Tynkowanie 1 pasery

1.

Dlaczego tynkować gliną i wapnem?

Tynk można postrzegać jako suknię domu, która go zdobi oraz chroni ściany przed wiatrem i złą pogodą, przed szkodami mechanicznymi, brudem i zużyciem. Tynk może być też warstwą nośną dla farby ściennej, a w środku budynku także dla tapety lub glazury. Tynki gliniane i wapienne coraz częściej jednak pozostają w stanie naturalnym, a zwłaszcza wtedy, gdy są wykonane z kolorowej zaprawy.

Pochwała, którą wygłasza Kevin McCloud na cześć kolorowych pigmentów, poświęcona jest w tej samej mierze tynkom glinianym, co wapiennym: „Farby stosowane przez naszych przodków ograniczały się do dostępnych wtedy substancji, ale przecież pochodziły z tych samych źródeł, co i same materiały budowlane: ze skał, gliny, minerałów. I tak budynki niejako «rosnące» w górę prosto z ziemi były zdobione naturalnymi pigmentami. Interesujące jest to, że mimo stosowania najnowocześniejszej techniki nie można przy pomocy farb syntetycznych uzyskać tych szczególnych właściwości, jakie ma powłoka malarska wykonana farbami ziemnymi. Drobinki pigmentów nie rozpraszają się w ten sam sposób i w rezultacie otrzymujemy sztuczną, bezduszną powłokę. Natomiast stare, naturalne pigmenty powodują subtelny ruch i życie pomalowanej powierzchni” [McCloud 1998].

Tynki wapienne pomalowane wapnem mają dlatego szczególny wyraz, ponieważ dzięki ich strukturze krystalicznej światło może reflektować całym optycznym widmem. Nawet kiedy tynki stanowią tylko niewielką część całej budowli - są przecież tylko powłoką grubości od 1 do 3 centymetrów, to decydują o naszym fizycznym i duchowym samopoczuciu, podobnie zresztą, jak inne wierzchnie warstwy w pomieszczeniu (choćby farby, okładziny czy wykładziny podłogowe). Widzimy je, czujemy ich powierzchnię i oddychamy

tymi substancjami, które one odparowują.

Czujemy się dobrze, kiedy są one piękne, autentyczne i sprzyjają dobremu klimatowi wnętrza. Te wymagania nie są dziś spełniane przez wiele spośród stosowanych tynków i elementów pokrywających ściany. Nie tylko przez to, że sporo materiałów budowlanych wydziela szkodliwe substancje wywołujące choroby i alergie. Zarówno tynki, jak i wykładziny ścienne zawierają często dodatki chemiczne zagrażające zdrowiu. Nawet kiedy są to niewielkie ilości, które przedostają się przez otaczające nas powierzchnie, to mogą w znaczący sposób zwiększyć ilość szkodliwych substancji w pomieszczeniu. Szczególnie zagrożone są małe dzieci i alergicy.

Ponadto wraz z rosnącymi wymaganiami szczelności budowli wzrasta też ryzyko powstawania pleśni w pomieszczeniach.

To wszystko powoduje zwiększony popyt na tynki z materiałów naturalnych. Nie zagrażają one naszemu zdrowiu, a środowisko naturalne obciążają w niewielkim stopniu.

1–1 Tynk zewnętrzny z wapna powietrznego z powłoką silikatową. Wykonawstwo: Amazonails, Todmorden, Wielka Brytania

DLACZEGO TYNKOWAĆ GLINĄ I WAPNEM? 2

1-2 Rozpadający się mur gliniany składowany jak kompost. W ten sposób wraca do swojego środowiska, do ziemi.

Nie zawierają substancji szkodliwych, umożliwiają dyfuzję pary wodnej, mogą absorbować wilgoć, a często też zapachy i substancje szkodliwe. Wpływają pozytywnie na klimat wnętrza poprzez regulację wilgotności. Świeże tynki i powłoki wapienne cechuje też działanie antybakteryjne i niszczące grzyby pleśniowe.

Zaprawy do tynków glinianych i wapiennych wytwarzane są z surowców naturalnych: z gliny, wapienia, piasku i żwiru. Przy ich produkcji można zrezygnować z chemiczno-syntetycznych składników i szkodliwych dodatków.

Glina i wapień występują w wielu regionach w wystarczającej ilości i łatwo je włączyć ponownie w naturalny obieg przyrody: glina znowu może być ziemią, a tynk wapienny wapieniem. Tynk wapienny z rozbiórki domu i resztki z budowy można składować bez zagrożeń dla środowiska.

Glinę można stosować w budownictwie bez pracochłonnego przygotowania, podczas gdy wapno musi być wypalane z wapienia. Do tego potrzebne jest paliwo, a CO2 jest wydalane do atmosfery. Stosowanie tynku wapiennego zamiast typowego cementowo -wapiennego powoduje redukcję wydalania CO2, ponieważ wapno wypalane jest w niższej temperaturze niż cement.

Plastyczność materiałów naturalnych (gliny, wapna) pozwala na kształtowanie ich wieloma technikami, przez co powstają różne tynki: gładkie, bardziej miękkie, drobniejsze, gruboziarniste albo też rustykalne. Tynki kolorowe nie są jedynie zróżnicowane barwą, one przenoszą nastrój, uczucia oraz zapachy, lekkość i ciężar, są „głośne” i „ciche”. Tajemnica naturalnych farb polega na tym, że zawsze balansuje kilka kolorów. Monochromia jest w naturze nieznana.

Rozdziały tej książki są ułożone według zakresów wykonawstwa, a nie według rodzajów zaprawy tynkarskiej, czy to glinianej, czy też wapiennej. Taka struktura może wydawać się na pierwszy rzut oka dziwna, niemniej podkreśla zgodność z ogólnymi prawidłami, które

3 DLACZEGO TYNKOWAĆ GLINĄ I WAPNEM?

obowiązują dla tynków i zaostrza punkt widzenia na właściwości stosowanych materiałów. Zanim zacznie się prace tynkarskie, niezbędne jest planowanie kolejności robót.

Rozdział 2 opisuje aspekty, które należy wziąć pod uwagę: wymagania stawiane tynkom i właściwości podłoża. W rozdziałach 3 i 4 zostaną przedstawione materiały budowlane, będzie wyjaśniony ich skład i właściwości oraz zostaną opisane sposoby wykonania zaprawy tynkarskiej, zarówno ze składników podstawowych, jak też z przygotowanego fabrycznie produktu. Rozdział 5 omawia fachowe nakładanie zaprawy na ścianę. Powierzchnię zewnętrzną tynku należy pielęgnować i ewentualnie naprawiać.

Opisuje to rozdział 6. Inspiracje na temat zdobienia pomieszczeń kolorowymi tynkami szlachetnymi znajdują się w rozdziale 7. Fachowe porady, ciekawe przykłady i doświadczenia w wykonywaniu elementów ozdobnych przedstawia rozdział 8.

Rozdział 9 na koniec opisuje źródła informacji konieczne dla dalszego kształcenia się w dziedzinie tynkowania gliną i wapnem.

Warto jednak pamiętać, że nawet tak wiele słów nie zastąpi własnego doświadczenia. Dobrzy rzemieślnicy cechują się przede wszystkim doskonałym wyczuciem materiału i potrzebą praktyki. Podręcznik zachęca do wzięcia do rąk naturalnych materiałów i do eksperymentowania z nimi, a także do poznawania tych materiałów przez własną praktykę. Błędy przy tym popełniane mogą stać się ważnymi wskazówkami. Podstawy wiedzy na temat prawideł dotyczących materiałów pomogą zrozumieć powody popełnionych błędów i odpowiednio zmienić procesy robocze. Oczywiście nie należy rezygnować z rad i czynnej pomocy fachowców.

Mając to wszystko na uwadze, życzymy wszystkim czytelnikom i czytelniczkom ciekawości i przyjemności przy eksperymentowaniu.

Irmela Fromme, Uta Herz

2.

wybór struktury tynku

Większość spośród ścian, które nas otaczają, ma otynkowane powierzchnie zewnętrzne. Biolodzy budowlani określają ściany lub ich powierzchnie mianem „trzeciej skóry” – zaraz po skórze właściwej i drugiej warstwie ochronnej, ubraniu. W naszych skórach chcielibyśmy czuć się zdrowo i dobrze. To życzenie dotyczy także powierzchni ścian.

Tynki to warstwy zaprawy nałożonej na ściany i stropy. Tworzą one jednorodną powierzchnię zarówno w środku budynku, jak i na zewnątrz. Z punktu widzenia fizyki budowli tynki wewnętrzne mają wpływ na klimat pomieszczenia, a zewnętrzne służą przede wszystkim jako ochrona przed działaniami atmosferycznymi.

Tynki są często elementem nośnym dla powłok malarskich, tapet i innych okładzin.

Mogą one jednak być tak wykonane, że na równi z podłogą, sufitem i innymi elementami stanowią prawdziwą wierzchnią warstwę pomieszczenia, która zapewnia atmosferę wnętrza. Staje się tak dzięki zastosowaniu

koloru, odpowiedniej tekstury, wykończeniu powierzchni oraz dzięki elementom ozdobnym.

Także fasady budynku, i to we wszystkich epokach historycznych i kulturalnych, były zdobione tynkami dekoracyjnymi i ornamentami, np. techniką sgraffito czy innymi ozdobami.

Nie ma takiego tynku, który zapewniałby wszystko. Dlatego należy dokładnie pytać, jakie wymagania są stawiane warstwie zewnętrznej budynku. Dla jakiej sytuacji, z punktu widzenia architektury, przewidziany jest tynk? Na zewnątrz czy do środka budynku? Na ściany czy na stropy? A jeśli ma to być wewnątrz pomieszczenia, to o jaką funkcję tu chodzi? O mieszkalną czy o łazienkę, o klatkę schodową czy o pokój dla dziecka?

A może o restaurację?

Czy tynk ma pozostać widoczny, czy też będzie tapetowany albo malowany? A przede wszystkim: czego życzą sobie inwestorzy i przyszli użytkownicy?

2-1 Element dekoracyjny budynku z gliny.

Arizona, USA. Zdjęcie: Bill Steen

2-2 Kolorowy tynk wewnętrzny w domu gminnym w Järna, Szwecja. Wykonawstwo robót tynkarskich: Johannes Riesterer, Sztokholm. Zdjęcie: Mikael Raymond 2011

WYBÓR STRUKTURY TYNKU 4

2-3 Zafarbowany wapienny tynk szlachetny

2-5 Klatka schodowa w willi, Kolonia, Niemcy.

Struktura tynku: podłoże – tynk wapienny, warstwa tynku drobnego wapiennego oraz gładź wapienna.

Wykonawstwo: firma Willi Schulze, Wiehl, Niemcy.

2-4 Kolorowy tynk gliniany, wewnętrzny.

Wykonawstwo: Riccardo de Paoli, Francja

Struktura tynku

wiązanie między warstwami

• Ilość warstw tynku • Grubość tynku • Skład zaprawy • Zbrojenie

PODŁOŻE TYNKU

Wymagana jakość tynku

• Właściwości materiałów • Jakość powierzchni

• Obszar zastosowania: ściany/sufit, funkcja pomieszczenia, wymagania • Wymagania estetyczne: kolor, deseń powierzchniowy, dodatkowe prace, np. położenie płytek, malowanie.

Warunki wykonawstwa

wiązanie z podłożem tynku

• Dostęp do materiałów • Narzędzia i wyposażenie • Warunki pogodowe

2-6 Decydujące czynniki systemu tynkarskiego

Tak samo ważna jest ocena podłoża pod tynk z punku widzenia rzemieślnika: na czym będzie tynk położony? Z jakiego materiału wykonane są elementy przeznaczone do tynkowania i w jakim są stanie? Dopiero gdy poznamy wymagania dla tynku i cechy podłoża, możemy zdecydować o jego strukturze. Pod pojęciem budowy tynku rozumiemy ilość i grubość jego warstw oraz rodzaj 5 WYBÓR STRUKTURY TYNKU

zaprawy. Konkretną strukturę, przy wzajemnym oddziaływaniu podłoża i przy wzięciu pod uwagę wymaganych właściwości, nazywamy systemem tynkarskim (patrz rys. 2-6).

2.1 Czego należy spodziewać się od powierzchni tynku Wymagania ogólne Dla wszystkich tynków obowiązują co najmniej reguły normy DIN [DIN V 18550]: • Równomierna struktura w jednej warstwie.

• Równomierne wiązanie tynku do podłoża.

• Dobre wiązanie między warstwami tynku.

• Wytrzymałość, która odpowiada podłożu.

• Powierzchnia niezarysowana odpowiednio stabilna w zależności od przeznaczenia.

Kolejne wymagania są zależne od przeznaczenia: • Wymagania optyczne i estetyczne (właściwości i równość powierzchni).

• Stopień wytrzymałości (np. w pomieszczeniach narażonych na szkody mechaniczne).

• Stopień odporności wodnej lub na warunki atmosferyczne (np. na zewnątrz i w pomieszczeniach wilgotnych).

• Szczególne wymagania biologiczno-budowlane (np. zdolność sorpcji, brak zanieczyszczeń składnikami szkodliwymi).

• Wymagania fizyczno-budowlane, jak wymogi termiczne, ochrona ogniowa, ochrona przed hałasem.

Tabela 2–1 przedstawia ogólny obraz możliwych wymagań i obszarów zastosowań dla tynków.

Wymagania optyczne i estetyczne Powierzchnia tynku w zasadzie powinna być jednorodna i gładka. Norma DIN 18202 określa miary tolerancji dotyczące równości i kątów odchylenia powierzchni tynku. I już tutaj różnią się gusta klientów i klientek. Jedni życzą sobie wykonania porównywalnego z typowym tynkiem, a więc równego i gładkiego, inni mają nawet większe wymagania, np. aby powierzchnia muskana światłem była absolutnie gładka i nie było na niej śladów wykonawczych. Jeszcze inni chcą, aby właśnie „nie tak dokładnie” zacierać tynk, chcą mieć małe nierówności i wybrzuszenia, które dają plastyczną powierzchnię, co może przypominać

ręcznie tynkowane ściany, jakie wykonywano w dawno minionych czasach.

Stopień gładkości tynku należy odpowiednio wcześnie uzgodnić między klientami i rzemieślnikami. Jest to ważne, ponieważ ta decyzja może wpłynąć na niezbędną ilość warstw tynku, a odpowiednio wczesne ustalenia chronią przed niespodziankami zarówno w trakcie pracy, jak i potem. Umowa zawarta między stronami powinna być w ich własnym interesie udokumentowana i ustalona na przykładzie powierzchni wzorcowej.

Stopnie jakości powierzchni tynkowanej wewnątrz pomieszczeń Organizacje zrzeszające fachowców określają w specjalnym wademekum [Leitfaden zu Putzoberflächen, Bundesverband der Gipsindustrie e.V. 2011] obowiązujące zasady dotyczące powierzchni tynkowanych wykonanych na mokro w pomieszczeniach. Zasady te wyjaśniają zdefiniowane w normie DIN V 18550 stopnie jakości 1 – 4 i ich podział według sposobu obróbki tynkowanej powierzchni: zaciągania zaprawy, zacierania i wygładzania/polerowania. Stanowią one dobrą podstawę do opisania jej jakości i umożliwiają spisanie właściwych umów.

Dla tynków glinianych zasady te możny stosować tylko warunkowo, ponieważ ten rodzaj tynku daje specyficzną dla tego materiału powierzchnię, np. poprzez występowanie w zaprawie gruboziarnistych elementów, czego nie można opisać, korzystając z definicji jakości zawartych w normie. Instrukcja techniczna pt. „Wymagania, jakie powinny spełniać tynki gliniane” [Anforderungen an Lehmputze, Dachverband Lehm e.V. TM01, 2008] wyraźnie zaleca, aby strony dokonywały uzgodnień dotyczących właściwości tynku glinianego na podstawie powierzchni wzorcowych.

Decyzje wyboru tynku glinianego albo wapiennego zapadają rzadko na podstawie jego funkcjonalności, za to częściej z uwagi na aspekty estetyczne. Współgranie właściwości powierzchni i kolorów tynku pozwala na tworzenie atmosfery wnętrza. Zaokrąglone WYBÓR STRUKTURY TYNKU 6

Tabela 2-1 Wymagania i zakres stosowania tynków glinianych i wapiennych Wymagania i zakres stosowania tynków glinianych i wapiennych

wymagania standardowe: • przyczepność do podłoża i między warstwami • stabilna powierzchnia, • wolna od pęknięć (z wyjątkiem drobnych, włoskowatych) jakość klimatu w pomieszczeniach

powłoki malarskie i inne pokrycia

wymagania standardowe mogą być spełnione.

Tynki na stropach powinny być miękkie i elastyczne ( z uwagi na poddawanie się ruchom oraz pewne niebezpieczeństwo powstawania uszkodzeń mechanicznych)

dobra (tynki wapienne) i wysoka (tynki gliniane) sorpcja wilgotności powietrza; alkaliczność wapna zapobiega tworzeniu się pleśni; duża przepuszczalność pary wodnej; brak czynników szkodliwych są możliwe, z wyjątkiem powłok malarskich nie przepuszczających pary wodnej i glazury kładzionej na tynkach z wapna powietrznego

Tynki wewnętrzne

występowanie wody bryzgowej, prysznice

tynki gliniane i z wapna powietrznego nie nadają się jako podłoże pod uszczelnienia i glazurę; tynki cementowo-wapienne nadają się jako podłoże pod uszczelnienia i glazurę; można stosować tadelakt (tynk wapienny wysokohydrauliczny).

ściany w pomieszczeniach wilgotnych (łazienka, kuchnia itp.)

pomieszczenia umiarkowanie zagrożone wodą bryzgową (np. fragment ściany pokrytej glazurą w kuchni albo nad umywalką) tynki z wapna powietrznego jako podłoże pod glazurę lub powłokę malarska z farby olejnej – nie nadają się; tynki cementowo-wapienne jako podłoże pod glazurę – nadają się; tynki gliniane należy chronić np. glazurą; tadelakt – można stosować.

pozostałe powierzchnie (niepoddawane działaniu wody bryzgowej):

tynki wapienne i gliniane z uwagi na dobrą i bardzo dobrą sorpcję wilgoci w powietrzu – nadają się.

pomieszczenia o podwyższonych wymaganiach mechanicznych np. klatki schodowe, pokoje dziecięce, pomieszczenia użyteczności publicznej

Ochrona przeciwpożarowa

Tynki zewnętrzne

wymagania dotyczące ochrony przeciwdźwiękowej akustyka pomieszczeń

odporność na warunki atmosferyczne ochrona przed deszczem

podwyższone wymagania wytrzymałościowe mogą być warunkowo spełnione. Decydujący jest skład zaprawy.

Tynki gliniane i z wapna powietrznego nie osiągają jednak wytrzymałości tynków z wapna hydraulicznego lub tynków wapienno-cementowych.

nie ma różnicy w stosunku do tynku typowego (powierzchnie tynkowane poprawiają izolacyjność elementów budowlanych na dźwięki powietrzne w zależności od gęstości i grubości tynku) Szorstkie albo miękkie powierzchnie tynku (obróbka, dodatki) słabiej odbijają dźwięk niż powierzchnie gładkie.

tynki gliniane rozpływają się w wodzie i dlatego nadają się na zewnątrz tylko pod pewnymi warunkami. Tynki wapienne należy chronić przed stałym nawilgoceniem i można je stosować tylko na chronionych fasadach.

Możliwości poprawy odporności na działanie warunków atmosferycznych: • dodatki stabilizujące do zaprawy, np. nawóz do tynku glinianego, dodatki odtrącające wodę np. żywice i oleje do tynków wapiennych • wapienne albo silikatowe powłoki malarskie (te drugie tylko na tynki wapienne)

tynk na cokole zewnętrznym

nie nadają się (oprócz tynków wapiennych wysokohydraulicznych)

tynk zewnętrzny na ścianach piwnic

nie nadają się

wymagania dotyczące ochrony przed pożarem

tynki wapienne i gliniane, podobnie jak inne tynki mineralne, zwiększają odporność ogniową elementów budowlanych. Dotyczy to: • zaprawy tynkarskiej glinianej bez dodatków organicznych lub włókien -→ materiał budowlany klasy A „niepalny”* • zaprawy tynkarskiej glinianej z dodatkami organicznymi albo włóknami o gęstości ≥ 1700 kg/m³ -→ materiał budowlany klasy A „niepalny”* • zaprawy tynkarskiej glinianej z dodatkami organicznymi albo włóknami o gęstości ≥ 1000 kg/m³ -→ materiał budowlany klasy B1 „trudno zapalny”* • zaprawy wapiennej (dodatki organiczne ≤ 1%) -→ materiał budowlany klasy A „niepalny” (DIN 998-1:2003) * [ Dachverband Lehm 2011]

odporność ogniowa ścian z kostek słomy

7 WYBÓR STRUKTURY TYNKU

dla zdefiniowanej ściany z kostek słomy z obustronnym tynkiem glinianym grubości 3 cm dowiedziono odporność ogniową F30-B [FASBA 2011]

Tabela 2-2 Porównanie wytrzymałości na ściskanie różnych tynków

Rodzaj tynku

Klasa wytrzymałości

Wytrzymałość na ściskanie* wg DIN EN 998-1 wzgl. TM 04 [Dachverband Lehm 2011]

Tynk gliniany A

SI

od 0,4 do 2,5 MPa **

Tynk gliniany B

S II

od 1,5 do 5,0 MPa **

Tynk wapienny A (tynki powietrzne i hydrauliczne)

CS I

od 0,4 do 2,5 MPa **

Tynk wapienny B (tynki hydrauliczne i wysoko hydrauliczne)

CS II

od 1,5 do 5,0 MPa **

Tynk cementowo wapienny

CS III

od 3,5 do 7,5 MPa **

Tynk cementowy

> 10 MPa **

Tynk gipsowy

> 2 MPa **

* Wytrzymałość na ściskanie po 28 dniach

** Mpa oznacza megapaskal (dotychczas N/mm²)

krawędzie ościeży okiennych dają płynne przejście od jasnego światła do będących w cieniu ścian i sprawiają wrażenie elementów miękkich.

Naturalna kolorystyka otynkowanych gliną ścian odznacza się niezwykłym urokiem. Trzeba jednak zauważyć, że naturalna barwa gliny jest we wnętrzu pomieszczenia zbyt ciemna.

Dzisiaj jednak istnieje szeroka paleta kolorowych, szlachetnych tynków glinianych, które stosowane jako ostatnia, cienka warstwa, umożliwiają uzyskanie różnobarwnych, jasnych powierzchni. Optyczny obraz otynkowanej zaprawą wapienną i glinianą powierzchni można utworzyć przy pomocy wielu różnych technik rzemieślniczych oraz ozdobić elementami dekoracyjnymi.

Dobrze byłoby zawczasu przemyśleć te różne możliwości, bo mogą one mieć znaczenie przy wyborze struktury tynku i materiału. Często jednak te pomysły przychodzą w trakcie pracy, szczególnie, gdy właściciele sami biorą się za robotę. Nawet wtedy da się jeszcze wiele pomysłów zrealizować.

Wymagania mechaniczne Istnieją strefy, których powierzchnie ścian muszą spełniać szczególne wymagania mechaniczne. Takimi pomieszczeniami są np. klatki schodowe w budynkach wielorodzinnych, gdzie często są przeprowadzki, albo

w budynkach użyteczności publicznej, jak szkoły. Także w pomieszczeniach mieszkalnych można spotkać fragmenty o podwyższonych wymaganiach. Do takich należą np. miejsca spożywania posiłków, które znajdują się blisko ścian i oparcia krzeseł często ocierają się o ich powierzchnię, albo róg komina, gdzie w pobliżu składowane jest drewno do pieca lub też miejsce, gdzie klamka przy otwieraniu drzwi uderza zawsze w ścianę. Często pomagają zwykłe środki zapobiegawcze, które służą unikaniu szkód, jak np. umocowanie odbojników drzwiowych, stosowanie profili ochronnych w narożnikach albo zaokrąglone czy ścięte krawędzie.

Tynki gliniane i wapienne (za wyjątkiem tych wysoko hydraulicznych) to tynki miękkie. Mimo to można zwiększyć ich wytrzymałość na ściskanie i ścieranie przez odpowiedni dobór składu zaprawy, a przede wszystkim przez stabilną strukturę jej ziaren. W przypadku tynków wapiennych decydujący jest ponadto udział w zaprawie składników hydraulicznych, co jeszcze później będzie omówione.

Twardości tynków konwencjonalnych te tynki jednak nie osiągną i dlatego w miejscach o szczególnie dużych wymaganiach mechanicznych można je stosować tylko warunkowo. Porównanie wytrzymałości na ściskanie różnych tynków przedstawia tabela 2–2.

WYBÓR STRUKTURY TYNKU 8

2-7 Tynk gliniany barwiony farbami naturalnymi, położony na murze kamiennym z XVII wieku.

Sitzendorf, Austria

2-9 Zaokrąglone krawędzie ościeży okiennych, tynk gliniany. Zdjęcie: Raùl Contreras

9 WYBÓR STRUKTURY TYNKU

Odporność na wpływy atmosferyczne Tynki zewnętrzne muszą być odporne na zagrożenia powodowane wiatrem i zmieniającą się pogodą, a przede wszystkim wodą deszczową.

Wykonanie glinianych tynków zewnętrznych jest problematyczne, ponieważ glina rozpuszcza się w wodzie i tym samym tylko warunkowo jest odporna na warunki atmosferyczne. W celu zapewnienia konstrukcyjnej ochrony przed złą pogodą należy takiemu budynkowi dać „kapelusz i buty”, tzn. wodoodporny cokół o wysokości 30 do 50 cm i wystarczająco duży okap dachu z funkcjonującą instalacją przeciwdeszczową. Tylko przestrzegając tych zasad można warunkowo stosować tynk gliniany na zewnątrz budynku. Ta strona budowli, która jest narażona najbardziej na wpływy atmosferyczne, nie powinna być tynkowana gliną.

W nowych budynkach problem glinianych tynków zewnętrznych raczej nie występuje. Nawet przy planowaniu domów ekologicznych nie przewiduje się ścian krytych z zewnątrz tynkiem glinianym. Natomiast w budynkach o drewnianej konstrukcji szkieletowej (szachulec) było to typowe.

Doświadczeni rzemieślnicy potrafią także dzisiaj wykonać stabilny zewnętrzny tynk

2-8 Kolorowe tynki gliniane wewnętrzne. Wykonanie: Isabelle Melchior, Mazeyrolles, Francja

gliniany. Dużego doświadczenia wymaga np. remont tynków w obiektach zabytkowych.

Zewnętrzne tynki wapienne wykonywane są od zawsze, także na tynkach glinianych i takim podłożu. W zależności od składu zaprawy są one bardziej lub mniej odporne na wpływ warunków atmosferycznych, jak to będzie szerzej omówione w rozdziale 4. Tynki wapienne ze składnikami hydraulicznymi nadają się lepiej do stosowania na zewnątrz niż tynki wapienne powietrzne, które zawierają niewiele dodatków hydraulicznych albo wręcz nie mają ich wcale. Tynki wapienne powietrzne są i były jednak stosowane na zewnątrz, do krycia fasad chronionych. Aby zapobiec ich zawilgoceniu, maluje się je też farbami wapiennymi lub silikatowymi (patrz rozdz. 6).

Kiedyś mistrzowie budowlani znali właściwości regionalnych wapieni i potrafili zrobić zaprawę z wybranymi dodatkami, która odpowiadała konkretnym wymaganiom.

Niestety w tej dziedzinie wiele wiedzy praktycznej zagubiono. Dzisiaj najczęściej są wybierane gotowe, fabrycznie mieszane zaprawy tynkarskie, które posiadają wymagane cechy. To, co kiedyś wiedziano na podstawie doświadczenia i przekazów, dziś fachowcy próbują ustalić przy pomocy reguł teoretycznych i opisać, używając zdefiniowanych

2-10 Biały, szlachetny tynk gliniany na podłożu z płyt kartonowo-gipsowych. Wykonanie: Firma LehmBauWerk, Berlin

2-11 Elementy ozdobne na ściętych krawędziach, tynk wapienny. Firma Lunz, Litzendorf, Niemcy

2-13 Odbojnik drzwiowy chroni tynk ścienny, gliniany. Wykonanie robót tynkarskich Firma LehmBauWerk, Berlin

2-12 Stabilny tynk gliniany chroni ściany klatki schodowej. Wykonanie: Riccardo de Paoli, Francja

wartości dla materiałów budowlanych. Dlatego też odporność tynków zewnętrznych na warunki atmosferyczne powinna zostać opisana określonymi regułami i parametrami.

Norma dla tynków [DIN V 18550] wymaga, w zależności od intensywności opadów deszczu, systemów wodoszczelnych lub hamujących działanie wody (patrz tab.

2-3). Tylko w niektórych przypadkach, przy

szczególnie chronionych przed wiatrem fasadach, nie stawia się specjalnych wymagań systemom tynkarskim.

Tynk zewnętrzny powinien chronić budynek przed trwałym zawilgoceniem. Dlatego też wchłoniętą podczas deszczu wodę powinien on odprowadzić, kiedy jest sucho. Tynk powinien mieć tę właściwość także podczas długotrwałych opadów i dlatego powinien, po pierwsze, WYBÓR STRUKTURY TYNKU 10

2-14 Narażony na działanie warunków atmosferycznych tynk gliniany na ścianie z kostek słomy

2-15 „Kapelusz i buty” – duży dach i wodoodporny cokół chronią glinianą ścianę zewnętrzną przed wpływami atmosferycznymi. Muzeum Wikingów w Haithabu, Szlezwik, Niemcy

wchłaniać tylko niewiele wody – tę właściwość określa się współczynnikiem wchłaniania wody „w”, a po drugie, tę wodę szybko odprowadzać.

Według teorii Künzela [Künzel 1983], która jest zawarta także w normie, tynk jest wtedy wodoodporny, gdy jego kapilarna zdolność wchłaniania wody jest bardzo mała (w <0,5kg/(m2*h0,5) i gdy cechuje go wystarczająca przepuszczalność pary wodnej (opór dyfuzji pary wodnej sᵈ<2m).

Tynki wapienne, podobnie jak wszystkie tynki mineralne, mogą szybko pozbyć się wody, ponieważ dobrze przepuszczają parę wodną. Wykazują niewielki opór dyfuzji pary wodnej, który ma wartość sᵈ , znacznie niższą od wymaganej. W celu wybrania właściwej zaprawy wapiennej wystarczy więc brać pod uwagę jedynie zdolność wchłaniania wody.

Jeśli tynk ma mieć właściwości wodoodporne, to współczynnik wchłaniania wody powinien odpowiadać formule w<0,5kg/ (m²*h0,5). Jeżeli wymagany jest jedynie tynk ograniczający wchłanianie wody, to wartość „w” może wynosić między 0,5 i 2 kg/(m²*h0,5) - patrz tabela 2-4.

Przepuszczalność pary wodnej Tynki gliniane i wapienne, podobnie jak inne tynki mineralne, przepuszczają parę wodną. Są więc najczęściej kładzione na ścianach otwartych dyfuzyjnie. Przez element wykonany z materiałów otwartych dyfuzyjnie może

nie tylko przenikać wilgoć zawarta w powietrzu, ale także ta, która znajduje się w samym elemencie. Dotyczy to np. wody kondensacyjnej, która dzięki dyfuzji wysycha.

Przepuszczalność pary wodnej jakiegoś materiału wyznacza współczynnik oporu dyfuzyjnego μ. Korzystne są bardzo niskie wartości μ. Dla tynków glinianych wynoszą one od 5 do 10, a dla wapiennych od 5 do 25, w zależności od składu zaprawy. Producenci zapraw tynkarskich wapiennych powietrznych gwarantują tak niskie współczynniki μ, jak dla tynków glinianych. Należy jednak pamiętać, aby tej pozytywnej cechy tynku nie zepsuć przez powłokę malarską lub tapetę ograniczającą dyfuzję. Tabela 2-5 przedstawia wartości μ dla różnych tynków.

Szczelność wiatrowa i powietrzna Każdy wie, jak nieprzytulne może być nawet dobrze izolowane mieszkanie na poddaszu, kiedy np. z gniazdka albo innego otworu wieje chłodem. Aby zmniejszyć straty ciepła i stworzyć przyjemny klimat wnętrza, należy wykonać szczelną powietrznie powłokę budynku.

Osłona budynku jest wtedy szczelna wiatrowo, gdy możliwie niewiele zacinającego deszczu, śniegu i zimnego powietrza przenika przez ściany, dach albo izolację fasady.

Powierzchnia szczelna powietrznie zapobiega dostawaniu się do pomieszczenia zimnego powietrza z zewnątrz. Powinna ona jednak także zapobiegać przenikaniu ciepłego

Tabela 2-3 Wymagania powodowane zacinającym deszczem, wg DIN 4108-3 Ilość opadów deszczu [mm/rok]

Inne

Wymagania dla tynku

Deszcz słaby

poniżej 800

szczególnie chroniony przed wiatrem

brak wymagań

Deszcz średni

600–800

chroniony przed wiatrem

ograniczający wchłanianie wody

Deszcz mocny

powyżej 800

wystawiony na działanie wiatru

ograniczający wchłanianie wody

Tabela 2-4 Wymagania dla tynku mineralnego dotyczące ochrony przed wodą deszczową według DIN V 18550

11 WYBÓR STRUKTURY TYNKU

Wymagania

Współczynnik wchłaniania wody w

Systemy tynkarskie ograniczające wchłanianie wody

0,5 < w< 2 kg / (m² · h 0,5 )

Systemy tynkarskie wodoszczelne

w < 0,5 kg / (m² · h 0,5 )

2-16 Budynek konstrukcji szkieletowej, drewnianej w skansenie Hessenpark, Taunus

i wilgotnego powietrza z pomieszczenia do elementu budowlanego. Dlatego z reguły powierzchnię powietrznie szczelną umieszcza się od strony wewnętrznej powłoki zewnętrznej budynku. Warstwa szczelna powietrznie powinna zapobiegać dostawaniu się pary wodnej z wnętrza pomieszczenia do ściany, gdzie osiądzie jako woda kondensacyjna.

Konstrukcja szczelna powietrznie nie jest jednak jednocześnie paroszczelna, jak to często jest błędnie przyjmowane. Raczej pożądana jest warstwa szczelna powietrznie, która jest równocześnie wystarczająco otwarta dyfuzyjnie na przenikanie pary wodnej, dzięki czemu wilgoć, która dostała się do wnętrza elementu, będzie mogła znowu wyschnąć.

2-17 Okap dachu chroni pokrytą tynkiem wapiennym fasadę zabytkowego budynku z gliny (por. rozdz. 4, str. 6-69)

Ściany murowane i fachowo otynkowane są, można tak powiedzieć, same przez się szczelne na działania wiatru i powietrza, a przy zastosowaniu właściwych materiałów także otwarte dyfuzyjnie.

W budowanych dotychczas, słabo izolowanych budynkach straty ciepła powodowane brakiem szczelności powietrznej nie były takie istotne. W domach z kostek słomy oraz budynkach niskoenergetycznych i pasywnych ten problem jest już innej wagi. Tu nieszczelność powietrzna może prowadzić do dużych strat ciepła, znaczących szkód powodowanych wodą kondensacyjną i być powodem tworzenie się grzybów pleśniowych.

Tabela 2-5 Współczynnik oporu dyfuzji pary wodnej µ konwencjonalnych tynków ściennych

Rodzaj tynku

Współczynnik oporu dyfuzji pary wodnej μ

Według

Tynki gliniane

5-10

TM 04

Tynk wapienny

7

MASEA

Tynki wapienne (wapno powietrzne i tynki hydrauliczne)

15-35

DIN 4108-2

Tynki cementowo-wapienne i cementowe

15-35

DIN 4108-2

Tynki gipsowe

10

DIN 4108-2

Tynki z żywic syntetycznych

50-100

DIN 4108-2

TM 04: instrukcja techniczna (Technisches Merkblatt TM 04) [Dachverband Lehm 2011] MASEA: zbiór danych materiałowych dla energetycznej renowacji historycznych budowli (Materialdatensammlung für die energetische Altbausanierung), zbiór danych instytutu fizyki Fraunhofer [MASEA 2011]

WYBÓR STRUKTURY TYNKU 12

2-18 Połączenie szczelne powietrznie między oknem i otynkowaną ścianą.

Zastosowana tu taśma jest dwuczęściowa.

Jedną część, tu czarną, przykleja się do ramy okiennej, drugą jest przymocowana włóknina (taka jak tkanina zbrojeniowa), którą rozkłada się i zatynkowuje na ościeżnicy.

Dlatego należy zwracać uwagę na staranne oraz szczelne wykonanie konstrukcji i detali. Typowe, szczelne powietrznie folie nie są jednak wszędzie potrzebne. Również najczęściej spotykany tynk wewnętrzny (gipsowy, wapienny albo cementowo-wapienny) jest wystarczająco szczelny powietrznie i równocześnie otwarty dyfuzyjnie. Te wymagania spełnia też dobrze wykonany i pozbawiony pęknięć tynk gliniany grubości 2 cm.

Należy jednak zwrócić uwagę, aby styki ścian z oknami, drzwiami, konstrukcją dachu i innymi otworami były wykonane fachowo, np. przy użyciu szczelnych taśm klejących, które można otynkować, albo pasów papy, które na jednym brzegu są mocowane do przechodzącego przez ścianę czy zabudowanego elementu, a na drugim otynkowane (patrz zdjęcie 2-18).

Pomieszczenia narażone na zawilgocenia W takich pomieszczeniach, jak łazienki czy kabiny prysznicowe, obowiązuje zasada: w miejscach bezpośrednio narażonych na działanie pryskającej wody nie należy stosować tynku ani glinianego, ani wapiennego.

W pobliżu wanien i pryszniców należy zapobiec dostawaniu się wody do konstrukcji.

Najczęściej kładzie się tam glazurę na powierzchniach pokrytych tynkiem wapienno-piaskowym lub klei się ją na płytach,

2-19 W strefie ciągu kuchennego położono tynk cementowo-wapienny jako podłoże pod glazurę. Pozostałe powierzchnie ścienne w kuchni pokryto tynkiem glinianym. Wykonanie: firma Freiraum-Eco

13 WYBÓR STRUKTURY TYNKU

uprzednio pomalowanych impregnatem izolującym. Tynku z wapnem powietrznym nie można stosować jako podkładu pod izolacją. Powierzchnia takiego tynku musi pozostać z otwartymi porami, gdyż w przeciwnym wypadku „psuje się”.

Odpowiednią alternatywą dla glazury jest marokański tadelakt, rodzaj tynku hydraulicznego, który dzięki swoim składnikom i szczególnej obróbce powierzchni jest wodoszczelny. Stosuje się go w miejscach narażonych na działanie wody bryzgowej, a nawet wykłada nim wnętrza wanien i umywalek.

Na wszystkich innych powierzchniach łazienki, które nie są narażone na opryskiwane wodą, można z powodzeniem położyć tynki gliniane albo wapienne. Nadają się one do tego znakomicie, ponieważ wchłaniają wilgoć z powietrza, a po pewnym czasie ją znowu oddają.

Zdrowe mieszkanie Za podjęciem decyzji o położeniu w pomieszczeniu tynku glinianego albo wapiennego przemawiają, obok ekologicznych i estetycznych aspektów, także ich właściwości biologiczne. Tynki te są z natury pozbawione elementów szkodliwych i wykazują się pozytywnym działaniem na klimat wnętrz, tym samym wpływając na dobre samopoczucie mieszkańców.

2-20 W strefie narażonej na pryskanie wody koło wanny ścianę chroni przed

wnikaniem wilgoci położony tadelakt. Wykonanie: firma Life Boxx, Sandro Freund, Frankfurt, Niemcy.

• Brak szkodliwych składników Tynki gliniane i wapienne nie zawierają szkodliwych elementów, jeśli zrezygnuje się z ich dodania. Powinno to być oczywistością, ale nie zawsze tak jest. Gdy stosuje się gotowe produkty, to nie można mieć pewności, że do zaprawy nie dodano składników, które z punktu widzenia biologii budowlanej są niedopuszczalne. Producenci nie są niestety zobowiązani do wyszczególnienia wszystkich składników ich produktu. Dlatego zaleca się wybierać tylko te, których pełny skład jest udokumentowany.

• Oddziaływanie na klimat wnętrza Zdolność wchłaniania przez tynk nadmiaru pary wodnej i oddawania jej przy zmniejszającej się wilgotności względnej wpływa pozytywnie na komfort wnętrza. Tę właściwość wiązania pary wodnej w komórkach i porach materiału budowlanego i oddawania go z powrotem do otoczenia określa się jako zdolność sorpcji wilgoci w powietrzu albo higroskopijność.

Glina stanowi wyjątkowo znakomity bufor dla wilgoci. W odróżnieniu od innych tynków mineralnych (wapiennego, wapienno-cementowego i gipsowego), które wchłaniają i zbierają wilgoć przy pomocy kapilar i porów, tynki gliniane mogą magazynować wodę w pęczniejących trójwarstwowych minerałach iłu. Im ił jest bardziej zdolny do pęcznienia, tym więcej wchłania wilgoci. Tynk gliniany mimo wchłaniania wody nie staje się wilgotny w dotyku.

Ten efekt klimatyczny pomieszczeń tynkowanych gliną został wielokrotnie zbadany [Minke 2009] [Holl, Ziegert 2002] [Eckermann, Roehlen, Ziegert 2008]. Podczas badań porównywano zarówno tynki gliniane z tynkami konwencjonalnymi, jak też różne rodzaje tynków glinianych między sobą. Wykazano, że właściwość aktywności sorpcyjnej jest największa w tynkach z gliny o dużych zawartościach trójwarstwowych minerałów iłu.

Ponieważ ich ilość w składzie gliny jest różnej wielkości, to występują duże różnice w zdolności sorpcji tynków. Wykres 2-21 przedstawia wchłanianie wilgoci przez różne

12 h(h) 88h (h) 44h (h)

Wchłanianie wilgoci [g/m2] przez tynki grubości 1,5 cm. Porównanie tynków Feuchteaufnahme [g/m²] von 1,5 cm dicken Putzen wykonanych z różnych gotowych, suchych glinianych zapraw tynkarskich nach Vergleich unterschiedlicher (Lehm -) Werktrockenmörtel

70

Tynk gliniany A Lehmputz

58

37 50

Tynk gliniany B Lehmputz

42 28 50

Tynk gliniany C Lehmputz

41 28 47

Tynk gliniany D Lehmputz

40 28 47

Lehmputz Tynk gliniany E

39 28 37

Lehmputz Tynk gliniany F

32 23 32

Lehmputz Tynk gliniany G

27 20

Tynk cementowoKalkzementputz wapienny

25 20 12 24

Tynk wapiennoKalk-Gips-Putz gipsowy

21 15 20

Gipsputz Tynk gipsowy

18 16

0

10

20

30

40

50

70

pęczniejący quellfähig nieoęczniejący nicht quellfähig

Minerały iłu wder tynkach Tonminerale Putze

Lehmputz Tynk gliniany AA

79%

Lehmputz Tynk gliniany BB

21%

61%

39%

Lehmputz Tynk gliniany CC

45%

55%

Lehmputz Tynk gliniany DD

46%

54%

Lehmputz Tynk gliniany EE

54%

Lehmputz Tynk gliniany FF

60

46%

41%

59%

Lehmputz Tynk gliniany G G

100%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2-21 Wchłanianie wilgoci [g/m2] przez tynki grubości 1,5 cm. Porównanie tynków wykonanych z różnych gotowych, suchych glinianych zapraw tynkarskich.

Tabela: B. Rüger według danych Holla / Ziegerta [Holl, Ziegert 2002]

WYBÓR STRUKTURY TYNKU 14

2-22 Tynk gliniany w łazience powyżej strefy narażonej na działanie wody bryzgowej z prysznica. Wykonanie: Karin Börjes i Irmela Fromme

15 WYBÓR STRUKTURY TYNKU

2-23 Tynk gliniany stropu

tynki wykonane z gotowych, suchych zapraw.

Tynki gliniane wykazują zawsze większe zdolności sorpcji niż tynki konwencjonalne. Jednak według naszej wiedzy nie przeprowadzono jeszcze badań możliwości sorpcji tynków wapiennych o różnym składzie.

Właściwość buforowania wilgoci przez tynk gliniany zapobiega tworzeniu się grzybów pleśniowych, także w pomieszczeniach, w których wymiana powietrza zdarza się rzadko. Gdy tylko wilgotność w pomieszczeniu, np. po użyciu prysznica, wzrasta do ponad 80%, a więc do wartości sprzyjającej powstawaniu pleśni, tynk gliniany wchłania wilgoć, a potem, kiedy wilgotność powietrza spada, oddaje ją.

Często przedstawiana opinia o tym, że w pomieszczeniach z tynkami glinianymi względna wilgotność powietrza utrzymuje się w idealnym dla ludzi przedziale między 40% a 50%, nie jest prawdą. Przecież względna wilgotność powietrza we wnętrzu zależy od wielu czynników: od tego, czy powietrze na zewnątrz jest suche, czy raczej wilgotne, czy często się wietrzy, czy dużo wilgoci powstaje podczas korzystania z pomieszczenia, jakie właściwości sorpcji mają inne materiały budowlane i elementy urządzenia mieszkania itd.

Same powierzchnie pokryte tynkiem glinianym nie są w stanie zapewnić takiej idealnej wartości. Wystarczająco duże powierzchnie tynku glinianego o grubości od 1,5 do 2

cm mogą jednak wyrównać codzienne wzrosty i spadki wilgotności powietrza w łazienkach i kuchniach. Zbyt cienkie warstwy tynku tego nie spełnią.

Trzeba jednak zaznaczyć, że tynki nie mogą być impregnowane, pokryte powłokami malarskimi lub wykładzinami, które znacząco redukują zdolność sorpcji. Tak też dzieje się w przypadku pomalowania ścian farbami na bazie oleju lnianego lub lateksu, czy też położenia tapet [Minke 2009].

• Wiązanie zapachów Mieszkańcy domów zbudowanych z gliny zapewniają, że glina wiąże zapachy, powstałe np. podczas palenia papierosów i oczyszcza w ten sposób powietrze. Tego zjawiska nie zbadano jeszcze naukowo. Na razie możemy tylko przypuszczać, że minerały iłu wiążą trucizny i szkodliwe substancje z powietrza. Tę właściwość wykorzystuje się także w przemyśle, jak to miało miejsce w okolicach Berlina, gdzie w ramach rekultywacji pokryto gliną stare powierzchnie zalewowe [Makki, Frielinghaus 2010].

• Działanie antybakteryjne wapiennych tynków i powłok malarskich Zwiększająca się ilość alergii spowodowała, że zaczęto znowu doceniać antybakteryjne działanie wapna, mając przede wszystkim na uwadze jego przeciwpleśniowe właściwości.

Reakcje alergiczne, takie jak zapalenia błony śluzowej, kaszel, bóle głowy i zmęczenie, mogą być spowodowane nawet niewielką ilością zarodników grzybów pleśniowych we wdychanym powietrzu. Tynk wapienny i powłoka malarska z wapna, z uwagi na ich alkaliczność z wartością pH do 12,3, mogą zapobiec powstawaniu nowych zarodników grzybów pleśniowych, a już istniejące zniszczyć. Takie higieniczne działanie wapna jest wykorzystywane od dawna. I tak, odkąd ludzie pamiętają, malowano regularnie stajnie farba wapienną. Alkaliczne działanie tynków i powłok wapiennych nie trwa jednak wiecznie. Z biegiem czasu na powierzchni ścian mogą tworzyć się cienkie błony z obumarłych mikroorganizmów i zarodników, które z kolei służą za pożywkę dla nowych grzybów pleśniowych [UBA 2005]. Aby zachować działanie antybakteryjne powierzchni wapiennych, należy je regularnie pokrywać nowa powłoką wapienną (niegdyś robiono to co dwa lata). Także możliwe jest malowanie ścian farbami silikatowymi. Posiadają one podobnie wysoką wartość pH, a ponadto są odporniejsze na ścieranie.

2.2 Struktura i warstwy tynku Najpierw zwrócimy uwagę na fachowe wykonanie tynku: • Zaprawa jest narzucana, maszynowo natryskiwana lub nakładana (naciągana pacą) • Zaprawę kładzie się tak, aby powierzchnia tynkowana była całkowicie zakryta, aby uzyskać założoną gładkość • Po pewnym czasie powierzchnia tynku jest obrabiana (najczęściej zacierana) tak, aby była „zamknięta” i jednorodna Powierzchnię, na którą nakłada się tynk, nazywamy podłożem, czy to jest ściana, czy strop. W celu wykonania wymienionych wyżej czynności zaprawa powinna od samego początku być dobrze przyczepna do podłoża.

Przyczepność, przy założeniu, że zaprawa jest właściwie przygotowana (patrz rozdz. 3 i 4),

zależna jest w największym stopniu od właściwości podłoża. Niewystarczającą przyczepność podłoża można znacznie poprawić poprzez celowe zabiegi przygotowawcze.

Jak tynk trzyma się ściany i stropu?

Tynki gliniane i wapienne trzymają się podłoża mechanicznie. Dlatego też grunt pod tynk powinien być odpowiednio czysty. Ponadto zaprawa gliniana, w przeciwieństwie do wapiennej, posiada w stanie plastycznym dobrą kleistość.

Tynki wapienne potrafią dobrze zaczepić się w podłożu. Zaprawa wapienna podczas twardnienia zmienia swój skład - wiąże.

Podczas tego procesu zachodzi w niej chemiczne wiązanie ze składnikami podłoża.

Tynki wapienne maja zdolność chemicznego wiązania z każdym podłożem mineralnym: z murem z cegły ceramicznej i wapienno-piaskowej, z betonem oraz z płytami z włókien drewnianych łączonych cementem portlandzkim lub magnezjowym. W czasie tego procesu cząsteczki spoiwa z zaprawy wapiennej wnikają w porowaty grunt i tworzą się tzw. igły krystaliczne, które łączą zaprawę z podkładem tynkarskim (zaprawą murarską, murem, cegłą ceramiczną, cegłą wapienno-piaskową, betonem i cegłą betonową). Połączenie z kamieniem naturalnym nie jest tak mocne, ponieważ tu igły krystaliczne wnikają tylko w niewielkim stopniu w podłoże. Pomiędzy gliną i niewypaloną cegłą, a tynkiem wapiennym nie zachodzi zjawisko łączenia chemicznego. Dlatego trzeba tu zadbać o dobrą przyczepność mechaniczną np. poprzez wykonanie natrysku.

2-24 Tynk jednowarstwowy

2-25 Tynk dwuwarstwowy

Warstwy tynku Aby dobrze otynkować ścianę, warto dokładnie przyjrzeć się przebiegowi schnięcia tynku. Zaprawa po narzuceniu zaczyna twardnieć, co jest wynikiem oddawania wilgoci (wody zarobowej). Zjawisko określa się potocznie mówiąc, że tynk „się ściąga”. Wilgoć wnika w podłoże tynku z prędkością zależną od zdolności wchłaniania gruntu. Ponadto część wilgoci odparowuje w powietrze, WYBÓR STRUKTURY TYNKU 16

2-27 Tynk wapienny na płytach z miękkich włókien drewnianych, 1. warstwa „zaczesana”

2-26 Błąd dotyczący spadku naprężeń: warstwa zewnętrzna tynku o zbyt dużej zawartości spoiwa wykazuje ekstremalnie dużo pęknięć skurczowych i na skutek działania naprężeń odpada od słabszej pierwszej warstwy.

17 WYBÓR STRUKTURY TYNKU

co jest z kolei zależne od pogody i temperatury wewnątrz budynku.

Wilgotność i związana z tym plastyczność tynku decydują o dobrej obróbce tynkowanej powierzchni. Przed zatarciem tynk nie może być ani za miękki, ani za twardy. Lekki nacisk palcem nie powinien pozostawić głębokiego śladu, ale zaprawa musi być na tyle miękka, aby podczas zacierania dawała się przemieszczać.

Często warunki na budowie nie pozwalają na wykonanie wyżej określonych wszystkich procesów roboczych w ciągu jednego dnia.

Rozwiązaniem jest położenie tynku w dwóch albo kilku warstwach. Mówimy wtedy o tynku jedno- albo wielowarstwowym.

Warstwą tynku nazywamy tę położoną w jednym procesie roboczym z takiej samej zaprawy. Warstwy mają swoje nazwy: w przypadku tynków dwu-, trzywarstwowych pierwsza to obrzutka, druga to narzut, a trzecia - gładź.

Bardzo często narzut może składać się z kilku warstw nakładanych podczas jednego procesu roboczego.

Głównymi zadaniami obrzutki są: zapewnienie przyczepności do podłoża, wyrównanie nierówności oraz uzyskanie jednolicie chłonącego wilgoć podkładu dla wierzchniej warstwy. Narzut może mieć drobne pęknięcia, a jego powierzchnia nie musi być w pełni

gładka - dla lepszej przyczepności często się ją nawet zarysowuje.

Zadania gładzi to spełnienie założonych na początku właściwości powierzchni, dotyczących wytrzymałości na ściskanie i ścieranie, brak pęknięć, jednolitość, dobra przyczepność do narzutu, właściwy kolor i struktura.

W tynku wewnętrznym dwuwarstwowym narzut ma zazwyczaj grubość 10 mm, a gładź 5 mm, co daje całkowitą grubość 15 mm. Tynk jednowarstwowy, który spełnia obie funkcje, ma grubość 10 do 15 mm. Tynki można wykonać cieńsze lub grubsze, ale zależy to od składu zaprawy i rodzaju podłoża.

Tynk wyrównawczy to tynk, którego zadaniem jest wyrównanie większych nierówności. Nie musi on być położony na całej powierzchni.

Tynki o grubości 3 do 5 mm nazywane cienkowarstwowymi można kłaść na odpowiednich podłożach. Mogą być wykonywane też jako dwuwarstwowe.

Coraz częściej, ze względów estetycznych, kładzie się szlachetne, kolorowe tynki gliniane grubości 2–3 mm jako widoczną warstwę wierzchnią. Nazywane są też powłokami, ponieważ są one na granicy między tynkiem i powłoką malarską. Cienkie powłoki gliniane kładzie się jako jedną warstwę grubości mniejszej niż 3 mm. Wytwórcy nazywają ten produkt drobnym tynkiem glinianym, kolorowym tynkiem glinianym, szlachetnym tynkiem glinianym albo też tynkiem końcowym („Lehmfinish”). Na kolejnych stronach będziemy używać dla tego rodzaju cienkowarstwowej powłoki glinianej nazwy: szlachetny tynk gliniany.

Wstępny natrysk, który wykonuje się dla umożliwienia przyczepności pierwszej warstwy tynku do podłoża, nie zalicza się do warstw tynku.

Spadek wytrzymałości Dla tynków kładzionych na stabilnych podkładach obowiązuje stara zasada tynkarska: od twardego do miękkiego. Chodzi tu o spadek wytrzymałości kolejnych warstw od ściany do powierzchni tynku, tzn. gładź

powinna być zawsze bardziej miękka niż narzut. Gładź może mieć ewentualnie tę samą wytrzymałość, co narzut. Nieprzestrzeganie tej zasady może doprowadzić do powstania napięć między warstwami, co zagraża przyczepności warstwy wierzchniej do spodniej, a nawet może doprowadzić do oderwania się całości od podłoża.

Tynki, szczególnie te zewnętrzne, są narażone na ekstremalne wahania temperatury i wilgotności. Powstające przy tym ruchy i naprężenia mogą być przekazywane bezpośrednio na kolejne, spodnie warstwy i dalej aż do masywnego podłoża, pod warunkiem zachowania reguły „od miękkiego do twardego”.

Kiedy podłoże jest miękkie i ruchome, co jest zjawiskiem typowym, gdy mur jest ocieplony, wykonany z gliny lekkiej, z kostek słomy albo materiału izolacyjnego, nie można stosować tej starej zasady tynkarskiej. Tynk w takim wypadku jest narażony zarówno na ruchy podłoża (będącego izolacją cieplną, jednak tylko w ograniczonej ich intensywności), jak i na naprężenia wynikające z wahań temperatury i wilgotności.

Tynk nie może przekazywać powstających naprężeń na podłoże, ponieważ jest ono zbyt miękkie i dlatego musi je sam przejąć.

Staje się warstwą w pewnym sensie „pływającą” na miękkim podłożu. Należy wówczas stworzyć formowalną warstwę pośrednią [Künze 2003, str. 58]. Zadanie to przejmuje spodnia obrzutka, która w tym celu jest specjalnie zbrojona. Tworzy się wtedy na przykład zaprawę zawierającą włókna albo kładzie się odpowiednią tkaninę na całej powierzchni. Kolejne warstwy tynku nakłada się już w myśl starej zasady. Właściwą wytrzymałość warstw osiąga się poprzez odpowiedni skład zaprawy.

• Izolacja wewnętrzna i zewnętrzna Otynkowane ocieplenie zewnętrzne budynków nazywane jest często zespolonym systemem ocieplenia WDVS. Składa się ono z warstwy ocieplenia i położonego na niej tynku. Konstrukcja ta nie odpowiada starej

Tabela 2-6 Grubość tynku według DIN V 18550 Grubość tynku według DIN V 18550

Średnia grubość

Minimalna grubość*

Tynk zewnętrzny wielowarstwowy

20 mm

15 mm

Tynk wewnętrzny wielowarstwowy

15 mm

10 mm

Tynk wewnętrzny jednowarstwowy

10 mm

5 mm

Tynk cienkowarstwowy

3 - 5 mm

Dopuszczalne grubości minimalne muszą dotyczyć pojedynczych miejsc

zasadzie tynkarskiej, a jednak trzyma się dobrze, jak to pokazują doświadczenia już ponad 40 lat. Tynkarz, który kładzie tynk na izolacji, powinien postępować według proponowanych przez producenta izolacji zasad, aby nie ponosić odpowiedzialności za ewentualne szkody.

Producenci nie odważyli się do dzisiaj zaproponować położenia czystego tynku wapiennego na systemie ocieplenia WDSV. Kto nie chciał stosować tynku na bazie żywic syntetycznych, mógł dotychczas jedynie sięgać po tynki mineralne (cementowo-wapienne albo silikatowe).

Podczas remontu budynków z gliny, domów o szkieletowej konstrukcji drewnianej (np. szachulcowej) albo też fasady, której wygląd nie powinien się zmienić, izolację wykonuje się po stronie wewnętrznej. Płyty lekkie z wełny drzewnej, z łodyg trzciny czy też z włókien drewnianych montuje się na wewnętrznej stronie ścian zewnętrznych. Elementy te są jednocześnie izolacją i warstwą nośną dla tynków glinianych i wapiennych. Montaż płyt ocieplających często zobowiązuje tynkarza do upewnienia się, czy budowę ściany sprawdzono według prawideł fizyki budowlanej. Izolacja powinna być położona na całej powierzchni podłoża, bez pozostawienia pustych przestrzeni (patrz zdjęcie 2-27).

Ocena podłoża pod tynk Podłoże pod tynk ocenia się następująco: • Czy zapewnia ono dobrą przyczepność, względnie jakie roboty przygotowawcze są potrzebne, by spełnić to wymaganie?

• Czy pozwala ono na równomierne położenie (zaciągnięcie) i wystarczające stwardnienie tynku?

WYBÓR STRUKTURY TYNKU 18

2-28 Różne podłoża w starym mieszkaniu: mur z cegły, nowa ściana z betonu komórkowego i nadproże żelbetowe, płyty gipsowo-włóknowe we wnękach podokiennych.

Warunkiem wstępnym jest tu wystarczająco mocne i czyste, pozbawione kurzu podłoże. Przed tynkowaniem nowego obiektu należy zwrócić uwagę, czy w dużej mierze zakończył się proces osiadania wszystkich elementów.

Niektóre materiały budowlane nie nadają się do bezpośredniego tynkowania. Do nich należą np. drewno, płyty OSB, polistyren i metal (np. dźwigary stalowe). Jeśli jednak mają być tynkowane, to powinny być zaopatrzone w tzw. nośnik tynku.

Chropowatość i zdolność wchłaniania Narzucana zaprawa tynkarska powinna natychmiast się przyczepiać. Tak dzieje się przy podłożach chropowatych, ponieważ tynk przylega mechanicznie. Przy zbyt gładkich podłożach istnieje niebezpieczeństwo, że tynk się obsunie albo później częściowo nie będzie przylegał, będą pod nim puste przestrzenie.

Wiele cegieł, np. ceramiczne, porowate, ma wystarczająco chropowata powierzchnię.

Drugim ważnym punktem jest chłonność materiału budowlanego. Pod tym pojęciem rozumiemy właściwość podłoża, polegającą 19 WYBÓR STRUKTURY TYNKU

na szybszym lub wolniejszym odbieraniu z zaprawy tynkarskiej wody zarobowej. Tę zdolność można łatwo sprawdzić: spryskuje się szczotką murarską powierzchnię podłoża i obserwuje się, jak szybko woda jest wchłaniana.

Elementy wchłaniające intensywnie należy przed tynkowaniem zmoczyć. Jest to niezbędne przed nałożeniem tynku wapiennego, który wiąże karbonizując (patrz rozdz. 4) pobierając w tym celu z powietrza dwutlenek węgla. Jeśli wchłanianie wody jest zbyt szybkie, proces karbonizacji nie przebiega do końca i tynk ulega „spaleniu”. Nie następuje także jego połączenie z podłożem. Tynk pozostaje nie tylko zbyt miękki i piaszczysty, ale także traci przyczepność i może odpryskiwać na dużych powierzchniach. Dlatego podłoża, które intensywnie absorbują wodę, należy zmoczyć już poprzedniego dnia przed położeniem tynku wapiennego. Jako alternatywę można wykonać oprysk tynkiem obniżającym wchłanianie wilgoci. Możliwe jest również gruntowanie podłoża, pod warunkiem, że nie będzie to powłoka izolująca i nie będzie powodowała przeszkód w łączeniu się z tynkiem wapiennym.

Tynkowi glinianemu nie zagraża zjawisko „spalenia”. Jednak także tutaj należy moczyć podłoże, które intensywnie wchłania wodę, przede wszystkim dlatego, aby wydłużyć czas obróbki tynku.

Tynki kładzione na podkładzie słabo absorbującym wodę muszą emitować wilgoć do pomieszczenia, co może trwać długo.

W takim wypadku istnieje niebezpieczeństwo osunięcia się tynku lub uzyskania za małej przyczepności. Dzieje się tak przede wszystkim na gładkich podłożach.

Zdolność wchłaniania wody i chropowatość podkładu należy zawsze traktować jako ważny kontekst. Są to czynniki decydujące o przyczepności tynku do materiałów ściennych i stropowych.

• Powierzchnia jako całość W przypadku idealnym powierzchnie wszystkich ścian powinny być wykonane z jednorodnego materiału i są równe. W praktyce jest

tak raczej rzadko. W praktyce zdarza się, że na ścianach z cegły wapienno-piaskowej leży betonowy wieniec albo w budynkach o konstrukcji szachulcowej trafić można na drewniane belki i przestrzenie między nimi wypełnione gliną. Ściany w starych budynkach są często wykonane z różnych materiałów, co jest konsekwencją licznych przebudów.

W takich przypadkach, z uwagi na różnorodną zdolność wchłaniania wody, nie jest możliwe uzyskanie równomiernej powierzchni przy jednowarstwowym tynku i w zasadzie trzeba wykonać dwie warstwy.

W zależności od materiału budowlanego, konieczne może być wykonywanie różnych podkładów pod tynk.

Powierzchnie wykonane z płyt mogą pękać na stykach i zasadniczo powinny być w tych miejscach zbrojone. Można to wykonać przed nałożeniem tynku. Zaleca się tu wykonanie tynku dwuwarstwowego z wkładką z tkaniny.

sposób uzyskuje się np. na gładkim betonie przyczepne podłoże. Powstała gruboziarnista powierzchnia zapewnia przyleganie położonej na niej warstwy tynku.

Przy tynkach cienkowarstwowych stosuje się gruntowanie mineralne albo gruntowanie zwiększające przyczepność ziarnistym płynem wykonanym z wody, dodatków mineralnych, środków klejących i konserwujących. Jako kleju używa się szkła wodnego (silikat) i kazeiny. Zaleca się używać produktów o zdeklarowanej zawartości (źródło odniesienia patrz rozdz. 9).

Natryski, mineralne mostki i gruntowanie mają na celu: • otrzymanie chropowatej powierzchni podłoża pod tynk oraz • zmniejszenie i/albo ujednolicenie zdolności wchłaniania wody przez podłoże.

2-29 Przez zagruntowanie uzyskano powierzchnię chropowatą i równomiernie wchłaniającą wodę.

2-30 Natrysk wykonany na ścianie zewnętrznej w celu przygotowanie podłoża pod tynk

2-31 Mata z trzciny jako nośnik tynku na płytach wiórowych, tu płyty OSB.

Poprawa przyczepności tynku Wiele podłóż pod tynk wymaga zatroszczenia się o ich przyczepność oraz/lub o wyrównanie zdolności wchłaniania wody. Można to wykonać na wiele sposobów.

• Chropowatość podłoża Bardzo gładkie podłoża można zarysowywać mechanicznie np. deską z nabitymi gwoźdźmi, młotkiem albo kielnią. Czynność tę łatwo wykonać na glinie, ewentualnie po jej namoczeniu.

• Natrysk, mineralne mostki poprawiające przyczepność i gruntowanie tynkarskie Natryski wykonuje się z gruboziarnistej zaprawy, wykonanej na bazie cementu lub wapna i cementu, z dużą zawartością wody.

Kładzie się je przed położeniem tynku jednowarstwowego albo pierwszej warstwy tynku wielowarstwowego. Zamiast cementu można użyć wapna trasowego. Mineralne mostki poprawiające przyczepność wykonywane są zazwyczaj z cementu, wapna, dodatków mineralnych i proszków dyspersyjnych z żywic syntetycznych, działających jako klej. W ten

2-32 70. łodygowe maty trzcinowe.

WYBÓR STRUKTURY TYNKU 20

2-33 Nośnik tynku z łodyg trzciny na łacie drewnianej

• Powyższe roboty przygotowawcze przed tynkowaniem stosuje się na podłożach • silnie albo zróżnicowanie wchłaniających wilgoć (np. na ścianach wykonanych z różnych materiałów, które mają być pokryte tynkiem wapiennym) • gładkich, słabo wchłaniających wodę (np. na mostkach mineralnych poprawiających przyczepność, położonych na betonie) • z płyt (np. kartonowo-gipsowych), aby je uchronić przed nadmiernym zawilgoceniem podczas nakładania tynku • ze starego tynku, przed położeniem nowego, cienkowarstwowego • Zabudowa nośników tynku Istnieją materiały budowlane, które nie nadają się na podłoże pod tynk. Jest to np. drewno (belki, płyty drewnopochodne, szalunek) i metal (np. belki stalowe). Aby takie elementy otynkować, niezbędne jest zastosowanie nośników tynku. Do nich zalicza się 70. łodygowe maty trzcinowe, wiązane drutem, siatki druciano-ceglane, metalowe, żebrowane i ocynkowane siatki metalowe. 70. łodygowe maty trzcinowe to maty, które mają takie zagęszczenie łodyg na 1 m.b. Również lekkie maty z wełny drzewnej i włókien drzewnych mogą być nośnikami tynku. W budownictwie z gliny preferuje się stosowanie mat trzcinowych i płyt izolacyjnych z włókien drzewnych.

2.3 Podłoża pod tynk Tynki gliniane nadają się idealnie do położenia na glinianych materiałach budowlanych. Można je jednak kłaść na wszystkich innych typowych podłożach występujących w budownictwie.

Idealnym podłożem pod tynk wapienny są wszystkie materiały zawierające składniki

mineralne, jak wapno, piasek i wypalona glina, z którymi może on się chemicznie łączyć. Klasycznymi podłożami dla tego tynku są materiały stosowane w budownictwie masywnym. Tynki wapienne we wnętrzach budynków kładzie się także na deskowaniach drewnianych z matami trzcinowymi jako nośnikami tynku oraz na płytach lekkich z wełny drzewnej, łączonej cementem lub magnezytem. Tynk wapienny stosuje się też tradycyjnie na podłożach glinianych, jakkolwiek tu jego przyczepność jest problematyczna.

Tynki wapienne przyczepiają się bardzo dobrze do kostek słomy i dlatego w tego rodzaju budownictwie są one często stosowane jako tynki zewnętrzne.

Podłoża stosowane pod tynk Podłoża stosowane pod tynki wewnętrzne i zewnętrzne oraz ich cechy szczególne przedstawia tabela 2-7.

Nowe produkty budowlane W wyniku poszukiwań efektywnych i przyjaznych środowisku materiałów izolacyjnych pojawiają się nowe produkty z surowców odnawialnych. Są to zarówno cegły, jak i płyty o właściwościach izolacyjnych.

Jako izolację cieplną elementów zewnętrznych stosuje się płyty izolacyjne, które można tynkować. Pokryte są one specjalnymi sprawdzonymi tynkami oraz powłokami. Całość posiada urzędowe dopuszczenie do stosowania w budownictwie i określa się jako zespolony system izolacji cieplnej. Możliwe jest otynkowanie takiej izolacji zaprawą glinianą albo wapienną, ale tylko przy spełnieniu odpowiednich warunków i w sytuacjach wyjątkowych. Zalecamy w takim przypadku konsultację z producentem i doświadczonym specjalistą tynkarskim.

Tabela 2-7 (prawa strona) Stosowane podłoża pod tynki gliniane i wapienne Zdjęcia po prawej przedstawiają niektóre podłoża.

21 WYBÓR STRUKTURY TYNKU

Podłoże pod tynk

Produkcja i zastosowanie

Na to należy zwrócić uwagę przy tynkowaniu

Materiały budowlane gliniane Glina ubijana (ang. rammed earth)

Glina o wilgotności ziemi jest ubijana w deskowaniu, tworząc ściany

Glina ciężka (niem. Wellerlehm, ang. cob)

Historyczny sposób budowania z gliny, gdzie materiałem budowlanym jest mieszanka gliny i słomy, którą w stanie wilgotnym układa się warstwami, bez użycia deskowań.

Cegła gliniana (ang. clay brick)

Materiał gliniany, wysuszony o formie sześcianu. Glina jest wrzucana, tłoczona albo wyciskana prasą do formy (duża gęstość). Ściany muruje się z tak uzyskanych cegieł, kładąc je na zaprawie glinianej albo wapiennej.

W ścianach wykonanych techniką sztaplowania cegły gliniane układa się w konstrukcji drewnianej, bez zaprawy i klinuje łatami. Zielonki to cegły gliniane przeznaczone do wypalenia, ale używane do budowy w formie niewypalonej.

Szachulec

Mieszanka z gliny i włókien roślinnych. Jest materiałem wypełniającym przestrzenie między konstrukcja drewnianą, nakładanym na wewnętrzne tyczki albo plecionki. Z mieszanki tej, nawijanej na tyczki wykonuje się stropy.

Glina lekka

Mieszanka z gliny i dużej ilości lekkich organicznych albo mineralnych dodatków. Stanowi materiał do budowy ścian w traconym albo ślizgowym deskowaniu. Można także z tej mieszanki wykonywać cegły i z nich murować ściany.

Płyty gliniane

Materiał budowlany w formie płyty glinianej. Stosowany do budowy ścian i stropów. Jest montowany do konstrukcji.

Mury

Jako materiał do budowy ścian. Cegły układa się na zaprawie albo na specjalnym kleju.

Kamień naturalny

Naturalne kamienie pozyskane z różnych skał, np. z wapienia, z piaskowca itd.

Cegła ceramiczna

Cegły wypalone z gliny

Cegła wapienno-piaskowa

Cegły wapienno-piaskowe są wytłaczane z mieszaniny wapna i piasku oraz hartowane parą wodną pod dużym ciśnieniem.

Pustaki

Elementy, które w celu poprawy izolacyjności termicznej posiadają dużą ilość pustych przestrzeni, np. cegła porowata, beton porowaty.

Beton

Beton wylewany na budowie

Mieszanka cementu i dodatków mineralnych jako materiał do budowy ścian i stropów, wlewany do deskowań.

Prefabrykaty betonowe Elementy z betonu lekkiego

Montowane na budowie elementy ścienne i stropowe mogą być wykonane z betonu lekkiego.

Kostki słomy (ang. strawbale)

Elementy izolacji cieplnej układane bez zaprawy w konstrukcji słupowej i sprasowane (ściany o nienośnym zastosowaniu kostek słomy).

Płyty

Płyty z łodyg trzciny Platten Schilfrohrplatten

W ścianach wykonanych techniką sztaplowania znajduje się także stelaż z łat. Dlatego najczęściej kładzie się na całej powierzchni matę trzcinową albo gotową płytę glinianą i potem tynkuje. Cegły wyciskane prasą albo zielonki jako podkład pod tynk mogą budzić zastrzeżenia, jeśli są zbyt nasiąkliwe (rysy skurczowe, odpryski).

W ścianach z gliny lekkiej często wbudowane są drabinowe elementy szkieletowe, służące do mocowania deskowania przesuwnego.

Z reguły stosuje się tu delikatne albo szlachetne tynki gliniane.

Beton porowaty jest ekstremalnie nasiąkliwy i pozbywa się wody bardzo powoli. Z tego powodu zaleca się raczej obniżenie nasiąkliwości podłoża przez gruntowanie zamiast intensywnego moczenia.

Zalecana grubość tynku, z uwagi na ochronę przeciwpożarową, to przeciętnie 3 centymetry.

Wiązana drutem płyta z łodyg trzciny. Stosowane jako izolacja zewnętrzna i wewnętrzna

Lekkie płyty z wełny drzewnej

Łączone cementem albo magnezytem długie włókna wełny drzewnej.

Stosowane jako izolacja cieplna lub dźwiękowa, jako tracone deskowanie albo jako materiał do budowy lekkich ścian działowych.

Owija się nimi np. dźwigary stalowe i stają się w ten sposób nośnikami tynku.

Twarde płyty wiórowe, drewniane

Płyty z grubszych wiórów, nazywane też płytami OSB. Służą do pokrywania elementów budowlanych w konstrukcjach szkieletowych drewnianych.

Należy tu stosować dodatkowo nośnik tynku.

Płyty izolacyjne z włókien drewnianych (HFD) Płyty porowate z włókien (SB)

Miękkie włókna drzewne są albo sprasowane na mokro, bez dodawania środka wiążącego, albo klejone na sucho. Stosowane m.in. jak warstwa izolacyjna ścian zewnętrznych, jako izolacja wewnętrzna i jako warstwa położona za ogrzewaniem ściennym.

Nie wszystkie płyty nadają się do pokrycia tynkiem (należy zapoznać się z informacją producenta).

Płyty, które nadają się do tynkowania, można stosować jako nośnik tynku.

Płyty gipsowe (dotąd kartonowo-gipsowe)

Warstwa wewnętrzna z gipsu naturalnego albo syntetycznego (powstałego podczas odsiarczania spalin) owinięta jest kartonem. Karton może zawierać odpowiednie dodatki, jeśli płyty mają mieć zastosowanie w miejscach narażonych na działanie ognia czy wilgoci.

Przez rozpad kartonu, spowodowany zawilgoceniem, substancje wywołujące żółknięcie pod wpływem światła mogą przeniknąć przez tynk wapienny. Płyt nie należy więc narażać na działanie promieniowania słonecznego [SAF 2010]. Tylko dla tynku grubości do 4 mm.

Płyty włóknowo-gipsowe

Składają się z gipsu zbrojonego włóknami celulozy. Najczęściej płyty są impregnowane.

Tylko dla tynków grubości do 4 mm.

Płyty krzemianowo-wapienne

Zawierają składniki mineralne, cement i wapno. Hartowane są parą wodną. Są elementami izolującymi i regulującymi wilgotność. Stosuje się je przy remontach jako izolację wewnętrzną ścian zewnętrznych i stropów, także jako izolację wewnętrzną w ścianach, w których zamontowano ogrzewanie.

Intensywnie wchłaniające. Odbierają tynkowi wapiennemu niezbędną wilgotność.

Nazwy tynków pochodzą od stosowanych w nich środków wiążących. Najczęściej używane to: wapienny, cementowo-wapienny, cementowy, gipsowy, z żywic syntetycznych i gliniane.

Przed położeniem grubej warstwy tynku należy sprawdzić przyczepność podłoża.

Tynki stare

2-34 Glina ubijana

2-35 Glinobitka

2-36 Nowy mur z niewypalanych cegieł glinianych

2-37 Szachulec

2-38 Strop z gliny lekkiej nawijanej na tyczki

2-39 Glina lekka w szkielecie drewnianym

2-40 Cegła z gliny lekkiej

2-41 Płyta gliniana

2-42 Kostki słomy

2-43 Stary mur ceglany, oczyszczony

2-44 Pustaki ceramiczne

23 WYBÓR STRUKTURY TYNKU

Ślad ekologiczny Budownictwo wolne od CO2 w Lake District Dom „Footprint” – tak nazywa się centrum dla odwiedzających park narodowy Lake-District w północno-zachodniej Anglii. Budynek wykonany z kostek słomy jest prekursorskim obiektem budownictwa wolnego od CO2. Biorąc pod uwagę cały proces jego istnienia, od pozyskania materiałów na budowę aż do rozbiórki, odciska on tylko niewielki ślad (footprint) na środowisku naturalnym Ziemi.

Do budowy użyto przede wszystkim produktów wykonanych z surowców odnawialnych lub występujących w wystarczającej ilości takich materiałów wyjściowych, jak wapno, glina albo też materiałów z recyklingu (opony samochodowe wypełnione tłuczniem do fundamentu). Wszystkie te materiały nie powodują wydalania dwutlenku węgla, a jeśli już, to tylko w niewielkim stopniu.

Architekt Paul Crosby zaprojektował budynek według konceptu brytyjskiej firmy użyteczności publicznej, zespołu budownictwa z kostek słomy Amazonails. Ściany zewnętrzne o grubości 45 cm są ścianami nośnymi.

Dach pokryty drewnianymi gontami jest izolowany wełną owczą. Ściany wewnętrzne po części wykonano z gliny ze słomą (technika Weller). Resztę wymurowano z cegły glinianej. Budowanie z kostek słomy i roboty tynkarskie wykonywali laicy, także pracownicy i zarząd organizacji National Trust oraz ludzie zainteresowani spoza środowiska. Pracami kierował zespół Amazonails. W ten sposób obniżono koszty bardzo pracochłonnych technik tynkarskich takich, jak np. wcieranie rękami zaprawy w kostki słomy.

Planowanie budowy Ochrona tynku wapiennego przed wiatrem i pogodą: Aby zakończyć roboty najpóźniej 3 miesiące przed pierwszym mrozem, rozpoczęto prace tynkarskie już w czerwcu. Powierzchnie otynkowane chroniono przed promieniami słonecznymi, wiatrem i bezpośrednim deszczem przez zawieszenie plastikowych siatek. Bhp: wszystkie roboty

Struktura tynku

wykonywano używając okularów ochronnych i rękawic roboczych.

Przygotowanie podłoża Strzyżenie kostek słomy. Wystające łodygi słomy przycinano od strony zewnętrznej i wewnętrznej.

Nacieranie kostek słomy Wapno, po trzech miesiącach dołowania, wymieszano gracą w skrzyni na zaprawę z ostrym, niepłukanym piaskiem o różnym uziarnieniu. Dodanie wody nie było konieczne, gdyż wapno dołowane zawierało jej wystarczającą ilość. Tłustą, gęstą zaprawę (mieszanina jest właściwa, gdy nie odpada od odwróconej dłoni) pomocnicy wcierali rękami w podkład z kostek słomy. Powstała cienka warstwa, która powinna pokrywać wapnem wszystkie łodygi wystające z powierzchni ściany. Nadmiar zaprawy wytarto. Słoma pozostała widoczna. Przed dalszymi robotami odczekano 24 godziny, aby wapno wyschło.

Tynk zewnętrzny: Trójwarstwowy tynk wapienny na bazie wapna powietrznego (wszystkie warstwy z takim samym spoiwem wapiennym), powłoka z farby silikatowej, grubość tynku: 1. warstwa 10-20 mm 2. warstwa 12 mm 3. warstwa (tynk cienki, drobny) 3 mm Do wcierania w kostki słomy: Zaprawa tynkarska z wapna dołowanego i piasku, proporcja mieszanki: wapno dołowane : piasek = 1 : 3 1. i 2. warstwa gotowa zaprawa wapienna na bazie wapna powietrznego, dodatek z włókien konopnych, proporcja mieszanki: wapno powietrzne : piasek : włókna konopne = 1 : 3 : 1, piasek 0/4 mm, długość włókien konopi max 2,5 cm.

3. warstwa tynku (tynk cienki, drobny) gotowa, mokra zaprawa na bazie wapna powietrznego, piasek 0/2 mm, bez włókien konopnych Pokrycie: powłoka z farby silikatowej Tynk wewnętrzny: szlamy gliniane, 2-warstwowy tynk gliniany, powłoka z farby glinianej, grubość tynku 2,5 – 3 cm

Wyrównywanie nierówności Słomę, pociętą na 10 cm odcinki, zamoczono w mieszaninie wapna dołowanego i piasku (w stosunku 1 : 2,5).

Tymi sklejonymi wapnem łodygami słomy uzupełniano braki i wyrównywano nierówności podkładu pod tynk tak, aby uzyskać możliwie równomierną powierzchnię. Potem trzeba było czekać na wyschnięcie kolejne 24 godziny.

Naniesienie pierwszej warstwy tynku Aby zapobiec powstawaniu pęknięć, przykryto tkaniną jutową krawędzie otworów okiennych i plastikowe pasy, którymi są powiązane kostki słomy. Ponieważ na tej budowie pracowało wielu laików, fachowcy zdecydowali o zastosowaniu fabrycznie przygotowanej mokrej zaprawy. Tylko w ten sposób można było zapewnić jej stałą, równomierną jakość. Zaprawę przywieziono w wielkim worku o wadze 1 tony. Zawierała ona takie same WYBÓR STRUKTURY TYNKU 24

poprawek jeszcze przez ok. 4 dni, ponieważ utrzymywano go w stanie wilgotnym, zawieszając przed nim kotary.

Naniesienie drugiej warstwy tynku Kiedy już nie można wcisnąć kciuka w tynk, następuje odpowiedni moment na wykonanie kolejnej warstwy. Mówi się, że tynk osiągnął „twardość skóry”. Budowniczowie uważają, że nie można krócej czekać, ale też nie dłużej. Druga warstwa została położona tak, jak pierwsza, a jej grubość wyniosła tylko 12 mm, ponieważ podkład był już równy. Powstałe ewentualnie rysy można zamknąć przez uciskanie.

B1-1 Ściana z kostek słomy jest chroniona przez duży okap dachu.

składniki wiążące, jak poprzednio dostarczone wapno dołowane. Z kolei konopie to mieszanka bardzo drobnych włosów i włókien o długości do 2,5 cm. Dodawane są w celu redukcji powstawania pęknięć. Ponadto dzięki zdolności długiego magazynowanie wody, włókna konopne wpływają na lepszą karbonizację, a dzięki temu większą wytrzymałość tynku. Dostarczona na budowę zaprawa była tuż przed jej użyciem jeszcze raz, przez ok. 20 minut, mocno wymieszana w celu uzyskania równomiernej i stałej masy. Obie betoniarki wolnospadowe były stale w użyciu i nie nadążały z mieszaniem wystarczającej ilości zaprawy. Wykonawcy, laicy i fachowcy, którzy pracowali w trzech grupach po cztery osoby, nakładali zaprawę rękami. Każdą z brygad kierował doświadczony tynkarz. Jego zadaniem było również wyrównywanie nierówności, gładzenie powierzchni packą drewnianą, ściąganie nadmiaru zaprawy łatą tynkarską.

Następnego dnia tynk zarysowywano przy pomocy deski z gwoźdźmi.

Każda warstwa tynku wymaga poprawek.

Kiedy następuje karbonizacja, mogą powstawać pęknięcia. W celu otrzymania jednolitej powierzchni ściskano powstałe rysy.

Tynk nadawał się do wykonywania na nim 25 WYBÓR STRUKTURY TYNKU

Nałożenie tynku cienkiego Kiedy druga warstwa miała „twardość skóry”, można było nanieść tynk cienki, delikatny.

Te roboty wykonywali doświadczeni tynkarze. Otynkowana powierzchnia była przez ponad tydzień zasłonięta kotarami, co chroniło ją przed wyschnięciem. Potem tynk był wystarczająco mocny, aby mógł już bez przykrycia wytrzymać działania atmosferyczne.

Założoną odporność, np. na mróz można jednak sprawdzić dopiero po kilku miesiącach.

Obróbka powierzchni Po odczekaniu kolejnych 8 tygodniu tynk wapienny pokryto „aktywną” mineralną powłoką silikatową. Jest to farba, która mocno wiąże się takim tynkiem. Zachodząca w tym procesie silifikacja powoduje zwiększenie odporności tynku na działanie warunków atmosferycznych.

(Wszystkie informacje według Barbary Jones, Amazonails) Wykonanie tynku glinianego Wszystkie tynki wewnętrzne z gliny wykonywali laicy w ramach kursu budowlanego. Zaprawę do wykonania dwuwarstwowego tynku mieszano na budowie z wykopanej gliny, piasku i słomy. Dostarczona glina zawierała duże kamienie, które ręcznie wybierano. Pierwszą warstwę wcierali rękami pomocnicy. Braki uzupełniano mieszanką z sieczki słomianej

i szlamu glinianego. Właściwy stosunek składników warstwy spodniej i wierzchniej wyznaczono doświadczalnie, tynkując powierzchnie testowe. Tynk pokryto powłoką z farby wapiennej, względnie glinianej.

Centrum dla odwiedzających National Trust, park narodowy Lake-District, Wielka Brytania Projekt: architekt Paul Crosby Wykonanie dokumentacji roboczej: Amazonails przy współpracy National Trust Wykonanie tynków glinianych i wapiennych: uczestnicy kursu pod kier. Amazonails Więcej informacji: www.strawfootprint.org

B1-2 Przycinanie kostek słomy

B1-3 Wcieranie zaprawy z wapna dołowanego

B1-4 Nierówności wypełniano słomą zmiękczoną

w płynnej zaprawie wapiennej. Taśmy plastikowe na kostkach słomy przykryto tkaniną

B1-5 Grupa składająca się z laików i rzemieślników przy nanoszeniu i zacieraniu tynku wapiennego

WYBÓR STRUKTURY TYNKU 26

Ogrzewanie ścienne W ogrzewaniu ściennym rury z płynącą w nich wodą ogrzewają tynk. Okalające pomieszczenie otynkowane powierzchnie promieniują równomiernie ciepłem, co jest przez mieszkańców postrzegane jako komfort.

Do tej funkcji nadają się w równej mierze tynki gliniane i wapienne. W celu wykonania takiego ogrzewania kładzie się rury na nieotynkowanych ścianach, z reguły na dużych powierzchniach. Podłożem tynku jest więc materiał, z którego wykonano ściany oraz przymocowane do niego rury, wykonane z różnych materiałów (z miedzi, tworzywa sztucznego albo z kompozytów). Rury mają przeważnie średnicę 12 – 14 mm. Ponieważ są one montowane w pewnym odstępie od ściany i powinny być przykryte tynkiem o grubości 5–10 mm, możliwa jest, albo konieczna, całkowita grubość warstwy do 30 mm. Aby unieść tynk tej grubości, podłoże musi być odpowiednio przyczepne i stabilne. Często łączy się ogrzewanie ścienne z izolacją wewnętrzną. W takim wypadku na masywną konstrukcję ściany kładzie się materiały płytowe np. z lekkiej wełny drzewnej, włókien drzewnych albo trzciny, które są zarówno izolacją termiczną jak i bardzo dobrym nośnikiem tynku.

2-45 Powierzchnia ściany z rurami ogrzewania na murze z cegły wapienno-piaskowej.

27 WYBÓR STRUKTURY TYNKU

O przyczepności tynków wapiennych do podłoży glinianych Między tynkami wapiennymi i składnikami glinianego podkładu nie zachodzą reakcje chemiczne. W związku z tym przyczepność tynku do podłoża ma charakter mechaniczny.

• Poprawa przyczepności tynku Przyczepność tynku można poprawić w różny sposób: • Sposób tradycyjny polega na wciskaniu potłuczonych cegieł w plastyczne materiały gliniane (np. przy budowie metodą „chlebów glinianych” z Dünne) albo na wbijaniu pasków kamiennych lub z zaprawy w ścianę zbudowaną metodą glinobitki. Do tych dodatkowych elementów przyczepia się tynk.

• Szeroko rozprzestrzenioną metodą jest wykonanie na powierzchni podkładu zarysowań, jakby „zaczesań“, które często spotyka się na starych wypełnieniach budynków szachulcowych, jak na zdjęciu 2-46.

• W niektórych wypadkach należy zabudować nośniki tynku, np. na niestabilnych i za miękkich podłożach albo tam, gdzie tynk jest grubszy niż 1,5 cm. Nośniki należy mocować przy pomocy środków niekorodujących.

2-46 Zarysowania wykonane na historycznym tynku glinianym dla lepszej przyczepności tynku wapiennego [Volhard 2010].

tynk wapienny z włosami

glina z włóknami

2-48 Model dobrej przyczepności tynku [Volhard 2010].

2-47 Tylna strona warstwy historycznego tynku wapiennego na podłożu z gliny [Volhard 2010].

• Można też wmieszać w podłoże gliniane elementy zawierające wapno, z którymi tynk może reagować chemicznie. Staje się tak, gdy przy pomocy pacy z filcem wciera się szlam z zaprawy wapiennej w dobrze nawilgocony podkład gliniany.

• Podłoże intensywnie wchłaniające wodę można przygotować do tynkowania przez spryskanie go zaprawą.

• Historyczne, delikatne tynki wapienne na tynkach glinianych Przedstawimy tu pewną historyczną technikę, którą Franz Volhard zbadał i analizował na starych wypełnieniach konstrukcji szkieletowej [Volhard 2010].

Interesującym tu aspektem jest przyczepność na całej powierzchni glinianej cienkiego tynku wapiennego. Osiągnięto to w następujący sposób: tynk wapienny przyczepia się do łodyg wystających z powierzchni tynku glinianego o dużej zawartości słomy, ale także odwrotnie – włosy zwierzęce i ziarna piasku, będące składnikami tynku wapiennego, wciskają się w jeszcze wilgotny albo mocno nawilżony tynk gliniany.

Wilgotność tynku glinianego jest ponadto sprzyjająca powolnemu procesowi wiązania wapna. Tynk wapienny wykonuje się bardzo cienki (tzn. 3–5 mm). Grubsze warstwy, z uwagi na swój ciężar, mogą się łatwo oderwać od podłoża.

Volhard przedstawia następujące czynniki przyczyniające się do lepszej przyczepności tynku wapiennego do glinianego: • grubość tynku mniejsza niż 5 mm, • piasek o ziarnistości od średniej do grubej, ze żwirem, płukany • w tynku wapiennym duży dodatek sierści zwierzęcej, która wnika w podłoże, • powierzchnia gliniana podczas nakładania tynku wapiennego o konsystencji miękko-plastycznej, • duża gęstość słomy w podłożu (59 kg/m3), • zarysowania w celu aktywizacji słomy jako elementu pomocniczego dla przyczepności. [Volhard 2010, str. 79].

2.4 Wybór właściwego systemu tynkarskiego Kiedy wiadome są wszystkie wymagania i życzenia dotyczące tynku oraz jego powierzchni, a także znane są właściwości podłoża, to możemy wybrać właściwy dla naszych celów system tynkarski. Podczas planowania systemu określa się: • przygotowanie podłoża pod tynk, • ilość warstw (struktura tynku), • wybór rodzaju zaprawy • rodzaj siatki (zbrojenia), jeśli to konieczne.

2-49 Jednowarstwowy tynk gliniany na jednorodnym podłożu np. na murze z cegieł glinianych, ceramicznych albo pustaków.

Podczas wyboru właściwego systemu należy zwrócić uwagę na wszystkie aspekty funkcjonalne i estetyczne budynku. Schemat pt. „Wybór systemu tynkarskiego” (rys.

2-51) wyjaśnia te kompleksowe wymagania i wzajemne oddziaływania.

Przygotowania podłoża Jeśli to niezbędne, należy ustalić środki zaradcze do takiego przygotowania podłoża, aby poprawić nasiąkliwość czy chropowatość materiału budowlanego przeznaczonego do

2-50 Jednowarstwowy tynk gliniany na murze z pustaków ceramicznych.

WYBÓR STRUKTURY TYNKU 28

Tabela 2-8 Wypróbowane systemy tynkarskie w budownictwie z gliny Tynki Oprysk / gruntowanie

Podłoże tynku

Tynki cienkowarstwowe Nośnik tynku

jednowarstwowe

dwu- albo wielowarstwowe

zbrojenie

gruntowanie

jednowarstwowe

dwuwarstwowe

zbrojenie

Gliniane materiały budowlane Glina ubijana Glina ze słomą (Wellerlehm) Cegły gliniane V

Ściany sztaplowane Cegły gliniane wyciskane prasą / zielonki Glina ze słomą Glina lekka

V

Płyty gliniane

F albo V

Mur Kamień naturalny Cegła ceramiczna Cegła wapienno-piaskowa Pustaki ceramiczne Beton porowaty

Beton

D

D

więcej niż 2 warstwy

Kostki słomy

pierwsza warstwa tynku z dużą zawartością włókien

Płyty Płyty trzcinowe

V

Płyty lekkie z wełny drzewnej

F albo V

Płyty twarde z drewna

V

Płyty izolacyjne z włókien drzewnych, płyty porowate SB

V

F albo V

Płyty gipsowe (płyty kartonowo-gipsowe)

F*

Płyty gipsowe z włóknami

F*

Płyty izolacyjne wapienno-silikatowe

V

Tynki stare Stare tynki wapienne (cementowe) Stare tynki gipsowe

Wypróbowane rozwiązanie; F zbrojenie spoiny; F* zbrojenie spoiny według zaleceń producenta płyty; V zbrojenie na całej powierzchni; D gruntowanie ze składnikiem dyspersyjnym (na bardzo gładkich elementach betonowych)

29 WYBÓR STRUKTURY TYNKU

Wykonawstwo rzemieślnicze

Pomieszczenie

Wykorzystanie / życzenia

podłoże tynku tynk powierzchnia podłoże tynku

miejsca zastosowania

• ocena • przygotowanie / przyczepność • nośnik tynku

• w pomieszczeniu – na zewnątrz • ściana - strop funkcja pomieszczenia

zaprawa tynkarska

zdrowe mieszkanie

• mieszkalna, sień, pomieszczenie narażone na wilgoć, gospodarcze

• skład • sucha, fabryczna albo przygotowana na budowie struktura tynku

ekologia budownictwa

klimat pomieszczenia

estetyka

charakter pomieszczenia wymagania stawiane tynkowi

• warstwy tynku • zbrojenie tynku

• światło • tekstura / struktura powierzchn • kolorystyka powierzchni

wykonanie tynku kształtowanie powierzchni

porady fachowców

• struktura / tekstura • kolorystyka / elementy ozdobne

• • • • •

powierzchnie • powłoki malarskie • tapety, glazura, drewno kosztorys wstępny

wykonanie przez rzemieślnika kompozycja przebieg robót zdrowe mieszkanie koszty

budowniczowie – rzemieślnicy decyzja o wyborze systemu tynkarskiego

interes budowniczych

2-51 Planowanie właściwego systemu tynkarskiego

2-52 Tynk dwuwarstwowy na nierównym podłożu

2-53 Tynk gliniany dwu- albo trójwarstwowy na deskowaniu ażurowym z matą trzcinową jako nośnikiem tynku, pierwsza warstwa tynku zawiera włókna

2-54 Dwuwarstwowy tynk gliniany z wkładką z tkaniny, na płytach lekkich z wełny drzewnej 2-55 Tynki wielowarstwowe po lewej: trójwarstwowy tynk gliniany z wkładką z tkaniny, na ścianie z ogrzewaniem, po prawej: wielowarstwowy tynk na kostkach słomy

WYBÓR STRUKTURY TYNKU 30

tynkowania poprzez np. wykonanie obrzutki.

Naprawa defektów, np. likwidacja wykwitów solnych, powinna być skoordynowana z systemem tynkarskim. Podobnie będzie z poprawkami dotyczącymi podłoża.

Struktury tynków • Tynki jednowarstwowe Tynki jednowarstwowe można wykonywać tylko wtedy, gdy podłoże odpowiada wymaganiom, jest jednorodne, wystarczająco chropowate i dobrze wchłaniające wilgoć. Ponieważ tylko wtedy, gdy zaprawa wiąże wszędzie jednakowo, nie za szybko i nie za wolno, będziemy mieli optymalny przedział czasowy do obróbki powierzchni tynku.

W tynkach jednowarstwowych niebezpieczeństwo powstawania rys skurczowych jest bardzo duże. Dlatego tynki naturalne wykonuje się najczęściej jako dwuwarstwowe. Przy dobrym podłożu, kiedy powierzchnia tynku ma być tapetowana lub malowana, tynki wewnętrzne można wykonać jako tynki jednowarstwowe. Tynki, które pozostają widoczne, wykonuje się zawsze jako dwuwarstwowe. Przez tynk jednowarstwowy mogą być widoczne np. spoiny muru.

• Tynki wielowarstwowe Najczęściej wykonuje się tynki dwuwarstwowe. Jest to konieczne, gdy na całej powierzchni układana jest siatka zbrojeniowa (patrz uwagi pt. „Materiały zbrojenia tynku”). Zbrojenie ma zadanie przejmowania naprężeń w tynku i zapobiegania tworzeniu się rys w jego górnej warstwie. Tynk zbrojony wykonuje się przede wszystkim: • na podłożu z płyt, głównie po to, aby zapobiec powstawaniu pęknięć na ich stykach; • na miękkich i niestabilnych podłożach; • przy dużych nierównościach, zmianie materiału itp.; • na elementach budowlanych, które są często narażone na ruchy (np. stropy).

Stosowanie tynku dwuwarstwowego zaleca się także tam, gdzie pożądana jest wysoka 31 WYBÓR STRUKTURY TYNKU

jakość powierzchni. Tynki o większej ilości warstw niż dwie wykonuje się: • na kostkach słomy • na ścianach z ogrzewaniem • na podłożach ekstremalnie nierównomiernych • kiedy niezbędna jest duża grubość tynku.

Tynk półtorawarstwowy Tynk wielowarstwowy wymaga więcej nakładu pracy i prowadzi tym samym do wyższych kosztów. Dlatego w profesjonalnym budownictwie z gliny rozwinęła się trzecia alternatywa. Najpierw ścianę opryskuje się płynną zaprawą glinianą. Po pewnym czasie, gdy oprysk wystarczająco ściągnie i podeschnie, kładzie się tynk jednowarstwowy. Ten wariant jest możliwy na podłożu wchłaniającym wilgoć i relatywnie gładkim (np. z cegły wapienno-piaskowej). Taki tynk jest nazywany tynkiem półtorawarstwowym. Można nim wyrównać niewielkie zagłębienia albo wypełnić miejsca zmiany materiału oraz poprawić zdolność wchłaniania wilgoci.

Kiedy na powierzchni znajdą się pojedyncze elementy z innego materiału (np. nadproże drewniane albo betonowe), to często jest możliwe takie przygotowanie podłoża, że można po wyschnięciu położyć tynk jednowarstwowy.

Materiały do zbrojenia tynku Najczęściej używanym zbrojeniem tynku są tkaniny z juty, lnu albo włókna szklanego, pokrytego tworzywem sztucznym. Tkaniny różnią się także grubością nici i wielkością oczek. Oczko o szerokości 5 mm jest przeważnie wystarczające w siatce zbrojeniowej w tynku wewnętrznym. Na zewnątrz stosuje się stabilniejsze tkaniny. Często są to siatki pokryte tworzywem sztucznym, a w tynkach wapiennych tkaniny z włókna szklanego, odporne na alkalia.

Alternatywą ekologiczną są siatki z juty albo lnu. Znajdują one zastosowanie przede wszystkim w tynkach wewnętrznych. Tkaninę jutową można nabyć w specjalistycznych sklepach budownictwa z gliny. Podobną

można kupić w sklepach ogrodniczych, gdzie sprzedaje się ją w celu owijania korzeni przesadzanych drzew. Tkanina do balotowania jest mniej stabilna, ale w wielu przypadkach można ją stosować.

Grupy zapraw tynkarskich Z uwagi na rodzaj zaprawy tynki mineralne dzieli się według DIN V 18550 na grupy P I do P IV, patrz tabela 2-9. Nazywa się je mineralnymi, ponieważ zawierają mineralne składniki wiążące: wapno, cement albo gips (patrz rozdz. 4). W przeciwieństwie do tynków mineralnych tynki z żywicami syntetycznymi zawierają spoiwa organiczne (stąd skrót P Org). Przed laty pozyskiwano je z roślin i zwierząt a dziś są produkowane chemicznie z ropy naftowej.

Wybór właściwej zaprawy Zaprawę tynkarską należy wybrać tak, aby gotowy tynk spełniał zamierzone wymagania. Najważniejsza jest wystarczająca stabilność jego struktury i wytrzymałość powierzchni. Jednak w zależności od miejsca położenia tynku, ważne są przy wyborze zaprawy zwiększone wymagania odporności na warunki atmosferyczne i wilgoć oraz właściwości budowlano-fizyczne, budowlanobiologiczne i estetyczne.

Przy zaprawach produkowanych fabrycznie, suchych wapiennych i coraz częściej przy zaprawach glinianych można odczytać dane o wytrzymałości (patrz tabela 2-2) z instrukcji technicznych. Doświadczony rzemieślnik może wymieszać na budowie właściwe składniki i otrzymać zaprawę o żądanej wytrzymałości. Przy tym istotny jest właściwy wybór dodatków i spoiwa. Tynki gliniane i wapienne mają różne właściwości, zależne od składu spoiwa. Dla gliny są to zawarte w nim minerały iłu, a dla wapna skład mineralnych środków wiążących. Te właściwości można zmieniać przez wybór piasków i żwirów oraz innych dodatków.

Spośród zapraw wapiennych wyróżniamy zaprawę z wapnem powietrznym, wodnym, hydraulicznym i wysokohydraulicznym

(patrz rozdz. 4 „Produkcja zaprawy wapiennej”). Kiedy doda się do zaprawy wapiennej cementu, to taką zaprawę nazywamy cementowo-wapienną. Gdy jednak doda się słynną jedną łopatę cementu, to określa się taką zaprawę dalej jako wapienną. Im więcej zaprawa wapienna zawiera czynników hydraulicznych, tym jest wytrzymalsza. Dla zaprawy glinianej, jak dotychczas, nie stosuje się podobnej klasyfikacji. Składniki mineralne iłu w glinie, w zależności od miejsca jej występowania, są zbyt złożone i różne.

W kolejnych rozdziałach będą szczegółowo przedstawione zaprawy gliniane i wapienne z tego właśnie punktu widzenia.

W celu zachowania spadku wytrzymałości, według starej tynkarskiej zasady „od twardego do miękkiego”, należy skoordynować wytrzymałości zapraw w strukturze tynku. Warstwa spodnia zawiera często więcej spoiwa od warstwy wierzchniej a w jej skład wchodzą dodatki o grubszym ziarnie.

W zasadzie wszystkie warstwy tynku wykonuje się z tego samego rodzaju zaprawy: albo z wapiennej, albo z glinianej. Chociaż są wyjątki (np. patrz. str. 28: Historyczne, delikatne tynki wapienne na tynkach glinianych).

2-56 Wkładka z tkaniny jako zbrojenie tynku: włókno szklane, konopie, juta (od góry do dołu

Grupa zaprawy tynkarskiej

Oznaczenie dla tynków mineralnych

PI

zaprawa z wapnem powietrznym, zaprawa z wapnem wodnym, zaprawa z wapnem hydraulicznym

P II

zaprawa wapienno-cementowa, zaprawa z wapnem hydraulicznym albo zaprawa ze spoiwem tynkarskim lub ze spoiwem murarskim

P III

zaprawa cementowa z dodatkiem (lub bez) wodorotlenku wapniowego

P IV

zaprawa gipsowa albo zaprawa zawierająca gips

Tabela 2-9 Grupy zapraw tynkarskich według DIN V 18550

WYBÓR STRUKTURY TYNKU 32