sadwrn o bob mis hyd at fis Hydref 2014 LoCAL ProduCe MArkeT - 2nd Saturday of every month until October 2014. Troi’r GoLeuAdAu nAdoLiG YMLAen A MArCHnAd nAdoLiG CHriSTMAS LiGHTS SWiTCH on And CHriSTMAS MArkeT Am fwy o wybodaeth ewch i www.llangefni.org os gwelwch yn dda For more information please visit www.llangefni.org
1
Eglwys Sant Cyngar
Adeiladwyd yr eglwys bresennol yn 1824 yn lle’r hen eglwys a ddymchwelwyd yn yr un flwyddyn. Yn 1858, fe ychwanegwyd y festri Ogleddol ac fe adnewyddwyd yr eglwys, ychwanegwyd y gangell yn 1889 ac adeiladwyd y giatiau a’r bwa y flwyddyn wedyn.
in 1824, to replace the old church demolished in the same year. The North vestry was added and the church renovated in 1858, chancel added in 1889 and entrance gates and arch built the following year.
Llyn Cefni
4
Wales. There are several tracks which give views of the lake and at the eastern end visitors can find a nature reserve and bird hide.
Cronfa Ddŵr yw Llyn Cefni a leolir ger Llangefni ar Ynys Môn, Gogledd Cymru. Mae nifer o lwybrau lle gellir gweld y llyn ac ym mhen dwyreiniol y llyn, ceir gwarchodfa natur a chuddfan i wylio adar. Llyn Cefni is a reservoir situated near Llangefni on the Isle of Anglesey, North
St. Cyngar Church
The present church was built
Capel Moreia
a memorial chapel to John Elias, Calvinistic Methodist Preacher and Minister.
Dyluniwyd y capel gan R.G Thomas ac O M Roberts a chafodd ei adeiladu yn 1897 am gost o £5,500. Codwyd y capel er cof am John Elias, Pregethwr a Gweinidog gyda’r Methodistiaid Calfinaidd.
Mae yng nghanolfan Gelf a Hanes Ynys Môn 5 o orielau celf ac amgueddfa sy’n cynnwys y Den Darganfod, lle arbennig i deuluoedd ei archwilio. Edrychwch o gwmpas y siop ac ymlaciwch yn y caffi, Blas Mwy.
Designed by R.G Thomas and O.M. Roberts, the chapel was built in 1897 at a cost of £5,500. It was erected as Llangefni, Ynys Môn/Anglesey, LL77 7WY.
8
Sefydlwyd man cyfarfod cyntaf y Bedyddwyr ar Ynys Môn yn Llangefni yn 1750. Tŷ Cildwrn oedd yr enw gwreiddiol, bwthyn bychan ydoedd ar y ffordd allan o Langefni i gyfeiriad Caergybi lle byddai addolwyr yn dod at ei gilydd.
Lleolir y cwrs golf cyhoeddus 9 twll o Safon Academi mewn parcdir hyfryd yn nhawelwch cefn gwlad Ynys Môn gyda golygfeydd o fynyddoedd mawreddog Eryri.
9
Nid oes llawer o lefydd yn Llangefni lle na fedrwch weld Melin y Graig ar ben Y Graig. Dyma un o dirnodau pwysicaf Tref Marchnad Llangefni.
www.anglesey.gov.uk
Llangefni, Ynys Môn/Anglesey.
10
LLYN CEFNI
ALWEDD // KEY
4
Gwarchodfa Natur // Nature Reserve
Gorsaf Heddlu // Police Station
Gwybodaeth // Information
Llyfrgell // Library
Archifau Ynys Môn // Anglesey Archives
Maes Parcio // Car Park
Maes chwarae // Playground
Swyddfa’r Post // Post Office
Swyddfeydd y Cyngor Sir // County Council Offices
Neuadd y Dref // Town Hall
Canolfan Fusnes Môn // Anglesey Business Centre
Gwarchodfa Natur Nant y Pandy 11
8 B5110
Lon Las Cefni Trail B5111
dwr Ffordd Glan Church Street
tre
et
c Fr on
Do
Bryn Maen
el Str
et
Stre
A5114
9 Chap
Mill
oad
nR
Fro
d
eet
Y
n He Ty
2
Roa
Ger Y Graig
n Po
d
yd
rw
De
d Sta
Rh
yn os Llw
d rd n FfoLlifo rdd FfoNant
yfed
Bridge Str
10
Llawr Y Dref
e
s
6
hS
tate Road
PENRALLT
r
Industrial Es
Hig
Felin
Bro Tudur
Edn
raig
n-Y-
Isgraig
oad
Bro
edd
rs Pen-Yr-O
yfed
Edn
Dyffryn coediog 16 hectar (40 acer) ac ynddo gyfoeth o fywyd gwyllt a hanes yw Gwarchodfa Natur Leol Nant y Pandy ac mae’n arwain at Lyn Cefni. Ceisiwch weld gwiwerod coch a glas y dorlan wrth i chi gerdded yn hamddenol ar hyd y llwybr estyll neu lwybrau niferus eraill.
eet
Tan Capel
The clock stands in the centre of Llangefni and was built with Traeth Bychan limestone. It was built to commemorate the Boer War (18991902) and dedicated to the Memory of Lt. George Pritchard-Rayner of Tre Ysgawen.
The Dingle Local Nature
Llangefni, Ynys Môn/Anglesey.
12 Lly Tregarns edd
Lon T udur
Reserve is a 16 hectare (40 acre) wooded river valley rich in wildlife and history. Look out for red squirrels and kingfishers as you meander along the wooden boardwalk or numerous other paths.
The Dingle Nature Reserve
Pen c
rrac e
Bro
Chu
11
Fford Dolafodn
rn R
lW erd d
ae
M
Las
B4422
1
rch Te
Na
nt
dw
n wy
Y
Do
ydd
Cil
ae
oC
Br
ig
d
3
en
Br
lW erd
ant Pen n
Br
erw
rwydd
ir
-Y-P a
aig Gr
Mae sD
nH
yd
Cor
Bro
hyfr
d
Ty’n Coed Uchaf
aes
Roa
I FN
Per th
dd
dd M
y
Pen D e
rig eu M yn
n P and
CE
wrn
7
ed
ON
Ffor
Cild
dy
Co
Ffor
Bry
Pan
AF
B5109
rY
’n Ty oed C
Cw
Town Clock
Llangefni, Ynys Môn/Anglesey.
5
nt Y
Cloc y Dref
Lleolir y cloc yng nghanol Llangefni ac fe’i adeiladwyd gyda charreg galch Traeth Bychan. Fe’i adeiladwyd i goffáu Rhyfel y Boeriaid (1899-1902) a’i gyflwyno er cof am Is-Gapten George PritchardRayner, Tre Ysgawen.
Ysgol Uwchradd // Secondary School
Toiledau cyhoeddus // Public Toilet
Na
Melin y Graig
There aren’t many places in Llangefni where you can’t see Felin Graig Mill sat atop Y Graig. It is one of the more significant landmarks of the Market Town of Llangefni.
Canolfan Hamdden Plas Arthur Leisure Centre, Penrallt, Llangefni, Ynys Môn/Anglesey, LL77 7QX. (01248) 722966 / 752040
01248 722193
www.anglesey.gov.uk
pool for infants. We offer a range of swimming lessons and activities and regular exercise classes and a fitness suite.
Plas Arthur has a large 25m swimming pool and a small
Llangefni, Ynys Môn/Anglesey, LL72 7NN.
setting in the tranquil Anglesey countryside with views towards the Mountains of Snowdonia.
Llangefni, Ynys Môn/Anglesey, LL77 7TQ.
www.orielynysmon.info
Mae gan Plas Arthur bwll nofio 25m mawr a phwll bach i’r babanod. Rydym yn cynnig amryw o wersi nofio a gweithgareddau a dosbarthiadau ymarfer rheolaidd ac mae yma hefyd ystafell ffitrwydd.
The first Baptist meeting place on Anglesey was
Cwrs Golff Llangefni
The Academy Standard 9 hole municipal golf course enjoys a lovely parkland
Plas Arthur
6
founded in 1750 in Llangefni. Originally called Tŷ Cildwrn, it was a small domestic cottage on the road to out of Llangefni towards Holyhead, where worshippers met.
Capel Cildwrn
Terra c
3
www.sustrans.org.uk
Llangefni, Ynys Môn/Anglesey LL77 7TQ. 01248 724444
Shown on map
Llangefni Golf Course
Anglesey’s centre for Art and History has five art galleries and a museum which
Cara dog
2
Dangosir ar y map
Lon Las Cefni Cycleway in Anglesey, North Wales
includes the Discovery Den, a special place for families to explore. Browse around the shop and relax in the Blas Mwy café.
Oriel Ynys Môn
5
Llwybr Beicio Lôn Las Cefni yw un o’r llwybrau beicio gorau i’r teulu a welwch yn unman. Mae’r rhan fwyaf o’r llwybr llinellol 11 milltir yn fflat gydag ond rhyw filltir neu ddwy oddi ar y lôn.
is one of the best family cycling routes you will find anywhere. This linear path is flat for most of its 11 miles with all but a couple of miles off-road.
Lon Las Cefni Cycleway / Cycle Path
Llyn Cefni, Llangefni, Ynys Môn/Anglesey, LL77 7PQ. Llangefni, Ynys Môn/Anglesey, LL77 7EB.
7 Llwybr Beicio Lôn Las Cefni
12
Theatr Fach
Theatr 104 sedd yw Theatr Fach, Llangefni sy’n cael ei rhedeg gan dîm ymroddedig o wirfoddolwyr sy’n llwyfannu nifer o gynyrchiadau amrywiol bob blwyddyn. Ceir manylion llawn am y cynyrchiadau hyn ar Trydar (@TFLlangefni). Yn ogystal, gellir llogi’r theatr ar gyfer gweithgareddau a digwyddiadau.
Theatr Fach Lllangefni is an 104 seat theatre run by a dedicated team of volunteers, staging several diverse productions annually. Full details of these productions can be found on Twitter (@ TFLlangefni). The theatre can also be hired for activities and events such as conferences and private parties.
www.theatrfachllangefni.co.uk Theatr Fach, Pencraig, Llangefni, Ynys Môn/Anglesey, LL77 7LA.
O FangOr: Yr A55 yw’r brif ffordd arfordirol drwy Ogledd Cymru. Ar ôl ymuno â Gwibffordd yr A55 i gyfeiriad Caergybi, cymerwch ffordd ymadael yr a5 (a5114), wrth y gylchfan, cymerwch y 3edd ffordd ymadael, wrth y gylchfan nesaf, cymerwch yr ail ffordd ymadael, ewch ar hyd yr a5114 ac fe ddowch i dref Llangefni. O gaergybi: Yr A55 yw’r brif ffordd arfordirol drwy Ogledd Cymru. Ar ôl ymuno â Gwibffordd yr A55 i gyfeiriad bangor, cymerwch ffordd ymadael yr a5 (a5114), wrth y gylchfan, cymerwch yr ail ffordd ymadael, ewch ar hyd yr a5114 ac fe ddowch i dref Llangefni. FrOm bangOr: The A55 is the main coastal route through North Wales. After Joining the A55 Expressway towards Holyhead take the a5 (a5114) exit, at the roundabout, take the 3rd exit, at the next roundabout take the 2nd exit and proceed on the a5114 and you will arrive at Llangefni Town. FrOm HOlyHead: The A55 is the main coastal route through North Wales. After Joining the A55 Expressway towards bangor. Take the A5 (a5114) exit, at the roundabout, take the 2nd exit and proceed on the a5114 and you will arrive at Llangefni Town.
Defnyddiwch y côd post ll77 7lr i gael i Langefni Use the ll77 7lr postcode to get to Llangefni www.llangefni.org
01248 723332
cyngortref@llangefni.org
towncouncil@llangefni.org
Cynhyrchwyd gan Gyngor Sir Ynys Môn, Cyngor Tref Llangefni a Menter Gymdeithasol Llangefni Produced by Isle of Anglesey County Council, Llangefni Town Council & Llangefni Social Enterprise diolch arbennig i: Archifdy Ynys Môn, Firecracker Design & Print, Dai Sinclair, Wales on View, Andy Thompson, Mel Parry Special thanks to: Anglesey Archives, Firecracker Design & Print, Dai Sinclair, Wales on View, Andy Thompson, Mel Parry Ariannwyd gan raglen Tair Tref Ynys Môn, Cyngor Sir Ynys Môn Funded by the anglesey Three Towns Programme, isle of anglesey County Council