Για την αρχαιολογία του μοντέρνου Αριστείδης Αντονάς Πέτρος Φωκαΐδης Πέτρος Φωκοιδης Αριστείδης Αντονάς
Π.Ψ. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι επιχεφούμενες περιγραφές του μοντέρνου στην Κύπρο συνδέεονται άμεσα με ένα προβληματισμό για την κατασκευή ενός ιδιαίτερου αρχείου, που θα αποκαλούσαμε το αρχείο του μοντέρνου στην Κύπρο. Σε αυτή την κατεύθυνση υποστηρίζεται ότι προτού υπάρξει η δυνατότητα ερμηνευτικής σκέψης, χρειάζεται να προηγηθεί ένας προβληματισμός για τις ιδιαιτερότητες αυτού του αρχείου, κυπριακού και μοντέρνου μαζί, αλλά και γενικά για τους τρόπους/μεθόδους συγκρότησης του αρχειακού υλικού στη σύγχρονη συνθήκη. Λ.Λ. Ας ξεκινήσω
με μια παρατήρηση που σχετίζε1 το μοντέρνο κω το αρχείο: Μέσα από κάποια ανά-
Το κείμενο που ακολουθεί πραγματοποιrίθnκε on line με xprίan τρεχσυσών εφαρμογών του διαδικτύου (Google documents). Οι συvομιλnτές κατέγραψαν ιδέες τους σrις 8 Δεκεμβρίου 2008 και συνέχισαν για τρεις μέρες με ταυτόχρονες rί ατομικές εωσκέψεις σro κοινό διαδικτυακό έγγραφο. Οι δωρθώσπς ειΧαν προσθετικό κω δωρθωπκό XαραKτrίρα σro κείμενο, που δεν εννοnθnκε ποτέ ως τελικό. Παρουσιάζεται έτσι εδώ με Tn μορφn ΠPOσωρινrίςκαταγραφtiς, εφικτnς από Tn δυνατότnτα «yραπτnς" συνομιλίας.
γνωση της μοντέρνας βιβλιογραφίας, μπορεί κανείς να διαπιστώσει μιαν εγγενή αντίφαση στη σύλληψη ενός «αρχείου για το μοντέρνο». Το μοντέρνο εγκαινιάζετω ενώ αρνείται ΟΠΟ1αδήποτε δική του «αρχαlΟλΟΥίω). Δεν θέλει να διαδραματίζεται ως στάση που με περίσκεψη εξετάζει το παρελθόν, αλλά περισσότερο ως ανοικτή προοπτική για το επερχόμενο: « ... δεν θα χρειαζόμαστε πια να κατασκευάζουμε με κόπο, αλλά θα πραγματοποιούμε την αρχπεκτονική σαν συμβάν>! γράφει ο Ουίλιαμ Κατάβολος το 1960. Κω ακόμα πιο πριν ο Βαν Ντέσμπουργκ (1924) γράφει: «Η νέα αρχιτεκτονική δεν έχει ούτε ένα παθπηκό στοιχε{ο}}. (Αναφορά σων Κόνρaντς, 1977).
Π.Ψ. Στην κατεύθυνση αυτή αντιφατική είναι επίσης η ιδέα για το «μοντέρνο ως μνημείο». Ειδικά όταν η σκέψη για τη δημιουργία ({κτφίων-μνημείων» του μοντέρνου κατανοεί τη διατήρησή τους μέσα από τη λογική του <φουσείου», όπου το κτίριο «διατηρείται» ως αρχείο του εαυτού του ... Λ.Α. Μόνο που αναπόφευκτα
ένα κτίριο είναι αρχείο του εαυτού του. Δεν χρειάζεται να προσπαθήσουμε για να κατασκευάσουμε τέτοιο κτίριο. Η λογική του μουσείου επιτυγχάνει πάντοτε έναν καθαρισμό, μια ακύρωση ιχνών που μπορούν να διαβάσουν διαφορετικά το κτίσμα εκτός της μοναδικής εκδοΧής που προσφέρει η μουσειακή μνημειοποίηση. Το κτίριο μουσείο-μνημείο λέει: «αυτό θα ήταν ακριβώς το κτίσμα αν δεν ήταν μουσείω), αλλά ήδη το επιχείρημα του κτίσματος είναι εκ των προτέρων χαμένο, το κτίσμα είναι ήδη κάτι που δεν ήθελε. Η μνημειοποίηση - από μια πλευρά - αποτελεί το τέλος για κάποιο κτίσμα. Αν ήθελα να είμαι ακραίος, θα έλεγα: αποτελεί κάποιο είδος γκρεμίσματος. Θα μπορούσαμε να διαχωρίσουμε προσεκτικά την έννοια της καταχώρησης του αρχείου από τη μνημειακή συγκρότηση. Μπορώ να δοκιμάσω μια ιδέα που σχετίζει την έννοια του μνημείου με κάποια έννοια ακατοίκητου. Νομίζω ότι εκείνο που θα έκανε έναν προβληματισμό για τη μοντέρνα αρχιτεκτονική ενδιαφέροντα, θα ήταν να υποσκελιστούν μερικά από τα στοιχεία που συνδέουν ένα κτίσμα με την ανακήρυξή του ως μοντέρνου μνημείου. Αν αυτή η πρόνοια για ανακηρύξεις οργανώνεται από μια κοινωνία που νοιάζεται για το παρελθόν της, αυτό ίσως δεν πρέπει να μας ενοχλεί. Δεν συνδέεται όμως αυτή η ανακήρυξη με τη δυνατότητα των κτισμάτων να παράγουν νέες, μικρές, σημερινές αφηγήσεις, πολύ δυναμικές και ιδιαίτερες: Μπροστά σε αυτή τη δυναμική (που θα την ονόμαζα δυναμική του αρχείου) οποιαδήποτε έννοια ανακήρυξης 11 διατπρησης φαίνεται χλωμή και καχεκτική.
6.
Π.Φ. Επψένοντας στη σκέψη για το χαρακτήρα του μοντέρνου μνημείου ως ένα είδος ακατοίκητου κτίσματος, ως ένα τερμαησμένο αρχείο που αναφέρεται μόνο στο παρελθόν του, θα μπορούσαμε να πούμε όη αυτό οδηγεί σε κάπο1Ο μορφή ακύρωσης γ1Ομια «ανοικτή προοπτική». ΑΙΠl1 αφορά τη δυνατότητα «εnανακατοίκησης» του κτιρίου και τη δυνατότητα διαφορεηκών ανάγνωσεών του, και έτσι την τφΟΟΠΤ1κή μιας ανανεωηκι'ις σκέψης για το μοντέρνο, που να το καθιστά «σύγχρονο» ΚΟ1επίκαιρο. Επιπλέον, θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε αν η μνημειοποίηση του μοντέρνου, με όποιους όρους και αν γίνετΟ1, στηριζόμενη στην κατασκευή ενός σταθεροποιημένου νοιίματος, θα ε{χε κάποιο ενδ1Οφέρον στη σημερινή συνθι1κη. Η σύγχρο\'η πολιτlOμlΚΙ1 συνθΙ1κη που δ1Ομορφώνεται από την παγκοσμιοποιημένη μετάδοση της πληροφορίας και από ης αλλαγές στη θεωρnηκή σκέψη από τη δεκαετία του '70 και έπειτα, επηρεάζει δραστικά το εiδος της γνώσης που παράγεται Αιπή η αλλαγl'ι στο είδος της γνώσης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τους νέους τρόπους οργάνωσης και πρόσβασης στην πληροφορία. Σε συνθήκες διαδικτύου, η έννοια των καταχωρήσεων και η σκέψη γ1Οτο αρχείο ως τρόπος οργάνωσης της πληροφορΊας χρειάζεται να επαναπροσδιορlστεί.Έτσι, η διαπιστούμενη αντιφαηκότητα του «μοντέρνου αρχείου}) συγκλΊνει και θα μπορούσε να ανανεωθεί από μ1Ο σκέψη γι' αιπή τη συνθιΊκη του αρχείου σήμερα, ένα είδος αρχείου που εμφανίζεται δυναμικό ΚΟ1αποσπασματικό.
Η κατοικία του αρχιτέκτονα Πόλυ ΜιχαηλΊδη (1960) στη Νεκρή Ζώνη.
Α.Α.Το αρχείο μπορεί να οργαν(,)νεταl με δύο τρόπους: εκ των προτέρων ή εκ των υστέρων, με κέντρο μια ιδέα ή ως αποτέλεσμα συνάθροισης καταχωρήσεων: από ένα\' επακριβή προσδιορισμό των στοιχείων ιτου θα το συγκροτήσουν 11 από μια επισκόπηση κάποιου ήδη συσ~ σωρευμένου υλικού. Δεν μπορεί να προβάλει κανείς αίτημα για συλλογή χωρΊς κεντρικό μηχανισμό συλλογής. Ωστόσο, το είδος της συλλογής μπορεί να καθοριστεί και χωρίς αίτημα. Μια συλλογή πραγμάτων που δεν ξέρουμε ακριβώς το λόγο της συνάθροισής τους αποτελούν και πάλι ένα είδος αρχείου. Το κέντρο του μας διαφεύγει. Αλλάζει ανάλογα με τις καταχωρήσεις που προστίθενται σε αuτό ... Δεν ξέρουμε ακόμα τι έχουμε βρει, ενώ η συλλογιΊ μεγαλώνει και συνεχίζει να αυξάνεται. Όλο και περισσότερο βρισκόμαστε μπροστά σε τέτοια αρχεΊα. Είναι άτακτες συλλογές των οποίων οι συναθροΊσεις ζητούν νόημα. Στο διαδίκτυο συναντάμε κατ' εξΟΧl1ν τέτοια σύνολα. Τέτοιου είδους αρχεία, με κάποιο ιδιαίτερο τρόπο αντιτίθενται στην έννοια του μνημείου. Δεν αναφέρονται μονοσήμαντα σε ένα συγκεκριμένο νόημα με επίπεδο τρόπο. Αντίθετα, κάνουν την οποιαδl-Ίποτε αναφορά περισσότερο αινιγματική και πολύπλευρη. ΤεμαχΊζουν την αναφορά σε πολλές δ1Οφορετικές παραπομπές. Αλλοιώνουν τον κεντρικό πυρΛνα της παραπομΠl1ς, εισάγοντας οτη θέση του έναν ενδιαφέροντα, κενό Χώρο. Το κενό δεν μπορεί να πληρωθεί πια από κανένα πλήρες. Ωστόσο, μπορεί να uπoKαθIσταταl από οnοιαδΙ1ποτε καταχώρηση γω λίγο. Εμφανίζεται μέσα από ένα τέτοιο αρχείο η
69
συΥκρότηση ενός μηχανlΟμού γlΟ την lΟτορία που ακυρώνει τη γραμμικότητα και την έννοlΟ της καταγωΥής. Αυτή η ιδέα με γοητεύει.Έχω αναφερθεί εδώ και καιρό σε κάποια εναλλακτική ανάγνωση του αρχείου.Ένα νέο σύνδρομο του αρχείου, (που ίσως προκύπτει από την κατοίκηση του αρχείου της οποίας την εμπειρία βιώνουμε στο δωδΙκτυο). Δεν έχει σχέση με το άλγος του αρχείου για το οποίο έγραψε ο Derrida, αλλά με κάποια επάρκεια των καταχωρήσεων: Οι καταχωρήσεις μπορεί να φαίνονται όλο και πεΡlΟσ6τερο ανοίκειες και επιφανεωκές, αλλά παρουσιάζονται επίσης όλο και περισσότερο αυτάρκεις. Για να μην επεκτείνομαι σε θέματα που έχω αναπτύξει αλλού, αναφέρομαι ειδικά στο αρχείο των μοντέρνων κτισμάτων της Κύπρου: Συνηθίζουμε να θεωρούμε ένα αρχείο ως εργαλείο για σκέψη που θα επακολουθήσει.Έχω μια βαθιά διαφωνία επ' αυτού.Ένα αρχείο κι ο τρόπος συΥκρότησής του αποτελεί ήδη κάποιο είδος σκέψης. Π.Φ. Το αρχείο θα μπορούσε να ειδωθει' ως το σύνολο των σκέψεων/τρόπων που φτιάχνει σχέσεις ανάμεσα στα ευρήματα της συλλογής, ως ο τρόπος που κατασκευάζονται αναγνώσεις/περιγραφές των ευρημάτων. Θα μπορούσαμε να δεκτούμε τη διαφOΡOTlΌίηση ανάμεσα στην ιδέα της συλλογής ή του καταλόγου από την ιδέα του αρχείου. Θα μπορούσε να υποστηριχθεί
ΚΑΤΩ: Κτίριο στην οδό Περικλέους οτη Λευκωσία.
ΠΑΝΩ: Ευγενική παραχώρηση του αρχιτέκτονα Σωκράτη Στρατή.
70
ότι το αρχείο αποτελεί το σύνολο πεΡlΟσότερων, διαφορετικών και αντιφατικών μεταξύ τους λογικών οργάνωσης της πληροφορίας. Και ότι μέσα από λογικές οργάνωσης το αρχείο επικαιροποιεί τα ευρήματα, τα οποία μπορεί και να έχουν ξεχαστεί στην πορεία κατασκευής της συλλογής. Το είδος της αρχειαΚlΊ.ςσυΥκρότησης που εντέλει προκύπτει υlΤονοει' ένα έργο που μένει ανολοκλήρωτο καθώς αναγνωρίζει τον μόνιμα διαβρωμένο χαρακτήρα της πληροφορίας και τη φύση ενός αρχείου που διαφεύγει συνεχώς (Kwinter, 2001). Σε ένα αρχείο που δεν εκδηλώνεται ποτέ πλήρως και δεν αποδίδεται ποτέ συνολικά (Foucault, 1987) θα μπορούσε να αποδοθεί ο όρος «λανθάνον αρχείο». Με τη διαπiΌτωση για τη λανθάνουσα κατάσταση που βρίσκεται το αρχείο, δε μετατοπίζεται απλά το ενδιαφέρον σε αντιφατικές, ετερογενείς, αποσπασματικές καταχωρήσεις, αλλά διατηρείται ανοικτό (το αρχείο) σε πολλαπλές αναγνώσεις που μπορούν να συσσωρεύονται συνεχώς πλάι στη συλλογή των ευρημάτων. Κατά συνέπεια, το αίτημα ενός τέτοιου αρχείου είναι η απουσία ενός σταΘερού κεντρικού νοιΊ.ματος και η άρνηση της μονοσήμαντης καθοδήγησης της συλλογής και των ευρημάτων. Έτσι, μπορούν να τεθούν υπό
αμφισβήτηση καταχωρήσεις που ετnχειρούν να αποκαταστήσουν και να δ1Οτηρήσουν μία μοναδική εικόνα/περιγραφή του μοντέρνου μέσα στο αρχείο. Αντίθετα, σε ένα λανθάνον αρχείο όπου δεν υπάρχει αξιολογική ιεράρχηση των καταχωρι1.σεων, η καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης των κτιρίων, η παρακολούθηση Τllς φθοράς και της παρακμιις τους, ακόμα κω κάποια μορφιί καταγραφΏς των κτιρίων σε ερειmώδη κατάστασπ, ενδιαφέρουν εξίσου με τα αρχικά σχέδια των Kτιρίω~. Α.Α. Το ενδ1Οφέρον που δείχνει ο δυτικός πολιτισμός για το ερείπιο έχει την ιστορία του. Η αξία του ερειπίου δεν l1.τανποτέ αυτονόητη ούτε δέσποζε ανέκαθεν. Το ερείπιο είναι μια KaTaOKEUI'! που αποδίδεΤΩ1στο τέλος του Μεσαίωνα ή στις αρΧέςτης Αναγέννησης. Είναι μια κατασκευιΊ που μπορούμε να την περιγράψουμε με διάφορους τρόπους. Ας την εντοπίσουμε εν πρώτοις ως προσπάθεια
να αποδοθεί ένα κτίριο, ηθελημένα, μαζί με τα ίχνη της γήρανσιΊς του. Το να τιμάται η φθορά και όχι το νέο ιΊταν KCTroTεανl1.κουστο.Πρέπει να αντιλnφθoύμε αυrΏ την κίνηση προς το ερείπlΟ ως ιδ1Οίτερη,πρωτοποριακή συνθl\κη. Το ερώτημα σι\μερα, ενώ ξεκινά ένα νέο αρχείο για τα μοντέρνα κτίσματα, είνΩ1:Τι σημαίνει η ονομασία ενός κηρίου στην Κύπρο ως ερειπίου; Ποιος ΟαΏταν ένας ενδιαφέρων τρόπος να κατασκευαστεί κάποιο αρχείο που θα αποτυπώνει τη συγκεκριμένη στιγμιΊ ενός μοντέρνου περιβάλλοντος στις ιδιαίτερες συνθι\κες της Κύπρου; Δεν πρόκειται ακριβώς για μια συλλογή τroυ γίνεται εν ψυχρώ, όπως ίσως θα 11τανμια συλλογή γραμματοσήμων. Μια συλλογή από κτίσματα της πόλης ετηκεντρώνει στο ίδιο το σώμα του τραυματισμένου αστικού Χώρου. Το αρχείο αυτών των κτιρίων μελετά έργα που συνιστούν τη σημερινή σuνΟιικη μιας ιδιαίτερης πόλnς όπως η Λευκωσία. Είναι σαν να ζητάμε να αρχειοθετήσουμε - σε μερικές περιπτώσεις - το ίδιο το τραύμα, και μάλιστα με ιδιαίτερους όρους που επΙβάλλει KάΠOtααρχιτεκτονική καταγραφή του. Για μένα, τα σημαντικότερα ερωτιιματα αφορούν το εύρος της επιλογιlς κτιρίων που αποφασίζεται να ενταχθούν στο αρχείο ώστε να φανερωθεί η ιδιαιτερότητα της Κύπρου κι επίσης - αυτό είναι σημαντικότερο - το είδος της καταγραφής που οργανώνεται για καθένα από αυτά. Η παρακολούθηοll της διαδρομιις των κησμάτων κατά το πέρασμα των χρόνων έχει πολλές φορές μεγαλύτερο αφηγηματικό ενδtαφέρoν από ό,τι η κρυσταλλωμένη εικόνα των κτισμάτων σε συνθήκες που ίσως δεν οργανώθηκαν ποτέ: Τέτοιες είναι οι συνθΏκες των αρχιτεκτονικών προθέοεων κα1των πρώτων σχεδίων για την κατασκευή.
Π.Φ. Θα προσέθετα ότι παρατηρήσεις για την ακύρωση, ματαίωση και/ή αναίρεση αυτών των προθέσεων που οδηγούν πιθανά στον αλλοιωμένο χαρακτΏρα/νόημα των κτιρίων, σιιμερα, είναι ιδιαίτερα σημαντικές. Το OραμαΤΙKό/oυroπικό στοιχείο, ενσωματωμένο ακόμα και στις τοπικές εκδοΧές του μοντέρνου, παραμένει σε αναβολή μέσα από κατοικιlοε1ς που ανατρέπουν πλήρως τον αρχικό στόχο/πρόγραμμα του σχεδιασμού. Τέτοιες παραΤllρΏσεις μπορούν να προσφέρουν ενδιαφέρουσες 01ΊΤΙκές στη διαδικασία αφομοίωσης του μοντέρνου στον τόπο, σήμερα, μέσα από τις πολλαπλές κατοικιισεις των κτιρίωγ και όχι μέσα από πιθανές κριτικές στάσεις των αρχιτεκτόνων του μοντέρνου, κάτι που θα είχε ενδιαφέρον σε μια,' άλλη συζήτηση. Οι καταγραφές που γίνονται εν είδει αρχαιολογικών καταγραφών ακριβείας, και που απευθύνονται σε ερειπωμένα μοντέρνα κτίσματα, έχουν λοιπόν την ιδιαίτερη σημασία τους. Δεν επιμένουν στη δυναμική του επερχομένου, περισσότερο εξακριβώνουν το μέγεθος τπς εκάστοτε αστοΧίας. Το μοντέρνο κτίσμα ήθελε πολύ συχνά κάτι που κανείς δεν ζητούσε. Οι ερειπώσεις του έχουν ιδιαίτερη σημασία. Μπορούμε να θυμηθουμε εδώ το αινιγματικό κείμενο του Bernard Tchumi (1976) που έγραφε ότι <("[οΠΙΟ αρχιτεκτονικό στοιχείο ενός κτίσματος είναι το στάδιο της φθοράς,αποσύνθεσης,παρακμής Α.Α.
71
[decay}στο οποίο έχει περιέλθει» και ότι «η vi1la Savoye δεν ήταν ποτέ τόσο συγκινητιΚή όσο όταν ο σοβάς είχε πέσει από τους τοίχους». Στην Κύπρο, η ερείπωση του μοντέρνου ερειπίου δεν προκύιπεl μόνο από ιδιοτροπία της ασrlκής τάξης. Υπάρχουν διαφορεηκές συνθl\κες για την ερείπωση, και συχνά πολύ ιδιαίτερες. Αυτές έχουν μεγαλύτερη σημασία και αφηγηματική δυναμική. Αυτές νομίζω είναι επείγον να καταγραφούν με παγερό τρόπο. Τα τρέχοντα μέσα αναπαράστασης παρέχουν δυνατότητες εύκολου εμπλουτισμού των παλιών μεθόδων αποτύπωσης. Θα χρειαστούν τρόποι για καταγραφές του εφθαρμένου κοι του πρoσωρινoιJ. Πέραν της αρχειοθέτησης ενός πολύτιμου παρελθόντος, μια τέτοια αρχαιολογία του καθημερινού, που καταγράφει με αρχαιολογικό τρόπο τις φθορές και τις παρεμβάσεις στα κτίσματα, μιλά σε μας σιΙμερα με ενδιαφέροντα τρόπο για κάτι 1Ί'Ουείναι μπροστά μας ενώ δεν το βλέπουμε, κάτι Τιουαγγίζει έτσι το βάθος της έννοιας του ερειπίου. Ερείπιο είναι κάTl1Ίου, ενώ είνοι μπροστά μας, δεν το βλέΙΙ0υμε. Οι εργασίες για το ερείπlO αποτελούν ιδιαίτερες εμφανίσεις ανύπαρκτων οντοτήτων. Αυτό μου φαίνεται ότι κρύβει τη σημερινή δυναμική του ερειπιου να μιλά με οτφόβλεητους τρόπους. Π.Φ. Η προσπάθεια αυτή εγκαινιάζει ένα διερευνητικό βλέμμα και ένα διευρυμένο πεδίο ανάγνωσης, που κινείται πέρο από το ίδιο το κτίριο, στο αΥτικείμενα, στον εξοπλισμό, στο UΠOλείμματακαι απομεινάρια της κατοίκησης, στους αδιάφορους ή/και κρυμμένους Χώρους των κτφiων, στις αφηγήσεις των κατοίκων ... Αvnμετωm'ζει με αυτόν τον τρόπο τη δυναμική του κτφίου και το χρόνο της κατοίκησής του ως σημαντική πηγή πληροφορίας. Μια προτεινόμενη αρχοιολογία του μοντέρνου δίνει έμφαση ακόμα και σε αυτά που το μοντέρνο καταστατικά αρνήθηκε και οε αυτά τιου ΟΙ ανα-
4 α,β. Αποτυπώσεις της πολυκατοικίας Αλέξανδρου Δημητρίου, ςιπό ομάδα εργασίας του Τμήματος Αρχιτεκτονικής του ΠανΕΠιστιιμίου Κύπρου. αποτελούμενη από τους διδόοκοντες Αριστείδη Αντονά και Πέτρο Φωκαίδη και τους φοιτητές Αγαθοκλέους
Αλεξάνδρα,
ΑΥγελίδου
Αναστασία,Αναστασίου Μαρία, Αρμοστή Χριστίνα, AσπμαKoτroύλoυ Εφιινπ, ΙΊαννακού Σταυρούλα. Εύζωνα Θεούλα, Ευριπίδου Άννα, ΚαλλιΊ Γεώργιο. Κυπριανού Αντωνία, ΚωνoτaVTivouMapiva, Ματθαίου Μαρία, Πασαδάκπ Χρήστο. Σκορδή Λουίζα.
παραστάσεις του (σΧέδια, φωτογραφίσεις κ.λπ.) δεν επέτρεψαν να συνυπάρξουν με την καθαρότητα των κατόψεων και των όγκων του.
Α.Α.Ναι, τα υπολείμματα 11 τα ίχνη της φθοράς, τα αVΤΙKείμενα που θα παρουσίαζαν την ανθρώmνη κατοίκηση κρύβονται Ι1εξαφανίζOVΤωσυχνό: Αρκεί να σκεφτούμε την ιστορία της αρχιτεκτονικής φωτογραφiας. Το KTiplO έJ:φεπε να μένει χωρίς φθορά και αυτό παραδόξως - συνδέει το κτίριο με τον απωθημένο μνημειακό του χαρακΤήρα. Παρόλα αυτά, 11 δωγραφιΊ της φθοράς δεν συνδέεται μόνο με την όφθαρτιι μνημονική λειτουργία Trou προτείνει το μνημείο. Η διαγραφι1.της φθοράς είναι και ουνειδητή εrnθυμία του μοντέρνου και της ανυπόμονιΊς του ζάλης για το επερχόμενο. Κι όμως, η δυναμΙΚΙ1των αλλαψ,)ν, των επεκτάοεων, των παρερμηνειών και των στρεβλών κατοικήσεων μοντέρνων κτιρίων αποτελεί σημαντικό κομμάτι της μελέτης τους. Το ρόλο της καταγραφής τους θα ανελάμβανε μια ιδιαίτερη αρχαιολογία του μον;rέρνου. Αντί να καταδείξει το μεγαλείο του μοντέρνου, θα αιτιολογούσε τις δυναμικές που ouvrnpnenKQV δίπλα του ή που επιβλήθηκαν στο κτισμένο του σώμα.
Π.Φ. Αν επιλέγαμε μερικές πρώτες καταχωΡΙ1σεις, χαρακτηριστικές αυτής της αρχαιολογίας και της φύσης του αρχείου που περιγράφΕΤαιμέσα σε αuτΓιτη συζήτηση, θα ι1.τανπιθανά καταγραφές: μοντέρνων κτιρίων στη Νεκρή Ζώνπ και n χρήσl1 τους ως σφατιωτικών εγκαταστάσεων, κτιρίων σε παρακμή ή εγκατάλειψη, ιδιαίτερων κατοικήσεων και της εικόνας των υπολειμμάτων αUΤι1.ς της κατοίκησης. Τέτ01Οκτίρια στο κέντρο της Λευκωσίας μπορεί να διαφεύγουν της άμεσης προσοΧής μας, αλλά εσωκλείουν στο σχεδιασμό τους την προοπτική για μια ανανεωμένη εικόνα του τοπικού μοντερνισμού. Συγχρόνως, πίσω από τις ιδιαίτερες όψεις φιλοξενούν μια μορφή κατοίκησης που φαίνεται ότι πρόκειται πολύ σύντομα να εκλεΙψει.
σματα του KUΠριαKOύμοντερνισμού, σχεδιασμένου από τον Νεοτιτόλεμο Μιχαηλίδη το 1959. Η εργασία καταγραφιΊς αποτελει δοκψΓι στα μέσα καταγραφής και στις αφηγηματικές τους δυνατότητες. Τι σημαίνει μια ρεαλιστική αποτύπωση μέσα στο αρχείο και πώς αντιτίθεται σε μια εξιδανικευμένη σχεδίαση; Αυτό θα ήταν ίσως ένα καθοριστικό ερώτημα για το αρχείο του μοντέρνου στην Κύπρο.
Βιβλιογραφία: Foucault Μ., Η αρχαιολογία ΤΙ1ς γνώοιις. Εξάντας. Αθήνα. 1987 (1969). K\vinter 5., UrbnIIiSl11αll arcl'jjvist's art?, Mutations, σ. 498-503, Barcelona, 2001. TschUl11i Β., Arc/IitectlIre
Α.Α.Η Νεκρή Ζώνη αποτελεί έναν μοναδικό σύγχρονο Χώρο.Είναι έρημος, όπως ο Χώρος ενός μνημείου. Εκεί είναι κτισμένα μερικά από τα κτίσματα για τα οποία μιλάμε. Μ ιa σειρά σχεδίων τους στην υφιστάμενη κατάσταση μιλά για το μοντερνισμό στην Κύπρο με τον ιδιαίτερο τρόπο που καθιστά την Κύπρο ιδιαίτερη στη διεθνή σκηνι1..Ο τρόπος της καταΥραφ{ις είναι και τρόπος διατύπωσης. Χρειάζεται να δοκιμαστούν τεχνικές. Γραμμικά σχέδια που θα καταγράφουν με αρχαιολογική ακρίβεια την κατάρρευση ή τις αλλαγές που υπέστησαν τα κτίσματα. Δοκιμές γlOτις δυνατότητες διaτιJπωoης με σχέδια - φευγαλέων καταστάσεων που ενίοτε έμειναν σταθερές επί καιρώ. Επιχειρήσαμε, με μια ομάδα εργασίας από το Πανεπιστl'ιμιο Κύπρου, κάποια τέτοιου είδους «αποτύπωση» της πολυκατοικίας Αλέξανδρου Δημητρίου, απέναντι από τα τείχη της πόλnς, ενός από τα πιο ενδιαφέροντα κτί-
Transgression,Oppositions,
Ql1d
σ. 55-
68. ΜΙΤ Press. 1976.
Κόνραντς Ο., Μανιφέστα και προγράμματα της ΑΡΧΙΤΕnονιιοίς του 200ύαι.ώνa. (μτφρ. Baμβαλriς Γ.). Επίκουρος, Αθήνα, 1977.
73