Uwarunkowania formalno prawne budownictwa naturalnego by Fundacja Cohabitat

Uwarunkowania formalno-prawne dla budownictwa naturalnego w Europie i Polsce ze szczególnym uwzględnieniem zastosowania kostek słomy. Mariusz Zatylny

Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) 00-031 Warszawa, ul. Szpitalna 6 lok.23 | T: +22 827 62 46, F: +22 207 24 31 | e-mail: registry.pl@undp.org www.undp.org.pl

PRZEDMOWA Posiadanie bezpiecznego i łatwo dostępnego schronienia jest jedną z podstawowych potrzeb człowieka. Człowiek przez tysiąclecia budował wykorzystując materiały, które znajdował w bliskim otoczeniu. Po dziś dzień w niektórych regionach świata budownictwo bazuje na materiałach naturalnych i lokalnych, pozyskiwanych na placu budowy lub w jego sąsiedztwie. W krajach wysokorozwiniętych tradycja ta jednak została wyparta przez nowoczesne, złożone 2 systemy budowlane. Opracowanie niniejsze koncentruje się na zagadnieniu wykorzystania w budownictwie kostek skompresowanej słomy, w związku z licznymi zaletami technologii, znanej na świecie pod nazwą ”straw-bale”. Została juz ona doceniona i jest coraz bardziej popularna w krajach Ameryki Północnej, w Australii, w Europie, również w Polsce. Problemem jest nie nadążający za faktami stopień uznania i prawnego uregulowania tego zjawiska. Brak regulacji prawnych utrudnia rozpowszechnienie i rozwój tej obiecującej gałęzi budownictwa naturalnego. Opracowanie niniejsze nie ma na celu kwestionowania osiągnięć współczesnych, zaawansowanych technologii budowlanych (hi-tech), ponieważ w przypadku wielu inwestycji stanowią one jedyną możliwość odpowiedzi na stawiane architektom zadania. Natomiast interesujący jest wątek powrotu do tego, co było w architekturze regionalnej sprawdzone, dostępne i stosunkowo proste (low-tech), a zostało wyparte przez bardziej energochłonne technologie, materiały i wyroby budowlane, którym ostatecznie nie udało się spełnić kryterium dostępności oraz zrównoważonego rozwoju. Jest to szczególnie istotne w kontekście planów ograniczenia wpływu sektora budowlanego na globalne zużycie energii. Słoma jest odpadem produkcji rolnej, jest tania i ogólnodostępna, a jako zboże pochłania CO₂. Kostka słomy jest prosta w produkcji, ale daje ogromne możliwości w kontekście budownictwa. Słoma w Polsce corocznie pozyskiwana jest w ilości 25 mln ton, dając potencjalną możliwość budowy tysięcy pełnowartościowych, ekologicznych, energooszczędnych budynków. Projektowaniu budynków o zmniejszonym zapotrzebowaniu na energię pierwotną i niskim koszcie eksploatacji poświęca się współcześnie w naszym kraju wiele uwagi. Wciąż jednak tematyka nie energochłonnego, niskoemisyjnego, nowoczesnego budownictwa naturalnego jest w Polsce i w Europie wyraźnie niedoceniona. Współczesne budownictwo naturalne odwołuje się do tradycyjnych historycznych technologii. Tak jak one bazuje na dostępnych lokalnie i nisko przetworzonych materiałach. Mamy w tej dziedzinie jednak do czynienia z licznymi innowacyjnymi konstrukcjami i wyrobami budowlanymi (także pochodzącymi z recyklingu) oraz z wykorzystaniem urządzeń, które służą do pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych. Celem jest zmniejszenie negatywnego wpływu przemysłu budowlanego na środowisko naturalne bez poświęcania przy tym trwałości, komfortu, parametrów zdrowotnych i estetyki budynków. Budownictwo naturalne sięga w miarę możliwości po techniki wykonawcze, oparte na ludzkiej pracy, bez nadmiernego wykorzystywania energochłonnych i zaawansowanych

technologicznie urządzeń. Pozwala to na angażowanie w proces budowy przyszłych mieszkańców lub innych osób, nie posiadających specjalistycznych kwalifikacji. Jest to bezpośrednią odpowiedzią na silnie obecny w krajach wysokorozwiniętych postulat zrównoważonego rozwoju, obejmującego nie tylko zmiany procesów technologicznych, ale i integrację społeczną. Ze względu na prostotę technik wykonawczych budownictwo z kostek słomy daje możliwość zatrudnienia osób wykluczonych, które same mogą wznosić budynki dla potrzeb własnych. 3 Technologia straw-bale warta jest upowszechnienia ze względu na niskie obciążenie środowiska naturalnego w porównaniu z innymi systemami budowlanymi, a także możliwość szybkiego jej opanowania w warunkach Polskich oraz stosunkowo niski koszt wdrożenia. Jej rozpowszechnienie jest również szansą dla rolnictwa, ze względu na ilość zasobów, jakimi dysponujemy w kraju. Otwiera perspektywę realizacji innowacyjnych projektów, a także tworzenia na terenie całego kraju nowych „zielonych miejsc pracy”. Niniejsza analiza uwarunkowań prawnych ma pomóc w promocji i wdrożeniu w Polsce tego innowacyjnego naturalnego budownictwa. Jest to tym bardziej uzasadnione, że coraz więcej osób i organów administracji publicznej jest nimi zainteresowanych. Mariusz Zatylny

Niniejsze opracowanie sporządzono w okresie od czerwca do września 2011 na zlecenie UNDP Polska, na podstawie informacji i opinii publicznie dostępnych, jak również w oparciu o analizy własne oraz konsultacje z jednostkami GUNB, ITB oraz Departament Rynku Budowlanego w Ministerstwie Infrastruktury.

INFORMACJE PODSTAWOWE Słoma jest surowcem odnawialnym, wytwarzanym w Polsce corocznie w ilości ok. 25 mln ton (ok. 2,5 tony z hektara, w zależności od odmiany oraz warunków pogodowych w danym sezonie).1 Stanowi produkt uboczny produkcji rolnej. Od tysiącleci słomę (w niektórych przypadkach zamiennie z trzciną) stosowano w budownictwie jako zbrojenie, jako wypełnienie o funkcji izolacji termicznej i akustycznej 4 oraz jako pokrycie dachowe. Od XIX w. kiedy wynaleziono prasę do słomy, kostka stosowana jest jako budulec, pozwalający na ograniczenie zużycia drewna do konstrukcji budynków. W Stanach Zjednoczonych istnieją normy techniczne dla technologii straw-bale 2 , w Niemczech wydano aprobatę techniczną dla systemu budowy domów z kostek słomy3, w Wielkiej Brytanii istnieją aprobowane i opatentowane systemy prefabrykowanego budownictwa z modułów wypełnionych słomą 4 , we Francji opracowano krajowe normy branżowe dla słomy (uprawomocnienie od 01.01.2012). W Czechach przeprowadza się badania i ocenę straw-bale, wg wytycznych dla Normy Europejskiej dla tynkowanych gliną ścian z kostek słomy5. Bazujące na aktualnej wiedzy technicznej nowoczesne technologie wykorzystujące kostkę słomy zapewniają bardzo dobre parametry budynków, w tym odnośnie przepisów pożarowych oraz ich właściwości energetycznych. Materiał ten w kontekście budownictwa ma ogromny potencjał innowacyjny. Wyżej wymienione technologie wykorzystuje się do budowy budynków, niskoenergetycznych, pasywnych i zero-energetycznych w zależności od przyjętych warunków lokalnych, założeń projektowych i wyposażenia instalacyjnego. Technologie naturalne są niskoemisyjne, a materiały, wyroby lub wręcz całe budynki z nich powstałe są biodegradowalne - są szansą na zmniejszenie energochłonności i wpływu na środowisko procesów budowlanych. Zboża i inne rośliny przed pozyskaniem z nich słomy pochłaniają CO₂. 1kg słomy pochłania 1,36 kg CO2, 1 kostka o wymiarach 40x47,5x100cm, gęstości 80kg/m³ i wadze ok.23 kg

Ryszard Tytko, Odnawialne źródła energii. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo OWG, 2009, http://www.grisb.org/publications/pub15.htm dostęp 23.09.2011(strona internetowa organizacji) 3 http://fasba.de/index.php?option=com_content&task=view&id=206&Itemid=325 dostęp 18.09.2011 (strona internetowa organizacji) 4 http://www.modcell.com/technical/ dostęp 23.09.2011 (strona internetowa organizacji) 5 http://www.compaillons.eu/ dostęp 23.09.2011 (strona internetowa organizacji) 2

pochłania 31,28 kg CO₂. Budynki z zastosowaniem wyrobów słomianych dają szansę na zrównoważony proces budowy z ujemnym śladem CO₂ w środowisku.6 Cena kostki słomy waha się w granicach 2-5 zł, co dla budynku o powierzchni 100 m² i zapotrzebowaniu ok. 1000 kostek daje od 2 do 5 tys. złotych tego surowca, stanowiącego podstawowe wypełnienie ścian o funkcji izolacji termicznej i akustycznej. Przy założeniu, że na 1 m³ słomy przypada ok. 5 kostek o wymiarach 40x47,5x100cm to daje zapotrzebowanie ok. 16 ton słomy na taki budynek. Z tych pobieżnych analiz wynika 5 potencjalna możliwość budowy w Polsce z kostek słomy corocznie tysięcy energooszczędnych, niskoemisyjnych budynków. Technologii naturalnych nie powinno reklamować się po prostu niską ceną. W przypadku wykonania domu ze słomy i gliny na zasadach komercyjnych, czasochłonna robocizna mierzona w roboczogodzinach pracy fachowca, pomimo niskich cen materiału, może podnieść całkowity koszt inwestycji do poziomu konwencjonalnej technologii. Zaletą domów naturalnych jest jakość środowiska wewnętrznego jakie tworzą, spełnianie wymagań zrównoważonego budownictwa poprzez bazowanie na odnawialnym surowcu, stosunkowo niski koszt materiałów oraz potencjalna możliwość wykonania wielu prac we własnym zakresie, metodą warsztatową lub z pomocą osób o niskich kwalifikacjach (pod merytorycznym nadzorem osób wykwalifikowanych) np. samych inwestorów i ich znajomych, a w przypadku budowy metodą warsztatową osób pobierających naukę. Zatrudnianie ludzi do budowy budynków naturalnych jest tworzeniem „zielonych miejsc pracy” W ramach ekonomii społecznej możliwe jest zaangażowanie osób wykluczonych, szczególnie do budowy budynków socjalnych, wznoszonych przez podmioty publiczne (np. w Wielkiej Brytanii7, USA8). W technologii straw-bale buduje się głównie budynki mieszkalne jednorodzinne, natomiast technologia ta wdrażana jest również w budynkach wielorodzinnych, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej (np. w Wielkiej Brytanii, Austrii, Australii) Powyższą problematyką wpisuje się i realizuje kierunek zmian prawnych Unii Europejskiej, zwłaszcza Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 305/2011 o warunkach wprowadzania wyrobów budowlanych. Od dnia 25.04.2011 weszła już w życie część postanowień m.in. Artykuł 1 punkt 55 „Podstawowe wymaganie dotyczące obiektów budowlanych, odnoszące się do

zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych, powinno uwzględniać w szczególności możliwość recyklingu obiektów budowlanych oraz wchodzących 6

Carol Atkinson, Enegy Assessment of a Straw-bale Building University of East London, 2008. Praca dostępna na stronie: http://www.homegrownhome.co.uk/pdfs/Energyassessmentofastrawbalebuilding.pdf, dostęp 23.09.2011 7 http://www.cohabitat.net/brytyjski-eksperyment-budownictwo-socjalne-ze-slomy.html 8 U.S. Department of Energy, Energy Efficiency and Renewable Energy, House of Straw, U.S. Government Printing Office 1995

w ich skład materiałów i części po rozbiórce, trwałość obiektów budowlanych i wykorzystanie w nich przyjaznych środowisku surowców i materiałów wtórnych”. Od dnia 1.07.2013 wejdzie załącznik I Rozporządzenia z zapisem zawartym w pkt.7 o zrównoważonym wykorzystaniu zasobów naturalnych

Obiekty budowlane muszą być zaprojektowane, wykonane i rozebrane w taki sposób, aby wykorzystanie zasobów naturalnych było zrównoważone i 6 zapewniało w szczególności: a)ponowne wykorzystanie lub recykling obiektów budowlanych oraz wchodzących w ich skład materiałów i części po rozbiórce; b) trwałość obiektów budowlanych; c) wykorzystanie w obiektach budowlanych przyjaznych środowisku surowców i materiałów wtórnych

1. 2. 3.

Spis treści : Część I – słoma i trzcina w budownictwie – ujęcie historyczne Stosowanie słomy i trzciny w budownictwie w przeszłości (do lat 80-tych XX w.) Zjawiska współczesne (od lat 90-tych XX w.) Perspektywa rozwoju

Część II – słoma i trzcina w budownictwie – aktualności 4. Słoma i trzcina – ogólne informacje (definicje, zastosowania), 5. Wyroby budowlane ze słomy lub trzciny 6. Kostka sprasowanej słomy („straw-bale”) 7. Organizacje wdrażające budownictwo ze słomy na świecie 8. Badania naukowe, specyfikacje techniczne. 9. Charakterystyka techniczna przegród z kostek słomy 10. Technologie budowlane wykorzystujące kostkę słomy 11. Realizacje, projektanci 12. Inne wyroby naturalne i technologie stosowane w budownictwie

13. 14. 15. 16.

Część III – budownictwo naturalne w świetle przepisów prawa Zrównoważony rozwój w kontekście dokumentów międzynarodowych i UE Zrównoważony rozwój w krajowym porządku prawnym Wyroby budowlane w świetle przepisów Podsumowanie analizy w kontekście zastosowania kostek słomy w budownictwie

Część IV – rekomendacje do zmian uwarunkowań prawnych w Polsce 17. Sytuacja prawna budownictwa ze słomy w Europie. 18. Aktualna sytuacja prawna budownictwa ze słomy w Polsce. 19. Perspektywy zmian uwarunkowań prawnych

20. 21. 22. 23. 24. 25. 26.

Część V - Model wdrażania wyrobów i technologii straw-bale w Polsce Definicje Instytucje uczestniczące w procesie wdrożeniowym Wprowadzenie wyrobu z kostki słomy do obrotu na terenie Polski Proces uzyskiwania Aprobaty Technicznej wyrobu budowlanego. Proces opracowania normy zharmonizowanej Przenoszenie wyrobów i technologii z innych krajów obszaru UE i spoza UE Wdrażanie innowacji polskich

Część I – słoma i trzcina w budownictwie – ujęcie historyczne 1.

Stosowania słomy i trzciny w budownictwie w przeszłości (do lat 80-tych XX w.). 1.1 Starożytność 9 Podstawowym budulcem stosowanym powszechnie od wieków były surowce naturalne z bezpośredniego otoczenia terenu budowy - głównie drewno, kamień, ziemia lub glina. 8 Słomę, trzcinę, liście, łodygi roślin stosowano jako pokrycia dachowe, jako dodatki do mas stanowiących budulec lub jako zbrojenie. W Babilonie w VII w p.n.e. co kilka warstw cegieł układano wiązki trzciny. Na Bliskim Wschodzie od V w. p.n.e. przy tworzeniu przestrzennych struktur budowlanych w tym łukowych wykorzystywano ziemię „zbrojoną” trzciną. W Afryce Środkowej i Zachodniej od V tysiąclecia p.n.e. ludność stosowała trzcinę oraz wiklinę do budowy siatek oblepianych ziemią tworząc zbrojone ściany.

Il. 1 Łuki kształtowane z trzcin w dorzeczu Tygrysu i Eufratu (źródło T.Kelm Architektura ziemi – tradycja i współczesność, Warszawa 1996, Wydawnictwo Murator, s.10)

Il. 2 Spichlerze z plemienia Dogonów. Mali (źródło T.Kelm Architektura ziemi – tradycja i współczesność, Warszawa 1996, Wydawnictwo Murator, s.10)

W Europie, budownictwo z ziemi obok drewnianego i kamiennego było zjawiskiem powszechnym. Ostrzejszy klimat niż w wymienionych wyżej regionach Afryki i Azji wymuszał konieczność stosowania wszelkich możliwych surowców pochodzenia zwierzęcego (wełna) lub roślinnego (trzcina, słoma, siano) do podniesienia izotermicznych właściwości przegród. Do dnia dzisiejszego w wielu regionach Europy zachowane są ślady stosowania szczątków organicznych w murach budynków glinianych oraz zaprawach murarskich i tynkach (np. plewy jako dodatek mas glinianych). 1.2 Budownictwo historyczne na terenach Polski

„W Biskupinie konstrukcja wypełniona była łupkami drewnianymi, osadę otaczał mur drzewno-ziemny. Na wielu obszarach konstrukcja słupowa łączona była z pleceniem i polepianiem ścian (Wielkopolska, Pomorze, Polesie, Wołyń) lub wypełniana cegłami z ziemi 9

Teresa Kelm Architektura ziemi – tradycja i współczesność, Warszawa 1996, Wydawnictwo Murator, s.

i słomy, formowanymi w ręku. Plecenie i polepianie ścian uznane są za techniki prastare stosowane na wschodnich i zachodnich obszarach dzisiejszej słowiańszczyzny.” 10 Na obszarze Polski słoma znajdowała głównie zastosowanie w izolacji termicznej budynków mieszkalnych jako wypełniacz przegród. Do dziś istnieją budynki kilkusetletnie o konstrukcji szachulcowej wypełnione słomą. Na Pomorzu i Kaszubach stosowana była technika zwana konstrukcją „w wiązarek”, polegająca na wypełnieniu ścian szachulcowych wałkami ze słomy przymocowanej do drążków, które następnie obrzucano ziemią. W tym 9 regionie oprócz wiązarek, używano również pionowe żerdzie, przeplatane warkoczami ze słomy. Słoma pełniła również rolę dodatku do wyrobów budowlanych jako zbrojenie zaprawy lub całej struktury ściany. Stosowano ją do uszczelniania ścian z bali drewnianych (domy „omszone”).

Chata z połowy XIX w. o budowie szachulcowej kryta słomą (źródło strona internetowa Muzeum Wsi Słowiańskiej w Klukach www.muzeumkluki.pl, dostęp 23.09.211)

Wałki ze słomy wypełniające drewniany szkielet tzw. konstrukcja „w wiązarek” (źródło T.Kelm Architektura ziemi – tradycja i współczesność, Warszawa 1996, Wydawnictwo Murator, s.32)

Najpowszechniej słomę i trzcinę kojarzy się od wieków ze strzechą, która jeszcze niedawno, w okresie powojennym, dominowała w krajobrazie Polskiej wsi. Dziś strzecha przeżywa swój renesans i jest chętnie stosowana w domach prywatnych, przydrożnych karczmach i zajazdach, choć wymagane zabezpieczenia przeciwpożarowe sprawiają, że jest to rozwiązanie stosunkowo drogie. Innymi ciekawymi przykładami użycia słomy na terenie Polski są historyczne Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy z XVII w, które ze względów politycznych powstać miały w ciągu nie więcej niż 1 roku z materiałów nietrwałych (drewno, słoma piasek, glina), a przetrwały i są użytkowane do dnia dzisiejszego. Każdy z nich jest zdolny pomieścić do kilku tysięcy wiernych. Obecnie są wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Teresa Kelm, op.cit, str. 15

10 Kościół Pokoju pw. Ducha Świętego w Jaworze (zdjęcie autora )

kK Kościół Pokoju w Świdnicy (źródło strona internetowa parafii www.kosciolpokoju.pl, dostep 23.09.211)

1.3 Wyroby ze słomy w XIX i XX w., W 1850 roku w stanie Nebraska w USA wynaleziono prasy konne do kompresji i wiązania siana i słomy w kostki. Z powodu ograniczonej dostępności do drewna konstrukcyjnego w tym stanie, kostki szybko znalazły zastosowanie przy wznoszeniu budynków gospodarczych. Pionierzy widząc solidność konstrukcji oraz dobre właściwości izolacyjne ścian, wykorzystali tą metodę w budownictwie mieszkalnym oraz użyteczności publicznej (szkoły, kościoły).

Prasa konna (źródło the Straw Bale House, 1994)

Simonton House, Nebraska 1908 (źródło the Straw Bale House, 1994)

Pierwszym udokumentowanym obiektem z kostek siana, powstałym na terenie stanu Nebraska, była szkoła zbudowana w roku 1896-97 roku. Ponieważ nie została otynkowana i regularnie obgryzały ją krowy przetrwała tylko do 1902. Kolejne budynki były już tynkowane tynkiem cementowym, wapiennym lub błotem. Do 1945 roku wykonano około 70 obiektów w tej technologii, z czego kilka zachowało się do naszych czasów i są wpisane do rejestru zabytków Stanów Zjednoczonych (np. Pilgrim Holiness Church w Artur z 1928r). 11

http://en.wikipedia.org/wiki/Straw-bale_construction, dostęp 25.09.2011

11 1929 Pilgrim Holiness Church w Arthur, Nebraska (USA) (żródło strona internetowa http://wapedia.mobi/en/Strawbale_construction)

1921 r, dom mieszkalny M.Feuillette, Montargis (Francja) (źródło strona internetowa http://ecoconstructeurs-npdc.blogspot.com)

Po I Wojnie Światowej technika ta zainteresowała mieszkańców Europy z powodu ogromnego zapotrzebowania na dostępne budownictwo mieszkalne. We Francji w 1921 roku w Montargis M. Feuillette zbudował z kostek słomy dom mieszkalny. Właściciel i budowniczy w jednej osobie zachęcony tą technologią próbował wdrożyć ją masowo, ale bez powodzenia. Temat porzucono zarówno w Stanach Zjednoczonych jak i w Europie aż do lat 70-tych. Dom w Montargis zachował się do naszych czasów w bardzo dobrym stanie i jest nadal użytkowany. Innymi wyrobami ze słomy, jakie wdrażano w okresie międzywojennym i po II wojnie światowej, były prefabrykaty słomiane w postaci płyt izolacyjnych, rozpowszechnionych pod nazwą solomitu. Znane były głównie na terenie Niemiec i Czechosłowacji, a stosowane do izolacji elementów konstrukcyjnych. W Polsce po 1945 roku na prasach systemu Berbeka produkowano płyty słomiane lub trzcinowe wykorzystywane jako wypełnienie systemu szkieletowego w budynkach zarówno gospodarskich, jak i mieszkalnych (np. do izolacji poddaszy).12

Budynek wykonany z zastosowaniem płyt słomianych wzniesiony w Nadarzynie pod Warszawą z 1949 roku, stan na rok 1958 ( źródło Seweryn Chrzanowski, Budynki z płyt słomianych i trzcinowych, Warszawa 1958, Wydawnictwo Arkady, s.58

Szkielet słupowy wypełniany płytami słomianymi (źródło Sweryn Chrzanowski op.cit, s.31)

Seweryn Chrzanowski, Budynki z płyt słomianych i trzcinowych, Warszawa 1958, Wydawnictwo Arkady

1.4 Świat po kryzysie naftowym z 1973 roku. Zablokowanie w 1973 roku przez kraje OPEC dostaw ropy naftowej do Europy i Stanów Zjednoczonych, wykazało stopień uzależnienia państw zachodnich od tego surowca. Kryzys gospodarczy tym wywołany nałożył się na rewolucję kulturalną z 1968 roku. Coraz więcej osób zaczęło poszukiwać sposobów życia alternatywnych wobec głównego nurtu cywilizacji zachodniej, skłaniając się ku modelowi bliższemu naturze. W roku 1973 opublikowano w USA artykuł Rogera Welscha na temat budynków historycznych w Nebrasce. Zaowocowało 12 to wzrostem zainteresowania technologią straw-bale, doskonale wpisującą się w nurt działań kontrkultury. Poszukiwacze modelu bardziej harmonijnego społeczeństwa i większego szacunku do środowiska eksperymentowali w dziedzinie budownictwa naturalnego, wykorzystując surowce wtórne lub odpady. Tendencja ta pojawiała się również w Europie, m. in. we Francji, w której w 1975 roku na terenie bazy wojskowej Larzac zbudowano w ciągu 3 dni pacyfistyczny, ekologiczny i antynuklearny dom-protest, pokazując możliwości budowy domu ze słomy, jako rozwiązania regionalnego, alternatywnego i dostępnego technicznie dla wszystkich 13. Kontynuacją tych działań były jednostkowe, eksperymentalne, często obarczone błędami technicznymi budynki, które nie miały większego wpływu na rynek budowlany. 2. Zjawiska współczesne (od lat 90-tych XXw.). 2.1 Stany Zjednoczone W latach 90-tych budownictwo straw-bale zaczęło być traktowane poważniej przez architektów i inwestorów zarówno w Stanach Zjednoczonych jak i w Europie. Zwiększyła się ilość projektowanych i budowanych obiektów, poszukiwano też nowych form wykorzystania tej technologii w innowacyjnych programach ekonomii społecznej. W 1991 roku zrealizowano projekt domów socjalnych pod nazwą Navajo Project14 przy współpracy z Amerykańskimi jednostkami federalnymi - The United States Department of Energy (DOE) oraz The United States Department of Housing and Urban Development (HUD). Powstały prototypowe budynki mieszkalne, wykonywane przez osoby uzależnione od alkoholu czyli docelowych mieszkańców. Projekt miał na celu dokonanie pełnej analizy i oceny technologii pod kątem efektywności energetycznej, dostępności ekonomicznej, wydajności materiałowej, potencjału lokalnych surowców oraz lokalnej siły roboczej, prostoty rozwiązań funkcjonalnych i komfortu użytkowników. Od tego czasu HUD stale wspiera ten sektor budownictwa, co zwiększyło ilość realizacji budynków mieszkalnych, na zlecenie osób prywatnych. Wiele stanów USA posiada uregulowania prawne umożliwiające realizację inwestycji straw-bale na szeroką skalę w oparciu o istniejące normy techniczne. Szczególną rolę w popularyzacji technologii straw-bale odgrywa periodyk „The Last Straw”, http://fr.ekopedia.org/Construction_en_paille , dostęp 23.09.2011 U.S. Department of Energy, Energy Efficiency and Renewable Energy, House of Straw, U.S. Government Printing Office 1995 13 14

wydawany przez amerykańskich entuzjastów tej metody od 1993 roku do dnia dzisiejszego. 2.2 Europa W roku 1994 w Wielkiej Brytanii opublikowano książkę „The Straw Bale House” autorstwa Davida A. Bainbridge’a, Atheny Swentzell Steen, Billa Steen’a, która zainspirowała wielu czytelników w Europie. Spontanicznie coraz większa liczba przedsiębiorców, wykonawców i projektantów zaczęła specjalizować się w tej technologii, coraz odważniej ją promując. 13 Powstały pierwsze małe eksperymentalne realizacje. Na przełomie lat 90-tych i początku XXI wieku rozpoczynają się pierwsze próby zrzeszania się osób zainteresowanych rozwojem branży. W Niemczech powstało Narodowe Stowarzyszenie Budownictwa z Kostek Słomy (FASBA) 15 , które główny nacisk kładzie na transfer i rozwój wiedzy na temat technik budowlanych oraz zachęcanie i wzmacnianie kapitału osób zainteresowanych budowaniem o własnych siłach w technologii straw-bale. Organizacja prowadzi dla nich konsultacje, szkolenia, warsztaty oraz inne działania promocyjne i edukacyjne. FASBA przy wsparciu różnych programów dofinansowujących, w tym ministerialnych, uczestniczy z powodzeniem w działaniach nad uregulowaniem prawnym sektora oraz w opracowaniu specyfikacji technicznej słomy i wyrobów budowlanych ze słomy. Autorytetem naukowym rozwijającym tematykę budownictwa naturalnego w tym budownictwa straw-bale (np. w postaci kopuł, lub konstrukcji słomianych samonośnych) jest prof. Geront Minke z Uniwersytetu Technicznego w Kassel.16 We Francji do 2003 roku ze słomą jako budulcem eksperymentowano bez rozgłosu. Od 2005 roku organizacja „Approche-Paille” rozpropagowała wynalezioną przez kanadyjskich naukowców - ekologów innowacyjną technologię zwaną GREB. O słomie w budownictwie zaczęło się mówić głośno i co zachęciło wszystkich pasjonatów do jawnej aktywności na rynku budowlanym. Powstało stowarzyszenie „Les Compaillons” zrzeszające projektantów, wykonawców oraz przedsiębiorców związanych z branżą, co przyczyniło się do podniesienia poziomu edukacji i wykonawstwa w tym zakresie. W 2006 roku zorganizowano pierwsze ogólnonarodowe spotkanie środowiska zainteresowanego rozwojem tego sektora, co doprowadziło do zawiązania RFCP (Reseau Francais de la Construction en Paille - Francuskiej Sieci Budownictwa ze Słomy), skupiającej profesjonalistów, innowatorów, inwestorów oraz instytucje przychylne budownictwu naturalnemu. Na dzień dzisiejszy RFCP doprowadziło po 4 latach działalności do opracowania norm branżowych dla słomy, które wejdą w życie we Francji z dniem 1.01.201217. 15

http://fasba.de/index.php?option=com_content&task=view&id=203&Itemid=301 dostęp 25.09.2011 http://gernotminke.de/minke.html, dostęp 25.09.2011 17 http://fr.ekopedia.org/Construction_en_paille dostęp 25.09.2011 16

W Wielkiej Brytanii w proces innowacyjnych poszukiwań technologicznych bezpośrednio zaangażowany jest Uniwersytet Techniczny w Bath, w Walii. Jest on właścicielem patentu na system budowlany z prefabrykowanych paneli wypełnionych słomą, zwany MODCELL. Stosowany jest on w budynkach jednorodzinnych, wielorodzinnych oraz użyteczności publicznej (oświaty, biura). W Austrii i Szwajcarii, gdzie standardem stają się budynki niskoenergetyczne oraz pasywne, stosuje się do ich budowy również prefabrykowane moduły drewniane 14 wypełnione kostkami słomy 18 lub samonośne konstrukcje straw-bale wykorzystujące skompresowane kostki wielkogabarytowe, stanowiące jedyny budulec o funkcji nośnej19. Budynki pasywne w technologii straw-bale powstają również za naszą południową granicą – w Słowacji i Czechach. Zjawisko zainteresowania budownictwem z kostki słomy stało się powszechne również w innych krajach jak Włochy, Portugalia, Holandia, Belgia, Łotwa, Norwegia, Szwecja, Czechy Słowacja, Białoruś oraz inne. 2.3 Polska Na terenie Polski do końca 2010 roku naliczono 25 budynków z kostek słomy, głównie jednorodzinnych mieszkalnych oraz gospodarczych. Rozwój budownictwa straw-bale w Polsce zawiera opracowanie Macieja Jagielaka z Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej pt. „Budownictwo z użyciem kostki słomianej w Polsce na tle ogólnej charakterystyki tej technologii” z 2010 roku. Z publikacji wynika, że po etapie działań po części amatorskich, po próbach i błędach, obecnie mamy do czynienia z profesjonalizacją budownictwa naturalnego oraz rosnącym nim zainteresowaniem. W 2011 roku zorganizowany przez grupę Cohabitat oraz UNDP - Polska międzynarodowy festiwal Cohabitat Gathering 2011 w Łodzi był okazją do spotkania licznej grupy praktyków: projektantów, wykonawców, producentów wyrobów, nauczycieli akademickich, przedsiębiorców i inwestorów. Konstatacją tego spotkania była potrzeba zwarcia szeregów w celu upowszechnienia budownictwa naturalnego i promocji ekologicznego stylu życia, działanie przeciwko wykluczeniu społecznemu oraz konieczności zawiązywania partnerstw między aktywnymi podmiotami, w celu zwiększenia skuteczności oddziaływania na rynek. Pojawiła się potrzeba analizy i ewentualnej zmiany uwarunkowań prawnych. Oceniając stopień wdrożenia technologii straw-bale w Polsce w porównaniu do państw zachodniej Europy, opóźnienie w naszym kraju należy liczyć na 4-6 lat (względem do Francji, Niemiec, Austrii czy Wielkiej Brytanii).

18 19

http://www.baubiologie.at/asbn/index.html dostęp 25.09.2011 http://www.atelierwernerschmidt.ch/realisiert.html dostęp 25.09.2011

Prognoza na przyszłość Obserwując kierunek zmian prawnych Unii Europejskiej można zaobserwować rosnący nacisk kładziony na bilansowanie energetyczne nowo projektowanych budynków oraz na dążenie do zmniejszenia energochłonności rynku budowlanego, transportu i produkcji przemysłowej wyrobów. W tym kontekście można z dużą dozą pewności założyć, że budownictwo naturalne przejdzie dynamicznie do głównego nurtu. Jest ono energooszczędne, niskoemisyjne oraz przyjazne dla człowieka i środowiska w większym 15 stopniu niż inne technologie budowlane. Budownictwo straw-bale spełnia te standardy, które są pożądane w charakterystyce ekologicznej budynków. Budynki w tej technologii powstają z materiałów odnawialnych pochodzenia roślinnego bez znacznego obciążenia środowiska procesem produkcyjnym wyrobów oraz ich transportem na miejsce budowy. Wszystkie te aspekty są istotne są w ocenie ekologicznej inwestycji budowlanych. Certyfikaty charakterystyki ekologicznej (LEED, BREEM oraz inne) nie są obowiązkowe wykonywane są obecnie bardziej ze względów prestiżowych - ale można się spodziewać, że w perspektywie kilkuletniej staną się standardem wymaganym przez prawo (podobnie jak od niedawna obowiązują certyfikaty charakterystyki energetycznej budynków). Technologia straw-bale wydaje się naprawdę szansą cywilizacyjną na zrównoważone przekształcenia budownictwa z bez utraty jakości, a nawet z jej polepszeniem.

Część II – słoma i trzcina w budownictwie – aktualności 4. Słoma i trzcina – ogólne informacje 4.1 Definicje 20 słoma - są to wyschnięte łodygi i liście dojrzałych roślin uprawnych (z rodziny traw), pozostałe po wymłóceniu zboża, stanowiące odpad produkcji rolnej. Słoma jest pozyskiwana w sposób odnawialny w cyklu rocznym, w ilości masowej (ok. 25 mln. ton) , 16 praktycznie na obszarze całej Polski, na znacznym obszarze Unii Europejskiej oraz w wielu innych regionach świata. trzcina – jest pospolitą rośliną z tej samej co zboża rodziny traw, występującą powszechnie w licznych regionach świata, w tym praktycznie w całej Europie i na terytorium Polski. 4.2 Zastosowanie słomy i trzciny21 W związku z powszechnością występowania i dostępnością słoma i trzcina znajduje zastosowanie zarówno w rolnictwie, budownictwie, energetyce oraz w produkcji artykułów dekoracyjnych i rękodzieła ludowego. Często stosowane są zamiennie w zależności od zasobów w poszczególnych regionach. W rolnictwie słomę wykorzystuje się między innymi jako paszę i ściółkę dla zwierząt gospodarskich, a w połączeniu z innymi składnikami organicznymi również jako nawóz. Słoma stanowi biopaliwo o coraz większym znaczeniu dla produkcji energii odnawialnej. W budownictwie słoma i trzcina służy do produkcji mat izolacyjnych, siatek podtynkowych, strzech a także w postaci kostki słomy jako materiał konstrukcyjny lub wypełniacz o funkcji izolacji termicznej i akustycznej. Trzcinę wykorzystuje się zamiennie ze słomą w masach glinianych i ziemnych oraz w strzechach. 5. Wyroby budowlane ze słomy i trzciny 5.1 masy gliniane - (tynki, zaprawy, masy do produkcji bloczków lub monolitycznych ścian tzw. glinobitki) – słoma i trzcina stanowi wypełniacz w postaci krótkich włókien dodawanych do mieszanki gliny i innych składników pełniąc rolę zbrojenia mieszanki, jak i składnik polepszający właściwości izolacyjne wyrobu (im więcej słomy lub trzciny tym niższy współczynnik przewodności cieplnej). Szczegółowe regulacje wytwarzania takich wyrobów zostały zawarte w normach branżowych opracowanych w latach 60’tych XX wieku.

20 21

Na podstawie http://pl.wikipedia.org/wiki/ ibidem

5.2 siatka podtynkowa - maty mocowane do konstrukcji nośnej pełniące funkcję rusztu polepszającego przyczepność tynku do podłoża. 5.3 izolacja termiczna - w postaci składu materiału przylegającego do przegrody zewnętrznej budynku – słoma lub siano pełniły tę rolę niejako przypadkowo, poprzez przechowywanie na poddaszach pełniących funkcje magazynowe nad częściami mieszkalnymi zabudowy zagrodowej. 5.4 wypełnienie ścian - warkocze słomiane stanowiły wypełnienie ścian szachulcowych. 5.5 pokrycie dachowe (strzecha ze słomy żytniej lub trzciny) – funkcja jednocześnie 17 pokrycia dachowego i izolacji termicznej (o zmiennych właściwościach, w zależności od stopnia zawilgocenia pod wpływem czynników atmosferycznych). 5.6 płyty słomiane lub trzcinowe 22 - znane przed wojną płyty Berbeka i Solomit, stosowane były do izolowania stropów, stropodachów i ścian pełniąc funkcję zarówno izolacji termicznej jak i akustycznej. – po II wojnie światowej stosowane również w Polsce jako budulec małych obiektów gospodarczych i tymczasowych mieszkalnych. 5.7 panele słomiano (trzcinowo) kartonowe – współczesna odmiana solomitu znana w Wielkiej Brytanii jako Stramit, a w Czechach jako Ekopanel. Są to płyty powstałe ze sprasowania słomy do grubości 35 lub 60 mm, a następnie opakowania jej kartonem (idea wykonania analogiczna do sztywniejszych płyt gipsowo-kartonowych). 6.

Kostka sprasowanej słomy („straw bale”)23

„Słoma sprasowana mechanicznie i związana sznurkiem lub drutem [lub taśmą pakową przypis m.z.] przez prasę kostkującą. Występują różne rodzaje pras, które dodatkowo mają możliwość produkcji różnych rozmiarów kostek, stąd ilość możliwych wymiarów kostek jest bardzo duża. Prof. Gernot Minke dzieli kostki na trzy grupy rozmiarowe: małe o wymiarach: wys. ok 35cm, szer. ok 50cm, dł. 50-120cm, średnie: wys. ok 50, szer. ok. 80, dł. ok 70240, i jumbo: wys. ok. 70, szer. ok. 120, dł. ok.. 100-300cm (11) . Najczęściej wykorzystywane do celów budowlanych są te pierwsze, ich zaletą jest możliwość ustawiania ścian ręcznie bez użycia podnośników. (…) W Polsce funkcjonuje sporo różnych terminów potocznie używanych wymiennie z określeniem kostka słomiana: prasak, presak, balot, bela itp. W przypadku dwóch ostatnich zachodzi możliwość pomyłki z innym sposobem składowania: słomy w formie dużych rolowanych bali. (…) Przyjmuje [się] określenie „kostka słomiana” jako odpowiednik angielskiego terminu straw bale. Jako, że w literaturze anglojęzycznej strawbale (jako skrót od strawbale building oznacza też całą technikę wznoszenia ścian (łącznie odpowiednimi tynkami etc.), w takim samym sensie [stosuje się] określenie „budowa z kostki słomianej”.

(Witebski). ściany szkieletowe drewniane z wypełnieniem płyt trzcinowych i słomianych Maciej Jagielak „Budownictwo z użyciem kostki słomianej w Polsce na tle ogólnej charakterystyki tej technologii” I Rok studiów doktoranckich WA PK, 2010 22 23

Organizacje wdrażające budownictwo ze słomy na świecie W chwili obecnej na świecie zjawisko stosowania kostki słomy w budownictwie jest powszechne; na wszystkich kontynentach, w kilkudziesięciu krajach. Jest to konsekwencja działań wielu organizacji oraz instytucji. Poniżej zostaną wymienione tylko wybrane z nich, spośród znacznie większej liczby aktywnych formalnych i nieformalnych grup.

7.1 W USA i Kanadzie działają m.in.: DCAT (Development Center for Appropriate Technology) – organizacja non-profit założona w 1991 r. koordynująca działania legislacyjne i praktyczne w dziedzinie technologii naturalnych, w tym budownictwa ze słomy. Aktualne obszary działania to: przewodniczenie komisjom rządowym w USA zajmującym się wprowadzaniem naturalnego budownictwa do głównego nurtu, edukacja społeczeństwa przez publikacje własne i w zewnętrznych periodykach, organizacja spotkań, konferencji i szkoleń, prowadzenie obszernej strony internetowej oraz organizacja warsztatów praktycznych. www.dcat.net The IronStraw Group - organizacja pozarządowa aktywna od 1999 r. ukierunkowana na promowanie zrównoważonego budownictwa (popularyzacja metod budownictwa wśród różnych grup społecznych i biznesowych oraz na forum rządowym, programy edukacyjne, badania i testy ukierunkowane na rozwój budownictwa naturalnego, własne projekty prototypowe). Tworzy wraz z Washington Association of Wheat Growers (Stowarzyszeniem Uprawy Zboża) i 85 innymi organizacjami i firmami IronStraw's Partnership Program, którego celem są „Silniejsze wspólnoty dzięki budownictwu ze słomy”. Organizacja nagradzana i uznana w USA. http://www.ironstraw.org/about.htm TLS (The Last Straw) - międzynarodowy kwartalnik publikujący od 1993 r. Czasopismo promuje rozwój naturalnych technologii i skupia wokół siebie środowisko praktyków i entuzjastów budownictwa zrównoważonego z całego świata. Artykuły dotyczą budownictwa ze słomy oraz budownictwa ziemnego. http://thelaststraw.org/ The California Straw Building Assoc. (CASBA) - organizacja non-profit, działająca od 1992 r., której członkami są projektanci, wykonawcy, właściciele nieruchomości i inni, zainteresowani budownictwem ze słomy, wymianą informacji na ten temat, prowadzeniem badań i testów, promowaniem na szeroką skalę budownictwa ze słomy. Dzięki ich pracy

wypracowano kody budowlane dla stanu Kalifornia, na które powołują się też władze stanowe innych stanów USA aprobując technologię na swoim terenie. http://www.strawbuilding.org/sbweb/ The Ontario Straw Bale Building Coalition (OSBBC) – organizacja propagująca budownictwo ze słomy i wspierająca środowisko projektantów, wykonawców oraz osób prywatnych zainteresowanych tematem. Celem organizacji jest popularyzacja wiedzy dotyczącej technologii słomianych, doskonalenie ich i prowadzenie odpowiednich badań i 19 testów, także dzięki warsztatom oraz wymianie doświadczeń wśród jej członków. www.osbbc.ca 7.2 W Australii i Nowej Zelandii działa m.in.: Ausbale – organizacja skupiająca przedsiębiorstwa budowlane, biura projektowe, jednostki badawcze oraz właścicieli nieruchomości i osoby prywatne zaangażowane w budownictwo naturalne i zrównoważone na terenie Australii i Nowej Zelandii. Organizacja promuje budownictwo ze słomy organizując spotkania, warsztaty i prowadząc platformę wymiany wiedzy i informacji dotyczących tematu. Promoting the Art & Science of Straw Bale Building http://ausbale.org 7.3 W Europie działają: Builders Without Borders – międzynarodowa sieć organizacji i przedsiębiorstw ukierunkowanych na budownictwo naturalne, wykorzystujące lokalne i ekologiczne materiały. Organizacja działa od 1999 r. skupiając się na edukacji, promocji i działaniach społecznych. http://builderswithoutborders.org/index.htm BRE Centre in Innovative Construction Materials, University of Bath najprężniejszy ośrodek w Wielkiej Brytanii, propagującym i wdrażającym przemysłowe technologie straw bale, znany powszechnie dzięki opatentowanej modularnej technologii MODCELL. www.modcell.com Les Compaillons – organizacja współzałożycielska RFCP (Le Réseau Français de la Construction en Paille) – stowarzyszenie ukierunkowane na współpracę i koordynację działań zarówno architektów, wykonawców, szkoleniowców, jak i osób prywatnych oraz

innych organizacji zajmujących się budownictwem ze słomy we Francji. Organizacja z powodzeniem pracuje nad regulacjami prawnymi dotyczącymi naturalnego budownictwa. http://www.compaillons.eu/ Casasdepaja – hiszpańska organizacja non-profit działająca od 2005 r. na rzecz rozwoju budownictwa ze słomy, współpracująca z producentami materiałów budowlanych, biurami projektowymi i wykonawcami na terenie Hiszpanii. Organizacja koordynuje prace 20 wykonawcze przy realizacjach ze słomy, prowadzi warsztaty i prowadzi stronę internetową będącą platformą wymiany informacji na temat budownictwa ze słomy. http://www.casasdepaja.org/ Casa Calida – belgijska organizacja promująca budownictwo słomiane w Belgii. www.casacalida.be Strobouw Nederland – holenderska platforma wymiany informacji od 2003 r., koordynująca pracę organizacji zajmujących się budownictwem ze słomy, współpracuje z organizacjami rządowymi. www.strobouw.nl FASBA (Fachverband Strohballenbau Deutschland e.V.) - stowarzyszenie, w którego skład wchodzi ponad 130 podmiotów z całych Niemiec zajmujących się budownictwem ze słomy (biura projektowe i wykonawcze oraz osoby prywatne). Organizacja prężnie działa na polu badań naukowych, przeprowadzają testy i uzyskując certyfikaty. www.fasba.de Baubiologie – austriacka grupa profesjonalistów prowadząca platformę wymiany informacji dotyczących budownictwa ekologicznego. Zajmuje się upowszechnianiem m.in. budownictwa ze słomy, znajdywaniem nowoczesnych rozwiązań technicznych dla budownictwa naturalnego http://www.baubiologie.at PermaLot – Czeska organizacja non-profit działająca od 2000 r., zajmująca się rolnictwem ekologicznym, odnawialnymi źródłami energii oraz budownictwem naturalnym. Oprócz strony internetowej stowarzyszenie prowadzi programy edukacyjne, kursy i szkolenia. www.permalot.org

7.4 W Polsce działają: Earth Hands and Houses – pierwsza w Polsce organizacja promująca budownictwo ze słomy. Fundacja założona przez Paulinę Wojciechowską działa na terenie Polski i Wielkiej Brytanii od 1997 r. Organizacja zbudowała pierwszy w Polsce dom w technologii strawbale. Była to niewielka, eksperymentalna realizacja, wzniesiona metodą warsztatową w Przełomce na Mazurach w latach 2000-2002. EHAH prowadzi działalność budowlaną i edukacyjną, organizując warsztaty i spotkania dotyczące różnych technik naturalnych. 21 Specjalizuje się też w projektowaniu budynków i wnętrz. http://www.earthhandsandhouses.org Stowarzyszenie Biobudownictwa - organizacja działająca od 2005 r. założona przez Janusza Świderskiego zajmująca się wykonawstwem i propagowaniem technologii glinosłombeli i żerdzi. Swoją działalność stowarzyszenie zainaugurowało wybudowaniem w 2006 r. domu modelowego w Kocku (domek letniskowy z kostek słomy). Stowarzyszenie świadczy sługi projektowe, doradcze i wykonawcze. Współpracuje z Politechniką Lubelską w zakresie badań materiałowych. Prowadziło liczne warsztaty zarówno dla osób indywidualnych jak i dla brygad budowlanych na kolejnych budowach w Polsce. Według bezpośredniej informacji od Janusza Świderskiego stowarzyszenie zawiesiło działalność, a jego członkowie kontynuują aktywność budowlaną w przedsiębiorstwach powstałych ze stowarzyszenia. http://www.biobudownictwo.org/ Grupa Cohabitat – nieformalna grupa założona przez Pawła Sroczyńskiego zrzeszająca specjalistów i praktyków (m.in. architektów, projektantów, wykonawców) zajmujących się technologiami naturalnymi w Polsce. Grupa prowadzi portal www.cohabitat.net – prężnie działającą platformę wymiany informacji o budownictwie straw-bale i innych technologiach naturalnych. Jest też wraz z Polskim Biurem Projektowym Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju organizatorem międzynarodowego Festiwalu Cohabitat Gathering, który gromadzi osoby zajmujące się profesjonalnie, naukowo lub amatorsko zagadnieniami związanymi z budownictwem naturalnym, permakulturą i budowaniem samowystarczalnych społeczności. W ramach Grupy Cohabitat działa również Studio Architektury Naturalnej- Cohabitat Atelier, obsługujące inwestycje oraz organizujące warsztaty. http://www.cohabitat.net/ Polski Związek Permakultury – mała organizacja non-profit popularyzująca wiedzę na temat rolnictwa permakulturowego oraz budownictwa naturalnego. Organizuje warsztaty wprowadzające w zasady permakultury oraz budowy w technologii straw-bale.

Inne portale związane z budownictwem naturalnym (w tym straw-bale): http://www.strawbale.pl/ http://www.domy.naturalne.info www.lepianka.org 8.

22 Badania naukowe. Specyfikacje techniczne. W pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku w wielu krajach (w tym w Europie) przeprowadzono badania pod kątem zastosowania słomy, jako materiału budowlanego oraz kostki słomy, jako wyrobu budowlanego w celu uzyskania oceny, a następnie aprobaty technicznej. Z materiałów stowarzyszenia FASBA24 wiemy, że w Niemczech przy dofinansowaniu DBU (Deutsche Bundessliftung Umwelt) przeprowadzono testy laboratoryjne w kilku ośrodkach badawczych : testy odporności pożarowej - w IBMB w Braunschweig testy nośności ściany konstrukcyjnej z kostek słomy - w FEB Universitat Kassel testy właściwości termicznych – w FIW Munchen testy właściwości akustycznych – w IAB w Oberursel testy wilgotnościowe w IBP Fraunhofer w Stuttgart oraz w ZUB w Kassel testy biologiczne na występowanie pleśni i grzybów – jak wyżej. W wyniku przeprowadzonych badań kostka słomy uzyskała aprobatę techniczną jako wyrób budowlany. Technologia tynkowanej ściany kurtynowej z kostek słomy uzyskała generalną aprobatę techniczną i jest dopuszczona do stosowania na rynku niemieckim. We Francji Agencja Jakości Budownictwa (l’Agence Qualité Construction - AQC) zatwierdziła normy branżowe dla konstrukcji słomianych, opracowanych przez Francuską Sieć Konstrukcji ze Słomy (RFCP - Réseau Français de Construction en Paille)25. Zakres objęty niniejszymi normami jest następujący : - wypełnienie przegrody kostką słomianą o funkcji izolacji termicznej - funkcja rusztu dla tynku glinianego i tynku wapiennego Data wejścia w życie normy dla słomy jest ustalona na 1 stycznia 2012 r. W Wielkiej Brytanii szczególnym zainteresowaniem ośrodka badawczego w przy uniwersytecie w Bath cieszy się wszechstronne badanie oddziaływania budownictwa straw bale na środowisko. W ramach projektu BaleHaus współfinansowanego przez fundację Carbon Connections analizowana jest emisyjność, ślad CO², zapotrzebowanie energii budynków w tej technologii oraz efektywność ekonomiczna.26 24

http://fasba.de/index.php?option=com_content&task=view&id=206&Itemid=325, dostęp 25.09.2011 http://www.compaillons.eu/blog-rfcp/articlelemoniteurfr, dostęp 25.09.2011 26 http://www.modcell.com/files/2712/8506/9649/balehaus_case_study.pdf , dostęp 25.09.2011 25

Technologia i patent MODCELL posiada również odpowiednie brytyjskie aprobaty techniczne (w tym certyfikat 2h odporności ogniowej ścian). 27 Badania odporności ogniowej ścian kurtynowych z kostek słomy zakończone uzyskaniem certyfikatu odporności ogniowej wykonano również w Austrii. 28 Obecnie na wydziale konstrukcji budowlanych CVUT w Pradze prowadzone są badania kompleksowe konstrukcji straw bale w kierunku opracowania Eurokodów dla tej technologii.29 W Stanach Zjednoczonych powstały zaawansowane dokumentacje dla techniki straw-bale. 23 Wzorcowym dokumentem jest norma techniczna stanu Kalifornia (California Code) zwierająca szereg precyzyjnych wytycznych, stanowiących podstawę projektowania dla budownictwa straw-bale w USA. Są one często uznawane przez władze innych stanów pozwalający na stosowanie tej technologii na ich terenie z braku własnych wytycznych. W Polsce kostka słomy nie jest zaaprobowana jako wyrób budowlany, a technologia strawbale nie posiada normy technicznej. Dotychczas nie zgłoszono ich do wykonania oceny technicznej we właściwej jednostce naukowo-badawczej. Nie przeprowadzono żadnych badań, nie przeprowadzono żadnej oceny materiału, nie ma żadnych dokumentów krajowych, które dawałyby podstawę do obrotu, oznakowania czy stosowania słomy jako wyrobu budowlanego. Występuje ona jedynie w opracowaniach projektowych jako jednostkowy wyrób budowlany bez możliwości oznakowania i wprowadzenia do obrotu. Śladowa ilość informacji na temat stosowania słomy w budownictwie zawarta została w niżej wymienionych normach z lat 60’tych, gdzie figuruje ona jako dodatek organiczny (wypełniacz) do mas glinianych lub cementowo glinianych. Wykaz tych norm znajduje się poniżej.

BN-62/6738-02 "Budownictwo z gliny. Masy gliniane" BN-62/6738-01 "Masy cementowo-gliniane z wypełniaczami" BN-62/9012-01 "Cegła i bloki cementowo-gliniane z wypełniaczami" BN-62/8841-04 "Budownictwo z gliny. Ściany z gliny ubijanej - Warunki techniczne wykonania i odbioru." oraz normy związane :

PN-65/B-14501 „Zaprawy budowlane cementowo-gliniane” 9. Charakterystyka techniczna przegród z kostek słomy 9.1 wg normy francuskiej wchodzącej w życie 1.01.2012 (jeszcze nie publikowanej)30: - przewodność cieplna dla masy 80-120/m3 (gęstość z wymienionego przedziału - lambda = 0,052 W/(mK) prostopadle do włókien - Przenikalność pary wodnej : 2 27

Próby ognia wykonywane przez FCBA : - Euroklasa ogniowa słomy tynkowanej 8 mm ziemi suszonej (gliny niewypalanej) - Bs1,d0 - B : wyrób palny o ograniczonej podatności na samozapłon - s1 : wyrób słabo dymiący - d0 : wyrób niekapiący i bez odpadających cząstek pod wpływem ognia31 9.2 wg materiałów informacyjnych FASBA Z-23.II-1595 (2009) - niemiecka generalna aprobata techniczna (dla technologii stosowania kostek słomy w zestawie z konstrukcją drewnianą jako wypełnienie ścian i połaci dachowej w różnych wariantach wykończenia powierzchni wewnętrznej i zewnętrznej przegrody) 0,052 W/(mK) - przewodność cieplna w poprzek włókien kostki słomy 0,080 W/(mK) - przewodność cieplna wzdłuż włókien kostki słomy 46 dB – izolacyjność akustyczna w warunkach laboratoryjnych 44 dB - izolacyjność akustyczna obliczeniowa Charakterystyka na podstawie testów wg DIN 4102-1 i EN 11925-2 E- klasa nieprzetworzonej słomy jako materiału budowlanego – materiał łatwopalny Klasyfikacja wg zgodności z EN 13823 skompresowanej słomy z 8 mm tynkiem glinianym (raport K-3305/558/07-2 MPA BS 31.03.2008): - B : wyrób palny o ograniczonej podatności na samozapłon - s1 : wyrób słabo dymiący - d0 : wyrób niekapiący i bez odpadających cząstek pod wpływem ognia Dopuszczenie do stosowania jako wyrób budowlany zgodnie z przepisami P-Bay08-H.2-01/08 ważne od 24 czerwca 2011 r. F-30-B – certyfikowana odporność ogniowa ściany z kostki słomy tynkowanej obustronnie trójwarstwowym tynkiem glinianym o grubości 3cm (P-3154/4694-MPA BS ważny od 6.09.2009)32 Prowadzone są badania zastosowania konstrukcji samonośnych z kostek słomy, ale nie powstały jak dotychczas żadne specyfikacje, aprobaty ani normy w tym zakresie. 31 32

http://www.compaillons.eu/blog-rfcp/articlelemoniteurfr, dostęp 25.09.2011 Z materiałów informacyjnych FASBA

Prowadzone są również badania przegród i reakcji warstwy ze słomy na wilgoć pod kątem występowania pleśni i grzybów. Wyniki wskazują na ryzyko degradacji słomy w przypadku źle zaprojektowanego lub źle wykonanego układu warstw. Obszar niniejszy jest newralgicznym punktem technologii straw-bale i wymaga dalszych badań i poszukiwań. 9.2 wg specyfikacji dla technologii MODCELL (Patent No. GB2457891B)33 ponad 2h - odporność ogniowa ściany z kostki słomy tynkowanej obustronnie tynkiem wapiennym grubości 3cm 0.13W/m²K- współczynnik przenikalności cieplnej przegrody o grubości słomy 49cm 50dB - Izolacyjność akustyczna dla ww. ściany A+ - klasa energetyczna wyrobu 0.86 m³/h*m² - szczelność powietrzna przegrody Więcej materiałów dostępnych na stronie: http://www.baubiologie.at/download/index.htm 10. Technologie budowlane wykorzystujące kostkę słomy34 10.1 System Nebraska – najstarsza technologia zastosowana w pierwszych obiektach ze słomy. Prasowana kostka słomy stanowi podstawowy budulec o funkcji jednocześnie konstrukcyjnej (nośnej) i izolacyjnej. Polega na układaniu warstwami kostek słomy z zachowaniem reguły nie pokrywania się spoin pionowych w kolejnych warstwach, podobnie jak ma to miejsce w murach z cegieł. Pozycje kostek względem siebie stabilizowane są wbijanymi pionowo tyczkami, wiążącymi jednocześnie trzy rzędy kostek. Stosuje się zarówno tyczki drewniane, bambusowe jak i zbrojeniowe pręty stalowe. W celu ograniczenia ilości drewna jego zastosowanie ogranicza się do nadproży lub kadrów otworów okiennych i drzwiowych, wieńców, stropów oraz więźby dachowej. Wieńce wraz z ciężarem stropów i więźbą stanowią element stabilizujący i kompresujący słomę, poprzez nacisk wywierany na mury. Ściany słomiane w Stanach Zjednoczonych są osłonięte tynkiem cementowym, wapiennym, lub glinianym. W Europie cement stosowany jest rzadziej ze względów ekologicznych. Technika ta jest najstarsza, a jednocześnie jest jedną z najbardziej ekonomicznych i szybkich, ponieważ pozwala na ograniczenie ilości innych materiałów poza samą słomą i masami tynkarskimi. Wykorzystywana jest do realizacji budynków jedno-, dwu-, a nawet trzykondygnacyjnych.

33 34

http://www.modcell.com/files/4913/1047/4999/ModCell_Technical_sheet_2011_07_12a.pdf, dostęp 25.09.2011 Na podstawie http://fr.ekopedia.org/Construction_en_paille dostęp 25.09.2011

Haus Braun, Bauablauf, arch. Werner Schmidt, realizacja 2002 http://www.atelierwernerschmidt.ch/brbauablauf.html, dostęp 25.09.2011

10.2 System z konstrukcją drewnianą – najbardziej znana i rozpowszechniona technika. Stosowana w wielu wariantach. Bezpieczeństwo konstrukcji zapewnia konwencjonalna struktura drewniana w dowolnie przyjętej formule. Słoma pełni jedynie funkcję izolacyjną (termiczną i akustyczną) oraz wypełniającą. Pomimo stosowania taniej słomy rozwiązanie to jest wymagające finansowo w związku z ceną konstrukcji drewnianej. Również czas realizacji inwestycji jest dłuższy względem techniki Nebraska i jest zbliżony do konwencjonalnych technik współczesnych.

Dom mieszkalny w Lubli , realizacja 2007-09 http://strawbale.pl/straw-bale-w-polsce/lubla-prawdziwy-dom/ dostęp 25.09.2011

10.3 Systemy modularne – liczne typy prefabrykatów w postaci paneli o konstrukcji ramowej-drewnianej, wypełnionej słomą. Moduły wykonywane są na placu budowy metodą warsztatową lub poza nim metodą przemysłową. Różnią się detalami montażu, gabarytami oraz innymi lokalnymi rozwiązaniami dotyczącymi wypełnienia, stężania, tynkowania lub osłaniania innymi materiałami wykończeniowymi, np.: System Austriacki – technika prefabrykacji paneli wypełnionych słomą, wykonanych przemysłowo poza miejscem budowy. Obwodowa drewniana rama panelu pełni funkcje nośną konstrukcji ściany i podporę dla stropu. Od strony wewnętrznej przegrody system stosuje folię paroizolacyjną, następnie ukośne deskowanie stężające ramę (z pustkami na kanały techniczne do prowadzenia instalacji podtynkowych), a od wewnątrz montuje się zabudowę z suchego tynku. Od zewnątrz stosuje się okładzinę drewnianą lub trzywarstwowy tynk wapienny (lub odpowiednik) na podkładzie z nieprzemakalnej paroprzepuszczalnej płyty drewnopochodnej.

Dom straw-bale, Hitzendorf, realizacja 1999 http://www.baubiologie.at/europe/austria/austria.html?id=115, dostęp 25.09.2011

Poza wymienionym przykładem istnieje wiele wariantów stężania i wykończenia podstawowego modułu ramy wypełnionej słomą.

System MODCELL – brytyjski opatentowany system prefabrykacji wielkoformatowych paneli z wypełnieniem m.in. słomą i konopiami. Zasada konstrukcyjna jest podobna jak w technologii austriackiej, gdzie obwodowy drewniany kadr panelu wypełniony jest materiałem izolacyjnym. Rozwiązanie brytyjskie stosuje jednak obustronnie tynk wapienny. Funkcję stężającą przejmują cięgna ze stali nierdzewnej prowadzone w licu wewnętrznym i zewnętrznym warstwy słomy, następnie zasłonięte 3 cm tynkiem. Panele o rozmiarach najczęściej stosowanych to 3x3,2 m o wadze ok. 1,6 t łączone są fugą ok. 10mm 28 wypełnioną taśmą rozprężną. Wymiary modułów mogą być dostosowywane do projektu. Rozwiązanie to stosowane jest w Wielkiej Brytanii w budynkach wielorodzinnych, użyteczności publicznej w tym oświaty jak i w mniejszych obiektach, głównie mieszkalnych.

Socjalne domy jednorodzinne - BaleHaus at Bath http://www.modcell.com/balehaus-at-bath/ dostęp 25.09.2011

ModCell Zrównoważone szkoły http://www.modcell.com/modcell-renewable-schools/ dostęp 25.09.2011

UWE Faculty of Environment & Technology http://www.modcell.com/projects/uwe-faculty-of-environment-and-technology-bristol/ dostęp 25.09.2011

Straw Bale Cafe http://www.modcell.com/projects/straw_bale_cafe/ dostęp 25.09.2011

10.4 System GREB – kanadyjska technologia rozwinięta w Quebec’u, charakteryzująca się umiejscowieniem ściany kurtynowej z kostek słomy pomiędzy dwoma rzędami cienkich słupków drewnianych, następnie zalewanych na budowie zaprawą betonową. Warstwa słomiana stanowi jednocześnie ścianę szalunkową. System powstał z zamiarem ograniczenia ilości drewna stosowanego w funkcji konstrukcyjnej na rzecz wielowarstwowej ściany nośnej. Drewno jest używane jako tymczasowy obustronny ruszt dla przegrody słomianej, oraz jako prowadnica dla szalunków podnoszonych do góry w miarę zalewania niższych partii wylewanych obustronnie murków. Słupki drewniane po zalaniu betonem pozostają w masie monolitycznej i nie są odzyskiwane.

Pierre Gilbert « Opracowanie techniczne na temat domów z kostek słomy, Quebec 2005, http://www.greb.ca/GREB/La_technique_du_GREB.html, dostęp 25.09.2011

10.5 System C.U.T. (Cell Under Tension) – opracowany przez Tom Rijvena z Holandii sposób współpracy kostki słomy z konstrukcją drewnianą budynku. Słoma zamiast wiatrownic pełni funkcję stężającą i usztywniającą konstrukcję drewnianą. Ogranicza to zużycie drewna oraz pozwala na lepsze wykorzystanie kostek słomy do stabilizacji struktury budynku. 10.6 Rozwiązania eksperymentalne (jednostkowe) –wykorzystanie słomy jako materiału konstrukcyjnego np. w postaci krzywolinijnych przegród, np. łuków, elips (wygięcie jednopłaszczyznowe w poziomie lub pionie) czy kopuł (wygięcie wielokierunkowe), najbardziej zasłużonym autorytetem w tej dziedzinie jest prof. Gernot Minke z uniwersytetu w Kassel.

Budynek Biurowy Hrubý Súr, Słowacja 2010 http://www.smardova.cz/ dostęp 25.09.2011

Tonstudio, Westerwald 2004 http://gernotminke.de/galerie/galerie.html dostęp. 25.09.2011

10.7 Budynki pasywne – kostki słomy znakomicie sprawdzają się w budynkach pasywnych, ze względu na bardzo dobre parametry izolacyjności cieplnej w przegrodzie. Technologia budynku pasywnego jest złożona i sama izolacyjność przegród nie stanowi o klasyfikacji budynku, gdyż jego bilans rozpatrywany jest wielopłaszczyznowo. Natomiast technologie z użyciem słomy zostały już sprawdzone i wykorzystane w tym kontekście w wielu krajach, a takie budynki zostały zrealizowane w Austrii, Szwajcarii, Niemczech, Czechach.

S-house, Böheimkirchen, Arch. Georg Scheicher , reaizacja 2004 - 2009 http://www.s-house.at/BSpresse.htm dostęp. 25.09.2011

10.8 Termomodernizacje – kostki słomy znakomicie się sprawdzają w termomodernizacji istniejących budynków. Materiał ten szczególnie warto wykorzystywać w tym celu na wsi, gdzie jest powszechnie dostępny, nie wymaga transportu, a może zastąpić standardowo używane energochłonne w produkcji materiały takie jak styropian, wełna mineralna, pianka poliuretanowa czy inne. Przy minimalnym nakładzie pracy i środków oraz małym oddziaływaniu na środowisko umożliwia znaczne zwiększenie energooszczędności istniejących budynków. Z praktyką taką można się spotkać w Czechach, gdzie przeprowadzono już termomodernizacje budynków stosując izolację z kostek słomy zarówno od wewnętrznej jak i od zewnętrznej strony przegrody.

11. Realizacje. Wg organizacji Greenbuilder, na świecie budynki strawbale powstały już w 45 krajach na wszystkich kontynentach. Na stronie http://sbregistry.greenbuilder.com/search.straw (dostęp 13.09.2011) opublikowano spis realizacji, zgłaszanych dobrowolnie do tej bazy danych. Najwięcej budynków odnotowano w USA (706), w Chinach (597), Kanadzie (88), Australii (29). W Europie wymienia się realizacje we Francji, Niemczech, Austrii, Belgii, Bułgarii, Białorusi, 32 Chorwacji, Czechach, Danii, Estonii, Grecji, Węgrzech, Irlandii, Holandii, Norwegii, Portugalii, Hiszpanii, Szwecji, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii i w Polsce. Dane te dają pogląd jedynie co do powszechności zjawiska – nie odzwierciedlają jednak stanu liczebnego, ponieważ z innych źródeł wiemy że we Francji jest nie 14 tylko ponad 600 budynków (wg organizacji Compaillons), a w Polsce jest nie jeden budynek tylko ok. 25 (wg opracowania Macieja Jagielaka).

PRZYKŁADY Z CAŁEGO ŚWIATA Argentyna http://www.one-world-design.com

Mongolia http://www.one-world-design.com

Chiny One World Design Architecture Spokane, Washington http://www.one-world-design.com

RPA www.sustainablesettlement.co.za

Pakistan Bach Christian Hospital Employee Housing, 2009 Pakistan Straw Bale and Appropriate Building (PAKSBAB) http://www.paksbab.org/html/index.php?id=4

Szwajcaria ATELIER WERNER SCHMIDT http:/www.atelierwernerschmidt.ch

Australia Tuggerah Lake Community College's new teaching facility. Shannon Parade, Berkley Vale, NSW http://www.strawtec.com.au

Australia Klinika weterynaryjna w Queensland WD Architects http://www.wdarchitects.com.au

Nowa Zelandia restauracja www.shortstrawcafe.co.nz

35 Nowa Zelandia Dom jednorodzinny www.strawberrycottage.co.nz

Kanada Stadnina koni www.strawhomes.ca

Japonia Bomber & Maiko & Toby Straw Bales Budnek mieszkalny http://glassford.com.au/main/bomber-maikotoby-straw-bales-in-japan/

Wielka Brytania Centrum Natury â&#x20AC;&#x201C;Shorebird

Wielka Brytania SzkoĹ&#x201A;a w Masbrook

Wielka Brytania WydziaĹ&#x201A; Architektury University West of England School of Architecture Studio www.modcell.com

Wielka Brytania Centrum Kultury w Bristolu www.modcell.com

Francja Dom mieszklany www.lamaisonenpaille.com

Dania Budynek mieszkalny http://sites.google.com/site/friunderhimlen

Austria sala sportowa www.baubiologie.a

\ Austria Dom mieszkalny www.baubiologie.a

Holandia, kamienica Amsterdam www.baubiologie.a

WĹ&#x201A;ochy Centrum Permakultury www.laboa.org

Litwa www.ecococon.lt

Polska PrzeĹ&#x201A;omka Paulina Wojciechowska, Jarema Dubiel http://earthhandsandhouses.org/rent.htm

Kock Dom letniskowy http://www.biobudownictwo.org

Lubla Polska Dom mieszkalny http://www.simplystrawbale.blogspot.com/

Laskowice Pomorskie Altanka, budynek gospodarczy http://www.cohabitat.net/

12. Inne wybrane wyroby naturalne i technologie stosowane w budownictwie. 12.1 Maty i płyty trzcinowe – wyroby stosowane głównie jako pokrycie dachowe lub materiał izolacyjny 12.2 wiklina - zastosowano ją np. na fasadzie budynku użyteczności - Pawilon Polski, Expo 2005 Architektura Użyteczność Publiczna (Ingarden, Ewy) 12.3 superadobe 35 - system konstrukcyjny z worków wypełnionych piaskiem lub ziemią – tymczasowy element umocnień militarnych, przeciwpowodziowych i innych. Worek jest obecnie produkowany z miękkich tkanin z tworzyw sztucznych odpornych na warunki 42 atmosferyczne, poprzednio wykonywany z włókien naturalnych np. juty, często smołowanych. W zależności od warunków wypełniany ręcznie lub mechanicznie piaskiem lub ziemią, a następnie układany warstwowo w zależności od potrzeb w wały lub mury. Masa pojedynczego worka to ok. 15-25 kg – powinna umożliwiać jego ręczne przeniesienie przez jedną osobę. W trakcie działań zbrojnych wykorzystywany do budowy osłon wejść do budynków, wypełniania otworów okiennych, budowy ulicznych barykad, elementów umocnień polowych – okopów. W trakcie powodzi stosowany do podwyższania koron wałów, wzmacniania naruszonych konstrukcji, tamowania przecieków. W sytuacjach krytycznych jako worki stosowane są wszelkie miękkie opakowania od plastikowych worków na śmieci po poszewki na pościel. Stosowany też jako tymczasowe obciążenie – balast w różnych sytuacjach. 12.4 gabion36 (wł. gabbione – duża klatka, tzw. kosz szańcowy) – prostopadłościenny element budowlany wzmacniający skarpę, nasyp ziemny bądź brzeg rzeki. Ma formę najczęściej prostopadłościennego kosza wykonanego z prętów i siatki stalowej, wypełnionego kamieniami lub żwirem. Objętość zależna od zastosowań od 0,25 do 4 m³. Często używany też jako ozdobny element architektoniczny także w budownictwie drogowym, wodnym. Współczesna wersja gabionu tzw. „HESCO barrier” jest na dużą skalę wykorzystywana przez wojsko m.in. w Iraku czy Afganistanie do budowy czasowych umocnień i wewnętrznych osłon w bazach wojskowych przeciwko ostrzałowi przeciwnika. Gabion zastępuje worki z piaskiem uciążliwe w napełnieniu a przede wszystkim mniej odporne na ostrzał. dachy zielone i ściany zielone - metoda krycia dachów roślinnością tzw. ekstensywną. Zaletą tego rozwiązania, oprócz estetyki, jest korzystna gospodarowanie wodą opadową, szczególnie w dużych miastach (zielony dach wychwytuje wodę i powoli ją oddaje, co odciąża kanalizację miejską, przede wszystkim w trakcie intensywnych opadów) oraz dobre parametry izolacyjne, które znacznie obniżają zużycie energi na ogrzewanie i chłodzenie budynków. 12.5 Glina lekka (ang. cob) - – znana od wieków technologia oparta o mieszankę gliny i słomy, sieczki lub wiórów, nosząca w różnych miejscach lokalne nazwy. Glina lekka może służyć do: - produkcji cegieł suszonych - adobe - produkcji prasowanych bloczków ziemnych z ziemi stabilizowanej mechanicznie 35 36

http://pl.wikipedia.org/wiki/Worek_z_piaskiem, dostęp 25.09.2011 http://pl.wikipedia.org/wiki/Gabion, dostęp 25.09.2011

- wypełniania konstrukcji słupowo – ryglowej uzupełnionej plecionką z trzciny lub wikliny 12.6 Glina lekka jest bardzo trwałym produktem, o dużej spoistości i dobrych parametrach izolacyjnych. Dobrze akumuluje ciepło, co daje znaczny komfort termiczny budynków. Jednocześnie zatrzymuje ona i odpowiednio oddaje wilgoć tzw. oddychanie ścian. Klimat panujący w budynkach jest korzystny dla zdrowia mieszkańców, szczególnie osób podatnych na alergie. Poza tym glina lekka, jako materiał łatwy do modelowania, pozwala na wykończenie domów w oryginalny sposób (zaokrąglenia, dekoracyjne wzory itp.) 12.7 Ziemia ubijana w szalunkach - glinobitka (rammed earth) – znana od starożytności metoda 43 wznoszenia ścian z odpowiedniej mieszanki ziemi, ubijanej warstwami w drewnianych szalunkach. Technikę stosowano powszechnie i do dzisiaj jest ona popularna m.in. w krajach arabskich np. w Maroku, gdzie z budowano w ten sposób duże budowle i mury miejskie na obszarach pustynnych. Także w Polsce wznoszono tą metodą budynki mieszkalne i gospodarcze. Technika ta jest szybsza i tańsza w porównaniu z gliną lekką, wymaga jednak większej precyzji i kwalifikacji budowniczych. 12.8 Technika cordwood – metoda wznoszenia budynków z polan opałowych, kładzionych w poprzek ściany, łączonych zaprawą glinianą lub cementową znana od XIX w. głównie w USA i na Podlasiu. Rozpropagowana dzięki niskim kosztom (w regionach, gdzie materiał drzewny jest łatwo dostępny) oraz walorom estetycznym (oryginalny rysunek ścian z widocznymi słojami poszczególnych polan drewna).

Część III – budownictwo naturalne w świetle przepisów prawa

„Wymagania ekologiczne w budownictwie wynikają z potrzeby ochrony środowiska, która sprowadza się do m.in. gospodarowania zasobami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju i racjonalnego przekształcania środowiska. Idea zrównoważonego rozwoju – wynikająca z dokumentów międzynarodowych (jako procesu mającego na celu zaspokojenie potrzeb obecnego pokolenia w sposób umożliwiający realizację tych samych 44 dążeń następnym pokoleniom) stała się aktualnie w Europie ważną ideą cywilizacyjną.” J. Baryłka 37 Zaprezentowana poniżej analiza uwarunkowań prawnych powstała w oparciu o analizy własne oraz materiały z konferencji „Budujemy eko-logicznie”, która odbyła się dnia 19 maja 2011 r. w Sali Kolumnowej Sejmu RP. Wykorzystano i sparafrazowano materiały z prezentacji pana Jerzego Baryłki, Radcy Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego – GINB pt. „Wymagania proekologiczne w budownictwie na przykładzie przepisów prawa budowlanego i prawa o wyrobach budowlanych” oraz z prezentacji pana arch. Dariusza Śmiechowskiego pt. „Założenia proekologicznego planowania i projektowania”.

13. Zrównoważony rozwój w kontekście dokumentów międzynarodowych 13.1 Do najważniejszych dokumentów międzynarodowych, ujmujących problematykę zrównoważonego rozwoju, należą: Raport U Thanta „Człowiek i środowisko” z 1969r. Deklaracja Sztokholmska – wypracowana podczas Konferencji ONZ poświęconej środowisku naturalnemu człowieka - zorganizowanej w 1972r. Raport Światowej Komisji do spraw Środowiska i Rozwoju Państw pt. „Nasza wspólna przyszłość” 1991r. Konferencja ONZ nt. „Środowisko i rozwój” - zorganizowana w Rio de Janerio w dniach 3-14.06.1992r z konkluzjami: - Deklaracja z Rio zawierająca „26 zasad zrównoważonego rozwoju” - Globalny program działań - Agenda 21 Konwencja o Dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska podpisana w dniu 25 czerwca 1998 r. w Aarhus w Danii. Rezolucja Rady Unii Europejskiej o jakości architektury w środowiskach miejskich i wiejskich (2000 - 2001) (2001/C 73/04) Karta Lipska na rzecz zrównoważonego rozwoju miast europejskich (2007) przyjęta przez ministrów odpowiedzialnych za rozwój miast w Lipsku 24 maja 2007 r. (podkreślenie wagi kultury architektonicznej; apel o przyjęcie zintegrowanego 37

Jerzy Baryłka, „Wymagania proekologiczne w budownictwie na przykładzie przepisów prawa budowlanego i prawa o wyrobach budowlanych”, konferencja „Budujemy Eko-logicznie”, Warszawa 19.05.2011

podejścia do rozwoju miejskiego, które obejmuje aspekty gospodarcze, społeczne, ekologiczne i kulturowej opiera się na współpracy między różnymi szczeblami administracji oraz podmiotami publicznymi i prywatnymi) Konkluzje Rady Unii Europejskiej na temat architektury jako udziału kultury w zrównoważonym rozwoju (2008) - 13 grudnia 2008 2008/C 319/05 PL Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej C 319/13 - architektura jest jednym z fundamentalnych elementów kultury i jakości życia w 45 każdym z naszych państw - dziedziny twórczości obejmujące m.in. architekturę odgrywają niezwykle ważną rolę w pobudzaniu innowacji i technologii; stanowią kluczową siłę napędową przyszłego trwałego wzrostu Komunikat z Budapesztu w sprawie europejskich obszarów miejskich w obliczu wyzwań demograficznych i klimatycznych (2 V 2011) - przygotowany przez Dyrektorów Generalnych odpowiedzialnych za rozwój miast - Budapeszt, 2 maja 2011 Przyjazne dla klimatu rozwiązania architektoniczne Miasta w swoich uregulowaniach i rozwoju strategii architektonicznych powinny położyć nacisk na: - Sprzyjanie ograniczeniu zanieczyszczeń poprzez efektywne rozwiązania energetyczne (np. domy pasywne, budynki o niskiej emisji dwutlenku węgla) - Ograniczenie zużycia energii w gospodarstwach domowych (ogrzewanie, chłodzenie, oświetlenie), w przestrzeniach publicznych jak też promocja i umożliwienie zastosowań alternatywnych źródeł energii (np. słonecznej, geotermalnej) - Zapewnienie oszczędności wody, zamykania obiegów w architekturze budynków i przestrzeni publicznych - Adaptowanie budowli i przestrzeni publicznych do ekstremalnych warunków klimatycznych - Stosowanie w fazie projektowania podejścia całościowego, optymalizacji „energiakoszty-emisje” dla całego cyklu życiowego budowli38 13.2 Programy stanowiące szczególnie istotne wsparcie dla zrównoważonego rozwoju budownictwa wraz przewidywanymi efektami Program „Unia innowacji” – intensyfikacja badan naukowych w dziedzinie innowacyjnych wyrobów i technologii Program „Europa efektywnie korzystająca z zasobów” – dostarczenie narzędzi, które sprawia, że stosowanie rozwiązań niskoemisyjnych i wydajnych surowcowo w budynkach będzie się charakteryzowało zwiększoną opłacalnością ekonomiczną. 38

Dariusz Smiechowski, „Założenia proekologicznego planowania i projektowania”, konferencja „Budujemy Ekologicznie”, Warszawa 19.05.2011

Program „Polityka przemysłowa w erze globalizacji” - wsparcie małych i średnich przedsiębiorstw na rynku budowlanym. 13.3 Idea rozwoju zrównoważonego wyrażona w dokumentach strategicznych UE : Polityka ekologiczna UE Traktat o utworzeniu Unii Europejskiej (Traktat podpisany 7.02.1992r. w Maastricht w Holandii, a wszedł w życie 1.11.1993r. 13.4 Dokumenty opublikowane przez Komisję Europejską EUROPA 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającemu włączeniu społecznemu (03.03.2010r.) Energia 2020 Strategia na rzecz konkurencyjnej, zrównoważonej i bezpiecznej energii (10.11.2010r.) Strategia Zielonego Wzrostu - przewidywana do opublikowania w 2011r. Celem jest osiągniecie gospodarki konkurencyjnej, opartej na wiedzy i innowacji, będącej przy tym w stanie zapewnić ludziom jakość życia i ograniczyć antropogeniczne oddziaływania na środowisko 13.5 Dyrektywy Unii Europejskiej Akty UE mające wpływ na wymagania ekologiczne w budownictwie w Polsce: Dyrektywa 89/106/EWG – Dyrektywa budowlana. Dyrektywa 2002/91/EC EPBD dotycząca jakości energetycznej budynków. Dyrektywa EPBD2 z dnia 18.05.2010r. – zmieniająca Dyrektywę 2002/91/EC. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 305/2011 z 9.03.2011r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające Dyrektywę 89/106/EWG Dyrektywa 2002/91/EC Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 16.12.2002r. dotyczącą jakości energetycznej budynków: „Sektor budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej, obejmujący większość budynków we Wspólnocie, pochłania ponad 40% energii jako odbiorca końcowy i wartość ta stale rośnie w wyniku rozwoju sektora, a co za tym idzie rośnie zużycie energii i emisja dwutlenku węgla” Inwestycje związane ze wznoszeniem obiektów budowlanych (w tym w szczególności budynków) ma kolosalny potencjał redukcyjny oddziaływania na środowisko naturalne co przyczynia się do związaniu budownictwa z koncepcją zrównoważonego rozwoju.

Dyrektywa koncentruje uwagę na racjonalizacji zużycia energii w budynkach na: - ogrzewanie i chłodzenie pomieszczeń, - przygotowanie ciepłej wody użytkowej, - oświetlenie pomieszczeń (w budynkach użyteczności publicznej). Przewidywano, że pełne wprowadzenie w życie Dyrektywy nr 2002/91 z 16 grudnia 2002 47 roku w sprawie charakterystyki energetycznej budynków - zapewni, - oprócz znaczącego obniżenia zużycia energii w Unii Europejskiej, również - redukcje emisji dwutlenku węgla o około 220 mln ton. Potencjalną redukcję emisji dwutlenku węgla do 2010 roku szacowano na poziomie 35-45 mln ton rocznie. Cechy charakteryzujące wpływ budownictwa na środowisko 39 energochłonność - (Ponad 40% światowej produkcji energii zużywane jest w budownictwie) oddziaływanie na środowisko (emisyjność) - Około 35% światowej emisji gazów cieplarnianych pochodzi z budownictwa. Obiekty budowlane stanowią trwałe elementy zagospodarowania środowiska. materiałochłonność - Około 50% masy przetwarzanych materiałów przypada na budownictwo. Budownictwo operuje gigantycznymi ilościami materii. Na przykład: - roczna światowa produkcja betonu wymaga 20 mld ton kruszywa, 1.5 mld ton cementu, 0.8 mld ton wody; - 1m3 betonu waży około 2400kG 1m3 budynku zależnie od rozwiązania materiałowokonstrukcyjnego waży od 200-600 kG . zapotrzebowanie na transport – do przewozu ludzi, materiałów wyrobów, maszyn, urządzeń, substancji, odpadów itp. Działania podejmowane przez Państwo w zakresie zmniejszenia emisji CO2 - Środki prawne obligujące do określonych działań - Środki ekonomiczne zachęcające do określonych działań - Działania informacyjne kształtujące świadomość w zakresie oszczędności energii Przyjęta nowelizacja dyrektywy 02/91/EC w sprawie efektywności energetycznej 2 budynków (Dyrektywa EPBD ) zmierza do tego, by: Jerzy Baryłka, „Wymagania proekologiczne w budownictwie na przykładzie przepisów prawa budowlanego i prawa o wyrobach budowlanych”, konferencja „Budujemy Eko-logicznie”, Warszawa 19.05.2011 39

- Od 2019 r. wszystkie nowe budynki charakteryzowały się zerowym zużyciem energii netto, co w praktyce oznacza, że mają produkować tyle samo energii, ile jej zużywają. - Państwa Członkowskie przyjęły przejściowe cele dotyczące liczby nowych i istniejących budynków, które osiągną zerowe zużycie energii netto pomiędzy 2015 i 2020 rokiem. Państwa Członkowskie ustanowiły minimalne wymagania w zakresie efektywności 48 energetycznej istniejących budynków, będących przedmiotem modernizacji, jak też i ich elementów (izolacja dachu, ścian, podłóg) oraz systemu technicznego nieruchomości, który jest wymieniany lub modernizowany. - Do połowy 2011r. Państwa Członkowskie wdrożyły instrumenty finansowe służące poprawie efektywności energetycznej w istniejących budynkach, takie jak nisko oprocentowane pożyczki lub ulgi podatkowe. Ponadto Komisja Europejska miała do 30 czerwca 2010 r. zaproponować Państwom Członkowskim dodatkowe instrumenty finansowe w tym obszarze. 14

Zrównoważony rozwój w krajowym porządku prawnym

14.1 Ustawa zasadnicza art. 5 Konstytucji R.P. (1997) stwierdza: "Rzeczpospolita Polska ... zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju". 14.2 Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym określa ona: 1) zasady kształtowania polityki przestrzennej przez jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej, 2) zakres i sposoby postępowania w sprawach przeznaczania terenów na określone cele oraz ustalania zasad ich zagospodarowania i zabudowy - przyjmując ład przestrzenny i zrównoważony rozwój za podstawę tych działań. 14.3 Ustawa „Prawo ochrony środowiska” Art. 3. ust.50 zrównoważony rozwój (definicja) -"taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym

następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów

przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.„ Art. 15. ust.3 Minister właściwy do spraw środowiska zapewnia możliwość udziału społeczeństwa, na zasadach i w trybie określonych w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu 49 informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227), w postępowaniu, którego przedmiotem jest sporządzenie projektu polityki ekologicznej państwa. 14.4 Strategie rozwoju gospodarczego 14.4.1 Polityka ekologiczna Polski (fragmenty, numeracja podpunktów zgodna z ustawą) (Uchwała Sejmu RP z dnia 22.05.2009r. w sprawie przyjęcia dokumentu pt. „Polityka

ekologiczna Państwa w latach 2009—2012 z perspektywą do roku 2016.) 2.2. Aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska 2.2.2. Cele średniookresowe do 2016 r. Głównym celem jest uruchomienie takich mechanizmów prawnych, ekonomicznych i edukacyjnych, które prowadziłyby do rozwoju proekologicznej produkcji towarów oraz do świadomych postaw konsumenckich zgodnie z zasadą rozwoju zrównoważonego. Działania te powinny objąć pełną internalizację kosztów zewnętrznych związanych z presją na środowisko. 2.4. Udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska 2.4.1. Stan wyjściowy Świadome, aktywne społeczeństwo jest fundamentem ustroju demokratycznego. Dotyczy to całości funkcjonowania państwa, a więc i ochrony środowiska. W tej dziedzinie świadome wspólnoty społeczne podejmują liczne lokalne akcje proekologiczne oraz sprawują społeczną kontrolę nad działaniami przedsiębiorstw i instytucji. Aby mogły skutecznie wypełniać tę rolę, jest konieczne zapewnienie im dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie oraz o działaniach instytucji w sektorze ochrony środowiska. Szczególną rolę pełnią tu pozarządowe organizacje ekologiczne, które grupują najbardziej aktywnych, świadomych członków społeczeństwa, a tym samym są najbardziej cenionym partnerem kontrolującym działania organów państwowych oraz przedsiębiorstw z punktu widzenia ochrony środowiska. Przepisy prawa gwarantują udział społeczeństwa, w tym w szczególności organizacji ekologicznych, w postępowaniu w sprawie ochrony środowiska, w opiniowaniu projektów aktów prawnych, a także projektów

finansowanych ze środków publicznych, w tym przede wszystkim ze środków Unii Europejskiej. Generalnie biorąc, prawo to jest w Polsce przestrzegane, chociaż wiele konfliktów na osi urzędnicy-społeczeństwo świadczy o tym, że współpraca ta nie zawsze układa się dobrze. 2.4.2. Cele średniookresowe do 2016 r. Głównym celem jest podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa, zgodnie z zasadą „myśl globalnie, działaj lokalnie”, prowadzącą do: 50 - proekologicznych zachowań konsumenckich, - prośrodowiskowych nawyków i pobudzenia odpowiedzialności za stan środowiska, - organizowania akcji lokalnych służących ochronie środowiska, - uczestniczenia w procedurach prawnych i kontrolnych dotyczących ochrony środowiska. 2.4.3. Kierunki działań w latach 2009-2012 Warunkami spełniania celów średniookresowych są: - doskonalenie metod udostępnienia informacji o środowisku i jego ochronie przez wszystkie instytucje publiczne, - rozwój szkolnej edukacji w zakresie ochrony środowiska, dostępu do informacji o środowisku oraz kształtowanie zachowań zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju (akcje, szkolenia dla nauczycieli i szkół), - promowanie etykiet znakujących aspekt środowiskowy produktów w celu ułatwienia konsumentom zachowań proekologicznych, - finansowe wspieranie przez fundusze ekologiczne projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe, - zapewnienie udziału pozarządowych organizacji ekologicznych we wszystkich gremiach podejmujących decyzje dotyczące ochrony środowiska, - szkolenia dla pracowników instytucji publicznych oraz przedsiębiorców w zakresie przepisów o dostępie społeczeństwa do informacji o środowisku, - ściślejsza współpraca z dziennikarzami w zakresie edukacji ekologicznej wszystkich grup społecznych – większe niż dotąd zaangażowanie w tym zakresie funduszy ekologicznych. 2.5. Rozwój badań i postęp techniczny 2.5.1. Stan wyjściowy Chroniczne niedoinwestowanie badań naukowych w Polsce powoduje, że kraj nasz niewiele wnosi do światowego czy europejskiego postępu technicznego. Również w dziedzinie ochrony środowiska liczba rozwiązań nowatorskich jest bardzo niewielka, chociaż posiadamy znaczną liczbę palcówek naukowych i dobrze wykształconych naukowców. Stan ten jest

wynikiem słabego wyposażenia laboratoriów badawczych i stanowisk do badań półtechnicznych oraz stale jeszcze zbyt słabo rozwiniętych kontaktów zarówno z polskim przemysłem, jak i z zagranicznymi placówkami naukowymi. Trzeba też przyznać, że przemysł polski nie jest nastawiony na wdrażanie rozwiązań będących efektem polskiej myśli technicznej lecz chętniej korzysta ze sprawdzonych technologii renomowanych firm zagranicznych, dlatego przewiduje się utrzymanie systemu monitorowania technologii środowiskowych, który powinien stać się 51 łącznikiem między zapotrzebowaniem ze strony przemysłu a ofertą jednostek naukowo-badawczych, stymulując rozwój technologii służących ochronie środowiska. 2.5.2. Cele średniookresowe do 2016 r. Głównym celem jest zwiększenie roli polskich placówek badawczych we wdrażaniu ekoinnowacji w przemyśle oraz w produkcji wyrobów przyjaznych dla środowiska oraz doprowadzenie do zadowalającego stanu systemu monitoringu środowiska. 2.5.3. Kierunki zadań na lata 2009-2012 Realizacja ww. celów wymaga podjęcia następujących działań: - uruchomienie systemu zagranicznych stypendiów naukowych dla najlepszych absolwentów uczelni związanych z ochroną środowiska, - umożliwienie finansowania przez fundusze ekologiczne wdrażania ekoinnowacji opracowanych w polskich placówkach naukowo-badawczych, - zwiększenie wymiany zespołów badawczych z najlepszymi zagranicznymi instytutami (wspierane finansowo przez fundusze ekologiczne), - doposażenie w nowoczesną aparaturę naukową instytutów, uczelni i systemów monitoringu (finansowane przez NFOŚiGW), -wspieranie platform technologicznych jako miejsca powstawania rozwiązań innowacyjnych przez ośrodki naukowe i jednostki gospodarcze, -wdrożenie systemu informatycznego resortu „Środowisko”, w tym wdrożenie Systemu Informatycznego Inspekcji Ochrony Środowiska „EKOINFONET”, -uruchomienie krajowego systemu monitorowania technologii środowiskowych. 2.7. Aspekt ekologiczny w planowaniu przestrzennym 2.7.1. Stan wyjściowy Planowanie przestrzenne od wielu lat nie funkcjonuje w Polsce w sposób właściwy.(…) W decyzjach lokalizacyjnych często występuje też brak uwzględniana zasad ochrony środowiska.

14.4.2

Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 – wewnętrzny służbowy dokument Ministerstwa Rozwoju Regionalnego z 18 maja 2010 r. Podstawowe zasady polityki przestrzennego zagospodarowania kraju - ustrojowa zasada trwałego i zrównoważonego rozwoju oznacza uwzględnienie we wszystkich działaniach ich wpływu na poprawę jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń, przy zapewnieniu ochrony i zachowania 52 zasobów przyrodniczych i dziedzictwa kulturowego oraz właściwej struktury demograficznej społeczeństwa; - zasada kompensacji ekologicznej polega na takim zarządzaniu przestrzenią, planowaniu i realizacji działań polityki rozwojowej, w tym przestrzennej, aby zachować równowagę przyrodniczą i wyrównywać szkody w środowisku wynikające z rozwoju przestrzennego, wzrostu poziomu urbanizacji i inwestycji, niezbędnych ze względów społeczno-gospodarczych, a pozbawionych alternatywy neutralnej przyrodniczo;

14.5 Ustawa „Prawo budowlane” Wymagania podstawowe jaki powinny odpowiadać obiekty budowlane (wg Dyrektywy budowlanej 89/106/EWG oraz według art. 5 ust.1 pkt 1 ustawy Prawo

budowlane) 14.5.1 bezpieczeństwo konstrukcji, W normie PN-EN 1990 Eurokod. Podstawy projektowania konstrukcji: W ww. normie przyjęto następujące istotne ogólne założenia, których spełnienie stanowi gwarancję bezpieczeństwa konstrukcji obiektu budowlanego: - ustrój konstrukcyjny został dobrany, a projekt konstrukcji opracowany, przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach i doświadczeniu; - roboty budowlane są wykonane przez osoby o odpowiednich umiejętnościach i doświadczeniu; - zapewniony jest odpowiedni nadzór i kontrola jakości w trakcie wykonywania, tj. w biurze projektów, w wytwórniach, zakładach i na budowie; - stosowane są materiały i wyroby budowlane, zgodne z EN 1990 lub EN 1991 do EN 1999 – z odpowiednimi normami dotyczącymi wykonania lub dokumentami odniesienia, lub zgodne ze specyfikacjami technicznymi; - konstrukcja będzie utrzymana w odpowiednim stanie technicznym; - użytkowanie konstrukcji będzie zgodne z założeniami projektu. 14.5.2 bezpieczeństwo pożarowe, Obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby w przypadku wybuchu pożaru:

- nośność konstrukcji została zachowana przez określony czas; - powstawanie i rozprzestrzenianie się ognia i dymu w obiektach budowlanych było ograniczone; - rozprzestrzenianie się ognia na sąsiednie obiekty budowlane było ograniczone; - osoby znajdujące się wewnątrz mogły opuścić obiekt budowlany lub być uratowane w inny sposób; - uwzględnione było bezpieczeństwo ekip ratowniczych. 53 14.5.3 bezpieczeństwo użytkowania (i dostępność obiektów) Obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby nie stwarzały: - niedopuszczalnego ryzyka wypadków lub - szkód w użytkowaniu lub w eksploatacji, takich jak poślizgnięcia, upadki, zderzenia, oparzenia, porażenia prądem elektrycznym i obrażenia w wyniku eksplozji lub włamania. W szczególności obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane z uwzględnieniem ich dostępności dla osób niepełnosprawnych i ich użytkowania przez takie osoby. 14.5.4 odpowiednie warunki higieniczne i zdrowotne oraz ochrony środowiska, Obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby podczas ich budowy, użytkowania i rozbiórki nie stanowiły w ciągu ich całego cyklu życia zagrożenia dla higieny ani zdrowia czy bezpieczeństwa pracowników, osób je zajmujących lub sąsiadów, nie wywierały w ciągu ich całego cyklu życia nadmiernego wpływu na jakość środowiska ani na klimat, w szczególności w wyniku: - wydzielania toksycznych gazów; - emisji niebezpiecznych substancji, lotnych związków organicznych, gazów cieplarnianych lub niebezpiecznych cząstek do powietrza wewnątrz i na zewnątrz obiektu budowlanego; - emisji niebezpiecznego promieniowania; - uwalniania niebezpiecznych substancji do wody gruntowej, wód morskich, wód powierzchniowych lub gleby; - uwalniania do wody pitnej niebezpiecznych substancji lub substancji, które w inny sposób negatywnie wpływają na wodę pitną; - niewłaściwego odprowadzania ścieków, emisji gazów spalinowych lub niewłaściwego usuwania odpadów stałych i płynnych; - wilgoci w częściach obiektów budowlanych lub na powierzchniach w obrębie tych obiektów.

Na podstawie delegacji zawartej w art. 11 ustawy – Prawo budowlane Minister Zdrowia i Opieki Społecznej wydał zarządzenie z dnia 12 marca 1996 r. w

sprawie dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, wydzielanych przez materiały budowlane, urządzenia i elementy wyposażenia w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi. W rozumieniu ww. zarządzenia czynnikami szkodliwymi dla zdrowia ludzi są: - substancje chemiczne, - hałas, - promieniowanie jonizujące, jeżeli ich stężenie lub natężenie oraz czas trwania stwarza zagrożenie dla zdrowia ludzi; 14.5.5 ochrona przed hałasem i drganiami, Obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby: - hałas odbierany przez osoby je zajmujące lub znajdujące się w pobliżu tych obiektów nie przekraczał poziomu stanowiącego zagrożenie dla ich zdrowia oraz - pozwalał im spać, odpoczywać i pracować w zadowalających warunkach. 14.5.6 oszczędność energii i odpowiednia izolacyjność cieplna przegród. Obiekty budowlane i ich instalacje - grzewcze, - chłodzące, - oświetleniowe i - wentylacyjne muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby utrzymać na niskim poziomie ilość energii wymaganej do ich użytkowania, przy uwzględnieniu potrzeb zajmujących je osób i miejscowych warunków klimatycznych. Obiekty budowlane muszą być również energooszczędne i zużywać jak najmniej energii podczas ich budowy i rozbiórki. 14.5.7 Zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych (nowe wymaganie, które wchodzi w życie z dniem 1.07.2013 r.) Obiekty budowlane muszą być zaprojektowane, wykonane i rozebrane w taki sposób, aby wykorzystanie zasobów naturalnych było zrównoważone i zapewniało w szczególności: - ponowne wykorzystanie lub recykling obiektów budowlanych oraz wchodzących w ich skład materiałów i części po rozbiórce; - trwałość obiektów budowlanych; - wykorzystanie w obiektach budowlanych przyjaznych środowisku surowców i materiałów wtórnych.

Idea budownictwa zrównoważonego zakłada, że obiekt budowlany powinien być zaprojektowany, wzniesiony a także użytkowany i rozebrany w sposób zgodny z wymaganiami zrównoważonego rozwoju. Cechy zrównoważonego obiektu budowlanego (RRRR)40: zmniejszenie (ang. Reduce) – mniejsze zużycie materiałów budowlanych, zasobów 55 naturalnych i energii do wzniesienia budynku, ponowne użycie (ang. Reuse) – materiały konstrukcyjne są ponownie używane tam, gdzie jest to możliwe, odzysk (ang. Recycle) – przy wznoszeniu budynku wykorzystywane są materiały z recyklingu, a budynek jest tak projektowany, aby materiały mogły być odzyskane, odnawialność (ang. Renewable) – energia pochodzi z zasobów naturalnych i nośników odnawialnych, a komponenty budowlane są wykonane z surowców odnawialnych. 14.6 Przepisy techniczno-budowlane: 1) Warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane i ich usytuowanie. 2) Warunki techniczne użytkowania obiektów budowlanych. warunki użytkowe zgodne z przeznaczeniem obiektu, w szczególności w zakresie: - zaopatrzenia w wodę i energię elektryczną oraz, odpowiednio do potrzeb, w energię cieplną i paliwa, przy założeniu efektywnego wykorzystania tych czynników, - usuwania ścieków, wody opadowej i odpadów; możliwość utrzymania właściwego stanu technicznego; niezbędne warunki do korzystania z obiektów użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego przez osoby niepełnosprawne, w szczególności poruszające się na wózkach inwalidzkich; 14.7 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego. Projekt architektoniczno-budowlany budynku powinien zawierać funkcję, formę i konstrukcję obiektu budowlanego, jego charakterystykę energetyczną i ekologiczną

oraz proponowane niezbędne rozwiązania techniczne, a także materiałowe, ukazujące zasady nawiązania do otoczenia. 14.7.1 Charakterystyka energetyczna obiektu budowlanego (§ 11 ust. 2 pkt 9), powinna być opracowana zgodnie z przepisami dotyczącymi metodologii obliczania

charakterystyki energetycznej budynku i lokalu mieszkalnego lub części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową oraz sposobu sporządzania i wzorów 56 świadectw ich charakterystyki energetycznej - określająca w zależności od potrzeb: - bilans mocy urządzeń elektrycznych oraz urządzeń zużywających inne rodzaje energii, stanowiących jego stałe wyposażenie budowlano-instalacyjne, z wydzieleniem mocy urządzeń służących do celów technologicznych związanych z przeznaczeniem budynku, - w przypadku budynku wyposażonego w instalacje ogrzewcze, wentylacyjne, klimatyzacyjne lub chłodnicze – właściwości cieplne przegród zewnętrznych, w tym ścian pełnych oraz drzwi, wrót, a także przegród przezroczystych i innych, - parametry sprawności energetycznej instalacji ogrzewczych, wentylacyjnych, klimatyzacyjnych lub chłodniczych oraz innych urządzeń mających wpływ na gospodarkę energetyczną obiektu budowlanego, - dane wykazujące, że przyjęte w projekcie architektoniczno-budowlanym rozwiązania budowlane i instalacyjne spełniają wymagania dotyczące oszczędności energii zawarte w przepisach techniczno-budowlanych. 14.7.2 Charakterystyka ekologiczna obiektu budowlanego (§ 11 ust. 2 pkt 10) Obejmująca dane techniczne obiektu budowlanego charakteryzujące wpływ obiektu budowlanego na środowisko i jego wykorzystywanie oraz na zdrowie ludzi i obiekty sąsiednie pod względem: - zapotrzebowania i jakości wody oraz ilości, jakości i sposobu odprowadzania ścieków, - emisji zanieczyszczeń gazowych, w tym zapachów, pyłowych i płynnych, z podaniem ich rodzaju, ilości i zasięgu rozprzestrzeniania się, - rodzaju i ilości wytwarzanych odpadów, - emisji hałasu oraz wibracji, a także promieniowania, w szczególności jonizujacego, pola elektromagnetycznego i innych zakłóceń, z podaniem odpowiednich parametrów tych czynników i zasięgu ich rozprzestrzeniania się, - wpływu obiektu budowlanego na istniejący drzewostan, powierzchnie ziemi, w tym glebę, wody powierzchniowe i podziemne ,oraz - wykazanie, że przyjęte w projekcie architektoniczno-budowlanym rozwiązania przestrzenne, funkcjonalne i techniczne ograniczają lub

eliminują wpływ obiektu budowlanego na środowisko przyrodnicze, zdrowie ludzi i inne obiekty budowlane, zgodnie z odrębnymi przepisami. 15. Wyroby budowlane w świetle przepisów 15.1 Prawo Budowlane – Art. 10. 57 Wyroby wytworzone w celu zastosowania w obiekcie budowlanym w sposób trwały, o właściwościach użytkowych, umożliwiających prawidłowo zaprojektowanym i wykonanym obiektom budowlanym spełnienie wymagań podstawowych, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, można stosować przy wykonywaniu robót budowlanych wyłącznie, jeżeli wyroby te zostały wprowadzone do obrotu zgodnie z przepisami odrębnymi. Art. 33, pkt.3 ust.2 Do wniosku o pozwolenie na budowę obiektów budowlanych: 2) których projekty budowlane zawierają nowe, niesprawdzone w krajowej praktyce, rozwiązania techniczne, nieznajdujące podstaw w przepisach i Polskich Normach, należy dołączyć specjalistyczną opinię wydaną przez osobę fizyczną lub jednostkę organizacyjną wskazaną przez właściwego ministra. 15.2 Ustawa o wyrobach budowlanych Art. 2 pkt 1 wyrób budowlany - to rzecz ruchoma, bez względu na stopień jej przetworzenia, przeznaczona do obrotu, wytworzona w celu zastosowania w sposób trwały w obiekcie budowlanym, wprowadzaną do obrotu jako wyrób pojedynczy lub jako zestaw wyrobów do stosowania we wzajemnym połączeniu stanowiącym integralną całość użytkową i mająca wpływ na spełnienie wymagań podstawowych, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane. Art. 4. Wyrób budowlany może być wprowadzony do obrotu, jeżeli nadaje się do stosowania przy wykonywaniu robót budowlanych, w zakresie odpowiadającym jego właściwościom użytkowym i przeznaczeniu, to jest ma właściwości użytkowe umożliwiające prawidłowo zaprojektowanym i wykonanym obiektom budowlanym, w których ma być zastosowany w sposób trwały, spełnienie wymagań podstawowych.

Art. 5. 1. Wyrób budowlany nadaje się do stosowania przy wykonywaniu robót budowlanych, jeżeli jest: 1) oznakowany CE, co oznacza, że dokonano oceny jego zgodności z normą zharmonizowaną albo europejską aprobatą techniczną bądź krajową specyfikacją techniczną państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego, uznaną przez Komisję Europejską za zgodną z wymaganiami 58 podstawowymi, albo 2) umieszczony w określonym przez Komisję Europejską wykazie wyrobów mających niewielkie znaczenie dla zdrowia i bezpieczeństwa, dla których producent wydał deklarację zgodności z uznanymi regułami sztuki budowlanej, albo 3) oznakowany znakiem budowlanym, którego wzór określa załącznik nr 1 do niniejszej ustawy, albo 4) wprowadzony do obrotu legalnie w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, nieobjęty zakresem przedmiotowym norm zharmonizowanych lub wytycznych do europejskich aprobat technicznych Europejskiej Organizacji do spraw Aprobat Technicznych (EOTA), jeżeli jego właściwości użytkowe umożliwiają spełnienie wymagań podstawowych przez obiekty budowlane zaprojektowane i budowane w sposób określony w odrębnych przepisach, w tym przepisach technicznobudowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej. Art. 8. 1. 2. Wyrób budowlany wytwarzany tradycyjnie, na określonym terenie przy użyciu metod sprawdzonych w wieloletniej praktyce, przeznaczony do lokalnego stosowania, zwany dalej "regionalnym wyrobem budowlanym", może być oznakowany znakiem budowlanym, na wyłączną odpowiedzialność producenta. 3. O uznaniu, że dany wyrób budowlany jest regionalnym wyrobem budowlanym, orzeka, w drodze decyzji, na wniosek producenta, właściwy wojewódzki inspektor nadzoru budowlanego. 4. Oznakowanie znakiem budowlanym regionalnego wyrobu budowlanego jest dopuszczalne wyłącznie po uzyskaniu decyzji, o której mowa w ust. 3, oraz wydaniu, przez producenta, na jego wyłączną odpowiedzialność, oświadczenia, że wyrób budowlany został wytworzony w sposób, o którym mowa w ust. 2, i nadaje się do stosowania zgodnie z przeznaczeniem.

Art. 9. 1. Aprobaty technicznej udziela się dla wyrobu budowlanego, dla którego nie ustanowiono Polskiej Normy wyrobu, albo wyrobu budowlanego, którego właściwości użytkowe, odnoszące się do wymagań podstawowych, różnią się istotnie od właściwości określonej w Polskiej Normie wyrobu, objętego: 1) mandatem udzielonym przez Komisję Europejską na opracowanie norm zharmonizowanych lub wytycznych do europejskich aprobat technicznych; 59 2) wykazem, o którym mowa w ust. 7 (poniżej) 7. Minister właściwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej może określić, w drodze rozporządzenia, wykaz wyrobów budowlanych, nieobjętych mandatami, o których mowa w ust. 1 pkt 1, dla których możliwe jest ustanowienie aprobaty technicznej, na wniosek jednostki organizacyjnej upoważnionej do wydawania aprobat technicznych. Art. 10. 1. Dopuszczone do jednostkowego zastosowania w obiekcie budowlanym są wyroby budowlane wykonane według indywidualnej dokumentacji technicznej, sporządzonej przez projektanta obiektu lub z nim uzgodnionej, dla których producent wydał oświadczenie, że zapewniono zgodność wyrobu budowlanego z tą dokumentacją oraz z przepisami. 2. Indywidualna dokumentacja techniczna, o której mowa w ust. 1, powinna zawierać opis rozwiązania konstrukcyjnego, charakterystykę materiałową i informację dotyczącą projektowanych właściwości użytkowych wyrobu budowlanego oraz określać warunki jego zastosowania w danym obiekcie budowlanym, a także, w miarę potrzeb, instrukcję obsługi i eksploatacji. 3. Oświadczenie, o którym mowa w ust. 1, powinno zawierać: - nazwę i adres wydającego oświadczenie; - nazwę wyrobu budowlanego i miejsce jego wytworzenia; - identyfikację dokumentacji technicznej; - stwierdzenie zgodności wyrobu budowlanego z dokumentacją techniczną oraz przepisami; - adres obiektu budowlanego (budowy), w którym wyrób budowlany ma być zastosowany; - miejsce i datę wydania oraz podpis wydającego oświadczenie. 15.3 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 305/2011 z 9.03.2011r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające Dyrektywę 89/106/EWG - Tekst mający znaczenie dla Europejskiego Obszaru Gospodarczego, w tym dla Polski.

Rozporządzenie nr 305/2011 zmierza do uproszczenia obecnych ram prawnych i uczynienia ich jaśniejszymi, jak również do poprawy przejrzystości i skuteczności obecnie obowiązujących środków. - Uwzględnia mające charakter horyzontalny ramy prawne dotyczące wprowadzania produktów na rynek wewnętrzny, ustanowione w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 765/2008 z dnia 9 lipca 2008 r. ustanawiającym wymagania w zakresie akredytacji i nadzoru rynku odnoszące się do warunków 60 wprowadzania produktów do obrotu oraz w decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady nr 768/2008/WE z dnia 9 lipca 2008 r. w sprawie wspólnych ram dotyczących wprowadzania produktów do obrotu. - Usuwa przeszkody techniczne w dziedzinie budownictwa poprzez ustanowienie zharmonizowanych specyfikacji technicznych służących do oceny właściwości użytkowych wyrobów budowlanych. - Określa rolę zharmonizowanych specyfikacji technicznych, które powinny obejmować badania, obliczenia i inne środki zdefiniowane w normach zharmonizowanych oraz w europejskich dokumentach oceny do celów oceny właściwości użytkowych w odniesieniu do zasadniczych charakterystyk wyrobów budowlanych. Pełne wdrożenie postanowień rozporządzenia nr 305/2011 przewidziane od 1.07.2013 r. zakłada płynne przejście spod rządów dyrektywy 89/106/EWG do przepisów rozporządzenia, z uwzględnieniem wszystkich praw nabytych przez producentów. Od dnia 25.04.2011r. wchodzą w życie postanowienia: -

art. 1 i 2, obejmujących określenie przedmiotu rozporządzenia oraz stosowane w nim definicje;

art. 29 – 35, dotyczących zasad działania jednostek oceny technicznej, autoryzowanych przez państwa członkowskie do wydawania Europejskich Ocen Technicznych (które 1 lipca 2013 r. zastąpią dotychczas wydawane Europejskie Aprobaty Techniczne);

Załącznika IV, ustalającego zakres wyrobów budowlanych objętych działalnością jednostek oceny technicznej oraz stawiane tym jednostkom wymagania;

art. 39 – 55, mających zastosowanie do notyfikacji jednostek upoważnionych do wykonywania zadań strony trzeciej w procesie oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych;

art. 64, określającego zasady funkcjonowania Stałego Komitetu Budownictwa.

Ustawa o wyrobach budowlanych „System kontroli wyrobów” - tworzą: Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów jako organ monitorujący oraz Organy wyspecjalizowane – zajmujące się poszczególnymi grupami wyrobów objętymi Dyrektywami UE. Ustawa o wyrobach budowlanych (która weszła w życie 01.05.2004r.) określa: zasady wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych, zasady kontroli wyrobów budowlanych wprowadzonych do obrotu oraz zasady działania organów administracji publicznej w tej dziedzinie (tzn. dziedzinie

wyrobów budowlanych wprowadzonych do obrotu).

16. Podsumowanie analizy w kontekście zastosowania kostek słomy Analiza wykazała zbieżność rozwoju budownictwa naturalnego (w tym z kostek słomy) z kierunkiem zmian prawnych oraz planów rozwoju rynku budowlanego na kilkanaście najbliższych lat. Więcej – budownictwo z naturalnych, lokalnych surowców odnawialnych wydaje się jedną z większych szans zrównoważonego rozwoju branży budowlanej. Chodzi o nowoczesne, energooszczędne, trwałe, bezpieczne, zdrowe i dostępne budownictwo możliwe do wdrożenia po spełnieniu stosunkowo prostych warunków. W ustawie „ Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012 z perspektywą rozwoju do roku 2016” oraz w projekcie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego „Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030”, a więc w wewnętrznych strategicznych dokumentach planistycznych, o budownictwie zrównoważonym mówi się niewiele. Wydaje się, że w Polsce - w przeciwieństwie do wielu innych krajów Europy - myślenie proekologiczne jest domeną wyłącznie specjalistów i nielicznych aktywistów. Na szczęście wymienione dokumenty ujmują słabości naszego systemu we właściwy sposób, mówiąc o konieczności podniesienia świadomości ekologicznej, edukacji ekologicznej, nowoczesnej gospodarce odpadami oraz zapotrzebowaniu na eko-innowacje, należycie wykorzystując istniejące placówki naukowo-badawcze. Ta zmiana, choć powoli, już się dokonuje na naszych oczach. W celach rozwoju zrównoważonego wsi nie istnieją zapisy o wykorzystaniu surowców produkcji rolnej w zaspokajaniu potrzeb budownictwa. Jest to temat o ogromnym potencjale dla działań innowacyjnych z pożytkiem dla branży rolniczej i rynku budowlanego. Ruch w kierunku powszechnego wdrożenia budownictwa z kostki skompresowanej słomy może się okazać istotny dla ożywienia prowincji, ponieważ daje

szansę na powstanie nowego produktu z odpadów produkcji rolnej, obrotu nimi na rynku, a co za tym idzie tworzeniem nowych „zielonych miejsc pracy na wsi” w skali makro.

Część IV – rekomendacje do zmian uwarunkowań prawnych w Polsce 17. Sytuacja prawna budownictwa ze słomy w Europie. Analiza uwarunkowań prawnych wykazała, że aktualne zmiany przepisów zawierają liczne korzystne zapisy dla rozwoju zrównoważonego budownictwa. W szczegółach jednak brak jest prostej formuły wdrażania innowacyjnych rozwiązań. Dotyczy to również braku 63 zapisów pomocnych do wprowadzenia na rynek kostek słomy. W dalszym ciągu przepisy są bardzo skomplikowane, wdrażanie nowych rozwiązań kosztowne i czasochłonne, a wyroby budowlane z materiałów naturalnych, nawet w kontekście wyżej wymienionych ewolucji prawa nie znajdują potwierdzenia w postaci odpowiednich zapisów w mandatach, stanowiących podstawę opracowania europejskich norm zharmonizowanych czy europejskich aprobat technicznych (Kostka słomy nie jest wymieniona w żadnym z wyżej wymienionych mandatów). Zmiana zapisów w tym obszarze wymagałaby jednoczesnego zaangażowania władz przynajmniej jednego z państw członkowskich (np. Rządu RP), Komisji Europejskiej oraz przedstawicieli którejś z organizacji przemysłowych, działających w interesie tego alternatywnego budownictwa. W rozwoju branży budowlanej na dzień dzisiejszy kładzie się większy nacisk na bilans energetyczny i obniżenie kosztów eksploatacji budynków niż na równie konieczną zmianę procesów budowlanych, materiałów i wyrobów na bardziej ekologiczne. To drugie wymaga bowiem głębszego zaburzenia zastanej równowagi rynkowej, a szczególnie naruszenia interesów „aktualnych beneficjentów braku jakichkolwiek zmian”. Ekologia jest powszechnie obecna w marketingu produktów, które wcale ekologicznymi nie są i raczej nigdy nie będą (mowa o tzw. zjawisku „greenwashingu” – czyli w dowolnym tłumaczeniu „ekościemy”), np. „zielony” beton lub tzw. ekologiczne okna z PCV. Sytuacja ta zacznie się stopniowo zmieniać po uwzględnieniu w Prawie Budowlanym zmian wynikających z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 305/2011 z dniem 1 lipca 2013. Zwiększy się ilość wymagań podstawowych dla wszystkich nowo projektowanych budynków o parametry związane z cyklem ich życia oraz realnym wpływem na środowisko. Od producentów materiałów budowlanych i wyrobów stopniowo wymagać się będzie pełnej charakterystyki środowiskowej oddziaływania każdego z produktów, wyrobów oraz całych procesów technologicznych na otoczenie. 18. Aktualna sytuacja prawna budownictwa ze słomy w Polsce. W Polsce mamy do czynienia z użyciem kostek słomy w niewielkich obiektach gospodarczych oraz budynkach mieszkalnych jednorodzinnych w oparciu o jednostkowe

zastosowanie wyrobu. Praktyka niniejsza wyklucza w rozumieniu ustawy o wyrobach budowlanych oznakowanie i obrót takimi wyrobami (nie są przedmiotem handlu jako wyrób budowlany), a w związku z tym ogranicza powszechność stosowania technologii na szerszą skalę. Brakuje silnej organizacji zdolnej przeprowadzić proces uzyskiwania odpowiedniej aprobaty wyrobu. Nie zostały wykonane dotychczas przez notyfikowane jednostki badawcze żadne badania ani analizy wyrobów, na bazie których można by wydać krajową deklarację zgodności. Co za tym idzie nie ma możliwości obrotu kostką słomy jako 64 wyrobem budowlanym w zgodzie z obowiązującymi przepisami. Na podstawie Ustawy o wyrobach budowlanych (Art. 9 pkt. 4) aprobata techniczna jest udzielana po ocenie właściwości użytkowych i przewidywanej trwałości wyrobu budowlanego, potwierdzonych, w zależności od potrzeb, badaniami, obliczeniami, oględzinami, opiniami ekspertów oraz innymi dokumentami, z zastosowaniem przepisów szczególnych, w tym techniczno-budowlanych i Polskich Norm wyrobów. Taka ocena w warunkach polskich nie powstała. Badań, obliczeń, oględzin nie przeprowadzono. Ekspertyzy nie zlecono. Na podstawie Ustawy o wyrobach budowlanych (Art. 9 pkt. 2 i 7) na wniosek jednostki organizacyjnej upoważnionej do wydawania aprobat technicznych istnieje możliwość udzielenia aprobaty technicznej dla wyrobu budowlanego, dla którego nie ustanowiono Polskiej Normy, jeśli zostanie on umieszczony w wykazie wyrobów budowlanych nie objętych mandatami, określonych przez Ministra właściwego do spraw budownictwa. Dokument taki w Polsce nie powstał. Reasumując, problemem jest: - brak Aprobaty Technicznej (Polskiej lub Europejskiej) dla kostki słomy jako wyrobu budowlanego – brak podstawy oznakowania wyrobu i obrotu nim. - brak Kodu lub Normy (Polskiej lub Europejskiej) Technicznej do projektowania konstrukcji w technologii wykorzystującej kostkę słomy a nawet : - brak identyfikacji i charakterystyki słomy i kostki słomy w kontekście jej właściwości w budownictwie w warunkach polskich - brak specjalistycznej opinii wydanej przez osobę fizyczną lub jednostkę organizacyjną (wskazaną przez właściwego ministra) dla nieznajdującego podstaw w przepisach i Polskich Normach niesprawdzonego w krajowej praktyce rozwiązania technicznego, zawartego w projekcie budowlanym. - brak objęcia słomy, kostki słomy i technologii straw-bale mandatem udzielonym przez Komisję Europejską na opracowanie europejskich norm zharmonizowanych lub wytycznych do europejskich aprobat technicznych

- brak określonego przez Ministra, właściwego do spraw budownictwa, wykazu wyrobów budowlanych nie objętych mandatami, dla którego nie ustanowiono Polskiej Normy, w celu umożliwienia wydania aprobaty technicznej dla takiego wyrobu 19. Propozycje zmiany uwarunkowań prawnych W celu wprowadzenia wyrobów budowlanych z kostki słomy do powszechnego obrotu oraz 65 w celu zastosowania jej w budowie obiektów budowlanych, konieczne jest działanie wielokierunkowe. Należy podjąć kroki poprzez zrealizowanie któregoś z niżej wymienionych przykładowych wariantów: 19.1 Przeanalizowanie we właściwej polskiej Jednostce Oceny Technicznej (ITB) ścieżek uzyskania dokumentów oceny wyrobu, aprobaty technicznej, certyfikatu lub normy powstałej w innym krajach Unii Europejskiej (zgodnie z pkt.35 wstępu do rozporządzenia 305/2011 o unikaniu powtarzania już przeprowadzonych badań). Analiza już zastosowanej procedury w celu uzyskania oceny lub aprobaty miałaby na celu wykazanie ewentualnego podobieństwa metod stosowanych w Polsce oraz uznania ich wyników. Kolejnym krokiem byłoby wydanie równoważnego dokumentu oceny lub aprobaty zgodnej z polskimi przepisami. 19.2 Przy okazji realizacji projektu architektonicznego, stosującego innowacyjne rozwiązania technologiczne lub materiałowe, opracowanie specjalistycznej opinii na temat technologii straw bale przez jednostkę organizacyjną wskazaną przez właściwego ministra na podstawie przedstawionego projektu eksperymentalnych rozwiązań budowlanych (zgodnie z artykułem 33 Prawa Budowlanego, pkt.3 ust.2) 19.3 Opracowanie przez Ministra właściwego do spraw budownictwa wykazu wyrobów budowlanych nie objętych mandatami, dla których nie ustanowiono Polskiej Normy i dla których, na wniosek jednostki organizacyjnej, upoważnionej do wydawania aprobat technicznych, zaistnieje możliwość udzielenia aprobaty technicznej (zgodnie z Artykułem 9 pkt. 2 i 7 ustawy o wyrobach budowlanych). Celem jest umieszczenie w tym wykazie wyrobu budowlanego z kostki słomy. 19.4 Dopisanie kostek słomy do Mandatu M/116 Wyroby murarskie i związane w kontekście jej zastosowania jako materiału konstrukcyjnego, lub stworzenie osobnego Mandatu dla wyrobów i zestawów wyrobów ze słomy 19.5 Dopisanie słomy do Mandatu Komisji Europejskiej nr M/103 Wyroby do izolacji cieplnej (chodzi o Mandat KE na opracowanie europejskich norm zharmonizowanych oraz wytycznych de europejskich aprobat technicznych) 19.6 Wszczęcie procedury uzyskania Europejskiej Aprobaty Technicznej dla wyrobu budowlanego z kostki słomy na podstawie badań we właściwej jednostce organizacyjnej (polskiej lub innego państwa członkowskiego UE) upoważnionej do wydawania

Europejskich Aprobat Technicznych po dokonaniu wszystkich ekspertyz, obliczeń i analiz wynikających z Artykułu 9 pkt. 4 ustawy o wyrobach budowlanych. 19.7 Wszczęcie procedury uzyskania Europejskiego dokumentu oceny przez organizację JOT (Jednostka Oceny Technicznej) na podstawie wniosku producenta wyrobu budowlanego z kostki słomy, jako nie objętego normą zharmonizowaną, którego właściwości użytkowe w odniesieniu do jego zasadniczych charakterystyk nie mogą być w pełni ocenione zgodnie z istniejącą normą (zgodnie z Art.19 rozporządzenia 305/2011 o wyrobach budowlanych). 66 Następnie opracowanie Europejskiej oceny technicznej (zgodnie z Art.26 niniejszego rozporządzenia) – przepisy umożliwiające takie rozwiązanie wchodzą w życie po 01.07.2013

Część V - Model wdrażania wyrobów i technologii straw-bale w Polsce 20. Definicje 20.1 Zgodnie z Art. 2. Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych obowiązują następujące definicje : wyrób budowlany - rzecz ruchoma, bez względu na stopień jej przetworzenia, przeznaczona do obrotu, wytworzona w celu zastosowania w sposób trwały w obiekcie 67 budowlanym, wprowadzana do obrotu jako wyrób pojedynczy lub jako zestaw wyrobów do stosowania we wzajemnym połączeniu stanowiącym integralną całość użytkową i mającą wpływ na spełnienie wymagań podstawowych projektowanego budynku. aprobata techniczna - pozytywna ocena techniczna przydatności wyrobu budowlanego do zamierzonego stosowania, uzależniona od spełnienia wymagań podstawowych przez obiekty budowlane, w których wyrób budowlany jest stosowany; europejska aprobata techniczna - pozytywna ocena techniczna przydatności wyrobu budowlanego do zamierzonego stosowania, uzależniona od spełnienia wymagań podstawowych przez obiekty budowlane, w których wyrób jest stosowany, wydana zgodnie z wymaganiami Unii Europejskiej; krajowa deklaracja zgodności - oświadczenie producenta stwierdzające, na jego wyłączną odpowiedzialność, że wyrób budowlany jest zgodny z Polską Normą wyrobu albo aprobatą techniczną; znak budowlany - zastrzeżony znak wskazujący zapewnienie odpowiedniego stopnia zaufania, to znaczy, że dany wyrób budowlany jest zgodny z Polską Normą wyrobu albo aprobatą techniczną; producent - należy przez to rozumieć także upoważnionego przedstawiciela producenta, 20.2 Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 305/2011 z 9.03.2011r. ustanawiającym zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylającym Dyrektywę 89/106/EWG obowiązują następujące definicje: wyrób budowlany - każdy wyrób lub zestaw wyprodukowany i wprowadzony do obrotu w celu trwałego wbudowania w obiektach budowlanych lub ich częściach, którego właściwości wpływają na właściwości użytkowe obiektów budowlanych w stosunku do podstawowych wymagań dotyczących obiektów budowlanych; zestaw - wyrób budowlany wprowadzony do obrotu przez jednego producenta jako zestaw co najmniej dwóch odrębnych składników, które muszą zostać połączone, aby mogły zostać włączone w obiektach budowlanych; obiekty budowlane - budynki i budowle; zasadnicze charakterystyki - cechy wyrobu budowlanego, które odnoszą się do podstawowych wymagań dotyczących obiektów budowlanych;

właściwości użytkowe wyrobu budowlanego - oznaczają właściwości użytkowe odnoszące się do odpowiednich zasadniczych charakterystyk wyrażone jako poziom lub klasa, lub w sposób opisowy; poziom - wynik oceny właściwości użytkowych wyrobu budowlanego w odniesieniu do jego zasadniczych charakterystyk, wyrażony jako wartość liczbowa; klasa - oznacza zakres poziomów właściwości użytkowych wyrobu budowlanego ograniczony wartością minimalną i maksymalną; 68 wartość progowa - minimalny lub maksymalny poziom właściwości użytkowych zasadniczych charakterystyk wyrobu budowlanego; typ wyrobu - zestaw reprezentatywnych poziomów lub klas właściwości użytkowych w odniesieniu do zasadniczych charakterystyk wyrobu budowlanego wyprodukowanego przy zastosowaniu danej kombinacji surowców lub innych składników w określonym procesie produkcyjnym; zharmonizowane specyfikacje techniczne - normy zharmonizowane i europejskie dokumenty oceny; norma zharmonizowana - norma przyjęta przez jeden z europejskich organów normalizacyjnych wymienionych w załączniku I do dyrektywy 98/34/WE, na podstawie wniosku wydanego przez Komisję, zgodnie z art. 6 tej dyrektywy; europejski dokument oceny - dokument przyjęty przez organizację JOT do celów wydawania europejskich ocen technicznych; europejska ocena techniczna - udokumentowana ocena właściwości użytkowych wyrobu budowlanego w odniesieniu do jego zasadniczych charakterystyk zgodnie z odnośnym europejskim dokumentem oceny; zamierzone zastosowanie - zamierzone zastosowanie wyrobu budowlanego określone w mającej zastosowanie zharmonizowanej specyfikacji technicznej; specjalna dokumentacja techniczna - dokumentacja wykazująca, że metody stosowane w ramach mającego zastosowanie systemu oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych zostały zastąpione innymi metodami, o ile rezultaty osiągane z użyciem tych innych metod są równoważne z rezultatami osiąganymi z użyciem metod badawczych określonych w stosownej normie zharmonizowanej; udostępnianie na rynku - każde dostarczanie wyrobu budowlanego w celu dystrybucji lub zastosowania na rynku unijnym w ramach działalności handlowej, odpłatnie lub nieodpłatnie; wprowadzenie do obrotu - udostępnienie po raz pierwszy wyrobu budowlanego na rynku unijnym; podmiot gospodarczy - producent, importer, dystrybutor lub upoważniony przedstawiciel;

producent - osoba fizyczna lub prawna, która produkuje wyrób budowlany, lub która zleca zaprojektowanie lub wyprodukowanie wyrobu budowlanego i wprowadza ten wyrób do obrotu pod własną nazwą lub znakiem firmowym; dystrybutor - osoba fizyczną lub prawną w łańcuchu dostaw, inną niż producent lub importer, która udostępnia wyrób budowlany na rynku; importer - osoba fizyczna lub prawna mająca siedzibę w Unii, która wprowadza wyrób budowlany z państwa trzeciego do obrotu w Unii; 69 upoważniony przedstawiciel - osoba fizyczna lub prawna mająca siedzibę w Unii, która otrzymała pisemne pełnomocnictwo producenta do wykonywania w jego imieniu określonych zadań; wycofanie z obrotu - każdy środek, którego celem jest zapobieżenie udostępnieniu na rynku wyrobu budowlanego w danym łańcuchu dostaw; wycofanie od użytkowników - każdy środek, którego celem jest doprowadzenie do zwrotu wyrobu budowlanego, który został już udostępniony użytkownikowi końcowemu; zakładowa kontrola produkcji - udokumentowana stała i wewnętrzna kontrola produkcji w zakładzie produkcyjnym zgodnie ze stosownymi zharmonizowanymi specyfikacjami technicznymi; mikroprzedsiębiorstwo - mikroprzedsiębiorstwo spełniające wymogi definicji zawartej w zaleceniu Komisji z dnia 6 maja 2003 r. dotyczącym definicji przedsiębiorstw mikro, małych i średnich ( 1 ); cykl życia - kolejne powiązane ze sobą etapy cyklu życia wyrobu budowlanego, od nabycia surowca lub jego pozyskania z zasobów naturalnych do ostatecznego usunięcia wyrobu. 21.

Instytucje uczestniczące w procesie wdrożeniowym Europejska Jednostka Notyfikowana – organizacja koordynującą procedury ustanawiania projektów europejskich dokumentów oceny oraz wydawanie europejskich ocen technicznych. W Polsce jest nią Instytut Techniki Budowlanej, desygnowany do dokonywania oceny przydatności do stosowania innowacyjnych wyrobów budowlanych i udzielania europejskich aprobat technicznych. Od maja 2004 r. ITB wydaje europejskie aprobaty techniczne, które stanowią dokumenty odniesienia do oceny zgodności i oznakowania CE wyrobów budowlanych nimi objętych. 41

Jednostki Notyfikowane – instytucje naukowo-badawcze, niezależne zarówno od producenta, jak i konsumenta, działające w sposób obiektywny, spełniające określone w dyrektywach wymagania, czyli jest to strona trzecia w procesie oceny zgodności 42 41

http://www.itb.pl/ue/europejska-jednostka-notyfikowana, dostęp 22.09.2011

Ministerstwo Infrastruktury (Departament Rynku Budowlanego i Techniki) jest właściwy w sprawach m.in. wynikających z ustawy o wyrobach budowlanych, ustawy Prawo budowlane – w zakresie kompetencji ministra właściwego do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej; racjonalizacji użytkowania energii w budownictwie 43 Główny Urząd Nadzoru Budowlanego - centralny organ administracji rządowej 70 wykonuje zarówno zadania administracji architektoniczno-budowlanej, jak i nadzoru budowlanego we wszystkich obszarach budownictwa 44 Polski Komitet Normalizacyjny - członek Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego CEN i Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego Elektrotechniki CENELEC, organ powołany do określania stanu i kierunków normalizacji, organizowania i nadzorowanie działań związanych z opracowywaniem i rozpowszechnianiem Polskich Norm i innych dokumentów normalizacyjnych, zatwierdzania i wycofywanie Polskich Norm oraz innych dokumentów normalizacyjnych.45 UNDP Polska – Program Rozwoju Narodów Zjednoczonych, Biuro Projektowe w Warszawie wpisuje się swoimi działaniami w dążenie do lepszego poszanowania zasobów naturalnych i lepszego gospodarowania nimi. Wśród partnerstw programu Ekonomii Społecznej znajdują się m.in. inicjatywy na rzecz lepszego wykorzystania energii słonecznej poprzez produkcję kolektorów słonecznych, jak również takie, które promują ekologiczne budownictwo i dbałość o permakulturę 46 22. Wprowadzenia wyrobu z kostki słomy do obrotu na terenie Polski Na wstępie należy odróżnić zagadnienie wyrobu budowlanego i jego wprowadzenia na rynek od zastosowania wyrobu w budynku, zgodnie z przepisami prawa budowlanego i warunkami technicznymi, jakie budynek musi spełniać. W odniesieniu do samego wyrobu, niezależnie od miejsca jego wytworzenia - czy jest on produkowany w Polsce, w innym kraju Unii Europejskiej czy poza Europą - wprowadzenie dokonuje się na odpowiedzialność osoby fizycznej lub podmiotu gospodarczego (producenta, dystrybutora, importera, upoważnionego przedstawiciela lub sprzedawcy). Ciąży na nim obowiązek dokonania oceny zgodności wyrobu z przepisami polskimi. 42

http://www.oznakowanie-ce.pl/Jednostki-notyfikowane.html, dostęp 22.09.2011 http://www.mi.gov.pl/2-4804c81808334.htm, dostęp 22.09.2011 44 http://www.gunb.gov.pl/, dostęp 22.09.2011 45 http://pl.wikipedia.org/wiki/Polski_Komitet_Normalizacjny, dostęp 22.09.2011 46 http://www.undp.org.pl, dostęp 22.09.2011 43

W Polsce nie wyłonił się dotychczas podmiot gospodarczy lub osoba fizyczna, która podjęłaby się wystąpienia w roli producenta czy wprowadzającego kostkę słomy do obrotu, jako wyrób budowlany. Nie podjęto kroków zmierzających do stworzenia w Polsce zasadniczych charakterystyk, właściwości użytkowych oraz specyfikacji technicznych kostek słomy. Nie istnieją zatem w Polsce podstawy do oceny technologii straw-bale w kontekście spełnienia przez nią wymagań podstawowych. Ocenę zarówno wyrobu jak i technologii przeprowadzono już np. w Niemczech. 71 Stowarzyszenie FASBA jest właścicielem Aprobaty Technicznej dla technologii straw-bale. Kostką słomy jako wyrobem budowlanym zarządza Baustroch Ltd., spółka zrzeszona w stowarzyszeniu FASBA. Jej członkami mogą być rolnicy z całego kraju, którzy zainteresowani są produkcją, oceną i obrotem kostki jako wyrobem budowlanym. Rolnik produkujący kostkę jest producentem jako członek organizacji Baustroh Ltd. Przesyła ją do dedykowanego laboratorium badawczego, sprawdzającego zgodność wyrobu z aprobatą techniczną. Po sprawdzeniu określonej serii wyrobów (produkty badane są w laboratorium, na polu, magazynie lub budowie) i spełnieniu warunków opisu technicznego (wg aprobaty) stają się wyrobem, mogą być oznakowane, wprowadzone do obrotu i wbudowane zgodnie ze specyfikacją. Poddanie ww. dokumentów analizie w polskiej notyfikowanej jednostce badawczej może spowodować przyspieszenie uzyskania ich polskiego odpowiednika. W przeciwnym razie nie pozostaje nic innego jak rozpoczęcie od podstaw badań nad wyrobem i technologią we właściwej jednostce badawczej w celu uzyskania ich oceny, a następnie krajowej lub europejskiej aprobaty technicznej. 23.

Proces uzyskiwania Aprobaty Technicznej Pierwszym krokiem w celu podjęcia prac nad stworzeniem polskiej specyfikacji kostki słomianej powinno być złożenie wniosku w jednostce aprobującej o udzielenie aprobaty technicznej (zgodnie z procedurą wg rozporządzenia w sprawie aprobat technicznych oraz jednostkach organizacyjnych upoważnionych do ich wydawania, Dz.U.04.249.2497 z późniejszymi zmianami). Wniosek taki powinien zawierać: określenie i adres wnioskodawcy oraz miejsce produkcji wyrobu budowlanego; nazwę techniczną i nazwę handlową, oznaczenie wyrobu budowlanego i jego odmiany asortymentowe; opis techniczny wyrobu budowlanego oraz zastosowanych materiałów i podzespołów; określenie przeznaczenia i zakresu zastosowań wyrobów budowlanych; dane dotyczące właściwości użytkowych i własności technicznych wyrobu budowlanego oraz jego wpływu na środowisko; informacje na temat systemu zakładowej kontroli produkcji; określenie warunków technicznych zastosowania wyrobu budowlanego.

Do wniosku dołącza się: pełnomocnictwo, jeżeli wnioskodawca nie występuje w postępowaniu aprobacyjnym osobiście rysunki techniczne, uzupełniające opis wyrobu budowlanego; dokumenty potwierdzające dane dotyczące właściwości użytkowych i własności technicznych wyrobu budowlanego, w tym raporty z przeprowadzonych badań wyrobu budowlanego 72 certyfikaty, atesty i opinie dotyczące wyrobu budowlanego, wydane na podstawie odrębnych przepisów (w tym miejscu stosowne jest przedstawienie jak najobszerniejszej dokumentacji z innych krajów UE w celu analizy podobieństwa do procedur stosowanych w Polsce) dowód opłaty za przeprowadzenie weryfikacji wniosku. Jednostki aprobujące, prowadząc postępowanie aprobacyjne w sposób jak najmniej uciążliwy: dokonują oceny przydatności wyrobów budowlanych w oparciu o podstawy naukowe i wiedzę praktyczną; dokonują analizy danych otrzymywanych od wszystkich zainteresowanych stron w sposób zapewniający uzyskanie wyważonej oceny; zapewniają podejmowanie bezstronnych rozstrzygnięć; zapewniają poufność informacji uzyskanych w trakcie postępowania aprobacyjnego i zachowanie tajemnicy co do zastrzeżonych przez ubiegającego się o aprobatę techniczną wyników badań, dokumentacji konstrukcyjnej i opisu technologii; przedkładają ministrowi właściwemu do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej coroczną informację o przebiegu działalności aprobacyjnej, nie później niż do końca pierwszego kwartału roku następnego Jednostka aprobująca: stwierdza pozytywną lub negatywną ocenę techniczną i przydatność wyrobu budowlanego do stosowania w budownictwie wskazuje obowiązujący system oceny zgodności; zamieszcza pouczenie, że aprobata techniczna nie jest dokumentem upoważniającym do oznakowania wyrobu budowlanego przed wprowadzeniem do obrotu. Jednostka aprobująca w terminie 1 miesiąca od dnia rejestracji wniosku: dokonuje weryfikacji wniosku polegającej na: - rozpoznaniu wniosku, - sprawdzeniu jego kompletności i dokonaniu oceny jego zasadności;

- zawiadamia wnioskodawcę o potrzebie przeprowadzenia postępowania aprobacyjnego lub przedstawia pisemne uzasadnienie odmowy wszczęcia takiego postępowania. Wszczęcie postępowania aprobacyjnego następuje w terminie określonym w porozumieniu stron o przeprowadzeniu takiego postępowania. Jeżeli porozumienie nie stanowi inaczej, w okresie 2 miesięcy od dnia wszczęcia postępowania aprobacyjnego 73 jednostka aprobująca przedstawia wnioskodawcy pisemne stanowisko w sprawie wniosku. W stanowisku jednostka aprobująca określa: rodzaj, przedmiot i metody dodatkowych badań laboratoryjnych wraz ze zwięzłym uzasadnieniem konieczności ich wykonania, zakres i przedmiot dodatkowych uzasadnień obliczeniowych i wykaz dodatkowych danych, sprawozdań oraz certyfikatów, atestów i opinii wynikających z odrębnych przepisów (niezbędne do dokonania oceny przydatności wyrobu budowlanego oraz wskazuje właściwe laboratoria do wykonania badań) Uzyskanie ww. dokumentów i wyników badań, należy do wnioskodawcy ubiegającego się o aprobatę techniczną i nie wchodzi w zakres postępowania aprobacyjnego Jednostka aprobująca uznaje wyniki badań: laboratoriów akredytowanych zgodnie z przepisami o systemie oceny zgodności; laboratoriów zagranicznych, jeżeli wynika to z umów międzynarodowych, oraz laboratoriów notyfikowanych Komisji Europejskiej zgodnie z dyrektywą Rady 89/106/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. w sprawie zbliżenia ustaw i aktów wykonawczych Państw Członkowskich dotyczących wyrobów budowlanych (Dz. Urz. WE L 40 z 11.02.1989, z późn. zm.); innych laboratoriów krajowych i zagranicznych, z którymi jednostka aprobująca zawarła porozumienie w tym zakresie. Jednostka aprobująca może uznać na żądanie wnioskodawcy wyniki badań innych niż wymienione w ust. 1 laboratoriów krajowych i zagranicznych, jeśli są one wykonane metodami akceptowanymi przez tę jednostkę Jednostka aprobująca, po uzyskaniu kompletu sprawozdań z badań i dokumentów, dokonuje oceny przydatności wyrobu budowlanego do stosowania w budownictwie. Wydanie aprobaty technicznej lub odmowa wydania aprobaty technicznej wraz z uzasadnieniem następuje w terminie 2 miesięcy od dnia uzyskania przez jednostkę aprobującą kompletu uzgodnionej i zleconej dokumentacji Jednostka aprobująca opracowuje stanowisko, przedstawia je wnioskodawcy w ciągu 1 miesiąca od daty zawarcia porozumienia o wszczęciu postępowania aprobacyjnego.

Wydanie aprobaty technicznej następuje w terminie 6 tygodni od dnia uzyskania przez jednostkę aprobującą sprawozdania z badań i dokumentów. Aprobata techniczna obowiązuje od dnia jej wydania. Aprobata techniczna jest udzielana na okres 5 lat. Okres ten może być przedłużany, na wniosek jej właściciela, bez przeprowadzania ponownego postępowania aprobacyjnego. Wymieniony wyżej proces jest najszybszą metodą uzyskania specyfikacji technicznej. Inną 74 jest działanie w kierunku opracowania norm zharmonizowanych opracowanych na zlecenie (zwane mandatem) Komisji Europejskiej. Ścieżka ta jednak wymaga zaangażowania politycznego na najwyższych szczeblach władzy i wydaje się zbyt odległa. 24. Proces opracowania normy zharmonizowanej Normy zharmonizowane 47 - są to normy europejskie, które zostały przyjęte w następującym trybie: - zostały opracowane na zlecenie (zwane mandatem) Komisji Europejskiej przez CEN/CENELEC/ETSI, - ich treść została ustalona w oparciu o wymogi zatwierdzone przez Komisję Europejską, - przyjęte zgodnie z regulaminem CEN/CENELEC/ETSI, - oficjalnie przedłożone Komisji po ich zatwierdzeniu, Normy zharmonizowane mogą być stosowane pod następującymi warunkami: - gdy ich tytuły i numery zostały opublikowane w Oficjalnym Dzienniku Unii Europejskiej, - gdy przynajmniej jedno państwo członkowskie Unii Europejskie przeniosło je do zbioru norm krajowych. Przeniesione do zbioru polskich norm normy zharmonizowane są oznaczane jako PN-EN. Wykazy tych norm są publikowane przez Prezesa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego w formie obwieszczeń w Monitorze Polskim. Pierwsze Obwieszczenie ukazało się w Dzienniku Ustaw nr 7 z 9 lutego 2004, poz. 693. Zastosowanie norm zharmonizowanych pozwalających na domniemanie zgodności pozostaje w zakresie Dyrektyw Nowego Podejścia dobrowolne (z pewnymi wyjątkami, np. Dyrektywa 89/106 materiały budowlane). Dopuszczalne jest wyprodukowanie wyrobu bezpośrednio w oparciu o wymagania zasadnicze. Stosowanie tych norm daje jednakże producentowi bezsporną korzyść w postaci ww. domniemania zgodności oraz ułatwia 47

http://www.mg.gov.pl/Wspieranie+przedsiebiorczosci/Bezpieczenstwo+produktow+i+uslug/Ocena+zgodnosci/ Normy+zharmonizowane, dostęp 22.09.2011

przeprowadzanie procedur oceny zgodności, ponieważ stosując normy zharmonizowane w procesie wytwarzania wyrobu (projektowania, produkcji, itd.) ma on pewność, że wyrób będzie zgodny. 25.

Przenoszenie wyrobów i technologii z innych krajów obszaru UE i spoza UE Wyrób budowlany oznakowany znakiem CE, a wiec w swoim kraju na obszarze UE 75 oceniony w sposób dopuszczający zgodnie z prawem takie oznakowanie, może zostać wprowadzony na rynek na odpowiedzialność podmiotu gospodarczego, działającego w imieniu producenta (dystrybutora, importera, upoważnionego przedstawiciela). Zgodnie z ustawą o wyrobach budowlanych Art.5. 1 ust. 4) podmiot taki jest zobowiązany do wydania deklaracji zgodności po dokonaniu oceny, czy właściwości użytkowe wyrobu umożliwiają w warunkach polskich spełnienie wymagań podstawowych przez obiekty budowlane ( w którym wyrób zostanie zastosowany), zaprojektowane i budowane w sposób określony w odrębnych przepisach, w tym przepisach techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej. Zgodnie z Artykułem 4 oraz 5 ustawa o wyrobach budowlanych do obrotu na rynku polskim może być dopuszczony tylko wyrób, który nadaje się do stosowania przy wykonywaniu robót budowlanych, w zakresie odpowiadającym jego właściwościom użytkowym i przeznaczeniu, to jest ma właściwości użytkowe umożliwiające prawidłowo zaprojektowanym i wykonanym obiektom budowlanym, w których ma być zastosowany w sposób trwały, spełnienie wymagań podstawowych. Wyrób budowlany nadaje się do stosowania przy wykonywaniu robót budowlanych, jeżeli po ocenie został oznakowany znakiem CE lub został wprowadzony legalnie na terenie któregoś z państw UE, a jego właściwości użytkowe umożliwiają spełnienie wymagań podstawowych przez obiekty budowlane zaprojektowane i budowane w sposób określony w odrębnych przepisach, w tym przepisach techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej. Istnieje możliwość wprowadzenia do obrotu wyrobu umieszczonego w określonym przez Komisję Europejską wykazie wyrobów, mających niewielkie znaczenie dla zdrowia i bezpieczeństwa, dla których producent wydał deklarację zgodności z uznanymi regułami sztuki budowlanej. Z powyższego opisu wynika, że nie jest pożądane stosowanie wyrobów budowlanych spoza obszaru Unii Europejskiej ze względu na brak podstaw do oceny ich właściwości przy wykonywaniu robót budowlanych w warunkach polskich.

26. Wdrażanie innowacji polskich Technologia straw-bale jest innowacją w kontekście polskich uwarunkowań prawnych. Istnieje zgodna z prawem ścieżka realizacji budynku z wykorzystaniem kostki słomy, w oparciu o następujące założenia: stosuje się standardową konstrukcję budynku (drewnianą, stalową, żelbetową, itp.) zapewniającej zgodnie z właściwymi normami bezpieczeństwo, trwałość i solidność 76 struktury budynku. stosuje się kostki słomy mocowane do konstrukcji budynku wg indywidualnej dokumentacji technicznej (zgodnie z Art. 10 ustawy o wyrobach budowlanych) tworząc zestaw wyrobów stosowanych jednostkowo, przypisanych do konkretnej wybranej inwestycji, bez wprowadzania tego rozwiązania (wyrobu) do obrotu rynkowego. Odpowiedzialność za zastosowanie jednostkowego wyrobu lub zestawu wyrobów budowlanych spoczywa na uprawnionym projektancie wprowadzającym wyrób do projektu budowlanego. Odpowiedzialność za wykonanie wyrobu zgodnie z projektem spoczywa na niezależnym producencie dostarczającym wyrób na budowę lub wykonawcy jeśli wyrób powstaje na placu budowy. Wykonawca zobowiązany jest do wydania na piśmie stosownego oświadczenia o realizacji wyrobu zgodnie z projektem architektonicznym. W celu zagwarantowania właściwego rozwiązania projektowego wskazane jest przeprowadzenie jego oceny w oparciu o analizy specjalistyczne np. w notyfikowanych laboratoriach badawczych. Jeżeli rozwiązanie dotyczy nowych, nie sprawdzonych wcześniej w praktyce polskiej rozwiązań konstrukcyjnych np. w przypadku zastosowania technologii straw-bale w wersji Nebraska, gdzie ściany z kostek pełnią funkcję konstrukcji głównej budynku, w tym podparcie dla stropu i więźby, w taki przypadku prawo budowlane nakłada obowiązek uzyskania oceny poprawności takiego rozwiązania konstrukcyjnego, dokonanej przez niezależną osobę fizyczną lub jednostkę organizacyjną wskazaną przez właściwego ministra ds. budownictwa. W celu wprowadzenia do obrotu rozwiązania innowacyjnego należy przeprowadzić pełną procedurę uzyskania oceny i aprobaty technicznej opisaną w punkcie 23. Taki krok powinien zostać dokonany dla technologii straw-bale na polskim rynku jak najszybciej. Ze względu na drzemiący w nim potencjał gospodarczy i ekologiczny, sprawdzony już w innych krajach, należy zjednoczyć siły wszystkich zainteresowanych podmiotów i wdrożyć ten nowoczesny wariant niskoenergetycznego zrównoważonego budownictwa.

Źródła Książki Ryszard Tytko, Odnawialne źródła energii. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo OWG, 2009, Teresa Kelm, Architektura ziemi – tradycja i współczesność, Warszawa 1996, Wydawnictwo Murator U.S. Department of Energy, Energy Efficiency and Renewable Energy, House of Straw, U.S. Government Printing Office 1995 Seweryn Chrzanowski, Budynki z płyt słomianych i trzcinowych, Warszawa 1958, Wydawnictwo Arkady (Witebski). ściany szkieletowe drewniane z wypełnieniem płyt trzcinowych i słomianych

Materiały konferencyjne : Jerzy Baryłka, „Wymagania proekologiczne w budownictwie na przykładzie przepisów prawa budowlanego i prawa o wyrobach budowlanych”, konferencja „Budujemy Eko-logicznie”, Warszawa 19.05.2011 Dariusz Smiechowski, „Założenia proekologicznego planowania i projektowania”, konferencja „Budujemy Eko-logicznie”, Warszawa 19.05.2011

Artykuły w czasopismach: Publikacje elektroniczne : Carol Atkinson, Energy Assessment of a Straw-bale Building University of East London, 2008. Praca dostępna na stronie: http://www.homegrownhome.co.uk/pdfs/Energyassessmentofastrawbalebuilding.pdf, dostęp 23.09.2011 Maciej Jagielak „Budownictwo z użyciem kostki słomianej w Polsce na tle ogólnej charakterystyki tej technologii” I Rok studiów doktoranckich WA PK, 2010

Strony i fora internetowe : http://www.grisb.org/publications/pub15.htm, dostęp 23.09.2011 dostęp 25.09.2011 http://fasba.de/index.php?option=com_content&task=view&id=206&Itemid=325 dostęp 18.09.2011 http://www.modcell.com/technical/ dostęp 23.09.2011 (strona internetowa organizacji) http://www.compaillons.eu/ dostęp 23.09.2011 (strona internetowa organizacji) http://www.cohabitat.net/brytyjski-eksperyment-budownictwo-socjalne-ze-slomy.html http://www.kosciolpokoju.pl, dostep 23.09.211) http://en.wikipedia.org/wiki/Straw-bale_construction, dostęp 25.09.2011 http://wapedia.mobi/en/Straw-bale_construction) dostęp 25.09.2011 http://ecoconstructeurs-npdc.blogspot.com, dostęp 25.09.2011 http://fr.ekopedia.org/Construction_en_paille, dostęp 23.09.2011 http://fasba.de/index.php?option=com_content&task=view&id=203&Itemid=301 dostęp 25.09.2011 http://gernotminke.de/minke.html, dostęp 25.09.2011 http://fr.ekopedia.org/Construction_en_paille dostęp 25.09.2011 http://www.baubiologie.at/asbn/index.html dostęp 25.09.2011 http://www.atelierwernerschmidt.ch/realisiert.html dostęp 25.09.2011 http://fasba.de/index.php?option=com_content&task=view&id=206&Itemid=325, dostęp 25.09.2011 http://www.compaillons.eu/blog-rfcp/articlelemoniteurfr, dostęp 25.09.2011 http://www.modcell.com/files/2712/8506/9649/balehaus_case_study.pdf , dostęp 25.09.2011

http://www.modcell.com/files/3812/8506/9648/modcell_fire_certificate.pdf, dostęp 25.09.2011 http://www.baubiologie.at/asbn/download.html, dostęp 25.09.2011 http://kps.fsv.cvut.cz/index.php?lmut=cz&part=vyzkum&sub=30&gid=16, dostęp 25.09.2011 http://www.compaillons.eu/blog-rfcp/articlelemoniteurfr, dostęp 25.09.2011 http://www.compaillons.eu/blog-rfcp/articlelemoniteurfr, dostęp 25.09.2011 Z materiałów informacyjnych FASBA http://www.modcell.com/files/4913/1047/4999/ModCell_Technical_sheet_2011_07_12a.pdf, dostęp 25.09.2011 http://fr.ekopedia.org/Construction_en_paille dostęp 25.09.2011 http://strawbale.pl/straw-bale-w-polsce/lubla-prawdziwy-dom/ dostęp 25.09.2011 http://www.baubiologie.at/europe/austria/austria.html?id=115, dostęp 25.09.2011 http://www.greb.ca/GREB/La_technique_du_GREB.html, dostęp 25.09.2011 http://www.smardova.cz/ dostęp 25.09.2011 http://gernotminke.de/galerie/galerie.html dostęp. 25.09.2011 http://www.s-house.at/BSpresse.htm dostęp. 25.09.2011 http://www.one-world-design.com dostęp 25.09.2011 http://www.sustainablesettlement.co.za dostęp 25.09.2011 http://www.paksbab.org/html/index.php?id=4 dostęp 25.09.2011 http://www.atelierwernerschmidt.ch dostęp 25.09.2011 http://www.strawtec.com.au dostęp 25.09.2011 http://www.wdarchitects.com.au dostęp 25.09.2011 http://www.shortstrawcafe.co.nz dostęp 25.09.2011 http://www.strawberrycottage.co.nz dostęp 25.09.2011 http://www.strawhomes.ca dostęp 25.09.2011 http://glassford.com.au/main/bomber-maiko-toby-straw-bales-in-japan/ dostęp 25.09.2011 http://www.lamaisonenpaille.com dostęp 25.09.2011 http://sites.google.com/site/friunderhimlen dostęp 25.09.2011 http://www.baubiologie.a dostęp 25.09.2011 http://www.laboa.org dostęp 25.09.2011 http://www.ecococon.lt dostęp 25.09.2011 http://earthhandsandhouses.org/rent.htm dostęp 25.09.2011 http://www.biobudownictwo.org dostęp 25.09.2011 http://www.simplystrawbale.blogspot.com/ dostęp 25.09.2011 http://www.cohabitat.net/, dostęp 25.09.2011 http://pl.wikipedia.org/wiki/Worek_z_piaskiem, dostęp 25.09.2011 http://pl.wikipedia.org/wiki/Gabion, dostęp 25.09.2011 http://www.itb.pl/ue/europejska-jednostka-notyfikowana, dostęp 22.09.2011 http://www.oznakowanie-ce.pl/Jednostki-notyfikowane.html, dostęp 22.09.2011 http://www.mi.gov.pl/2-4804c81808334.htm, dostęp 22.09.2011 http://www.gunb.gov.pl/, dostęp 22.09.2011 http://pl.wikipedia.org/wiki/Polski_Komitet_Normalizacjny, dostęp 22.09.2011 http://www.undp.org.pl, dostęp 22.09.2011 http://www.mg.gov.pl/Wspieranie+przedsiebiorczosci/Bezpieczenstwo+produktow+i+uslug/Ocena+zgodnos ci/Normy+zharmonizowane, dostęp 22.09.2011

strony podmiot贸w polskich : http://www.earthhandsandhouses.org http://www.biobudownictwo.org/ http://www.cohabitat.net/ http://www.strawbale.pl/ http://www.domy.naturalne.info http://www.lepianka.org

strony podmiot贸w zagranicznych : http://www.dcat.net http://www.ironstraw.org/about.htm http://thelaststraw.org/ http://www.strawbuilding.org/sbweb/ http://www.osbbc.ca http://ausbale.org http://builderswithoutborders.org/index.htm http://www.modcell.com http://www.compaillons.eu/ http://www.casasdepaja.org/ http://www.casacalida.be http://www.strobouw.nl http://www.fasba.de http://www.baubiologie.at http://www.permalot.org http://www.earthhandsandhouses.org