[1]
Επίσκεψη – ξενάγηση στον αρχαιολογικό χώρο Δρυμού Σουνίου (Λαυρεωτικής)
[2]
Θερμότατες ευχαριστίες για την επιτυχημένη οργάνωση της επίσκεψης στους Pavlos Velitzelos και Erietta Deligianni. Νιώθω ευτυχισμένη και τυχερή που μου δόθηκε η ευκαιρία να τους γνωρίσω και να απολαύσω γνώσεις και εμπειρίες μια όμορφη, ηλιόλουστη χειμωνιάτικη Κυριακή στις 22 του Γενάρη του ‘17. Επίσης ολόκληρη η όμορφη συντροφιά που συνάντησα στο Θορικό και το Λαύριο εύχομαι να παραμείνει ζωντανή, δημιουργική και υπέροχη! Κατερίνα Φ.
[3]
Θορικός –Λαύριο Αττικής (Επίσκεψη 22.1.2017) Ο Θορικός, σύμφωνα με τις ανασκαφικές έρευνες που διενήργησε στη περιοχή η Βελγική αρχαιολογική αποστολή, κατά την περίοδο 1963-76, ήταν ένας από τους αρχαιότερους οικισμούς της Αττικής και ένα από τα αρχαιότερα ναυτικά φρούρια. Αρχαιολογικά στοιχεία δείχνουν πως η εξόρυξη μολύβδου στην περιοχή ξεκίνησε κατά την διάρκεια της 3ης χιλιετίας π.Χ. ενώ του αργύρου από το 1500 π.Χ. Σύμφωνα με την παράδοση η πόλη του Θορικού ιδρύθηκε από τον Κέκροπα και ήταν ένας από τους 12 δήμους της Αττικής που συνένωσε ο Θησέας σε ένα κράτος. Η πόλη συνέχισε να κατοικείται και τα μετέπειτα χρόνια. Κάλυπτε κυρίως τον λόφο και την μικρή χερσόνησο που βρίσκεται μεταξύ του όρμου του Θορικού και του Φραγκολίμανου. Η πόλη οχυρώθηκε κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου από τους Αθηναίους για να προστατευτούν τα μεταλλεία. Παρήκμασε μετά την εξάντληση τους και εγκαταλείφθηκε μετά την επιδρομή του Ρωμαίου στρατηγού Σύλλα το 86 π.Χ. Κατοικήθηκε πάλι τα επόμενα χρόνια και ερήμωσε οριστικά τον 6ο αιώνα μ.Χ. μετά τις επιδρομές των Σλάβων στον ελλαδικό χώρο.
.
1Λογότυπο με τη μεταλλευτική κάμινο στο κέντρο
[4]
«ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗ ΓΛΑΥΚΑ» Το αθηναϊκό τετράδραχμο με τη Γλαύκα και την Αθηνά, χάρη στην καθαρότητα του λαυρεωτικού αργύρου, από τον οποίο ήταν καμωμένο, είχε σταθερή αγοραστική αξία και εθεωρούντο στην αρχαιότητα από τα ισχυρά διεθνή νομίσματα.
Η Λαυρεωτική γη στα νότια της Αττικής, ορίζεται από το ακρωτήριο Σούνιο, τον όρμο Δασκαλιό και τον κόλπο της Αναβύσσου. Το έδαφος είναι άνυδρο, άγονο, ημιορεινό, με υπέδαφος πλούσιο σε μεταλλεύματα. Στις πλαγιές του λόφου Βελατούρι στο Θορικό υπάρχει στοά μεταλλείου που χρονολογείται γύρω στο 2500 π.Χ, ενώ λιθάργυροι, βρέθηκαν σε εγκατάσταση των προϊστορικών χρόνων στην κορυφή του λόφου. Tα μεταλλεύματα που εκμεταλλεύτηκαν οι αρχαίοι στο Λαύριο «η αργυρίτης γη» όπως τα ονόμαζαν, είναι μεταλλεύματα γαληνίτης, θειούχος μόλυβδος (PbS) με μαύρο χρώμα, και ο κερουσίτης, οξειδωμένος μόλυβδος (PbCO3) με χρώμα κιτρινωπό. Μέσα στο μόλυβδο του μεταλλεύματος υπάρχει και ένα ποσοστό αργύρου από 1 μέχρι 3 κιλά ανά τόνο μολύβδου.
Όταν ο Θεμιστοκλής έπεισε τους Αθηναίους, ότι ο μόνος τρόπος να αντιμετωπίσουν την περσική απειλή, ήταν ο ισχυρός στόλος, αυτοί δέχθηκαν να παραχωρήσουν το μερίδιό τους για την ναυπήγηση πλοίων. Έτσι η μεγάλη νίκη του 480 π.Χ. στη Σαλαμίνα οφείλεται, σε μεγάλο μέρος, στο ασήμι του Λαυρίου H διάνοιξη των στοών και η εξόρυξη του μεταλλεύματος ήταν το πρώτο στάδιο μιας δύσκολης διαδικασίας μέχρι την εξαγωγή του αργύρου και του μολύβδου. Συμμετείχαν σ' αυτήν επιχειρηματίες και εργαζόμενοι με διαφορετικές ειδικότητες. Τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για την εξόρυξη ήταν το σφυρί (τύκος), το καλέμι (βελόνι), ο κασμάς, η τσάπα και το φτυάρι. Οι στοές συνοδεύονται από τα φρέατα, τα οποία ανοίγονταν για τον εντοπισμό του κοιτάσματος, τον εξαερισμό των υπόγειων δικτύων και την μεταφορά του μεταλλεύματος έξω από τις στοές. O χώρος του μεταλλείου δηλωνόταν επί τόπου με την τοποθέτηση μιας λίθινης πλάκας ή με επιγραφή στα βράχια, όπου χαραζόταν το όνομα του επιχειρηματία. O αριθμός των μεταλλείων έφτασε τον 4ο π.X. τα 100 και των εργαζομένων τις 4000. H τήρηση της νόμιμης διαδικασίας στην παραχώρηση και εκμετάλλευση των
[5]
μεταλλείων καθώς και στην απόδοση των εσόδων που αναλογούσαν στο κράτος, εξασφαλιζόταν με τους μεταλλικούς νόμους και τη λειτουργία του μεταλλικού δικαστηρίου. Οι βασικές εγκαταστάσεις για την επεξεργασία του μεταλλεύματος ήταν τα εργαστήρια εμπλουτισμού-καθαρισμού και τήξεως. Το μετάλλευμα, μετά την εξόρυξη, μεταφερόταν στα εργαστήρια, όπου γινόταν η θραύση με κοπάνους και μετά η λειοτρίβηση σε τριβεία. H διαδικασία αυτή ήταν απαραίτητη για το διαχωρισμό των πλούσιων κόκκων του μεταλλεύματος από τους φτωχούς.
Aκολουθούσε ο εμπλουτισμός ή καθαρισμός του μεταλλεύματος στα επίπεδα και ελικοειδή πλυντήρια, όπου γινόταν ο καθαρισμός. Το νερό, ρέοντας πάνω στο μετάλλευμα, παρασύρει τους ελαφρείς φτωχούς κόκκους. H διαδικασία αυτή εφαρμόστηκε με τα ξύλινα ρείθρα στα επίπεδα πλυντήρια και αποτελεί σημαντική τεχνική εφεύρεση, προκειμένου να εξαχθεί πλουσιότερο μετάλλευμα με την μικρότερη δυνατή δαπάνη. Η λειτουργία των πλυντηρίων αποσκοπούσε στον καθαρισμό του μεταλλεύματος από τα περιττά γαιώδη στοιχεία και αποτελεί προϋπόθεση για την επιτυχία πλήρους τήξεως και τη καλή ποιότητα του μετάλλου. Η λειτουργία των πλυντηρίων βασιζόταν στη συγκέντρωση και χρήση του βρόχινου νερού καθώς και την ανακύκλωσή του, ώστε να γίνεται η μεγαλύτερη οικονομία.
[6]
H τήξη του μεταλλεύματος αποσκοπούσε στη λήψη του αργυρούχου μολύβδου και του αργύρου ακολουθώντας τρεις φάσεις: Στην πρώτη φάση, σε φρεατώδεις καμίνους και με καύσιμη ύλη το κάρβουνο, παραγόταν ο αργυρούχος μόλυβδος και οι σκωρίες. Σε μια δεύτερη φάση, την κυπέλλωση, με καύσιμη ύλη ξύλο, παραγόταν άργυρος και λιθάργυρος (οξείδιο του μολύβδου). H τρίτη φάση σκόπευε στην τήξη του λιθαργύρου με καύσιμη ύλη το κάρβουνο γιά παραγωγή εμπορεύσιμου μολύβδου, ο οποίος διοχετευόταν στο εμπόριο γιά την κατασκευή συνδέσμων, σωλήνων, σταθμίων και διάφορων άλλων αντικειμένων. Λόγω των φθαρτών υλικών κατασκευής και των συχνών επισκευών είναι πολύ λίγες οι κάμινοι που διασώθηκαν. Σώζονται στα Mεγάλα Πεύκα, στο Θορικό, στο Λιμάνι Πασά-Aσημάκη και την Πουνταζέζα. Oρισμένες κάμινοι της δεύτερης φάσης κατασκευάζονταν στις ακτές, επειδή κατά την τήξη ήταν απαραίτητη η χρήση της άμμου. Η λειτουργία των μεταλλείων σε όλη σχεδόν την έκταση της Λαυρεωτικής και η παρουσία πολλών εργαζομένων και επιχειρηματιών είχε σαν επακόλουθο δραστηριότητες παράλληλες και απαραίτητες για τη λειτουργία των εργαστηρίων, όπως το εμπόριο ειδών διατροφής, το εμπόριο καύσιμης ύλης για τις καμίνους και κυρίως, οι αγοραπωλησίες και εκμισθώσεις δούλων. Το ίδιο γινόταν και τον 19ο αιώνα, όταν αγρότες από την Kερατέα και τα Mεσόγεια κατέβαιναν στο Λαύριο για να πουλήσουν τα προϊόντα τους στους εργάτες των μεταλλευτικών εταιρειών. Οι εταιρείες, όπως π.χ. η Γαλλική Εταιρεία Μεταλλουργείων Λαυρίου, στις εγκαταστάσεις της στο Λαύριο, είχαν παντοπωλεία για τους εργάτες τους. Παντοπωλεία υπήρχαν επίσης κοντά στις εγκαταστάσεις των μεταλλείων. Kάτι παρόμοιο μπορούμε να υποθέσουμε ότι συνέβαινε και στην αρχαιότητα. Ο αρχαιολογικός χώρος του Δρυμού Σουνίου, βρίσκεται στη βορειότερη από μια σειρά κοιλάδων, που καταλήγουν στη μεγάλη κοιλάδα της Σούριζας. Απέχει 4 km από τον Άγιο Κωνσταντίνο (Καμάριζα).
[7]
Το Λαύριο συνώνυμο των κοινωνικών αγώνων Η εργασία στα μεταλλεία αποτύπωνε το εργασιακό καθεστώς της εποχής. Οι εργάτες της Καμάριζας και του Λαυρίου προς τα τέλη του 19ου αι. θυμίζουν δουλοπάροικους. Δουλεύουν μερόνυχτα σε άθλιες συνθήκες εργασίας, χωρίς κανένα εργασιακό δικαίωμα και χωρίς υγειονομική περίθαλψη ή σύνταξη. Όσοι καταφέρνουν να παραμείνουν για μεγάλο διάστημα στις ανήλιαγες στοές, με τον καιρό καθίστανται άχρηστοι για οποιαδήποτε άλλη εργασία και πετιούνται στον δρόμο για να έρθουν οι επόμενοι. Και φυσικά η περιοχή του Λαυρίου κατακλύζεται από ένα σύννεφο μολύβδου, που έχει σαν αποτέλεσμα οι κάτοικοί της να έχουν τα περισσότερα (αναλογικά με τον πληθυσμό) κρούσματα με παθήσεις του πνεύμονα και νεοπλασίες σε όλη τη χώρα. Σαν να μην έφτανε η εκμετάλλευση του κόπου τους, η εταιρεία «φροντίζει» να πάρει πίσω τα ελάχιστα χρήματα που τους δίνει. Εισάγει για πρώτη φορά την πληρωμή σε εταιρικό νόμισμα που έχει αντίκρισμα μόνο σε καταστήματα της εταιρείας στην ευρύτερη περιοχή, με αποτέλεσμα και αυτά τα λίγα χρήματα που δίνει στους εργαζόμενους να επιστρέφουν πάλι σε αυτή. Έγιναν πολλές απεργίες μεταλλωρύχων με στόχο τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας στα μεταλλεία και της διαβίωσης των εργατών. Απεργίες έγιναν στη εταιρεία το 1883, 1887, 1896, 1906, 1910, 1919, 1921, 1929, και το 1964 στου Καρέλα. Πιο σημαντικές ήταν εκείνες του 1896, του 1906 και του 1929. Η απεργία του 1896, διαρκεί από τις 8 μέχρι τις 21 Απριλίου του 1896. Τα αιτήματά τους ήταν: Αύξηση του μεροκάματου, εξαναγκασμός της εταιρείας να φτιάξει έργα για να μη σκοτώνονται οι εργάτες, κατάργηση της δουλειάς της Κυριακής, να πληρώνονται απ’ ευθείας απ’ την εταιρεία κι όχι από τους εργολάβους, να ιδρυθεί νοσοκομείο και φαρμακείο. Η εταιρεία αρνείται να συναντήσει την απεργιακή επιτροπή των εργατών. Κάποιος εκπρόσωπός της πυροβολεί στο πλήθος. Δύο εργάτες σκοτώνονται Οι άλλοι εργάτες αντιδρούν και επιτίθενται με πέτρες, ξύλα, μεταλλεύματα και σωματική βία. Η σύρραξη πλέον γίνεται ανοιχτή μεταξύ των μεταλλωρύχων και των κρατικών δυνάμεων καταστολής που είχαν καταφθάσει. Η “Εφημερίς” του Κορομηλά γράφει: “Οι χωροφύλακες πυροβολούσι εις τον αέρα, οι εργάται αντιπυροβολούσι,
[8]
ακούονται ύβρεις, φωναί, κραυγαί, πίπτουσιν βροχηδόν λίθοι, συνεχίζονται οι πυροβολισμοί και η Καμάριζα φαίνεται ως εις εμπόλεμον κατάστασιν”. Ακολουθεί η ανατίναξη των αποθηκών της δυναμίτιδος και του πετρελαίου. “Οι κ. Σερπιέρης, οι μηχανικοί Ραμπού και Σπανζεράλ, καθ’ ών υπήρχε μήνις, ετράπησαν εις φυγήν, μεταμφιεσθέντες εις Δωριείς εργάτας”. Τελικά “η τάξις επεβλήθη” με την παρουσία 2 ιλών ιππικού, μίας πυροβολαρχίας κι ενός ευζωνικού τάγματος. Οι δε Γαλλικές προξενικές αναφορές, προκειμένου να προστατευθούν οι Γάλλοι υπήκοοι και τα οικονομικά τους συμφέρονται στην περιοχή, κάνουν λόγο για την παρουσία του Γαλλικού Θωρηκτού Cosma στο Λιμάνι του Λαυρίου που θα ενίσχυε σε ενδεχόμενη ανάγκη το στρατιωτικό σώμα της Καμάριζας. Οι μεταλλωρύχοι χρησιμοποίησαν δυναμίτιδα για να ανατινάξουν τα γραφεία της εταιρίας, τις αποθήκες και κάποια σπίτια μηχανικών. Η δίκη που πραγματοποιήθηκε το Δεκέμβριο του 1896 αθώωσε και τους 15 κατηγορούμενους απεργούς. Η απεργία τελείωσε χωρίς κέρδος για τους εργάτες, οι οποίοι επανήλθαν στη δουλειά τους χωρίς όρους. Μετά την απεργία εγκαταστάθηκε στην Καμάριζα μόνιμο στρατιωτικό σώμα για να αποτρέψει τους εργάτες από νέες εξεγέρσεις. Το ίδιο συμβαίνει και στην απεργία του 1906. Η εταιρεία επιμένει να αποσταλεί ένα γαλλικό πλοίο για να ελέγχει την κατάσταση. Απολογισμός: Δύο εργάτες νεκροί, πολλοί τραυματίες, συλλήψεις, δίκες και αύξηση τελικά του μεροκάματου κατά μία πεντάρα. Σήμερα σώζονται τα κτίρια του στρατώνα που κατασκευάστηκαν ειδικά για το σκοπό της παραμονής των στρατιωτικών δυνάμεων, βρίσκονται δε σε υψηλή θέση στη ΒΑ άκρη του χωριού. Στρατιωτικές δυνάμεις είχαν σταλεί και στην απεργία του 1887, οι οποίες όμως δεν χρειάστηκε να επέμβουν. Η στρατιωτική δύναμη του Λαυρίου έκανε πολλές συλλήψεις ενώ στη συγκέντρωση που έγινε στις 14 Μαρτίου τραυματίστηκαν 30 εργάτες που ήταν στη πρώτη γραμμή. Ο τότε πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος επισκέφτηκε το Λαύριο και υποσχέθηκε στους απεργούς να τους αποκαταστήσει με χωράφια, επειδή δεν μπορούσε να πείσει τη γαλλική εταιρία να αυξήσει τους μισθούς. Δημιουργήθηκε
[9]
έτσι ο συνεταιρισμός μεταλλωρύχων του Λαυρίου που ανέλαβε να υλοποιήσει το πρόγραμμα Βενιζέλου. Στο συνεταιρισμό μπήκαν 58 άτομα από το Λαύριο, 102 από τη Καμάριζα, 16 από τα Λεγραινά και 35 από την Κερατέα. Πολλοί εργάτες δεν μπήκαν στο συνεταιρισμό, είτε γιατί δεν διέθεταν 50 δρχ για να εγγραφούν, είτε γιατί θεώρησαν τα κτήματα άγονα. Το πρόγραμμα Βενιζέλου απέτυχε παταγωδώς. Τελικά δόθηκαν μόνο 40 στρέμματα γης σε 50 περίπου άτομα. Οι μεταλλωρύχοι δεν έγιναν γεωργοί. Τα κτήματα αυτά έμειναν ακαλλιέργητα και κατέληξαν να πουληθούν ως οικόπεδα στη δεκαετία του 1960.
Η απεργία του 1929 Την 1η Φλεβάρη του 1929, οι μεταλλωρύχοι της Γαλλικής Εταιρείας του Λαυρίου και ξεκίνησαν απεργία. Η κυβέρνηση Βενιζέλου κινητοποιεί σύσσωμο τον κατασταλτικό μηχανισμό. Στις 7 Φλεβάρη η αστυνομία ανοίγει πυρ κατά των απεργών, δολοφονεί τον εργάτη Γιώργο Συρίγο και τραυματίζει 33. Γενική απεργία διαμαρτυρίας κηρύσσεται σε όλο το Λαύριο, ενώ 7.000 εργάτες παίρνουν μέρος στην κηδεία του δολοφονημένου. Στις 25 Φλεβάρη η απεργία επεκτείνεται σε όλα τα μεταλλωρυχεία της πόλης. Η αστυνομία απαντά και πάλι με βία, τραυματίζοντας στις 14 Μάρτη 30 απεργούς. Τελικά, η απεργία λύθηκε στις 16 Μάρτη 1929 με νίκη των απεργών και την ικανοποίηση όλων των αιτημάτων τους: επαναπρόσληψη όλων των απολυθέντων, αναγνώριση του σωματείου τους, ίδρυση ταμείου συντάξεων και αύξηση ημερομισθίων κατά 10%.
[10]
ΙΣΤΟΤΟΠΟΙ - ΒΙΝΤΕΟ Λαύριο: πηγή πλούτου της αρχαιότητας: https://www.youtube.com/watch?v=lv9_MDd6sAU ΤΑ ΜΕΤΑΛΛΕΙΑ ΤΟΥ ΛΑΥΡΙΟΥ Α΄ΜΕΡΟΣ: https://www.youtube.com/watch?v=vEtHhy8XDhQ
ΤΑ ΜΕΤΑΛΛΕΙΑ ΤΟΥ ΛΑΥΡΙΟΥ Β΄ΜΕΡΟΣ: https://www.youtube.com/watch?v=GYBT63gqHHk Λαύριο: πηγή πλούτου της αρχαιότητας- http://www.projethomere.com ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ -ΜΕΤΑΛΛΕΙΑ ΛΑΥΡΙΟΥ: https://www.youtube.com/watch?v=QH2ZaWqW4QM ΛΑΥΡΙΟ.Οικισμοί μεταλλωρύχων ΚΑΜΑΡΙΖΑ και ΚΥΠΡΙΑΝΟΣ: https://www.youtube.com/watch?v=QqVtP8RWbIA Λαύριο Η αργυρώδης φλέβα του Χρυσού Αιώνα. https://www.youtube.com/watch?v=1lXbz1vYzW4 Η Πυξίδα δείχνει ΚΑΜΑΡΙΖΑ Ορυκτ-κό Μουσείο https://www.youtube.com/watch?v=19IAYTycnNk Η Μηχανή του Χρόνου - Τα Λαυρεωτικά - Η Μεγάλη Απάτη: https://www.youtube.com/watch?v=hNluMeJjTwI (εκβολάδες –σκωρίες) Στοά "Παρόν" Λαύριο. 2012 https://www.youtube.com/watch?v=LVySPVLZQzo Technological & Cultural Park Lavrion https://www.youtube.com/watch?v=_uJ-absdzGY Ιωάννης Βαπτιστής Σερπιέρης Κ. Γ. Τσάιμου, Ο ρόλος του συνδυασμού επιπέδων και ελικοειδούς πλυντηρίου….
http://www.emena.gr/wp-content/uploads/2008/12/083-090_tsaimou.pdf
_________________________________________________________________________