10 september 2011
Euthanasie verschuift naar steeds meer situaties De focus van euthanasie op de dodelijk zieke patiënt die ernstig lijdt en die aandringt op euthanasie verschuift naar heel andere situaties. Artsenorganisatie KNMG speelt hierin, onder invloed van lobbygroepen, een sleutelrol. Paul Lieverse *) Sinds 10 jaar kent Nederland als een van de weinige landen in de wereld een wettelijke regeling van euthanasie. Een arts mag een patiënt doden zonder strafvervolging als hij zich daarbij houdt aan een aantal zorgvuldigheidsregels. Ziekten en ouderdom kunnen veel leed veroorzaken. Ook het sterven kan moeilijk en zwaar zijn. Wanneer iemand pijn heeft, eenzaam is en de aftakeling van zijn of haar lichaam ervaart, kan de verzuchting ‘dat het toch maar niet lang meer gaat duren’ opkomen. Nu gaat onze compassie uit naar de lijdende medemens. Maar hoort daar ook begrip voor de toepassing van euthanasie bij? Euthanasie is het met opzet door een arts doden van een patiënt, op diens uitdrukkelijk verzoek, wanneer hij er bovendien van overtuigd is dat er sprake is van ondraaglijk en uitzichtloos lijden. Weigeren van een behandeling door een patiënt waardoor hij mogelijk eerder overlijdt en stoppen van een behandeling die medisch zinloos is, zijn geen euthanasie. Doden van een patiënt zónder dat de patiënt daar vrijwillig en nadrukkelijk om heeft gevraagd, is dat evenmin; in dat geval kan de arts wel strafvervolging krijgen. Helaas spelen er in de laatste levensfase vaak allerlei problemen. Zorg dragen hiervoor noemen we palliatieve zorg. Zo heeft het begrip ‘pijn’ meerdere dimensies. Pijn door ziekte is er één van. Verder spelen psychische problemen mee, bijvoorbeeld angst voor wat komen gaat of boosheid op de dokter. Er kan ook sprake zijn van sociale pijn ten gevolge van werkeloos worden of de ervaring anderen tot last te zijn geworden. Daarnaast zijn er spirituele noden, daartoe rekenen we zingevingsvragen zoals de waaromvragen. Om deze noden te lenigen kan hulp nodig zijn van een palliatief consultteam of door opname in een hospice. Een hospice is een kleinschalige woonvoorziening met een huiselijke sfeer waar een ernstig zieke patiënt kan verblijven als er geen ziekenhuisopname vereist is.
Palliatieve sedatie Een drastische stap die soms genomen wordt, is palliatieve sedatie. Sedatie betekent suf of bewusteloos maken. Dit kan nodig zijn wanneer er geen andere manier is om onhoudbare symptomen te behandelen. De KNMG-richtlijn noemt hiervoor twee voorwaarden: er moet sprake zijn van een onbehandelbaar en niet te verdragen symptoom (heftige kortademigheid, ernstige verwardheid, pijn) en daarnaast moet de patiënt in de stervensfase zijn. Dit zorgvuldig beoordelen vereist gewoonlijk een consult van een arts die geschoold is in palliatieve zorg. Een dergelijk consult tijdig arrangeren kan vaak ook voorkomen dat symptomen onbehandelbaar worden. Palliatieve sedatie is geen euthanasie. Bij euthanasie gaat het initiatief uit van de patiënt, hij vindt de tijd gekomen om te sterven en hij vraagt de arts om daarvoor de middelen toe te dienen. Het effect is een onmiddellijk sterven. Bij palliatieve sedatie echter ziet het behandelend team dat de situatie onhoudbaar is en biedt het de patiënt sedatie aan, of aan de vertegenwoordiger als de patiënt niet meer aanspreekbaar is. Hierdoor wordt het sterven niet bespoedigd. Is palliatieve sedatie een alternatief voor euthanasie? Om de juridische regelgeving rondom euthanasie te omzeilen, kan het verkeerd gebruikt worden. Essentieel is de motivatie van de arts: is dat het leven van de patiënt bekorten of is dat zorgen dat de weg naar het aanstaand overlijden minder moeizaam verloopt? Overigens komt het voor dat familie oneigenlijke druk uitoefent op de arts om het behandelschema aan te passen of tot levensbeëindiging over te gaan. Van een professionele hulpverlener mag verwacht worden dat hij hiertegen bestand is.