Τουρκική Γραμματική στα ελληνικά by Eκδόσεις Perugia

Tο παρόν αποτελεί δείγμα του βιβλίου «Τουρκική Γραμματική στα ελληνικά», το οποίο αριθμεί 336 σελίδες. Πρόκειται για το πληρέστερο και πιο αναγνωρισμένο εγχειρίδιο τουρκικής γραμματικής! Περιέχονται ΟΛΟΙ ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ,αλλά και ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ. Μεθοδοποιεί και κωδικοποιεί όλα όσα λείπουν από αντίστοιχα βιβλία: - Απλή και κατανοητή παρουσίαση των γραμματικών και συντακτικών φαινομένων - Εκατοντάδες παραδείγματα από τη σύγχρονη τουρκική πραγματικότητα - Σύγκριση - αντιπαραβολή με την ελληνική γραμματική - Έμφαση στις γλωσσικές ιδιαιτερότητες που δυσκολεύουν τους Έλληνες σπουδαστές - Το μόνο με αναλυτικούς πίνακες ρημάτων, προθέσεων και εκφράσεων - Επιμελημένη γραφική παρουσίαση και παραστατικά διαγράμματα - Απαραίτητο βοήθημα για τον καθηγητή και το μαθητή μέσα και έξω από την τάξη - Για την απόκτηση των διπλωμάτων τουρκικής γλώσσας TÖMER, Κρατικό Πιστοποιητικό Γλωσσομάθειας (ΚΠΓ),αλλά και για την προετοιμασία των υποψήφιων φοιτητών τουρκικής φιλολογίας και τουρκικών Πανεπιστημίων - Καλύπτει όλα τα επίπεδα του Ευρωπαϊκού Κοινού Πλαισίου Αναφοράς για τις Γλώσσες (Α1, Α2, Β1, Β2, Γ1, Γ2). Επικοινωνήστε μαζί μας για να το προμηθευτείτε με την προνομιακή έκπτωση 35%.

Τουρκική Γραμματική στα ελληνικά

Βασίλης Δαφνοπατίδης Xριστίνα Σανλίογλου

ΤΟ ΤΟΥΡΚΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ TÜRK ALFABESİ

Το τουρκικό αλφάβητο αποτελείται από τα παρακάτω είκοσι εννέα γράμματα: ΣΎΜΒΟΛΑ A a B b C c Ç ç D d E e F f G g Ğ ğ H h I ı İ i J j K k L l M m N n O o Ö ö P p R r S s Ş ş T t U u Ü ü V v Y y Z z

ΟΝΟΜΑΣΊΑ α μπε τζε τσε ντε ε φε γκε (γκε) χε ι η ζε κε λε με νε ο eu πε ρε σε she τε ου ου βε γιε ζε

ΠΡΟΦΟΡΆ α μπ (όπως: μπαμπάς) τζ (όπως: τζάμι) τσ παχύ (όπως το αγγλικό: chair) ντ (όπως: νταντά) ε φ γκ (όπως: γκρι) άηχο, δεν χρησιμοποιείται ποτέ στην αρχή της λέξης* χ (όπως: χαρά) ι κλειστό** ι ζ παχύ (όπως το γαλλικό: Jacques) κ λ μ ν ο ο κλειστό (όπως το γερμανικό: öffnen) π ρ σ σ παχύ (όπως το αγγλικό: she) τ ου ι κλειστό (όπως το γερμανικό: über) β γ ή ι *** ζ (όπως: ζωή)

Παραδείγματα τουρκικών λέξεων: A a aşk (=έρωτας), araba (=αυτοκίνητο), anne (=μητέρα), arkadaş (=φίλος), at (=άλογο), alışveriş (=ψώνια), asker (=στρατιώτης, στρατός), Akdeniz (=Μεσόγειος), Avrupa, Atina, Ankara, Antalya, Ayşe, Ali B b baba (=πατέρας), bebek (=μωρό), bahçe (=κήπος), berber (=κουρέας), bir (=ένα), banka (=τράπεζα), buz (=πάγος), balkon (=μπαλκόνι), büro (=γραφείο), biber (=πιπέρι, πιπεριά), bahar (=άνοιξη), Boğaziçi, Bursa C c cam (=γυαλί, τζάμι), can (=ψυχή), Cemil, Caner

Βασίλης Δαφνοπατίδης Xριστίνα Σανλίογλου Çç Dd Ee Ff Gg Ğğ Hh Iı İi Jj Kk

Ll M m Nn Oo Öö Pp Rr Ss Şş Tt

Uu Üü Vv Yy

Τουρκική Γραμματική στα ελληνικά

çocuk (=παιδἰ), çiçek (=λουλούδι), çay (=τσάι), çok (=πολύ), çabuk (=γρήγορα), çorba (=σούπα), Çin (=Κίνα) duvar (=τοίχος), domates (=ντομάτα), deniz (=θάλασσα), demir (=σίδερο), defter (=τετράδιο), dünya (=κόσμος), doğru (=σωστός, ευθεία) evet (=ναι), ekmek (=ψωμί), elma (=μήλο), ev (=σπίτι), Ege (=Αιγαίο), Elif fabrika (=εργοστάσιο), futbol (=ποδόσφαιρο), fotoğraf (=φωτογραφία) gemi (=καράβι), güzel (=ωραία), göz (=μάτι), gece (=νύχτα), gazete (=εφημερίδα), gitar (=κιθάρα), gül (=τριαντάφυλλο), Girit (=Κρήτη) yoğurt (=γιαούρτι), mağaza (=κατάστημα), kâğıt (=χαρτί) halı (=χαλί), hayat (=ζωή), haber (=είδηση), helva (=χαλβάς), Haydi! (=Άντε!), huzur (=άνεση), Hakan, Hasan ırmak (=ποτάμι), ışık (=φως), ıspanak (=σπανάκι), Isparta (=Σπάρτη) ihtiyar (=γέρος), iyi (=καλός), ipek (=μετάξι), İstanbul, İzmir, İtalya, İspanya jilet (=ξυράφι), jimnastik (=γυμναστική), Japonya kapı (=πόρτα), kitap (=βιβλίο), küçük (=μικρός), kutu (=κουτί), kalem (=μολύβι), kuaför (=κομμωτής), kardeş (=αδερφός, -ή), kahve (=καφές), köfte (=κεφτές), Karadeniz (=Μαύρη Θάλασσα), Kıbrıs (=Κύπρος), Karagöz liman (=λιμάνι), limon (=λεμόνι), lamba (=λάμπα), lastik (=λάστιχο), leke (=λεκές), lokum (=λουκούμι), lider (=ηγέτης) melek (=άγγελος), meydan (=πλατεία), mahalle (=γειτονιά), merhaba (=γειά), müzik (=μουσική), mantar (=μανιτάρι), Meltem nine (=γιαγιά), naz (=νάζι), nargile (=ναργιλές), nükleer (=πυρηνικός) oda (=δωμάτιο), otel (=ξενοδοχείο), okul (=σχολείο), otobüs (=λεωφορείο), onur (=τιμή, αξιοπρέπεια), orman (=δάσος) öğretmen (=δάσκαλος), öğrenci (=μαθητής), öpücük (=φιλί), Ömer pencere (=παράθυρο), pazar (=παζάρι, Κυριακή), perde (=κουρτίνα) radyo (=ραδιόφωνο), rakı (=ρακή), rahat (=άνετος), reklâm (=διαφήμιση), rezil (=ρεζίλης), rüşvet (=δωροδοκία) sabah (=πρωί), su (=νερό), selâm (=χαιρετισμός), salon (=σαλόνι), sokak (=δρόμος), sekreter (=γραμματέας), Selânik (=Θεσσαλονίκη), Serhat şehir (=πόλη), şamata (=φασαρία), şans (=τύχη), şarap (=κρασί), şeker (=ζάχαρη, κουφέτο), şok (=σοκ, ξάφνιασμα), Şebnem tabak (=πιάτο), terzi (=ράφτης), tiyatro (=θέατρο), taksi (=ταξί), tembel (=τεμπέλης), tavla (=τάβλι), Trabzon (=Τραπεζούντα), Türkçe (=τουρκικά), Türk (=Τούρκος, τουρκικός), Türkiye (=Τουρκία) uçak (=αεροπλάνο), uzak (=μακριά), ucuz (=φτηνός), uğur (=τύχη, γούρι) üzüm (=σταφύλι), üniversite (=πανεπιστήμιο), üç (=τρία) vapur (=βαπόρι), valiz (=βαλίτσα), vize (=βίζα), volkan (=ηφαίστειο) yabancι (=ξένος), , yuvarlak (=στρογγυλός), yedi (=εφτά), yeni (=καινούριος), yavaş (=σιγά), yalancı (=ψεύτης), Yunanca (=ελληνικά), Yunan (=Έλληνας, ελληνικός), Yunanistan (=Ελλάδα) zaman (=χρόνος), zor (=δύσκολος), zar (=ζάρι), Zeynep

Τουρκική Γραμματική στα ελληνικά

Βασίλης Δαφνοπατίδης Xριστίνα Σανλίογλου

ΠΑΘΗ (ΑΛΛΑΓΗ) ΣΥΜΦΩΝΩΝ ÜNSÜZ BENZEŞMESİ(DEĞİŞİMİ)

Κανόνας αποστήθισης των σκληρών συμφώνων / Sert ünsüzleri ezberleme kuralı Η αποστήθιση των σκληρών συμφώνων, μέσω των παρακάτω φράσεων, βοηθά σημαντικά στην καλύτερη κατανόηση των παθών των συμφώνων: « F I S T I K Ç I Ş A H A P » ή « Ç İ F T H A S E K İ P A Ş A » Έτσι, αποβάλλοντας από αυτές τα φωνήεντα, μένουν όλα τα σκληρά σύμφωνα. ΠΑΘΗ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΣΥΜΦΩΝΩΝ 1. Ποτέ μία τουρκική λέξη δεν μπορεί να τελειώνει με ένα από τα μαλακά σύμφωνα (b, c, d, g). Οι λέξεις αυτές λήγουν στα αντίστοιχά τους σκληρά σύμφωνα (p, ç, t, k): kitap βιβλίο ağaç δέντρο yoğurt γιαούρτι çocuk παιδί 2. Όταν σε λέξεις που τελειώνουν σε σκληρά σύμφωνα (p, ç, t, k) προστίθεται επίθημα που αρχίζει από φωνήεν, τότε τα σύμφωνα αυτά από σκληρά μετατρέπονται σε μαλακά (επειδή βρίσκονται μεταξύ δύο φωνηέντων): ΣΚΛΗΡΑ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΑΛΑΚΑ ΣΥΜΦΩΝΑ p b ç c t d k ğ / σπανίως g kitap + -ı yoğurt + -u ağaç + -ı toprak + -ı yurt + -u bayrak + -ı çocuk+ -u arkeolog + -u psikolog + -u

kitabı yoğurdu ağacı toprağı yurdu bayrağı çocuğu arkeoloğu psikoloğu

το βιβλίο το γιαούρτι το δέντρο το χώμα την πατρίδα τη σημαία το παιδί τον αρχαιολόγο τον ψυχολόγο

Στις μονοσύλλαβες λέξεις που τελειώνουν σε «g», όταν προστεθεί κατάληξη ή επίθημα που αρχίζει από φωνήεν, το «g» δεν τρέπεται σε «ğ», παραμένει ως έχει: org αρμόνιο lig εθνική κατηγορία στον αθλητισμό ligi orgu

Εξαιρέσεις: Ο παραπάνω κανόνας δεν ισχύει στη γραφή των κύριων ονομάτων, ωστόσο εφαρμόζεται στον προφορικό λόγο. Αυτό δεν ισχύει για τα μονοσύλλαβα κύρια ονόματα*: ΓΡΑΠΤΌΣ ΛΌΓΟΣ / YAZILI ANLATIM ΠΡΟΦΟΡΙΚΌΣ ΛΌΓΟΣ / SÖZLÜ ANLATIM Burak’ı /Burağı/ Selânik’ i /Selâniği/ Zeynep’ e /Zeynebe/ Aytaç’ ı /Aytacı/ Bülent’ i /Bülendi/ Korkut’u /Korkudu/ *Αλλά: Berk’i /Berki/

Τουρκική Γραμματική στα ελληνικά

Βασίλης Δαφνοπατίδης Xριστίνα Σανλίογλου

ΤΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ADLAR (İSİMLER)

ΕΙΔΗ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ / AD TÜRLERİ Κύρια Ονόματα / Özel Adlar (Özel İsimler) 1. Τουρκικά κύρια ονόματα / Türkçe özel adlar Γραφή ονομάτων προσώπων / Kişi adlarının yazılışı Τα κύρια ονόματα, τα επώνυμα, οι τίτλοι και τα επίθετα που συνοδεύουν ονόματα καθώς και οι ονομασίες θεοτήτων αρχίζουν με κεφαλαίο γράμμα: Mustafa Kemal Ziya Gökalp Atatürk Yavuz Sultan Selim Genç Osman Aşk Tanrısı Eros Allah

Fevzi Çakmak Keloğlan Jüpiter

Lefter Papadopulos Hacı Mehmet Tanrı

Γραφή τοπωνυμιών / Yer adlarının yazılışı Τα κύρια γεωγραφικά ονόματα, τα τοπωνύμια και τα ονόματα βουνών, ποταμών, λιμνών, θαλασσών αρχίζουν με κεφαλαίο γράμμα: Sakarya Nehri Tuna Nehri Ege Denizi

Σαγγάριος ποταμός Karadeniz Δούναβης ποταμός Akdeniz Αιγαίο Πέλαγος Van Gölü

Μαύρη Θάλασσα Μεσόγειος Θάλασσα Λίμνη Βαν

Akşehir Çerkezköy Uludağ

Çanakkale Fenerbahçe Göztepe

Gümüşhane Karadağ Pamukkale

Kırşehir Galatasaray Kızılırmak

Οι ονομασίες χωρών αρχίζουν με κεφαλαίο γράμμα. Με κεφαλαίο αρχίζει επίσης η δημοκρατία ή το βασίλειο που ακολουθεί: Türkiye Cumhuriyeti Osmanlı Devleti

Τουρκική Amerika Birleşik Δημοκρατία Devletleri Οθωμανικό Κράτος Birleşik Krallık

Η.Π.Α. Ηνωμένο Βασίλειο

Λέξεις όπως: batı (=δύση), doğu (=ανατολή), güney (=νότιος), güneybatı (=νοτιοδυτικός), güneydoğu (=νοτιοανατολικός), kuzey (=βόρειος), kuzeydoğu (=βορειοανατολικός), kuzeybatı (=βορειοδυτικός), aşağı (=κάτω), orta (=μέση), yukarı (=πάνω), küçük (=μικρός), büyük (=μεγάλος), eski (=παλιός), yeni (=νέος), iç (=μέσα) κ.ά., όταν χρησιμοποιούνται στα τοπωνύμια, γράφονται χωριστά και με κεφαλαίο: İç Anadolu Doğu Anadolu

Batı Trakya Küçük Çekmece

Büyük Αda Kuzeydoğu Anadolu

Kuzey Amerika Uzak Doğu

Βασίλης Δαφνοπατίδης Xριστίνα Σανλίογλου

Τουρκική Γραμματική στα ελληνικά

Επίσης, ο πληθυντικός προσδίδει στα κύρια ονόματα την έννοια του σεβασμού και της ομοιότητας: Fatih Kanuni Fuzuli

Fatihler Kanuniler Fuzuliler

(πορθητές, κατακτητές) (νομοθέτες) (ποιητές, φιλόσοφοι)

Ο πληθυντικός χρησιμοποιείται σε προσφωνήσεις που απευθύνονται σε ομάδες και κοινό: genç öğretmen bay bayan

gençler öğretmenler baylar bayanlar

νέοι, νέες καθηγητές κύριοι κυρίες

Επίσης, χρησιμοποιείται για χαιρετισμούς και ευχές: İyi günler! İyi akşamlar! İyi geceler! İyi eğlenceler! İyi bayramlar! İyi şanslar! İyi yolculuklar! Tatlı rüyalar! İyi çalışmalar! Βaşarılar! Mutlu yıllar! Nice yıllara! / Nice senelere! İyi Noeller! İyi Paskalyalar! Hayırlı işler! Τebrikler! -Τeşekkürler! -Bir şey değil.

Καλημέρα! Καλό βράδυ! Καληνύχτα! Καλή διασκέδαση! Καλές γιορτές! Καλή τύχη! Καλό ταξίδι! Όνειρα γλυκά! Καλή δουλειά, καλή συνέχεια! Επιτυχίες! / Καλή επιτυχία! Καλή χρονιά, Χρόνια πολλά! Να ζήσετε!, Χρόνια πολλά! Καλά Χριστούγεννα! Καλό Πάσχα! Καλές δουλειές! Συγχαρητήρια! -Eυχαριστώ! -Δεν κάνει τίποτα.

Στον επιστημονικό τομέα τα επιθήματα -ler -lar χρησιμοποιούνται για ομάδες ειδών (φυτών, ζώων): memeli sürüngen

memeliler τα θηλαστικά sürüngenler τα ερπετά

baklagil turunçgil

baklagiller τα όσπρια turunçgiller τα εσπεριδοειδή

Τα επιθήματα -ler -lar τοποθετημένα σε ρήμα ενικού αριθμού προσδίδουν σεβασμό, όταν το υποκείμενο είναι άτομο άξιο σεβασμού ( κεφ. 15, Το ρήμα): Müdür Bey henüz gelmediler.

Ο κύριος διευθυντής δεν έχει έρθει ακόμη.

Τουρκική Γραμματική στα ελληνικά

Βασίλης Δαφνοπατίδης Xριστίνα Σανλίογλου

ΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ - ΤΑ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ SAYILAR - SAYI ÖNADLARI (SIFATLARI)

Τα αριθμητικά πληροφορούν για την ποσότητα του ουσιαστικού που συνοδεύουν και διακρίνονται σε: ΑΠΟΛΥΤΑ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ / ASIL SAYI ÖNADLARI Δηλώνουν με απόλυτο τρόπο την ακριβή ποσότητα του ουσιαστικού που συνοδεύουν: 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

sıfır bir iki üç dört beş altı yedi sekiz dokuz on

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 30

on bir on iki on üç on dört on beş on altı on yedi on sekiz on dokuz yirmi otuz

40 50 60 70 80 90 100 200 300 400 500

kırk elli altmış yetmiş seksen doksan yüz iki yüz üç yüz dört yüz beş yüz

600 700 800 900 1000 2000 10.000 100.000 1.000.000 1.000.000.000 1.000.000.000.000

altı yüz yedi yüz sekiz yüz dokuz yüz bin iki bin on bin yüz bin bir milyon bir milyar bir trilyon

Οι διψήφιοι αριθμοί, πλην των δεκάδων, γράφονται συνήθως ξεχωριστά, σπανιότερα ως μία λέξη: yirmi beş ή yirmibeş H γραφή των αριθμών / Sayıların yazılışı Α) Οι αριθμοί που γράφονται ολογράφως: Οι αριθμοί που βρίσκονται μέσα σε λογοτεχνικά κείμενα: beş hafta sonra iki yıl önce

πέντε εβδομάδες μετά sekiz kardeş δύο χρόνια πριν bu ayın onbeşinde

οχτώ αδέλφια στις δεκαπέντε αυτού του μήνα

Οι ώρες και τα λεπτά μέσα σε κείμενα: saat dokuzu beş geçe στις εννιά και πέντε saat altıya yirmi kala στις έξι παρά είκοσι

saat sekiz buçukta

στις οχτώ και μισή

Β)Τα ποσά που γράφονται με αριθμούς: Τα χρήματα, οι μετρήσεις και τα στατιστικά στοιχεία: 2000 lira

500 kilometre

20 metre

Σε κάποιες περιπτώσεις γράφονται με αριθμούς οι ώρες, οι λεωφόροι και οι δρόμοι: Saat 8.00’de στις 8 20. cadde 6. sokakta bekliyorum. Περιμένω στην 6η οδό.

20η λεωφόρος

Στις ονομασίες των βασιλέων και σουλτάνων, χρησιμοποιούνται λατινικοί αριθμοί: ΙΙ. Mehmet

Mεχμέτ Β’

XIV. Louis

Λουδοβίκος ΙΔ’

Βασίλης Δαφνοπατίδης Xριστίνα Σανλίογλου

Τουρκική Γραμματική στα ελληνικά

Ο ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ŞİΜDİKİ ZAMAN

Χρήση Ο ενεστώτας χρησιμοποιείται: α) για να εκφράσει μία πράξη που γίνεται την στιγμή που μιλάμε: Şu anda telefonda konuşuyorum. Αυτή την στιγμή μιλάω στο τηλέφωνο. Şimdi odamı topluyorum. Τώρα συμμαζεύω το δωμάτιό μου. β) για να εκφράσει μία πράξη που γίνεται κατ’ Her gün büroya gidiyorum. Erkek kardeşim haftada iki defa spor salonuna gidiyor.

επανάληψη, μία συνήθεια: Κάθε μέρα πηγαίνω στο γραφείο. O αδερφός μου δύο φορές την εβδομάδα πηγαίνει στο γυμναστήριο.

γ) για να εκφράσει κάτι που μπορεί να συμβαίνει πάντα και έχει σταθερό χαρακτήρα (συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις χρησιμοποιούμε τον ενεστώτα διαρκείας ( κεφ. 20, Ο Ενεστώτας διαρκείας): Dünya güneşin etrafında dönüyor. Η γη περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο.

δ) για να εκφράσει μία βέβαιη μελλοντική πράξη, που έχει προγραμματιστεί εκ των προτέρων. Συνήθως μέσα στην φράση υπάρχει μία χρονική έννοια που παραπέμπει στο μέλλον. Η χρήση του ενεστώτα με αυτή την έννοια συνηθίζεται περισσότερο στον προφορικό λόγο: Ο Ονάτ αύριο φεύγει για Γερμανία. Onat yarın Almanya’ya gidiyor. Σε λίγο κλείνω ραντεβού με τον οδοντίαBirazdan, gelecek Salı günü için diş τρό μου για την επόμενη Τρίτη. doktorumdan randevu alıyorum. Σχηματισμός Ρήματα που λήγουν σε σύμφωνο ΚΑΤΑΦΑΤΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ / OLUMLU θέμα ρήματος που λήγει σε σύμφωνο + -i (-ı, -u, -ü) + -yor + κατάληξη προσώπου Ο ενεστώτας είναι απλός χρόνος και σχηματίζεται με την προσθήκη του επιθήματος -iyor (-ıyor, -uyor, -üyor) στο θέμα του ρήματος, που λήγει σε σύμφωνο. Η πρώτη συλλαβή του επιθήματος -i είναι μεταβλητή και ακολουθεί την μικρή φωνηεντική αρμονία ( κεφ. 3, Η αρμονία φωνηέντων). Η δεύτερη συλλαβή -yor είναι αμετάβλητη γι’ αυτό και η προσωπική κατάληξη που θα ακολουθήσει, θα είναι ίδια σε όλα τα ρήματα, καθώς και οι καταλήξεις προσώπων, οι οποίες είναι ήδη γνωστές από την ρηματική κατάληξη του «είμαι» :-um, -sun, -, -uz, -sunuz, -(lar) ( κεφ. 17, Η ρηματική κατάληξη «είμαι»). Όταν το επίθημα ενεστώτα συγκολληθεί στο θέμα του ρήματος, μπορεί να έχει μία από τις εξής μορφές: -iyor, -ıyor, -uyor, -üyor. Επομένως, ο τύπος του ενεστώτα διαμορφώνεται ως εξής:

ben sen o biz siz onlar

e-i -iyorum -iyorsun -iyor -iyoruz -iyorsunuz -iyor(-lar)

a-ı -ıyorum -ıyorsun -ıyor -ıyoruz -ıyorsunuz -ıyor(-lar)

o-u -uyorum -uyorsun -uyor -uyoruz -uyorsunuz -uyor(-lar)

ö-ü -üyorum -üyorsun -üyor -üyoruz -üyorsunuz -üyor(-lar)

131

Βασίλης Δαφνοπατίδης Xριστίνα Σανλίογλου

Τουρκική Γραμματική στα ελληνικά

Η ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ EMİR KİPİ

Χρήση Είναι η έγκλιση με την οποία εκφράζονται η διαταγή, η απαγόρευση, η προτροπή, η επιταγή, η άδεια. Ευρεία επίσης, είναι η χρήση της σε οδηγίες και συνταγές. Στην τουρκική γλώσσα δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ συνεχούς και στιγμιαίας προστακτικής (oku! = διάβασε! / διάβαζε!). Όπως είναι φυσικό, δεν εννοείται ο ομιλών να διατάξει τον εαυτό του, και κατά συνέπεια λείπει το α’ πρόσωπο ενικού και πληθυντικού από την έγκλιση αυτή*. Όπως και η ελληνική προστακτική, έτσι και η τουρκική συνοδεύεται από θαυμαστικό (ünlem işareti). Η προστακτική δεν έχει χρονική κατάληξη. Σχηματίζεται στα β΄ και γ΄ πρόσωπα του ενικού και πληθυντικού αριθμού με τις δικές της καταλήξεις προσώπων: Πήγαινε στον φούρνο, πάρε ψωμί! Sen fırına git, ekmek al! Κύριε Τζανέρ, αυτός ο δρόμος είναι πολύ Caner Bey, bu yol çok kötü. Lütfen, dikkat άσχημος. Παρακαλώ προσέχετε! edin! Μιλήστε με την Αϊσέ και εξηγήστε της τα Siz Ayşe’yle konuşun ve ona her şeyi πάντα! anlatın! Misafirler bugün gelmesinler, yarın gelsinler! Να μην έρθουν σήμερα οι επισκέπτες, να έρθουν αύριο! Bağırma! Çocuklar duymasınlar! Μη φωνάζεις! Να μην ακούσουν τα παιδιά! Sağa dönün, sonra doğru gidin! Στρίψτε δεξιά, έπειτα πηγαίνετε ευθεία! Τamer bizimle gelsin mi? Ο Ταμέρ να έρθει μαζί μας; Çocuklar bu filmi izlesinler mi? Να δουν αυτή την ταινία τα παιδιά; -Sana makarna pişireyim mi? -Να σου φτιάξω μακαρόνια; -Yok, aç değilim. -Όχι, δεν πεινάω. -Olsun, pişireyim belki sonra yersin. -Ας είναι, να τα φτιάξω και ίσως τρως μετά. Kes sesini! Κόφ’ το!, Βούλωσ’ το! H έγκλιση της προστακτικής επίσης, έχει ευρύτατη χρήση στις ευχές, αλλά και τις κατάρες: Afiyet olsun! Kolay gelsin! Geçmiş olsun! Hayırlı ve uğurlu olsun! Nazar değmesin! Helâl olsun! Doğum günün kutlu olsun! Bayramınız kutlu olsun! Hoşça kal!/Hoşça kalın! Sağol!/Sağolun! Boş ver! Aldırma! Çok yaşa!

Καλή όρεξη! Καλή ευκολία! Περαστικά! Τυχερό και γούρικο να είναι! Να μη τον πιάνει μάτι!, Να μη βασκαθεί! Χαλάλι ας είναι! Nα χαίρεσαι τα γενέθλια σου!, Nα τα εκατοστήσεις! Χρόνια πολλά για την γιορτή σας! (εθνική και θρησκευτική) Αντίο!/Αντίο σας! Να ’σαι καλά!/Να είστε καλά! Δεν πειράζει!, Μην δίνεις σημασία! Μην σκας!/Μην δίνεις σημασία! Με τις υγείες σου! (για φτέρνισμα), Να ζήσεις!

157

Τουρκική Γραμματική στα ελληνικά

Βασίλης Δαφνοπατίδης Xριστίνα Σανλίογλου

ΤΑ ΑΛΛΗΛΟΠΑΘΗ ΡΗΜΑΤΑ İŞTEŞ EYLEM

Τα αλληλοπαθή ρήματα δηλώνουν μία ενέργεια που πραγματοποιείται από ένα σύνολο προσώπων (ομαδικά). Η ενέργεια αυτή γίνεται τουλάχιστον από δύο άτομα. Τα αλληλοπαθή ρήματα, λοιπόν, δηλώνουν μία κοινή, αμοιβαία ενέργεια / πράξη. Συντάσσονται με την πρόθεση συνοδείας -(y)le, -(y)la: Στο facebook γνωρίστηκα με έναν πολύ ωραίο Facebook’ta çok yakışıklı bir gençle tanıştım. νεαρό. Στη διαδρομή Άγκυρα-Μπόλου, εξαιτίας της Ankara-Bolu yolunda yolun kaygan olmasından ολισθηρότητας του δρόμου, πολλά αυτοκίνητα dolayı birçok araba çarpıştı. συγκρούστηκαν. Τα πουλιά στο δάσος κελαηδούν όλα μαζί. Ormanda kuşlar cıvıl cıvıl ötüşür. Ακόμα επικοινωνώ με τους παλιούς μου συμEski sınıf arkadaşlarımla hâlâ haberleşirim. μαθητές. Kayınvalidemle çok iyi anlaşırız. Συνεννοούμαστε πολύ καλά με την πεθερά μου. Σχηματισμός α) Όταν το θέμα του ρήματος λήγει σε φωνήεν, τότε η αλληλοπαθητική φωνή σχηματίζεται με το (σύμφωνο) επίθημα -ş: αμετάβατο ή μεταβατικό ρήμα / αλληλοπαθές ρήμα / geçişsiz veya geçişli eylem işteş eylem θρηνώ, κλαίω (ομαδικά) ağlamak κλαίω ağlaşmak anlamak καταλαβαίνω συννενοούμαι, συμφωνώ anlaşmak beklemek περιμένω περιμένουμε (ομαδικά) bekleşmek υποδέχομαι, προϋπαντώ, karşılaşmak karşılamak συναντιέμαι συναντώ βράζω, πηγάζω, κολλάω kaynaşmak ταιριάζω, τακιμιάζω kaynamak koklamak μυρίζω μυρίζομαι, χαϊδολογιέμαι koklaşmak oynamak παίζω παιχνιδίζω, γκομενίζω oynaşmak ödemek πληρώνω πατσίζω, λογαριάζομαι ödeşmek rastlamak συναντώ, πετυχαίνω συναντιέμαι τυχαία rastlaşmak söylemek λέω συζητώ, κουβεντιάζω söyleşmek tanımak γνωρίζω γνωρίζομαι tanışmak toslamak κουτουλώ κουτουλώ αμοιβαία toslaşmak β) Όταν το θέμα του ρήματος λήγει σε σύμφωνο, σχηματίζει την αλληλοπαθητική φωνή με το επίθημα -iş (-ış, -üş, -uş), που ακολουθεί τη μικρή φωνηεντική αρμονία: μεταβατικό ή αμετάβατο ρήμα / αλληλοπαθές ρήμα / geçişli veya geçişsiz eylem işteş eylem boğmak στραγγαλίζω, πνίγω αλληλοσκοτώνομαι boğuşmak öpmek φιλώ φιλιέμαι öpüşmek dövmek δέρνω, χτυπώ παίζω ξύλο dövüşmek çarpmak χτυπώ, προσκρούω συγκρούομαι çarpışmak gülmek γελώ γελώ (μαζί με κάποιον) gülüşmek bakmak κοιτάζω κοιταζόμαστε bakışmak bozmak χαλάω, καταστρέφω μαλώνω, τσακώνομαι bozuşmak bulmak βρίσκω, εντοπίζω συναντιέμαι, βρίσκομαι buluşmak (με κάποιον) sevmek αγαπώ αγαπιόμαστε, κάνουμε sevişmek έρωτα görmek βλέπω συζητώ, görüşmek συναναστρέφομαι

182

Βασίλης Δαφνοπατίδης Xριστίνα Σανλίογλου

Τουρκική Γραμματική στα ελληνικά

ΑΥΤΟΠΑΘΗ ΡΗΜΑΤΑ DÖNÜŞLÜ EYLEM

Αυτοπαθή είναι τα ρήματα που το υποκείμενο ενεργεί και δέχεται άμεσα την ενέργεια. Στα ελληνικά αντιστοιχούν με τα ρήματα της μέσης φωνής. Σχηματισμός α) Όταν το θέμα του ρήματος λήγει σε φωνήεν, τότε σχηματίζει την αυτοπαθητική φωνή με την προσθήκη του επιθήματος -n: ενεργητικό ρήμα / etken eylem αυτοπαθές ρήμα / dönüşlü eylem yıkamak πλένω πλένομαι yıkanmak söylemek λέω söylenmek εκφράζομαι, γκρινιάζω beslemek τρέφω, εκτρέφω beslenmek τρέφομαι saklamak κρύβω saklanmak κρύβομαι sallamak κουνάω κουνιέμαι sallanmak kaşımak ξύνω ξύνομαι kaşınmak taramak χτενίζω χτενίζομαι taranmak taşımak μεταφέρω, κουβαλώ μετακομίζω taşınmak korumak προστατεύω προφυλάσσομαι korunmak boyamak βάφω βάφομαι boyanmak mırıldamak ψιθυρίζω mırıldanmak μουρμουρίζω (μόνος μου), σιγοτραγουδώ β) Όταν το θέμα του ρήματος λήγει σε σύμφωνο, τότε σχηματίζει την αυτοπαθητική φωνή με την προσθήκη του επιθήματος -in (-ın, -ün, -un): ενεργητικό ρήμα / etken eylem αυτοπαθές ρήμα / dönüşlü eylem bakmak κοιτάζω κοιτάζομαι bakınmak dövmek δέρνω χτυπιέμαι, θρηνώ dövünmek çekmek τραβάω τραβιέμαι, διστάζω çekinmek giymek φοράω ντύνομαι giyinmek gezmek περιοδεύω περιδιαβαίνω gezinmek soymak γδύνω γδύνομαι soyunmak almak παίρνω θίγομαι, παρεξηγούμαι alınmak görmek βλέπω φαίνομαι görünmek övmek επαινώ περιαυτολογώ, παινεύομαι övünmek sevmek αγαπώ χαίρομαι sevinmek γ) Εάν το θέμα του ρήματος προέρχεται από ουσιαστικό ή επίθετο τότε πρώτα βάζουμε την κατάληξη ρηματοποίησης -le (-la) και μετά την κατάληξη αυτοπάθειας -n: sabun (=σαπούνι) sabunlamak (=σαπουνίζω) sabunlanmak (=σαπουνίζομαι) ενεργητικό ρήμα / etken eylem αυτοπαθές ρήμα / dönüşlü eylem hazırlamak ετοιμάζω ετοιμάζομαι hazırlanmak kurulamak στεγνώνω στεγνώνομαι, σκουπίζομαι kurulanmak temizlemek καθαρίζω temizlenmek καθαρίζομαι etkilemek εντυπωσιάζω, επηρεάζω etkilenmek εντυπωσιάζομαι, επηρεάζομαι büyülemek μαγεύω μαγεύομαι büyülenmek durulamak ξεπλένω ξεπλένομαι durulanmak oyalamak απασχολώ, χασομερώ oyalanmak απασχολούμαι, χασομερώ keselemek τρίβω (στο χαμάμ) τρίβομαι (στο χαμάμ) keselenmek süslemek στολίζω στολίζομαι süslenmek nikâhlamak παντρεύω παντρεύομαι nikâhlanmak zehirlemek δηλητηριάζω δηλητηριάζομαι zehirlenmek

187

Τουρκική Γραμματική στα ελληνικά

Βασίλης Δαφνοπατίδης Xριστίνα Σανλίογλου

ΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΕΣ ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ TÜRETME EKLERİ

Παραγωγικές καταλήξεις / επιθήματα Όπως αναφέρθηκε στην αρχή αυτού του βιβλίου, η τουρκική είναι συγκολλητική γλώσσα, πράγμα που σημαίνει ότι για όρους που δεν υπάρχουν ή είναι σύνθετοι, η δομή και το περιεχόμενο της τουρκικής στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό στην παραγωγή και επιλογή των σωστών καταλήξεων/επιθημάτων, ανάλογα με την εκάστοτε επικοινωνιακή ανάγκη. Οι καταλήξεις που βοηθούν να καλυφθεί το λεξιλογικό αυτό «κενό» ονομάζονται παραγωγικές, και προστίθενται κατά κανόνα στο τέλος της λέξης, είτε αυτή αποτελεί θέμα ρήματος, είτε ουσιαστικό, επίθετο, επίρρημα ή αντωνυμία. Η λέξη που προκύπτει από την διεργασία αυτή ονομάζεται παράγωγη λέξη (türemiş sözcük), ενώ η λέξη από την οποία προκύπτει (αφού δηλαδή αφαιρέσουμε την παραγωγική κατάληξη) ριζική λέξη ( κεφ. 6, Οι πτώσεις των ουσιαστικών - Ονομαστική) ή ρίζα/θέμα, όπως συμβαίνει και με το ρήμα ( κεφ. 15, Το ρήμα). Παράγωγες λέξεις μπορούν επίσης να προκύψουν με την προσθήκη μιας δεύτερης ή και τρίτης παραγωγικής κατάληξης στο τέλος μιας ήδη παράγωγης λέξης, και έτσι πρέπει να έχουμε υπόψη πως μπορούν να υπάρχουν και περισσότερες από μία παραγωγικές καταλήξεις στην αρχική λέξη, προκειμένου να δημιουργηθούν όροι περιγραφικότεροι ή γενικότεροι, ανάλογα με την εκάστοτε επικοινωνιακή ανάγκη.

Παρατίθεται ένα παράδειγμα του συγκολλητικού χαρακτήρα της τουρκικής, όπου γίνεται εμφανές πως μπορούν να προστίθενται πάνω από μία (πτωτικές, παραγωγικές ή άλλες) καταλήξεις, διαφοροποιώντας αντίστοιχα το νόημα του όρου που προκύπτει: arka arka-daş arka-daş-lar arka-daş-lar-ım arka-daş-lar-ım-dan

πίσω, νώτα, στήριγμα, προστασία φίλος φίλοι οι φίλοι μου από τους φίλους μου

Λόγω της συγκολλητικής ιδιότητας της γλώσσας, διαφορετικές καταλήξεις παράγουν διαφορετικά νοήματα, ενώ οι παράγωγες λέξεις έχουν πολλές φορές και διαφορετική γραμματική λειτουργία από την ρίζα από την οποία προκύπτουν (π.χ. παραγωγή επιθέτων από ουσιαστικά). Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι πάντα σαφές ποια κατάληξη πρέπει να προσθέσουμε, ώστε να σχηματίσουμε τον όρο με την χρηστική αξία που θέλουμε. Το κενό αυτό καλύπτει σταδιακά σε σημαντικό βαθμό η εμπειρία και η «τριβή» του διδασκόμενου με την γλώσσα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι παύει να είναι δόκιμο το να προσφεύγουμε για επιβεβαίωση στα -πολύτιμα πάντα- λεξικά, όπου οι παράγωγες λέξεις συναντώνται ως αυτόνομες και ανεξάρτητες λέξεις, ώστε να διευκολύνεται η αναζήτηση.

354

Βασίλης Δαφνοπατίδης Xριστίνα Σανλίογλου

Τουρκική Γραμματική στα ελληνικά

ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ-ΛΕΞΕΙΣ ΜΕ ΕΙΔΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ DEYİMLER-ÖZEL ANLAMLI SÖZCÜKLER

ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ abayı yakmak ağız dalaşı Αğzı var, dili yok. ağzı bozuk ahmak ıslatan ahret yolculuğu ana-baba günü Αnam ağladı. anadan doğma aptal kutusu Αranıza kara kedi mi girdi? aslan payı ateşle oynamak ateş pahası Αtı alan Üsküdar’ı geçti. ayaklı kütüphane Αyıkla pirincin taşını! aynı tas, aynı hamam Αyvayı yedik! baklayı ağzından çıkarmak baldırı çıplak balon uçurmak balta girmemiş (görmemiş) orman balta olmak baltayı taşa vurmak bam teline basmak (dokunmak) baston yutmuş gibi baş belâsı beş parasız beş parmak bir ayağı çukurda bir baş bir traş Bir bir daha iki eder! bir çuval inciri berbat etmek bir taşla iki kuş vurmak Βok yoluna (pisi pisine) gitti. boşu boşuna / boş yere bozuk çalmak Βu işin suyunu çıkardılar. bulunmaz Hint kumaşı Burası Dingo’nun ahırı değil!

ερωτεύομαι, δαγκώνω την λαμαρίνα λογομαχία Στόμα έχει, μιλιά δεν έχει. αθυρόστομος, βρωμόστομος ψιλόβροχο το πέρασμα στην άλλη ζωή, θάνατος χαμός, πολυκοσμία, συνωστισμός. Μου βγήκε η πίστη. όπως τον γέννησε η μάνα του, ολόγυμνος το χαζοκούτι (τηλεόραση) Τσακωθήκατε; Τα τσουγκρίσατε; η μερίδα του λέοντος παίζω με την φωτιά πανάκριβος Όποιος πρόλαβε τον Κύριο είδε, έγινε καπνός. κινητή βιβλιοθήκη, πολυμαθής, σοφός Άντε να βρεις άκρη! τα ίδια Παντελάκη μου, τα ίδια Παντελή μου Την πατήσαμε, την βάψαμε! αποκαλύπτω μυστικό, ομολογώ αλητάκος, απένταρος διαδίδω φήμες παρθένο δάσος γίνομαι φορτικός κάνω γκάφα του πατάω τον κάλο, τον χτυπώ εκεί που πονάει σα να κατάπιε μπαστούνι, ποζάτος, τσιτωμένος ενοχλητικός, μεγάλος μπελάς, σκοτούρα απένταρος σφαλιάρα, χαστούκι με το ένα πόδι στον τάφο ούτε παιδιά, ούτε σκυλιά (χωρίς υποχρεώσεις) Ένα κι ένα κάνουν δύο. / Αυτό που σου λέω! τα κάνω θάλασσα με ένα σμπάρο δυο τριγόνια Πέθανε άδικα, σαν το σκυλί στο αμπέλι. (χυδ.) άσκοπα, άδικα, τζάμπα, μάταια μου την έχει δώσει Το παρακάνανε, το παραξυλώσανε δυσεύρετος Φέρσου ανάλογα, πρόσεξε που βρίσκεσαι!

387

Τουρκική Γραμματική στα ελληνικά

Βασίλης Δαφνοπατίδης Xριστίνα Σανλίογλου

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ – ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ ATASÖZLERİ

Σε πολλές από τις παρακάτω παροιμίες δεν δίδεται η ακριβής μετάφραση, αλλά η ελληνική αντιστοιχία: ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ-ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ / ATASÖZLERİ Acele işe şeytan karışır. Όποιος βιάζεται σκοντάφτει. Aç ayı oynamaz. Νηστικό αρκούδι δεν χορεύει. Καλύτερα να σου βγει το μάτι, παρά το όνομα. Adamın adı çıkacağına canı çıksın. Ağlamayan çocuğa meme verilmez. Αν δεν κλάψεις, δεν σου δίνουν να φας. Akacak kan damarda durmaz. Ό.τι είναι να γίνει, θα γίνει. Ak akça kara gün içindir. Μάζεψε χρήματα για μια δύσκολη ώρα. Akıl akıldan üstündür. Πάντα βρίσκεται κάποιος που σκέφτεται καλύτερα από εσένα, πιο έξυπνα, εχθρός του καλού το καλύτερο. Akıl yaşta değil, baştadır. Το μυαλό έχει σημασία, όχι η ηλικία. Bakarsan bağ, bakmazsan dağ olur. Αυτό, που έχεις, να το φροντίζεις και να το περιποιείσαι για να σου αποδώσει. Balık baştan kokar. Το ψάρι βρωμάει από το κεφάλι. Başa gelen çekilir. Το πεπρωμένο φυγείν αδύνατον. Bedava sirke baldan tatlıdır. Τζάμπα ξύδι γλυκό σαν μέλι, πάσα προσφορά δεκτή. Όπου λαλούν πολλά κοκόρια αργεί να ξημερώσει. Bir çöplükte iki horoz ötmez. Bir elin nesi var, iki elin sesi var. Το ένα χέρι νίβει τ’ άλλο και τα δυο το πρόσωπο. Bugünkü tavuk, yarınki kazdan iyidir. Κάλλιο πέντε και στο χέρι... (Yarınki kazdan bugünkü tavuk yeğdir.) Büyük lokma ye, büyük söz söyleme (etme). Μεγάλη μπουκιά φάε, μεγάλη κουβέντα μη λες. Can boğazdan gelir (geçer). Τρώγοντας έρχεται η όρεξη. Can çıkar, huy çıkmaz. Πρώτα βγαίνει η ψυχή και μετά το χούι. Çivi çiviyi söker. Καρφί στο καρφί, τα όμοια με τα όμοια θεραπεύονται. Çok bilen (söyleyen) çok yanılır. Όποιος ξέρει πολλά, κάνει πολλά λάθη. (πολύξερος) Dağ dağa kavuşmaz, insan insana kavuşur. Βουνό με βουνό δεν σμίγει. Damlaya damlaya göl olur / Φασούλι το φασούλι γεμίζει το σακούλι. Damlacıktan sel olur. Davulun sesi uzaktan hoş gelir. Από μακριά όλα φαίνονται ρόδινα. / Έξω απ’ το χορό πολλά τραγούδια ξέρεις. Dayak cenetten çıkmadır. Το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο. Denize düşen yılana (yosuna) sarılır. Ο πνιγμένος από τα μαλλιά του πιάνεται. Derdini söylemeyen (saklayan) derman Όποιος δεν λέει τον πόνο του, δεν βρίσκει bulamaz. γιατρειά. Η γλώσσα κόκαλα δεν έχει (και κόκαλα τσακίζει). Dilin kemiği yok. Dinsizin hakkından imansız gelir. Θα βρεις το δάσκαλό σου.

398