VANAF 18/07/2015
PAL EA IS 2 - BRUSSELS EXPO
Praktische informatie Gateway to Space: The Exhibition 18 juli t/m 25 oktober 2015 Paleis 2, Brussels Expo Belgiëplein 1 1020 Brussel België Reservatie groups@expo-space.be www.expo-space.be Openingsuren Dagelijks geopend van 10u tot 18u (Laatste toegang om 17u). Gateway to Space: The Exhibition biedt de ideale gelegenheid voor een educatief schoolbezoek. Om dit bezoek voor iedereen mogelijk te maken worden de schooltickets aan een bijzonder gunstig tarief aangeboden voor schoolgroepen vanaf 10 personen. Tarieven Volwassenen: 15,90 € Kinderen (3 tot 18 jaar): 12,90 € Familietickets (2 volwassenen en 2 kinderen): 50 € Schoolgroepen (vanaf 10 leerlingen): 7,50 € p.p. Interactieve zone: 2 € per simulator Interactieve zone voor groepen (mits reservatie): 1 € per simulator Audiogids beschikbaar Rondleidingen Gegidste rondleidingen in de tentoonstelling kunnen worden gereserveerd in het Nederlands, Frans en Engels via groups@expo-space.be. Rondleidingen op maat en op niveau van alle leeftijden zijn mogelijk. Gecombineerd bezoek Plan je een graag een excursie voor een hele dag? Op vertoon van je ticket van Gateway to Space: The Exhibition krijg je een korting bij een bezoek aan het Atomium of Mini Europa. Nog niet genoeg van de ruimtevaart en de sterren? Bezoek ook het Planetarium (5 minuten wandelen van Paleis 2) of de Volkssterrenwacht MIRA met je leerlingen.
Inleiding Dit pedagogisch dossier biedt een educatieve blik op de ruimtevaart dankzij de unieke tentoonstelling Gateway to Space: The Exhibition die nu tijdelijk in Brussel te zien is. De inhoud en de activiteiten die erin voorgesteld worden sluiten aan bij onderwerpen uit de wetenschap, technologie, wiskunde, aardrijkskunde en geografie die ook behoren tot het lespakket. Alle leerstof die aan bod komt, kadert in deze tentoonstelling binnen het thema van de ruimtevaart. Andere vaardigheden die ontwikkeld worden zijn het kritische denkvermogen en het verwerken van leerstof op een niet-klassieke manier. In Gateway to Space: The Exhibition zie je in meer dan 10 gallerijen echte voorwerpen van de NASA, schaalmodellen en simulaties. In elk van deze gallerijen komt een ander onderdeel van de geschiedenis van de ruimtevaart aan bod: de eerste dromers, de eerste raketten, de maanlanding en uiteindelijk de allerlaatste ontwikkelingen die tonen wat de toekomst ons te bieden heeft! Wij wensen jullie alvast een inspirerend en leerrijk bezoek aan Gateway to Space: The Exhibition toe!
Inhoudstafel 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Waarom de tentoonstelling een bezoek waard is Bereid je bezoek voor Doelstellingen Belangrijke concepten Wat leren studenten tijdens een bezoek? Gateway to Space: The Exhibition Eenvoudige vragen Complexere vragen Maak je eigen raket – experiment
1. Waarom de tentoonstelling een bezoek waard is De wetenschappelijke en historische documenten, voorwerpen en modellen die te zien zijn in Gateway to Space: The Exhibition brengen de leerstof over het heelal en de ruimtevaart tot leven. Al ontdekkend leren bezoekers voortdurend bij over de geschiedenis en de echte toepassingen van de ruimtevaart. Het verleden leren begrijpen draagt steeds bij tot inzicht in het heden en biedt een blik aan op de toekomst. Historische gebeurtenissen worden aanschouwelijk gemaakt dankzij documenten, foto’s en verbazingwekkende voorwerpen: belangrijke kennis wordt zo aangeleerd op een persoonlijke en ervaringsgerichte manier.
2. Bereid je bezoek voor Voor begeleiders en studenten: Plan de begeleidende lessen zowel voor als na het bezoek aan de tentoonstelling. Nodig de leerlingen uit onderzoek te doen voor, na en tijdens het bezoek aan Gateway to Space:The Exhbition. Verdeel de studenten in groepjes om samen rond bepaalde thema’s te werken (denk – bespreek – deel). Bied zowel ruimte aan een gestructureerd bezoek (vragenlijst, parcours, werkblaadjes, …) als aan een vrijer deel van het bezoek. Studenten vragen vaak ook wat tijd om zelf iets te ontdekken in de tentoonstelling. Verwijs naar thema’s of verhalen die op school besproken worden (ook tijdens andere vakken). Ruimtevaart brengt vele vakken samen zoals wereldgeschiedenis, fysica, aardrijkskunde en wiskunde. Vraag dus ook andere leerkrachten of ze de leerlingen iets kunnen vertellen over wat ze tijdens Gateway to Space: The Exhibition zullen ontdekken. Evalueer de opgedane ervaringen om de kennis te versterken
Vraag studenten naar hun mening over en hun indruk van het bezoek: -
Wat was voor jou het meest indrukwekkende deel van de tentoonstelling? Waarom vond je dit interessant?
-
Wat wist je nog niet voor het bezoek?
-
Nam de tentoonstelling je mee op een reis door de tijd?
-
Zou je nog iets anders in de tentoonstelling hebben willen zien? Waar zou je graag nog meer over te weten komen? Aarzel niet om ons jullie feedback te sturen naar info@expo-space.be.
3. Doelstellingen Tijdens het bezoek -
-
Studenten informeren over de verwezenlijkingen die er gedaan zijn tijdens de geschiedenis van de ruimtevaart. Studenten leren de mijlpalen van de ruimtevaart kennen en kunnen deze verbinden aan geopolitieke evoluties uit de 20e eeuw. Studenten bewust maken van de bijdragen van verschillende landen aan de ontwikkeling van de ruimtevaart. Niet enkel de “Space Race� tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie wordt besproken, ook de Europese en Belgische verdiensten worden in de verf gezet. Studenten helpen gerichte informatie te verwerken en hun woordenschat en algemene kennis uit te breiden. Studenten hun leesvaardigheid en tekstverwerkingscapaciteiten aanscherpen. Studenten leren een eigen mening te vormen, deze te toetsten aan die van medestudenten en uiteindelijk een standpunt in te nemen en delen met een groep. Na het bezoek
-
-
Studenten helpen om aan de hand van de ruimtevaart belangrijke geopolitieke momenten uit de 20e te leren interpreteren (zoals bijvoorbeeld de Tweede Wereldoorlog of Koude Oorlog). Studenten de tijdslijn van de ruimtevaart leren kennen en begrijpen. Studenten laten nadenken over het belang van ruimtevaart en de wetenschappelijke ontdekkingen waartoe deze geleid heeft. Aan het begin van deze nieuwe eeuw is de toekomst van de ruimtevaart een belangrijke vraag voor hen: moet de ruimtevaart opengesteld worden voor commerciĂŤle bedrijven? Wie moet de missies naar de maan, mars en andere planeten ondersteunen?
4. Belangrijke concepten -
-
-
-
Inspiratie: de inspirerende voorbeelden van astronauten en wetenschappers die een onmisbare rol speelden bij de ontdekking van de ruimte. Voor hen was alles inspiratie: een kinderboek, een nacht vol sterren, de maan, ‌ Oorzaak en gevolg: de ontwikkeling van de ruimtevaart gebeurde op een welbepaald moment in de geschiedenis. Ze is onlosmakelijk verbonden met bijvoorbeeld de Koude Oorlog en de Tweede Wereldoorlog. Enkel in deze context is deze te begrijpen. Structuur en functie: de structuur van een raket, ruimtecapsule of ruimtepak is bepaald door zijn functie en gebruik. Er wordt niets aan het toeval overgelaten in de ruimtevaart. Wetenschappelijk onderzoek: het voortdurend interpreteren, analyseren en onderzoeken van resultaten vormt de basis van de ontwikkeling van de ruimtevaart. Bewustzijn: de ruimtevaart en de ontdekking van het heelal stellen ons voortdurend voor morele, sociale, technologische en milieugerelateerde vraagstukken: was het verantwoord dieren en later mensen in de ruimte te sturen als niet zeker was of ze het zouden overleven? Moet de mens een andere planeet proberen te bereiken? Van wie is de maan? Wie is er verantwoordelijk voor het ruimteafval?
5. Wat leren studenten tijdens een bezoek aan Gateway to Space: The Exhibition? In de tentoonstelling kunnen studenten leren om nieuwe informatie die op een nietklassieke manier wordt gepresenteerd te herkennen, begrijpen en interpreteren. Deze informatie zal in de vorm van teksten, afbeeldingen, echte voorwerpen of videobeelden beschikbaar zijn. De studenten leren zo om verbindingen te maken tussen de verschillende media. Studenten kunnen actief participeren in gesprekken rond de verschillende thema’s die in de tentoonstellingen aan bod komen. Fysica Algemene begrippen zoals massa, beweging en energie spelen een belangrijke rol in de ruimtevaart en worden herhaaldelijk aangehaald in de tentoonstelling. Wiskunde Er zijn verschillende mogelijkheden om studenten wiskundige problemen of vraagstukken voor te leggen die betrekking hebben op de ontwikkeling van de ruimtevaart.
Geschiedenis Studenten leren hoe belangrijke gebeurtenissen een gevolg kunnen zijn van verschillende factoren die op elkaar inspelen. Studenten leren de geschiedenis van de ruimtevaart kennen en leren deze te verbinden met belangrijke momenten uit de wereldgeschiedenis en enkele van de sleutelfiguren uit de voorbij eeuw. Belangrijke thema’s komen aan bod die de wereldoriëntatie en het inzicht van de studenten in de geschiedenis zullen aanscherpen. Lees- en luistervaardigheden Studenten zullen informatie verwerken dankzij de hulp van teksten die ze kunnen lezen in de tentoonstelling en informatie die auditief aangeboden wordt in de audiogids. Studenten zullen hun opgedane kennis moeten samenbundelen om het hele plaatje te begrijpen en conclusies te kunnen trekken. Schrijfvaardigheid Het is mogelijk de studenten zowel voor als na het bezoek aan de tentoonstelling (schriftelijke) opdrachten te geven zodat ze zelf op zoek gaan naar nieuwe informatie of thema’s die verband houden met ruimtevaart. Door hen een verslag te laten maken van het bezoek zullen ze de informatie die ze verzameld hebben beter leren verwerken. Door hen een bepaalde invalshoek of een thema te geven om verder uit te diepen, zullen ze nog meer leren over de geschiedenis van de ruimtevaart en de thema’s van de tentoonstelling. Aan het eind van dit dossier vind je een aantal eenvoudige vragen waarop je de antwoorden in dit dossier en in de tentoonstelling kan terugvinden. Daarna stellen we een aantal complexere vragen waarvoor studenten hun kritisch denkvermogen moeten aanspreken.
6. Gateway to Space: The Exhibition Welkom in het heelal! We hebben het vaak over sterren en planeten, maar het is belangrijk eerst te weten wat de ruimte eigenlijk is. Rond de aarde is er een dikke luchtlaag die we de atmosfeer noemen. Deze laag bezorgt ons zuurstof en beschermt ons tegen de extreme warmte van de zon. Verder weg van de aarde verdwijnt de zuurstof, wordt de lucht dunner en wordt het veel kouder.
De ruimte begint op ongeveer 1000 kilometer van de aarde, maar op enkele honderden kilometers treden de effecten zoals gewichtloosheid al in. Wanneer astronauten op 100 kilometer van de aarde zijn, zeggen we dat ze zich “in de ruimte” bevinden. De meeste ruimtemissies gebeuren nog in een baan om de aarde en deze astronauten zijn dus nog onder invloed van de zwaartekracht. Slechts 24 astronauten gingen al verder: naar de maan. “De ruimte”, het haast lege gebied tussen planeten, hemellichamen en zonnestelsels, bestaat uit plasma van waterstof, helium, elektromagnetische straling en ongeladen elementaire deeltjes. Nog verder vinden we de interstellaire ruimte die niet bezet wordt door sterren en hun planetenstelsels. Voor de mens is dit haast ontgonnen terrein, enkel de onbemande ruimtesonde Voyager 1 werd er al heen gezonden.
Over ons zonnestelsel weten we uiteraard een pak meer. Dit bestaat uit de zon en de hemellichamen errond die door de zwaartekracht gebonden zijn aan onze zon. De zon is een gigantische ster, zoals we er zeer veel zien als we ’s nachts naar de lucht kijken. Het zonnestelsel waar de Aarde deel van uitmaakt ontstond 4,5 miljard jaar geleden uit een enorme gaswolk waaruit eerst de zon ontstond. De andere gasresten stolden, kregen vorm, botsten en werden uiteindelijk de planeten die vandaag nog rond de zon draaien. Het zonnestelsel is op zijn beurt deel van de Melkweg.
De planeten die je ziet zijn: (van links naar rechts) Neptunus, Uranus, Saturnus, Jupiter, Mars, Aarde, Venus en Mercurius. Helemaal rechts zie je uiteraard de zon. Het kleine hemellichaam aan de linkerkant is Pluto. Tot 2006 werd Pluto gezien als een planeet maar vanaf dat moment staat ze geclassificeerd als dwergplaneet. De afstand van een planeet tot de zon is enorm belangrijk: het bepaalt het klimaat, de temperatuur en uiteraard ook de leefbaarheid op die planeet. Bemande ruimtevluchten werden enkel uitgevoerd tot op de maan die rond de aarde cirkelt, maar de droom om mensen nog verder het heelal in te sturen komt steeds dichter bij de werkelijkheid. Er zijn al sondes op Mars geland en er wordt gewerkt aan een mogelijke marsmissie. 1. De eerste “vleugelslagen” (1844 – 1939) De Aarde is de wieg van de mensheid, maar we kunnen niet eeuwig in de wieg blijven zitten. Konstantin Eduardovich Tsiolkovsky
-
Dr. Wernher von Braun wordt ook wel de vader van het Amerikaanse ruimtevaartprogramma en dus de NASA genoemd. Als kleine jongen was hij al gefascineerd door de ruimte, raketten en experimenteren. Hij verslond de boeken van Konstantin Tsiolkovsky en Jules Verne. Von Braun ontwikkelde zich tot wetenschapper dankzij zijn mentor Hermann Oberth en bouwde voort op de kennis van Dr. Robert Goddard die de eerste geslaagde raketlancering met vloeibare brandstof deed. Hij ontwikkelde de eerste raket die zichzelf leidde tijdens de Tweede Wereldoorlog, de V-2 raket. Te zien in de tentoonstelling: De “Buskruitraket” van William Hale Het boek “Van de aarde naar de maan” van Jules Verne Tekeningen uit “Prophetic Fiction” De “Columbiad”, een ruimtecapsule gebaseerd op het werk van Jules Verne Een notitieboekje van de jonge von Braun (replica) De raketwagen van de jonge von Braun (replica) Het boek “De ontdekking van de ruimte door de raketwetenschap” van Konstantin Tsiolkovsky De “Kegelduse” van Hermann Oberth De “Nell” raket van Robert Goddard
De raketwagen van von Braun
2. De eerste stappen (1939 – 1945) Belangrijk onderzoek doe ik wanneer ik niet meer weet wat ik aan het doen ben. Wernher von Braun De belangrijkste wetenschappers die de ruimtevaart zouden lanceren waren voornamelijk Duitse wetenschappers die eerder al de V-2 raket ontwikkeld hadden. Deze raket zou de blauwdruk leggen voor alle andere raketten die er later werden gemaakt en ze speelde een zeer belangrijke rol tijdens de Tweede Wereldoorlog. -
Te zien in de tentoonstelling: Technische diagram van de V-2 door Freidrich Duerr De elektromechanische timer van de V-2
Werner von Braun
3. De “Space Race” (1945 – 1969) We choose to go to the moon in this decade and do the other things, not because they are easy, but because they are hard. John F. Kennedy Toen de Sovjet-Unie op 4 oktober 1957 de Spoetnik lanceerde, was dit het startschot voor een technologische wedloop tussen twee grote wereldmachten: een wedstrijd die we nu allemaal kennen als de “Space Race”. De Verenigde Staten lanceerden de Explorer I op 31 januari 1958 en richtten op 1 oktober van hetzelfde jaar de NASA (National Aeronautics and Space Administration) op. Zowel de VS als de Sovjet-Unie stelden zich grote doelen: astronauten de ruimte in sturen met als ultiem doel op de maan te landen. Allebei investeerden ze veel in de ruimtevaart en technologische ontwikkeling. Eerst stuurden beide landen enkel dieren naar de ruimte: de Sovjet-Unie stuurde de hond Laika de ruimte in, de Verenigde Staten hadden enkele apen als bekendste
ruimtereizigers. Dankzij deze testpiloten werden de Mercury- en Vostokcapsules gemaakt en werden plannen voor bemande ruimtevaart realiteit. Een van de eerste grote stappen was het in een baan om de aarde sturen van een capsule die daarna veilig terug op aarde moest landen. Tijdens de Gemini- en Voshkodprogramma’s werden ook ruimtewandelingen en rendezvous- en dockingmanoeuvres uitgevoerd (ruimteterminologie voor het koppelen van modules in de ruimte). Deze programma’s effenden het pad voor de maanlanding in 1969. Toen Joeri Gagarin in 1961 de eerste mens in de ruimte was, was dit een belangrijke overwinning voor de Sovjet-Unie. De Amerikaanse president John F. Kennedy beloofde prompt dat de Verenigde Staten nog voor het einde van het decennium een mens op de maan zouden landen. De eerste resultaten van het effect van missies in het luchtledige op het menselijk lichaam werden nu ook bekend en verder onderzocht. Daarnaast ontdekten ruimtesondes meer en meer over de planeten van ons zonnestelsel na missies naar de atmosferen van Mars, Mercurius en Venus.
-
Te zien in de tentoonstelling: De Spoetniksatelliet Krantenartikel “Russische ‘Maan’ draait rond de aarde’ Krantenartikel “De eerste Amerikaanse satelliet in de ruimte draait zesmaal rond de aarde”. Explorer I/ Jupiter-C bovenste procedure trainer Mercury ruimteschip Mercury-Redstone lanceerraket Mercury-Atlas lanceerraket Navy Mark IV ruimtepak (uit het Mercury programma) Vostok schaalmodel SK-1 ruimtepak (trainingsmodel) Schilderij “Herinnering aan Gagarin” Gemini-Titan II Gemini ruimtetuig en service module Voskhod schaalmodel Mariner IV Marssonde Soyuz schaalmodel
De Spoetnik 1
4. Een grote stap (1969 – 1972) Een kleine stap voor een mens, maar een grote stap voor de mensheid. Neil Armstrong Toen de NASA de Saturnus V lanceerraket met succes ontwikkelde en de F-1 motor goed bleek te functioneren, was dit een belangrijk kantelpunt in de Space Race. Men was nu echt klaar voor de Apollo missies die de mens naar de maan moesten brengen. De Apollo capsule bood ruimte aan drie astronauten, kon in een baan rond de maan gestuurd worden, rendez-vous maken met een maanmodule en veilig naar de aarde terugkeren. De NASA leerde veel van elke (proef)vlucht die uitgevoerd werd tijdens het Mercury- en Geminiprogramma en slaagde er zo in maanlandingen uit te voeren, er wetenschappelijke experimenten uit te voeren en zes keer veilig terug te keren.
Na een aantal desastreus verlopen lanceringen met de N-1 raket annuleerde de Sovjet-Unie het Proton/Zond programma in 1970 en zag dus af van de ambitie een kosmonaut op de maan te landen. Voor de latere Apollomissies (15, 16 en 17) ontwikkelde de NASA de befaamde maanbuggy zodat het mogelijk werd een groter deel van het maanoppervlak te verkennen tijdens een maanlanding. Deze wagentjes hebben in totaal 90,2 kilometer op het maanoppervlak afgelegd met een maximumsnelheid van 13 km/u. In totaal reden ze gedurende 10 uur en 54 minuten rond. Het Apollo A7L maanpak was uitgerust met een rugzak waarin ademhalingsapparatuur zat, koelwater voor het onderpak en speciale maanschoenen waarmee de astronauten veilig en stabiel konden wandelen op het maanoppervlak.
De zwaartekracht is er slechts 1/6 van wat die op de aarde is, dus voorzichtigheid was geboden bij kleine en grote stappen.
-
Te zien in de tentoonstelling Saturn V Lunar Roving Vehicle (Maanbuggy) Bendix Rover Wiel Apollo A7-L ruimtepak Apollo 11 handschoenen Apollo maanmodule en commando- en servicemodule Apollo commandomodule “The Apollo Story“, lithografie, gelimiteerde editie “Splashdown”, lithografie, gelimiteerde editie
Man op de maan 5. Verder dan de maan (1975 – 1980) In de ruimte is er geen strijd, zijn er geen vooroordelen en is er geen nationaal conflict. De risico’s en gevaren zijn er voor iedereen gelijk. Het beste van de mensheid is nodig om de ruimte te verkennen en deze mogelijkheid om vredevol samen te werken zal zich misschien nooit meer aandienen. John F. Kennedy De VS en de Sovjet-Unie verlegden hun focus van de maan naar onderzoek tijdens de missies van ruimteschepen. Missies van lange duur werden gepland waarvan het doel was meer over het zonnestelsel te weten te komen dan we er vanop aarde over konden ontdekken. In 1971 lanceerde de Sovjet-Unie het allereerste ruimtestation, Salyut. De Amerikanen lanceerden twee jaar later hun eigen Skylab.
Na de wedloop die twee decennia geduurd had, richtten de VS en de USSR samen het ruimteprogramma Apollo Soyuz op in 1975, waarmee ze een einde maakten aan de “strijd” die ze in de ruimte voerden. Nu de beide grootmachten in de ruimte samenwerkten, zag de toekomst van de ruimtevaart er nog beter uit.
-
Te zien in de tentoonstelling Salyut 6 Ruimtestation “Soyuz Repair Crew”, olie op karton Voorbeeld van de vloer van Skylab Skylab veiligheidsschoen Apollo-Soyuz testproject Apollo-Soyuz testproject, Soyuz Orbit module trainer
6. Een nieuwe vloot (1980 – 2011) Om de piloot van de eerste vlucht van de Space Shuttle te mogen zijn, dat was de ultieme testvlucht voor mij. Robert Crippen De spaceshuttle (of officieel: het Space Transportation System) was het eerste ruimteschip dat verschillende ruimtevluchten kon ondernemen. Het werd speciaal ontworpen om in een baan laag boven de aarde te blijven en het transport van en naar een ruimtestation uit te voeren. Het werd ook gebruikt om het ISS zelf in de ruimte te ‘bouwen’. De spaceshuttle bestaat uit drie verschillende gedeelten: de orbiter waarin de bemanningsleden en de vracht zich bevinden, de witte solide raketlanceerders voor de lancering en de externe brandstoftank die genoeg brandstof bij moest hebben om in een ban rond de aarde te raken. Tijdens het spaceshuttleprogramma werden 135 vluchten uitgevoerd tussen 12 april 1981 en 21 juli 2011. De ruimtevloot bestond uit vijf shuttles: Columbia, Challenger, Discovery, Atlantis en Endeavour. Tijdens de duur van dit programma werden de grenzen van de ruimtevaart verlegd. Zo werd de Hubble telescoop in de ruimte gerepareerd, wat een uiterst moeilijke delicate opdracht bleek. Ook werd er revolutionair onderzoek naar microzwaartekracht uitgevoerd en werd uiteraard het ISS gebouwd. De Sovjet-Unie heeft ook een spaceshuttle gebouwd; Buran. Deze heeft maar één onbemande vlucht uitgevoerd in 1988 en werd vernietigd toen zijn hangar instortte in 2002.
De lancering van de Challenger spaceshuttle
-
Te zien in de tentoonstelling Spaceshuttle replica Dwarsdoorsnede spaceshuttle Dwarsdoorsnede buitenste tank Voorste en achterste vluchtdek Ruimtepak geschikt voor een “ruimtewandeling” Geavanceerd ruimtepak voor de bemanning van de spaceshuttle Reddingsvest voor de bemanning van de spaceshuttle Voorbeelden van ruimtevoeding “Ruimtedrinkbeker” van Coca Cola Coca Cola drankautomaat Ergometer Afval- en hygiënisch compartiment Spaceshuttle Buran
7. Samenwerking in de ruimte (1986 – heden) Dit is een prachtig, werkelijk prachtig avontuur voor de mensheid Chris Hadfield Nadat Skylab en Salyut gelanceerd werden, werkte de Sovjet-Unie aan een nieuw bemand ruimtestation: MIR. De samenwerking die opgestart was tijdens het Apollo Soyuz testprogramma werd voortgezet en de spaceshuttle maakte verschillende keren contact met het MIR station. De bemanning van MIR hielp met het uitvoeren van experimenten in de spaceshuttle en gedurende enkele maanden “leefden ze samen” in de ruimte. De beide landen waren zowel op technologisch als op politiek vlak klaar voor de volgende stap: de lancering van het eerste internationale ruimtestation.
Het internationaal ruimtestation ISS is een wetenschappelijk laboratorium dat
in een baan rond de aarde zweeft en een hoogtechnologisch observatiepunt voor de “deep space” en de aarde. Vijftien landen maken deel uit van deze missie die uitgevoerd werd door vijf verschillende ruimteagentschappen. Het is dus het grootste technologische vredesproject uit de geschiedenis. De eerste Module, Zarya (Dauw), werd gelanceerd door Rusland in november 1998. De laatste vlucht voor de bouw van het ruimtestation werd uitgevoerd door Endeavour (vlucht STS 134), één van de laatste vluchten van het spaceshuttleprogramma. Het ruimtestation bestaat uit vijftien modules die voortdurend onder een constante druk gehouden worden, een geïntegreerd gebinte en de kenmerkende zonnepanelen aan de buitenkant. Rusland lanceerde nog twee extra modules in 2014: Nauka (Wetenschap) en Uzlovoy (Knoop). Het ISS zal tot 2030 in gebruik blijven.
-
Te zien in de tentoonstelling MIR hoofdmodule MIR (vroeg model, 4 modules) Spaceshuttle – MIR Proton Spaceshuttle Destiny Internationaal ruimtestation ISS
Het ISS
8. De toekomst… en verder! (heden) Het is moeilijk te zeggen wat onmogelijk is, want de dromen van gisteren zijn de hoop van vandaag en worden morgen al werkelijkheid. Robert H. Goddard Verschillende private bedrijven hebben toekomstplannen om ook mensen naar de ruimte te sturen in de nabije toekomst. Zo hebben Space X en Orbital Sciences een contract afgesloten met NASA om vrachtvluchten van en naar ISS uit te voeren. Maar sommigen gaan nog verder: Virgin Galactic en Sierra Nevada bereiden vluchten voor met de eerste ruimtetoeristen. Een citytrip naar de maan… een verre droom of binnenkort beschikbaar voor iedereen?
-
Te zien in de tentoonstelling Boeing ontdekkingsvoertuig voor de bemanning Darth Vader Sierra Nevada Dream Chaser Thiokol Independence Space X Dragon
De Sierra Nevada Dream Chaser
9. Word zelf een astronaut Verschillende van de hier tentoongestelde simulatoren zijn echt door de NASA gebruikt tijdens de training van astronauten die naar de ruimte vertrokken. Hier kan je de Multi Axis Trainer en de 5 Degrees of Freedom Chair uitproberen. De eerste simuleert de schok die een astronaut voelt wanneer de motor hapert of het ruimteschip schokt. De tweede geeft dan weer een gevoel van wat het betekent om in het luchtledige te zweven en in een omgeving zonder wrijving werkzaamheden uit te voeren. Wat deze simulator veroorzaakt heeft dus te maken met de Derde Wet van Newton: voor elke actie is er een tegengestelde actie. De Multi Axis Trainer is dan weer het voorbeeld van de Eerste Wet van Newton: een object in beweging zal in beweging blijven tot er een andere kracht op zal inwerken, de traagheidswet dus. Ter informatie: de Tweede Wet van Newton is de wet die zegt dat kracht de beweging verandert en deze beweging is recht evenredig met die kracht en volgt de rechte lijn waarin de kracht werkt.
-
Te zien in de tentoonstelling Aviation Challenge F-18 simulator Spaceshuttle landingssimulator Multi Axis trainer 5 Degrees of Freedom simulator (“Vijf graden Vrijheid�)
7. Eenvoudige vragen De eerste “vleugelslagen” en de eerste stappen 1. Hoe verliep het experiment met de raketwagen dat de jonge von Braun uitvoerde? 2. Hoe heet het boek van Jules Verne over de maan? 3. In welke taal werd Van de aarde naar de maan voor het eerst gedrukt? 4. Wat voor tekeningen staan er in het notitieboek van von Braun? 5. De Kegelduse motor werd ontworpen door ____. 6. De Kegelduse motor was de allereerste ____. 7. De raket met de naam Nell was de allereerste ____. 8. Nell werd gebouwd door _____. 9. Waar werd de V-2 raket gebouwd? 10. Waarvoor werd de V-2 raket oorspronkelijk ontworpen? 11. Leg het nut van de tijdsklok op de V-2 raket uit. De “Space Race” 1. Wat was het oorspronkelijke doel van de Spoetnik? 2. Hoe groot was de Spoetnik? 3. Als reactie waarop lanceerden de Verenigde Staten de Explorer 1? 4. De ____________________ raket werd gebruikt voor de lancering van de Explorer I 5. Werd de apenkooi die je in de tentoonstelling ziet in de ruimte gebruikt? Wat was het doel van deze kooi? 6. Vostok betekent ________________________. 7. Dankzij de R-7 Vostok raket werd de eerste mens de ruimte in gestuurd. Wat was zijn naam? 8. Voor wie werd het SK-1 ruimtepak ontworpen? 9. Sokol betekent ________. 10. Voskhod betekent _______________________ . 11. De Voskhod raket lanceerde de eerste kosmonaut die een ruimtewandeling maakte. Wie was dat?
12. Waarvoor wordt de R-7 Soyuz raket vandaag nog steeds gebruikt? 13. Wiens eerste ruimtetuig was de Mercury capsule? 14. Hoeveel bemanningsleden waren er aan boord van de vluchten met de Mercury capsule? 15. De Mercury Redstone werd ook wel ____________ genoemd. 16. Wat was de kleur van het eerste Mercury ruimtepak? 17. Waarin verschilde het Mercury ruimtepak van de andere ruimtepakken? 18. Welke raket lanceerde de Gemini ruimtetuigen? 19. Hoeveel astronauten konden er in de Gemini capsule? 20. Waarom werden de Marinersondes gebouwd? Een grote stap 1. Hoeveel astronauten waren er aan boord tijdens vluchten met de Apollo capsule? Dit was de enige capsule die mensen naar de ___________ gebracht heeft. 2. Wat was het doel van de maanlander? 3. Welke deel van de maanlander werd afgeworpen voor de terugkeer naar de aarde? 4. De Saturn V raket werd gebouwd door _________________. 5. Wie heeft het schaalmodel van de Saturn V dat je in de tentoonstelling zag gebouwd? Heeft dit schaalmodel ooit werkelijk gevlogen? 6. Wat werd er aan het Apollo ruimtepak toegevoegd om meer bewegingsvrijheid te geven aan de astronauten op de maan? 7. Waarom werd er gekozen om het Bendix wiel te gebruiken voor de maanbuggy? 8. Waarom werden maanbuggy’s meegenomen en gebruikt op het maanoppervlak? 9. Wiens handafdrukken waren er te zien in de tentoonstelling? Verder dan de maan 1. De Salyuts waren de eerste _____________________. 2. De Salyuts waren in gebruik van ___________ tot____________.
3. Hoe werden de schoenen van de astronauten aangepast om ervoor te zorgen dat de astronauten niet rondzweefden in het Skylab ruimtestation? 4. Welke taal spraken de bemanningsleden wanneer ze elkaar begroetten in de Apollo Soyuz testmodule? Een nieuwe vloot 1. Uit welke drie hoofdonderdelen bestond de spaceshuttle? 2. Het voorste deel van de shuttle werd nogmaals in drie delen onderverdeeld. Welke delen waren dat? 3. Het middelste deel heet ___________________. 4. Het achterste gedeelte bestond uit de __________ en de _______. 5. Welke twee brandstoffen bevatte de externe brandstoftank? 6. Aan welke kant van de cockpit zat de bestuurder van de spaceshuttle? 7. Wat is er bijzonder aan het ruimtepak voor de ruimtewandeling? Welke speciale survivalelementen zaten er in het ruimtepak? 8. In welke omstandigheden was het ruimtepak niet nuttig voor de astronauten? 9. Welke kleuren heeft het ACES ruimtepak? 10. Waar en wanneer werd het ACES ruimtepak voor het eerst gebruikt? 11. Waarom is aangepaste voeding zo belangrijk voor astronauten? 12. Is het Coca Cola-experiment geslaagd? Waarom wel of waarom niet? 13. Waarom moeten astronauten genoeg lichaamsbeweging hebben in de ruimte? 14. Welk land ontwierp het Buran ruimtetuig? 15. Wat zijn enkele van de verschillen tussen Buran en de spaceshuttle? Samenwerking in de ruimte 1. Wanneer werd de hoofdmodule van het ISS gelanceerd? 2. Hoe lang bleef het MIR ruimtestation in de ruimte in gebruik? 3. Hoeveel modules had het MIR ruimtestation? Wat was het doel van de hoofdmodule? Welk gereedschap was er aanwezig in de tweede module? 4. Wie is de astronaut die het langst in de ruimte bleef? 5. In welk jaar werd het Progress ruimtetuig in gebruik genomen? 6. Wat betekent Soyuz?
7. Hoeveel astronauten waren er aan boord van de Soyuz? 8. Uit welke drie delen bestond de Soyuz? 9. Een andere naam voor het Sokol ruimtepak is _________. 10. Waarvoor diende het Sokol ruimtepak? Wat was het grootste minpunt van dit ruimtepak? 11. Wanneer werd de eerste docking van het MIR shuttleprogramma uitgevoerd? Door welke spaceshuttle werd dit uitgevoerd? 12. Hoeveel dockings werden uitgevoerd tussen de spaceshuttles en het MIR? 13. Wat was het oorspronkelijke doel van de Proton raket? 14. Hoeveel ruimtestations werden er gebouwd met de hulp van de Protonraket? 15. Het ISS dient om _______________________________. 16. Hoeveel landen hielpen mee aan de bouw van het ISS? 17. Hoeveel modules heeft het ISS? 18. Wanneer werd de Destiny module gelanceerd? 19. Uit hoeveel modules bestaat de Destiny module? 20. Uit welk wetenschappelijk veld kwamen de experimenten die uitgevoerd werden aan boord van de Destiny module? 21. Wat doen astronauten met hun afval en ontlasting in de ruimte?
22. In welke filmserie speelt Darth Vader?
7. Complexe vragen De eerste “vleugelslagen”
1. Welke rol spelen dromen in de ontwikkeling van de ruimtevaart? 2. In hoeverre kwamen de details uit de verhalen van Jules Verne overeen met het werkelijke Apollo programma? 3. Zijn er ook boeken die jou ideeën en inspiratie geven om iets uit te proberen? 4. Heb jij een notitieboekje waarin je ideeën noteert en tekeningen maakt? 5. Waarom was Nell zo belangrijk voor het ruimtevaartprogramma?
De eerste stappen
1. Wat zou jij doen als één van jouw uitvindingen werd gebruikt door het leger van je land om te gebruiken in de oorlog? 2. Waarom en op welke manier was de elektromechanische timer belangrijk voor de V-2 raket? De “Space Race”
1. Op welke manier veranderde de lancering van de Spoetnik de wereld? 2. Welke Amerikaanse organisatie werd gesticht na de lancering van Explorer I? 3. Wat vind jij ervan dat er dieren naar de ruimte werden gestuurd voor er mensen naar de ruimte werden gestuurd? 4. Waartegen moest het SK-1 ruimtepak de kosmonauten beschermen? 5. De R-7 Soyuz is de _______________ en ____________ __________ raket uit de “familie” van de R-7 raketten? Waarom is dit zo? 6. Wat is het verschil tussen een sub-orbitale vlucht en één die in “orbit” gaat? 7. Welk onderdeel had het Mercury ruimtepak niet dat modernere ruimtepakken wel hebben? 8. Wat waren de eerste ruimtepakken die in het Mariner programma gebruikt werden?
Een grote stap
1. Vind je het een goed idee om opnieuw vluchten naar de maan te organiseren? Denk je dat er ooit mensen zullen wonen? 2. Waarom moest een astronaut in de hoofdcabine blijven tijdens de maanlanding? 3. Welk soort raket zou jij willen bouwen en afvuren? 4. Waarom kan je niet op de maan rijden met rubberen banden? 5. Wat is het verschil tussen de maanlander en gewone voertuigen die op de aarde kunnen rijden? Waarom is dit zo? Verder dan de maan
1. Moeten de mensen de ruimte veroveren en verder proberen te ontdekken? Waarom of waarom niet? 2. Waarom was het Apollo Soyuz testprogramma een historische gebeurtenis?
Een nieuwe vloot
1. Wat was het grote verschil tussen de spaceshuttle en de voorgaande ruimteraketten? Wat gebeurde er met de externe brandstoftank nadat die afgeworpen werd? 2. Waarvoor dient het vliegdek? 3. Wat is het verschil tussen het ruimtepak dat in de spaceshuttle gedragen werd en het ruimtepak dat gedragen werd tijdens de ruimtewandeling? 4. Welke onderdelen zou jij willen in het ruimtepak dat jij zou ontwerpen? 5. Is het eten voor de astronauten door de jaren heen veranderd? 6. Welk eten zou je zeker willen meenemen tijdens ruimtemissies? 7. Waarom is het geen goed idee om gecarbonizeerde frisdranken zoals Coca-Cola mee te nemen naar de ruimte? 8. Waarom is het zo belangrijk dat astronauten hun conditie onderhouden in de ruimte? Hoe werkt een hometrainer zonder zwaartekracht?
9. Noem enkele verschillen tussen de Buran en de spaceshuttle. 10. Zou jij liefst in het water landen of op land?
Samenwerking in de ruimte
1. Waarvoor diende de hoofdmodule van het MIR station? 2. Welke experimenten zou jij graag uitvoeren in een ruimtestation zoals het MIR station waar er geen zwaartekracht is? 3. Waarvoor dient het Sokol ruimtepak? 4. Toen de spaceshuttle aan het MIR gekoppeld werd was dit een grote stap en een belangrijk moment in de geschiedenis. Weet je waarom? 5. Wat voor soort voertuig is de Protonraket? 6. Vind je dat we een nieuw ruimtestation moeten bouwen nadat het ISS in 2030 uit gebruik genomen wordt? Waarom? 7. Kan je een goed experiment bedenken dat zou moeten uitgevoerd worden in het ISS? 8. Hoe is naar het toilet gaan in de ruimte veranderd de voorbije jaren?
De toekomst en verder
1. Vind je dat de ruimtevaart in de eerste plaats door de overheid moet ondersteund en uitgevoerd worden of heeft commerciĂŤle ruimtevaart voor onder andere ruimtetoerisme voorrang?
Word zelf een astronaut 1. Wat wordt er gesimuleerd in de Five degrees of Freedom stoel? 2. Waarom is de training voor astronauten zo belangrijk? 3. Wat zou jij meenemen tijdens een missie naar de ruimte? 4. Hoe ziet jouw ideale ruimtetuig eruit?
9. Maak je eigen raket – experiment Het is mogelijk om op eenvoudige wijze zelf een raket bouwen. Deze raket is ongevaarlijk en kan een eindje vliegen (maar je geraakt er niet mee naar de maan). Ze vliegt niet op brandstof maar op water. Klaar voor de lancering? 3…2…1… Go! Hoe werkt het? Een waterraket is een PET-fles die gedeeltelijk met water is gevuld. Als je lucht in de fles pompt, dan wil het water eruit. Dit gaat gepaard met een kleine explosie van water. Het water dat er aan de onderkant uitkomt, drukt de fles omhoog. Door de stuwing gaat de raket omhoog. Wat heb je nodig? 1. Een PET-fles (een plastic fles) 2. Een kurk of rubberen dop die precies in de fles past 3. Watervaste plakband (voor de versiering of om de kurk waterdicht te maken) 4. Een boor 5. Een fietspomp of een andere stevige pomp 6. Fietsventiel 7. Een rubberslangetje en goede lijm
Probeer of de kurk of rubberen dop goed in de fles past. Dit is erg belangrijk, als de dop niet goed past dan werkt de raket niet goed en dan gebruik je best wat plakband om ze te bevestigen. Boor er heel voorzichtig een gaatje in waarin het rubberen slangetje precies past. Het is de bedoeling dat het slangetje muurvast in de kurk komt te zitten en dat je aan het andere eind het fietsventiel vastmaakt. Dit is het belangrijkste onderdeel van de fles.
Dan moet je natuurlijk nog een lanceerplatform maken. Dat kun je doen zoals je zelf wil. Liever een echt platform zoals de NASA? Of hou je het eenvoudig?
Hoe krijg je de raket nu gelanceerd? Niet zo moeilijk. Vul de fles voor een derde met water. Plaats hem op het lanceerplatform en maak de pomp vast aan het ventiel. Ga zo ver mogelijk van de fles staan en begin te pompen. Je voelt tijdens het pompen de druk al toenemen. Tot de stop loslaat en de fles de lucht in schiet, op naar de grenzen van het heelal (of de speelplaats). Je kan de raket ook versieren. Geef hem een echte raketneus, een paar vleugels of beschilder hem zoals de raket van Kuifje. De hoeveelheid water in de fles heeft ook invloed op de lancering.