SEC&AS (SECURITY & ALARM SYSTEMS) 4/2017 (4)

4/2017 (4) Dwumiesięcznik

SEC EXPO

SEMINARIA IFSEC SEC IT

PETYA I DZIECI SEC LIFE

MANISZEWSKA Cena 15 zł (w tym 8% VAT) ISSN 2543-8395

9 772543 83917 1

08

Trendy 2017 w systemach dozoru wizyjnego w raporcie IFSEC Global

Polska Izba Systemów Alarmowych zaprasza na kursy

Kurs pracowniKa zabezpieczenia technicznego „instalowanie i konserwacja systemów zabezpieczeń technicznych stopni 1–4/klas sa1-sa4/no”

Kurs pracowniKa zabezpieczenia technicznego „projektowanie systemów zabezpieczeń technicznych stopni 1-4/no” Terminy: 9–14 października 2017 r.

4–9 grudnia 2017 r.

Kurs „integracja systemów zabezpieczeń. uwarunKowania i procesy”

Kurs pracowniKa zabezpieczenia technicznego „montaż, eksploatacja, konserwacja i naprawa urządzeń i środków mechanicznego zabezpieczenia oraz awaryjne otwieranie w miejscach zainstalowania”

Termin: 7–8 listopada 2017 r.

Terminy: 25–29 września 2017 r.

13–17 listopada 2017 r.

Kurs inwestorów i administratorów systemów zabezpieczeń Termin: 23–27 października 2017 r.

Kurs „zewnętrzne systemy zabezpieczeń” Termin: 12–13 grudnia 2017 r.

Termin: 16–19 października 2017 r.

Kurs „systemy dozorowe cctV wyKorzystujące protoKół internetowy (ip) do transmisji wizji” Termin: 28–30 listopada 2017 r.

Kurs „audytora wewnętrznego systemu zarządzania bezpieczeństwem informacji (szbi) wg iso/iec 27001:2013” Termin do uzgodnienia z OS PISA Kurs „aKtualne wymagania prawno-normatywne w zaKresie szacowania ryzyKa i projeKtowania systemów zabezpieczeń technicznych stopni 1-4/no” Termin do uzgodnienia z OS PISA

SzkO

lenI

A uzu z zAk PełnIAj ące Re zAbe zPIec Su z pełn z eń Te ą of www. chnI pisa.o ertą szkole czny rg n c SyST e

mów

iową h .pl inform acje m - zakładka można za pozna ośrod ożna ć się uzys ek s mail: kać w os zkoleniow na stronie pisa y. szc ospis te z a@pis a.org l. (22) 620 egółowe .pl 45 57 ,

Od redakcji

Jesienne przebudzenie

J

uż niedługo za oknami ujrzymy jesienny krajobraz – żółte i brązowe liście napędzane podmuchami wiatru. Ulice opustoszeją, zamieniając tętniące letnim rytmem okolice w zamknięte enklawy. Powoli poddamy się nowej scenerii, dostosowując do niej bieg swojego życia.

Branża zabezpieczeń jednak nie zwalnia.Co prawda konferencje odbywają się przez cały rok, ale jesienią obserwujemy w Polsce ich wyjątkowe nagromadzenie.

Pamiętamy czasy, gdy polskie konferencje związane z bezpieczeństwem można było policzyć na palcach jednej ręki. Ta epoka jest jednak już daleko za nami, a co roku przybywają kolejne pozycje w kalendarzu. Tylko w ciągu najbliższego kwartału odbędzie się w Polsce kilkanaście imprez mocno związanych z tematyką poruszaną na naszych łamach. Zatem spróbujemy pomóc Wam w wyborze tych, na które powinniście się wybrać.

Serdecznie polecam już 15 edycję Spotkania Projektantów Instalacji Niskoprądowych. To tradycyjne wydarzenie branżowe dla ludzi z pasją, zainteresowanych technologią, chcących rozwijać swoje umiejętności oraz poszerzać wiedzę i kontakty. Spotkanie to odbędzie się w dniach 27–28 września br. w Zakopanem.

Tydzień później odbędzie się w Jachrance VI edycja Ogólnopolskich Dni Zintegrowanych Systemów Bezpieczeństwa Pożarowego – Schrack Seconet i Partnerzy, gdzie wykłady odbywające się zwykle w sesjach przedpołudniowych zostaną zastąpione studiami przypadków, na które będą składały się bloki merytoryczne w zakresie takich zagadnień, jak: projektowanie, realizacja i eksploatacja systemów bezpieczeństwa.

Na pierwszej stronie okładki aktualnego wydania zamieściliśmy tytuły artykułów, które szczególnie polecamy naszym czytelnikom. Przede wszystkim warto zwrócić uwagę na ekskluzywny Raport IFSEC Global: Trendy 2017 w systemach dozoru wizyjnego. Ze względu na ograniczenia, jakie wynikają z zastrzeżeń sponsora raportu, treść tłumaczenia jest dostępna tylko w wersji drukowanej SEC&AS oraz dla prenumeratorów wersji elektronicznej. Pełną treść raportu w języku angielskim można pobrać bezpośrednio ze stron internetowych IFSEC Global.

Kolejny temat, na który pragnę zwrócić Państwa uwagę, to zagrożenia typu ransomware. Wirus Petya powrócił i jest jeszcze bardziej niebezpieczny niż wcześniej. Wirus ten po raz pierwszy dał o sobie znać już w roku 2016, jednak teraz ponownie się ujawnił w całej okazałości i zbiera żniwo. Zaproszeni do współpracy eksperci na naszych łamach opisują, jak działa wirus i jak najlepiej bronić się przed tego typu zagrożeniami.

Z przyjemnością chciałabym także zaprezentować Państwu nowoczesny branżowy serwis informacyjny o tematyce bezpieczeństwa, który pod koniec lipca br. został uruchomiony przez Wydawnictwo PISA (wydawcę czasopisma SEC&AS) pod adresem www.secandas.pl. O szczegółach tego projektu przeczytacie Państwo w dziale Aktualności.

Tak więc życzę Państwu przyjemnej lektury treści zawartych w tym wydaniu oraz na portalu SEC&AS i do zobaczenia na wydarzeniach branżowych, gdzie na pewno nas nie zabraknie.

Wydanie 4/2017 (4) Wydawnictwo: Polska Izba Systemów Alarmowych ul. Świętokrzyska 20, lok. 520, 00-002 Warszawa Tel.: 22 243 17 56, kom.: 784 505 084 redakcja@secandas.pl www.secandas.pl Dyrektor Wydawnictwa: Henryk Dąbrowski Redaktor naczelna: Katarzyna Dąbrowska Redaktor merytoryczny: Andrzej Tomczak Kolegium Redakcyjne: Grzegorz Ćwiek Wojciech Dąbrowski Krzysztof Góra Jan Kapusta Tomasz Łasowski Waldemar Więckowski Rada Naukowa: dr Marek Bielski dr inż. Andrzej Ryczer dr inż. Jacek Zboina dr inż. Mirosław Zielenkiewicz Reklama: reklama@secandas.pl Prenumerata: redakcja@secandas.pl Prenumerata on-line: www.secandas.pl Korekta: Anna Seweryn Skład: WAŻKA Łukasz Piotrowski Druk: Drukarnia Jantar Nakład: 1500 egzemplarzy OKŁADKA I: Kamery w Hangzhou na zdjęciu Andrzeja Tomczaka Zdjęcia: FLICKR, PIXABAY, ZASOBY WŁASNE REDAKCJI

Katarzyna Dąbrowska Redaktor naczelna

4/2017

1

padku są on legalne? Czy ich instalowanie wymaga zachowania jakichś standardów?

Czy lepiej z nich zrezygnować? Odpowiedzi na te pytania znajdą Państwo w artykule Bereniki Kaczmarek-Templin.

4

SEC & TERROR

O zamachach w Barcelonie i Cambrils Komentarz Krzysztofa Liedela, Dyrektora Centrum Badań nad Terroryzmem Collegium Civitas.

16

SEC & EXPO

Seminaria i panele dyskusyjne na IFSEC 2017

21

SEC & EXPO

6

SEC & TERROR

Systemy dozoru wizyjnego jako narzędzie wykrywania niebezpiecznych zachowań (w dobie zagrożeń terrorystycznych) Paulina Piasecka

Zwrot w podejściu producentów do systemów kontroli dostępu.

Czyżby rewolucja na rynku SKD? Andrzej Tomczak Komentarz do sprawozdania z seminarium dotyczącego kontroli dostępu, przeprowadzonego przez przedstawicieli producentów SKD.

26

48

SEC & SAFE

Kompetencje operatora w systemie monitoringu wizyjnego Cezary Mecwaldowski

55

SEC & TECH

TruVision Navigator 7.0.

Kolejna odsłona popularnego systemu VMS Artykuł firmy UTC Climate Controls & Security Fire & Security Products

SEC & EXPO

Wypowiedzi wystawców po targach IFSEC 2017

32 10

SEC & ARCH

Kompleksowe zabezpieczanie obiektów Andrzej Tomczak Pojęcie „bezpieczeństwo” jest często opisywane jako stan braku zagrożenia, obawy czy powodów do strachu. Bezpieczeństwo physical security wane jako ta część bezpieczeństwa, która

o.o.

Ze względu na ograniczenia, jakie wynikają z zastrzeżeń sponsora raportu, treść raportu jest dostępna tylko w wersji drukowanej SEC&AS oraz dla prenumeratorów wersji elektronicznej.

zabezpieczenia techniczne (elektroniczne i mechaniczne) to jedne z podstawowych składowych potrzebnych do zapewnienia

Berenika Kaczmarek-Templin

Podsumowanie IFSEC 2017

Technologie budynkowe nie tylko na lądzie

Trendy 2017 w systemach dozoru wizyjnego Raport IFSEC GLOBAL sponsorowany przez IDIS

44

SEC & EXPO

SEC & TECH

SEC & INDUSTRY

środków mających na celu szeroko rozumianą ochronę osób, a także zapobieganie: nieupoważnionemu dostępowi, uszkodzeniom, zniszczeniom lub kradzie-

12

58

SEC & LAW

Monitoring wizyjny – jak go stosować zgodnie z prawem?

Dozór i monitoring wizyjny od lat budzą wiele kontrowersji, przede wszystkim dlatego, że nie doczekały się one dotychczas kompleksowej regulacji prawnej. Mimo tego kamery są widoczne praktycznie wszędzie – w galeriach handlowych, na parkingach, w szkołach, biurach, zakładach pracy, środkach transportu i innych miejscach publicznych, a także na terenach prywatnych posesji. Czy w każdym przy-

60

SEC & TECH

Rynek stoczniowy w Polsce o.o.

62

SEC & TECH

Wywiad z Prezesem Forum Okrętowego, Jerzym Czuczmanem

SEC&AS

SPIS TREŚCI

64

76

Petya/GoldenEye: Cybersecurity experts respond to ransomware attack

Broń cybernetyczna – nowy wymiar dywersji informacyjnej?

Adam Bannister

Łukasz Pieczyński

66

79

Petya/GoldenEye: Reakcje ekspertów ds. cyberbezpieczeństwa na atak typu ransomware

Jak uniknąć błędów przy wdrażaniu nowych rozwiązań z zakresu zabezpieczeń technicznych

SEC & WORLD

SEC & IT

Adam Bannister Wirus typu ransomware, który ostatnio zainfekował komputery na całym świecie, pierwotnie uaktywnił się na Ukrainie.

Przedstawiciele tamtejszej policji i eksperci ds. cyberbezpieczeństwa oceniają, że źródłem ataku były ściągane przez użytkowników pakiety popularnej aplikacji księgowej oraz odwiedziny w lokalnym serwisie z wiadomościami.

SEC & IT

SEC & EDU

Ingrid Krasnowska

100

SEC & RETRO/IT

Dlaczego Enigma została złamana? Część IV Roman Iwanicki

104

SEC & LIFE

Podróżnik bez powodu

82

SEC & MECH

Profesjonalne zabezpieczenie obiektów sektora telekomunikacyjnego Artykuł firmy ASSA ABLOY

Z entuzjastką samotnych podróży z plecakiem po świecie, Katarzyną Maniszewską, rozmawia Katarzyna Dąbrowska.

108

SEC & LIFE

Do Chin i z powrotem Andrzej Tomczak

68

SEC & IT

Petya/GoldenEye: Komentarz eksperta

114

SEC & LIFE

Krzysztof Paradowski

Łucznictwo – pasja na całe życie!

85

Krzysztof Paradowski

SEC & FIRE

Certyfikacja usług a bezpieczeństwo pożarowe obiektów budowlanych Tomasz Wierzbicki, Bartłomiej Połeć, Paweł Florek, Paweł Gancarczyk

70

SEC & IT

Internet a bezpieczeństwo dzieci i młodzieży Krzysztof Paradowski

90

SEC & LAW

Z poradnika antykorupcyjnego CBA. Część IV

116

SEC & LIFE

Przygotowanie do rejsu – na co zwrócić uwagę Małgorzata Czarnomska

74

94

Konkurs dla młodych autorów rozstrzygnięty!

Blog nieinternetowy. Wpis 1

SEC & PRESS

W pierwszym numerze SEC&AS ogłosiliśmy konkurs dla młodych autorów na najlepszy artykuł o tematyce zabezpieczeń technicznych. Do wydawnictwa wpłynęło kilka prac.

Jedna z nich wyróżniała się zdecydowanie spośród pozostałych. Zwycięzcą konkursu został Łukasz Pieczyński z Bydgoszczy, absolwent Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy i Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

4/2017

SEC & PRESS

Krzysztof Ciesielski

96

SEC & RETRO

Elektronostalgia. Czasy się zmieniają, a my wraz z nimi Z Januszem Olesiewiczem, założycielem Muzeum Technik Zabezpieczeń, rozmawia Katarzyna Dąbrowska.

W dzisiejszym świecie żeglarstwo jest dostępne dla każdego. Uczestnictwo w rejsie to popularna forma spędzania urlopu.

Wraz z popytem idzie podaż – pojawia się coraz więcej ofert żeglarskich wakacji dla laików, z pełną obsługą i zorganizowanymi aktywnościami w portach. Program takiego wyjazdu brzmi trochę jak all inclusive, wobec czego automatycznie nastawiamy się na pasywny odpoczynek wakacyjny.

118

SEC & NEWS

Aktualności

3

SEC & TERROR

O zamachach w Barcelonie i Cambrils

Komentarz Krzysztofa Liedela, Dyrektora Centrum Badań nad Terroryzmem Collegium Civitas

W

piątek 18 sierpnia br. w Hiszpanii trwała szeroko zakrojona operacja antyterrorystyczna po tym, jak w środę napastnik poprowadził furgonetkę w tłum w Barcelonie, zabijając 14 osób i raniąc wiele innych. Do ataku przyznało się Państwo Islamskie, stając na stanowisku, że sprawcy odpowiedzieli na jego wezwanie do działania. Równolegle do operacji związanej z atakiem z użyciem

4

furgonetki pięciu innych potencjalnych napastników zostało zastrzelonych w Cambrils, na południe od Barcelony, aby powstrzymać inny atak, tym razem przy użyciu pasów z ładunkami wybuchowymi. Nadal brak szczegółowych informacji o zdarzeniach w Cambrils, zwłaszcza co do potencjalnych powiązań pomiędzy oboma atakami. Policja poinformowała, że sześciu cywilów i oficer policji zostało rannych, gdy napastnicy zaatakowali samochodem, zanim policja zastrzeliła ich i przeprowadziła kontrolowane eksplozje. Władze stwierdziły następnie, że pasy z ładunkami wybuchowymi były atrapami. Wydarzenia w Barcelonie mogły być swego rodzaju katalizatorem uruchamiającym pewne mechanizmy. Nie należy jednak dopatrywać się w tym stricte zaplanowanej i dokładnie skoordynowanej czasowo akcji.

Kolejne zamachy wywołały nie tylko dyskusję nad samym przebiegiem wydarzeń, ale również refleksję dotyczącą strukturalnych elementów przeciwdziałania takim zagrożeniom. Pojawiają się w debacie publicznej głosy o potrzebie uszczelniania systemów prawnych. Wydaje się jednak, że brakuje dodatkowego pola, które moglibyśmy zagospodarować w zakresie wprowadzania radykalnych zmian w prawie. Służby dysponują bardzo szerokimi uprawnieniami, posiadają mnóstwo narzędzi, żeby sobie z tym zjawiskiem radzić. Głównym problemem w walce z terroryzmem nie jest jednak brak narzędzi, tylko fakt, że terroryści są w stanie dostosowywać taktykę i sposób działania do tego, co się dzieje na świecie. Podobnie jak pospolici przestępcy, są krok przed nami. Chodzi zatem przede wszystkim o to, by dystans ten się nie zwiększał.

SEC&AS

ZAGROŻENIA TERRORYSTYCZNE Problemem w kontekście przeciwdziałania jest także zmiana taktyki organizacji terrorystycznych. Coraz rzadziej mamy do czynienia z zamachami na ogromną skalę, jak kilkanaście lat temu, kiedy to 11 września 2001 r. samoloty wbiły się w wieże World Trade Center w Nowym Jorku, a w 2004 r. w wyniku eksplozji bomb w pociągach w Madrycie zginęło 191 osób czy w 2005 r. w londyńskim metrze. Dziś mamy do czynienia z pojedynczymi osobami, które nie należą do żadnej organizacji i struktury. Samodzielnie planują i przygotowują ataki, a potem je przeprowadzają. Ta odmienna taktyka, określana mianem taktyki „samotnego wilka”, charakteryzuje się tym, że niezmiernie trudno jest przeciwdziałać tym incydentom, bowiem nie dysponujemy odpowiednimi strukturami, trudno jest stosować rozpoznanie operacyjne – nie wykorzysta się tu agenta ani informatora, nikt nie prowadzi też rozmów, które można byłoby podsłuchać.

Jakie zatem rozwiązania można i należy rozważać?

Należy położyć jeszcze większy nacisk na walkę z radykalizacją i rekrutacją, które obecnie w znacznej mierze odbywają się z wykorzystaniem rzeczywistości wirtualnej. Należy zatem rozbijać komórki i aresztować tych, którzy indoktrynują, manipulują i stosują różne socjotechniki w celu radykalizacji jednostki i nakłonienie jej do przyłączenia się do organizacji terrorystycznej.

Warto także inwestować np. w architekturę bezpieczeństwa. Coraz częściej na świecie obiekty buduje się z materiałów odpornych na ataki i w taki sposób, by nie dało się ich łatwo zburzyć. Choćby w Izraelu przystanki otoczone są specjalnymi słupkami, tak że ludzi nie da się staranować. Place, na których pojawiają się tłumy, również bywają odcięte od ruchu samochodowego.

Trzeba to zawsze podkreślać: nie jesteśmy bezsilni.

Dyskutujemy, analizujemy i komentujemy udane ataki terrorystyczne. Zapominamy jednak o tym, że każdego dnia udaremniane są jakieś spiski, o których się nie mówi albo mówi się bardzo mało. W codziennej walce z terroryzmem nie przegrywamy zatem – udaje się nam zapobiegać zamachom, minimalizować ryzyko, potrafimy zarządzać skutkami ataków. Nikt jednak – i nie chodzi tu jedynie o terroryzm, to prawda uniwersalna dla każdego rodzaju zagrożenia bezpieczeństwa (także wypadków i katastrof technicznych) – nie jest w stanie wyeliminować zagrożenia całkowicie. Stan pełnego bezpieczeństwa po prostu nie istnieje.

Materiał sporządzono: 18 sierpnia 2017 r.

Nowo opracowana bariera mikrofalowa do zabezpieczania linii ogrodzeniowych, obszarów otwartych, bram, wjazdów, wejść, ścian i dachów.

Bezpieczeństwo Maksymalna ochrona przed sabotażem. Zasięg do 122m. ❚ Technologia Zaawansowane cyfrowe algorytmy przetwarzania sygnałów (DSP) odróżniają próby wtargnięcia od zakłóceń pochodzących z otoczenia. ❚

SEC & TERROR

Systemy dozoru wizyjnego

jako narzędzie wykrywania niebezpiecznych zachowań (w dobie zagrożeń terrorystycznych) Paulina Piasecka

Wielość zagrożeń we współczesnym świecie skazuje nas na ciągłą czujność, wynikającą z potrzeby ich rozpoznawania. Oznacza to konieczność poszukiwania nowych rozwiązań, tak organizacyjnych, prawnych, jak i technologicznych, które pozwolą na stworzenie jak najbardziej efektywnych systemów wczesnego ostrzegania.

Zwłaszcza w czasach naznaczonych groźbą terroryzmu działania prewencyjne mają walor trudny do przecenienia. Z punktu widzenia wewnętrznej stabilności państwa – politycznej i społecznej – zapobieganie zagrożeniom terrorystycznym, ze względu na ich wyjątkowo destrukcyjny charakter, ma w długiej perspektywie absolutnie kluczowe znaczenie.

J

ednym z istotnych technologicznych rozwiązań na rzecz zwiększania bezpieczeństwa celów potencjalnych ataków terrorystycznych są systemy dozoru wizyjnego. W przypadku możliwości ataku terrorystycznego bardzo ważna jest szybka reakcja na wykryte zagrożenia. Czyli taki system wymaga ciągłego monitorowania przez człowieka, a zatem i tam pojawia się możliwość błędu ludzkiego, wynikającego np. z nudy lub zmęczenia. Wymogu ciągłego monitorowania, w postaci dozoru operatorskiego, można uniknąć, stosując systemy wyposażone w czujki, które mogą ostrzegać ludzi w wypadku wystąpienia niepożądanych zdarzeń. Same czujki wykrywają tylko fakt zaistnienia zdarzenia w postaci zmiany stanu fizycz-

6

nego1 i nie dostarczają informacji o zagrożeniu. Stąd użycie kamer dozoru wizyjnego i systemu czujek, niezależnie lub wspólnie, może nie być wystarczające do efektywnego wykrywania niepożądanych zdarzeń2.

Dopiero rozwiązania łączące wykorzystanie zasobów Czujki stosuje się do zabezpieczania obszarów, w których nie powinni przebywać ludzie, a więc zastosowanie czujek do wykrywania zagrożeń terrorystycznych sprowadza się tylko do wykrywania naruszenia przestrzeni, w której nikt nie powinien się znajdować [przyp. red.].

1

2 V. Shukla, G.K. Singh, P. Shah: Automatic Alert of Security Threat through Video Surveillance System. 54th Institute of Nuclear Material and Management Annual Meeting, At JW Marriott, Desert Springs, Palm Desert, California USA, July 2013.

SEC&AS

SYSTEMY DOZORU WIZYJNEGO ludzkich, czujek i kamer mogą zapewnić natychmiastową ocenę obszaru zainteresowania. Ludzki wysiłek w odniesieniu do monitorowania może w znacznym stopniu zostać zmniejszony przy użyciu działającej na bieżąco automatycznej analityki wizji VCA (ang. Video Content Analysis), rejestrowanej przez VSS3. Analizując rejestrowaną wizję, informacje na temat zagrożenia i jego przyczyn można uzyskać bardzo szybko i wykorzystać je w celu podjęcia precyzyjnych działań łagodzących4.

Wyzwaniem dla systemów dozoru wizyjnego jest praca przy skrajnie różnym oświetleniu, stąd jednym z kierunków projektowania współczesnych systemów zabezpieczeń jest projektowanie takich rozwiązań, które umożliwiają wykrywanie zagrożeń w różnych warunkach oświetleniowych. Systemy takie powinny być wspomagane przez inteligentne, niezawodne i wiarygodne algorytmy wykrywania ruchu, śledzenia i analizy aktywności.

Nietrudno zauważyć, iż zmierzamy w kierunku zintegrowanych systemów zabezpieczeń, które pozwolą na wykorzystanie wszelkich dostępnych technologii, pozwalających na gromadzenie danych oraz ich analizę w czasie zbliżonym do rzeczywistego. W celu zwiększenia skuteczności technologie bezpieczeństwa są często używane w połączeniu z innymi środkami zapobiegania przestępczości lub zintegrowane z innymi technologiami. Na przykład rozwiązanie, które zostało wprowadzone w celu zmniejszania ryzyka ataku terrorystycznego w Londynie, stanowi zbieżność docelowych metod zwiększania odporności na atak i dozoru wizyjnego. Strategie antyterrorystyczne, wprowadzone dla przeciwdziałania skutkom potencjalnych poważnych zagrożeń terrorystycznych, takich jak bomby samochodowe (VBIED), obejmują tradycyjne środki zapobiegawcze stosowane w wypadku zagrożeń kryminalnych (np. wprowadzanie barier i słupków, zmniejszenie liczby wejść do budynków, ograniczenie parkowania), które „współpracują” z technologiami nadzoru5.

Powyżej omówione technologie zabezpieczeń są często połączone z komputerowymi bazami danych, wskutek czego mogą korzystać z komputerowych infrastruktur informacyjnych, które zapewniają wysoką efektywność działań podejmowanych z ich wykorzystaniem. Bez zapewnienia wsparcia w postaci przetwarzania danych te nowe technologie pozostałyby względnie słabe jako narzędzia nadzoru6. Cyfrowe systemy dozoru wizyjnego są zatem często łączone z programami komputerowymi, które pomagają ope-

▌ Rys. 1. Ilustracja regionów zainteresowań przyjętych na potrzeby detekcji oczu w obrazie twarzy, w pozycji pionowej (a) oraz pochylonej (b) Źródło: IMCOP

ratorom identyfikować „niezwykłe wydarzenia”, takie jak osoba zachowująca się podejrzanie, osoby problematyczne lub określone pojazdy. Celem wykorzystania tych technologii jest wspomaganie organów ścigania w koordynacji i procesach decyzyjnych, kontroli, analizie i wizualizacji.

Technologia rozpoznawania twarzy jest środkiem bezpieczeństwa, który integruje systemy dozoru wizyjnego i biometryczne. Proces ten polega na wyszukiwaniu wizerunków osób w trakcie automatycznej analizy przeprowadzanej z wykorzystaniem technologii pozwalającej na wyodrębnienie obrazów twarzy z ciągłego strumienia wizji. Obrazy te są konwertowane na szablony, które są porównywane z szablonami wizerunków, np. potencjalnych terrorystów lub innych podejrzanych osób, przechowywanymi w bazie danych. Po znalezieniu prawdopodobnej zbieżności

VSS – (ang. Video Surveillance System) – system dozoru wizyjnego.

3

4

V. Shukla, G.K. Singh, P. Shah: op.cit.

Integrating Security Technologies: technologies of control, University of Leicester: http://www.le.ac.uk/oerresources/criminology/msc/unit8/page_24.htm.

5

6

Ibidem.

4/2017

▌ Rys. 2. Systemy wykrywania i rozpoznawania twarzy. Program mierzy odległość między różnymi punktami na twarzy, np. między oczami, kącikami ust czy odległość od nosa do ust Źródło: http://polgard.com/

7

SEC & TERROR system ostrzega operatora, który podejmuje odpowiednie działania.

Przykładowy schemat procesu obejmuje 4 fazy7: ■ pobranie obrazu z kamery – przejęcie strumienia z kamery, zamiana strumienia na pojedyncze obrazy w czasie rzeczywistym → wykrycie ramek, ■ detekcja twarzy – wykrycie twarzy w obrazie z kamery, wyszukanie oczu, nosa i kącików ust → wyszukanie twarzy, oczu, ■ wydobycie cech – stworzenie modelu 3D, poprawa kątów, zamiana modelu twarzy na dane cyfrowe → zamiana na dane cyfrowe, ■ porównanie twarzy – porównanie cyfrowych cech twarzy z bazą danych wizerunków osób, zawierającą cyfrowe dane → porównanie cech.

Przetwarzanie wizerunków osób przez systemy rozpoznawania twarzy ma szereg implikacji społeczno-politycznych, które dziś nie są jeszcze w pełni znane.

Systemy i ich efektywność zależą od algorytmów, które definiują, w jaki sposób dane dotyczące poszczególnych osób są dopasowywane do próbek pobranych za pośrednictwem kamer. Algorytmy te mają głęboki wpływ na działanie systemów, a systemy wykorzystują programy komputerowe, aby w wyniku synergii technologii monitorującej i programów analitycznych zapewnić coś więcej niż jedynie surowe dane wyodrębnione z obrazów dostarczanych przez kamery.

Technologia ta nie jest widoczna „gołym okiem”, a informacje mogą być gromadzone i przetwarzane bez wiedzy osób obserwowanych, których dane znajdują się w tych bazach8. Same algorytmy wykorzystywane przez procesy są bardzo trudne do przeanalizowania ze względu na ich złożoną naturę, stąd pojawiają się obawy, że stosowanie tej technologii może prowadzić do naruszania prywatności, trudnego nie tylko do kontroli, ale wręcz zrozumienia dla przeciętnego obywatela.

Współczesne społeczeństwa charakteryzują się rosnącym poziomem globalnej mobilności społecznej i niepewności związanej z wewnętrznymi i zewnętrznymi zagrożeniami dla bezpieczeństwa. W tych warunkach technologia jest coraz częściej wykorzystywana przez rządy, organy korporacyjne i osoby indywidualne do monitorowania i ograniczania ryzyka. Coraz bardziej powszechny staje się pogląd mówiący, iż system wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych ma ograniczoną zdolność do zwalczania współczesnych form naruszania prawa, co prowadzi do poszukiwań innych sposobów zwalczania przestępczości. Otwiera to rynek dla prywatnych firm, które przyczyniają się do wzrostu innowacji w zakresie technologii stosowanych w obszarze bezpieczeństwa. Technologie te są przede POLGARD: Systemy wykrywania i rozpoznawania twarzy: http://polgard.com/pl/produkty/systemy-wykrywania-i-rozpoznawania-twarzy.

7

Integrating Security Technologies: technologies of control: op.cit.

8

8

wszystkim narzędziem nadzoru, które przyjmuje wiele form i służy m.in. do: sprawdzania tożsamości, zapobiegania przestępstwom, przechwytywania komunikacji, oczywiście z uwzględnieniem zapotrzebowania na informacje i wsparcie pochodzące z sektora publicznego. Zmiany technologiczne, które przeniknęły do strategii bezpieczeństwa i zapobiegania przestępczości, pozwoliły na zwiększenie nadzoru i rejestrowania ruchu oraz zachowań ludzi bez potrzeby stałej bezpośredniej obserwacji lub zatrzymywania obserwowanych9.

Zmiany, które obserwujemy we współczesnym świecie, są zatem zarówno wyzwaniem, jak i szansą na stawienie temu wyzwaniu czoła. Kształtowanie systemów bezpieczeństwa na wszystkich etapach rozwoju ludzkości stanowiło wyścig pomiędzy tymi, którzy bronią, i tymi, którzy chcą naruszyć dany ład.

Po raz pierwszy jednak znajdujemy się w sytuacji, w której środki służące zapewnieniu bezpieczeństwa zdają się statystycznie coraz częściej dotykać przeciętnego obywatela (w ramach prewencji). I nie chodzi o to, aby uznać ten fakt za negatywny i rezygnować z kreowania nowych zabezpieczeń. Chodzi o to, aby go sobie uświadamiać i tworzyć takie systemy nadzoru i bezpieczeństwa, które same w sobie nie staną się zagrożeniem oraz które będziemy w stanie kontrolować i rozumieć zasady ich działania. Jeśli bowiem tego zaniedbamy, prawa robotyki Asimova mogą nie wystarczyć do postawienia bariery pomiędzy kolejnymi pokoleniami a rzeczywistością, w której jedynym priorytetem będzie bezpieczeństwo. Zabezpieczenia są przecież – o czym zawsze musimy pamiętać – środkiem, a nie celem samym w sobie.

9 Introduction: technologies of control: http://www.le.ac.uk/ oerresources/criminology/msc/unit8/page_02.htm.

Paulina PIASECKA Zastępca Dyrektora Centrum Badań nad Terroryzmem ds. Programowych, Zastępca Kierownika Instytutu Analizy Informacji oraz wykładowca Collegium Civitas Od redakcji: Autorka jest absolwentką Instytutu Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, analitykiem, specjalistką w zakresie walki informacyjnej i bezpieczeństwa cyberprzestrzeni.

Stypendystka programu Departamentu Stanu USA „International Visitor Leadership Program” w obszarze cyberbezpieczeństwa.

SEC&AS

Mię

e

Międzynarodowe Targi Zabezpieczeń

SEC & ARCH

Kompleksowe zabezpieczanie obiektów Andrzej Tomczak

Pojęcie „bezpieczeństwo” jest często opisywane jako stan braku zagrożenia, obawy czy powodów do strachu. Bezpieczeństwo fizyczne (ang. physical security)1 jest definiowane jako ta część bezpieczeństwa, która jest związana ze stosowaniem fizycznych środków mających na celu szeroko rozumianą ochronę osób, a także zapobieganie: nieupoważnionemu dostępowi, uszkodzeniom, zniszczeniom lub kradzieżom.

Bezpośrednia ochrona fizyczna oraz zabezpieczenia techniczne (elektroniczne i mechaniczne) to jedne z podstawowych składowych potrzebnych do zapewnienia bezpieczeństwa fizycznego. Zarządzanie bezpieczeństwem fizycznym to proces kompleksowy i interdyscyplinarny. Właśnie takie, bardziej holistyczne podejście do kwestii bezpieczeństwa proponujemy w czasopiśmie SEC&AS. Dlatego nie koncentrujemy się wyłącznie na elektronicznych systemach zabezpieczeń, ale wskazujemy wiele różnych aspektów związanych z osiąganiem szeroko rozumianego bezpieczeństwa. Uważamy, że powszechna znajomość tej tematyki może się przyczynić do poprawy bezpieczeństwa poszczególnych obywateli.

P

oniższy artykuł, przygotowany na podstawie materiałów informacyjnych londyńskiej Policji Metropolitalnej, jest kwintesencją fachowego przekazywania treści służących poprawie bezpieczeństwa obywateli. Jest też praktycznym omówieniem reguł, opartych niewątpliwie na zasadach projektowania bezpiecznych przestrzeni, określonych w dokumentach dotyczących CPTED (ang. Crime Prevention Through Environmental Design), opisywanych już wstępnie w poprzednim numerze SEC&AS2. Zalecenia napisane na potrzeby przeciętnego obywatela są na tyle uniwersalne, że można zastosować je przy realizacji zabezpieczeń różnych obiektów. Dlatego warto się z tymi zasadami zapoznać.

1 Szerzej temat bezpieczeństwa fizycznego zostanie omówiony w artykule tegoż autora – Podstawy zasad sztuki wykonywania systemów zabezpieczeń technicznych cz. 1, który zostanie opublikowany w jednym z kolejnych numerów SEC&AS.

Krzysztof Łojek, Przestępczość w przestrzeni fizycznej.

SEC&AS, nr 3/2017, s. 7.

Podane przez brytyjską policję wytyczne zabezpieczania obiektów nie sprowadzają się tylko do wzmocnienia zabezpieczeń drzwi i okien (ang. target hardeninig – techniczne wzmocnienie obiektu, nazywane też „zahartowaniem” obiektu – patrz zasady CPTED3) oraz zacieśnienia kontaktów międzysąsiedzkich. Te aspekty są bardzo ważne, ale nie jedyne.

Zwraca się uwagę na to, aby cel potencjalnego ataku był dla intruza jak najmniej atrakcyjny. Aby ta część obiektu, która może podlegać dozorowi, np. w wyniku naturalnej obserwacji, była do tego przystosowana, mówiąc krótko – „odkryta”, natomiast ta część, która nie może podlegać naturalnemu dozorowi, była jak najlepiej umocniona. Na rys. 1 zaznaczono witalnie ważne elementy układanki składającej się na zarządzanie bezpieczeństwem domu jednorodzinnego. Pominięto oczywiste sprawy, takie jak zastosowanie odpowiednich zabezpieczeń otworów drzwiowych i okiennych.

2

10

3

Ibidem.

SEC&AS

ARCHITEKTURA I BEZPIECZEŃSTWO

▌ Rys. 1. Newralgiczne punkty, ważne przy zabezpieczaniu prywatnego domu Źródło: Metropolitan Police Service

1. Niskie frontowe ogrodzenie – od frontu należy stosować przezroczyste ogrodzenia albo murki czy żywopłoty niższe niż 1 m, aby utrudnić schowanie się przestępcy, a jednocześnie nie utrudniać wglądu „społecznych oczu”.

2. Zawsze zabezpieczone przejście na tył budynku – dostęp do niewidocznej dla „społecznych oczu” części posesji powinien być stale zamknięty, aby przestępca nie mógł się niezauważenie wślizgnąć na niedostępne dla sąsiadów i przechodniów zaplecze budynku.

3. Wysokie boczne i tylne ogrodzenie zabezpieczone przed możliwością przechodzenia oraz wzmocnione roślinami ochronnymi z kolcami posadzonymi na kratkach – ogrodzenie boczne i tylne nie powinno być niższe niż 1,8 m. Na lekkich kratownicach lub na ogrodzeniu z siatki można poprowadzić kolczaste rośliny obronne. Rośliny takie uniemożliwią wspinanie się po ogrodzeniu.

Najpopularniejsze rośliny obronne4 to: a. Berberysy; b. Pomarańcze trójlistkowe (Poncyria trójlistkowa); c. Głogi ostrogowe; d. Ogniki szkarłatne; e. Aralie kolczaste; f. Pigwowce japońskie; g. Agresty; h. Oliwniki wąskolistne; i. Ostrokrzewy; j. Róże rabatowe, pnące, parkowe i okrywowe; k. Mahonie pospolite; l. Jeżyny.

4. Żwirowe podjazdy i ścieżki – stosując żwirowe nawierzchnie, utrudnia się przestępcy możliwość bezszelestnego podejścia do budynku.

4

O roślinach obronnych napiszemy w oddzielnym artykule.

4/2017

5. Oświetlenie załączane czujkami ruchu – oświetlenie tego typu zareaguje w nocy na każdą osobę próbującą zbliżyć się do budynku.

6. System alarmowy sygnalizacji włamania i napadu (SASWiN) – wywołanie alarmu powinno wiązać się z jak najszybszą reakcją, mającą na celu zneutralizowanie zagrożenia. Aby było to możliwe, SSWiN powinien być np. podłączony do stacji monitorowania alarmów z zagwarantowaną interwencją pracowników agencji ochrony.

7. Zabezpieczone przed włamaniem okna i drzwi budynków lub pomieszczeń gospodarczych – w pomieszczeniach tego typu często znajdują się cenne rzeczy, jak rowery czy elektronarzędzia.

Oprócz ich utraty należy pamiętać, że takie elektronarzędzia mogą pomóc włamywaczowi, a pomieszczenie może stać się dobrą kryjówką dla przestępcy.

Warto instalować tam również systemy alarmowe SWiN i pamiętać o tym, aby źródła energii, takie jak gniazda elektryczne, nie były dostępne dla włamywaczy.

8. Brak przedmiotów, które mogą ułatwić włamanie lub innego rodzaju atak – wszelkiego typu narzędzia nie powinny być pozostawiane w ogrodzie, aby nie ułatwiać przestępcom dokonania włamania lub napadu.

Powyższe wytyczne wpisują się w grupę działań profilaktycznych, nazywanych również działaniami prewencyjnymi. Wskazówki tego typu warto brać pod uwagę już w trakcie projektowania, ale można z nich również korzystać w czasie „rewitalizacji” funkcjonujących obiektów. Do bardziej szczegółowych zasad tworzenia bezpiecznych przestrzeni będziemy jeszcze wracali.

Andrzej Tomczak Ekspert PISA, pracownik dydaktyczny Ośrodka Szkoleniowego PISA, przedstawiciel PISA w Polskim Komitecie Normalizacyjnym

11

SEC & EXPO

Profesor Brian Cox przyciągnął największą publiczność, a debiut wystawy Borders & Infrastructure Expo zakończył się ogromnym sukcesem. IFSEC 2017 przeszedł do historii.

1 Fizyk, prezenter serii programów BBC The Wonders of… i pisarz popularnonaukowy, w latach 90. grał na instrumentach klawiszowych w zespołach Dare i D:Ream.

12

I

FSEC International to największe w Wielkiej Brytanii międzynarodowe wydarzenie targowe branży zabezpieczeń przeciwwłamaniowych, które odbywa się razem z targami branży zabezpieczeń przeciwpożarowych pod nazwą FIREX International. Ta coroczna impreza po raz pierwszy została wpisana do kalendarza w 1974 r., czyli tegoroczna wystawa była już jej 44 edycją. Początkowo spotkania targowe odbywały się w Narodowym Centrum Wystawienniczym NEC w Birmingham, a w 2014 r. zostały przeniesione do centrum wystawienniczego ExCEL w Londynie.

Jedną z atrakcji tegorocznych targów IFSEC, które odbyły się w dniach 20–22 czerwca, były wystąpienia osób publicznych, udekorowanych orderami Imperium Brytyjskiego2. Przed rekordową liczbą widzów, zebranych w Keynote Theatre, zlokalizowanym na terenie wystawy, profesor Brian Cox OBE3 wygłosił inspirujący wykład na temat początków wszechświata.

Ten nadzwyczajny fizyk i jednocześnie prezenter tele2 Order Imperium Brytyjskiego (ang. Most Excellent Order of the British Empire) – odznaczenie brytyjskie przyznawane w 5 klasach. Dwie najwyższe, GBE oraz KBE/DBE, dają prawo osobie uhonorowanej używać (w zależności od płci) tytułu „Sir” lub „Dame”.

OBE – skrót od ang. Officer of the Most Excellent Order of the British Empire – Oficer Orderu.

3

SEC&AS

IFSEC wizyjny, zwracając się do publiczności, powiedział, że zadał organizatorom pytanie, czy ma mówić na temat bezpieczeństwa i zabezpieczeń. Otrzymał odpowiedź, że większość respondentów ankiety, przygotowanej przed targami, chciałaby usłyszeć jego przemyślenia na temat wszechświata. Nie mógł więc odmówić tej prośbie. Inne kluczowe przemówienia wygłosili: podwójna złota medalistka olimpijska – Dama Kelly Holmes DBE4, sędzia związku rugby – Nigel Owens MBE5 oraz weteran wojny o Falklandy – Simon Weston CBE6.

Oprócz wielu pokazów, wykładów i paneli dyskusyjnych tradycją IFSEC stały się 30-sekundowe prezentacje urządzeń. W tym roku wyzwanie podjęli przedstawiciele następujących firm: AxxonSoft, CSL, Dahua, Genetec, HID Global, LT Security, Kedacom, Paxton, Pelco, Promise Technology, Uniview Technologies i Vanderbilt. Nowością była przestrzeń nazwana „Światem Instalatora” (ang. Installer World), a w jej ramach „Strefa Narzędzi” (ang. Tool Zone). W ramach Installer World odbył się tradycyjny konkurs dla instalatorów, w tym roku pod hasłem: „Inżynierowie Jutra” (ang. Engineers of Tomorrow), a także rekrutacje konsultantów oraz Networking7 Bar. W strefie testów za DBE – skrót od ang. Dame Commander of the Most Excellent Order of the British Empire – Dama Komandor Orderu.

4

5 MBE – skrót od ang. Member of the Most Excellent Order of the British Empire – Członek Orderu.

6 CBE – skrót od ang. Commander of the Most Excellent Order of the British Empire – Komandor Orderu.

Networking – proces wymiany informacji, zasobów, wzajemnego poparcia i możliwości, prowadzony dzięki korzystnej sieci wzajemnych kontaktów. Źródło: Wikipedia, Networking (biznes).

7

4/2017

bezpieczeń mechanicznych (ang. Attack Testing Zone) widzowie mogli się zapoznać się z metodami ataków siłowych na obwodowe i obrysowe zabezpieczenia mechaniczne, takie jak ogrodzenia, kraty czy drzwi.

Natomiast w wiosce stacji monitorowania (ang. ARC Village) instalatorzy i użytkownicy mogli zapoznawać się z ofertą brytyjskich stacji monitorowania alarmów.

We’re making life too easy for terrorists

Duży sukces odnotowała, debiutująca w ramach IFSEC, wystawa Borders & Infrastructure Expo. Na jej terenie można było m.in. odwiedzić Strefę Dronów (ang. Drone Zone) oraz Borders & Infrastructure Theatre. Właśnie tam w pierwszym dniu targów były szef bezpieczeństwa IATA (ang. International Air Transport Association), John Hedley, stwierdził, że rządy całego świata ułatwiają życie terrorystom. Argumentował, że aktualne przepisy powodują utrudnienia dla pasażerów, ale niestety nie dla kryminalistów. Zwró-

13

SEC & EXPO

cił uwagę, że brakuje międzynarodowej bazy danych skradzionych paszportów, a poszczególne państwa nie wymieniają się informacjami na ten temat. Niestety, terroryści korzystają na ochronie danych osobowych.

Władze mają wpisane na listy osoby podejrzane, ale nie mają sił i środków na ich nadzorowanie. A gdyby wiedziano, że są aktualnie w podróży, można by było nadać priorytet tym informacjom i skutecznie utrudnić ich przestępcze działania. Na zakończenie dodał, że rządy tak naprawdę nie chcą dzielić się informacjami. „Wymiana informacji nie wymaga zastosowania

14

kosmicznych technologii, a brakuje jedynie decyzji politycznych” – spuentował swoje wystąpienie.

Kolejny dyskutant, Ian Hutcheson OBE, emerytowany oficer policji, a obecnie doradca ds. bezpieczeństwa, zgodził się z tymi wnioskami, mówiąc, że aktualne procedury powinny zostać poprawione i dostosowane do nowych wyzwań. Pozwolił sobie nawet na stwierdzenie, że „apetyt na ryzyko gwałtownie zmalał w rządzie”. Wobec stu procent pasażerów samolotów stosuje się podwyższone procedury bezpieczeństwa. Prawdopodobnie 99% z nich nie stwarza żadnego zagrożenia. Jego zdaniem powinno się wykorzystywać dodatkowe dane (informacje) do oceny ryzyka i sugerować rządom wykorzystywanie procedur opartych na ocenie ryzyka, a nie szukanie „na oślep”.

Udział w panelu dyskusyjnym wzięła również Ellie Hurst z firmy Advent IM. Zadała retoryczne pytanie, dlaczego mimo tak wielu dostępnych w sieci informacji na temat poszczególnych osób władze nie wykorzystują tych zasobów do profilowania pod kątem zagrożeń dla bezpieczeństwa. Może niektóre władze to robią, ale nie przenosi się to wprost na kwestie zapewnienia bezpieczeństwa w lotnictwie pasażerskim.

Z drugiej strony zwróciła uwagę na zagrożenia, jakie występują na pograniczu świata wirtualnego i rzeczywistego. Cyberbezpieczeństwo jest nie tylko związane z zabezpieczeniem przed utratą lub zmanipulowaniem danych komputerowych, ale wiąże się również z zagrożeniem dla realnych procesów, np. w sytuacji cyfrowego zarządzania infrastrukturą krytyczną. Jako niechlubny przykład mariażu cyberbezpieczeństwa ze światem fizycznym wskazała na ataki nastolatka z ŁoSEC&AS

IFSEC dzi, który zhakował automatyczny system sterowania zwrotnicami tramwajów, powodując ich wykolejenia8. „Ten cyberatak spowodował realną krzywdę fizyczną – powiedziała – „ale było to poniekąd spowodowane słabymi zabezpieczeniami – haker mógł zaingerować w system drogą, która powinna być odpowiednio zabezpieczona”. Na zakończenie dodała, że „nigdy nie było lepszego momentu, aby połączyć siły odpowiedzialne za bezpieczeństwo fizyczne i cyberbezpieczeństwo”. To zdanie może być potraktowane jako myśl przewodnia tegorocznych targów IFSEC. Seminaria i panele dyskusyjne

To nieodłączny element targów IFSEC. Moją szczególną uwagę zwróciły wystąpienia przedstawicieli policji brytyjskiej pt. Od ustawień CCTV do sądów karnych9, przygotowane przez członków Centralnego Zespołu Kryminalistycznego ds. Obrazowania10, pracującego w ramach Metropolitan Police Forensic Services Department. Omawiano w ich trakcie, w jaki sposób są szkoleni oficerowie policji brytyjskiej, aby z materiałów wizyjnych mogli przygotowywać wartościowe dowody dla sądów. Podkreślano, jak ważne są szkolenia, zarówno podstawowe, jak i produktowe, dla projektantów, instalatorów i użytkowników, aby już od najwcześniejszych etapów przygotowania syste-

mów dozoru wizyjnego zadbać o jakość obrazu, który będzie mógł być w przyszłości wykorzystany jako dowód w sądzie.

Poniżej przedstawiono tematy najciekawszych wystąpień i dyskusji, które zostaną odrębnie bardziej szczegółowo omówione: ■ Jak technika cyfrowa przeciąga systemy zabezpieczeń na „ciemną stronę”11; ■ Analityka wizyjna: „przeceniana i niewykorzystana”, ale kluczowa w zapobieganiu atakom terrorystycznym12; ■ Tendencje kształtujące przyszłość kontroli dostępu13.

Na zakończenie trochę statystyki. W IFSEC International 2017 wzięło udział 578 wystawców, reprezentujących 39 krajów. Targi odwiedziło 27 658 zwiedzających, z czego 65% z Wielkiej Brytanii, a 35% z zagranicy. Wśród zwiedzających 37% to przedstawiciele branży, a 63% to odbiorcy, czyli klienci końcowi.

Kolejne targi odbędą się za rok, w dniach 19–21 czerwca, jak zwykle już w ExCEL, w Londynie.

Na podstawie materiałów przekazanych przez IFSEC. Tłumaczenie: Andrzej Tomczak

W styczniu 2008 r. doszło do serii wykolejeń tramwajów w Łodzi. Czternastolatek przerobionym pilotem od telewizora zmieniał ustawienia zwrotnic, sterowanych za pomocą podczerwieni.

11 Mike Gillespie, How cyber is turning security equipment to the DARK SIDE.

Mamta Nokes, Richard Beckley, From CCTV set-up to the criminal courts.

Video Analytics: “Oversold and underutilised” but key to preventing terror attacks.

8

9

10

Ang. Central Forensic Image Team (CFIT).

4/2017

12

13

The trends shaping the future of access control.

15

SEC & EXPO

SEMINARIA I PANELE DYSKUSYJNE NA IFSEC 2017 usieciowiania wszystkiego wokoło dotarł również do systemów zabezpieczeń. W tradycyjnych niesieciowych systemach transmisji, wykorzystując jeden odcinek przewodu miedzianego, sygnały można wysyłać na odległości przekraczające nawet kilometr. W systemach zbudowanych w oparciu o sieci Ethernet – tylko na 100 m1. Aby odległości pomiędzy urządzeniami w sieci Ethernet mogły przekroczyć te „zaczarowane” 100 m, trzeba dołożyć dodatkowe urządzenia aktywne, np. przełączniki sieciowe.

Urządzenia do systemów sieciowych stają się coraz tańsze, ale systemy dużo mniej bezpieczne. Oferujący rozwiązania sieciowe w branży security pomijają milczeniem konieczność tworzenia aktywnych punktów dystrybucyjnych, które powinny być zabezpieczane i zasilane tak, jak inne elementy systemów zabezpieczeń. Trudno o takie zabezpieczenia i gwarancję zasilania, wymaganą dla systemów security, przy wykorzystaniu istniejącej infrastruktury.

1. Jak technika cyfrowa PRZECIĄGA systemy zabezpieczeń na „ciemną stronę”

W ramach Tavcom Theatre Mike Gillespie trzykrotnie wygłosił ten bardzo istotny wykład. Prowadzący zwrócił uwagę na to, iż do niedawna elektroniczne systemy zabezpieczeń, takie jak systemy alarmowe sygnalizacji włamania i napadu, kontroli dostępu czy dozoru wizyjnego, były skutecznie odseparowywane od świata zewnętrznego. Komunikowały się w niedostępnych powszechnie standardach, a kadry z filmów pokazujących zdalne pokonywanie zabezpieczeń można było traktować jako naciąganą fantazję reżyserską. Jednakże często technicznie i technologicznie nieuzasadniony „owczy pęd” do 16

Oferujący rozwiązania sieciowe w branży security pomijają milczeniem konieczność tworzenia aktywnych punktów dystrybucyjnych, które powinny być zabezpieczane i zasilane tak, jak inne elementy systemów zabezpieczeń. Trudno o takie zabezpieczenia i gwarancję zasilania, wymaganą dla systemów security, przy wykorzystaniu istniejącej infrastruktury.

1 Odległość przyłączeniowa sieci Ethernet wynosi 100 m–90 m powiększone o 10 m (2 razy po 5 m) na kable przyłączeniowe.

SEC&AS

IFSEC

W przypadku tworzenia systemów lokalnych można wybierać pomiędzy rozwiązaniami sieciowymi i niesieciowymi (w systemach rozproszonych nie da się z reguły uniknąć wykorzystania sieci komputerowych). Jeżeli zdecydowano się na lokalne rozwiązania sieciowe, powinno się stworzyć wydzielone sieci komputerowe dla systemów zabezpieczeń. Jeżeli wyliczy się koszty prawidłowo zaprojektowanej lokalnej sieci komputerowej, dostosowanej do specyficznych wymogów systemów zabezpieczeń, i doda do kosztów właściwych urządzeń zabezpieczających, to z reguły inwestycje są na tyle duże, że można by było w ramach tych kosztów wykonać o wiele bardziej rozbudowane lokalne systemy niesieciowe (niewykorzystujące sieci Ethernet). Należy brać również pod uwagę, że nawet sygnały telewizyjne HD, do niedawna przypisywane wyłącznie do rozwiązań sieciowych, można już transmitować lokalnie na odległości większe niż 100 m, bez konieczności wykorzystania sieci komputerowych [przyp. red.].

Prowadzący wskazywał również zalety rozwiązań sieciowych. Jako podstawowe wymienił: możliwość tworzenia systemów rozproszonych, działania w chmurze, korzystania z big data, łatwość zarządzania i elastyczność rozwiązań. Wszystkie te zalety okupione są jednak bardzo wysoką podatnością na cyberataki.

Bo o ile przy systemach zamkniętych, niesieciowych, producent gwarantuje bezpieczeństwo, o tyle producenci systemów sieciowych z reguły pomijają milczeniem kwestie bezpieczeństwa sieci komputerowych, czyli środowiska, w którym system zabezpieczeń ma działać. W związku z tym systemy zamknięte, niesieciowe, mają bezpieczeństwo zagwarantowane przez producenta, zaś w systemach sieciowych bezpieczeństwo w dużej mierze zależy od umiejętności wykonujących2 i zarządzających tymi systemami, które autor, ze swojej praktyki, ocenia jako statystycznie bardzo niskie.

Systemy zamknięte, niesieciowe, mają bezpieczeństwo zagwarantowane przez producenta, zaś w systemach sieciowych bezpieczeństwo w dużej mierze zależy od umiejętności wykonujących i zarządzających tymi systemami. Piętą Achillesa branży zabezpieczeń jest niski poziom edukacji w zakresie tworzenia bezpiecznych sieci komputerowych i zarządzania nimi.

Chodzi o osoby projektujące, instalujące i uruchamiające systemy zabezpieczeń.

2

4/2017

Jedyną receptą na przywrócenie bezpieczeństwa w systemach zabezpieczeń opartych na rozwiązaniach sieci Ethernet jest edukacja. Edukacja na wszystkich poziomach, ale przede wszystkim edukacja odbiorców i użytkowników tych systemów. Należy zdawać sobie sprawę, że większość sposobów cyberataków jest dobrze rozpoznana i dla bezpieczeństwa chronionej organizacji trzeba na bieżąco wdrażać zalecenia dotyczące cyberbezpieczeństwa w zarządzanych przez siebie systemach. Niestety nie da się więc uniknąć zatrudniania fachowców od bezpieczeństwa sieci komputerowych, co jeszcze bardziej podnosi koszty eksploatacji sieciowych systemów zabezpieczeń. Zarządzającym systemami zabezpieczeń, pracującym w środowisku sieci komputerowych, w Wielkiej Brytanii oferowane są specjalistyczne kursy z zakresu cyberbezpieczeństwa, do odbywania których prowadzący zachęcał.

Omawiana tematyka nie jest wyssaną z palca teorią. Niech przestrogą dla użytkowników systemów zabezpieczeń wykorzystujących komunikację za pośrednictwem sieci komputerowej będzie niedawny atak na system miejskiego monitoringu wizyjnego w Waszyngtonie. Na tydzień przed inauguracją prezydentury Donalda Trumpa miejski monitoring wizyjny został skutecznie zaatakowany, w wyniku czego uszkodzone zostały 123 ze 187 rejestratorów sieciowych (czyli blisko 70%). Zablokowało to dostęp do prawie 500 kamer monitoringu, ponieważ w tym systemie są stosowane rejestratory, z których każdy zapisuje obraz z 4 kamer. Awaria była usuwana pomiędzy 12 a 15 stycznia br.

Do skutecznego ataku na system miejskiego monitoringu wizyjnego Waszyngtonu wykorzystano złośliwe oprogramowanie typu ransomware, podobne do tego, które niedawno wykorzystano do ogólnoświatowego ataku WannaCry. W Australii atak WannaCry zablokował kilkadziesiąt kamer zainstalowanych przy drogach, m.in. służących do pomiaru prędkości pojazdów. Złośliwe oprogramowanie typu ransomware atakuje nie tylko komputery wyposażone w system Windows. Wariant ransomware, nazwany KillDisk, skutecznie infekuje systemy Linux [przyp. red.].

2. Analityka wizyjna: „przeceniana i niewykorzystana”, ale kluczowa w zapobieganiu atakom terrorystycznym

Odwiedzone tłumnie seminarium na temat analityki wizyjnej odbyło się w Security Management Theatre.

W panelu dyskusyjnym, omawiającym tendencje w systemach dozoru wizyjnego w następnych kilku latach, brali udział przedstawiciele producentów urządzeń do systemów dozoru wizyjnego: Atul Rajput (Axis Communications), Stephen Jones (Seagate), Jonathan Rickard 17

SEC & EXPO

(Panasonic) i Andy Coles (Hikvision). W trakcie dyskusji zgodzili się oni ze stwierdzeniem, że analityka wizyjna jeszcze nie osiągnęła szczytu swoich możliwości.

Jonathan Rickard zauważył, że aktualnie dostępna analityka wizyjna wzbudza jeszcze zbyt wiele fałszywych alarmów, ale sytuacja ciągle się poprawia, m.in. w związku z rozwojem algorytmów analizujących, co jest również bezpośrednio powiązane ze wzrostem mocy obliczeniowych procesorów kamer. „Analityka wizyjna potrafi już rozpoznawać niezwykłe zachowania, takie jak pijany osobnik w tłumie czy ktoś zachowujący się inaczej niż reszta” – skonstatował. Przekonywał, że pracownik ochrony może skutecznie śledzić jedną czy dwie kamery jednocześnie. To, że ma ich na ekranie dużo więcej, nic nie zmienia. Stosując zaawansowaną analitykę wizyjną, jednej osobie będzie można przypisać dozór nawet do 150 kamer. Wykorzystanie uczenia maszynowego (ang. machine learning)3 jest konieczne, aby dozorujące kamery „nie niepokoiły” ochrony niczym zwyczajnym, znajdującym się w polu ich widzenia. Andy Coles zaznaczył, że sztuczna inteligencja (AI) jest już wbudowywana do wielu urządzeń systemów dozorowych. Dotychczas stosowana analityka wykrywa zdarzenie po jego wystąpieniu. W założeniu ma przewidywać zdarzenia, zanim wystąpią. To jest kierunek, w którym – jego zdaniem – będzie dążyć się przy tworzeniu przyszłych systemów zabezpieczeń.

Dotychczas stosowana analityka wizyjna wykrywa zdarzenie po jego wystąpieniu. W założeniu ma przewidywać zdarzenia, zanim wystąpią.

Uczenie maszynowe – technika z obszaru informatyki i modelowania statystycznego, która pozwala aplikacji komputerowej na podstawie samodzielnej analizy – bez konieczności jej zaprogramowania – przewidzeć rezultat lub podjąć decyzję.

Zob. Machine learning i deep learning – samouczące systemy.

Leksykon 2017, it-filolog.pl.

W niedalekiej przyszłości także głębokie uczenie się (ang. deep learning)4 systemów analityki wizyjnej będzie miało duży wpływ na branżę zabezpieczeń. Wizję przedmówców potwierdził Stephen Jones, stwierdzając, że analiza nagrań post factum, w celu przygotowania dowodu dla sądu, jest niezwykle ważna, ale w dobie aktualnych zagrożeń od systemów zabezpieczeń oczekuje się natychmiastowej reakcji, a to wymaga olbrzymich mocy obliczeniowych i ciągłego rozwoju technologii. Te szczególne wyzwania to przede wszystkim zagrożenia terrorystyczne. W przypadku takich sytuacji, jak niedawny atak bombowy w Manchester Arena, terroryści musieli wykonać szczegółowy rekonesans przed atakiem. Był to dobry moment, aby system analityki wizyjnej wskazał ich niecodzienne zachowanie.

Andy Coles stwierdził, że można by pójść dalej, gdyby platformy systemów zarządzających wizją (VMS) były ze sobą powiązane. Wówczas „władza” mogłaby dostarczać informacje ze zdjęciami podejrzanych osób, które byłyby automatycznie wykorzystywane jako dane w algorytmach analityki wizyjnej. Technologicznie wiele systemów jest na to przygotowanych. Problemem technicznym jest stosowanie różnych systemów, niemogących ze sobą współpracować, ale prawdopodobnie również niechęć „władzy” do dzielenia się takimi informacjami z biznesem.

Atul Rajput był jednak bardziej sceptyczny w stosunku do wypowiedzi przedmówców. Stwierdził, że wyrafinowane techniki, stosowane już teraz, wymagają bardzo skomplikowanej obsługi, a jego zdaniem systemy powinny być jak najprostsze w implementacji. Im będą bardziej skomplikowane, tym więcej błędów wystąpi przy ich realizacji. Trzeba pogodzić ogień z wodą: produkować wyrafinowane systemy, ale bardzo proste w implementacji. Można z tej dyskusji wyciągnąć wnio-

3

18

4 Głębokie uczenie – algorytmy związane ze sztuczną inteligencją (AI), do rozpoznawania obrazów i przy przetwarzaniu języka naturalnego. Zazwyczaj używają sieci neuronowych i innych skomplikowanych algorytmów. Zob. Machine learning i deep learning – samouczące systemy. Leksykon 2017, it.filolog.pl.

SEC&AS

IFSEC sek, że w dziedzinie analityki wizyjnej przeszliśmy już wiele, ale daleka droga jeszcze przed nami.

W tym panelu dyskusyjnym, którego tematem były szybkie zmiany w systemach kontroli dostępu, wzięli udział: John Davies (TDSi), Spencer Marshall (HID Global), Gareth Ellams (ASSA ABLOY) i Shane Naish (Integrated Design). Prowadzący dyskusję John Davies stwierdził, że to, co wydarzyło się pięć, sześć lat temu z systemami dozoru wizyjnego, czyli otwarcie komunikacji pomiędzy kamerami różnych producentów, dotyka aktualnie świat systemów kontroli dostępu.

Kontrola dostępu przez wiele lat przeżywała okres stagnacji. Wykorzystywane technologie zatrzymały się na etapie „wczesnodziecięcym”. Stosowano powolną transmisję z wykorzystaniem niskich częstotliwości, bez możliwości wykorzystania pamięci, która może być dostępna w identyfikatorach. Kodowanie nie było rozwijane – niektórzy do dziś wykorzystują jednokierunkową, niekodowaną transmisję Wieganda i niekodowane karty, działające w technologii 125 kHz, zauważył Spencer Marshall. Wielu producentów rozwinęło swoje urządzenia, przechodząc na wyższe i dzięki temu „szybsze” częstotliwości (13,56 MHz), pozwalające na wprowadzenie nowoczesnych technik szyfrowania informacji. Wg Marshalla technologie mobilne miały duży wpływ na przyspieszenie zmian technologicznych w kontroli dostępu. Zakodowane dane identyfikacyjne mogą być teraz „umieszczane” w smartfonach i, wykorzystując technologię NFC5 lub Bluetooth, mogą być przesyłane do czytników w celu identyfikacji. Cała droga informacji może być zaszyfrowana przy użyciu silnych kluczy kodowych.

Oczywiście nie wszystko idzie tak sprawnie, jak mogło się do niedawna wydawać. Davies zauważył, że kilka lat temu wszyscy mówili o NFC, do momentu kiedy Apple zablokował w swoich smartfonach technologię NFC, co zmusiło ich użytkowników i firmy dostarczające technologie czytania do przestawienia się na komunikację Bluetooth. Aczkolwiek i w tym zakresie szykują się zmiany, bowiem Apple ogłosił, że w iOS 11 technologia NFC zostanie ponownie odblokowana.

Marshall wyjaśnił różnice pomiędzy NFC i Bluetooth.

NFC gwarantuje komunikację bliskiego zasięgu, na odległość kilkunastu centymetrów, zaś Bluetooth nawet do 8–10 m. Technologia BLE (ang. Bluetooth Low Energy) charakteryzuje się niskim zapotrzebowaniem na energię. Nowością w wykorzystaniu technologii BLE jest opatentowana technika komunikacji mobilnej z czytnikiem, pod nazwą Twist and Go, firmy HID. Użytkownik zbliża w pozycji pionowej smartfon do czytnika. Przekręcenie komórki o 90º aktywuje komunikację z czytnikiem, który może być zarówno czytnikiem montowanym przy drzwiach, jak i na wjazdach pojazdów.

Gareth Ellams wskazał inne elementy systemów kontroli dostępu podlegające silnym zmianom. Według niego innowacją są nowe typy aktywatorów6, służące do blokowania przejść kontrolowanych, które stają się coraz bardziej przyjazne w instalacji. Jako przykład podał bezprzewodowe, szyfrowane zamki Aperio, których montaż jest uproszczony ze względu na pominięcie etapu wykonania okablowania. Ważna jest nie tylko komunikacja radiowa z zamkami, ale również możliwość doboru czytnika, współpracującego z różnymi typami identyfikatorów. Ale najważniejszą cechą jest otwartość platformy dla różnych dostawców, czyli możliwość wykorzystania rozwiąza-

5 Ang. Near Field Communication – radiowy standard komunikacji dwukierunkowej 13,56 MHz, o zasięgu do kilkunastu centymetrów, zgodny ze standardem komunikacji kart zbliżeniowych, opisanym w grupie norm ISO/IEC 14443.

Przykładowe aktywatory przejścia kontrolowanego to: elektrozaczepy, zwory elektromagnetyczne i zamki elektromechaniczne.

3. Tendencje kształtujące przyszłość kontroli dostępu

4/2017

6

19

SEC & EXPO

▌ Autoryzacja dostępu w czytniku przy pomocy smartfona techniką Twist and Go Na podstawie materiałów HID Global

nia bezprzewodowego w systemach kontroli dostępu różnych producentów. Davies zauważył, że ta technologia rozwiązała również problem bezpieczeństwa danych, które mogą być szyfrowane na całej drodze transmisji, łącznie z kartą7.

Shane Naish jako innowacyjne wskazał coraz częstsze zastępowanie na przejściach kontroli dostępu bramek obrotowych (tripodów) bramkami szybkimi (ang. speed gates)8, które nie są już sterowane tylko prostymi stykami przekaźnikowymi, ale umożliwiają również pełną integrację z systemami kontroli dostępu, np. z wykorzystaniem łączy Ethernet. Pozwala to na łatwą integrację bramek z innymi systemami, np. z systemem dozoru wizyjnego. Wówczas sytuacje „alarmowe”, takie jak: przyznanie dostępu, odmowa dostępu, próba minięcia bramki „na czworakach” czy wchodzenia bez uprawnień za uprawnioną osobą (ang. tailgating), mogą pobudzać system dozoru wizyjnego do odpowiednich działań, np. skierowania tam kamery PTZ9 i zarejestrowania „alarmowej” sytuacji. Możliwa jest również dzięki temu integracja z systemami budynkowymi, pozwalając na zliczanie osób czy kierowanie wchodzących do odpowiednich wind10.

Pod warunkiem wybrania technologii, które umożliwiają szyfrowanie, czyli np.: HID iCLASS/Seos, LEGIC Advant i MIFARE DESFire EV1/EV2 [przyp. red.].

7

Na temat zastosowania bramek szybkich pisaliśmy w SEC&AS, nr 1/2017, w artykule Przygotowanie wymogów dla systemów kontroli dostępu w budynkach wysokich.

8

Kamera PTZ (ang. Pan-Tilt-Zoom) – kamera uchylno-obrotowa.

9

Por. Kontrola dostępu i sterowanie dostępem do wind.

Zarządzanie bezpieczeństwem w biurowcu, SEC&AS, nr 1/2017.

10

20

Spencer Marshall wyjaśnił zawiłości stosowania otwartych protokołów w systemach kontroli dostępu.

Do niedawna producenci do komunikacji pomiędzy czytnikiem a kontrolerem (centralą) korzystali głównie z otwartych, niekodowanych, jednokierunkowych interfejsów Wieganda11. Stosowanie otwartego protokołu Wieganda było konieczne, ponieważ producentów technologii czytania jest tylko kilku na świecie, zaś producentów systemów kontroli dostępu jest bardzo wielu12. To nieszyfrowane rozwiązanie, pozwalające z reguły zainstalować czytnik w odległości nie większej niż 150 m od kontrolera, odchodzi powoli do lamusa.

Aktualnym wymogiem jest wprowadzenie szyfrowania transmisji pomiędzy czytnikiem a kontrolerem, a komunikacja musi już być dwukierunkowa, ponieważ konieczna jest wymiana danych pomiędzy systemem a identyfikatorem. HID wraz z innymi producentami pracują wspólnie nad nowym szyfrowanym protokołem transmisji OSDP (ang. Open Supervised Device Protocol), którego implementacje pokazywano w trakcie wystawy IFSEC13.

Na zakończenie dyskutowano na temat usług kontroli dostępu, realizowanych w chmurze. Przekonywano, że przyszłością nie będzie sprzedaż sprzętu, a usług realizowanych w chmurze, biorąc pod uwagę, że coraz częściej zaczyna się stosować urządzenia mobilne zamiast kart dostępu, a one wymagają odpowiedniego uwierzytelniania. Czyli nastąpi przesunięcie od handlu kartami do handlu zaufanymi profilami uwierzytelniającymi, których można będzie używać do identyfikacji, z wykorzystaniem urządzeń mobilnych.

Do tego dochodzi jeszcze wszechobecna miniaturyzacja i zmniejszenie poboru prądu przez urządzenia kontroli dostępu, co pozwala na rewolucyjne zastosowanie rozwiązań aktywatorów przejść kontrolowanych zasilanych wyłącznie z baterii. Taką przyszłość w dziedzinie kontroli dostępu nakreślili dyskutanci w Security Management Theatre na IFSEC 2017.

Na podstawie materiałów przekazanych przez IFSEC. Tłumaczenie: Andrzej Tomczak

Znanym wyjątkiem jest system GRANTA (produkowany przez firmy: COTAG, BEWATOR, SIEMENS i VANDERBILT), który wykorzystuje firmowe kodowanie 64-bitowe pomiędzy czytnikiem a kontrolerem [przyp. red.].

11

12 To podobnie jak stosowanie OEM-owych napędów dysków w komputerach typu PC. Urządzenia kilku producentów pasują do każdego komputera stacjonarnego – podłączamy np. nowy napęd Blu-ray zamiast DVD, wgrywamy sterownik i już działa [przyp. red.].

Pokazano m.in. czytnik SIFER z klawiaturą kodową, który – w odróżnieniu od czytników Wieganda – nie jest podłączany w gwiazdę o promieniu do 150 m, tylko jest czytnikiem magistralowym RS485 (16 czytników na jednej magistrali), z szyfrowaniem 128-bitowym OSDP, o zasięgu magistrali do 1,5 km.

Por. SEC&AS, nr 3/2017, s. 32, 33.

13

SEC&AS

IFSEC

Zwrot w podejściu producentów do systemów kontroli dostępu Czyżby rewolucja na rynku SKD? Andrzej Tomczak

P

rzecieraliśmy oczy ze zdumienia, czytając sprawozdanie z seminarium dotyczącego kontroli dostępu, przeprowadzonego przez przedstawicieli producentów SKD. Był to swoisty „coming out”1 wytwórców urządzeń KD, którzy z rozbrajającą szczerością przyznali, że przez wiele lat wmawiali klientom, że ich systemy świetnie zabezpieczają, nawet szczególnie zagrożone obiekty, a tak naprawdę „wykorzystywane przez nich technologie zatrzymały się na etapie ‘wczesnodziecięcym’. Przyznali też, że kodowanie nie było rozwijane – niektórzy do dziś wykorzystują jednokierunkową, niekodowaną transmisję Wieganda i niekodowane karty”. Tak szczerego, aż do bólu, wyznania nikt się nie spodziewał. Co mogło ich do tego nakłonić? Być może niedaleka perspektywa wejścia w życie Ogólnego rozporządzenie o ochronie danych (GDPR)2, gdy po 22 maja 2018 r. w UE surowo karane będzie naruszanie zasad ochrony danych, w tym także zaniedbanie odpowiedniego ich zabezpieczania. A być Coming out, od ang. to come out of the closet – „wyjście z szafy”, oznaczające samodzielne, oficjalne przyznanie się do oszukiwania otoczenia, najczęściej dotyczy samodzielnego ujawnienia ukrywanej do tej pory odmiennej orientacji seksualnej czy tożsamości płciowej.

1

2 GDPR (ang. General Data Protection Regulation) – rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych), które wejdzie w życie 22 maja 2018 r.

4/2017

może to, że potrafią już zaoferować coś w zamian. Czy szykuje się rewolucja w systemach kontroli dostępu?

Chyba jednak tak.

Czytelnicy zapewne nie bardzo się przejęli zwierzeniami producentów SKD, ale być może po przeczytaniu tego tekstu „staną im włosy na głowie”. Może po raz pierwszy dowiedzą się o tzw. kartach, delikatnie mówiąc, „lekkich obyczajów”3 i innych „ciekawych sprawach”, dotyczących bezpieczeństwa ich systemów. Aby uspokoić tych, którzy mają „swoje za uszami”, przyrzekamy nie pisać z nazwy o przykładach negatywnych. Nie zdradzimy również nic poza faktami ujawnionymi przez producentów, ze względu na bezpieczeństwo zainstalowanych SKD. Postaramy się jednak wyjaśnić czytelnikom, do czego tak naprawdę przyznali się producenci. Proponujemy inwestorom, którzy w niedalekiej przyszłości będą planowali zakup systemu SKD lub wymianę aktualnie wykorzystywanego na nowy, uważne przeczytanie tych uwag.

Zacznijmy od początku, wyjaśniając etapy, gdzie spodziewać się można potencjalnych zagrożeń dla systemów SKD, związanych z transmisją danych. Na rys. 1 zaznaczono literami od A do F miejsca występowania poważnych zagrożeń dla bezpieczeństwa SKD, a tym samym dla chronionego obiektu. Kłódki oznaczają zabezpieczenie lub brak zabezpieczenia, zaś strzałkami zaznaczono kierunek transmisji.

W slangu call cards (od ang. call girls) – karty, które nikomu nie odmawiają dostępu do siebie.

3

21

SEC & EXPO

▌ Rys. 1. Miejsca występowania poważnych zagrożeń transmisji danych w systemach kontroli dostępu

Bardzo wiele systemów, nawet instalowanych współcześnie, nie zostało wyposażonych w jakiekolwiek zabezpieczenia kart i transmisji. Stąd m.in. biorą się, tak ulubione przez inwestorów, niskie ceny.

Najniższa cena wydaje się najgorszym doradcą przy wybieraniu systemów kontroli dostępu. Czyli bardzo często firmy oferują niską ceną, fundując klientom „otwarte kłódki” przy literach od A do F – oczywiście nie chwaląc się tym wcale. A skąd klient ma wiedzieć, jaka jest prawda? Spróbujemy uchylić rąbka tajemnicy.

Bardzo wiele systemów, nawet instalowanych współcześnie, nie zostało wyposażonych w jakiekolwiek zabezpieczenia kart i transmisji. Stąd m.in. biorą się, tak ulubione przez inwestorów, niskie ceny.

Najniższa cena wydaje się najgorszym doradcą przy wybieraniu systemów kontroli dostępu.

O co chodzi z otwartymi kartami?

Wyjaśnimy to w dużym uproszczeniu. Karta bezpieczna to taka, która współpracuje tylko z zadeklarowanymi przez użytkownika czytnikami. Trudno jest coś takiego uzyskać bez wprowadzenia jakichkolwiek zabezpieczeń karty. A niestety większość kart pracujących na częstotliwościach 125 kHz takich zabezpieczeń nie miała. Czym ta przypadłość się objawia?

22

Wystarczy umieścić taką kartę w zasięgu anteny dowolnego czytnika, generującego sygnał zbliżony do 125 kHz i… karta grzecznie odpowiada całą zawartością swojej pamięci. Dlatego tak działające karty nazwano, delikatnie mówiąc, kartami „lekkich obyczajów”.

Wystarczy zbliżyć się z ukrytą anteną do osoby posiadającej taką kartę i bez problemu odczytać jej numer oraz zrobić duplikat. Znanym redakcji wyjątkiem są karty systemu Granta, obecnego na polskim rynku już od lat 90., sprzedawanego przez firmy Cotag, Bewator, Siemens i Vanderbilt. Otóż karta taka odpowiada tylko na sygnał radiowy systemu, do którego jest przypisana. Wspomniany system Granta technologicznie wyprzedzał konkurencję o dekady i choć aktualnie są na rynku dostępne systemy bardziej wyrafinowane, to w dalszym ciągu w kwestii bezpieczeństwa bije na głowę bardzo wielu aktualnych konkurentów. I dlatego jest jeszcze wykorzystywany w wielu obiektach i nawet dość często rozbudowywany. Oczywiście epoka technologii kart pracujących w zakresie fal długich powoli mija, ale co najmniej niefrasobliwością można nazwać zastępowanie dość bezpiecznego systemu Granta nowym, ale niekoniecznie bardziej bezpiecznym systemem.

Najnowsze systemy KD wykorzystują karty pracujące w paśmie przemysłowym na częstotliwości 13,56 MHz, dzięki czemu możliwe jest transmitowanie większej ilości danych niż korzystając z częstotliwości 125 kHz. Ale czy aby na pewno takie karty są bezpieczniejsze? I tak, i nie. Jeżeli karty 13,56 MHz, czyli większość aktualnie stosowanych kart, są wykonane zgodnie ze standardami ISO/IEC4, to obowiązkowo Grupy normy dotyczących kart to: ISO/IEC 15693, ISO/IEC 14443A i ISO/IEC 14443B. 4

SEC&AS

IFSEC muszą mieć jawny numer seryjny, nazywany UID5 lub CSN6. Cóż to oznacza? Że dowolny czytnik, działający zgodnie ze standardami ISO/IEC, może ten numer odczytać. Numer seryjny powinien być unikalny, ale tak nie jest. Elementy elektroniczne kart są produkowane w kilku fabrykach, nie ma więc pewności, że numery seryjne się nie powtarzają. Do tego w niektórych typach kart UID (CSN) można zmienić za pomocą programatora. A informacje wracające z rynku są nieubłagane – zdarzyło się już nieraz, że w tym samym systemie zdublowały się karty. A jeżeli w niektórych typach kart można zaprogramować numer seryjny?

Uważnemu czytelnikowi powinny w tym momencie „stanąć włosy na głowie”. Karty, nawet najlepiej zabezpieczone, wykorzystane przez czytniki, rozpoznające jedynie UID (CSN), stają się kartami otwartymi, czyli kartami „lekkich obyczajów”. Oczywiście produkowanie urządzeń czytających wyłącznie numer seryjny karty jest bardzo tanie, czyli ulubione przez inwestorów.

Karty, nawet najlepiej zabezpieczone, wykorzystane przez czytniki, rozpoznające jedynie numer seryjny UID (CSN), stają się niezabezpieczonymi kartami otwartymi.

A jak prawidłowo powinna działać zabezpieczona karta kontroli dostępu? Wzorcowo procedura wygląda tak: czytnik wysyła kod do odblokowania sektora karty, który chce odczytać, po weryfikacji kodu sektor zostaje otwarty, następuje wymiana informacji, a po skończeniu transmisji – ponowne zblokowanie czytanego sektora. I tak faktycznie działa część systemów, ale wykonanie tej procedury wymaga od producenta przeprowadzenia dodatkowych, dość skomplikowanych prac informatycznych. A to kosztuje. Bardzo wielu producentów unika utrudniania sobie życia i nie zabezpiecza sektorów w ogóle. Nie trzeba wysyłać kodów odblokowujących czytany sektor. Każdy może ten sektor odczytać, tym samym nawet teoretycznie najlepsza karta staje się niezabezpieczoną, otwartą kartą, czyli kartą „lekkich obyczajów”. Ale dzięki temu systemy stają się tańsze, a o to przecież inwestorom chodzi, nieprawdaż?

Tej przypadłości inwestor nie ma szans dostrzec, ale fachowcy, których jest, niestety, tylko kilku w naszym kraju, sprawdzą to bez problemu. I proszę uwierzyć, że na rynku jest całkiem niemało takich systemów, ale za to są tańsze w produkcji. Czyli ich producenci idą zgodnie z rynkowym trendem „najniższej ceny”, czyli „po taniości”.

5

UID – ang. Unique Identifier Number.

6

CSN – ang. Card Serial Number.

4/2017

Nawet najlepsze karty, w których producent nie wykorzystuje dostępnych zabezpieczeń, stają się niezabezpieczonymi kartami otwartymi, tak jak otwarte stają się komputery czy smartfony, w których nie stosujemy procedury uwierzytelnienia użytkownika, np. hasłem.

Komunikacja pomiędzy czytnikiem a kontrolerem (centralą, ekspanderem itp.)

Nie będziemy czytelników męczyli tematem bezpieczeństwa transmisji radiowej. Przejdziemy od razu do komunikacji, oznaczonej na rys. 1 literą C. Cóż oznacza stwierdzenie, że „niektórzy do dziś wykorzystują jednokierunkową, niekodowaną transmisję Wieganda”? Zastanówmy się nad słowem „jednokierunkowa”, czyli wykorzystująca drogę transmisji tylko w jedną stronę. Wynika z tego, że powinna na rys. 1 pozostać przy literze C tylko jedna strzałka – w stronę od czytnika do kontrolera SKD. Jakie są tego konsekwencje? Na pewno na karcie nie można wpisywać do sektorów informacji znajdujących się w systemie, ponieważ nie można wysłać żadnej informacji z SKD do czytnika. W prostych systemach KD nie jest to problemem. Skupmy się więc na protokole Wieganda.

Jest to protokół niezabezpieczony i dobrze opisany, coś jak dość powszechnie znany alfabet Morse’a. Dlaczego ten protokół przez wiele lat zdominował rynek?

Odpowiedź jest dość oczywista. Potrzebny był prosty, uniwersalny, łatwy do implementacji, a dzięki temu tani sposób komunikacji pomiędzy czytnikiem a kontrolerem. Bowiem tajemnicą poliszynela jest to, iż producentów technologii czytania jest na świecie tylko kilku, zaś producentów systemów tysiące. Wspólny, dobrze opisany interfejs rozwiązuje ten problem.

Tylko czy aby na pewno jest to bezpieczne? To tak, jakbyśmy w biurach super kodowali wszystkie informacje, czyli przenosząc to na SKD, np. stosowali bezpieczne karty i komunikację z czytnikami, a następnie komunikowali się ze światem zewnętrznym, stosując ogólnie znany alfabet Morse’a. I znów posłużmy się dobrym przykładem systemu Granta. W podstawowej konfiguracji nie wykorzystywano w nim interfejsu Wieganda, tylko firmową transmisję, szyfrowaną od kontrolera aż do karty 64-bitowym kodem. Malkontenci powiedzą, że teraz hitem jest AES7 128 bitów.

Ale, ale... Przecież większość pozostałych systemów pomiędzy kontrolerem a czytnikiem w ogóle nie ma kodowania. Czyli może z lekka leciwa Granta nie jest jeszcze taka zła?

Producenci przyznali się do niekodowania transmisji do czytników prawdopodobnie dlatego, że opra7

AES – ang. Advanced Encryption Standard.

23

SEC & EXPO jętności wykonujących i zarządzających tymi systemami. Piętą Achillesa branży zabezpieczeń jest niski poziom edukacji w zakresie tworzenia bezpiecznych sieci komputerowych i zarządzania nimi. Oferujący rozwiązania sieciowe w branży security pomijają milczeniem konieczność tworzenia aktywnych punktów dystrybucyjnych, które powinny być zabezpieczane i zasilane tak, jak inne elementy systemów zabezpieczeń. Trudno o takie zabezpieczenia i gwarancję zasilania, wymaganą dla systemów security, przy wykorzystaniu istniejącej infrastruktury”10.

Należy pamiętać, że wówczas dla sprawnego i bezpiecznego działania SKD należy zagwarantować bezpieczeństwo fizyczne aktywnych punktów dystrybucyjnych i rezerwowe zasilanie, na wypadek zaniku napięcia sieci energetycznej. A to są dodatkowe koszty, tak nielubiane przez inwestorów. Czyli tego typu zabezpieczenia są najczęściej pomijane, żeby utrzymać się w ulubionym przez inwestorów trendzie „najniższej ceny”.

A czy sama komunikacja sieciowa jest bezpieczna?

To już zależy od producenta ▌ Rys. 2. Porównanie przykładowych implementacji szyfrowanego standardu OSDP i nieszyfrowanego systemu. Oczywiście zawsze taniej będzie interfejsu Wieganda nie zabezpieczać tej komunikacji niż ją zacowany został nowy standard kodowania pomiędzy bezpieczyć. I znowu te przebrzydłe koszty!

Nie będziemy już dłużej zanudzać czytelników inczytnikami, pod nazwą OSDP8, wykorzystujący szyfrowanie AES 128 bitów i uwierzytelnianie MAC9. Przykłaformacjami, jakie zagrożenia niosą za sobą wybory dy porównania implementacji systemów z interfejsem systemów kontroli dostępu oparte na najniższych Wieganda i OSDP pokazano na rys. 2. kosztach. Raczej nie zmienimy rynkowego negatywnego nastawienia do stosowania dobrych, czytaj: Zabezpieczanie komunikacji wewnątrz droższych, rozwiązań prewencyjnych. Mamy jednak obowiązek uprzedzić rynek, że od przyszłego roku systemu kontroli dostępu Mowa będzie o transmisji, oznaczonej na rys. 1 literą niefrasobliwość związana z brakiem odpowiedniego D. W tym miejscu warto przypomnieć sobie inne sezabezpieczenia danych, co niewątpliwie wiąże się rówminarium, wygłoszone na IFSEC 2017 – Jak technika nież z zabezpieczeniem danych w systemach kontroli cyfrowa przesuwa systemy zabezpieczeń na „ciemną dostępu, przestanie być bezkarna. stronę”. Autor wskazał tam, że systemy wykorzystujące komunikację zamkniętą, nieopartą na sieci kompute10 Jak technika cyfrowa przesuwa systemy zabezpieczeń na rowej, gdzie wszystkie urządzenia pochodzą zwykle „ciemną stronę”. Seminaria i panele dyskusyjne na IFSEC 2017, od jednego producenta, są z reguły dużo lepiej zaSEC&AS, nr 4/2017. bezpieczone niż systemy, które wewnątrz wykorzystują komunikację za pośrednictwem sieci Ethernet.

Dlaczego? Wyjaśnienie okazuje się proste. „Systemy zamknięte, niesieciowe, mają bezpieczeństwo zagwarantowane przez producenta, zaś w systemach sieciowych bezpieczeństwo w dużej mierze zależy od umie OSDP (ang. Open Supervised Device Protocol) – szyfrowany protokół transmisji dla urządzeń peryferyjnych. Por. https:// www.securityindustry.org/SiteAssets/SIAStore/Standards/ OSDP_V2%201_5_2014.pdf.

8

MAC (ang. Message Authentication Code) – kod uwierzytelniania wiadomości.

9

24

Andrzej Tomczak Ekspert PISA, pracownik dydaktyczny Ośrodka Szkoleniowego PISA, przedstawiciel PISA w Polskim Komitecie Normalizacyjnym

SEC&AS

PRENUMERATA 4/2017 (4) Dwumiesięcznik

75,00

PLN

Prenumerata roczna

60,00

PLN

SEC EXPO

Prenumerata roczna dla członków PISA oraz słuchaczy kursów organizowanych przez Ośrodek Szkoleniowy PISA

SEMINARIA IFSEC SEC IT

PETYA I DZIECI SEC LIFE

MANISZEwSkA Cena 15 zł (w tym 8% VAT) ISSN 2543-8395

9 772543 83917 1

08

Trendy 2017 w systemach dozoru wizyjnego w raporcie IFSEC Global

w w w. s e c a n d a s . p l

SEC & EXPO

UTC Fire&Security na IFSEC 2017

N

a międzynarodowych targach IFSEC, odbywających się w Londynie w dniach 20–22 czerwca br., zaprezentowaliśmy liczne innowacyjne rozwiązania w zakresie mobilnego bezpieczeństwa i zabezpieczeń. Goście naszego stoiska mieli możliwość poznać, w jaki sposób urządzenia mobilne mogą ułatwić dostęp do hoteli, biur i domów.

BlueDiamond „Rozszerzamy nasze portfolio technologii mobilnych – powiedział James Wheeler, regionalny dyrektor Lenel UK&ROI. – Dzięki niedawno wprowadzonemu systemowi mobilnych uwierzytelnień i czytników BlueDiamond możemy zapewnić naszym użytkownikom zdalne uwierzytelnianie dostosowane do całych przedsiębiorstw i zastosowań komercyjnych”.

Lenel, będący dostawcą zaawansowanych systemów zabezpieczeń, przedstawia platformę zarządzania bezpieczeństwem OnGuard 7.3. Najnowsza wersja tego systemu jest już przystosowana do obsługi rozwiązań internetowych i mobilnych, zwiększając użyteczność, wygodę i wydajność. Zintegrowany z platformą OnGuard 7.3 nowy system BlueDiamond, pozwalający na wykorzystanie urządzeń mobilnych jako nośników uprawnień, tworzy razem z aplikacją na smartfony i czytnikami Bluetooth kompletny mobilny system działający w chmurze. Autoryzacje aktywowane są za pomocą wiadomości e-mail, aplikacja zainstalowana w telefonie wykrywa znajdujące się w pobliżu czytniki, a system zezwala na dostęp lub odmawia go na podstawie przyznanych użytkownikowi praw. Dodatkowo oferowane jest wsparcie obsługi technologii w chmurze, a także czytniki z modułami Bluetooth lub specjalna nakładka umożliwiająca uzupełnienie większości dostępnych na rynku czytników kontroli dostępu o tę funkcję.

System BlueDiamond umożliwia bezpieczną redukcję kosztów użytkowania standardowych plastikowych kart identyfi-

kacyjnych. Wykorzystanie smartfonów minimalizuje bowiem konieczność używania przez pracowników osobnych kart dostępu, zmniejszając tym samym koszty i ryzyko naruszenia bezpieczeństwa. Dodatkowe zabezpieczenie można osiągnąć, jeśli w telefonach włączona zostanie opcja wymagania kodu PIN lub identyfikacji biometrycznej.

Zamiast korzystania z dedykowanego punktu wydawania kart, wyposażonego w komputer, aparat i drukarkę, system OnGuard umożliwia administratorom rejestrację nowego pracownika, wykonanie zdjęcia i wydanie mobilnych uprawnień na jego telefon jedynie z pomocą tabletu.

Niezwykła elastyczność „Nowe funkcje, takie jak dodatkowe aplikacje internetowe i wsparcie wydawania uprawnień w językach ojczystych, sprawiają, że jest to jak do pory najbardziej elastyczny i zintegrowany produkt Lenela” – mówi Ross McKay, dyrektor produktu w firmie Lenel.

Nowy moduł uwierzytelnień OnGuard z obsługą internetową i aplikacją do zarządzania uprawnieniami i prawami dostępu zapewnia dużą elastyczność i wydajność dzięki umożliwieniu użytkownikom dostępu do systemu bez potrzeby instalowania aplikacji klienckich.

Najnowsza wersja tego produktu wspiera również nową konsolę Lenela – aplikację internetową łączącą wszystkie składowe systemu (zarówno te Lenela, jak i innych producentów) w jednym, wydajnym i łatwym w obsłudze miejscu. „Platforma OnGuard 7.3 wykorzystuje otwartą architekturę systemu, co pozwala Lenelowi na ciągłe dodawanie i ulepszanie funkcji z korzyścią dla partnerów i użytkowników końcowych” – mówi McKay. Lenel jest częścią UTC Climate, Control&Security korporacji United Technologies. Na terenie Europy produkty firmy Lenel oferowane są przez firmę UTC Fire&Security, będącą częścią korporacji United Technologies. Dystrybucją zajmuje się sieć partnerów będących niezależnymi firmami lokalnymi o najwyższych standardach obsługi i kompetencjach technicznych.

26

SEC&AS

SEC & EXPO

Inner Range na IFSEC 2017 W dobie cyberprzestępczości Inner Range stawia na bezpieczeństwo Australijska firma Inner Range, która od 1988 r. zajmuje się dostarczaniem na rynek zintegrowanych systemów zabezpieczeń, jak co roku wzięła udział w wystawie IFSEC. Całe targi przesiąknięte były informacjami o zagrożeniach, jakie cyberprzestępczość wniosła do branży zabezpieczeń. Mnożono przykłady udanych ataków hakerskich na systemy security, wskazując choćby niedawny bardzo dotkliwy atak na system miejskiego monitoringu wizyjnego w Waszyngtonie. Wymieniano się informacjami o tym, które karty kontroli dostępu przestały być już bezpieczne, ponieważ zostały rozpracowane przez hakerów. Rozważając zagrożenia związane z cyberprzestępczością, narzekano też na niską świadomość inwestorów, ale i wykonawców systemów zabezpieczeń w tym zakresie.

Oferta przygotowana przez Inner Range trafiła więc w sedno zainteresowań odwiedzających IFSEC. Po raz pierwszy na europejskim rynku pokazano zintegrowany system kontroli dostępu i sygnalizacji włamania, w pełni zabezpieczony za pomocą szyfrowania AES 128 bitów, z uwierzytelnieniem MAC. „W pełni” to znaczy, że cała transmisja w systemie kontroli dostępu, poczynając od bezpiecznej karty MIFARE® DESFire® EV1, poprzez transmisję radiową do czytnika SIFER i całą transmisją przewodową, finalnie do komputera, jest szyfrowana, podobnie jak cała transmisja w systemie sygnalizacji włamania i napadu, poczynając od modułów szyfrujących ELM (ang. End of Line Module), montowanych

4/2017

w czujkach, poprzez całą drogę transmisji. Według naszej wiedzy jest to pierwsze takie rozwiązanie na świecie w zakresie systemu sygnalizacji włamania i napadu oraz jedno z nielicznych w zakresie systemów kontroli dostępu. Oczywiście, w zależności od potrzeb każdy z systemów może być zainstalowany oddzielnie.

Oprócz wcześniej dostępnych magistralowych czytników SIFER, które komunikują się z urządzeniami kontroli dostępu za pomocą kodowanej transmisji zgodnej ze standardem OSDP z szyfrowaniem AES 128 bitów, pokazaliśmy również nowość, jaką jest szyfrowany czytnik SIFER KEYPAD z wmontowaną klawiaturą oraz nowe wersje klawiatur zarządzających systemami zabezpieczeń EliteX i PrismaX. Kolejną nowością, którą zaprezentowaliśmy w czasie targów, był system zabezpieczenia i kontroli dostępu działający w oparciu o Internet – INCEPTION, który w 2017 r. wygrał w rankingach „Benchmark Magazine” współzawodnictwo z innymi urządzeniami kontroli dostępu.

Dziękujemy wszystkim, którzy spotkali się z nami na IFSEC 2017, i zapraszamy do systematycznego odwiedzania naszej strony internetowej – www.innerrange.com.

27

SEC & EXPO

PULSAR zaprezentował gamę swoich produktów podczas IFSEC 2017

F

irma Pulsar w dniach 20–22 czerwca br. wzięła udział w międzynarodowych targach IFSEC 2017. Wystawiała się tam już po raz piąty i znów była to świetna okazja do spotkania się z klientami z całego świata. Pulsar zaprezentował wiele produktów ze swojej bogatej oferty. Zwiedzający mogli zapoznać się z szeroką gamą zasilaczy, obudów oraz akcesoriów do systemów alarmowych, dozoru wizyjnego czy kontroli dostępu.

Główne grupy prezentowanych produktów to: ■ nowoczesne zasilacze buforowe spełniające normę pożarową PN-EN 54-4 – seria EN54, ■ nowoczesne zasilacze buforowe spełniające normę alarmową PN-EN 50131 w stopniu drugim i trzecim – seria PSBEN, ■ rozwiązania do kamer HD i IP, m.in. zasilacze oraz przełączniki sieciowe, ■ szafy RACK 19’’ oraz akcesoria do szaf, m.in. zasilacze i przełączniki sieciowe, ■ możliwość realizacji projektów indywidualnych obudów i zasilaczy.

28

Prezentowany asortyment cieszył się ogromnym zainteresowaniem. Wszelkie sugestie, propozycje i spostrzeżenia zwiedzających dotyczące oferty z pewnością znajdą swój oddźwięk w dalszych pracach związanych z ciągłym rozwojem firmy i nowymi produktami.

Jednym z produktów, który cieszył się dużą popularnością podczas londyńskich targów, był zasilacz do systemów pożarowych z certyfikatem potwierdzającym spełnianie wszystkich wymogów zapisanych w normie PN-EN 54-4. Realizuje on ponadto wiele funkcji, których norma nie wymaga. Darmowe oprogramowanie pozwala na monitorowanie pracy zasilacza za pomocą komputera. Można wykorzystać do tego dodatkowe moduły, które umożliwiają komunikację z komputerem, poprzez sieć LAN, Wi-Fi, RS485 czy USB. Istnieje możliwość rozdzielenia zasilania poprzez listwy bezpiecznikowe dedykowane do tego urządzenia. Na zasilacze zgodne z normą pożarową firma Pulsar udziela 5-letniej gwarancji.

Pełna oferta produktów znajduje się na stronie internetowej: www.pulsar.pl

SEC&AS

SEC & EXPO

ROZWIJAMY SIĘ DZIĘKI ZAUFANIU Hanwha Techwin Europe na IFSEC 2017

T

argi IFSEC International 2017 stanowiły dla firmy Hanwha Techwin Europe idealną okazję do zaprezentowania filozofii wyrażonej sloganem „WE MOVE with trust”, który można przetłumaczyć jako: „ROZWIJAMY SIĘ dzięki zaufaniu”.

Obejmuje ona takie dziedziny, jak: dystrybucja, współpraca z partnerami, cyberbezpieczeństwo, jakość usług oraz oferta przedłużonej, pięcioletniej gwarancji.

Doktor Bob (H.Y.) Hwang, dyrektor zarządzający Hanwha Techwin Europe, wyjaśnia, jakie przesłanie niesie hasło przewodnie firmy: ROZWIJAMY SIĘ dzięki naszym partnerom: Rozumiemy potrzebę umacniania zaufania, które pokładamy w partnerach wspomagających nas w dziedzinie dystrybucji i produkcji. Szanujemy ich doświadczenie i wysoko cenimy naszą współpracę, której efektem jest zadowolenie instalatorów, integratorów i użytkowników naszych systemów.

ROZWIJAMY SIĘ, gwarantując bezpieczeństwo w cyberprzestrzeni: Przyjęty przez nas na IFSEC motyw przewodni, promujący zaufanie, podkreśla naszą gotowość do wzmacnianiu więzi partnerskich na drodze ku owocnej współpracy w walce z cyberzagrożeniami.

ROZWIJAMY SIĘ, gwarantując wysoką jakość i serwis: Bezustannie rozwijamy nasze lokalne zespoły sprzedaży i wsparcia technicznego oraz rozszerzamy usługę szybkich napraw serwisowych. Wierzymy także w zdobywanie zaufania klienta, oferując pomoc w postaci rozszerzonego dostępu do części zamiennych. W przypadku awarii naszego produktu w trakcie pierwszego roku trwania gwarancji dostarczymy urządzenie na wymianę w ciągu 48 godzin od zgłoszenia problemu.

4/2017

ROZWIJAMY SIĘ, zapewniając pięcioletnią gwarancję: Nagradzamy pokładane w nas i naszych produktach zaufanie, oferując klientom naszych dystrybutorów, uhonorowanych tytułami Srebrnego, Złotego i Diamentowego partnera STEP, udział w programie przedłużonej, pięcioletniej gwarancji”.

Prezentacje i raporty na żywo Jako że oczekiwania użytkowników systemów dozoru wizyjnego wciąż rosną, duże zainteresowanie publiczności wzbudziły zaprezentowane przez nas obiektywy z napędem o zmiennej ogniskowej i jasności F/0.94 (a więc o jednej z najwyższych jasności na świecie) oraz mechanizm tworzenia obrazu o szerokim zakresie dynamiki WDR (ang. Wide Dynamic Range) – na poziomie 150 dB. Obiema cechami charakteryzują się kamery wykorzystujące kodowanie H.265, Wisenet X oparte na Wisenet 5, najpotężniejszym chipsecie, jaki kiedykolwiek zastosowano w tego typu urządzeniach.

Odwiedzający stoisko mieli okazję zaobserwować interakcję kamer Wisenet z szerokim wachlarzem platform realizujących analitykę wizji, produkowanych przez partnerów technologicznych Hanwha Techwin. Oferują one takie zastosowania komercyjne, jak: zliczanie osób czy analizę map termicznych, oraz rozwiązania z zakresu automatycznego odczytywania tablic rejestracyjnych i wykrywania zdarzeń w ruchu miejskim. A wszystko to na żywo, w czasie rzeczywistym. Jednym z elementów pokazu była prezentacja funkcji Deep Learning, czyli zdolności zaawansowanych systemów analitycznych do rozróżniania, czy obserwowany obiekt jest człowiekiem, meblem, zwierzęciem czy pojazdem, a nawet tego, jaki ma kolor.

29

SEC & EXPO

ANTAIRA TECHNOLOGIES NA TARGACH IFSEC

A

ntaira Technologies, która po raz drugi uczestniczyła w targach IFSEC w Londynie, jest firmą wytwarzającą i sprzedającą produkty, które mają ogromne znaczenie w nowoczesnych systemach zabezpieczeń, szczególnie kiedy ma się na myśli urządzenia pracujące w sieci, np. kamery IP. Przełączniki sieciowe i media konwertery są niezbędne do budowy przemysłowych sieci komputerowych, właśnie dlatego profesjonalne urządzenia firmy Antaira Technologies wzbudziły tak ogromne zainteresowanie wśród odwiedzających nasze stoisko. Produkty Antaira są wykorzystywane do realizacji różnych aplikacji w wielu branżach, takich jak automatyka, transport, bezpieczeństwo, przemysł energetyczny czy zastosowania medyczne.

Niezaprzeczalną zaletą IFSEC jest to, że są to targi międzynarodowe, na których można spotkać odwiedzających

i wystawców z różnych zakątów świata. Dla globalnej firmy, jak nasza, jest to wyjątkowa okazja do pozyskania nowych klientów i kontrahentów. Uważamy, że dla każdej firmy, która chciałaby rozszerzyć swoją działalność, zarówno w Europie, jak i poza nią, udział w takich targach jak IFSEC jest bardzo korzystny. Dlatego właśnie Antaira Technologies z pewnością będzie uczestniczyła w kolejnych targach, w 2018 roku, co jest potwierdzeniem naszej satysfakcji z udziału w tegorocznej wystawie IFSEC.

Rozwiązanie SafeSky na IFSEC 2017

N

a targach IFSEC zaprezentowaliśmy nasze technologie i rozwiązania radarowe do systemów zabezpieczeń i ochrony perymetrycznej. Pokazaliśmy nasz autorski, wielosensorowy system do detekcji i neutralizacji dronów – SafeSky. Zastosowano w nim połączenie radarów, kamer wizyjnych, sensora akustycznego oraz detektora transmisji RF, co zapewnia skuteczne wykrywanie dronów w dzień i w nocy, w każdych warunkach pogodowych z odległości minimum 1 km. Dron neutralizowany jest za pomocą zagłuszarek oraz odcinania kanałów transmisji pomiędzy dronem i operatorem. Modułowa i skalowalna architektura SafeSky pozwala zapewnić skuteczną ochronę zarówno dużym instalacjom infrastruktury krytycznej, jak lotniska, rafinerie, porty, jak również i mniejszym obiektom, jak hotele, firmy. Targi okazały się pełnym sukcesem dla naszej firmy. Zaprezentowane rozwiązanie zdecydowanie wyróżniło się na tle konkurencji i przykuło bardzo dużą uwa-

30

gę potencjalnych klientów. Aktualnie prowadzimy zaawansowane rozmowy z kilkoma podmiotami zainteresowanymi systemem SafeSky.

SEC&AS

IFSEC

3/2017 4/2017

31

SEC & INDUSTRY

Cyberbezpieczeństwo, 4K, platformy otwarte, superczułe kamery i analityka wizyjna

Trendy 2017 w systemach dozoru wizyjnego Raport sponsorowany przez IDIS

„Badania wykazały, że rozwiązania bazujące zarówno na cyfrowych rejestratorach wizyjnych, jak i na technologii chmury korzystają z przekierowywania portów oraz dynamicznego DNS-u, co tworzy luki w zabezpieczeniach. Same zaś urządzenia cierpią na zbyt niską liczbę aktualizacji oprogramowania firmowego i pozostawione w kodzie otwarte ‘furtki’. Wśród innych problemów warto wymienić: niewystarczające zastosowanie protokołów zabezpieczeń, brak szyfrowania, niedbałe zarządzanie plikami cookies przeglądarek oraz nieprzemyślaną strukturę uprawnień użytkowników”.

(Fragment raportu)

Sponsorowane przez 32

Trendy w VSS w raporcie SEC&AS

ANALIZY BRANŻOWE

W naszej szeroko zakrojonej ankiecie zbadaliśmy Kontynuując trend bardzo pozytywnie przyjętych ram.in. opinie przedstawicieli branży zabezpieczeń na portów z lat 2015 i 2016, opracowaliśmy Raport na temat analizy wizji VA (ang. Video Analytics), w tym taktemat dozoru wizyjnego 2017, sponsorowany, jak poże występowania tej funkcji już w samych kamerach.

Odnieśliśmy się również do zagadnienia porównania przednie, przez firmę IDIS z Korei Południowej. Tym razem jeden temat szczególnie zwrócił naszą uwagę: kamer superczułych do termowizyjnych, problemu Ze względu na ograniczenia, jakie wynikają z zastrzeżeń sponsora cyberbezpieczeństwo. Zabezpieczenie systemów rosnącego wymogu stosowania kamer 4K oraz senraportu,wydawało treść raportu jest dostępna tylkozastępowania w wersji urządzeń drukowanej SEC&AS informatycznych się kiedyś zupełnie inną sowności analogowych sypłaszczyzną działań z zakresu bezpieczeństwa fi- elektronicznej. stemami IP. orazoddla prenumeratorów wersji Sponsor raportu zapewnił obszerny komentarz do zycznego. Jednak pozorna granica między tymi dziedzinami dziś już zupełnie zanika. Integracja z innymi jego treści, zawierający także wybrane uwagi ankietosystemami zarządzania budynkiem, seria incydentów wanych osób. Ankietę wypełnili specjaliści ds. zabez– w tym przejęcie obrazu z kamer sieciowych bezpopieczeń, pracujący na różnych szczeblach zarządzania średnio przed inauguracją prezydentury D. Trumpa1 w zlokalizowanych na całym świecie (choć najwięcej – oraz coraz wyraźniejsza wizja wprowadzenia suroorganizacji pochodziło z Wielkiej Brytanii) firmach zawych kar za włamania do baz danych w ramach przetrudniających od mniej niż 50 do ponad 1000 osób.

2 pisów unijnych GDPR , które wejdą w życie w 2018 r., wszystko to skłania dystrybutorów, instalatorów i specjalistów działów security do wytężonej pracy nad wzbogaceniem oferty w zakresie cyberzabezpieczeń.

1. Wstęp

Sponsor raportu: IDIS

Osiem dni przed inauguracją prezydentury D. Trumpa hakerzy zainfekowali wirusem blisko 70% rejestratorów kamer systemu miejskiego monitoringu wizyjnego w Waszyngtonie.

Pomiędzy 12 a 15 stycznia br. atak typu ransomware pozbawił kamery zdolności nagrywania na 123 ze 187 rejestratorów wizyjnych systemu monitoringu.

1

2 GDPR (ang. General Data Protection Regulation) – rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dn.

27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych), które wejdzie w życie 22 maja 2018 r.

4/2017

IDIS jest międzynarodową firmą z branży security, która projektuje, rozwija, wytwarza i dystrybuuje systemy zabezpieczeń dla klientów reprezentujących szeroki wachlarz rynków sektora publicznego i prywatnego. Będąc jednym z największych producentów systemów dozoru wizyjnego w Południowej Korei, z siedzibą główną pod Seulem, oraz funkcjonując w ponad 50 krajach i współpracując z ponad 100 partnerami, IDIS plasuje się na czołowym miejscu w zakresie kompleksowych rozwiązań i może pochwalić się ponad 2 mln rejestratorów zainstalowanych na całym świecie oraz ponad 16,5 mln kamer korzystających z technologii IDIS.

33

SEC & LAW

Monitoring wizyjny

– jak go stosować zgodnie z prawem?

Berenika Kaczmarek-Templin

D

ozór i monitoring wizyjny1 od lat budzą wiele kontrowersji, przede wszystkim dlatego, że nie doczekały się one dotychczas kompleksowej regulacji prawnej. Mimo tego kamery są widoczne praktycznie wszędzie – w galeriach handlowych, na parkingach, w szkołach, biurach, zakładach pracy, środkach transportu i innych miejscach publicznych, a także na terenach prywatnych posesji. Czy w każdym przypadku są on legalne? Czy ich instalowanie wymaga zachowania jakichś standardów? Czy lepiej z nich zrezygnować?

Stosowanie kamer – czy to dozwolone?

Pewne szczątkowe regulacje utrwalania obrazu zawarte są w ustawach szczególnych, są one jednak rozpro1 W języku potocznym nie rozróżnia się dwóch terminów: „system dozoru wizyjnego” i „system monitoringu wizyjnego”.

Pojęcie „dozór wizyjny” jest pojęciem szerszym, ponieważ system monitoringu wizyjnego obejmuje składniki zarówno techniczne, jak i organizacyjne, pozwalające na wykrycie określonych monitorowanych zdarzeń i podjęcia odpowiednich działań interwencyjnych. Innymi słowy system, w którym mamy do czynienia tylko z nagrywaniem wizji, jak to ma najczęściej miejsce w przypadku prywatnych posesji, nie jest systemem monitoringu wizyjnego. Por. A. Tomczak: Poprawność językowa w branży zabezpieczeń. SEC&AS, nr 2/2017 [przyp. red.].

44

szone i odnoszą się jedynie do wybranych aspektów stosowania dozoru wizyjnego. Przykładowo, można wskazać możliwość wykorzystania wideonadzoru podczas imprez masowych dla zapewnienia bezpieczeństwa ich uczestnikom2, możliwość rejestracji obrazu i dźwięku w odniesieniu do zakładów karnych i aresztów śledczych w zakresie kontroli zachowania osób pozbawionych wolności3 czy też możliwość stosowania systemu kontroli gier w kasynie4.

Bardzo często zainteresowanie dozorem wizyjnym łączy się z realizacją prawa własności. Kamery często stosuje się na terenach zarządzanych przez spółdzielnie mieszkaniowe czy też wspólnoty mieszkaniowe, 2 Ustawa z dn. 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych, Dz.U. z 2013 r., poz. 611 z późn. zm. oraz Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dn.

10 stycznia 2011 r. w sprawie sposobu utrwalania przebiegu imprezy masowej, Dz.U. z 2011 r., poz. 73.

Ustawa Kodeks karny wykonawczy, Dz.U. z 1997 r., poz. 557 z późn. zm. – w części dotyczącej rejestracji obrazu i dźwięku w odniesieniu do zakładów karnych i aresztów śledczych.

3

4 Ustawa z dn. 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych, Dz.U. z 2009 r., poz. 1540 z późn. zm. oraz Rozporządzenie Ministra Finansów z dn. 6 kwietnia 2012 r. w sprawie audiowizyjnego systemu kontroli gier w kasynie gry, Dz.U. z 2012 r., poz. 416 – kontrola gier w kasynie gry.

SEC&AS

SYSTEMY DOZORU WIZYJNEGO a także na nieruchomościach prywatnych. Korzystanie z kamer wiąże się również z technologią inteligentnych domów, wyposażonych m.in. w systemy alarmowe sygnalizacji włamania i napadu oraz systemy dozoru wizyjnego. Wiele osób zadaje sobie pytanie, czy dopuszczalne jest rejestrowanie obrazu lub dźwięku i obrazu na terenie prywatnych posesji, a jeśli tak, to na jakich warunkach.

Dość powszechnie rozważania prawne dotyczące dozoru wizyjnego są prowadzone w kontekście przepisów odnoszących się do ochrony danych osobowych.

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych już w 2010 r. zwracał uwagę i postulował konieczność odrębnej regulacji tych kwestii. Wprawdzie do tej pory nie została uchwalona oczekiwana ustawa, to jednak nie znaczy, że na tle obowiązujących przepisów nie da się poczynić ram prawnych dla użytkowania kamer rejestrujących obraz na określonym obszarze.

Przepisy prawne a stosowanie kamer

Rozważania należałoby zacząć już od Konstytucji RP. Zgodnie z jej art. 47: „Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia”. Natomiast art. 31 ust. 3 wprowadza zasadę, że ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być stanowione tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego. Oznacza to, że niezbędne jest ustalenie zasad korzystania z dozoru wizyjnego w akcie prawnym rangi ustawy. Obecnie z powodu braku ustawy szczególnej należy mieć na uwadze przepisy regulujące prawo do prywatności, prawo do ochrony wizerunku oraz przepisy o przetwarzaniu danych osobowych.

Prawo do prywatności

Prawo do prywatności jest jednym z dóbr osobistych i jako takie podlega ochronie. Obejmuje ono prawo do nieujawniania publicznie wiadomości o sobie, swoich danych oraz osobistych zwyczajach i zachowaniach.

Utrwalanie takich informacji wymaga poszanowania interesów osób uwidocznionych na nagraniu oraz zapewnienia odpowiedniej ochrony przed udostępnieniem nieuprawnionym podmiotom. Prywatność człowieka obejmuje m.in. zdarzenia związane z życiem rodzinnym, stanem zdrowia, przeszłością, sytuację materialną, kontaktami z innymi ludźmi.

Warto w tym miejscu przywołać wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie w sprawie o sygn. akt I A Ca 184/14, w którym sąd zajął się problematyką prywatności w kontekście monitoringu wizyjnego5 (Por. przyp. 1). Spór dotyczył sytuacji, gdy jeden z sąsiadów zamontował na swojej nieruchomości kamery, z których część przeznaczona była do monitorowania Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dn. 28 maja 2014 r., sygn. akt I A Ca 184/14: www.orzeczenia.krakow.sa.gov.pl.

5

4/2017

terenu obejmującego także fragment posesji sąsiada.

Sąd podzielił pogląd o akceptacji prawa właściciela posesji do montażu na niej urządzeń rejestrujących obraz, ale wyłącznie obejmujących obszar jego nieruchomości. Jednocześnie sąd uznał, że fakt istniejącego między stronami konfliktu i poczucie zagrożenia ze strony instalującego kamery i jego rodziny nie uzasadniają ingerencji w sferę prywatności sąsiada, bowiem w takich sytuacjach może on zwrócić się o udzielenie ochrony do odpowiednich organów państwowych.

Akceptację zyskał również pogląd, że monitoring może obejmować także części wspólne nieruchomości, w tym drogi6.

Poza prawem do prywatności można zastanawiać się nad innymi dobrami osobistymi, jak prawo do: intymności, wizerunku, wolności, swobodnego korzystania z nieruchomości, godności, nietykalności mieszkania. Każdy przypadek wymagałby odrębnej analizy.

W innej sprawie sąd orzekający przyjął, że zamontowanie kamer na nieruchomości, których obiektywy obejmują swym zasięgiem nieruchomość sąsiednią, można uznać za ingerencję w prawo własności tej nieruchomości, która może oddziaływać na komfort psychiczny osób zamieszkujących sąsiednią nieruchomość. Każdy z właścicieli nieruchomości sąsiadujących ma prawo rządzić swoją posesją w sposób, który zapewni poczucie bezpieczeństwa jemu i pozostałym domownikom, co odnieść można także do stosowania urządzeń dozoru wizyjnego, które rejestrują, a następnie przez pewien okres magazynują zarejestrowany obraz7. W tej samej sprawie rozpoznający apelację Sąd Okręgowy ostatecznie stwierdził, że przez monitorowanie posesji co prawda dochodzi do immisji pośredniej niematerialnej z nieruchomości instalującego kamery, jednakże natężenie tej immisji nie zakłóca korzystania z nieruchomości ponad przeciętną miarę, wynikającą tak ze społeczno-gospodarczego jej przeznaczenia, jak i ze stosunków miejscowych, albowiem nie ingeruje w życie skarżącego w sposób, który mógłby naruszać sferę jego życia prywatnego czy też jego bezpieczeństwa8.

Czy atrapa kamery może godzić w dobra osobiste?

Warto również nadmienić, że montaż atrapy kamery może powodować naruszenie dóbr osobistych osób, które mogą mieć poczucie bycia monitorowanym.

Wynika to z faktu, że brak pewności u osoby zainteresowanej, czy na terenie jej własnej nieruchomości jest monitorowana przez inną osobę, czy też ma do czynienia jedynie z atrapą, powoduje ciągłe narusza6 Wyrok Sądu Okręgowego w Świdnicy z dn. 18 maja 2015 r., sygn. akt I C 1168/14: www.orzeczenia.swidnica.so.gov.pl.

Wyrok Sądu Rejonowego w Opatowie z dnia 10 grudnia 2010 r., sygn. akt I C 14/08: www.orzeczenia.kielce.so.gov.pl.

7

Wyrok Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 1 lipca 2011 r., sygn. akt II Ca 702/11: www.orzeczenia.kielce.so.gov.pl.

8

45

SEC & LAW

nie jej dóbr osobistych w postaci prawa do niezaburzonego stanu spokoju psychicznego i emocjonalnego w miejscu zamieszkania. Stan permanentnego niepokoju i niepewności w tym zakresie stanowi istotne i obiektywnie dokuczliwe naruszenie dóbr osobistych9. Atrapa bez wątpienia swoim wyglądem pozwala identyfikować ją jako kamerę dozoru wizyjnego i osoba znajdująca się w jej zasięgu ani obecnie, ani w przyszłości nie będzie miała wiedzy, czy zamontowane urządzenie nie jest czasem prawdziwą kamerą monitorującą nieruchomość.

Ochrona wizerunku

Kolejnym zagadnieniem, które nieodzownie wiąże się ze stosowaniem kamer, jest ochrona wizerunku osób przedstawionych na nagraniu. Prawo do ochrony wizerunku uregulowane jest w dwóch aktach prawnych, to jest w Kodeksie cywilnym i w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

9 Wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 22 września 2015 r., sygn. akt I C 1984/14: www.orzeczenia.wroclaw.so.gov.pl.

Utrwalanie wizerunku osób wymaga poszanowania praw osoby, której dotyczy. Przede wszystkim trzeba mieć na uwadze, że nie można rozpowszechniać wizerunków osób zarejestrowanych przez kamery bez ich zgody. Przy czym zgoda musi być wyraźna i nie można jej domniemywać, chyba że osoba otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie. Zgody nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych, oraz osoby stanowiącej jedynie szczegół całości, takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza. W przypadku dozoru wizyjnego żaden z wyjątków raczej nie będzie wchodził w rachubę, dlatego trzeba przyjąć, że nie należy rozpowszechniać czy udostępniać nagrań osobom nieuprawnionym, gdyż może to rodzić negatywne konsekwencje prawne.

Niezależnie od powyższych regulacji wizerunek stanowi jedno z dóbr osobistych i jako takie również podlega ochronie.

Dane osobowe

Dane osobowe to wszelkie informacje dotyczące zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osoby fizycznej, niezależnie od postaci, w jakiej występują. Mogą przyjąć one formę literową, liczbową, graficzną, fotograficzną, cyfrową, analogową, a także dźwiękową. Z uwagi na to, że dane osobowe mogą istnieć jako obraz utrwalany za pomocą kamer, ustalenie funkcji systemu dozoru wizyjnego oraz jego parametrów technicznych będzie decydowało o tym, czy dochodzi do przetwarzania danych osobowych podczas nagrywania. Jeżeli obraz nie będzie utrwalany na twardym dysku komputera lub na innym trwałym nośniku, to nie stanowi on przetwarzania danych osobowych i nie podlega reżimowi ustawy o ochronie danych osobowych.

Nagrania obrazów z kamer mogą zawierać dane osobowe podlegające ochronie określonej w ustawie o ochronie danych osobowych10. System, w którym dokonywany jest zapis, zwykle umożliwia dostęp do danych według określonych kryteriów (np. według daty czy miejsca dokonywania nagrania), a tym samym dochodzi do przetwarzania danych osobowych.

Powyższa konstatacja rodzi konsekwencje w postaci obowiązku odpowiedniego zabezpieczenia nagrań z kamer, udostępniania zapisów tylko osobom upoważnionym, odpowiedniego wypełniania obowiązków informacyjnych i przechowywania danych nie dłużej, niż jest to niezbędne do osiągnięcia celu przetwarzania. Ponadto konieczne staje się oznaczenie faktu stosowania dozoru wizyjnego.

10 Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dn. 7 lipca 2014 r., sygn. akt II SA/WA/2393/13: www.orzeczenia.nsa.gov.pl.

46

SEC&AS

SYSTEMY DOZORU WIZYJNEGO

Czeski film

Problematyką dozoru wizyjnego zajmował się także Trybunał Sprawiedliwości UE, który wyrokował w dość ciekawej sprawie. W domu pewnej czeskiej rodziny dochodziło do częstych aktów wandalizmu (wybijanie okien). Poszkodowany zainstalował system kamer, które nagrywały wejście do domu, drogę publiczną oraz wejście na sąsiednią posesję. Po kolejnym ataku przekazał nagranie policji, która zdołała zidentyfikować napastników. Jeden z nich zakwestionował legalność takiego monitoringu. W konsekwencji poszkodowany został ukarany grzywną przez Urząd Ochrony Danych Osobowych Republiki Czeskiej.

Trybunał Sprawiedliwości stanął na stanowisku, że istotnie, obraz osoby zarejestrowany przez kamerę, o ile pozwala ustalić tożsamość danej osoby, stanowi dane osobowe i jeśli obraz obejmuje osoby znajdujące się w przestrzeni publicznej, to mamy do czynienia z przetwarzaniem danych osobowych. Tylko w przypadku, gdy w zasięgu kamer znajduje się jedynie obszar posesji, której właściciel zamontował kamery, nagrywanie można zakwalifikować jako przetwarzanie danych dla celów osobistych. Jednakże – jak zauważył Trybunał – uzasadnione interesy używającego kamery, jeśli dotyczą ochrony mienia, zdrowia i życia, pozwalają pomijać konieczność uzyskiwania zgody osób monitorowanych11.

Konkluzja

Mimo braku jednolitej regulacji ustawowej dopuszczalne jest stosowanie dozoru wizyjnego w zakresie realizacji swoich uprawnień osobistych, jak np. prawo własności czy troska o własne (i osób najbliższych) bezpieczeństwo, jednakże należy pamiętać, by nie Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z dn. 11 grudnia 2014 r. sygn. akt C-212/13: www.eur-lex.europa.eu.

11

4/2017

Trybunał Sprawiedliwości stanął na stanowisku, że istotnie, obraz osoby zarejestrowany przez kamerę, o ile pozwala ustalić tożsamość danej osoby, stanowi dane osobowe i jeśli obraz obejmuje osoby znajdujące się w przestrzeni publicznej, to mamy do czynienia z przetwarzaniem danych osobowych. Tylko w przypadku, gdy w zasięgu kamer znajduje się jedynie obszar posesji, której właściciel zamontował kamery, nagrywanie można zakwalifikować jako przetwarzanie danych dla celów osobistych. Jednakże – jak zauważył Trybunał – uzasadnione interesy używającego kamery, jeśli dotyczą ochrony mienia, zdrowia i życia, pozwalają pomijać konieczność uzyskiwania zgody osób monitorowanych. naruszać przy tym praw innych osób. Systemy tego typu, używane zgodnie z wyżej wskazanymi standardami, są narzędziami pożytecznymi, które zapewne zyskają na znaczeniu.

Adw. Berenika Kaczmarek-Templin Doktor nauk prawnych. Specjalizuje się w prawie cywilnym, prawie mediów elektronicznych, w prawie własności intelektualnej. Zajmuje się sprawami związanymi z ochroną danych osobowych.

Brała udział w pracach zespołów eksperckich ds. regulacji prawnych dotyczących nowych technologii.

47

SEC & SAFE

Kompetencje operatora

w systemie monitoringu wizyjnego Cezary Mecwaldowski

O

d dawna kupujemy cyfrowe aparaty fotograficzne, które posiadają funkcję rozpoznawania uśmiechu fotografowanej osoby. Wystarczy zrobić proste doświadczenie, kierując obiektyw na dowolne zdjęcie uśmiechającej się twarzy, np. z kolorowej gazety. Analityka obrazu w aparacie rozpozna uśmiech, pozwoli wykonać zdjęcie (smartfony także posiadają tę funkcję), jednak aparat nie rozpozna,

48

że to nie rzeczywista osoba, a jedynie jej fotografia.

To prosty przykład na to, że mimo coraz bardziej zaawansowanych technologii do właściwego rozpoznania, zrozumienia i zinterpretowania ludzkich emocji niezbędny jest człowiek. Dotyczy to także operatora w systemie dozoru wizyjnego (ang. Video Surveillance System, VSS). Operator systemu (ang. Control Room Operator, CRO) jest jego kluczowym, ludzkim „elemenSEC&AS

SYSTEMY DOZORU WIZYJNEGO tem”. Często określany zamiennie np. obserwatorem czy dyspozytorem, co niestety nie zawsze jest równoznaczne, a w wielu przypadkach prowadzi do nieporozumień i niezgodnego z oczekiwaniem funkcjonowania systemu. Szczególnie kiedy chodzi o prowadzenie stałej obserwacji, stałego dozoru realizowanego za pomocą kamer1. W takiej sytuacji poza obserwacją inne czynności wykonywane przez operatora nie powinny mieć miejsca.

W literaturze trudno znaleźć definicję „stałego” dozoru wizyjnego – przede wszystkim na czym dokładnie polega stały dozór oraz jakie czynności operatora są niezbędne lub dopuszczalne, a jakie nie. Określenie „stały monitoring” pojawia się np. w Kodeksie karnym wykonawczym2, gdzie dotyczy zakładów karnych i osadzonych w celach. Czy ze względu na cechy ludzkiej percepcji stały dozór przez VSS jest w ogóle możliwy?

Czy nagranie zdarzenia po fakcie jego zaistnienia możemy traktować jako stały dozór? Jak prowadzić stały dozór wizyjny, skoro często zmieniamy operatorów, a każdy posiada przecież inne doświadczenie i umiejętności? A co w kwestii właściwego przekazania informacji przez zmieniających się operatorów?

Subtelne różnice w zachowaniu osób odpowiedzialnych za „stały monitoring” to nie to samo, co dozorowanie procesu przemysłowego, gdzie operatorzy reagują na alarmy generowane przez automatykę. Coraz częściej oczekuje się takiej skuteczności operatora systemu monitoringu wizyjnego, jak od operatora elektrowni. Ze względu na ogromną liczbę kamer w systemach, którą w 2014 r. szacowano na ponad 245 mln3, oraz czas nagrań, szacowany na 2 bln godzin, na świecie pojawia się potrzeba szkolenia osób do przeglądania zapisów, gdyż realizując dozór na żywo, dotychczasowi operatorzy nie są w stanie się tym zajmować.

Najlepszy sprzęt będzie działał tylko tak dobrze, jak dobrze potrafi wykorzystać go operator.

W normach4 możemy znaleźć następującą definicję: „Operator – to upoważniona osoba wykorzystująca VSS zgodnie z jego przeznaczeniem”. Jeżeli uświadomimy sobie, że najlepszy sprzęt będzie działał W. Więckowski: Kamera jaka jest, każdy widzi po swojemu. „Systemy Alarmowe”, nr 2/2014.

1

Ustawa z dn. 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy, Dz.U. z 1997 r., nr 90, poz. 557.

2

3

Zgodnie z IHS Research – badanie z 2014 r.

4 Norma PN-EN 62676-1:2014: Systemy dozorowe CCTV stosowane w zabezpieczeniach. Część 1-1: Wymagania systemowe.

Postanowienia ogólne oraz PN-EN 62676-4:2015: Systemy dozorowe CCTV stosowane w zabezpieczeniach. Część 4: Wytyczne stosowania.

4/2017

tylko tak dobrze, jak dobrze potrafi wykorzystać go operator5, dojdziemy do wniosku, iż prawdopodobnie nie każdy będzie nadawał się na operatora VSS. Na dowód tego posłużmy się przykładem popularnego „testu goryla” D. Simonsa i Ch. Chabrisa, pokazującego, że znaczna część populacji nie ma predyspozycji do wykonywania pracy operatora monitoringu wizyjnego6. Przeprowadzone doświadczenie polegało na obserwacji krótkiego filmu, pokazującego dwie drużyny zawodników w białych i czarnych koszulkach, przemieszczających się pomiędzy sobą i podających piłki.

Zadaniem obserwatorów było zliczenie liczby podań jednej z drużyn. W trakcie podawania piłek i mieszania się zawodników z jednej strony ekranu na drugą przemieszczała się postać przebrana za goryla. Osoby nieposiadające predyspozycji do pracy jako operator VSS nie dostrzegały goryla. Wspomniany test pozwolił autorom stwierdzić, że 46% z przebadanych osób wykazało tzw. ślepotę z braku uwagi (ang. Inattentional Blindness, IB). W Internecie dostępne są różne wersje filmowe tego doświadczenia.

Znaczna część populacji nie ma predyspozycji do wykonywania pracy operatora monitoringu wizyjnego.

Dążąc do uzyskania najlepszej skuteczności operatora, zarówno na etapie rekrutacji, jak i wśród przyjętej już kadry można poszukiwać personelu posiadającego przykładowo następujące cechy7: ■ systematyczność, ■ wytrwałość, ■ umiejętności interpersonalne (przekazywanie informacji), ■ percepcja głębi ostrości, ■ widzenie perspektywy na ekranie monitora, ■ krótki czas reakcji na bodźce wzrokowe, ■ detekcja szybkiego ruchu, kierunku, ■ zdolność do podążania za obiektem w ruchu, ■ koordynacja wzrokowo-ruchowa w odpowiedzi na założone obrazy, ■ zdolność rozróżniania kolorów, ■ zdolność do stałej, wysokiej koncentracji, ■ odporność na nudę i monotonię, ■ wrażliwość na odchylenie od normy w obrazie, ■ podzielność uwagi, ■ orientacja w terenie, ■ zdolność do zapamiętywania schematów działania, 5 C. Donald: Dlaczego warto szkolić operatorów?. „Systemy Alarmowe”, nr 1/2008.

Ch. Chabris, D. Simons: Niewidzialny goryl. Dlaczego intuicja nas zawodzi?. Wydawnictwo Laurum, Warszawa 2011.

6

P. Wittich: Dlaczego warto selekcjonować operatorów monitoringu wizyjnego. „Zabezpieczenia”, nr 1/2007.

7

49

SEC & SAFE wyobraźnia i pamięć przestrzenna, umiejętność korzystania z pamięci krótkotrwałej, ■ wysoka odporność na stres, ■ szybkość i samodzielność w podejmowaniu decyzji, ■ umiejętność pracy w grupie.

Do oceny predyspozycji operatorów stosowane bywają rozmaite narzędzia, najczęściej w postaci testów.

Przykładem może być test komputerowy SAMAE (ang.

The Surveillance and Monitoring Assessment Exercise), który jest różnie oceniany przez ekspertów, przez co nie stał się narzędziem popularnym. Jako przykłady testów dotyczących poszczególnych zdolności wskazać można: ■ postrzeganie różnic (Visual Tests and Perception Tests), ■ rozpoznawanie twarzy (Cambridge Face Memory Test), ■ postrzeganie celów w szerokim polu widzenia w jednej lokalizacji (Functional Field of View), ■ widzenie ukrytych obiektów (Hidden Pictures Tests), ■ skupienie uwagi pomimo zakłóceń (Distractibility Test, Test of Executive Control), ■ radzenie sobie z sytuacjami nieprzewidzianymi (Cognitive Flexibility Tests), ■ utrzymywanie czujności (Psychomotor Vigilance Test).

■ ■

Poza brakiem odpowiednich cech psychofizycznych na stanowisku operatora mogą wystąpić inne przeciwskazania do pracy, np. w postaci wykrytych chorób lub wypadków losowych.

Zarówno normy8, jak i wytyczne BSIA (The British Security Industry Association, brytyjski odpowiednik Polskiej Izby Systemów Alarmowych)9 zalecają, aby do systemu VSS tworzony był dokument „wymagania użytkowe” (ang. Operational Requirement, OR), w którym określa się m.in.: podstawy prawne, cel i zasady (procedury) stosowania systemu, oczekiwania funkcjonalne, wymagania oraz odpowiedzialność operatorów, ich kwalifikacje, szkolenia itp. W Wielkiej Brytanii w sektorze publicznym operatorzy VSS powinni posiadać licencję (ang. Security Industry Authority, SIA).

Ciekawym zjawiskiem współczesnego pokolenia WEB 2.0 jest syndrom podglądactwa, wzmocniony nowymi możliwościami technologicznymi i portalami społecznościowymi. Znajduje to także potwierdzenie w raportach dotyczących cyberbezpieczeństwa10, gdzie zaraz po routerach rejestratory sygnału wizyjnego i kamery IP są najczęściej atakowanymi urządzeniami w sieci Internet. Dodatkowo znaczna część komunikacji wspomnianego pokolenia odbywa się przez ekran, co akurat w wielu przypadkach doboru operatora VSS może być czynnikiem pożądanym11.

Trudności, jakie napotyka operator w trakcie pracy

Masowa, wręcz globalna rozbudowa systemów VSS nie idzie w parze z rozbudową i dostosowaniem stanowisk operatorów. Coraz częściej inwestorzy ograniczają czas pracy operatorów (od 7:00 do 15:00) lub wręcz z nich rezygnują12. Wynika to z kalkulacji zysku i strat lub niedoszacowania kosztów obsługi oraz eksploatacji systemów, przyjmując proste założenie, że nie interesuje ich przeciwdziałanie zdarzeniom, a jedynie materiał dowodowy w postaci nagrania materiału wizyjnego ze zdarzenia.

8 PN-EN 62676-1:2014: Systemy dozorowe CCTV stosowane w zabezpieczeniach. Część 1-1: Wymagania systemowe.Postanowienia ogólne; PN-EN 62676-4:2015: Systemy dozorowe CCTV stosowane w zabezpieczeniach. Część 4: Wytyczne stosowania; PN-EN 50132-7:2013: Systemy alarmowe. Systemy dozorowe CCTV stosowane w zabezpieczeniach. Część 7: Wytyczne stosowania.

9 Planning, design, installation and operation of CCTV surveillance systems code of practice and associated guidance, BSIA, 2014: https://www.bsia.co.uk/Portals/4/Publications/109-installation-cctv-systems.pdf.

Threat Landscape Report. Q1 2017. Fortinet, 2017: https:// www.fortinet.com/content/dam/fortinet/assets/threat-reports/ Threat-Report-Q1-2017.pdf.

10

Dsknectd: Is Technology Changing Us? (film dokumentalny): reż. D. White, Planete+, 2014.

11

12 Funkcjonowanie miejskiego monitoringu wizyjnego. Informacja o wynikach kontroli, NIK, 2014: https://www.nik.gov.pl/ plik/id,6400,vp,8169.pdf.

50

SEC&AS

SYSTEMY DOZORU WIZYJNEGO ▌ Tabela 1. Przykłady trudności w realizowaniu obserwacji

Trudność

Opis

Ślepota na zmiany

Nie dostrzegamy tego, co uważamy za nieistotne, w ciągu 1 sek. dostrzegamy 30 do 40 obiektów, mózg wybiera te obiekty, które są wg niego istotne.

Ślepota z braku uwagi (ang. Inattentional Blindness, IB)

Gdy ludzie skupiają się na czymś, nie zauważają, co dzieje się dookoła, np. rozmowa przez telefon (a wydaje się, że rozmowa przez telefon nie angażuje wzroku, okazuje się jednak, że ogranicza świadome postrzeganie).

Wpływ dialogu jednostronnego

Gdy podczas rozmowy telefonicznej innych osób słyszymy tylko jednego rozmówcę, mózg rozprasza się, ponieważ nie ma podglądu całego wątku rozmowy.

Wpływ koloru na percepcję

Np. czerwony – siła, agresja (ewolucyjnie – kolor krwi).

Parametry techniczne systemu VSS

Jakość obrazu, liczba kamer obrotowych, monitorów, konfiguracja systemu itp.

Budowa stanowiska operatora

Zgodne z normami, zasadami wiedzy technicznej i czynnika ludzkiego (ang. Human Factor, HF).

Warunki pogodowe

Deszcz, śnieg, mgła, wiatr – ograniczające widoczność lub poruszające kamerami (uciążliwe drgania obrazu).

Oświetlenie

Naturalne, sztuczne, brak oświetlenia – warunki obserwacji.

Stałość barw i kształtów

Gdy np. zmiany w obrazie są zbyt szybkie, mózg postrzega barwy czy kształty ostatnio zapamiętane.

Złudzenie perspektywy

Np. krzesło Buscheta, pokój Amesa, gdy wystąpią poprawne relacje perspektywy w obrazie, mózg uznaje je za rzeczywistość.

Mózg traktuje informację wzrokową priorytetowo

Np. przed słuchową, szczególnie w przypadku sprzecznych sygnałów (słyszany dźwięk nie odpowiada temu, co widzimy)13.

Widzenie peryferyjne

Powstaje z fragmentarycznych sygnałów wzrokowych, jako interpretacja wzorców, nie zawsze trafnie zinterpretowanych przez mózg.

Zwracamy uwagę szczególnie na twarze

Mózg potrafi w kształtach, plamach dostrzegać rysy twarzy, wyszukuje wzorca wśród obrazu.

Złudzenia ruchu

Np. złudzenie ruch jednostajnego.

Uprzedzenia

Uprzedzenia rasowe, religijne, środowiskowe.

Perswazja

Tzw. priming (torowanie), obserwujemy względem posiadanych przekonań, wyobrażeń.

Różne zakłócacze obserwacji

Niewygodne krzesło, hałas (dźwięki), temperatura i oświetlenie pomieszczenia operatora itp. (najlepiej kiedy obserwator jest sam).

Przerwy powinny być inicjowane przez obserwatora

A nie sztywno narzucane – często występuje 15 min przerwy co 60 min obserwacji lub co 2 godz. obserwacji.

Źródło: Opracowanie własne.

Pomimo iż współczesne systemy VSS stają się w swojej ogólnej budowie bardzo zbliżone do siebie, to jednak mamy do czynienia z różnymi chronionymi obiektami i występującymi w nich zagrożeniami.

Stąd też przygotowanie operatorów musi być zróżnicowane. Przykładem są stanowiska „monitorowych” w zakładach karnych14. W Służbie Więziennej dobór kandydatów na operatorów realizowany jest spośród kadry, która była rekrutowana do ogólnych zadań ochronnych. Nie ma wymogów, które musiałby spełniać funkcjonariusz, aby zostać „monitorowym”.

Sytuacja ta ma związek z realizowanym systemem ochrony, zmianowością i dostępnymi etatami. Należy jednak podkreślić, że przekłada się to na zmniejszoną skuteczność stosowania monitoringu wizyjnego.

Percepcja to sposób postrzegania zależny od wielu czynników, bodźców, tych wspomagających, a także Badanie H. McGurka (film dokumentalny), Planete+, emisja 3 stycznia 2017 roku.

tzw. zakłócaczy procesu obserwacji. Ze wszystkich zmysłów najbardziej ufamy wzrokowi, a tak łatwo go oszukać15. Ponadto dokonując świadomej obserwacji, mózg ponosi bardzo duży wysiłek. Tabela 1 zawiera kilka przykładów trudności, jakie mogą wystąpić podczas realizowania obserwacji.

Inne trudne sytuacje dla operatora, na które powinien być przygotowany, to obserwacja: ■ nagich osób, stosunków seksualnych, ■ prób samobójczych i samobójstw, ■ wypadków drogowych i innych, ■ osób pod wpływem alkoholu lub narkotyków, ■ awantur, bójek, ■ załatwiania potrzeb fizjologicznych.

Specyficzną trudność stanowi świadomość, iż nagrania z monitoringu wizyjnego mogą być wykorzystane do weryfikacji realizacji procedur przez operatora lub innych funkcjonariuszy.

Należy także pamiętać, aby operator monitoringu wizyjnego posiadał odpowiednie upoważnienie od

14 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dn. 17 października 2016 r. w sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej, Dz.U. z 2016 r., poz. 1804.

Triki ludzkiej psychiki (film dokumentalny), Discovery Channel, 2015.

13

4/2017

15

51

SEC & SAFE

administratora danych osobowych do ich przetwarzania (ze względu na utrwalone w systemie wizerunki osób)16.

Należy także pamiętać, aby operator monitoringu wizyjnego posiadał odpowiednie upoważnienie od administratora danych osobowych do ich przetwarzania (ze względu na utrwalone w systemie wizerunki osób).

16

Funkcjonowanie miejskiego monitoringu wizyjnego: op.cit.

Szkolenia operatorów

Jeżeli inwestor zakłada przeciwdziałanie zdarzeniom oraz minimalizowanie ich skutków, to rola operatora jest niepodważalnie istotna w systemie VSS. Aby operator spełniał oczekiwania, był skuteczny, należy go odpowiednio szkolić, nie tylko z obsługi technicznej systemu (a to ma, niestety, najczęściej miejsce).

Wspomniane wyżej pokolenie WEB 2.0 poza syndromem podglądactwa posiada także zespół zaburzeń uwagi. Stanowi to istotny problem do przezwyciężenia w trakcie szkolenia na stanowisko operatora, ponieważ z założenia oczekujemy czegoś zupełnie przeciwnego – skupienia uwagi.

Wiedzę i umiejętności operatorów można podzielić na: ■ ogólne, wspólne dla większości systemów VSS, ■ wyspecjalizowane, dotyczące charakterystyki danego obiektu.

O ile pierwsze można zrealizować kilkudniowym szkoleniem, to drugie wymaga długiego i kosztownego szkolenia17. W jednym przypadku będzie to wyłącznie obserwacja, w kolejnym obserwacja połączona ze sterowaniami systemem VSS (przełączanie obrazów, scen, sterowanie kamerami obrotowymi, odtwarzanie nagrań), a w jeszcze innym – obserwacja, sterowanie systemem VSS, a także innymi systemami, np. kontrolą dostępu, łącznością bezprzewodową itp.

Obraz, który widzimy, nasz mózg konstruuje z sygnałów wzrokowych. Tworzy go i interpretuje na podstawie zapisanych wzorców. To nasza „rzeczywistość”. „Często konkretne zdarzenia przebiegają według charakterystycznych schematów”18. Stąd tak istotny jest Guidance on ensuring control room operator (CRO) competence, Energy Institute, 2014: http://publishing.energyinst. org/__data/assets/file/0003/126327/Pages-from-WEB-VERSION-Guidance-on-managing-CRO-competence-06.01.15.pdf.

17

18

52

C. Donald: op.cit.

SEC&AS

SYSTEMY DOZORU WIZYJNEGO ▌ Tabela 2. Przykładowe rozwiązania techniczne wspierające operatora VSS

Rozwiązanie techniczne

Przykładowy opis zastosowania

Video Content Analysis (VCA)

Analityka obrazu, np. rozpoznawanie cech biometrycznych, pojazdów, tablic rejestracyjnych, przekraczanie wirtualnych granic, pozostawienie lub zniknięcie obiektu, prędkość i kierunek poruszania itp.

Video Synopsis

Streszczenia wielogodzinnych nagrań, zawierające obrazy zdarzeń w jednym krótkim materiale wraz ze znacznikami czasu.

Kamery panoramiczne (180⁰)

Pozwalające obserwować szerokie pole widzenia, w przypadku zdarzenia w większej przestrzeni umożliwia ogląd całej sytuacji bez konieczności sterowania kamerą.

Kamery fisheye (360⁰)

Pozwalające obserwować dookólnie np. skrzyżowania uliczne, duże przestrzenie, place, parki, pomieszczenia itp.

Kamery termowizyjne

Pozwalają rozróżnić osobę, zwierzę, pojazd od tła w całkowitej ciemności19 lub trudnych warunkach obserwacyjnych, również z dużych odległości. A także pozyskują dodatkowe informacje np. o tym, czy pojazd stoi dłużej na parkingu, czy dopiero przyjechał (jego temperatura).

Oświetlacze laserowe

Precyzyjniej niż tradycyjne diody IR doświetlają światłem z zakresu podczerwieni obiekty znajdujące się w większej odległości.

Radary

Pozwalają automatycznie śledzić kamerami obrotowymi wiele poruszających się jednocześnie obiektów, skuteczniej niż ręcznie sam operator.

Mikrofony przy kamerach

Pozwalają np. na rozpoznanie dźwięku strzału, wybuchu, krzyków, zbicia szkła, zderzenia pojazdów, rodzaju pojazdu: osobowy czy ciężarówka, itp.

Źródło: Opracowanie własne.

trening, który buduje umiejętności automatycznego rozpoznawania oraz nadawania priorytetu zdarzeniom. Pomimo iż część oczekiwanych umiejętności i doświadczeń w pracy operatorów jest podobna, to jednak innych umiejętności i doświadczenia wymaga się od operatów VSS dozorujących przeładunek Cargo, innych w monitoringu miejskim, a zupełnie innych od operatów w zakładzie karnym20. Podobnie należy traktować procedury dotyczące tego, co powinien realizować operator w określonych sytuacjach. Przykładem może być operator VSS na lotnisku, który w przypadku wykrycia pozostawionego bagażu, zakwalifikowanego jako prawdopodobnie zawierający materiał wybuchowy, obserwuje teren i wyszukuje osoby mogące posiadać urządzenie detonujące21.

Zakres szkolenia operatora powinien obejmować następującą wiedzę i umiejętności22: ■ umiejętności technicznego posługiwania się systemem VSS: – śledzenie osoby, zdarzenia, nagranie umożliwiające identyfikację, weryfikację itp., – przełączanie obrazów, scen pomiędzy monitorami, odtwarzanie nagrań; ■ umiejętności obserwacyjne, postrzegania różnic, rozpoznawania twarzy itp., zdolności dostrzegania 19 Ale i w pełnym słońcu, o czym niektórzy nie wiedzą [przyp. red.].

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dn. 17 października 2016 r.w sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej, Dz.U. z 2016 r., poz. 1804.

20

P. Wagenaat, K. Boersma: Zooming in on ‘heterotopia’: CCTV – operator practices at Schiphol Airport. “Innovation and the Public Sector”, January 2012.

21

22

P. Wittich: op.cit.

4/2017

■ ■

■

■ ■ ■

■

zdarzeń, osób w szerokim polu obserwacji, skupienia uwagi, utrzymania czujności itp.; psychologię zachowań, mowy ciała; znajomość zagadnień kryminologicznych; podejmowania decyzji w sytuacjach: – normalnych (bez zdarzeń), – incydentalnych (niewielka liczba zdarzeń, niewielkie zagrożenia), – kryzysowych (duża liczba zdarzeń lub niewielka, ale o dużym zagrożeniu); posługiwania się systemami łączności; umiejętności komunikacyjne i organizacyjne; znajomość obiektu i występujących w nim zagrożeń; analizę ryzyka i czynników ryzyka.

Co pomaga w pracy operatora?

Przede wszystkim precyzyjnie określone cele, procedury funkcjonowania systemu monitoringu wizyjnego, które operator bardzo dobrze zna i potrafi szybko realizować. Ponadto sprawny technicznie system i cykliczne szkolenia doskonalące. Przykładowe rozwiązania techniczne, które mogą wspierać operatora, zawiera tabela 2.

Wielu ekspertów z dużą ostrożnością lub wręcz sceptycznie podchodzi do zastosowania VCA wspomagającego operatorów. Specjaliści wypowiadający się w badaniu zrealizowanym podczas konferencji IFSEC 2017 stwierdzili, że 58% posiada doświadczenia ze stosowania analityki sygnału wizyjnego.

Tylko 12% z nich nie zauważa wpływu analityki na zwiększenie bezpieczeństwa. Dane te jednoznacznie wskazują na wzrost zainteresowania tą technologią.

Poszukiwane są rozwiązania pozwalające uzyskać rozpoznawalny obraz przy słabym oświetleniu oraz 53

SEC & SAFE

coraz więcej ciekawych zastosowań dla kamer termowizyjnych23.

Problem doboru i szkolenia pracowników do pełnienienia fukcji operatora monitoringu wizyjnego nie został jeszcze w naszym kraju rozwiązany. Niestety, nadal w służbach mundurowych operatorem często jest funkcjonariusz, który spełnia ogólne warunki kwalifikacyjne, a nie takie, które są dedykowane operatorom.

Jednocześnie stawia się wysokie oczekiwania względem jego skutecznej obserwacji. Może powinniśmy skorzystać z wypracowanych wzorów zagranicznych, choćby z przywołanego w artykule przykładu brytyjskiego? Do tej tematyki będziemy jeszcze wracać.

Literatura [1.] Badanie H. McGurka (film dokumentalny), Planete+, emisja 3 stycznia 2017 r.

[2.] Ch. Chabris, D. Simons: Niewidzialny goryl. Dlaczego intuicja nas zawodzi?. Wydawnictwo Laurum, Warszawa 2011.

[3.] D. De Bruijn et al.: Human factor guidelines and workload in CCTV design, 2016: http://www.hfes-europe.org/wp-content/ uploads/2015/12/DeBruijn2016.pdf.

[4.] C. Donald: Dlaczego warto szkolić operatorów?. „Systemy Alarmowe”, nr 1/2008.

[5.] Dsknectd: Is Technology Changing Us? (film dokumentalny): reż. D. White, Planete+, 2014.

[6.] Funkcjonowanie miejskiego monitoringu wizyjnego. Informacja o wynikach kontroli, NIK, 2014: https://www.nik.gov.pl/plik/ id,6400,vp,8169.pdf.

[7.] Guidance on ensuring control room operator (CRO) competence, Energy Institute, 2014: http://publishing.energyinst. org/__data/assets/file/0003/126327/Pages-from-WEB-VERSION-Guidance-on-managing-CRO-competence-06.01.15.pdf.

[8.] IHS Research – badanie z 2014 r.

[9.] Norma ISO 11064-1: Ergonomic design of control centres. Principles for the design of control centres.

[10.] Norma PN-EN 50132-7:2013: Systemy alarmowe. Systemy dozorowe CCTV stosowane w zabezpieczeniach. Część 7: Wytyczne stosowania.

[11.] Norma PN-EN 62676-1:2014: Systemy dozorowe CCTV stosowane w zabezpieczeniach. Część 1-1: Wymagania systemowe.

Postanowienia ogólne.

[12.] Norma PN-EN 62676-4:2015: Systemy dozorowe CCTV stosowane w zabezpieczeniach. Część 4: Wytyczne stosowania.

[13.] Oszukać umysł: zobaczyć znaczy uwierzyć (film dokumentalny), Discovery Channel, 2013.

The video surveillance report 2017, IFSEC Global, 2017 [raport dostępny na łamach niniejszego numeru SEC&AS].

23

54

[14.] Planning, design, installation and operation of CCTV surveillance systems code of practice and associated guidance, BSIA, 2014: https://www.bsia.co.uk/Portals/4/Publications/109-installation-cctv-systems.pdf.

[15.] Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dn. 17 października 2016 r.w sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej, Dz.U. z 2016 r., poz. 1804.

[16.] D. Strobhar, G. Uhack, C. Harvey: Operator performance as a function of alarm rate and interface design. WBF, 2010.

[17.] The video surveillance report 2017, IFSEC Global, 2017 [raport dostępny na łamach niniejszego numeru SEC&AS].

[18.] Threat Landscape Report. Q1 2017. Fortinet, 2017: https:// www.fortinet.com/content/dam/fortinet/assets/threat-reports/Threat-Report-Q1-2017.pdf.

[19.] Triki ludzkiej psychiki (film dokumentalny), Discovery Channel, 2015.

[20.] Ustawa z dn. 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy, Dz.U. z 1997 r., nr 90, poz. 557.

[21.] W. Więckowski: Kamera jaka jest, każdy widzi po swojemu. „Systemy Alarmowe”, nr 2/2014.

[22.] P. Wittich: Dlaczego warto selekcjonować operatorów monitoringu wizyjnego. „Zabezpieczenia”, nr 1/2007.

[23.] A. Wojtanowska: Obsługa monitoringu wizyjnego. „Systemy Alarmowe”, nr 6/2006.

[24.] P. Wagenaat, K. Boersma: Zooming in on ‘heterotopia’: CCTV – operator practices at Schiphol Airport. “Innovation and the Public Sector”, January 2012.

kpt. mgr inż. Cezary Mecwaldowski Starszy inspektor Zakładu Technologii Informatycznych i Edukacyjnych Centralnego Ośrodka Szkolenia Służby Więziennej w Kaliszu Od redakcji: Autor jest wykładowcą, zajmującym się szkoleniami zawodowymi i specjalistycznymi z zakresu zabezpieczeń elektronicznych, stosowania urządzeń do kontroli, nowych rozwiązań w dziedzinie systemów alarmowych. Projektant z praktyką zagraniczną. Absolwent Politechniki Łódzkiej o specjalizacjach: energetyka przemysłowa i informatyka stosowana.

SEC&AS

SYSTEMY DOZORU WIZYJNEGO

TruVision Navigator 7.0.

Kolejna odsłona popularnego systemu VMS

W

ofercie dostawców rozwiązań systemów dozoru wizyjnego VSS (ang. Video Surveillance System) można znaleźć bardzo wiele aplikacji służących do zarządzania rejestratorami i kamerami, określanych wspólnym akronimem VMS (ang. Video Management System).

Patrząc globalnie, można je podzielić na dwie grupy – otwarte platformy VMS, czyli aplikacje służące do zarządzania urządzeniami wielu producentów, oraz dedykowane platformy

VMS, oferowane przez producentów poszczególnych urządzeń do zarządzania własnymi rozwiązaniami. Otwarte platformy są zazwyczaj dostarczane przez firmy nieoferujące konkretnych urządzeń, a specjalizujące się w opracowywaniu oprogramowania (np.

Milestone, Macroscop czy Digivod). Są to najczęściej rozwiązania oferujące wsparcie dla szerokiej gamy urządzeń i producentów, często są objęte systemem licencji, obejmującym poszczególne kanały wizji, użytkowników lub

funkcjonalności. Z kolei druga grupa rozwiązań – aplikacje dedykowane – traktowana jest przez producentów urządzeń VSS jako dodatkowe narzędzie, poprawiające wygodę obsługi systemu. Do tej właśnie grupy należy aplikacja TruVision Navigator – nieodpłatna platforma VMS do zarządzania rejestratorami i kamerami produkcji UTC Fire&Security.

Historycznie pierwowzór aplikacji TruVision Navigator (wtedy jeszcze pod inną nazwą handlową) ujrzał

▌ Rys. 1. Aplikacja VMS TruVision Navigator 7.0 – główne okno programu

4/2017

55

SEC & TECH światło dzienne w 2005 r. i od tamtego czasu zyskał wiele nowych funkcji i możliwości, a także – co ważniejsze – liczne grono użytkowników. Twórcy aplikacji od samego początku stawiali na funkcjonalność i łatwość obsługi, z czasem dodając kolejne funkcje, związane przede wszystkim z diagnostyką i integracją z innymi systemami zabezpieczeń, w tym SSWiN oraz SKD. Skalowalność

TruVision Navigator jest typową aplikacją pracującą w architekturze klient–serwer. Jest to o tyle istotną informacją, że zastosowanie takiej właśnie architektury powoduje niesłychaną wręcz jej skalowalność.

Jako producent możemy poszczycić się implementacjami zawierającymi od jednego stanowiska (wersja stand-alone) aż do systemów składających się z kilkuset stanowisk klienckich podłączonych do centralnego serwera, obsługujących ponad tysiąc rejestratorów UTC! W zasadzie aplikacja nie posiada zaimplementowanych ograniczeń, ani dotyczących liczby stanowisk klienckich podłączanych do pojedynczego serwera, ani dotyczących liczby rejestratorów, kamer czy wreszcie operatorów.

Pełna kompatybilność wstecz

Niezaprzeczalną zaletą, która zdecydowanie wyróżnia aplikację TruVision Navigator na tle rozwiązań innych dostawców, jest jej pełna kompatybilność wstecz. Na liście rejestratorów wspieranych przez najnowszą wersję aplikacji znajdują się rejestratory zarówno obecne w bieżącej ofercie firmy, jak i te, które z tej oferty już wyszły.

Dość powiedzieć, że najstarszym wciąż wspieranym przez najnowszą wersję aplikacji rejestratorem jest DSR, czyli pierwszy rejestrator w asortymencie firmy, który posiadał interfejs sieciowy Ethernet. Od tego czasu przez ofertę firmy przewinęło się ponad 30 modeli rejestratorów i wszystkie one są wciąż wspierane przez aplikację!

Interfejs użytkownika

Aplikacja składa się z kilku modułów funkcjonalnych, połączonych w jeden spójny interfejs operatora: 56

Navigator – moduł, w ramach którego operator może zarządzać listą dodanych rejestratorów i kamer, map, witryn, przełączników sieciowych oraz widoków logicznych.

■ Przeglądarka – centralny moduł, służący do prezentacji obrazów z kamer. Można tutaj oglądać materiał wizyjny na żywo oraz w trybie odtwarzania, wyszukiwać konkretne fragmenty nagrań, sterować kamerami PTZ oraz prezentować zapisane widoki i układy kamer.

■ Powiadomienia – do tej sekcji spływają wszystkie informacje diagnostyczne i alarmowe z poszczególnych urządzeń, które znajdują się w systemie. W tym module jest także możliwe automatyczne odnajdywanie fragmentów wideo, skojarzonych z danymi powiadomieniami.

■ Kolektor – moduł służący do archiwizowania wybranych fragmentów wideo.

Dodawanie nowych rejestratorów do aplikacji odbywa się albo ręcznie – należy wtedy podać numer IP oraz zdefiniować model urządzenia, z którym chcemy się połączyć – albo za pomocą narzędzia wyszukiwania, które automatycznie wykrywa wszystkie urządzenia TruVision w sieci i dodaje je do listy rejestratorów pracujących w systemie.

■

zdarzeń alarmowych. Poprzez otwarcie obrazu w oknie alarmowym i powiązanie z tym sygnału dźwiękowego system przykuwa uwagę operatora.

Kamera powiązana z alarmem jest wyświetlana w jaskrawej obwolucie, dzięki czemu jest łatwa do rozpoznania przez operatora systemu. Monitor alarmowy1 może być wyświetlony na osobnym, dedykowanym monitorze, dzięki czemu jest on zawsze widoczny.

Przy tej okazji należy przypomnieć, że sama aplikacja umożliwia wyświetlenie do dziesięciu niezależnych okien z widokiem obrazów z kamer. Każde okno może zostać podzielone na części, pozwalające na jednoczesne zobrazowanie do 25 kamer, co daje potencjalną możliwość wyświetlenia do 250 kamer na jednym stanowisku operatorskim. Oczywiście wymagałoby to bardzo silnej jednostki PC, wyposażonej w kilka kart graficznych.

Ciekawą funkcją, znajdującą swoje zastosowanie zwłaszcza w dużych systemach, jest monitor sabotażu. Dzięki niej administrator systemu może zapisać referencyjne obrazy z każdej z kamer w systemie, aby potem operator mógł je porównać z bieżącymi obrazami. Redukowane jest w ten sposób zagrożenie polegające na tym, że kame-

Bezpieczeństwo

1 Chodzi o moduł programu TruVision Navigator o nazwie „monitor Alarmowy” [przyp. red.].

TruVision Navigator został wyposażony w szereg funkcji mających na celu podniesienie poziomu efektywności dozoru wizyjnego, a poprzez zaawansowane systemy antysabotażowe – także ogólnego poziomu bezpieczeństwa obiektu. Do najczęściej stosowanych metod podnoszących efektywność dozoru należy funkcja monitora alarmów. Każda funkcja systemu, która może być przypisana do kamery – np. detekcja ruchu, detekcja sabotażu kamer, funkcje analityki obrazu lub sygnał alarmu, w przypadku integracji z systemami SWiN czy KD – może powodować automatyczne przywołanie obrazu z danej kamery na ekran, w oknie monitora alarmowego. Dzięki temu operator nie ma potrzeby żmudnego przyglądania się obrazowi każdej z kamer, czego efektywność przy dłuższym czasie oczywiście spada, a jest to zastąpione systemowym monitoringiem

▌ Rys. 2. Moduł monitora sabotażu aplikacji

SEC&AS

SYSTEMY DOZORU WIZYJNEGO ra zostanie obrócona, co spowoduje wystąpienie w obiekcie tzw. martwego pola, które wcześniej było monitorowane, aktualnie nieobjętego dozorem.

Każda obrócona kamera porównana z obrazem referencyjnym w monitorze sabotażu będzie się wyróżniać, dzięki czemu łatwo będzie ją znaleźć i w ten sposób wykryć zagrożenie.

TruVision Navigator został także wyposażony w zaawansowane systemy diagnostyczne. Z jednej strony, specjalny mechanizm zaszyty w rejestratorach wysyła do VMS informację o zdarzeniach diagnostycznych (np. awaria dysku, utrata sygnału wizji czy chociażby usterka wentylatora), z drugiej strony, to aplikacja odpytuje rejestratory o ich podstawowe stany. Dzięki temu operator dowiaduje się niemal natychmiast o awarii rejestratora.

▌ Rys. 3. Okno diagnostyczne rejestratora

Dodatkowe funkcje

Każdy szanowany na rynku system VMS poza obsługą strumieni wideo z kamer jest zwykle wyposażony w szereg funkcji wspomagających pracę operatorów. TruVision Navigator to dobry przykład oferowania użytkownikowi dodatkowych udogodnień.

W najnowszej wersji aplikacja została uzupełniona o bardzo ciekawe funkcje. Pierwszym ulepszeniem, które rzuca się w oczy zaraz po uruchomieniu aplikacji, jest możliwość automatycznego wyszukiwania i zarządzania nie tylko rejestratorami, ale także przełącznikami marki IFS. Warto tutaj przypomnieć, że w ofercie firmy UTC znajduje się szeroka gama profesjo4/2017

▌ Rys. 4. Dedykowana klawiatura wyniesiona TVK-400USB

nalnych przełączników i mediakonwerterów sieciowych, dedykowanych do pracy z systemami VSS. Stosując aplikację TruVision Navigator 7.0, możemy w tym samym programie zarządzać zarówno rejestratorami, kamerami, jak i przełącznikami sieciowymi.

Ale przełączniki to nie wszystko – aplikacja została zintegrowana z systemem kontroli dostępu TruPortal. Odtąd wszystkie informacje pochodzące z systemu KD spływają do TruVision Navigatora w formie powiadomień dla operatora. Zyskuje on więc dodatkowy mechanizm, który informuje go o alarmach z SKD i pozwala na ich weryfikację na obrazie z kamer.

Ciekawym i unikalnym rozwiązaniem jest także możliwość sterowania aplikacją za pomocą dedykowanej klawiatury TVK-400USB. Jest to sprzętowy pulpit wyniesiony, który z wykorzystaniem portu USB jest podłączany do komputera, w którym zainstalowana jest aplikacja TruVision Navigator.

Dzięki TVK-400USB operator nie tylko zyskuje możliwość wygodnego sterowania aplikacją (wybierania poszczególnych okien, przechodzenia do trybu pełnoekranowego, wybierania fragmentów wizji do archiwizacji, wyboru oglądanych strumieni), ale przede wszystkim możliwość wygodnego sterowania kamerami obrotowo-uchylnymi PTZ za pomocą joysticka.

Aby wygodniej zwizualizować miejsce instalacji kamer, aplikacja posiada możliwość zapisania i wyświetlenia map, na których umieszcza się ikony kamer. Kliknięcie poszczególnej ikony

powoduje otwarcie powiązanej z nią kamery w oknie przeglądarki.

W przypadku obsługi dużych systemów dozoru wizyjnego, w których liczba kamer może sięgnąć kilkuset, pomocną operatorom funkcją są widoki logiczne i sekwencje. Pierwsza z tych funkcji polega na grupowaniu kamer wg dowolnych kryteriów. Można więc powołać widok logiczny np. o nazwie „Ogrodzenie”, do którego dopisuje się wszystkie kamery, które to ogrodzenie monitorują, niezależnie przez jakie rejestratory są one obsługiwane.

W efekcie, aby zobaczyć pełny monitoring ogrodzenia, wystarczy wybrać i wyświetlić zapisany widok logiczny.

Z kolei funkcja sekwencji umożliwia wyświetlanie wybranych kamer w jednym oknie w formie sekwencji. Operator w ramach definiowania tej funkcji może określić listę wyświetlanych kamer oraz czas ich wyświetlania.

Tytułem podsumowania warto podkreślić jeszcze jedną bardzo istotną cechę tego programu. Jest ona dostępna nieodpłatnie i może być pobrana z witryny internetowej firmy UTC, pod adresem: http://www.interlogix.com/ video/product/truvision-navigator-v7.

Artykuł firmy UTC Climate

Controls & Security Fire & Security Products Autor: Tomasz Żuk

57

SEC & TECH

Technologie budynkowe

nie tylko na lądzie

Technologia firmy Siemens na pokładzie

Siemens Sp. z o.o. od początku swego istnienia w Polsce realizuje szereg inwestycji w przemyśle stoczniowym.

Firma ma już na swoim koncie m.in. modernizację Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni, gdzie ulepszono węzły cieplne o mocy od 300 kW do 14 MW oraz ponad 3 km sieci ciepłowniczych. Modernizacja obejmowała także instalację wewnętrzną ok. 30 hal przemysłowych, instalację systemu monitorowania i sterowania oraz wdrożenie efektywności energetycznej wraz z udzieleniem gwarancji oszczędności.

Statek to pływający budynek, dlatego technologie ofertowane przez branżę Building Technologies firmy Siemens świetnie sprawdzają się nie tylko na lądzie. Siemens jest licencjonowanym dostawcą sprzętu, maszyn oraz technologii dla dużych jednostek pływających. Specjalizuje się również w modernizacji i serwisowaniu dużych statków. Warto wspomnieć tu o dużym promie pasażersko-samochodowym Stena Germanica (długość 240 m, szerokość 29 m), modernizowanym w ostatnich latach przez Siemensa dla jednej z największych stoczni na rynku polskim – Remontowa SA w Gdańsku.

Siemens zainstalował na promie system wykrywania i sygnalizacji pożaru wraz z systemem wizualizacji, a w kolejnych latach firma rozbudowała ten system.

Obecność biur i przedstawicielstw Siemensa prawie we wszystkich krajach świata umożliwia w praktyce bezproblemowy serwis i udzielenie pomocy serwisowej jednostkom wyposażonym w technologię Siemensa 58

we wszystkich portach, do których te jednostki zawijają. Siemens Sp. z o.o. ma na swoim koncie szereg modernizacji systemów bezpieczeństwa wykonanych na statkach podczas awarii w polskich portach lub podczas postoju jednostek w portach poza granicami kraju. Przy okazji inżynierowie serwisu branży Building Technologies

mieli okazję przeżyć trochę morskiej przygody.

W minionych latach specjaliści z Siemensa przywrócili do pełnej sprawności system wykrywania i sygnalizacji pożaru AlgoRex na sześciu statkach: Marie Delmas, Nicolas Delmas, Catherine Delmas, Julie Delmas, Louis Delmas, Kumasi. W ubiegłym

Z relacji Konrada Sychli, serwisanta Building Technologies firmy Siemens, wynika, że prace serwisowe i naprawcze systemów znajdujących się na jednostkach pływających można wykonywać jedynie podczas postoju statku w porcie. Jeżeli tych prac jest więcej i serwis nie zdoła się z nimi uporać, załoga serwisowa przyjmowana jest na pokład i płynie na statku do następnego portu. Wykorzystując fakt, że czasami podróż trwa kilka dni, w tym czasie praca zamienia się w czystą żeglarską przygodę i – jak twierdzi Konrad – można poczuć, jak żyje prawdziwy marynarz: mieszkać w kajucie, jeść posiłki z załogą w mesie. Konrad, który odbył już kilka morskich delegacji, w swoich opowieściach wspomina wspaniałych ludzi, których miał okazję poznać na różnych pokładach, a także podkreśla, że na każdym okręcie serwowane było wyśmienite jedzenie. Mariusz Zając, również pracownik serwisu BT Siemens, potwierdza opinie kolegi, szczególnie tę o wyśmienitych posiłkach. Dodając przy tym, że miał okazję podczas jednego z rejsów spróbować oryginalnych dań azjatyckich, ponieważ trafił na załogantów z Dalekiego Wschodu. Panowie wspominają, że po skończonej pracy, będąc w porcie, mieli także okazję zwiedzić z marynarzami kilka portowych miasteczek w różnych miejscach na świecie.

SEC&AS

RYNEK STOCZNIOWY roku na trzech dużych statkach: MV Pont-Aven, Media Technology Copenhagen, MV Fjordvik, wykonano modernizację systemu wykrywania i sygnalizacji pożaru. Na początku bieżącego roku pracownicy Siemensa zajęli się modernizacją okrętu wojennego ORP Piorun, gdzie zainstalowano nowoczesny system gaszenia Sinorix 1230.

Dostarczono sprzęt i części hydrauliczne oraz zastosowano szereg rozwiązań proekologicznych.

Wakacje w pływającym hotelu

Obecnie na całym świecie bardzo prężnie rozwija się rynek dużych statków wycieczkowych – cruiserów. Rejsy takimi kolosami są coraz bardziej popularne nie tylko wśród turystów ze Stanów Zjednoczonych, ale również coraz więcej Europejczyków wybiera właśnie tę formę spędzenia wolnego czasu.

Duże statki typu cruiser w niczym nie różnią się od ekskluzywnego hotelu, z wieloma apartamentami i całą gamą najrozmaitszych atrakcji: baseny, spa, korty tenisowe, pola golfowe, sale zabaw, restauracje, bary, kina. Ze względu na swoje niebotyczne rozmiary największe statki wycieczkowe zagospodarowane są w taki sposób, że z powodzeniem można porównać je do swego rodzaju centrów miast, będących w stanie zaoferować mnóstwo form spędzania wolnego czasu. Na tak dużym obiekcie pływającym obowiązują bardzo restrykcyjne wymogi bezpieczeństwa i wszystkie zainstalowane systemy oraz sprzęt muszą posiadać odpowiednie certyfikaty, aby parę tysięcy osób mogło spokojnie udać się w rejs. Dlatego tak wielką wagę przykłada się do tego, z jakich materiałów powstaje taki statek, kto go wykonuje

oraz jakie technologie będą na nim zainstalowane. Z pewnością każdy armator stara się ograniczyć wszelkie ryzyko do minimum.

Pod koniec czerwca w hiszpańskim kurorcie Palma de Mallorca został ochrzczony dwunasty statek wycieczkowy z floty Aida, wyposażony w technologię Siemensa. Jednostka wykorzystuje nowy flagowy system automatyki, zaprojektowany do sterowania i monitorowania kluczowych funkcji pokładowych. Aida Perla może pomieścić łącznie 3300 pasażerów w ok. 1600 kabinach. Nowy statek pasażerski jest już dziewiątym okrętem Aida z zainstalowaną technologią firmy Siemens.

System sterowania zwiększa bezpieczeństwo pokładowe i efektywność kosztową. Aby płynnie działać, statek korzysta z dużej liczby w pełni zautomatyzowanych procesów funkcjonujących równolegle. System automatyki morskiej Siship Imac firmy Siemens oparty jest na systemie monitorowania i kontroli procesu Simatic PCS 7.

Zajmuje się wszystkimi funkcjami monitorowania, alarmu i sterowania, które zapewniają, że Aida Perla działa bezpiecznie i oszczędnie. W Siship Imac zintegrowane są również systemy zarządzania bezpieczeństwem, system kontroli temperatur oraz autonomiczny system wyłączania awaryjnego. Nowa luksusowa jednostka opuściła stocznię na początku maja, aby rozpocząć podróż morską o długości 15 000 km, do zachodniego wybrzeża Morza Śródziemnego. Od 1 lipca po Morzu Śródziemnym pływa okręt o długości 300 m

i szerokości 37,6 m. Palma de Mallorca i Barcelona są portami wyjścia i przeznaczenia siedmiodniowych rejsów.

Siemens jest światowym potentatem technologii, który od ponad 165 lat charakteryzuje się doskonałością inżynieryjną, innowacyjnością, jakością i niezawodnością. Firma działa w ponad 200 krajach, koncentrując się na obszarach elektryfikacji, automatyki i digitalizacji. Wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniu rynku stoczniowego, aktywnie pracuje nad tym, aby profesjonalna obsługa remontowo-serwisowa statków, w tym także dużych wycieczkowców, możliwość przeprowadzenia projektów migracyjnych i efektywności energetycznej były dostępne w każdym kraju.

Na statkach wycieczkowych Siemens koncentruje się głównie na automatyzacji budynkowej (stacji zarządzania, kontroli HVAC, kontroli pokojowej), oszczędności energii i systemach zarządzania wideo. Zespoły specjalizujące się w rynku stoczniowym z USA, Niemiec, Włoch, Polski pracują nad stworzeniem kompleksowej oferty, uwzględniającej zaprojektowanie i budowę nowych statków.

Artykuł firmy Siemens Sp. z o.o.

Autorzy: Agnieszka KOLEJWA Mirosław KRASNOWSKI

Ingenuity for Life creates perfect places 4/2017

59

SEC & TECH

Rynek stoczniowy w Polsce P

olska staje się jednym z czołowych ośrodków europejskich w przemyśle okrętowym, chodzi zarówno o liczbę budowanych jednostek, remonty, ale również liczbę i wielkość zaprojektowanych statków. Kiedyś polskie stocznie budowały znacznie mniej i tanio, obecnie w stoczniach buduje się dużo, ale jakość finalna maszyn i skala są nieporównywalne.

Coraz więcej pojawia się w naszym kraju projektów unikatowych na skalę międzynarodową, jak chociażby szeroko nagłaśniany ostatnio w mediach projekt budowy największego na świecie promu hybrydowego, który powstaje w gdyńskiej stoczni Crist.

Prom będzie miał 160 m długości i 27 m szerokości. Na pokładzie zmieści się ok. 2000 pasażerów, a także prawie 500 samochodów osobowych. To nie pierwszy tego typu prom wybudowany przez polską stocznię, jeden opuścił ją już w maju. Stocznia Crist buduje również dla światowego potentata w budowie statków pasażerskich – STX France – bloki dwóch ponad 300-metrowych wycieczkowców. Crist w pełni wyposaży blok pływający o długości 125 metrów. Masa tylko tego fragmentu to blisko 6 tys. ton. Budowane jednostki mogą zabrać na pokład ponad 5700 pasażerów i 1500 członków załogi. Kontrakt stoczni na budowę wycieczkowców (typu cruiser) jest kolejnym dla francuskiej firmy.

Z kolei w stoczni Remontowa Shipbuilding SA budowane są promy hybrydowe diesel-electric na zamówienie Transport for London.

Każdy z nich będzie mógł jednorazowo zabrać na pokład 150 pasażerów i 45 samochodów osobowych. Przewiduje się, że oba promy przewozić 60

będą łącznie ponad milion samochodów i 2,6 miliona pasażerów rocznie.

Promy wyposażone zostaną w napęd hybrydowy, zapewniający wiele korzyści, przede wszystkim niższe koszty eksploatacji oraz zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery. Ponadto zespoły prądotwórcze zostaną wyposażone w dodatkowy system oczyszczania spalin, dzięki czemu będą to najnowocześniejsze, najbardziej ekologiczne i przyjazne środowisku jednostki pływające po Tamizie. Nowe promy służyć będą mieszkańcom Londynu w przeprawie przez Tamizę, łącząc dzielnice Woolwich i North Woolwich.

Stocznia Remontowa SA na zlecenie fińskiego armatora Finnlines wykona przedłużenie czterech promów

serii „Breeze”, z opcją na kolejne dwa.

Przebudowa jednostek ma się rozpocząć w połowie września 2017 r., a zakończyć w maju 2018 r. Wydłużenie promów o 30% znacznie poprawi ich efektywność energetyczną i tym samym przyczyni się do ograniczenia przez nie emisji szkodliwych dla środowiska związków. Remontowa SA zaangażowana jest także w modernizację innej jednostki tego armatora. Na 188-metrowym statku Finneagle zostaną zainstalowane płuczki (scrubbery), umożliwiające odsiarczanie spalin.

Oprócz tego stocznia o ponad połowę powiększy pokład dla pasażerów. Po jego rozbudowie w podróż promem będzie mogło udać się 800 osób.

Należąca do norweskiej grupy Havyard Production&Service z Gdańska wykonuje dla stoczni STX France prace elektryczne na 4 statkach wy-

cieczkowych klasy Edge, budowanych na zlecenie armatora Celebrity Cruises (z grupy Royal Caribbean Cruises). Statek klasy Edge ma długość około 300 m i posiada ok. 2900 miejsc dla pasażerów. Wycieczkowiec Celebrity Edge ma być wprowadzony do eksploatacji jesienią 2018 r., a pierwsza jednostka siostrzana – Celebrity Beyond – wiosną 2020. Trzeci i czwarty statek z serii mają być przekazane przez stocznię jesienią 2021 i jesienią 2022 r.

Morska Stocznia Remontowa Gryfia na zlecenie niemieckiego armaSEC&AS

RYNEK STOCZNIOWY tora Vertom-Bojen Bereederungs wykona pierwszy remont na bliźniaczych jednostkach Faromar i Aceromar. Poza konserwacją kadłuba i remontem zaworów na obu statkach przeprowadzone będzie piaskowanie i malowanie ładowni oraz konserwacja, wymiana gum na pokrywach lukowych. Prace obejmują również remont hamulców windy kotwiczno-cumowniczej. Faromar i Aceromar to uniwersalne drobnicowce (przeznaczone do przewozu

towarów przemysłowych, zapakowanych w skrzynie, beczki, bele, worki i inne rodzaje opakowań lub bez, np. samochody) o wymiarach 99 × 13 m.

Zostały zbudowane w 2012 r. Od niedawna statki pływają pod banderą Luksemburga.

Wielozadaniowy statek offshore Acergy Viking został poddany przebu-

dowie w gdyńskiej Stoczni Remontowej Nauta. Statek norweskiego armatora Eidesvik Offshore ASA, zbudowany z myślą o rynku offshore oil&gas (górnictwa morskiego), został przystosowany do obsługi morskich farm wiatrowych.

Modyfikacje statku w Gdyni odbyły się przed rozpoczęciem przez niego pracy na farmach wiatrowych w niemieckim sektorze Morza Północnego, w nowym, sześciomiesięcznym czarterze w Siemens Wind Power.

Polskie stocznie pracują na pełnych obrotach. Na pozytywny klimat w gospodarce morskiej i w przemyśle okrętowym w naszym kraju z pewnością wpływa fakt wdrożenia od 1 stycznia 2017 r. ustawy o aktywizacji przemysłu okrętowego i przemysłów komplementarnych. Celem ustawy było stworzenie dogodniejszych warunków dla rozwoju przemysłu stoczniowego, wykreowanie w Polsce działalności przemysłowej, naukowej i finansowej, ukierunkowanej na rozwój istniejących i stworzenie nowych polskich firm.

Firm, które będą mogły realizować kontrakty na budowę statków morskich i śródlądowych, jako produktów finalnych powstałych w Polsce. Ustawa zakłada również rozwój i stworzenie przedsiębiorstw w ramach przemysłów

powiązanych z rynkiem stoczniowym.

Ważnym elementem zmian jest także wprowadzenie zryczałtowanego podatku w zakresie budowy statku lub przebudowy statku, zastosowanie zerowej stawki VAT na produkty przemysłu okrętowego i przemysłów związanych z tą branżą. Efektem tych zmian jest fakt, że polscy dostawcy są obłożeni pracą do 2025 r.

Artykuł firmy Siemens Sp. z o.o.

Autorzy: Agnieszka KOLEJWA Mirosław KRASNOWSKI

Przed nami jedno z najważniejszych wydarzeń morskich w kraju, XIX Międzynarodowe Targi Morskie i Konferencje Baltexpo 2017, które odbędą się w dniach 11–13 września, w Amberexpo w Gdańsku, ul. Żaglowa 11.

Firma Siemens serdecznie zaprasza na targi i do odwiedzenia wspólnego stoiska Członków Forum Okrętowego i Siemensa – nr 3.11.

Ingenuity for Life creates perfect places 4/2017

61

SEC & TECH

Wywiad z Prezesem Forum Okrętowego, Jerzym Czuczmanem Agnieszka Kolejwa: Panie Prezesie, przemysł stoczniowy w Polsce przez wielu, którzy nie interesują się tą branżą, wciąż postrzegany jest jako ten ledwie stojący na nogach.

Stocznie kojarzą się z Gdańskiem, porzuconymi, smutnymi żurawiami wystającymi nad miastem… Co zmieniło się przez ostanie lata w naszym kraju? Jaka jest kondycja stoczni?

Jerzy Czuczman: W okresie ostatnich ponad 20 lat zmieniło się bardzo wiele. W gotowych wyrobach, jakimi są jednostki pływające, przestaliśmy sprzedawać tylko pospawaną stal, a zaczęliśmy sprzedawać myśl techniczną zawartą w wysoko przetworzonych wyrobach, specjalistycznych jednostkach pływających. Przykładowo, w latach 90. flagowy wyrób polskich stoczni, jednostki kontenerowe, kosztował nieco poniżej 3 dolarów amerykańskich za każdy kilogram, w tym wartość stali stanowiła około 0,6 USD/kg. Obecnie gotowe jednostki pływające opuszczające polskie stocznie są warte od ok. 10 do nawet ponad 25 EUR/kg wyrobu, przy czym koszt stali nadal pozostał na poziomie ok. 0,6 EUR/kg. To ukazuje ogromny skok techniczny, jaki się dokonał w okresie życia jednego pokolenia polskich stoczniowców. Oczywiście, nie wszyscy potrafią wykonywać tak skomplikowane wyroby, mówimy o naszych liderach, jakimi są np. stocznie z Remontowa Holding. Niestety wiele firm musi zadowolić się rolą poddostawców, wykonując sekcje lub nie w pełni wyposażone kadłuby.

62

misji Europejskiej zatrudnia w całej Europie nieco ponad 5 mln pracowników, tworząc wartość dodaną na poziomie prawie 370 mld euro. Tymczasem przemysły związane z gospodarką morską Unii Europejskiej zatrudniają łącznie blisko 5,5 mln pracowników, tworząc wartość dodaną blisko 490 mld euro, co wskazuje, że gospodarka morska jest znacznie bardziej efektywna. Jest więc przemysłem wysokich technologii. Również w Polsce osiągnęliśmy w ostatnich latach ogromny postęp, zrównując efektywność produkcji mierzoną wskaźnikiem EUR/cGT ze średnim poziomem europejskim.

A.K.: Jak sytuacja polskich stoczni wygląda na tle europejskim? Czy inne kraje podobnie przeżywają teraz taki renesans?

A.K.: Czy może Pan przytoczyć kilka liczb dla zobrazowania tego, jak było np. 10–15 lat temu, a jak jest obecnie?

J.C.: Polskie stocznie do niedawna miały swój hit eksportowy w postaci jednostek offshore, obsługujących platformy wydobywcze ropy naftowej ze źródeł podmorskich. Po dramatycznym spadku cen ropy na rynkach światowych nastąpił kryzys w tym sektorze. Obecnie cena oscylująca wokół poziomu ok. 50 USD/baryłkę jest dosyć dobrym prognostykiem na powrót zamówień z rynku norweskiego, gdzie według ekspertów SEA Europe punkt rentowności nowych inwestycji jest nawet poniżej 30 USD. Drugim ważnym niszowym produktem polskich stoczni są jednostki z napędem LNG. Rozwijający się rynek jednostek ro-pax oraz promów pasażersko-samochodowych może dać nam nową szansę. Warto też pamiętać o bardzo niszowych rynkach rozmaitych jednostek specjalistycznych, wykonujących skomplikowane operacje na morzu.

J.C.: Często przemysły związane z gospodarką morską porównuje się do lotnictwa, które według raportów Ko-

A.K.: Jest Pan Prezesem Forum Okrętowego, do którego należy około 70 firm związanych z szeroko rozumianym ryn-

SEC&AS

RYNEK STOCZNIOWY

kiem stoczniowym. Mówimy o stoczniach produkcyjnych, remontowych, produkcyjno-remontowych, ale także o dostawcach i wykonawcach wszelkiego rodzaju usług dla tej branży. Na początku roku również firma Siemens dołączyła do Państwa grona. Jakie działania podejmujecie Państwo, aby wspierać biznes w naszym kraju? Co do tej pory udało się Forum zrealizować?

J.C.: Jest cały szereg zadań, które wykonujemy w imieniu i na rzecz naszych członków, ale też w interesie szeroko rozumianej branży stoczniowej w Polsce. Przede wszystkim jako jedyna organizacja branżowa reprezentujemy Polskę w europejskim stowarzyszeniu SEA Europe, zrzeszającym podobne do naszej organizacje z całej Europy. Staramy się więc lobbować na rzecz naszego sektora, czego efektem są strategie unijne, np. LeaderShip 2020, czy współpraca w zakresie komisji dialogu społecznego sektora stoczniowego na poziomie europejskim. Bierzemy również udział w pracach OECD w Paryżu. W Polsce jako głos środowiska aktywnie uczestniczymy w konsultowaniu projektów ustaw, w tym m.in. tzw. ustawy stoczniowej. Obecnie zbieramy informacje, aby przedstawić swoistego rodzaju „feed-back” w zakresie elementów wymagających zmian do tej ustawy. Jest cały szereg innych działań, np. ukierunkowanych na młodzież i studentów w celu pozyskiwania nowych pracowników w tak trudnym jak obecnie rynku pracownika. Przybliżając tajniki zawodu, pokazujemy, że jesteśmy sektorem wysokich technologii, zapewniającym stabilną i dobrze płatną pracę dla fachowców.

A.K.: Jakie jednostki obecnie budowane są w naszym kraju? Ostatnio coraz więcej pojawia się informacji o tym, że stajemy się znaczącym w Europie budowniczym dużych jednostek.

J.C.: Jak już wspomniałem, jesteśmy specjalistami w zakresie napędów LNG. Przykładem mogą być promy pasażerskie dostarczone przez stocznię Remontowa Shipbuilding na zamówienie największego armatora na półkuli zachodniej, firmy BC Ferries, realizującej przewozy na rynku kanadyjskim. Stocznia RSB została wyróżniona nagrodą Bursztynowej Kaczki za najbardziej spektakularne wydarzenie w gospodarce morskiej. Warto też wspomnieć o stoczni Crist, dostarczającej specjalistyczne jednostki typu jack-up, która otrzymała nagrodę Innowacyjna Gospodarka Morska. W obu tych wspomnianych przypadkach zastosowana została rodzima myśl techniczna, projekty zostały wykonane przez nasze biura projektowe.

A.K.: Coraz bardziej popularne na całym świecie cruisery w częściach, jako półprodukt, budowane są właśnie u nas.

Jak Pan ocenia perspektywę budowy takich jednostek w całości w naszym kraju?

dostatecznego zaplecza kooperacyjnego, pierwsze wyzwanie jest natury „wewnętrznej”, związanej z logistyką łańcucha dostaw i organizacji pracy, tak aby umiejętnie skoordynować dostawy o wartości kilkuset milionów euro. Europejscy producenci wycieczkowców uczyli się tego przez lata. Ale to ogromne wyzwanie jest do „pokonania”, bo zależy od nas samych, czyli od managementu stoczni i jego chęci uczenia się. Drugim, w moim odczuciu znacznie poważniejszym wyzwaniem i na razie leżącym poza naszymi możliwościami realizacji, jest umiejętność pozyskania źródeł finansowania dla projektu o wartości rzędu miliarda euro. Żaden bank w kraju nie jest w stanie dostarczyć takiego kredytu bez stosownego zabezpieczenia. Należy pamiętać, że zagraniczne stocznie mogą uzyskać tak gigantyczne wsparcie od wielkich światowych dostawców kapitału, bo produkują wycieczkowce od lat, z sukcesem. Dlatego ich ryzyko jest znacznie mniejsze niż w przypadku podjęcia próby finansowania takiej produkcji w polskiej stoczni. Ale bądźmy dobrej myśli, uważam, że w perspektywie 10–15 lat jesteśmy w stanie zmierzyć się również i z takim wyzwaniem.

A.K.: Jak Pana zdaniem będą wyglądały nasze stocznie za 10 lat?

J.C.: Myślę, że będziemy nadal ewoluować w kierunku modelu Europy Zachodniej i raczej w kierunku stoczni norweskich. Stocznie w praktyce staną się montowniami współpracującymi z wyspecjalizowanymi dostawcami zespołów, systemów i usług. Rosnące koszty pracy będą wymagały dalszej zdecydowanej poprawy jednostkowej efektywności, poprzez wyposażanie stanowisk pracy zarówno w tzw. małą automatyzację, ułatwiającą pracownikowi wykonywanie szeregu czynności przy elementach o dużej masie jednostkowej, ale również zastosowanie muszą znaleźć zautomatyzowane stanowiska pracy, w tym z użyciem robotów. Dalej będzie postępował proces maksymalizacji bezpieczeństwa stanowiska pracy, nie tylko środków ochrony osobistej, ale również miejscowej czy strefowej. Będziemy szukać swoich nisz rynkowych, projektując i wykonując specjalistyczne jednostki. Nie wierzę w powrót do produkcji typowych jednostek towarowych wielkich rozmiarów.

A.K.: Dziękuję za rozmowę.

http://www.forumokretowe.org.pl/

J.C.: To wiele wyzwań, i to ogromnych. Pomijając brak specjalistycznej infrastruktury i bazy technicznej oraz

4/2017

63

SEC & WORLD

Petya/GoldenEye: Cybersecurity experts respond to ransomware attack Adam BANNISTER IFSEC Global Originally published on July 3, 2017 by IFSEC Global

The latest ransomware virus to sweep the globe started in Ukraine after users there downloaded a popular tax accounting package or visited a local news site, according to Ukrainian police and cyber experts.

C

alled GoldenEye or Petya, the virus has affected thousands of computers, disrupting organisations in a wide range of sectors, from shipping to manufacturing. US shipping company FedEx, Danish shipping giant AP Moller-Maersk and Russian oil giant Rosneft are among those hit by the attack. The malicious code locks machines and demands that victims pay a ransom of $300 in bitcoins or lose their data. The hackers’ motives are still unclear, with some experts speculating that, given the modest sums demanded, a motive other than financial gain might be driving them.A number of cybersecurity experts offered their analyses to IFSEC Global, which you can read below.

Eldon Sprickerhoff, founder and chief security strategist, eSentire

The eSentire threat intelligence team has confirmed one variant associated with this attack, however broadly there are more than 50 different flavours of ransomware variants in the wild. Of those flavours, behaviors prompt the rapid deletion of files and exfiltration of data. Recently we’ve tracked a new variant which works to lock down passwords before encryption, making backup restoration particularly tricky. This attack amplifies the rapid evolution of ransomware; attacks are becoming more widespread, are moving faster, and are harder to kill. While this attack is hitting Europe harder than other countries (at the moment), it is moving quickly and businesses worldwide should treat this as the warning siren.

Take this as an opportunity to ensure that offline backups and system patches are up-to-date, and tested.

Attacks are becoming more widespread, are moving faster, and are harder to kill.

64

SEC&AS

IFSEC INTERNATIONAL

Dr Jamie Graves, CEO, ZoneFox

It’s not just computer systems shutting down; it’s energy grids losing power, ships stopping in their tracks and people not being able to access their money.

Matt Kingswood, UK head, IT Specialists

The best way to prepare for an attack is to back up data regularly to the cloud.

Marty P. Kamden, CMO, NordVPN

One way to protect yourself is to disrupt a system before it boots, as the ransomware runs on boot.

The latest ransomware assault seems to be particularly dangerous. One of the best protection mechanisms are patches, but they might not always work with this new version of Petya. Another way to protect yourself is to disrupt a system before it boots, as the ransomware runs on boot. After the device gets infected with a ransomware, it will wait for about an hour until reboot. Reboot is required for a malware to encrypt the system, so in certain 4/2017

This is further confirmation that we now live in a world where nation-state sponsored cyber-attacks are becoming as routine as ‘real-world’ incidents. This latest attack reminds us of two crucial facts regarding the current state of cyber security: that attackers now have access – regardless of whether they are state-sponsored or independent – to military-grade cyber weaponry, hence the fact that the attacks are so successful. Secondly, that digital data is directly linked to physical assets; it’s not just computer systems shutting down, it’s energy grids losing power, ships stopping in their tracks and people not being able to access their money. Despite the headlines it will create, especially in the wake of the recent WannaCry incident, this is old news. The origin of this attack looks to be a phishing email that delivers a rebranded piece of ransomware, with the only addition being the NSA EnternalBlue exploits that WannaCry used. If you don’t have adequate security in place and a seriously security-conscious culture, you’re going to get a free penetration test to show just how vulnerable your organisation really is.

The news story on the new variant of the Petya ransomware – dubbed PetrWrap – exposes just how complex and well evolved cyber threats have become. Researchers from Kaspersky have documented that “the group behind PetrWrap created a special module that patches the original Petya ransomware ‘on the fly’”. While Kaspersky has a signature for this ransomware already, other AV providers are sure to follow soon.

Although there are a range of best practices to reduce the risk of a ransomware infection (such as installing an antivirus scanner, utilising intrusion detection services, applying updates as soon as possible and avoiding unsolicited email attachments), there is no failsafe method for preventing ransomware. The best way to prepare for an attack is to back up data regularly to the cloud. Secure cloud-to-cloud backup solutions create another, encrypted version of your data and maintain prior versions ‒ in the case of a ransomware attack, the versions before the attack. And, of course, this second copy has the added benefit of preventing data loss via accidental deletion.

cases, if the device gets terminated in the encryption process, it gets disrupted and information can be saved.

Generally, system administrators are still not well-prepared to protect their networks, and these attacks will only keep getting worse.

Adam Bannister IFSEC Global Editor

From SEC&AS editorial board: IFSEC stands for International Fire and Security Exhibition and Conference.

IFSEC Global provides a forum to learn, connect and discuss security and fire related topics.

IFSEC International is the largest annual security event in the UK.

65

SEC & IT

Petya/GoldenEye: Reakcje ekspertów ds. cyberbezpieczeństwa na atak typu ransomware Adam Bannister IFSEC Global Tłumaczenie: Piotr Majerski Opublikowano 3 lipca 2017 r. w IFSEC Global Przedruk i tłumaczenie za zgodą Autora

Wirus typu ransomware, który ostatnio zainfekował komputery na całym świecie, pierwotnie uaktywnił się na Ukrainie. Przedstawiciele tamtejszej policji i eksperci ds. cyberbezpieczeństwa oceniają, że źródłem ataku były ściągane przez użytkowników pakiety popularnej aplikacji księgowej oraz odwiedziny w lokalnym serwisie z wiadomościami.

W

irus, nazwany GoldenEye lub Petya, zainfekował tysiące komputerów, zakłócając pracę firm i organizacji prowadzących działalność w różnych dziedzinach, od transportu po produkcję. Wśród ofiar ataku są m.in. amerykańska firma kurierska FedEx, duński gigant transportu A.P. Møller-Mærsk i rosyjski lider branży petrochemicznej Rosneft.

Oprogramowanie wirusa szyfruje pliki na zainfekowanym komputerze i wyświetla żądanie okupu w wysokości 300 USD w walucie bitcoin, grożąc utratą danych. Biorąc pod uwagę niewygórowane żądania hakerów, niektórzy eksperci doszukują się w ich działaniach innych motywów niż chęć łatwego zarobku.

Poniżej przedstawiono przygotowane dla IFSEC Global analizy kilku ekspertów ds. cyberbezpieczeństwa.

Eldon Sprickerhoff, założyciel i główny strateg ds. zabezpieczeń, eSentire

Kolejne fale ataków znamionuje szerszy zakres rażenia, szybsze rozprzestrzenianie się i większa odporność na działania antywirusowe.

66

Zespół szacujący zagrożenia eSentire potwierdził istnienie tylko jednego wariantu tego konkretnego ataku, lecz ogólnie na świecie odnotowano ponad 50 różnych rodzajów wirusów typu ransomware. Ich działanie zazwyczaj prowadzi do gwałtownego usuwania plików i potajemnej ekstrakcji danych.

Niedawno natknęliśmy się na nowy wariant ataku, w którym położono nacisk na zablokowanie haseł przed zaszyfrowaniem plików, co dodatkowo utrudnia odzyskiwanie danych z backupu. Przypadek ten pokazuje, jak szybko postępuje ewolucja wirusów typu ransomware; kolejne fale ataków znamionuje szerszy zakres rażenia, szybsze rozprzestrzenianie się i większa odporność na działania antywirusowe.

Na razie wirus uderza głównie w Europę, jednak jego szybki rozwój powinien stanowić sygnał alarmowy dla przedsiębiorstw na całym świecie. Już teraz warto zadbać o aktualizację i sprawdzenie kopii bezpieczeństwa danych i wszystkich poprawek do systemu.

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO SIECI Dr Jamie Graves, dyrektor generalny, ZoneFox

Tu nie chodzi już tylko o wyłączenie systemu komputerowego, a o utratę zasilania przez elektrownie, o zatrzymanie statków transportowych czy o brak dostępu obywateli do ich własnych środków finansowych.

Matt Kingswood, dyrektor naczelny sektora brytyjskiego, IT Specialists

Najlepszą strategią jest przygotowanie się, poprzez regularne uaktualnianie kopii bezpieczeństwa danych w chmurze, zanim nastąpi atak.

Marty P. Kamden, dyrektor działu marketingu, NordVPN

Jednym ze sposobów ochrony jest wyłączenie systemu przed zakończeniem procedury restartu, gdyż oprogramowanie typu ransomware aktywuje się właśnie wtedy.

Najnowszy atak typu ransomware wydaje się szczególnie groźny. Jednym z najlepszych mechanizmów obronnych jest aktualizacja poprawek do systemu, lecz w przypadku tej wersji wirusa Petya i to może okazać się nieskuteczne. Innym sposobem ochrony jest zakłócenie pracy systemu przed zakończeniem procedury restartu, gdyż oprogramowanie typu ransomware aktywuje się właśnie wtedy. Po zainfekowaniu danego komputera wirus czeka około godziny do restartu.

Reboot jest potrzebny wirusowi, aby zaszyfrować system, 4/2017

Ten przypadek to kolejne potwierdzenie, że żyjemy w rzeczywistości, gdzie sponsorowane przez rządy wrogich państw cyberataki stają się równie zwyczajne, co zdarzenia ze „świata realnego”. Ten najnowszy epizod przypomina o dwóch istotnych faktach związanych z obecnym stanem cyberbezpieczeństwa. Po pierwsze, hakerzy – bez względu na to, czy sponsoruje ich rząd jakiegoś państwa, czy działają niezależnie – mają dziś dostęp do oprogramowania wirusów na najwyższym poziomie, o czym świadczy tak wysoka skuteczność ataków. Po drugie, cyfrowe dane są bezpośrednio powiązane z fizycznymi urządzeniami, którymi sterują komputery. Tu nie chodzi już tylko o wyłączenie systemu komputerowego, a o utratę zasilania przez elektrownie, o zatrzymanie statków transportowych czy o brak dostępu obywateli do ich własnych środków finansowych.

Niezależnie od sensacyjnej wymowy doniesień w mediach, szczególnie w związku z niedawnym zajściem z wirusem WannaCry, obecny atak to tak naprawdę nic nowego. Jego źródłem wydaje się bazujący na phishingu e-mail, który przenosi kod starego wirusa typu ransomware pod nową nazwą, gdzie jedyną zmianą jest dodanie elementów NSA EternalBlue, z których korzystał także WannaCry. Na tych, którzy nie dbają o utrzymanie odpowiedniego stopnia cyberzabezpieczeń oraz o zachowanie stałej kultury bezpieczeństwa w firmie, czeka darmowy test odporności na atak, który bezwzględnie wskaże wszelkie słabe punkty systemu.

Doniesienia w mediach na temat nowego wariantu oprogramowania typu ransomware Petya – nazwanego PetrWrap – pokazują, jak złożone i zaawansowane stały się cyberzagrożenia. Specjaliści z organizacji Kaspersky odnotowali, że „grupa stojąca za PetrWrap stworzyła specjalny moduł, który na bieżąco aktualizuje oryginalny wirus Petya”.

Kaspersky już posiada kod tego wirusa, a i inne firmy produkujące oprogramowanie antywirusowe z pewnością nad tym pracują.

Pomimo iż istnieje szereg działań i praktyk pomagających ograniczyć zagrożenie infekcji typu ransomware (takich jak instalacja skanera antywirusowego, korzystanie z serwisów wykrywających intruza, jak najszybsze dokonywanie aktualizacji i nieotwieranie nieznanych załączników do e-maili), tak naprawdę nie ma niezawodnej ochrony przed tego typu atakiem.

Najlepszą strategią jest przygotowanie się, poprzez regularne uaktualnianie kopii bezpieczeństwa danych w chmurze, zanim nastąpi atak. Bezpieczne rozwiązania backupu z-chmury-do-chmury tworzą kolejną zaszyfrowaną wersję danych, zachowując poprzednie wersje – na wypadek ataku typu ransomware – a więc wersje sprzed ataku.

Oczywiście ta dodatkowa kopia oferuje także zabezpieczenie przed przypadkowym skasowaniem danych.

a więc w pewnych przypadkach wyłączenie komputera w trakcie procesu szyfrowania zakłóca pracę wrogiego oprogramowania i zagrożone dane można uratować.

Administratorzy systemów nadal nie są odpowiednio przygotowani na ochronę sieci, którymi zarządzają, zaś przyszłe ataki przybiorą na sile i częstotliwości.

Adam Bannister Redaktor IFSEC Global

Od redakcji: IFSEC jest skrótem od International Fire and Security Exhibition and Conference.

IFSEC Global to forum wymiany doświadczeń, nawiązywania kontaktów i dyskusji wokół zabezpieczeń przeciwwłamaniowych i przeciwpożarowych.

IFSEC International jest największym w Wielkiej Brytanii wydarzeniem targowym branży zabezpieczeń.

67

SEC & IT

Komentarz eksperta

P

o czerwcowej fali infekcji wirusem Petya pojawiły się masowo w Internecie, czasopismach itp. skróty wypowiedzi ekspertów, często wyrwane z szerszego kontekstu, przez co można było się pogubić w natłoku nie do końca (dla wszystkich) jasnych informacji, które niejednokrotnie wydawały się wręcz sprzeczne. Należy jednakże pamiętać, że wielu z cytowanych ekspertów często reprezentuje znane firmy z dziedziny bezpieczeństwa IT i bywa, że promują bliskie im rozwiązania, pomijając rozwiązania niekomercyjne, jak również dobre praktyki i porady. Dlatego pokuszę się o przedstawienie informacji w krótkim i jak najbardziej czytelnym tekście.

Na początek to, co najistotniejsze, czyli ochrona przed infekcją Złą nowiną jest to, że nie ma przepisu na skuteczną w stu procentach ochronę przed infekcją, tak jak nie ma np. skutecznego sposobu, żeby nigdy nie wpaść w poślizg na oblodzonej drodze.

Tak jak w przypadku samochodu, poziom naszego bezpieczeństwa jest sumą wielu czynników, zarówno technicznych, jak i zależnych od nas. Nawet najlepsze zimowe opony i systemy przeciwpoślizgowe nie uchronią nas przed wypadkiem, gdy nie dostosujemy swojego stylu jazdy do warunków panujących na drodze. Podobnie jest w przypadku sprzętu komputerowego – najnowsze aktualizacje systemów, oprogramowania antywirusowego itp. nie uchronią nas przed infekcjami, jeżeli np. nierozsądnie będziemy otwierać załączniki poczty z nieznanych źródeł czy uruchamiać ściągnięte z Internetu nieznane oprogramowanie. Częstym powodem infekcji jest instalowanie dodatków typu kodeki bądź odtwarzacze mające rzekomo pozwolić na obejrzenie naszego ulubionego filmu itp.

Chciałbym wytłumaczyć, dlaczego pomimo posiadania najnowszych aktualizacji nasze systemy mogą być podatne na infekcję. Sięgnę znowu do porównania z branżą motoryzacyjną, gdzie pomimo rozwoju zabezpieczeń przeciwkradzieżowych inżynierowie działający na zlecenie grup przestępczych pracują bardzo skutecznie nad ich obejściem. Identyczna sytuacja jest w świecie komputerów, gdzie rzesze programistów wyszukują podatności typu zero-day, czyli takich, które nie są znane i nie ma przeciw nim skutecznych zabezpieczeń. Stworzone w oparciu o nie nowe wirusy, nierozpoznawalne przez systemy antywirusowe, mają praktycznie nieograniczone pole działania.

Wracając do ransomware’u Petya i jego mutacji, przytoczę kilka porad, jakie działania należało podjąć, żeby ograniczyć możliwość zaszyfrowania danych, poza poradami przytoczonymi wcześniej: 1. Wykorzystanie tzw. killswitchy – nazwa pochodzi od mechanizmu zabezpieczającego, powodującego wyłączenie urządzenia, np. maszyny przemysłowej, a w tym przypadku wirusa. Takim mechanizmem według wielu ekspertów jest utworzenie, w zależności od mutacji, w katalogu C:\Windows\ plików o nazwach: „perfc”, „perfc.dat” oraz „perfc.dll” oraz nadanie im atrybutów do odczytu. Należy jednak pamiętać, że

68

działanie to chroni nasz komputer, a nie zapobiega próbom infekcji! Można to np. zrobić poprzez wpisanie poniższych poleceń po otwarciu w trybie administratora aplikacji interpretera poleceń cmd1: echo > C:\Windows\perfc attrib +r C:\Windows\perfc echo > C:\Windows\perfc.dll attrib +r C:\Windows\perfc.dll echo > C:\Windows\perfc.dat attrib +r C:\Windows\perfc.dat 2. Wirus szyfruje dane dopiero jakiś czas po zainfekowaniu, co następuje po pojawieniu się poniższego komunikatu:

3. Po zauważeniu tego komunikatu należy bezzwłocznie wyłączyć komputer (odłączyć od zasilania bądź poprzez naciśnięcie i trzymanie przycisku POWER, aż do wyłączenia sprzętu) i pod żadnym pozorem nie włączać. W zależności od postępu szyfrowania dane będzie można odzyskać po podłączeniu dysku twardego do innego, niezainfekowanego komputera, najlepiej na wszelki wypadek z systemem odpornym na infekcję, np. Linux.

4. Podstawą jest również częste robienie kopii zapasowych istotnych danych na wielu nośnikach (ja wykorzystuję szyfrowany sprzętowo zewnętrzny dysk twardy, jak również zaszyfrowany sprzętowo pendrive).

5. Dobrą informacją jest to, że podobno Petya ograniczał się do szyfrowania dysku podstawowego komputera, co nie zostało jednak w stu procentach potwierdzone, jednakże dotychczas nie natrafiłem na informacje, które by temu przeczyły.

Burza po infekcjach wirusem Petya ucichła, należy jednak pamiętać, że w Internecie pojawiło się wiele analiz technicznych tego złośliwego programu, jak również jego poprzednika, WannaCry, który opisywałem w czasopiśmie SEC&AS, nr 3/2017.

Analizy te oprócz omówienia kodu zawierają często szczegółowe poradniki, jak go w prosty sposób wykorzystać. Dlatego też należy spodziewać się, że mogą być wykorzystywane masowo przez osoby o niewielkiej wiedzy informatycznej w celu sprawdzenia się bądź też próby „zarobienia” kilku bitcoinów. Warto więc śledzić na bieżąco informacje o nowych zagrożeniach, a ja z pewnością będę starał się je na bieżąco omawiać.

Krzysztof Paradowski

1 Dla Windows XP należy wpisać polcenie „cmd”, korzystając z funkcji „uruchom”, a w wersjach nowszych wyszukać plik cmd.exe w katalogu systemowym i go uruchomić.

SEC&AS

SEC & IT

Internet

a bezpieczeństwo dzieci i młodzieży Krzysztof PARADOWSKI

P

oruszając temat zagrożeń, jakie Internet niesie dla dzieci i młodzieży, należy cofnąć się do okresu rozpowszechniania komputerów osobistych. Na początku najpopularniejsze, ze względu na cenę i dostępność, były komputery ośmiobitowe, jak ZX, Spectrum, Atari czy cała rodzina Commodore.

Wykorzystywane były one głównie do gier, dlatego też najliczniejszą grupą odbiorców tej technologii stały się dzieci i młodzież. Tylko niewielki ułamek na rynku sprzedaży oprogramowania stanowiły programy użytkowe, takie jak m.in. programy muzyczne, graficzne czy proste edytory tekstu. Nawet gdy na początku lat 90. rynek zaczęły opanowywać komputery klasy IBM PC, na początku one również wykorzystywane były głównie do gier. Widać to było szczególnie do momentu wejścia w życie, w 1994 r., Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, gdy praktycznie 99% oferowanym w sklepach dyskietek z pirackim oprogramowaniem to były właśnie gry.

Sytuacja zmieniła się po roku 1995, czyli roku, w którym debiutował Microsoft Windows 95 oraz MS Office 95. Spowodowało to, że więcej dorosłych

70

zaczęło interesować się komputerami. W tym okresie szczególnie widoczny był jednak pewien opór dorosłych przed nowymi technologiami i mocne obawy związane z korzystaniem z nich, co w efekcie skutkowało pozostawieniem dzieci samych przed komputerami, bez żadnego nadzoru. W wielu przypadkach tendencja ta trwa w sumie do dzisiaj, lecz obecnie jest to bardziej wynikiem braku czasu bądź chęci niż braku wiedzy.

Tak więc rola rodziców w „procesie informatyzacji gospodarstwa domowego” kończyła się zwykle na zakupie komputera dla dziecka. Należy przy tym pamiętać, że był to okres bardzo szybkiego rozwoju możliwości obliczeniowych komputerów, co skutkowało dość częstą potrzebą ich unowocześniania. Ponieważ do rodziców nie trafiały argumenty o konieczności wymiany procesora, dodania pamięci RAM, wymiany płyty głównej bądź karty graficznej, dzieci brały sprawy w swoje ręce. W szkołach i na giełdach komputerowych kwitnął bardzo dochodowy „podziemny” handel nielegalnym oprogramowaniem, który oprócz początkowego celu, czyli potrzeby rozbudowy komputera, stawał się doskonałym źródłem dochodu. Jak widać, SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO INTERNETU komputery już na początku oprócz niezaprzeczalnych walorów poznawczych i dydaktycznych wywierały też mocny wpływ kryminogenny na dzieci oraz młodzież.

Eskalacja problemu nastąpiła w momencie rozwinięcia się masowego dostępu do sieci Internet, która wprowadziła również wiele czynników wiktymogennych. Na początku Internet, ze względu na swoją „siermiężność”, nie był środowiskiem zbytnio atrakcyjnym dla dzieci. Wszystko zmieniło się wraz z jego komercjalizacją. Zarówno w okresie rozwoju komputerów, jak i w okresie szybkiego rozwoju usług sieciowych dzieci i młodzież stały się istotnym odbiorcą na rynku oferowanych usług. Stały się również potencjalnym celem dla przestępców wykorzystujących sieć jako platformę komunikacji oraz działalności, dającą praktycznie nieograniczone możliwości.

W dalszej części artykułu postaram się pogrupować i omówić niektóre zagrożenia, jak również potencjalnie niebezpieczne usługi.

Dostęp do niewłaściwych treści i serwisów

Od początku problemem w Internecie jest weryfikacja wieku użytkownika oraz ograniczenie dostępu nieletnich do niewłaściwych, a wręcz niedozwolonych treści.

Należy pamiętać, że treści o charakterze pornograficznym nie były kiedyś nawet oznaczane jako treści „dla dorosłych” i dzieci nieświadomie trafiały na takie strony. Obecnie są co prawda właściwie opisywane, co jednak nie oznacza, że nie są dla dzieci dostępne. W sieci znaleźć można również wiele serwisów o charakterze erotycznym czy portali randkowych, gdzie weryfikacja wieku polega jedynie na oświadczeniu, że jest się osobą pełnoletnią. Do serwisów tych często logowały się dzieci, podając się za dorosłych, szybko też, jak w przypadku handlu nielegalnym oprogramowaniem, znalazły sposób na wspieranie zasobów finansowych swojego kieszonkowego. Szczególnie widoczne było to od 2004 r., kiedy popularna stała się usługa prepaid w telefonii komórkowej. Rodzice bardzo chętnie z niej korzystali, gdyż pozwalała na pełną kontrolę wydatków telefonicznych. Nie brali jednak pod uwagę, że środki na koncie szybko się wyczerpywały i pociechy musiały znaleźć skuteczną metodę na ich uzupełnienie.

Doskonałym sposobem okazało się wyszukiwanie dorosłych oferujących doładowania za nagie zdjęcia.

Ujawnienie faktycznego wieku oraz wymiana zdjęć oraz kodów odbywały się już podczas rozmów prywatnych w ramach tych serwisów. Wiadomości typu „fotki za doładowanie” pojawiały się w sieci bardzo często w tym okresie. Wystąpił też inny problem – dzieci często, nie chcąc przesyłać swoich nagich zdjęć, przeszukiwały zasoby Internetu, wyszukując pornografię dziecięcą w celu przekazania jako swoich, za kody doładowujące. W tym momencie z potencjalnych ofiar pedofila stawały się sprawcami rozpowszechniania pornografii dziecięcej. Skutkowało to często nieoczekiwanymi wizytami policji, zatrzymaniem ca4/2017

łego sprzętu komputerowego, w tym np. laptopów rodziców, celem ustalenia sprawcy, którym okazywało się dziecko. Oferowanie pornografii, w tym dziecięcej, za środki pieniężne jest popularne do dzisiaj, zmieniły się tylko możliwości techniczne, jak również serwisy, które pozwalają np. na płatne oglądanie online aktów seksualnych, przekazywanych za pośrednictwem prywatnych domowych kamer internetowych szerszemu gronu odbiorców, a co za tym idzie – na pobieranie w jednym czasie opłat od większej liczby osób. Niezmienna natomiast pozostaje niewiedza rodziców w kwestii tego, co ich pociechy faktycznie robią w sieci.

Pomijając aktywne działania dzieci, które mogą mieć charakter kryminogenny bądź wiktymogenny, w sieci można również przypadkiem natrafić na wiele treści, które mogą mieć bardzo negatywny wpływ.

Takim przykładem może być strona Mały Książę, propagująca tzw. dobrą pedofilię, z której zamknięciem organy ścigania miały problem nawet po wprowadzeniu art. 200b Kodeksu karnego (Kto publicznie propaguje lub pochwala zachowania o charakterze pedofilskim, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2), gdyż strona była przenoszona na różne serwery zagraniczne. Strona ta pochwalała kontakty seksualne z dziećmi, czego przykładem może być poniższy cytat: Gdy tylko chłopiec stwierdzi, że znalazł starszego przyjaciela, któremu może bezwarunkowo zaufać, jest bardzo prawdopodobne, że uczucie zostanie odwzajemnione. Kierowany przez burzę hormonów i naturalną ciekawość, chłopiec będzie chciał się nauczyć od swojego starszego i bardziej doświadczonego przyjaciela, do czego zdolne jest jego własne ciało i jakich przyjemnych doznań może doświadczyć […].

Na stronie można było znaleźć mnóstwo jeszcze bardziej bulwersujących wpisów. Po wielu latach została ostatecznie zamknięta, lecz nie można mieć pewności, że nie funkcjonuje nadal w mniej dostępnych obszarach Internetu.

Werbowanie przez sekty, ekstremistów itp.

Dużym zagrożeniem w tym temacie jest to, że dzieci w poczuciu bezpieczeństwa otwierają się przed nieznanymi osobami, rozmawiając na tematy, których nie poruszają nawet z rodzicami. Tutaj powraca temat częstych przypadków braku czasu dla swoich dzieci i osłabienia więzi łączącej ich z rodzicami, a co za tym idzie – nikłej komunikacji między nimi i w efekcie wiedzy o ich problemach, potrzebach itp. Skutkuje to większą podatnością dziecka na wpływ sekciarzy, ekstremistów, różnego rodzaju dewiantów, w tym osób o skłonnościach pedofilskich, dążących do fizycznego, a nie tylko wirtualnego kontaktu, jak również osób zajmujących się handlem ludźmi.

71

SEC & IT Przykładem werbowania osób przez ekstremistów jest historia niespełna 18-letniej Holenderki, Sterliny Petalo. Młoda dziewczyna w wyniku kontaktu na portalach społecznościowych z Israfilem Yilmazem, nastoletnim terrorystą ISIS, po kilku miesiącach rozmów na czatach przybrała imię Aicha i pewnego dnia zniknęła z domu. Sterlina vel Aicha udała się do Syrii, gdzie została żoną Israfila, który po kilku miesiącach, jak podają niektóre media, odsprzedał ją swojemu koledze. Dziewczyna odzyskała wolność dopiero po licznych interwencjach dyplomatycznych, działaniach rodziny i dziennikarzy.

Nie można również ignorować zagrożeń związanych z uzależnieniem od sieci Internet, prowadzących w skrajnych przypadkach do samobójstw. Ekstremalnym przykładem była gra Niebieski Wieloryb, polegająca na podejmowaniu przez dzieci serii wyzwań narzucanych przez koordynator/opiekuna, który prowadził je w grze. Gra składa się z 50 wyzwań, wykonywanych dzień po dniu, które od pozornie niegroźnych – od wylania na siebie np. wiadra bardzo zimnej wody czy oglądania horrorów – przechodzą w coraz bardziej drastyczne, jak samookaleczenia czy skok z dachu budynku. Gra ta została bardzo nagłośniona w mediach, m.in. za sprawą śmierci dwóch Rosjanek – 15-letniej Julii i 16-letniej Veroniki, które w wyniku podjęcia wyzwań w grze popełniły samobójstwo, właśnie skacząc z dachu wieżowca. Należy jednak pamiętać, że już wcześniej, w 2015 r., gra Morze Wielorybów doprowadzała do samobójstw dzieci, więc nie jest to odosobniony przypadek.

72

Będąc przy temacie samobójstw, należy zauważyć, że Internet stał się też medium wykorzystywanym przez przyszłych samobójców do informowania o tym jak największej grupy odbiorców, co z jednej strony może być potrzebą pokazania swoich problemów, z drugiej może stanowić tak zwany punkt bez powrotu, gdy już nie można wycofać się z podjętej decyzji.

Wiele lat temu, pracując jeszcze w policji, spotkałem się osobiście z przypadkiem, gdy młody człowiek na swojej stronie internetowej poinformował, że zamierza odebrać sobie życie w lesie nieopodal miejsca zamieszkania. Stronę zaprogramował tak, że odliczała ona czas do jego samobójstwa i po jego upłynięciu zmieniała kolor na czarny. Pomimo szybkich ustaleń i szeroko zakrojonej akcji poszukiwawczej nie udało się na czas zlokalizować miejsca popełnienia samobójstwa. Był to pierwszy tego typu przypadek, z którym miałem do czynienia. Obecnie coraz częściej media donoszą o transmisjach na żywo, podczas których młodzież dokonuje aktów samobójczych, co – mam nadzieję – nie stanie się jakimś popularnym trendem.

TOR i DarkNet

Według wielu publicystów sieć TOR to siedlisko zła i to w niej znajduje się większość nielegalnych treści.

Warto więc przybliżyć, czym jest sieć TOR i jaka jest jej geneza.

Z założenia TOR powstał w celu ochrony prywatności użytkownika Internetu. Sposób komunikacji, w tym jej szyfrowanie, zapobiega analizie treści transmisji, a więc zapewnia bardzo dużą anonimowość. Dzięki temu umożliwiała obywatelom krajów o ograniczonej demokracji bezpieczny dostęp do zakazanych czy wręcz blokowanych serwisów i informacji. Sieć ta pozwala również na tworzenie ukrytych usług, takich jak np. strony WWW w pseudodomenie „.onion”, niedostępnej bezpośrednio z sieci Internet.

Anonimowość tej sieci działa jak wabik na wszelkiego rodzaju przestępców, którzy wykorzystują ją do bezpiecznej komunikacji, umieszczania ekstremalnych treści, handlu bronią, narkotykami, żywym towarem itp. Zaletą sieci TOR dla przestępców są bardzo ograniczone możliwości wyszukiwania treści umieszczonych w niej, co hamuje działania organów ścigania.

Brakuje tam wyszukiwarek o funkcjonalności znanej z dzisiejszego Internetu i, tak jak w jego początkach, w większości przypadków trzeba znać adres interesującej nas witryny, żeby się z nią połączyć.

W stosunku do nielegalnych, ukrytych treści w sieci TOR zaczęły funkcjonować określenia „DarkNet” czy „DeepWeb”. Należy jednak pamiętać, że TOR nie jest odrębnym bytem, a jedynie usługą w sieci Internet i istnieje wiele podobnych usług pozwalających przestępcom na ukrywanie się oraz zachowanie anonimowości i poufności, dlatego też określenia te należy rozumieć szerzej – jako odnoszące się do całego systemu działań.

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO INTERNETU

DarkNet stał się tak popularny wśród młodzieży, że powstała nawet gra – Welcome to the Game, polegająca na przechodzeniu na kolejne poziomy wtajemniczenia, aż do osiągnięcia celu. Celem gry, niestety, jest uzyskanie dostępu do „Czerwonego Pokoju”, w którym można uczestniczyć w wyrafinowanych interaktywnych torturach, jak i morderstwach. Jest to kolejna gra bazująca na fascynacji przemocą, która może skutkować zdarzeniami takimi, jak miało miejsce w 2014 r. w Radomiu, gdy 16-letnia Karolina i 17-letni Paweł, chcąc sprawdzić, jak się zabija w realu, próbowali udusić 82-letnią kobietę.

Jak zabezpieczyć dzieci?

Jest to pytanie powtarzane od lat i ja od lat niezmiennie odpowiadam, że bez kontaktu z dzieckiem i właściwego nadzoru jest to zadanie praktycznie niewykonalne. Wiele osób stosuje oprogramowanie tzw. ochrony rodzicielskiej. Jest to dobry sposób, jeżeli dziecko nie jest za bardzo zainteresowane sforsowaniem takiej blokady, gdyż w Internecie jest mnóstwo poradników, jak usuwać bądź omijać konkretne zabezpieczenia.

Należy pamiętać, że oprócz komputera, tabletu bądź telefonu należy zabezpieczyć również konsole do gier oraz telewizory posiadające możliwość przeglądania zasobów sieci. Doświadczenie pokazuje, że takie zabezpieczenia skuteczne są w stosunku do małych dzieci i jak najbardziej powinny być stosowane, jednakże nic nie zastąpi wspomnianej na początku troskliwej i czujnej opieki rodziców.

Podstawową sprawą w tej kwestii jest odkrywanie zasobów Internetu razem z dzieckiem, rozmawianie na temat właściwego zachowywania się w sieci, zagrożeń, jakie może ze sobą nieść, a przede wszystkim cierpliwość, wyrozumiałość i jeszcze raz cierpliwość.

Znam wiele przypadków, gdy rodzice po zabezpiecze4/2017

niu komputera po jakimś czasie usuwali je i nadawali kontu dziecka uprawnienia administratora. Wynikało to właśnie z braku cierpliwości, gdyż liczne czynności, m.in. instalacja nowego oprogramowania, w tym gier, wymagały akceptacji rodzica. Wiele informacji na ten temat można uzyskać na stronie: http://www. saferinternet.pl/pl/rady-dla-rodzicow-okno-na-swiat.

Szczególnie polecam również serwis http://www. dzieckowsieci.pl/, gdzie można znaleźć pełną ofertę edukacyjną z zakresu bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w Internecie, wraz z poradami, wynikami badań i materiałami multimedialnymi, jak również sugerowanymi rozwiązaniami technicznymi.

Należy również pamiętać, żeby wszystkie podejrzane zdarzenia, typu próby nawiązania kontaktu z naszym dzieckiem przez dorosłych, czy też nielegalne treści ujawnione w sieci Internet zgłaszać policji.

Można też tego typu informacje przesłać zespołowi ekspertów, działającemu w ramach Naukowej i Akademickiej Sieci Komputerowej, jako punkt kontaktowy do zgłaszania tego typu treści. Zespół ten w kwestiach bezpieczeństwa w Internecie ściśle współpracuje z policją, jak również z wieloma organizacjami zajmującymi się tą problematyką.

Krzysztof PARADOWSKI Ppłk rez. ABW, współtwórca pierwszych struktur zwalczających przestępczość komputerową w Polsce, były naczelnik wydziału Biura Wywiadu Kryminalnego KGP, koordynującego zwalczanie tego typu przestępczości. Ekspert Rządowego Zespołu Reagowania na Incydenty Komputerowe DBTI ABW, którym też kierował w ostatnim okresie służby.

73

SEC & PRESS

KONKURS

DLA MŁODYCH AUTORÓW ROZSTRZYGNIĘTY! 74

SEC&AS

ROZSTRZYGNIĘCIE KONKURSU

W pierwszym numerze SEC&AS ogłosiliśmy konkurs dla młodych autorów na najlepszy artykuł o tematyce zabezpieczeń technicznych. Do wydawnictwa wpłynęło kilka prac. Jedna z nich wyróżniała się zdecydowanie spośród pozostałych. Dla jej autora tradycyjne pojęcie zabezpieczeń technicznych znaczyło więcej, niż nam samym się dotychczas wydawało. Trafnie odczytał rozszerzenie tytułu czasopisma i zawartość tematyczną dotychczasowych publikacji, uznając, że bezpieczeństwo niejedno ma imię. I właśnie o zagrożeniach dla bezpieczeństwa wynikających z ataków bronią cybernetyczną napisał tekst, obok którego trudno przejść obojętnie. Redakcja nie miała żadnych wątpliwości, uznając jednomyślnie, że właśnie ten i tylko ten artykuł zasługuje na nagrodę i zaprezentowanie na naszych łamach.

Jego autorem jest Łukasz Pieczyński z Bydgoszczy, absolwent Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy i Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Od redakcji:

Raz do roku kolegium redakcyjne oksfordzkiego słownika wybiera słowo, które w ciągu ostatnich 12 miesięcy zdominowało przekaz publiczny. Słowem roku 2016 został zwrot „postprawda”. Oznacza on sytuację, w której informacje będące obiektywnym przekazem mają mniejsze znaczenie niż te, które powstają, aby działać na emocje, podświadome lęki i uprzedzenia oraz wzmacniać tzw. teorie spiskowe. Jako przykłady polityki postprawdy przywołuje się rosyjską propagandę w stosunku do Ukrainy, a także działania mające w efekcie spowodować Brexit czy wybór Donalda Trumpa na prezydenta USA. Postprawdy powstają często na podstawie tzw. fake newsów (ang. fake news), czyli nieprawdziwych informacji, mających najczęściej cechy nadzwyczajnej, chwytliwej wiadomości medialnej. Przykładowym fake newsem, wykorzystanym w trakcie wyborów prezydenckich, była informacja, jakoby papież Franciszek popierał Donalda Trumpa.

Niektóre fake newsy okazały się niebezpieczne. Przykładem może być „Pizzagate”, określona później jako „fikcyjna teoria spiskowa”. Informacje na temat pedofilskich powiązań pomiędzy sztabem wyborczym Hilary Clinton a właścicielem jednej z waszyngtońskich pizzerii, powstałe na podstawie opublikowanych przez WikiLeaks e-maili, wykradzionych przez „nieznanych sprawców” z serwerów demokratów, spowodowały atak z bronią w ręku na pracowników pizzerii, dokonany przez młodego mężczyznę, który na własną rękę chciał przeprowadzić śledztwo i zapewne wymierzyć „sprawiedliwość społeczną”1.

1 B. Błęka: Fake newsy, które spowodowały ostatnio najwięcej zamieszania: www.wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/fake-newsy-ktore-spowodowaly-ostatnio-najwiecej-zamieszania/ jnmrebd.

4/2017

Po ostatnich doświadczeniach, świadczących o ogromnej szkodliwości społecznej polityki postprawdy, internetowi giganci, tacy jak Google czy Facebook, wydali wojnę fake newsom. W usługach Google ma pojawić się etykieta oznaczająca informację zweryfikowaną, natomiast Facebook wraz z Mozzilą rozpoczęli współpracę z podmiotami zewnętrznymi2, mającą w efekcie doprowadzić do oznaczania i ukrywania nieprawdziwych informacji, rozpowszechnianych do tej pory za pośrednictwem mediów społecznościowych. „W grudniu 2016 roku Facebook poinformował, że będzie sprawdzać, oznaczać i ukrywać fałszywe wiadomości linkowane na facebookowych tablicach. Do pomocy zaprosił serwisy – Snopes, ABC News, oraz organizacje FactCheck.org i PolitiFact – które należą do międzynarodowej sieci instytucji zajmujących się sprawdzaniem informacji”3. Jednakże równie ważne okażą się zapewne inicjatywy podjęte w Szwecji i Czechach, polegające na wprowadzeniu do szkół zajęć, które mają uczyć od najmłodszych lat rozróżniania informacji prawdziwych od „wyssanych z palca”4.

Zapraszamy Państwa do lektury nagrodzonego artykułu: Broń cybernetyczna – nowy wymiar dywersji informacyjnej?

2 A. Dunkin: Announcing the News Integrity Initiative to Increase Trust in Journalism: www.journalism.cuny. edu/2017/04/announcing-the-new-integrity-initiative/.

3 R. Lever, M. Bellon: Facebook chce uczyć, jak czytać i rozumieć wiadomości. Startuje z nowym globalnym projektem.

Business Insider Polska: www.businessinsider.com.pl/media/ facebook-i-walka-z-fake-news-projekt-the-news-integrity-initiative/fwfggpp.

4

Ibidem.

75

SEC & IT

BROŃ CYBERNETYCZNA

– NOWY WYMIAR DYWERSJI INFORMACYJNEJ? Łukasz PIECZYŃSKI

Prócz wielu trudnych do przecenienia aspektów pozytywnych rozwój Internetu niesie ze sobą również liczne zagrożenia, z których potencjalnych konsekwencji niestety nie do końca zdajemy sobie sprawę. O ile działalność przestępcza związana z atakami hakerskimi, mającymi głównie podłoże finansowe, jest zjawiskiem stosunkowo dobrze poznanym i opisanym, o tyle możliwość wykorzystania złośliwego oprogramowania oraz wszelkich innych narzędzi i działań służących do zakłócania normalnego funkcjonowania sieci oraz jej elementów składowych w celu wykonania skoordynowanego ataku wymierzonego w dane państwo lub jego najważniejsze instytucje jest zjawiskiem stosunkowo nowym. Szczególnie interesującym zagadnieniem jest możliwość wykorzystania broni cybernetycznej do usprawnienia i poszerzenia zakresu działań związanych z dywersją informacyjną.

W

odróżnieniu od „konkurencji” broń cybernetyczna umożliwia nie tylko oddziaływanie w szerokim spektrum obszarów, ale także dostosowywanie jego siły i charakteru do bieżących potrzeb. Powyższe czyni z niej środek niezwykle elastyczny, dający bardzo szerokie możliwości użycia, pozwalając na dobranie optymalnego sposobu działania w celu uzyskania pożądanych efektów. Dzięki temu możliwe jest nie tylko pozyskiwanie informacji – użyta umiejętnie może posłużyć także jako element hard power1 lub jeden ze środków wpisujących się 1 Hard power – zdolność do osiągania założonych celów politycznych przy użyciu tzw. twardych kompetencji, odnoszących się przede wszystkim do bezpośredniego użycia siły militarnej lub wywierania presji groźbą jej użycia.

76

SEC&AS

ARTYKUŁ KONKURSOWY w soft power2 (np. w ramach prowadzenia zależnych od rządu portali czy telewizji internetowych, takich jak np. Russia Today, przedstawiających „alternatywną” narrację wydarzeń międzynarodowych).

Już dzisiaj operacje z wykorzystaniem broni cybernetycznej odgrywają znaczącą rolę nie tylko w ramach pozakulisowych rozgrywek politycznych, najczęściej realizowanych przez niezależne komórki hakerskie na zlecenie rządów, ale także w konfliktach o charakterze hybrydowym, co jest jednym z dowodów na wzrost jej znaczenia. Co ciekawe w konfliktach o charakterze asymetrycznym, jak np. wojna z tzw. Państwem Islamskim, pomimo znacznego zaangażowania, przede wszystkim ze strony Stanów Zjednoczonych, walka w cyberprzestrzeni przyniosła znikome rezultaty. Jest to o tyle interesujące, że samo ISIS w swojej działalności bardzo intensywnie korzysta z sieci internetowej, w tym przede wszystkim portali społecznościowych, służących nie tylko do werbowania ochotników, ale również do prowadzenia zakrojonych na szeroką skalę działań propagandowych3.

Możliwość oddziaływania na wielu płaszczyznach z różną intensywnością oraz dostosowywania „siły rażenia” sprawia, że broń cybernetyczna jest narzędziem niezwykle wszechstronnym, a co za tym idzie – pożądanym, nie tylko z militarnego, ale również ekonomicznego punktu widzenia.

Z racji zaangażowania społeczeństw w pozyskiwanie i wymianę informacji za pomocą mediów społecznościowych, for czy stron internetowych czyni z niej również doskonałą platformę do prowadzenia wojny psychologicznej – dlatego szczególnie godne uwagi w kontekście planowego, skoordynowanego i długofalowego oddziaływania na państwa trzecie są zdolności „miękkie”, za sprawą których można wpływać na wydarzenia w poddawanym presji kraju w sposób pozornie mniej inwazyjny, podejmując subtelniejsze, bardziej wyrafinowane kroki, których skutki są trudniejsze do zidentyfikowania dla zaatakowanego, zarazem pozwalając na osiągnięcie w dłuższej perspektywie wymiernych korzyści przez atakującego.

Doskonałym przykładem takiej działalności jest dywersja informacyjna, która – oparta na narzędziach cybernetycznych oraz coraz większej roli mass mediów, szczególnie internetowych – zyskuje możliwość jeszcze efektywniejszego erodowania systemu war2 Soft power – szereg kompetencji związanych z potencjałem do osiągania założonych celów w polityce zagranicznej, reprezentowanych przez system wartości, promowane idee czy dorobek kulturowy.

http://www.cyberdefence24.pl/414927,uscybercom-nieskuteczne-przeciwko-daesh.

3

4/2017

tości i tożsamości narodowej. Podobnie jak kropla drąży skałę, tak dobrze przygotowana i konsekwentnie realizowana – powstająca najczęściej z wykorzystaniem najnowszych osiągnięć z zakresu socjotechniki, socjologii, psychologii społecznej – strategia deprecjonowania narodowych osiągnięć czy dorobku kulturowego państwa, w które jest wymierzona, pozwala na efektywne realizowanie własnych celów oraz przedstawianie optymalnej z punktu widzenia państwa atakującego narracji historycznej i/lub tej odnoszącej się do bieżących wydarzeń.

Jedną z unikalnych cech broni cybernetycznej jest możliwość jej opracowywania oraz dyskretnego użycia w dowolnym miejscu, także publicznym.

Zaangażowanie odpowiednich środków oraz zaplecza merytorycznego pozwala na skuteczne manipulowanie będącym ofiarą tego typu działań społeczeństwem oraz kreowanie własnych przekazów nie tylko w kontekście historycznym czy związanym z poczuciem dumy lub innych wartości, ale także powiązanych z zarządzaniem kryzysem oraz wykorzystywaniem do osiągania własnych celów pojawiających się antagonizmów społecznych czy politycznych, pozwalając w ten sposób wpływać efektywnie na sytuację wewnętrzną państwa, m.in. poprzez kompromitowanie przedstawicieli klasy politycznej będących – z punktu widzenia państwa atakującego – zagrożeniem dla jego interesów, podsycanie konfliktów wewnętrznych, publikowanie fałszywych informacji czy też negowanie celów lub środków realizowania polityki zagranicznej.

Warto zauważyć, że potencjał związany z kontrolowaną dystrybucją fałszywych informacji jest praktycznie nieograniczony, a jego negatywne skutki dla państwa-ofiary są trudne do oszacowania.

Wyobraźmy sobie sytuację, w której państwo X, w którego interesy godzi polityka zagraniczna prowadzona przez państwo Y, postanawia wykorzystać jego sytuację polityczną w celu wewnętrznego i zewnętrznego osłabienia. Aby osiągnąć swoje zamierzenie, wyspecjalizowana komórka państwa X, przystosowana do działań w cyberprzestrzeni, dokonuje ataku haker77

SEC & IT skiego na strony internetowe kilku największych gazet i stacji telewizyjnych, publikując na nich sprzeczne – odpowiednio pro- lub antyrządowe, zależnie od popieranej opcji – artykuły/wpisy, których przedmiotem byłby np. plan wykorzystania armii lub policji do tłumienia demonstracji przeciwników władzy.

Efekty dobrze przygotowanych ataków cybernetycznych można potęgować m.in. poprzez wykorzystanie działających na danym obszarze grup dywersyjnych, eskalując w ten sposób napiętą sytuację wewnętrzną w państwie będącym ich celem.

Warto zauważyć, że broń cybernetyczna nie musi być używana jako środek autonomiczny, a jako jeden z wielu elementów rażenia. W związku z tym dla wzmocnienia efektu prowadzonych działań oraz zmaksymalizowania szansy na zwrócenie uwagi społeczności międzynarodowej mogłyby one zostać wsparte przez przysłowiowe zielone ludziki, tym razem ubrane np. w czarne mundury policyjnej prewencji... Trwająca kilka minut „ustawka” lub napaść na prawdziwych demonstrantów, ze względu na krótki czas trwania minimalizująca szansę na interwencję służb porządkowych, byłaby wystarczająca, aby wspomniane artykuły/wpisy zostały opatrzone bogatą dokumentacją fotograficzną lub nagraniem przedstawiającym rzekome brutalne spacyfikowanie pokojowej demonstracji przez policję. Jedno zdjęcie wyraża więcej niż tysiąc słów. Jedno krótkie nagranie wyraża więcej niż tysiąc zdjęć...

Jak taka prowokacja wpłynęłaby na nastroje społeczne? Jak wpłynęłaby na pozycję państwa Y na arenie międzynarodowej? Jak zachowałyby się najbardziej radykalne odłamy zwolenników opozycji i obozu rządzącego? A przecież informacja raz opublikowana zaczyna żyć własnym życiem, niezależnie od działań podejmowanych w celu jej sprostowania czy zdementowania – szczególnie w warunkach zaostrzającego się konfliktu wewnętrznego.

Powyższy przykład w moim mniemaniu dość obrazowo ukazuje skalę zagrożenia, a jest zaledwie jednym z wielu sposobów na kontrolowanie lokalnych antagonizmów społecznych, umiejętnie zarządzając kryzysem i dostosowując jego przebieg do własnych celów. Potencjał broni cybernetycznej, skorelowany z kreatywnością osób odpowiadających za programowanie strategii wojny informacyjnej, w praktyce stwarza wręcz nieograniczone możliwości wpływania na opinię publiczną, szczególnie biorąc pod uwagę skłonność znacznej części społeczeństw do bezkrytycznego, bezrefleksyjnego przyjmowania treści publikowanych w mediach.

Obrona przed taką formą zewnętrznej ingerencji jest poważnym wyzwaniem, przede wszystkim ze względu na regulacje prawne, dokonywanie ataków 78

spoza terytorium jurysdykcji państwa-celu, praktyczny brak technicznych możliwości skutecznego blokowania fałszywych przekazów oraz trudne do opanowania jednoczesne oddziaływanie na wielu płaszczyznach i z wielu „kierunków”. Jej najefektywniejszą formą jest: budowanie świadomości własnych obywateli, przede wszystkim za pomocą dobrze skonstruowanej, racjonalnej polityki historycznej, tworzenia warunków dla rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, kształtowania właściwych wzorców postępowania elit politycznych i przejrzystych standardów funkcjonowania najważniejszych instytucji publicznych czy podnoszenia świadomości społeczeństwa w zakresie zagadnień związanych z bezpieczeństwem cybernetycznym oraz potencjalnymi zagrożeniami płynącymi z możliwości wykorzystania rzeczywistości wirtualnej w celach militarnych. Należy jednak podkreślić, że jest to proces wieloletni, wymagający odpowiedniej świadomości w kręgach decyzyjnych i konsekwencji w działaniu, a co za tym idzie – żmudny i bardzo złożony, a ponadto ze względu na swoją specyfikę stanowiący raczej formę prewencji niż skutecznej odpowiedzi na bieżące wyzwania.

Zajęcie przez broń cybernetyczną istotnego miejsca w opracowywanych strategiach obronnych, nie tylko najsilniejszych podmiotów międzynarodowej sceny politycznej, ale również państw o skromniejszym potencjale, w tym będących do tej pory jej przedmiotami, będzie ze sobą niosło trudne do przewidzenia implikacje w sferze bezpieczeństwa międzynarodowego. Należy przy tym oczekiwać, że jednym z najistotniejszych obszarów walki w rzeczywistości wirtualnej będzie prowadzenie kompleksowej dywersji informacyjnej o różnym stopniu nasilenia, która za sprawą coraz większej popularności mediów internetowych oraz rozwoju urządzeń mobilnych uzyskała zupełnie nowe możliwości oddziaływania na opinię publiczną, przeciwko której jest wymierzona.

Powyższe wskazuje, że ze względu na swoje właściwości i masową skalę użycia dywersja informacyjna nowej generacji, jako rodzaj broni cybernetycznej, będzie stanowić jedno z najważniejszych zagrożeń dla bezpieczeństwa państw, a prowadzenie skutecznego przeciwdziałania rezultatom jej użycia będzie wielkim wyzwaniem, wymagającym starannego przygotowania i szerokiego zaangażowania władz centralnych oraz zwykłych obywateli.

Łukasz Pieczyński Internacjolog, absolwent Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy i Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Specjalizuje się w tematyce szeroko rozumianego bezpieczeństwa militarnego i międzynarodowego.

SEC&AS

Zdaniem integratora

Jak uniknąć błędów przy wdrażaniu nowych rozwiązań z zakresu zabezpieczeń technicznych Ingrid KRASNOWSKA

Wprowadzanie nowych rozwiązań z zakresu bezpieczeństwa i technologii w dobie dzisiejszych możliwości technicznych wymaga głębokiej analizy potrzeb, tak aby przy uruchomieniu finalnie wybranych rozwiązań móc potwierdzić: „Tak, to jest to, czego potrzebowaliśmy!”. Ale w przypadku rozwiązań technologicznych dla bezpieczeństwa powinna mieć miejsce jeszcze jedna analiza – analiza ryzyka względem bezpieczeństwa życia, zdrowia, wartości materialnych i niematerialnych, takich jak informacje i dane. Jest to także wyzwanie wobec nowych, ciągle doskonalszych możliwości, jakie pojawiają się w branży.

B

ranża zabezpieczeń, choć teoretycznie wydawałoby się, że powinna być dobrze uregulowana oraz funkcjonująca w sieci obowiązujących norm i zasad bezpieczeństwa, nie ma narzuconego jednego spójnego katalogu dobrych praktyk, który mógłby być przewodnikiem „jak postępować” przy wdrożeniu bardziej i mniej rozbudowanych systemów1.

Większe przedsięwzięcia z zakresu zabezpieczeń technicznych często koordynowane są przez bardziej rozbudowane zespoły, gdzie uwzględniane są opinie i wymagania istotne z punktu widzenia biznesu, obszaru IT, zarządzania zasobami ludzkimi, projektowania przepływów ludzkich w budynkach, finansów i innych czynników. Na końcowe rozwiązanie ma wpływ dużo zmiennych. Jednak ciągle jeszcze wiele wdrożeń często ma swój początek w biurze projektowym, gdzie nie wszystkie aspekty są rozpatrywane od początku i dopiero z czasem projekty „obrastają” w nie Opis tych dobrych praktyk znajduje się w dokumentach przeznaczonych do dobrowolnego stosowania, np. w PKN-CLC/TS 50131-7:2011 (wersja polska): Systemy alarmowe. Systemy sygnalizacji włamania i napadu. Część 7: Wytyczne stosowania czy też w PN-EN 62676-4:2015-06 (wersja angielska): Systemy dozorowe CCTV stosowane w zabezpieczeniach – Część 4: Wytyczne stosowania.

1

4/2017

przewidziane wcześniej systemy. Są to np. systemy kontroli dostępu do dodatkowych pomieszczeń, dozoru wizyjnego lub rozwiązania pozwalające na integrację z już obecnymi w danym przedsiębiorstwie systemami-satelitami.

Ciekawym podejściem do bardziej rozbudowanych wdrożeń nowych rozwiązań z zakresu bezpieczeństwa może być zapożyczenie metodyki implementacji systemów skomputeryzowanych z branży farmaceutycznej. Na regulowanym rynku producentów i dystrybutorów farmaceutycznych każde wdrożenie technologii opartych o systemy skomputeryzowane musi odbywać się w określony sposób. Przy implementacji tych systemów obowiązują zasady udokumentowania procesu wdrożenia, opracowania analizy ryzyka i jego szacowania oraz dokładnego przetestowania rozwiązania względem wymagań przed nim stawianych, zanim dane rozwiązanie zostanie oddane do użytku. Proces jest oczywiście znacznie bardziej złożony, ale żelaznymi punktami walidacji2 są: spisanie wymagań, ocena ryzyka, przeprowadzenie testów oraz udokumentowanie całego rozwiązania, i dopiero na bazie tego zestawu działań podjęcie decyzji, czy rozwiązanie może funkcjonować „produktywnie” w świecie farmacji. Brak postępowania w branży farmaceutycznej zgodnie z narzuconą przez legislację metodyką grozi brakiem utrzymania pozwoleń na wytwarzanie lub dystrybucję leków. Zatem realizowanie wdrożeń nowych rozwiązań zgodnie z zasadami walidacji jest traktowane jako inwestycja, a nie koszt i stanowi swoisty „bilet wstępu” do istnienia w tej branży. W efekcie na szali znajduje się nasze, jako pacjentów, zdrowie, dlatego też zasady są takie nieugięte.

2 Walidacja – ogół czynności mających na celu zbadanie odpowiedniości, trafności lub dokładności czegoś (Słownik języka polskiego PWN). Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 1 października 2008 r. w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania (Dz. U. z 2008 r., nr 184, poz. 1143) ogólnie stwierdza, że walidacja to „udokumentowany program dający wysoki stopień pewności, że określony proces, metoda lub system będzie w sposób powtarzalny prowadzić do otrzymania wyników spełniających określone kryteria akceptacji

79

SEC & EDU W branży zabezpieczeń też stawiamy na szali nasze bezpieczeństwo, komfort pracy i życia, a często zdrowie i życie w ogóle. Warto, projektując rozwiązania, poświęcić czas na adekwatną analizę potrzeb i ryzyka, jak również być otwartym na otoczenie i ryzyka stamtąd płynące. W dobie zagrożeń dla cyberbezpieczeństwa czy zagrożeń terrorystycznych skrupulatnie przeprowadzona analiza ryzyka jest wyjątkowo potrzebna i może wskazać nowe obszary, które wymagają objęcia systemem zabezpieczeń. Dlatego też, pamiętając o chętnie powtarzanym w wojsku powiedzeniu: „Im więcej potu na ćwiczeniach, tym mniej krwi w boju” (Howard E. Wasdin, Snajper. Opowieść komandosa SEAL Team Six), można zalecić, aby w czasie wdrożenia rozwiązań z zakresu zabezpieczeń technicznych postępować zgodnie z zasadami zapożyczonymi z walidacji systemów skomputeryzowanych dla farmacji i wplatać w plan projektu analizę ryzyka oraz rozbudowane testy i sprawdzenia instalacji.

Metodyka wprowadzenia nowego rozwiązania z zakresu bezpieczeństwa mogłaby być zgrubnie oparta o następujące etapy: 1. zebranie wymagań, 2. opracowanie koncepcji rozwiązania, 3. oszacowanie i analizę ryzyka dla procesów, jakie rozwiązanie pokrywa, 4. opracowanie projektu technicznego, 5. realizację, 6. testy instalacyjne rozwiązania, 7. testy funkcjonalne rozwiązania, 8. testy akceptacyjne rozwiązania w środowisku rzeczywistym, 9. akceptację i odbiór rozwiązania.

Z moich doświadczeń wynika, że największą wagę należy przyłożyć do dobrej koncepcji i analizy ryzyka. Im lepiej są przygotowane, tym mniej błędów oraz nowych wymagań („Ale ja myślałem, że to będzie inaczej działać! To musi być zmienione”) pojawia się w czasie testów i skraca się czas przygotowania docelowego rozwiązania.

Testy muszą być zaprojektowane tak, aby pokrywały cały zakres wymagań stawianych przed wdrażanym rozwiązaniem, ale także dawały dowód, że wcześniej sprecyzowane ryzyka nie będą zachodziły.

Dlaczego warto przeprowadzać szeroko zakrojone testy?

Bo zapewniają oszczędność czasu i pieniędzy. W przypadku zaistnienia błędów nieodkrytych w czasie testów, a dopiero na etapie uruchomienia systemu, wprowadzenie poprawek, zmian w oprogramowaniu, zmian w doborze urządzeń lub przeorganizowanie procesu wymaga czasu (zwykle nieprzewidzianego w planie projektu dla danego etapu), wymaga pokrycia dodatkowych kosztów pracy uczestników projektu i wiąże się z kosztami opóźnienia „produktywnego” uruchomienia rozwiązania.

W czasie testów z użytkownikami systemu, którzy nie mieli do czynienia z jego przygotowaniem, a jedynie będą w przyszłości tzw. użytkownikami końcowymi, odkrywane są często jakieś zupełnie nowe aspekty wymagań. Na przykład podczas testowego uruchomienia stanowiska nowego systemu kon80

troli dostępu, opartego na skanowaniu palca przez czytnik linii papilarnych, spotkano się z taką sytuacją: jedna z pracownic zdecydowała się pominąć nowy system i używać starej metody dostępu poprzez czytnik kart i otwierać drzwi ręcznie.

Na pytanie, dlaczego preferowała ona stare rozwiązanie, a nie biometrię, pracownica przytoczyła obawy dotyczące higieny – tego samego skanera biometrycznego używają wszyscy inni.

Stało się to dobrą okazją edukacyjną dla obu stron. W efekcie okazało się, że z punktu widzenia higieny mniejszym ryzykiem jest dotykanie jednym palcem skanera niż całą dłonią klamek i drzwi. Zwrócono też uwagę na fakt, że ten aspekt powinien być przedstawiony na szkoleniu dla innych użytkowników.

Rzetelne testowanie rozwiązań musi wynikać z oczekiwań inwestora i dla inwestora stanowi najlepszą polisę, że wybrane i wdrożone rozwiązanie będzie odpowiadało wymaganiom, nie będzie wymagało poświęcenia czasu i wysokich kosztów wprowadzania zmian w stosunku do pierwotnego projektu. Jednak praktyka pokazuje, że wobec braku wymogów formalnych i prawnych, aby proces przebiegał według ustalonych reguł wdrożenia, zdarza się, że inwestorzy idą na skróty, narażając się na konsekwencje ponoszenia podwójnych kosztów lub funkcjonowania z rozwiązaniem odbiegającym od założeń.

Dobrą wiadomością jest, że to dostawcy – zarówno producenci technologii, jak i dostawcy usług wdrożenia tych technologii – bazując na swoim doświadczeniu, znają wagę testów i rzetelne sprawdzenia urządzeń i całych instalacji zaczynają się już po stronie dostawców, zanim rozwiązanie w całości trafi do inwestora. Ma to miejsce począwszy od projektowania produktów, ich jakości, dostarczania dobrej dokumentacji przydatnej przy instalacji i wdrożeniu, a skończywszy na utrzymaniu rozwiązań. Przeprowadzenie przez dostawców rzetelnych testów w rzeczywistych warunkach zapewnia tym dostawcom „święty spokój” w przyszłości.

Przykłady ewidentnego braku analizy ryzyka przy wdrożeniu rozwiązań z wykorzystaniem kamer IP podłączonych do Internetu możemy oglądać do woli na portalach, które udostępniają nam obraz z kamer „otwartych na świat”. Przesyłanie obrazów ze stoków narciarskich, widoków ulic miasta czy nawet możliwość ciągłego podglądu sali obrad rady miasta w jednym z miasteczek we Francji możemy uznać za celowo zaprojektowane do nieograniczonego udostępniania. Jednak nie przypuszczam, aby właściciel warsztatu z Quebecu w Kanadzie, zlecając montaż kamery (lub montując ją samodzielnie), chciał, abym pisząc ten artykuł, spoglądała, jak przenosi narzędzia z półki na stół i przy okazji dłubie w nosie… Podobnie jestem raczej pewna, że sympatyczna rodzina z USA, z New Jersey, nie chciała, abym dołączyła do ich spotkania rodzinnego dzisiejszego wieczoru.

Podałam przykłady małych instalacji kamer IP, nie są to zintegrowane systemy zabezpieczeń związane z dużymi inwestycjami. Ale, niestety, oko możemy zapuścić także w miejsca ważniejsze z punktu widzenia bezpieczeństwa – można was zaprosić do sali płatności na określonej poczcie w Rosji lub do wielu pomieszczeń centrum wystawienniczego w Sokolnikach w Rosji. Przykłady można mnożyć. W tych przypadkach warto zastanowić się, jak bardzo systemy IP CCTV czy VSS są zamknięte (patrz artykuł Waldemara Więckowskiego, SEC&AS

Żegnaj CCTV, witaj VSS! A co z tematem zamkniętości systemów dozoru wizyjnego? Nowa norma – stare problemy, SEC&AS, nr 2/2017).

Jakie ważne wnioski dla dostawców usług lub inwestorów powinniśmy wysnuć?

Wdrażając nowe technologie, należy: ■ oprzeć koncepcję rozwiązania na wymaganiach i opiniach różnych stron (finanse, zarządzanie bezpieczeństwem, zarządzanie personelem, integracja z innymi systemami); ■ uzyskać informacje od przyszłych użytkowników – niezależnie od tego, czy będą to codziennie obcujący z rozwiązaniem pracownicy, czy operatorzy lub administratorzy systemów; ■ działać wg ustalonej metodyki; ■ szacować i analizować ryzyko; ■ przeprowadzić testy rozwiązania – zarówno te pozytywne, jak i negatywne, testy regresji; ■ ująć w harmonogramie bufory czasowe na poszczególne etapy wynikające z ryzyka błędów, jakie mogą być wykryte w czasie testów; ■ tworzyć dokumentację papierową lub elektroniczną testów; ■ nieustannie wdrażać wyniki tzw. odrobionych lekcji; ■ prowadzić wdrożenie każdego rozwiązania według ustalonej, powtarzalnej metodyki, obejmującej określoną kolejność działań.

Czego się nie zaleca przy wyborze i wdrożeniu rozwiązania technicznych zabezpieczeń:

kupowania gotowych rozwiązań bez analizy dopasowania do własnych potrzeb; ■ ignorowania kultury własnego przedsiębiorstwa, użytkowników czy odbiorców rozwiązania; ■ ignorowania funkcji i bezpieczeństwa cybernetycznego; ■ rozważania tylko bieżących potrzeb i wyzwań.

■

Ingrid Krasnowska Absolwentka Wydziału Fizyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Ponad 20 lat zajmuje się wdrożeniami systemów informatycznych w przedsiębiorstwach. Od roku 2004 specjalizuje się także we wdrożeniach rozwiązań IT w branży farmaceutycznej. Zdobyła doświadczenia we wdrożeniach w Polsce, Niemczech i Wielkiej Brytanii.

Od redakcji: Autorkę interesuje holistyczne podejście do rozwiązań obsługi informatycznej firm. Od 2013 r. jest Prezesem Zarządu Factor Security Sp. z o.o. – firmy specjalizującej się w dystrybucji rozwiązań technicznych ochrony mienia.

4/2017

SEC & MECH

Branża telekomunikacyjna uchodzi za jedną z najszybciej rozwijających się, a każdego roku konsumentom oferowane są nowe, innowacyjne rozwiązania i produkty. Ze względu na tak dynamicznie ewoluujące środowisko kluczowe staje się zabezpieczenie systemów, które pozwalają na nieprzerwane świadczenie usług telekomunikacyjnych. W związku z pojawiającymi się zagrożeniami coraz więcej firm z tego sektora decyduje się na specjalistyczne rozwiązania zabezpieczające anteny przesyłowe, maszty czy koncentratory sieciowe. Z pomocą przychodzi im nowoczesna technologia, łącząca funkcję elektronicznej kontroli dostępu z zabezpieczeniami mechanicznymi.

Profesjonalne zabezpieczenie obiektów sektora telekomunikacyjnego

O

becnie świat stoi w obliczu coraz większych zagrożeń dla bezpieczeństwa. Niezależnie od potrzeb organizacji i sektora rynku konieczność stosowania systemów zabezpieczających pozostaje zawsze uniwersalna. Coraz większa liczba instytucji publicznych, przedsiębiorstw przemysłowych, małych i dużych firm 82

opiera swoją działalność na możliwości bezawaryjnego świadczenia usług przez 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu. Każda przerwa czy zakłócenie ich funkcjonowania, szczególnie w przypadku infrastruktury krytycznej, może stanowić poważnie zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi. Dla wielu tego typu usługodawców ważne jest jednak,

obok zagwarantowania najwyższego poziomu zabezpieczeń, zapewnienie stałego, lecz kontrolowanego dostępu do swoich obiektów. Problem ten szczególnie dobrze widać na przykładzie firm telekomunikacyjnych, osadzonych w dynamicznie rozwijającym się i bardzo konkurencyjnym sektorze rynku.

SEC&AS

ZABEZPIECZENIA MECHANICZNE Specyfika obiektów telekomunikacyjnych

Branża telekomunikacyjna świadczy swoje usługi dla firm i osób prywatnych poprzez łączność satelitarną i kablową, m.in. za pośrednictwem linii naziemnych, telefonii komórkowej oraz sieci komunikacji radiowej. Oferowanie powyższych usług jest możliwe m.in. dzięki profesjonalnemu sprzętowi zainstalowanemu w obiektach o różnym przeznaczeniu, specyfice oraz lokalizacji. Są to zazwyczaj tysiące budynków rozsianych po terytorium całego kraju, często w miejscach trudno dostępnych, np. ze względu na swoje położenie geograficzne.

Wykonywanie usług telekomunikacyjnych wiąże się ze zróżnicowanymi wymogami z zakresu bezpieczeństwa, a każde zakłócenie bądź przerwa w ich świadczeniu zarówno pociąga za sobą wysokie straty finansowe, jak i narusza dobre imię firmy. Warto ponadto wspomnieć, że sam proces dostępu do obiektów wchodzących w skład infrastruktury telekomunikacyjnej generuje wiele problemów. Często pracownicy takich firm muszą w pierwszej kolejności udać się w miejsce, z którego mogą pobrać klucze, następnie pokonać niejednokrotnie kilkadziesiąt kilometrów, aby dostać się do danego budynku, a po skończonej pracy zwrócić klucze do dyspozytorni. Wszystko to składa się na jeden z głównych problemów dostawców usług telekomunikacyjnych – olbrzymie koszty.

Rozwiązanie w technice

ASSA ABLOY, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom rynku oraz korzystając z ponad 100-letniego doświadczenia w branży zabezpieczeń, stworzyła rozwiązanie idealnie dopasowane do potrzeb firm telekomunikacyjnych.

Mowa tu o systemie podwójnej kontroli dostępu ABLOY PROTEC2 CLIQ, który został wdrożony m.in. u jednego z czołowych dostawców usług telekomunikacyjnych w Polsce. Systemem zostały objęte obiekty o różnej specyfice, zarówno bazowe stacje przekaźnikowe, jak i kubaturowe budynki techniczne. Dzięki możliwościom technicznym platformy Abloy Protec2 Cliq proces instalacji i wdrożenia systemu przeprowadzony był sprawnie, bez konieczności stosowania dedykowanej infrastruktury kablowej, przerabiania drzwi etc.

Zamknięcia elektromechaniczne CLIQ

Rozwiązanie marki ABLOY bazuje na elektromechanicznych zamkach dostępnych w standardowych obudowach, które pozwalają na montaż w istniejących drzwiach czy szafach technicznych, bez konieczności wymiany ich kaset. Zamki CLIQ wyposażono dodatkowo w elektronikę, która jest zasilana z baterii umieszczonej w kluczu. Znacząco skraca to czas instalacji, dzięki możliwości pominięcia etapu doprowadzania przewodów zasilających do zamków, co z reguły jest problematyczne. Kłódki CLIQ, działające na tej samej zasadzie, pozwalają na uzyskanie elektronicznej kontroli dostępu w miejscach, w których instalacja standardowych rozwiązań KD byłaby bardzo kosztowna. Zarówno zamki techniczne CLIQ, jak i wkładki drzwiowe chronione są korpusem ze stali hartowanej. Zastosowane rozwiązanie znacząco utrudnia nieuprawniony dostęp, nawet ten wykorzystujący metody niszczące. Konstrukcja zamków opiera się na mechanizmach dysków obrotowych, które w połączeniu z elektronicznym sprzęgłem blokującym sprawiają, że zamknięcia CLIQ są dodatkowo odporne na powszechnie stosowane metody otwarć manipulacyjnych. Co warto podkreślić, wkładki bębenkowe CLIQ zostały przebadane na zgodność z europejską normą PN-EN 1303:20071, czego następstwem było otrzymanie certyfikatów IMP, po1 PN-EN 1303:2007: Okucia budowlane.

Wkładki bębenkowe do zamków. Wymagania i metody badań – wersja polska.

4/2017

83

SEC & MECH kablowej kontroli dostępu, jednak z pominięciem wszystkich jej niedoskonałości.

Analiza ryzyka a wygoda pracy

całej grupy – w zależności od potrzeby.

Możliwe jest także przypisanie dostępu jedynie w określonym czasie lub w zgodzie z przypisanym harmonogramem prac.

Zdalna aktualizacja uprawnień

twierdzających uzyskanie najwyższych klas zabezpieczania (6 klasa zabezpieczenia kodu oraz 2 klasa odporności na atak). Kłódki CLIQ posiadają również certyfikaty IMP, które w zależności od modelu potwierdzają klasy zabezpieczenia od 3 do 6. Ponadto wszystkie spełniają kryteria 5 klasy odporności na korozję (480 h w mgle solnej). Dzięki tak wysokim parametrom zamknięcia CLIQ mogą pracować nawet w najtrudniejszych warunkach środowiskowych, gwarantując długotrwałą bezawaryjność.

Klucze elektromechaniczne CLIQ

W ramach systemu CLIQ każdemu użytkownikowi wydawany jest elektroniczny klucz dostępowy. To dzięki niemu pracownicy mogą uzyskać dostęp do obiektów, w których mają do przeprowadzenia wyznaczone prace. Klucz powiązany jest ściśle z jego użytkownikiem, a wbudowana pamięć zdarzeń pozwala administratorowi systemu w łatwy sposób skontrolować, kiedy dany pracownik przebywał w obiekcie. Proces nadawania uprawnień dla konkretnego klucza jest elastyczny – użytkownik systemu może dzięki swojemu kluczowi uzyskać dostęp tylko do jednego wybranego obiektu lub też do 84

Jedną z głównych zalet systemu CLIQ jest możliwość zdalnej aktualizacji praw dostępu na kluczu. Obszar całego kraju został pokryty siecią terminali programujących Wall PD, dzięki którym możliwe jest zgranie na klucz najnowszych uprawnień, przedłużenie ważności klucza oraz przesłanie historii zdarzeń do serwera aplikacji.

Lokalizacje terminali programujących zostały tak dobrane, aby zminimalizować liczbę niepotrzebnych dojazdów, a co za tym idzie – w znacznym stopniu ograniczyć koszty. Klucze programować można również zdalnie, w dowolnym miejscu, pod warunkiem posiadania programatora mobilnego Mobile PD. Jest to urządzenie, które, sparowane z telefonem komórkowym, wykorzystuje transmisję danych sieci komórkowej do komunikacji z serwerem. Pod względem funkcjonalności jest tożsame z terminalem Wall PD, z tą jednak przewagą, że klucze możemy aktualizować w dowolnej lokalizacji, nawet tuż przed wejściem na obiekt. Z programatorów mobilnych w ramach omawianego rozwiązania korzystają głównie firmy serwisowe (utrzymaniowe). W systemie testowane są obecnie również najnowsze technologie dostępne na rynku, takie jak moduły BLE (ang. Bluetooth Low Energy). Dzięki ich zastosowaniu bezpośrednio w kluczu możliwa stała się aktualizacja praw dostępu wyłącznie poprzez aplikację mobilną w smartfonie. Rozwiązanie pozwala też uzyskać model „otwarcia na żądanie” – tak jak w przypadku standardowej

A co z ryzykiem? Co stanie się, jeżeli użytkownik zgubi klucz lub, w gorszym przypadku, co jeżeli zostanie on skradziony? Odpowiedzią na te pytania jest wspomniane wcześniej przedłużanie ważności klucza. Użytkownicy systemu dla zwiększenia efektywności swojej pracy nie muszą zdawać kluczy zaraz po skończeniu przydzielonych im zadań na obiektach. Często klucze wydawane są im na okres długoterminowy.

Nie oznacza to jednak, że przez cały ten czas pozostają one aktywne i można za ich pomocą uzyskać dostęp do budynków. System przypisuje do każdego klucza parametr, który określa, jak długo od ostatniej aktualizacji ma on pozostać aktywny. Po upłynięciu tego terminu i braku kolejnego uaktualnienia klucza dostęp do obiektu zostaje zablokowany. Elastyczne zarządzanie czasem ważności klucza pozwoliło w znacznym stopniu ograniczyć ryzyko wynikające z utraty klucza, przy jednoczesnym zachowaniu komfortu pracy, niezależnie od tego, czy korzystają z nich pracownicy firmy, czy zewnętrzni podwykonawcy.

Oszczędności

Dzięki wdrożeniu systemu klucza elektronicznego Abloy Protec2 CLIQ klient z branży telekomunikacyjnej odnotował znaczne oszczędności, wynikające m.in. ze skrócenia czasu reakcji ekip serwisowych, ograniczenia czasu dostępu do obiektu czy likwidacji zbędnych punktów dystrybucji kluczy.

Przede wszystkim jednak liczba kradzieży w obiektach objętych nowym systemem spadła praktycznie do zera.

Wskutek powyższych oszczędności inwestycja w rozwiązanie Abloy Protec2 CLIQ zaczęła zwracać się już w trzecim roku wdrażania rozwiązania.

Artykuł firmy ASSA ABLOY

Autor: Paweł Banach

SEC&AS

CERTYFIKACJA

Certyfikacja usług a bezpieczeństwo pożarowe obiektów budowlanych Ochrona przeciwpożarowa1 polega przede wszystkim na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, poprzez zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru oraz prowadzenie działań ratowniczych. Osiągnięciu powyższych celów służą m.in. urządzenia przeciwpożarowe2 zainstalowane w obiekcie, które powinny być wykonane zgodnie z projektem uzgodnionym przez rzeczoznawcę do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych, a warunkiem dopuszczenia do ich użytkowania jest przeprowadzenie odpowiednich dla danego urządzenia prób i badań, potwierdzających prawidłowość ich działania. Obowiązkowo urządzenia przeciwpożarowe oraz gaśnice przenośne i przewoźne powinny być poddawane cyklicznym przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym.

Ustawa z dn. 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej. Tekst jednolity: Dz. U. z 2017 r., poz. 736, 1169.

Rozporządzenie MSWiA z dn. 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów, Dz.U. z 2010 r., nr 109, poz. 719.

1

2

4/2017

85

SEC & FIRE

R

zeczywistość pokazuje jednak, iż działania w zakresie ochrony przeciwpożarowej, leżące w gestii właścicieli, zarządców, użytkowników obiektów i będące ich ustawową odpowiedzialnością, tj. m.in.: przestrzeganie przeciwpożarowych wymagań techniczno-budowlanych, instalacyjnych i technologicznych; wyposażenie budynków, obiektów budowlanych lub terenu w wymagane urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice; zapewnienie konserwacji oraz napraw urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic w sposób gwarantujący ich sprawne i niezawodne funkcjonowanie3, nie są we właściwy sposób realizowane. Realnego poziomu bezpieczeństwa pożarowego4 obiektów budowlanych wciąż nie można uznać za zbyt wysoki, co potwierdzają wyniki działań kontrolno-rozpoznawczych Państwowej Straży Pożarnej (PSP) za lata 2006–2013, które wykazują, iż nieprawidłowości ujawniane były średnio w 44% skontrolowanych obiektów5.

Skutki wymienionych działań w zakresie ochrony przeciwpożarowej, a raczej nierzadko zaniechań, w pewnym sensie charakteryzują dane statystyczne przedstawione na rys. 1, dotyczące pożarów na terenie Polski w latach 2015 i 2016. Z roku na rok skala tych zdarzeń wciąż jest bardzo znacząca, co obrazują przede wszystkim straty w mieniu, sięgające odpowiednio w roku 2015 ok. 1,4 mln zł i w roku 2016 ok. 1,1 mln zł, oraz wartość uratowanego mienia, wynosząca odpowiednio w roku 2015 ok. 10,5 mln zł i w roku 2016 ok. 8,5 mln zł.

Zagrożenie pożarowe to nie tylko straty materialne w mieniu i środowisku. Społeczno-ekonomiczne koszty pożarów to także osoby poszkodowane, w tym ofiary śmiertelne oraz ranni. Liczby obrazujące tę skalę za lata 2015–2016 przedstawiono w tabeli 1. ▌ Tabela 1. Poszkodowani podczas pożarów na terenie Polski w latach 2015 i 2016

Poszkodowani

Rok 2015

Rok 2016

Ofiary śmiertelne (dorośli)

511

488

Ofiary śmiertelne (dzieci)

4

9

Ranni dorośli

4559

4205

Ranne dzieci

417

364

Źródło: Dane statystyczne KG PSP: www.kgpsp.gov.pl [dostęp: 07.07.2017].

3 Art. 4 ust. 1 ustawy z dn. 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej. Tekst jednolity: Dz.U. z 2017 r., poz. 736, 1169.

4 Bezpieczeństwo pożarowe to stan eliminujący zagrożenie dla życia albo zdrowia ludzi, uzyskiwany poprzez funkcjonowanie systemu norm prawnych i technicznych środków zabezpieczenia przeciwpożarowego oraz prowadzonych działań zapobiegawczych przed pożarem. Źródło: Rozporządzenie MSWiA dotyczące ochrony przeciwpożarowej, Dz.U. z 1992 r., nr 92, poz. 460. Tekst ujednolicony na 21.09.1995, przepis uchylony.

5 P. Janik: Rola i zadania prewencji pożarowej, [w:] P. Guzewski, D. Wróblewski, D. Małozięć (red.): Czerwona Księga Pożarów. Wybrane problemy pożarów oraz ich skutków. Tom 2.

Wyd. CNBOP-PIB, Józefów 2016, s. 33.

86

2015

10 555 772

2016

8 541 460

1 464 754 1 140 730 184 819 126 228 LICZBA POŻARÓW

126 132

89 196

CZAS INTERWENCJI [GODZ.]

STRATY W MIENIU [TYS. ZŁ]

WARTOŚĆ URATOWANEGO MIENIA [TYS. ZŁ]

▌ Rys. 1. Liczba pożarów, czas interwencji, szacunkowe straty, wartość uratowanego mienia w latach 2015 i 2016 Źródło: Dane statystyczne KG PSP: www.kgpsp.gov.pl [dostęp: 07.07.2017].

Dane przedstawione na rys. 2 potwierdzają wzrost liczby pożarów w 2016 r. w obiektach użyteczności publicznej i obiektach mieszkalnych w porównaniu do 2015 r. Z wykresu zaobserwować można, iż najwięcej zjawisk pożarowych wystąpiło w 2016 r. w obiektach mieszkalnych (co niestety odzwierciedla stan prawny – wymagania w zakresie ochrony przeciwpożarowej dla tego typu obiektów są jednymi z najniższych), w drugiej kolejności w obiektach użyteczności publicznej i obiektach produkcyjnych. Do tych dwóch kategorii należą obiekty, w których na skuteczność ochrony przeciwpożarowej ma bardzo duży wpływ jakość świadczonych usług przez projektantów, monterów i konserwatorów, z racji faktu, że wszystkie budynki z tej kategorii obiektów są zobowiązane przepisami prawa do stosowania zabezpieczeń przeciwpożarowych. Pożyteczność samego faktu obowiązku stosowania zabezpieczeń powoduje, że zdarzeń w tych kategoriach jest wyraźnie mniej od liczby zdarzeń w obiektach pozbawionych w ogóle obowiązku stosowania zabezpieczeń. To zestawienie obrazuje najwyraźniej, jak kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa posiadają elementy i systemy zabezpieczeń przeciwpożarowych. Niewystarczająca ochrona wynika z jednej strony z braku stosowania w praktyce urządzeń mających za zadanie chronić, a z drugiej strony z użytkowania urządzeń niesprawnych, działających niepoprawnie lub niedziałających w ogóle.

Inne ważne i miarodajne zestawienie prezentuje tabela 2. Przedstawia ona liczbę zdarzeń z lat 2015–2016 odnotowanych w budynkach wyposażonych w instalacje przeciwpożarowe, z rozróżnieniem na instalacje istniejące, sprawne i użyte podczas akcji. Najpoważniejszym wnioskiem z przywołanych danych jest fakt, iż w obiektach, w których wystąpiły zdarzenia pożarowe, w roku 2015 średnio 32% oraz w roku 2016 średnio 34% urządzeń przeciwpożarowych było niesprawnych. Ukazuje to, niestety, skalę problemu – niedostateczną jakość świadczonych usług w ochronie przeciwpożarowej. Przyczynami tego zjawiska oprócz zaniechań organizacyjnych są m.in. niewłaściwie dobrane, błędnie zaprojektowane SEC&AS

CERTYFIKACJA

czy wykonane lub niewłaściwie eksploatowane (w tym niekonserwowane) zabezpieczenia przeciwpożarowe6.

Bieżący rok w Polsce i na świecie również obfituje w wiele zdarzeń, które przyniosły niepowetowane straty w: mieniu (19–20 maja, sortownia śmieci w Gorlicach – wstępne szacunkowe straty ok. 6 mln zł), dobrach kultury (1–2 lipca, katedra w Gorzowie Wielkopolskim – wstępne szacunkowe straty ok. 10 mln zł za remont zabytkowej wieży najstarszego obiektu architektonicznego miasta), ludziach (14–15 czerwca, wieżowiec Grenfell Tower w Londynie – ponad 80 ofiar śmiertelnych i straty liczone w milionach funtów to dramatyczny przykład z Wielkiej Brytanii, kraju bardzo aktywnego w działalności normalizacyjnej z zakresu ochrony przeciwpożarowej i wysoko poziomowanego w kwestii świadomości rynku nt. standardów bezpieczeństwa pożarowego, w którym po przywołanym zdarzeniu zidentyfikowano szereg nieprawidłowości w budynkach mieszkalnych wielorodzinnych, takich jak Grenfell Tower).

Czy lekarstwem na problemy związane z niskim poziomem bezpieczeństwa pożarowego obiektów budowlanych powinny być wysokie kary dla właścicieli, 6 J. Zboina, P. Gancarczyk (red.): Certyfikacja usług w ochronie przeciwpożarowej w ujęciu praktycznym i teoretycznym.

Wyd. CNBOP-PIB, Józefów 2016, s. 6.

4/2017

80 000 2015

73 955

2016

70 000 55 486

60 000

49 162

50 000 40 000

29 548 31 131

30 000

26 318

20 000 10 000 2458 -

2599

2425 2306

1117 907

Obiekty Obiekty Obiekty Obiekty użyteczności mieszkalne produkcyjne magazynowe publicznej

Uprawy, rolnictwo

Inne obiekty

▌ Rys. 2. Liczba pożarów w 2016 roku, w porównaniu do analogicznego okresu w 2015 roku, w rozbiciu na kod obiektu Źródło: Dane statystyczne KG PSP: www.kgpsp.gov.pl [dostęp: 07.07.2017].

zarządców i użytkowników obiektów? Wydaje się, że dostateczną konsekwencją są często trudne do precyzyjnego policzenia koszty społeczno-ekonomiczne ponoszone przez deweloperów, przedsiębiorców oraz inne osoby zarządzające obiektami, które uległy spaleniu. Natomiast kluczową kwestią jest świadomość wymienionych podmiotów co do odpowiedzialności oraz obowiązków z tego wynikających. Można przyjąć tezę, iż w szczególności w budynkach mieszkalnych wielorodzinnych wymagania dotyczące ochrony przeciwpożarowej, określone w przepisach prawa, powinny zostać podniesione o obligatoryjne zastosowanie 87

SEC & FIRE ▌ Tabela 2. Dane o budynkach/pomieszczeniach, w których powstało zdarzenie na terenie Polski w latach 2015 i 2016

Rok 2015

Rok 2016

Instalacje wykrywające zagrożenia, w tym pożary – istniejące

Wyposażenie w urządzenia przeciwpożarowe

3382

2501

Instalacje wykrywające zagrożenia, w tym pożary – sprawne

2748

1960

Instalacje wykrywające zagrożenia, w tym pożary – zadziałały, korzystano

2170

1490

Systemy Automatycznej Transmisji Alarmu – istniejące

1803

1421

Systemy Automatycznej Transmisji Alarmu – sprawne

1514

1157

Systemy Automatycznej Transmisji Alarmu – zadziałały, korzystano

1106

836

Stała/półstała instalacja gaśnicza – istniejąca

569

414

Stała/półstała instalacja gaśnicza – sprawna

329

241

Stała/półstała instalacja gaśnicza – zadziałała, korzystano

82

56

Urządzenia oddymiające – istniejące

1093

855

Urządzenia oddymiające – sprawne

718

544

Urządzenia oddymiające – zadziałały, korzystano

390

317

Hydranty wewnętrzne, zawory hydrantowe – istniejące

1266

994

Hydranty wewnętrzne, zawory hydrantowe – sprawne

643

494

Hydranty wewnętrzne, zawory hydrantowe – zadziałały, korzystano

115

93

Rodzaj budynku

Rok 2015

Rok 2016

Wolnostojący

115 503

113 139

Kompleks budynków, obiektów

27 560

26 580

Jednokondygnacyjny

11 718

11 829

Niski (N – do 12 m)

106 784

101 659

Średniowysoki (SW – od 12 do 25 m)

18 088

17 004

Wysoki (W – od 25 do 55 m)

6393

6331

Wysokościowy (WW – pow. 55 m)

122

132

Źródło: Dane statystyczne KG PSP: www.kgpsp.gov.pl [dostęp: 07.07.2017].

technicznych systemów zabezpieczeń przeciwpożarowych, np. systemów sygnalizacji pożaru w przestrzeniach wspólnych typu: klatki schodowe, korytarze, piwnice i poddasza, a w mieszkaniach autonomicz-

nych czujek dymu, gazu. Jednakże pierwszym i najistotniejszym działaniem jest właściwa organizacja i utrzymanie wymaganego poziomu bezpieczeństwa pożarowego obiektu budowlanego.

Naprzeciw tym potrzebom wychodzą programy certyfikacji usług w ochronie przeciwpożarowej, oferowane przez CNBOP-PIB. Jednostka Certyfikująca Usługi aktualnie prowadzi procesy certyfikacji podmiotów, personelu oraz instalacji stosowanych w ochronie przeciwpożarowej. Niezależna weryfikacja i ocena kwalifikacji oraz kompetencji personelu czy firm świadczących usługi projektowania, montażu i konserwacji technicznych systemów zabezpieczeń przeciwpożarowych stanowi element budowy zaufania do tej działalności na rynku ochrony przeciwpożarowej, a tym samym dodatkowo pełni rolę prewencyjną. Zarządzający obiektami otrzymują możliwość wyboru podwykonawców spośród listy sprawdzonych, kompetentnych oraz wiarygodnych firm, gwarantujących od strony technicznej profesjonalną realizację usług w obszarze ochrony przeciwpożarowej7. W przypadku certyfikacji instalacji 7 T. Wierzbicki, P. Gancarczyk: Certyfikacja usług jako element działań prewencyjnych w ochronie przeciwpożarowej, [w:] J. Zboina, P. Gancarczyk (red.): Certyfikacja usług w ochronie przeciwpożarowej w ujęciu praktycznym i teoretycznym.

Wyd. CNBOP-PIB, Józefów 2016, s. 123.

88

SEC&AS

CERTYFIKACJA (urządzeń przeciwpożarowych) zainteresowane strony, a więc zarządzający obiektem budowlanym, ale także usługodawca, organ kontrolno-rozpoznawczy PSP, ubezpieczyciel, jak i inne podmioty, otrzymują dowód, że dostarczony system technicznego zabezpieczenia przeciwpożarowego spełnia wyspecyfikowane wymagania, a sama instalacja została poprawnie i z najwyższą starannością zaprojektowana, zainstalowana i jest właściwie utrzymywana (serwisowana i konserwowana)8.

Potwierdzeniem jakości wykonanej usługi projektowej, montażu lub konserwacji zabezpieczeń przeciwpożarowych jest certyfikat, którego ważność przez cały okres jego obowiązywania nadzorowana jest przez jednostkę certyfikującą. Powyższa działalność obok właściwej organizacji ochrony przeciwpożarowej w obiektach budowlanych, odpowiedniej kultury bezpieczeństwa i stosowania certyfikowanych oraz dopuszczonych do użytkowania w ochronie przeciwpożarowej wyrobów wpływa bezsprzecznie na skuteczność i podnoszenie poziomu bezpieczeństwa pożarowego obiektów budowlanych.

B. Połeć, T. Wierzbicki: Analiza porównawcza rozwiązań stosowanych w zakresie certyfikacji usług, [w:] J. Zboina, P. Gancarczyk (red.): Certyfikacja usług w ochronie przeciwpożarowej w ujęciu praktycznym i teoretycznym. Wyd. CNBOP-PIB, Józefów 2016, s. 192–194.

8

mgr inż. Tomasz Wierzbicki Absolwent studiów na Wydziale Mechanicznym Energetyki i Lotnictwa w Politechnice Warszawskiej.

Specjalista w Jednostce Certyfikującej Usługi CNBOP-PIB. mgr Bartłomiej Połeć Absolwent studiów na Wydziale Bezpieczeństwa Narodowego w Akademii Obrony Narodowej.

Specjalista w Jednostce Certyfikującej Usługi CNBOP-PIB. Paweł Florek Studiuje bezpieczeństwo wewnętrzne na Wydziale Prawa SWPS Uniwersytetu Humanistycznospołecznego. Samodzielny Referent w Centrum Wsparcia Transferu Technologii CNBOP-PIB. mgr inż. Paweł Gancarczyk Absolwent studiów na Wydziale Inżynierii Bezpieczeństwa Pożarowego Szkoły Głównej Służby Pożarniczej. Pełni funkcję kierownika Jednostki Certyfikującej Usługi CNBOP-PIB. Kontakt z Jednostką Certyfikującą Usługi CNBOP-PIB mail: dcu@cnbop.pl telefon: 22 769 32 05, 22 769 32 61, 22 769 32 87

䔀氀愀ⴀ挀漀洀瀀椀氀 猀瀀⸀ 稀 漀⸀漀⸀Ⰰ 甀氀⸀ 匀稀挀稀攀瀀愀渀漀眀猀欀椀攀最漀 㠀Ⰰ 㘀 ⴀ㔀㐀㄀ 倀漀稀渀愀䐁Ⰰ 琀攀氀⸀㨀 ⬀㐀㠀 㘀㄀ 㠀㘀㤀 ㌀㠀 㔀 Ⰰ ⴀ㘀 眀眀眀⸀攀氀愀⸀瀀氀

SEC & LAW

Z PORADNIKA ANTYKORUPCYJNEGO CBA Część IV Od redakcji (Henryk Dąbrowski): O przypadkach korupcji, przeważnie tych na większą skalę, dowiadujemy się najczęściej z przekazów medialnych. Zastanawiamy się wówczas, jak mogło do nich dojść, jakich zabrakło mechanizmów i procedur zapobiegających opisywanym zjawiskom przestępczym. Później o tym zapominamy, a już rzadko zastanawiamy się nad możliwością ich wystąpienia w naszym najbliższym otoczeniu zawodowym.

Coś na zasadzie, że to, co jest tragiczne, złe, naganne, nas nie dotyczy, u nas nie jest to możliwe.

Dzięki uprzejmości Gabinetu Szefa Centralnego Biura Antykorupcyjnego mamy możliwość zapoznania się z przykładami działań korupcyjnych, może nie tak spektakularnych, ale zdarzających się w otaczającej nas rzeczywistości.

Przedstawialiśmy je Państwu w pierwszych trzech wydaniach naszego czasopisma, cytując niektóre treści wydawnictwa CBA „Rekomendacje postępowań antykorupcyjnych przy udzielaniu zamówień publicznych” (Warszawa 2015). W tym numerze część czwarta i ostatnia.

Wprowadzenie

Zamówienia publiczne są największym w kraju rynkiem, przez który przepływają strumienie finansowe środków budżetowych oraz ogromna część środków unijnych. […]

Centralne Biuro Antykorupcyjne, realizując zadania nałożone przez ustawodawcę, zwraca uwagę na mogące pojawić się nieprawidłowości w wydatkowaniu środków publicznych w toku realizacji zakupu usług lub dostaw, a także procesów inwestycyjnych.

Niniejsze rekomendacje mają na celu przybliżenie procesu udzielania zamówień publicznych oraz udzielenie wsparcia kierownikom jednostek zamawiających w prowadzeniu postępowań o udzielenie zamówień publicznych poprzez wskazanie często pojawiających się nieprawidłowości oraz sposobów 90

zapobiegania im. Opisane przykłady nieprawidłowości oraz sposoby zapobiegania mogą pozytywnie wpłynąć na realizację procesu udzielenia zamówienia publicznego, a tym samym znacznie zwiększyć szanse zamawiającego na zakończenie postępowania o udzielenie zamówienia publicznego z pożądanym skutkiem. […]

W celu uniknięcia zagrożeń korupcyjnych mogących pojawić się w toku realizacji inwestycji, mając również na uwadze maksymalne usprawnienie i transparentność podejmowanych procesów decyzyjnych oraz kierując się chęcią wypełnienia funkcji prewencyjnej, Centralne Biuro Antykorupcyjne przedstawia poniżej rekomendacje postępowań oraz niektóre aspekty odpowiedzialności, która jest związana z procesem udzielania zamówień publicznych. […]

SEC&AS

PRAWO NA CO DZIEŃ REALIZACJA I ODBIÓR ZAMÓWIENIA PUBLICZNEGO

Bardzo częstym błędem popełnianym przez instytucję zamawiającą jest uznanie, iż procedura związana z udzieleniem zamówienia publicznego kończy się wraz z podpisaniem umowy, po rozstrzygnięciu postępowania i upływie terminów przewidzianych na wniesienie środków odwoławczych. Takie myślenie prowadzi do częstych zaniechań w zakresie nadzoru i kontroli nad realizacją udzielonych zamówień. Tymczasem Pzp odnosi się również do etapu realizacji udzielonego już zamówienia. Przede wszystkim chodzi tu o określenie na etapie specyfikacji istotnych warunków zamówienia przyszłych zobowiązań stron. Realizacji tych zobowiązań ustawodawca poświęca dział VI Pzp, z kluczowym przepisem art. 144, który generalnie stanowi o nienaruszalności postanowień ujętych w zawartych w wyniku przeprowadzonej procedury umowach o zamówienia publiczne. Podmioty, które udzieliły zamówienia w trybie przepisów Pzp, nader często i w sposób niezgodny z brzmieniem przepisu art. 144 dokonują zmian zawartej umowy w trakcie realizacji zamówienia. Takie nieprawidłowości są zazwyczaj wykazywane w trakcie kontroli dokonywanych przez upoważnione instytucje. Należy w tym miejscu podkreślić, że konieczność zmian zawartej umowy, w zdecydowanej większości przypadków, nie wynika z okoliczności uzasadniających taką zmianę, a jest rezultatem błędów popełnionych wcześniej – na etapie planowania i realizacji procedury zamówieniowej.

AKT PRAWNY Pzp, art. 144: Zakazuje się istotnych zmian postanowień zawartej umowy w stosunku do treści oferty, na podstawie której dokonano wyboru wykonawcy, chyba że zamawiający przewidział możliwość dokonania takiej zmiany w ogłoszeniu o zamówieniu lub w specyfikacji istotnych warunków zamówienia oraz określił warunki takiej zmiany.

Zmiana umowy dokonana z naruszeniem ust. 1 podlega unieważnieniu.

KAZUS

Zamawiający ogłosił przetarg na wykonanie projektu hali sportowej. Jako jedno z kryteriów oceny ofert zapisano termin realizacji i przypisano mu wagę 10%. To kryterium zdecydowało o wyborze oferty firmy B, droższej od konkurencyjnej oferty A, jednakże z terminem realizacji krótszym o 3 miesiące. W miarę zbliżającego się terminu oddania projektu wykonawca uświadomił sobie, że nie jest w stanie zakończyć prac projektowych w czasie określonym w swojej ofercie oraz w zawartej umowie.

W obliczu zaistniałej sytuacji zamawiający wyraził zgodę na aneksowanie umowy, przesuwając termin realizacji o 6 miesięcy. Jako podstawę zmiany umowy przywołano treść art. 144 Pzp, tj. konieczność przeprowadzenia badań geologicznych, czego nie można było przewidzieć w chwili zawierania umowy. W trakcie kontroli, na podstawie oświadczeń odebranych od pracowników merytorycznych konkurencyjnej firmy ustalono, że złożona przez firmę A oferta uwzględniała konieczność wykonania badań geologicznych, gdyż przeprowadzenie takich badań na etapie projektowania jest rzeczą oczywistą, gdy w warunkach przetargu zamawiający nie informował o posiadaniu ekspertyz geologicznych.

W omawianym przypadku błąd popełnił pracownik wydziału inwestycji zamawiającego, ponieważ nie umieścił w SWIZ informacji o konieczności uwzględnienia w składanych ofertach prac związanych z przeprowadzeniem badań geologicznych. Błąd popełnił również oferent, gdyż chcąc wygrać przetarg, skrócił maksymalnie czas przewidziany na prace projektowe i nie uwzględnił tak istotnej kwestii jak ustalenie, czy zakresem prac objęte są również badania geologiczne.

W wyniku porozumienia pomiędzy pracownikami zamawiającego a wykonawcą dokonano niekorzystnej dla zamawiającego zmiany treści umowy przy braku ustawowych przesłanek. W rezultacie zrealizowano projekt na warunkach mniej korzystnych – z opóźnieniem oraz za wyższą cenę.

NAJCZĘŚCIEJ POJAWIAJĄCE SIĘ NIEPRAWIDŁOWOŚCI NA ETAPIE REALIZACJI I ODBIORU ZAMÓWIENIA PUBLICZNEGO TO: ■ nieuzasadnione zmiany umów oraz terminów realizacji; ■ niewłaściwy nadzór nad realizacją; ■ nierzetelny odbiór przedmiotu zamówienia.

REKOMENDACJE

W celu zminimalizowania zagrożeń płynących z tego typu nieprawidłowości rekomenduje się ustanowienie jednolitych i przejrzystych: 

p roces zmian zawartych umów w przypadkach zaistnienia okoliczności uzasadniających ich zmianę;



z asad postępowania przy odbiorze przedmiotu zamówienia;



z asad postępowania przy stwierdzeniu wad w przedmiocie zamówienia.

4/2017

91

SEC & LAW Zjawiska sprzyjające praktykom korupcyjnym bardzo często można spotkać na etapie nadzoru nad realizacją zamówienia i odbioru przedmiotu zamówienia. Nierzetelny bądź nieuczciwy nadzór inwestorski może przesądzić o stratach dla finansów publicznych, jakimi dysponuje jednostka zamawiająca.

Czynności nadzoru inwestorskiego, ze względu na charakter prac, są często bardzo trudne lub wręcz niemożliwe do zweryfikowania,

dlatego też należy zwracać szczególną uwagę na charakter kontaktów nadzoru z wykonawcą.

KAZUS

Na etapie realizacji drogi ekspresowej laboratorium wykonawcy stwierdziło, że na trzech odcinkach o łącznej długości 800 metrów można nałożyć warstwę masy asfaltowej bez wymiany podłoża. Jednak w porozumieniu z przedstawicielem firmy prowadzącej nadzór inwestorski w książkach budowy wpisano, że dokonano wymiany podłoża na całym odcinku modernizowanej drogi. Inwestor zapłacił za roboty, które faktycznie nie zostały wykonane.

REKOMENDACJE

W celu zminimalizowania niebezpieczeństwa wystąpienia niedozwolonego porozumienia pomiędzy wykonawcą a nadzorem inwestorskim na szkodę zamawiającego rekomenduje się: 

s zczególną dbałość o przydzielanie zadań związanych z nadzorem inwestorskim osobom lub firmom niezależnym, niebudzącym wątpliwości co do ich bezstronności;



w zmocnienie (wzmożenie) działań kontroli wewnętrznej ze szczególnym zwróceniem uwagi na realizację poszczególnych etapów prac (zgodnych z harmonogramem).

RZETELNOŚĆ I UCZCIWOŚĆ OSÓB PROWADZĄCYCH NADZÓR NAD INWESTYCJĄ MOŻE MIEĆ ZNACZENIE NIE TYLKO DLA JAKOŚCI WYKONYWANYCH ROBÓT, ALE RÓWNIEŻ MOŻE ISTOTNIE WPŁYWAĆ NA OSTATECZNĄ WARTOŚĆ REALIZOWANEGO KONTRAKTU. POWTARZAJĄCYM SIĘ BŁĘDEM ZAMAWIAJĄCYCH JEST POWIĄZANIE WYNAGRODZENIA NADZORU INWESTORSKIEGO Z KOSZTAMI PONOSZONYMI NA REALIZOWANĄ INWESTYCJĘ.

KAZUS

Zamawiający – gmina W, zawarła umowę z firmą Z jako inwestorem zastępczym przy budowie mostu. Kontrakt z wykonawcą opiewał na kwotę 220 mln zł. Wynagrodzenie dla inwestora zastępczego, którego zadaniem było nadzorowanie budowy, wykonawców oraz podwykonawców, określono na 3% kwoty, jaką dostają wykonawcy. Taka umowa nie motywowała inwestora zastępczego do oszczędności.

Skoro więc firma Z zarabiała tym więcej, im więcej kosztowała realizacja inwestycji, to zaliczała na poczet wydatków również te, które nie były wcześniej przewidziane. Tak więc inwestor zastępczy uznał za uzasadnione koszty dodatkowe – bardzo drogie ekspertyzy, a także wiele dodatkowych ro-

REKOMENDACJE

Podczas ustalania wzajemnych zobowiązań kontraktowych, rekomenduje się:

92



z awieranie umów o nadzór inwestorski, których treść gwarantuje zamawiającemu, że postępowanie osób pełniących ten nadzór będzie zgodne z interesem publicznym;



wprowadzenie takich postanowień, których treści będą motywować drugą stronę do właściwego prowadzenia nadzoru nad realizowaną inwestycją; elementami motywacyjnymi w umowie mogą być np. dodatkowe nagrody za poczynione oszczędności czy skrócenie terminów realizacji.

SEC&AS

PRAWO NA CO DZIEŃ bót, z którymi wiązała się konieczność wprowadzenia zmian w projektach, za które również należało dodatkowo zapłacić. W efekcie tego stanu, w którym interes zamawiającego i interes działającego w jego imieniu inwestora zastępczego były sprzeczne, ostateczny koszt realizacji inwestycji wyniósł 400 mln zł, z czego wynagrodzenie dla firmy Z z zakładanych początkowo 6,6 mln zł wzrosło do kwoty 12 mln zł.

NALEŻY PAMIĘTAĆ, IŻ W JEDNOSTKACH SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH KLUCZOWĄ ZASADĄ JEST REALIZACJA WYDATKÓW W SPOSÓB CELOWY I OSZCZĘDNY Z ZACHOWANIEM REGUŁY UZYSKIWANIA NAJLEPSZYCH EFEKTÓW Z DANYCH NAKŁADÓW. WIELU DYSPONENTÓW ŚRODKÓW PUBLICZNYCH ZDAJE SIĘ ZAPOMINAĆ O TEJ ZASADZIE, PRZEDKŁADAJĄC PONAD NIĄ EFEKT W POSTACI WYKONANIA BUDŻETU. TRZEBA TAKŻE ZWRÓCIĆ UWAGĘ NA KSZTAŁTOWANIE SIĘ RELACJI POMIĘDZY KIEROWNIKIEM ZAMAWIAJĄCEGO A PRZEWODNICZĄCYM KOMISJI PRZETARGOWEJ I CZŁONKAMI KOMISJI. PRZEWODNICZĄCY KOMISJI PRZETARGOWEJ POWINIEN ODPOWIADAĆ BEZPOŚREDNIO PRZED KIEROWNIKIEM ZAMAWIAJĄCEGO W OPARCIU O Pzp ORAZ AKTY WYKONAWCZE. FAKTEM JEST, ŻE TO KIEROWNIK ZAMAWIAJĄCEGO POWOŁUJE W DRODZE DECYZJI KOMISJĘ PRZETARGOWĄ, ZATWIERDZAJĄC JEJ SKŁAD, ALE NALEŻY PAMIĘTAĆ, ŻE Z CHWILĄ POWOŁANIA KOMISJA PRZETARGOWA NA CZAS PRACY PRZY UDZIELANIU ZAMÓWIENIA PUBLICZNEGO

NIE POWINNA PODLEGAĆ NADZOROWI SWOIM BEZPOŚREDNIM PRZEŁOŻONYM. CZĘSTO BOWIEM DZIEJE SIĘ TAK, ŻE KOMISJA PRZETARGOWA PROWADZĄCA POSTĘPOWANIE JEST NARAŻONA NA WYWIERANIE NACISKU PRZEZ BEZPOŚREDNIEGO PRZEŁOŻONEGO, KTÓRY TO Z KOLEI CHCE SIĘ WYKAZAĆ SKUTECZNOŚCIĄ W DZIAŁANIU PRZED KIEROWNIKIEM ZAMAWIAJĄCEGO. KAZUS

Kierownik zamawiającego powołał komisję do przeprowadzenia postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, będącego jednym z największych i najbardziej prestiżowych zamówień w roku budżetowym. Naczelnik wydziału (niebędący członkiem komisji), z którego pochodziła większość członków komisji przetargowej, chcąc zyskać w oczach kierownika zamawiającego, zaraz po powołaniu komisji zapewniał kierownika zamawiającego, że „jego ludzie” (członkowie komisji z jego wydziału) i on przeprowadzą sprawnie, szybko i co najważniejsze – z pożądanym efektem. Okazało się, że naczelnik, wykorzystując podległość służbową oraz kierując się zasadą „cel uświęca środki”, wywierał bezprawny nacisk na przewodniczącego komisji, a tym samym na jej członków, wymuszając podejmowanie określonych decyzji stojących w sprzeczności z obowiązującym prawem. Sposoby, których używał, aby osiągnąć ten cel, często ograniczały się do argumentu, że: „najważniejszym celem naszej firmy, której jest Pan/Pani pracownikiem, powtarzam pracownikiem, jest udzielenie tego zamówienia, a nie przestrzeganie wszystkich tych biurokratycznych, często nielogicznych przepisów.

Dyrektorowi bardzo na tym zależy, więc nie utrudniajcie, tylko do pracy, trzeba umieć sobie radzić; tylu chciałoby tu pracować [...]”.

REKOMENDACJE

W celu uzyskania najlepszych efektów, a jednocześnie zminimalizowania podejrzeń manipulowania procedurami, rekomenduje się ścisłe przestrzeganie ogólnych zasad obowiązujących na każdym etapie prowadzonego postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, tj.: 

j awności;



z achowania uczciwej konkurencji;



r ównego traktowania podmiotów ubiegających się o zamówienia;



eliminowania sytuacji powodujących podejrzenie zaistnienia konfliktu interesów;



e liminowania uznaniowości przy podejmowaniu decyzji;



r eagowania kierownika jednostki na sygnały świadczące o występowaniu praktyk korupcyjnych na każdym etapie postępowania.

4/2017

93

SEC & PRESS

BLOG NIEINTERNETOWY Wpis 1

Krzysztof Ciesielski

Dzień dobry!

OK, dałem się namówić. Nie pisałem do prasy od lat. Niektórzy mogą pamiętać, inni mogą nie kojarzyć tego, że ja to ja. W ostatnim czasie nie udzielam się zbytnio „publicznie”.

Mam co robić. Tak więc dajcie mi szansę, zrelaksujcie się i poczytajcie o mojej przygodzie z YouTube.

J

ak każdy człowiek (mam nadzieję) oprócz roboty potrzebuję czegoś innego. Czegoś, co dostarczy mi relaksu i skieruje moją uwagę na całkiem inny obszar. W ten sposób powstał mój kanał na YouTube – Prosto o bezpieczeństwie. „Powstał” to trochę za dużo powiedziane – kilka kliknięć i już można oglądać.

Pierwszym wyzwaniem okazało się tworzenie treści wideo do takiego kanału. Mogłoby się to wydawać trywialne, bo właściwie każdym smartfonem można teraz nagrać filmik i wrzucić to do sieci – prawda? Zapewniam Was, że to nie jest wcale takie proste, jeśli nie chce się z siebie zrobić pośmiewiska (a i tak nie mam pewności, że tak właśnie się nie stało ).

Wystartowałem. Wiedziałem, że chcę zrobić coś o bezpieczeństwie. Pomyślałem, że skoro bezpie94

czeństwo jest jedną z najważniejszych potrzeb w życiu człowieka, to że będzie to supertemat i ludzie będą to oglądać. Czy to logiczne? Wydawało mi się, że tak.

Okazało się jednak, że główną potrzebą widzów na YouTube jest rozrywka i gadżety elektroniczne. To zdecydowanie tam dominuje – takie czasy. Przebicie się z innymi treściami jest bardzo trudną misją, ale zaczynając, nie wiedziałem o tym.

Drugą niespodzianką okazało się to, że do nagrywania wideo konieczny jest odpowiedni sprzęt. Nawet w miarę przyzwoity smartfon to jednak za mało. Odgrzebałem starego Lumixa GX7. W 2012 to był bardzo dobry aparat i do dzisiaj jest całkiem, całkiem. Niestety, szybko okazało się, że do kręcenia wideobloga się nie nadaje. Dlaczego? Dlatego, że nie ma obracanego ekranika, tak żeby można było zobaczyć się w nim podczas filmowania. Chodzi o to, że patrzysz w obiektyw i jednocześnie widzisz się na ekraniku. To takie „selfie” wideo. Więc rozpoczęło się to, co tygrysy lubią najbardziej… Znajdź i kup. Znalazłem. Sony RX100mV. Drogie to cholerstwo, ale było warto. I po kilku miesiącach używania dalej tak uważam.

W końcu filmuję. Ustawiłem na stojaczku – fachowym oczywiście. Nagrywam. Widzę siebie bardzo ostro i wyraźnie, mimo że na małym, 3” ekraniku.

SEC&AS

BLOG NIEINTERNETOWY Tak na próbę coś mówię. Kompletna porażka i rozczarowanie. Czy ja naprawdę jestem taki fatalny? Jak tak się nagracie i potem to odtworzycie kilka razy, to można dojść do wniosku, że ja to nie ja. Trzeba mocno popracować nad autoprezentacją – jak się mówi, jak gestykuluje, jakie się miny robi – w filmie wszystko wychodzi.

Od razu okazało się też, że oprócz wizji trzeba dobrze zrobić fonię. Mikrofon z kamery to za mało. Zbiera wszystko dookoła. Czyli mikrofon jest potrzebny.

I znowu to, co tygrysy lubią najbardziej. Znajdź i kup.

Znalazłem mikrofon krawatowy Rode. Jest świetny, podłączam do iPhone’a i synchronizuję fonię z wizją w postprodukcji. W końcu usłyszałem siebie w swoim filmie i nie był to głos jak ze studni.

Już siebie widzę i słyszę. Tylko widzę jakoś ciemno.

Jak jest film, to muszą być światła, prawda? No, to znowu tygrys wyruszył na łowy. Przecież muszę być dobrze widoczny. I tak dalej, i tak dalej. Tutaj pominę co mniejsze szczegóły techniczne i zakupowe. Zakupiłem softboksy i żarówki 5500 K. W miarę to już jakoś wygląda.

W końcu nagrywam pierwszy odcinek – #1 Zaproszenie. Plan miałem taki, aby w kilka minut opowiedzieć o tym, co to jest to bezpieczeństwo. Pierwszą koncepcją było to, aby przedstawić bezpieczeństwo jako stan naszego umysłu. Przecież możemy czuć się bezpiecznie lub niebezpiecznie. Próbowałem wskazać pewien paradoks – mianowicie w większości reklam czy informacji w mediach jest używane sformułowanie „czuć się bezpiecznym”. Dlaczego mamy się tylko czuć bezpiecznie? My chcemy przecież być realnie bezpieczni, a nie tylko tak się czuć! Kilka razy starałem się przed kamerą wytłumaczyć potencjalnym widzom, że bezpieczeństwo to stan naszego umysłu, ale czuć się bezpiecznym nie wystarczy. Finalnie doszedłem do wniosku, że sam nie zgadzam się z tym, co mówię.

Oczywiście określenie „jestem bezpieczny” to stan naszego umysłu, ale na ten stan wpływa przecież otoczenie, w którym się znajdujemy – to otoczenie może być bezpieczne lub niebezpieczne. No i tu zaczęły się schody. Problem w tym, czy potrafimy właściwie ocenić bezpieczeństwo otoczenia, w którym się znajdujemy.

Poszukałem trochę w Internecie i natrafiłem na interesującą definicję bezpieczeństwa, która pasuje do tego, co chciałbym powiedzieć i do tego, co czuję. Jest to skala oceny stanu bezpieczeństwa, zaproponowana przez Daniela Freia. Według niego: ■ brak bezpieczeństwa to sytuacja, kiedy zagrożenie jest duże i potrafimy poprawnie to ocenić; ■ obsesja – kiedy zagrożenie jest małe, ale my oceniamy je jako duże; ■ fałszywe bezpieczeństwo – kiedy zagrożenie jest duże, ale nie potrafimy tego prawidłowo ocenić; ■ realne bezpieczeństwo – kiedy nie ma zagrożeń i potrafimy to poprawnie ocenić.

Tu pojawiają się kluczowe kwestie związane z bezpieczeństwem, czyli zagrożenie i umiejętność jego 4/2017

poprawnej oceny, czyli monitoring. Dla nas, ludzi z branży, to jest oczywiste, ale czy dla przeciętnego „Nowaka” również? Chyba nie.

Dlatego pojawiło się w mojej głowie pytanie, czy istnieje jakakolwiek szansa, aby z takim przekazem dotrzeć do odbiorców YouTube. Jak to zaprezentować? Przecież miało być „prosto o bezpieczeństwie”.

Wniosek – nie da się mówić prosto o bezpieczeństwie.

Temat jest trudny, wymaga czasu i zrozumienia. Czyli raczej nie wpasowuje się w konwencję mediów społecznościach, w tym YouTube. Mimo to robię kolejne odcinki. Nie spodziewam się dziesiątek, setek tysięcy subskrypcji czy wyświetleń filmu – przede wszystkim nie robię tego dla pieniędzy. Cieszy mnie, jak film zostanie obejrzany 100 czy 200 razy. Uczę się tego.

Szukam konwencji i tematów. Proszę widzów o doping i konstruktywną krytykę, tak abym miał siłę do realizacji tego i tak żebym mógł ulepszać te materiały.

Pozdrawiam Was serdecznie, dziękuję, że dotarliście do tego miejsca w tym materiale – to znaczy, że darowaliście mi swój cenny czas. Dziękuję za to. „Do przeczytania” w następnym numerze i oczywiście „do oglądnięcia” na Prosto o bezpieczeństwie.

Krzysztof Ciesielski W branży zabezpieczeń od 20 lat. Autor wideobloga Prosto o bezpieczeństwie.

Pomysłodawca i współtwórca systemu do monitoringu zintegrowanego Safestar.

95

SEC & RETRO

Elektronostalgia

Czasy się zmieniają, a my wraz z nimi W 2003 r. z inicjatywy spółki VOLTA powstało pierwsze w kraju Muzeum Technik Zabezpieczeń, gromadzące kolekcję urządzeń alarmowych, które zostały pozbawione funkcji użytkowej ze względu na błyskawiczny rozwój i wdrażanie nowych technologii w branży zabezpieczeń.

Obecnie muzeum posiada zbiór wielu ciekawych i atrakcyjnych eksponatów.

Natchnieni po Nocy Muzeów, postanowiliśmy odwiedzić Muzeum Technik Zabezpieczeń, które mieści się w siedzibie spółki VOLTA. Spotkaliśmy się także z jego założycielem, Januszem Olesiewiczem, który z pasją i uśmiechem opowiedział o technologiach z przeszłości, spuściźnie po odkrywcach i wynalazcach oraz idei, jaka przyświecała przygotowaniu wystawy.

Katarzyna Dąbrowska: Kiedy zrodził się pomysł, aby założyć Muzeum Technik Zabezpieczeń i jak to się zaczęło?

Janusz Olesiewicz: Pomysł na muzeum zrodził się bardzo dawno temu, na kanwie moich licznych podróży do państw ościennych. Podczas jednej z wizyt w Estonii nasz branżowy partner w ramach poznawania lokalnych klimatów zaproponował wizytę na tallińskim targowisku. Folklor był pełen, albowiem był to rok 1993 – dwa lata po wielkich zmianach. Spośród ogromu wszelkiego prezentowanego dobra na jednym ze stoisk w stercie zmokłych rupieci wszelkiej maści (nabierających w ten sposób historycznej patyny) udało mi się pod stołem dostrzec obiekt rozmiarami zbliżony do pudła na obuwie. Po bliższych oględzinach okazało się, że jest to pasywny detektor podczerwieni Foton 1. Poważne urządzenie techniczne, wyposażone w perfekcyjną optykę lustrzaną, o wadze około 1 kg. Dalsza penetracja kramu zaowocowała odkryciem równie profesjonalnie wykonanego (rozmiarami odpowiadającego obiadowej salaterce) czujnika sufitowego, opatrzonego symbolem IOP409-2. Wracając do kraju po odbytej podróży służbowej, byłem bardzo ukontentowany owocnością pobytu.

96

Toteż kiedy dziesięć lat później w kazachskim stepie wizytowałem osadę Sary-Ozek – kilkudziesięciotysięczne militarne miasteczko powstałe na potrzeby obsługi rakietowej bazy międzykontynentalnej, do którego w okresie jego świetności można było się zbliżyć na maksymalną odległość 50 km – stojąc nad głębokim na kilka pięter silosem rakiety SS-18 Satan, z satysfakcją odnotowywałem potwierdzenie wysokiej oceny, jaką przypisywałem urządzeniu Foton 1, pozyskanemu na wysypisku historii. Jako że dostrzegłem opodal wiszące jego smutne szczątki, które za czasów swej świetności strzegły jednej z największych tajemnic tego kraju. O randze i wyposażeniu tego regionu (oraz czujnika Foton 1) niech zaświadczy fakt, że w ramach porozumienia INF z 1987 r. zostało zniszczonych w okolicy tej bazy 239 rakiet SS-12 Scaleboard oraz 718 rakiet SS-23 Spider.

Były to lata 90. i były to jedne z pierwszych eksponatów, które wystawiliśmy w gablotach – urządzenia te do dziś cieszą się dużym zainteresowaniem ze strony kolegów instalatorów odwiedzających naszą firmę.

Aby nie utożsamiać losu miłośnika i hobbysty techniki z losem kolekcjonera filatelistyki, wspomnę zdarzenie, kiedy to w poszukiwaniu reliktów techniki (również SEC&AS

NIE SAMĄ PRACĄ ŻYJE CZŁOWIEK

tych z branży zabezpieczeń), znalazłszy w amerykańskiej Bibliotece Kongresu zapis wskazujący dokładne dane topograficzne „zlikwidowanej” bazy rakietowej wyposażonej „niegdyś” w wyrzutnie rakiet międzykontynentalnych P-12, leżącej pomiędzy miejscowością Nurata a Samarkandą (Uzbekistan), wyruszyłem na poszukiwania. Nie udało nam się dwukrotnie okrążyć tej bazy i wspiąć się na szczyt okalającego ją muru, gdy zjawiła się grupa żołnierzy (bynajmniej niewyglądająca na zdemobilizowanych) i poinformowała, że komendant oczekuje nas przy głównej bramie. Podówczas bardzo ciepło pomyśleliśmy sobie o tamtejszej gościnności – skoro oszczędzali nam wspinaczki przez mur i zapraszali przez bramę główną.

Przez następne 48 godz. było równie miło, nawet pozwolono nam zwiedzić miejscową siedzibę odpowiednika KGB w Samarkandzie, gdzie konwojowani już przez innych towarzyszy (jak należy przypuszczać, aby nie przytrafiło się nam coś niespodziewanego) dotarliśmy nad ranem – w środku nocy jadąc stepowym bezdrożem. Ku mojemu zdziwieniu w siedzibie, bądź co bądź, tak poważnych organów nie dało się zidentyfikować żadnych ciekawych urządzeń technicznych.

Niemniej gospodarze z niezwykłym zaciekawieniem zapoznawali się z urządzeniami technicznymi będącymi w naszym posiadaniu. Szczególne ich zainteresowanie budziły rejestratory, kamery oraz komputery.

Po trwających dłuższy czas dyskusjach, nie tylko na tematy techniczne, następnego dnia już inny konwój odtransportował nas na granicę i, życząc szerokiej drogi, przekazał paszporty z trudno identyfikowalnymi (bo w lokalnym języku) dedykacjami.

Do dzisiaj nie wiem, jaki był powód relatywnie krótkiej wizyty w zaawansowanym technicznie miejscu, jakim była zlikwidowana baza rakietowa. Czy to Internet podaje nie do końca sprawdzone informacje, czy też politycy głoszą niesprawdzone do końca pogłoski. Tak czy inaczej, żadne ze zdarzeń nie jest w stanie przyćmić fascynacji techniką i stłumić chęci bezpo4/2017

średniego z nią obcowania na dźwięk takich określeń, jak: infrastruktura pozostała po stanowiskach eksperymentalnych dla broni laserowej, mikrofalowej, naprowadzania z kosmosu czy systemach antysatelitarnych. Tak więc dalsza penetracja obiektów techniki na świecie kusi i… choć opowieści np. o elektrowni w Czarnobylu czy atomowym schronie dla łodzi podwodnych w Bałakławie to już chyba bardziej na łamach „National Geographic”.

97

SEC & RETRO

K.D.: Co kryje się w zbiorach muzeum?

J.O.: Nietrudno zauważyć, że najbardziej dynamiczny okres rozwoju cywilizacji przypada na czas wielkich odkryć w fizyce. Elektronika była i jest najszybciej rozwijającą się dziedziną nauki. Postęp jest ogromny.

Elektronika to dziedzina, która w ciągu ostatnich lat zadecydowała o postępie technicznym i gospodarczym na całym świecie. Chociaż prywatnie wolałbym (jako posiadacz liczącej około 600 egzemplarzy kolekcji młotków), żeby tą dziedziną było kowalstwo.

Tworząc muzeum, chcieliśmy ocalić od zapomnienia produkty ludzkiego geniuszu, wyrażającego się

w tworzeniu coraz to nowych produktów służących ułatwieniu życia. Albowiem gdyby nie ci wynalazcy, zapewne do dziś moglibyśmy chodzić odziani w skóry, a na lunch wyskakiwać na pobliskie drzewo bananowca. Jednak mówiąc o działaniach na rzecz postępu cywilizacji, paradoksalnie jak zgrzyt żelaza po szkle brzmi stwierdzenie, że największy postęp dokonuje się w okresach wojen! Ale poprzestańmy na fascynacji techniką, bez zagłębiania się w mroczne meandry ludzkiej duszy.

Warto w tym miejscu opowiedzieć o najdziwniejszym eksponacie dostarczonym przez kolegów instalatorów do naszego muzeum. Była nim oparta na technice przekaźnikowej centrala zdemontowana ok. 15 lat temu z jednego z banków. Urządzenie było tak ciężkie, że do jego przeniesienia potrzebne były co najmniej trzy osoby. Nadto gabarytowo porównywalne było do pudła stanowiącego opakowanie dużego i starego telewizora z lampą kineskopową. Dodatkowo obudowę stanowiła bardzo solidna metalowa skrzynia, która kwalifikowałaby eksponat jako zacny obiekt w Muzeum Zabezpieczeń Mechanicznych, gdyby takie istniało!

Nasze pierwsze eksponaty zostały także zaprezentowana podczas Targów SECUREX, na naszym stoisku.

Wówczas wiele osób zadeklarowało pomoc w odnalezieniu tzw. sentymentalnych pamiątek z przeszłości. To ciekawe, że urządzenia elektroniczne, choć z biegiem lat stają się bezużyteczne, nie trafiają na złom – częściej przez sentyment niż ich unikatowość – dzięki czemu mamy dziś możliwość oglądania ich w naszym muzeum.

K.D.: Czuł Pan, że stworzenie muzeum będzie strzałem w dziesiątkę?

J.O.: Nie spodziewałem się, że przez te lata uda nam się zebrać tak wiele eksponatów. Początkowo wystawa obejmowała 5 urządzeń, dziś nasz zbiór to ponad 100 eksponatów. Ekspozycja jest nadal uzupełniana i jest jeszcze wiele rzeczy, które warto by pokazać. Robię, co w mojej mocy, by kolekcja nadal się powięk-

98

SEC&AS

NIE SAMĄ PRACĄ ŻYJE CZŁOWIEK szała. Sama Pani widzi, eksponatów jest tyle, że nie mieszczą się w gablotach.

K.D.: Ma Pan swój ulubiony eksponat?

J.O.: Nie jestem w stanie udzielić jednoznacznej odpowiedzi. Dla mnie każdy z nich jest ulubiony. Każdy ma swoją odrębną historię.

K.D.: Co jest głównym celem istnienia muzeum?

J.O.: Chcę, aby ludzie tu przychodzili i poznawali historię techniki – systemów zabezpieczeń. Niech wizyta w naszym muzeum będzie bodźcem, który zachęci odwiedzających do pogłębiania swojej wiedzy o tym, jak czas wpłynął na ewolucję urządzeń.

K.D.: Wspominając dawne czasy – kiedy pojawiły się pierwsze systemy alarmowe?

J.O.: II wojna światowa stanowiła idealne środowisko dla rozwoju technologii wykrywania ruchu i lat badań nad właściwościami fal dla potrzeb śledzenia statków powietrznych i morskich. Pierwszy detektor ruchu, który działał jako alarm, został wymyślony na początku lat 50. przez Samuela Bagno, który zastosował podstawy radaru (fal ultradźwiękowych), wykorzystał również efekt Dopplera, różnicę częstotliwości fal poruszanego obiektu.

Dzisiejsze czujniki ruchu działają na tych samych podstawach fizyki, jakie zastosował w swoim wynalazku Samuel Bagno. Czujniki mikrofalowe i podczerwieni wciąż wykrywają ruch poprzez zniekształcenia odbieranego sygnału „wzorcowego”. Na potrzeby wykrywania obiektów o temperaturze odmiennej od temperatury tła armia amerykańska uzyskała kilka patentów w latach 60. (tj. w okresie wojny wietnamskiej).

K.D.: Na wystawie można także zobaczyć pierwsze kamery systemów dozoru wizyjnego. Czy technologicznie bardzo różnią się od tych używanych w dzisiejszych systemach zabezpieczeń?

J.O.: Lampy obrazowe – relikt przeszłości – odcisnęły piętno na nowoczesnych kamerach. Oznaczenie rozmiaru matrycy we współczesnym kamerach, np. 1/3”, ma tylko trochę wspólnego z rozmiarem tej matrycy, bowiem parametr ten odnosi się bardziej do obrazowych lamp analizujących z elektrodą fotoprzewodzącą typu Vidicon/Orticon, wynalezionych w latach 30. XX w., aniżeli do przetworników CCD, wynalezionych pod koniec lat 60., czy najnowszych przetworników typu CEMOS. Parametr ten wywodzi się bezpośrednio z faktu, że lampy obrazowe miały formę rury o jakiejś średnicy, w których był umieszczony element analizujący obraz. To właśnie stosunek powierzchni tej rury do powierzchni elementu analizującego, wrażliwego na światło, wyrażany liczbą ułamkową, charakteryzował i charakteryzuje do dziś wielkość 4/2017

przetwornika (tym samym kąt widzenia kamery). Taki sposób prezentowania parametru wielkości matryc (z udziałem ponad stuletnich lamp obrazowych) stosowany jest do dnia dzisiejszego.

K.D.: Skąd u Pana pasja do elektroniki?

J.O.: W branży znalazłem się przypadkowo – pod koniec lat 70. projektowałem stoły mikserskie dla OBR Polskiego Radia i Telewizji. Znajomy poprosił mnie o pomoc. Chciał, abym zaprojektował urządzenie sterujące do szklarni. Oczywiście udało mi się wywiązać z tego zlecenia i niebawem inne osoby zaczęły zgłaszać się do mnie z prośbą o projekty indywidualnych urządzeń, w tym urządzeń związanych z zabezpieczeniem mienia. Czasy były trudne, ale zarazem ciekawe, kiedy to z elementów dyskretnych projektowało się prototyp urządzenia, a następnie wersję docelową lub np. z jakiegoś autoalarmu wymajstrowało się centralkę do stworzenia systemu alarmowego. Wówczas nie było Internetu – wiedzę o projektowaniu systemów alarmowych można było pozyskać od siebie lub np. z rubryki korespondencyjnej w czasopiśmie „Radioamator”, polskim miesięczniku o tematyce radiotechnicznej.

Tak więc przypadek i ogólne zamiłowanie do techniki zaowocowały w 1986 r. stworzeniem firmy Volta. Był to burzliwy okres przemian, w trakcie którego ludzie przedsiębiorczy mieli sposobność wykazać się determinacją i inicjatywą.

Czasy się zmieniły – a my wraz z nimi uczymy się i udoskonalamy ówczesne wynalazki.

K.D.: Dziękuję bardzo za rozmowę.

Zapraszamy do MUZEUM TECHNIK ZABEZPIECZEŃ, mieszczącego się w siedzibie firmy VOLTA Sp. z o.o. przy ul. Jutrzenki 94 w Warszawie, od poniedziałku do piątku, w godz. 8.00–16.00.

Gorąco zachęcamy do przekazywania eksponatów, które mogą wzbogacić te niezwykle interesujące zbiory.

99

SEC & RETRO/IT

Dlaczego Enigma została złamana?

Część IV

Roman IWANICKI

Spotkanie w Pyrach

W obliczu zbliżającej się wojny Sztab Generalny Wojska Polskiego postanowił podzielić się z sojusznikami swym największym sekretem. Podjęto decyzję, aby poinformować wywiady Francji i Anglii, że Enigma została złamana, przekazać sojusznikom repliki maszyny szyfrującej, wykonane w Warszawie, oraz zapoznać angielskich kryptologów z metodami i urządzeniami wykorzystywanymi do bieżącego wyznaczania kluczy – i w konsekwencji czytania depesz zaszyfrowanych za pomocą Enigmy.

W lipcu 1939 r. pułkownik Gwido Langer, kierujący Biurem Szyfrów, wysłał do generała Gustave’a Bertranda, związanego z francuskim wywiadem wojskowym specjalisty od dekryptażu, zaszyfrowany telegram, w którym zawiadamiał, że „ma coś nowego” w wiadomej sprawie. W dniu 24 lipca 1939 r. do Warszawy przybyli: Gustave Bertrand, od kilku lat współpracujący z Biurem Szyfrów, Henry Braquenié, kryptolog francuski, Alastair Denniston, szef GC&CS1, Rządowa Szkoła Kodów i Szyfrów (ang. Government Code and Cypher School).

1

100

Alfred „Dilly” Knox, czołowy kryptolog brytyjski, oraz oficer brytyjskiego wywiadu radiowego, przedstawiający się nazwiskiem Sandwich.

Następnego dnia gości przewieziono do Pyr pod Warszawą, do ośrodka Biura Szyfrów, funkcjonującego pod kryptonimem „Wicher”. Rozmowy toczyły się w dwóch grupach. W spotkaniach plenarnych uczestniczyli: Gwido Langer, Maksymilian Ciężki2, Gustave Bertrand i Alastair Denniston, zaś w grupie ekspertów – zagraniczni goście oraz Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski.

Strona polska zaprezentowała cały swój dorobek w dziedzinie kryptoanalizy Enigmy. Pokazano wszystkie opracowane od 1932 do 1939 r. metody i urządzenia do łamania niemieckiej maszyny szyfrującej, łącznie z cyklometrem i polską bombą kryptologiczną.

Delegacje francuska i brytyjska dostały również repliki urządzenia, które po spotkaniu zostały wysłane pocztą dyplomatyczną do Paryża, a następnie do Londynu.

2 Major łączności Wojska Polskiego; wykładowca na poznańskich kursach dla matematyków przygotowywanych do pracy kryptologów.

SEC&AS

Ponadczasowe retrospekcje Na prezentację osiągnięć polskich kryptologów szczególnie emocjonalnie zareagowali Anglicy. Najbardziej poruszyło ich oświadczenie Rejewskiego, że połączeń między klawiaturą a dyskiem wejściowym właściwie nie wyliczał, gdyż założył, że permutacja ta ma charakter tożsamościowy i... trafił w sedno. Informacje przywiezione z Pyr wywołały w Bletchley Park3 istną burzę. Okazało się, że oprócz porażki w wyścigu o złamanie Enigmy (w 1932 r. Polacy i Brytyjczycy otrzymali od wywiadu francuskiego takie same informacje na temat maszyny szyfrującej) w lipcu 1939 r. kierownictwo GC&CS zupełnie „nie rozważało możliwości sprawdzania Enigmy przy pomocy szybkiej maszyny”.

W ramach przygotowań do wojny w GC&CS, najpierw w Londynie, a potem w Bletchley Park, zatrudniono wielu młodych naukowców. Przyjętemu wówczas do pracy Alanowi Turingowi, który 4 września 1939 r. przekroczył bramę Bletchley Park, zezwolono na kontynuację badań naukowych i rozwijanie teoretycznej koncepcji maszyny do wyznaczania „liczb obliczalnych”, czym się wówczas interesował.

Jednak we wrześniu 1939 r. młodzi naukowcy zatrudniani w nowo powstałym wojennym ośrodku kryptologicznym w Bletchley Park stanowili dopiero przyszłe kadry dla zespołu kryptologów, którym kierował Dilly Knox, doświadczony kryptoanalityk, jeszcze z okresu I wojny światowej. Wówczas w zespole tym dominowały klasyczne metody kryptoanalizy, które 3 Ośrodek kryptologiczny w Anglii, położony około 80 km na północny zachód od Londynu. Podczas II wojny światowej był siedzibą zespołu brytyjskich kryptologów, zajmujących się m.in. złamaniem szyfru Enigmy.

▌ Rys. 1. Tablica pamiątkowa przy wejściu do ośrodka „Wicher” Źródło: Zdjęcie autora, 2012 r.

opierały się na znajomości różnych rodzajów szyfrów, ich własnościach i słabościach, a także intuicji, wiedzy lingwistycznej i cierpliwej, ręcznej weryfikacji stawianych hipotez.

Spotkanie w Pyrach zakończyło etap polski batalii o złamanie szyfru Enigmy. Po wybuchu wojny rozpoczął się etap francusko-polski (1939–1943), w którym, już we Francji, czynnie uczestniczyli polscy kryptolodzy. Kontynuowany był też etap brytyjski (1939–1945), w którym brytyjscy kryptolodzy wdrożyli i rozwinęli otrzymane w ośrodku „Wicher” metody wyznaczanie kluczy szyfrowych. To wówczas Brytyjczycy po-

▌ Rys. 2. Posiadłość w Bletchley Park Źródło: Zdjęcie autora, maj 2007 r.

4/2017

101

SEC & RETRO/IT

▌ Rys. 3. Grób Mariana Rejewskiego na Powązkach Źródło: Zdjęcie autora, listopad 2015 r.

szerzyli koncepcję polskiej bomby kryptologicznej i wyprodukowali własne, udoskonalone urządzenie kryptoanalityczne, które nazwali the bombe. Tylko na samym początku wojny pracujący we Francji polscy kryptolodzy zostali dopuszczeni do współpracy z brytyjskimi kryptologami, których celem było zmaganie się z szyfrem Enigmy.

Warto jeszcze raz podkreślić, że Enigma została złamana w czasie etapu polskiego batalii o szyfr. Jego złamanie nastąpiło wskutek analitycznego rozpoznania, umożliwiającego zbudowanie modelu matematycznego oraz wykonanie replik maszyny. W ramach łamania szyfru powstał szereg metod oraz urządzeń pomocniczych (cyklometr, bomba), zapewniających wyznaczanie operacyjnych kluczy kryptograficznych, co umożliwiało czytanie na bieżąco depesz szyfrowanych przy pomocy Enigmy.

Brytyjska the bombe, o której tak często pisze się, wspominając postać Alana Turinga, istotnie różniła się od jej polskiej siostry. Polska bomba został zaprojektowana i wykonana w celu wyszukiwania specyficznych wskaźników kluczy depeszowych, jakie zaczęto stosować po 15 września 1938 r. Alan Turing, pracując w Bletchley Park, mógł poświęcić więcej

102

czasu na rozważania teoretyczne niż polscy kryptolodzy, uwikłani w operacyjne odtwarzanie kluczy szyfrowych. Turing słusznie zauważył, że polska metoda nie jest doskonała i w końcu któraś zmiana systemu zarządzania kluczami depeszowymi, jaką wprowadzą Niemcy (a system był stale doskonalony), spowoduje przerwanie ciągłości procesu kryptoanalizy. W swoich rozważaniach skupił się na poszukiwaniach bardziej uniwersalnej metody, uniezależniającej wyznaczanie kluczy szyfrowych od systemu zarządzania nimi. Starał się opracować nową metodę kryptoanalizy, związaną raczej z pracą samego szyfratora niż bazującą na ciągle doskonalonym systemie wskaźników kluczy depeszowych. Przywieziony z Warszawy w lipcu 1939 r. pomysł szybkiego, maszynowego przeszukiwania wszystkich możliwych ustawień rotorów utwierdził go w przekonaniu, że można zbudować automat, który na podstawie zadanych warunków początkowych (wszystkie możliwe ustawienia Enigmy) będzie wykonywał określone sprawdzenia (poszukiwania klucza). Warunki początkowe określano na podstawie tzw. ściąg, będących fragmentami oczekiwanej treści depeszy. Turing zaprojektował automat składający się z 60 trójrotorowych Enigm, które tzw. atakiem siłowym (ang. brute force) przeszukiwały przestrzeń wszystkich możliwych ustawień rotorów. Brytyjska the bombe zatrzymywała się w momencie, gdy ustawienie spełniało warunki wynikające ze ściągi.

Dlaczego więc Enigma została złamana?

Niemieccy kryptolodzy dołożyli wielu starań, aby wojskowe informacje szyfrowane przy pomocy Enigmy były bezpieczne. Przede wszystkim bardzo starannie, matematycznie, ocenili moc kryptograficzną Enigmy i uznali, że zastosowane rozwiązania gwarantują wymagany poziom bezpieczeństwa szyfru. Zakładali, że podstawą ku temu jest zachowanie tajności operacyjnych kluczy szyfrowych, a te były starannie chronione i systematycznie zmieniane. W czarnym scenariuszu ataku na system zakładali, że nawet gdyby Enigma i klucze wpadły w ręce wroga (a dochodziło do tego, już po wojnie), to rozszyfrowane mogłyby zostać tylko te depesze, do których przeciwnik zdobył klucze, a cały system nadal pozostałby bezpieczny.

Aby zachować tajność konstrukcji wojskowej Enigmy oraz tabel kluczy, rozesłanych do węzłów łączności, opracowano bardzo szczegółowe procedury ich ochrony. Przykładowo, na łodziach podwodnych radiooperator, jednocześnie obsługujący Enigmę, nie mógł, nawet w stanie zagrożenia życia, opuścić stanowiska bez zabrania ze sobą rotorów i tabel kluczy.

Tabele te były drukowane na specjalnym papierze, który szybko rozpuszczał się w wodzie, i przy użyciu specjalnego czerwonego atramentu, który natychmiast rozpływał się, gdy papier został zmoczony.

Rotory i dokumentacja szyfrowa zabierane z łodzi podwodnych i innych jednostek pływających musiały być umieszczane w specjalnych workach ze stalowySEC&AS

Ponadczasowe retrospekcje mi obciążnikami, aby szybko tonęły po wrzuceniu do wody. Prawdą jest, że w czasie działań wojennych procedury te niejednokrotnie zawiodły i brytyjskim oraz amerykańskim marynarzom udawało się kilkukrotnie zdobyć Enigmy na niemieckich jednostkach pływających, wraz z wirnikami, instrukcjami i tabelami kluczy.

Urządzano nawet swoiste morskie polowania na niemieckie łodzie i kutry, gdzie spodziewano się znaleźć Enigmy i dokumentację szyfrową. Wywiadom alianckim nie udało się dotrzeć do dokumentacji projektowej lub produkcyjnej Enigmy przed wybuchem wojny, co umożliwiłoby poznanie jej szczegółów konstrukcyjnych. Można pokusić się o stwierdzenie, że z formalnego punktu widzenia opracowano i wdrożono bardzo szczegółowe procedury bezpiecznej eksploatacji Enigmy i operatorzy zobowiązani byli do ich przestrzegania. Istotną podatnością na skuteczny atak aliantów na Enigmę okazał się jednak tzw. czynnik ludzki.

Część tajemnic Enigmy ujawnił Hans-Thilo Schmidt, brat niemieckiego generała, zatrudniony w biurze szyfrów kwatery głównej niemieckich sił zbrojnych. Za sowite wynagrodzenie zaoferował wywiadowi francuskiemu tabele kluczy i instrukcję obsługi Enigmy.

Jednak materiały te nie pozwoliły służbom kryptologicznym Francji ani Wielkiej Brytanii na złamanie szyfru. Brakowało klucza konstrukcyjnego, czyli szczegółów, jak zbudowane było urządzenie.

Złamanie Enigmy, czyli jej ▌ Rys. 4 Pomnik polskich pełne rozpoznanie techniczne, kryptologów nie było dziełem szczęśliwego w Poznaniu przy przypadku. Nie polegało też na ul. Święty Marcin otrzymaniu dokumentacji produkcyjnej od tajemniczego „inżyniera Lewińskiego”, o czym pisano w angielskich publikacjach z początku lat 70. Było rezultatem wielu szeroko zakrojonych i systematycznie prowadzonych działań polskiego Biura Szyfrów.

Na początku lat 30. ubiegłego stulecia, gdy w eterze pojawiły się pierwsze depesze Enigmy, Biuro Szyfrów rozpoczęło przygotowania do złamania tego szyfru.

W pierwszej kolejności zbudowano system stacji nasłuchowych, zapewniających stały dopływ depesz radiowych, co pozwalało na analizowanie nowego szyfru. Nawiązano też i utrzymywano współpracę z sojuszniczymi służbami wywiadu naukowo-technicznego, szczególnie owocnie z wywiadem francuskim.

Niezależnie od powyższego na kursach kryptologicznych, zorganizowanych w Poznaniu, Biuro Szyfrów skompletowało i przygotowało do pracy zespół młodych, zdolnych i ambitnych matematyków, przed którymi postawiono wielkie wyzwanie – złamać nowy niemiecki szyfr maszynowy. Matematykom, później zatrudnionym w Biurze Szyfrów, zapewniono też niezbędne wsparcie techniczne, realizowane przez warszawską firmę radiotechniczną AVA, gdzie można było 4/2017

szybko i dyskretnie wykonać potrzebne podzespoły i kompletne automaty, niezbędne do łamania szyfru, takie jak cyklometr i bomba.

Włączenie do wojskowych prac kryptologicznych w 1933 r. cywilnych matematyków, to jest Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, było wówczas pionierskim pomysłem. Brytyjczycy pomysł ten zastosowali dopiero w 1939 r., organizując ośrodek kryptologiczny w Bletchley Park, w którym ramię w ramię pracowali oficerowie wywiadu i łączności oraz cywilni naukowcy.

Jednak najważniejszym czynnikiem sukcesu w złamaniu Enigmy okazały się wiedza i pasja mgr. Mariana Rejewskiego, który analizując setki depesz, codziennie dostarczanych przez wojskowy wywiad radiowy, potrafił wypatrzyć słabości systemu, które pozwoliły na jego złamanie. Rejewski rozwinął, uszczegółowił i dostosował do potrzeb szyfru Enigmy niektóre ogólne twierdzenia z zakresu teorii permutacji. Rozwiązanie układu równań permutacyjnych, z wykorzystaniem danych dostarczonych przez Hansa-Thilo Schmidta, zaowocowało poznaniem połączeń wewnętrznych oraz budową modelu matematycznego Enigmy. Polskie metody i urządzenia do wyznaczania okresowo zmienianych kluczy kryptograficznych powstawały praktycznie od grudnia 1932 r. i były rozwijane do czasu przekazania sekretu Enigmy aliantom, w czasie spotkania w Pyrach, w lipcu 1939 r.

mgr inż. Roman Iwanicki Ekspert PISA, członek Zarządu Krajowego Stowarzyszenia Inspektorów Bezpieczeństwa Teleinformatycznego

Historia złamania szyfru Enigmy może posłużyć jako punkt wyjścia do rozważań na temat współczesnej branży zabezpieczeń, o czym napiszemy w kolejnym numerze czasopisma SEC&AS. 103

SEC & LIFE

Podróżnik

bez powodu

Czy podróże faktycznie kształcą? Jak przygotować się do swojej pierwszej samodzielnej wyprawy? O czym należy pamiętać i dlaczego zawsze warto uważać na gesty? Na te i inne pytania odpowiada Katarzyna Maniszewska – entuzjastka samotnych podróży z plecakiem po świecie, a poza tym doktor nauk humanistycznych, absolwentka germanistyki i dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego – w rozmowie z Katarzyną Dąbrowską.

Katarzyna Dąbrowska.: Dziękuję, że zgodziłaś się opowiedzieć o swoich podróżach naszym czytelnikom. Mam nadzieję, że Twoja historia zainspiruje innych do odkrywania świata. Na początku chciałabym zapytać, skąd wzięła się u Ciebie pasja do podróżowania?

Katarzyna Maniszewska: Trudno odpowiedzieć na to pytanie. Chyba towarzyszyła mi od zawsze, geografią i historią interesowałam się od najmłodszych lat, czytałam dużo książek podróżniczych, które tylko podsycały ciekawość świata…

K.D.: Jakie kierunki wybierasz i skąd bierzesz pomysły na kolejne wyprawy?

K.M.: Pomysły czasem przychodzą spontanicznie lub wynikają z bieżących zainteresowań. Często inspiracją i wyznacznikiem trasy są… tanie bilety.

K.D.: Jak wyglądają Twoje przygotowania do podróży?

Pakujesz plecak i…?

K.M.: I jadę. Staram się niczego nie planować przed wyjazdem, nie robię rezerwacji, nie mam sprecyzowanych planów. Często zdaję się na łut szczęścia – stąd zresztą tytuł mojej książki: Podróżnik bez powodu. Łut szczęścia.

K.D.: W swoich podróżach nie skupiasz się na miejscach zazwyczaj odwiedzanych przez turystów, ale czy nigdy

104

nie żałowałaś, że nie zobaczyłaś w danym kraju czegoś, co jest główną atrakcją turystyczną?

K.M.: Rzeczywiście często przemierzam kraje poza utartymi szlakami, ale nie żałuję. Poza tym to nie jest tak, że unikam atrakcji turystycznych, staram się po prostu coś więcej zobaczyć i czegoś więcej dowiedzieć o danym kraju, codziennym życiu, zwyczajach i tradycjach.

K.D.: Właśnie wróciłaś z Filipin, gdzie uczyłaś się… boksu. To dość nietypowy pomysł na poznanie tego regionu.

Skąd ta nowa pasja?

K.M.: Boksem zainteresowałam się, będąc poprzednio, ponad rok temu, na Filipinach. Zorientowałam się, że w tym kraju boks jest rodzajem sportu narodowego.

Miałam wrażenie, że wszyscy ćwiczą boks. Po powrocie do Polski postanowiłam sama spróbować. Zapisałam się do klubu Fenix Fight Club na warszawskiej Pradze.

Rewelacyjne miejsce, a ten sport spodobał mi się na tyle, że zdecydowałam, iż będę się dalej szkolić na Filipinach właśnie. Przy okazji chciałam również dowiedzieć się więcej o bieżącej – trudnej, ale ciekawej – sytuacji społeczno-politycznej.

K.D.: Oprócz treningów w salach bokserskich Filipin udało Ci się coś zwiedzić? Co spotkało Cię w tej podróży, a może zaskoczyło?

SEC&AS

MOJE PODRÓŻE

K.M.: No właśnie, choć zwiedzałam Filipiny szlakiem sal bokserskich (spędziłam tam ponad miesiąc i trenowałam w siedmiu salach), chciałam zorientować się na miejscu w nastrojach społecznych i sytuacji. Wybrałam się m.in. na wyspę Mindanao, na której wprowadzono stan wojenny (zresztą przedłużony ostatnio do grudnia 2017 r.).

▌Papua Zachodnia

K.D.: Jesteś wielbicielką muzyki rockowej. Jaką muzykę zabierasz w swoje podróże? Jest to w większości stały zestaw ulubionych kawałków czy raczej specjalnie skomponowana lista, dopasowana do danego miejsca?

K.M.: Muzyka jest nieodłączną częścią moich eskapad, a odpowiednio dobrana ścieżka dźwiękowa nadaje dodatkowy kontekst odwiedzanym miejscom. Nie mam stałej playlisty, dobieram utwory do odwiedzanych miejsc, ale jest kilka piosenek, które zawsze mam ze sobą, np. All along the watchtower.

K.D.: Każda podróż jest niezwykła, bo przecież każde miejsce na świecie ma swój niepowtarzalny urok. Czy odbyłaś taką wyprawę, którą uznajesz za najfajniejszą?

K.M.: Myślę, że moja podróż w 40 dni dookoła świata była dość niezwykła. Mimo relatywnie krótkiego czasu bardzo wiele zobaczyłam i nauczyłam się. A odwiedziłam w trasie kraje mniej „oczywiste” turystycznie, m.in.: Paragwaj, Vanuatu, Zimbabwe, jak i relatywnie popularne wśród podróżujących, takie jak Argentyna czy Australia.

K.D.: Czy są miejsca, do których wracasz?

K.M.: Jednym z takich miejsc jest Sulawesi. Arcyciekawe miejsce! Sulawesi, zwana dawniej Celebes, to indonezyjska wyspa o fantazyjnym kształcie skorpiona, położona na równiku, między Borneo a Papuą. W regionie

▌ Angkor Wat w Kambodży

Tana Toraja wierzy się, że najważniejszym dniem w życiu człowieka jest jego pogrzeb. Tradycje i wierzenia z tym związane są fascynujące. Z kolei w Centralnej Prowincji Sulawesi zobaczyć można posągi bardziej zagadkowe niż moai z Wyspy Wielkanocnej.

K.D.: Jakie jest Twoje najpiękniejsze wspomnienie z wypraw?

K.M.: Nie umiem powiedzieć. Z każdej podróży przywożę masę wspaniałych wspomnień. Oczywiście, nie zawsze jest lekko, zdarza się i zwątpienie, i złość, ale to wszystko jest (przynajmniej dla mnie) częścią doświadczenia, jakim są podróże. Jak pisał Jack Kerouac w Samotnym podróżniku: rzecz jasna podróżowanie po świecie nie jest tak wspaniałe, jak się wydaje; dopiero po powrocie z tego całego upału i horroru zapominasz o tym, co cię wkurzało, a przypominasz sobie te wszystkie niesamowite sceny, które widziałeś.

K.D.: Zazwyczaj podróżujesz sama. Wiem, że nie lubisz tego pytania, czy nie boisz się podróżować w pojedynkę, ale czy sądzisz, że ten fakt wpływa jakoś na nastawienie ludzi wokół Ciebie w trakcie wyprawy? Słyszałam o kilku sytuacjach, w których bywało niebezpiecznie podczas Twojej poprzedniej wyprawy.

K.M.: Nie, nie boję się podróżować sama i rzeczywiście, podróżując samodzielnie, łatwiej nawiązać kontakt, porozmawiać, dowiedzieć się więcej o lokalnym życiu i problemach, a na tym mi szczególnie zależy, kiedy zbieram materiały do swoich publikacji.

K.D.: W swojej książce opisujesz, jak jadłaś karaluchy i pająki w Kambodży. To brzmi dość dziwnie, jakie jeszcze inne doznania kulinarne miałaś podczas swoich podróży?

4/2017

105

SEC & LIFE

▌ Wodospady Iguazu na granicy Brazylii i Argentyny

K.M.: Staram się próbować różnych, czasem osobliwych, lokalnych przysmaków (chociaż są granice, których bym w życiu nie przekroczyła). Jadłam np. w Wietnamie surowe serce kobry, w Zimbabwe gąsienice mopani, w Vanuatu nietoperza. Próbowałam skorpiona, świerszczy, krokodyla, węży.

K.D.: Często czytamy o nieodpowiednim zachowaniu naszych turystów podczas odwiedzania innych krajów.

Ty przez te lata zetknęłaś się z różnymi kulturami – powiedz nam, jakich zachowań powinniśmy unikać podczas zagranicznych podróży.

K.M.: To bardzo szerokie pytanie… Taki zbiór zasad sprowadza się w gruncie rzeczy do zdrowego rozsądku, np. nie chodzimy w nocy po podejrzanych dzielnicach, nie pijemy napojów z obcymi ludźmi, w szczególności nie przyjmujemy napojów od obcych. Pod żadnym po-

zorem nie robimy sobie żartów z religii i nie odnosimy się do niej lekceważąco! I nie obrażamy liderów danego kraju. Nie wiemy, z kim będziemy rozmawiać, możemy wiedzieć dobrze, że Mugabe to dyktator, który doprowadził kraj do ruiny, ale rozmawiając z przygodnie spotkanym mieszkańcem Zimbabwe, niekoniecznie musimy się dzielić „na dzień dobry” tymi przemyśleniami.

Pamiętajmy, że w krajach, w których demokracji brak, możemy sprowadzić na naszych rozmówców realne niebezpieczeństwo, rozprawiając o polityce (co nie znaczy, że w ogóle nie możemy tego robić, ale należy wyczuć sytuację, znaleźć spokojne miejsce do rozmowy, tak żeby np. nie być podsłuchanym przez jakiegoś „uczynnego”).

Okazujmy szacunek. W Tajlandii np. prowadzona jest kampania skierowana do turystów, aby nie używać wizerunku Buddy w celach dekoracyjnych. Nie kupować „pamiątek” z Buddą, nie robić sobie tatuaży z wizerunkiem Buddy, gdyż to obraża uczucia religijne.

W Australii jedną z najczęściej odwiedzanych atrakcji turystycznych jest park krajobrazowy Uluru, słynący ze spektakularnych formacji skalnych, wśród nich monolitu Uluru, słynnej czerwonej skały. Dla nas ta skała to ciekawostka turystyczna, dla Aborygenów miejsce kultu, a zatem nie wdrapujemy się na nią, bo to jest tak, jakby do nas przyjechał turysta i próbował się wdrapać na ołtarz w katedrze…

Warto uważać na gesty, nie sposób spamiętać wszystkich, które w danym państwie mogą być uważane za obraźliwe, ale zwracajmy na to uwagę. Zalecam ostrożność, zwłaszcza przy gestach ukazujących palce (wyciągnięty palec wskazujący np. na Filipinach uważany jest za obraźliwy), w krajach muzułmańskich lewa ręka uważana jest za „brudną”, jemy tylko prawą ręką, podajemy rzeczy rozmówcy prawą ręką. Z kolei w wielu państwach Azji karty (wizytówki, płatnicze) podaje się dwoma rękami, podanie karty jedną ręką świadczy o braku szacunku.

Ale taka mowa ciała to nie tylko ręce, np. na Sulawesi nie

▌ Wyspa Sulawesi

106

SEC&AS

MOJE PODRÓŻE

wolno wystawiać stóp w kierunku ludzi, kiedy siedzimy na podłodze, bo to obraźliwe.

Poza tym w podróżach obserwuję czasem demonstracyjny wręcz brak szacunku do innych, traktowanie lokalnych mieszkańców z góry, z wyższością, i lekceważenie zwyczajów. Nie przestaje mnie zadziwiać, jak niekulturalnie turyści z naszej części świata potrafią się zachowywać, tak jakby wszystko im było wolno i musieli się „wyszumieć”. To zresztą możemy niekiedy obserwować w przypadku turystów odwiedzających nasz kraj. Skoro nie pochwalamy takich zachowań np. w naszym Krakowie, nie zachowujmy się tak, jadąc np. do Bangkoku…

▌ Wyspa Wielkanocna

K.D.: Często mówi się, że podróżowanie to jest droga w głąb samego siebie. Czego nauczyłaś się o sobie, podróżując? Czy to Cię w jakiś sposób zmieniło?

K.M.: Powtarzam często, że samotne, niskobudżetowe podróże z plecakiem to znakomity sposób na sprawdzenie własnych możliwości – pomysłowości, zaradności i zdolności komunikacyjnych. Podróżowanie wiele mnie nauczyło, w obszarze komunikacji międzykulturowej, zdolności negocjacyjnych, zachowania spokoju, dystansu, również radzenia sobie z różnymi przeciwnościami losu i asertywności.

K.D.: Co jest najważniejsze w Twoich podróżach? Piszesz w swoich książkach o odkrywaniu nieznanych miejsc, nowych doznaniach, emocjach i poznawaniu ludzi, czy właśnie to jest dla Ciebie najważniejsze?

K.M.: Edukacja. Podróże to najlepsza szkoła, kopalnia wiedzy o świecie. Ale też o sobie samym.

K.D.: Są ludzie, którzy też czują pociąg do odkrywania świata, ale boją się, że wiąże się to ze zbyt dużym ryzykiem lub kosztami. Co powiedziałabyś takim osobom?

K.M.: Ryzyko można rozumnie minimalizować. W mojej nowej książce Podróżnik bez powodu. W 40 dni dookoła świata, która ukaże się na jesieni, zawarłam porady dotyczące bezpieczeństwa dla osób, które chciałyby również wyruszyć z plecakiem w świat. A jeśli chodzi o koszty – podróżowanie nie jest tanim hobby, ale z drugiej strony mówimy tu o wędrowaniu z plecakiem, spaniu w hostelach i tanich hotelach. Można zwiedzać świat, ograniczając wydatki. Poza tym w wielu przypadkach to kwestia pewnej dyscypliny finansowej i priorytetów (ja zamiast rzeczy wolę zbierać pieczątki w paszporcie).

Przy tej okazji zachęcam także do odpowiedzialnego podejścia do turystyki, również w wymiarze finansowym.

Podróżując po krajach rozwijających się, obserwuję czasem, jak turyści z naszej bogatej Europy targują się, próbując zbijać ceny do minimum. A pamiętajmy, że dla nas ten jeden dolar wielkiej różnicy nie czyni, a dla kogoś tam, na miejscu, owszem…

4/2017

K.D.: Kończąc, zapytam, czy to, że współpracujesz z Centrum Badań nad Terroryzmem CC, wpływa jakoś na podróże. Sądzisz, że zwracasz uwagę na trochę inne rzeczy niż typowy turysta?

K.M.: Zdecydowanie. W każdym z odwiedzanych państw zwracam uwagę na kwestie związane z sytuacją polityczną, szczególnie w wymiarze bezpieczeństwa. Jest to jeden z motywów moich podróży, który pomaga mi później w pracy naukowej.

K.D.: Czy możesz jeszcze zdradzić nam swoje plany podróżnicze na najbliższą przyszłość?

K.M.: Myślę o podróży dookoła świata, ale tym razem jadąc z Europy na wschód, półkulą północną. Moja poprzednia podróż dookoła globu prowadziła na zachód, półkulą południową. Chciałabym również odwiedzić Kolumbię, gdzie na północy kraju w dżungli odwiedzić można tajemnicze Zaginione Miasto.

K.D.: Czego wobec tego życzyć podróżnikowi?

K.M.: Jak każdemu – szczęścia i możliwości realizacji marzeń (w tym przypadku podróżniczych).

K.D.: W takim razie życzę Ci tego wszystkiego, o czym przed chwilą wspomniałaś, a od siebie dodam jak najwięcej przebytych kilometrów i niesamowitych ludzi spotkanych na swojej drodze. Dziękuję za rozmowę.

107

SEC & LIFE

108

Do Chin i z powrotem Andrzej Tomczak

SEC&AS

NIE SAMĄ PRACĄ ŻYJE CZŁOWIEK

C

zy byliście kiedyś w Chinach? Ja do niedawna nie.

I jakoś mnie nie ciągnęło w tamtym kierunku. Ale gdy trzeba wyjechać służbowo, to nie ma czasu na zastanawianie się. Czas na refleksję przychodzi po powrocie, i tą refleksją chciałem się podzielić z czytelnikami SEC&AS. Pod koniec kwietnia br. poleciałem do Szanghaju i Hangzhou (co wymawia się mniej więcej tak: Hangdżo). Zatwierdzając materiał o Shanghai Tower, w pierwszym numerze SEC&AS, nie przypuszczałem, że obejrzę na własne oczy ten drugi co do wysokości budynek na świecie i wjadę na szczyt, stojącego nieopodal, szóstego wieżowca na tej liście. I to tak szybko.

Wyjazd do Chin wiąże się nieodłącznie z koniecznością otrzymania chińskiej wizy. Można do tego podejść dwojako: skorzystać z usług biura podróży albo samemu stanąć w kolejkach w konsulacie chińskim. Uznałem, że jako mieszkaniec Warszawy nie mam wytłumaczenia, żeby iść na skróty, i postanowiłem o wizę zawalczyć samemu. Najwięcej problemu sprawiło bezbłędne wypisanie wielostronicowego wniosku wizowego, którego wypełnianie zdawało się podobne do wypełniania ankiety bezpieczeństwa osobowego przy postępowaniu sprawdzającym w związku z dostępem do informacji niejawnych. No, może trochę przesadziłem, ale tylko trochę.

Do wniosku wizowego należy dołączyć paszport, kopię strony z danymi osobowymi i zaproszenie. Informacja o konieczności dołączenia kopii paszportu jest dość skrzętnie ukrywana, przez co wiele osób jest odsyłanych od okienka do pobliskiego ochroniarza, który za złocisza wykonuje wyblakłą, mało czytelną kopię. Po co? Nie wiem. Konsulat działa trzy razy w tygodniu, od 9 do 11. Na plus trzeba zaliczyć, że wszyscy wchodzący przed 11 są po zamknięciu obsługiwani. Gdyby jeszcze dla biur podróży przeznaczono oddzielne okienko, można by rzec, że kontakt z konsulatem był wzorowy. Jednak łyżka dziegciu zostaje. Kolejka poruszała się dość sprawnie, aż tu nagle podchodził przedstawiciel jakiegoś biura podróży i bęc – na ladę wypadało ze trzydzieści paszportów. I robił się wielominutowy zator. Ale trzeba przyznać, że oddając paszport i odbierając paszport z wizą, nie stałem w kolejce dłużej niż po dwie godziny. Teraz pozostawało przygotować się do wyjazdu i w drogę.

Jak zwykle nie miałem czasu na szeroko zakrojone przygotowania, a więc wykonałem telefon do znajomego, który często podróżuje w tamte strony. Jego uwagi sprawdziły się prawie co do joty. A nie było tego dużo. Po pierwsze i najważniejsze – bardzo niewielu Chińczyków mówi po angielsku. Spotykałem nawet inżynierów, którzy języka Albionu nie rozumieli. Również wśród młodzieży

nie jest to kultywowana umiejętność, a więc co dopiero mówić o taksówkarzach. Dlatego warto pobrać z hotelu ściągawkę językową, która pozwala się komunikować w różnych miejscach, szczególnie w taksówkach. Nawet w restauracjach najczęściej nikt nie zna żadnego obcego języka. W Chinach nie ma dostępu do Facebooka, Twittera, YouTube’a czy usług Google, a więc po co im znajomość angielskiego? To znaczy również, że korzystanie np. z Google Maps czy poczty Gmail jest bardzo utrudnione. Można podobno wykupić sobie VPN1 i w ten sposób korzystać z usług Google, ale najprawdopodobniej z prywatnością taki „VPN” niewiele ma wspólnego. Za to wszyscy zachęcają do korzystania z chińskiego narodowego komunikatora internetowego, pod nazwą WeChat, którego nazwa w naszych uszach brzmi podobnie jak „wielki brat”. Można za jego pomocą komunikować się tekstowo, dzwonić, a nawet płacić w sklepach. A więc wydaje się, że lepiej w ogóle nie instalować tej, oczywiście bezpłatnej, aplikacji w swoim smartfonie.

Natomiast Skype działał tylko do momentu, w którym nie pomyliłem się przy wprowadzeniu hasła, a link odblokowujący został wysłany na niedostępnego Gmaila. Pozostawała tylko komunikacja SMS (2 zł/szt.), bo roaming w Plusie wydał się horrendalnie drogi – 13,53 zł/min za rozmowę wychodzącą i lokalną oraz 8 zł/min za przychodzącą. Zaś korzystanie z Internetu, które kosztowało blisko 5 zł/100kB, może nieźle wydrenować kieszeń. Warto przed wyjazdem wyłączyć roaming danych w komórce, żeby nie zdziwić się rachunkiem po powrocie, ponieważ wiele aplikacji zainstalowanych w smartfonach komunikuje się z siecią bez naszej wiedzy.

Kolejna rada, która ma wiele wspólnego z poprzednią, to wybieranie restauracji posiadających menu obrazkowe albo chodzenie do restauracji z tłumaczem. Jeśli nie można zrealizować żadnej z tych opcji, to mój znajomy sugerował, żeby wybierać z „krzaczkowego” menu na chybił trafił, ale zamawiać dwa razy więcej potraw. Wtedy co drugą da się zapewne skonsumować. Może było w tej radzie trochę przesady, ale faktycznie jedna potrawa na cztery, pięć była dla mnie niejadalna. Jako że jest to artykuł w części lifestylowej, do spraw kulinarnych jeszcze wrócę.

Ostatnia rada dotyczyła wymiany walut na chińskie juany.

Można ją zrealizować na lotnisku, w banku lub bankomacie oraz w hotelu. Kursy wymiany w hotelach nie są najkorzystniejsze, więc warto skorzystać z innych opcji. Chińczycy zapewniali nas, że najlepiej wymienić walutę, robiąc wypłatę 1

Wirtualna Sieć Prywatna (ang. Virtual Private Network).

▌ Hotelowa ściągawka językowa

4/2017

109

SEC & LIFE

▌Bund

z bankomatu, ale trzeba uważać, bo bankomaty, obsługując karty zagraniczne, zachowują się na tyle dziwnie, że znajomy, chcąc wypłacić równowartość 50 euro, wypłacił niechcący równowartość 500 euro. Dobrze, że nie więcej.

Bogatszy w te rady, przystąpiłem do dalszych przygotowań. Kolejnym tematem, który musiałem rozważyć, to wybór aparatu. Spodziewałem się konieczności wykonania dużej liczby zdjęć (zrobiłem ich ok. 650), jednak na dźwiganie dużego i ciężkiego wyposażenia fotograficznego nie miałem ochoty. Turystyka i robienie zdjęć nie były celem mojej podróży, a w spotkaniach biznesowych duża torba fotograficzna wcale nie pomaga. Po dłuższym namyśle podjąłem heroiczną decyzję zabrania ze sobą Olympusa OM-D. Dokupiłem do niego przed wyjazdem szerokokątny obiektyw typu „pancake” firmy Panasonic Lumix, o dość dobrym świetle (1:2,5)2. Czułem, że wyjazd z 14 mm „stałką” będzie trochę ryzykowny, ponieważ na co dzień przyzwyczaiłem się do korzystania z profesjonalnego obiektywu typu „zoom”. Ale ten obiektyw jest dość duży i waży drugie tyle, co aparat, a może nawet więcej. Natomiast „pancake” Panasonica jest leciutki i płaski, jak na „naleśnika” (od ang. pancake) przystało i ku memu zaskoczeniu wprowadza minimalne zniekształcenia w obrazie. A to dla tak małego obiektywu jest naprawdę dużym osiągnięciem. W czasie wyjazdu tylko dwa razy żałowałem, że nie mam dłuższego obiektywu. Decyzja okazała się więc słuszna, dysponowałem niezłym i do tego całkiem płaskim aparatem. Nie zabrałem też dużej lampy błyskowej. Do pokrowca aparatu wrzuciłem „kitową” lampę błyskową, która przydała się do zrobienia kilku bardziej dynamicznych ujęć w restauracjach.

Droga do Chin nie była usłana różami. Najpierw lot do Amsterdamu, przerwa, potem lot do Szanghaju. Wylot w sobotę ok. 17 z Amsterdamu, nocny przelot przez kilka stref czasowych i lądowanie w niedzielę, ok. 11, w Chinach. Samolot „połyka” w czasie lotu 6 godz., a więc kontakt z chińskimi służbami imigracyjnymi nawiązaliśmy ok. 5 rano naszego czasu. Żeby przekroczyć granicę, należy uprzednio wypełnić kartę imigracyjną, składającą się z dwóch części. Pierwsza zostaje zabrana przy przekraczaniu grani2 W aparacie Olympusa można zastosować obiektyw Panasonica, ponieważ OM-D jest wykonywany zgodnie ze standardem mikro 4/3 (ang. micro 4/3), wprowadzonym wspólnie przez Olympusa i Panasonica.

110

cy Chin, drugą trzeba mieć przy opuszczaniu kraju (jej brak opóźnia odprawę wylotową, ponieważ trzeba od nowa wypełnić cały dokument). Jeszcze tylko fotka do bazy danych i po sprawie. Lotniska w Chinach są pod silną kontrolą antyterrorystyczną, co się objawia również tym, że już na teren terminala wchodzi się po teście na obecność śladowych substancji używanych do produkcji ładunków wybuchowych. Wyjść z terminala jest więc łatwo, ale trudniej jest doń wrócić, o czym przekonały się osoby, które wyskoczyły na chwilę zapalić papierosa. Ta chwila trochę się przedłużyła.

Szanghaj to największe miasto w Chinach, którego populacja wynosi ok. 25 mln mieszkańców. Dla porównania należy uświadomić sobie, że populacja całej Polski to ok. 38 mln. Robi wrażenie, nieprawdaż?

Niedzielne popołudnie w centrum Szanghaju było zupełnym zaskoczeniem. Ulice były praktycznie puste. Mało samochodów, jeszcze mniej przechodniów i rowerzystów. Do zwiedzania w sam raz. Pierwszym punktem wycieczki było wjechanie na szczyt Shanghai World Financial Center (SWFC), szóstego co do wysokości wieżowca na świecie (492 m), nazywanego przez miejscowych „otwieraczem”, ze względu na bliźniacze podobieństwo do otwieracza kapslowanych butelek.

Dla porównania dodam, że słynna podwójna wieża w Kuala Lumpur ma „tylko” 452 m.

Wysiadłszy z autobusu, koło SWFC, wybudowanego w dzielnicy Pudong, zobaczyłem obok wieżowiec Shanghai Tower, który wspina się do chmur na 632 m (uważni czytelnicy pamiętają go zapewne z pierwszego numeru SEC&AS), oraz charakterystycznie postrzępiony Jin Mao Tower (421 m)3. Obowiązkowym punktem programu wieczornego zwiedzania Szanghaju jest nadbrzeże rzeki Huangpu, nazwane w czasach kolonialnych Bund (wymawia się band, a słowo jest angielsko-indyjskim terminem oznaczającym nabrzeże). Nadbrzeżna promenada, mająca ok. 1,5 km długości, pozwala zobaczyć dwie odsłony Szanghaju – kolonialną, znajdującą się na zachodnim brzegu rzeki, gdzie królują budynki powstałe w różnych europejskich stylach, oraz panoramę wieżowców nowoczesnej dzielnicy Pudong. Tu po raz pierwszy spotkałem się z rowerem miejskim. Nie żeby od razu na nim podróżować. Zobaczyłem, jak wieczorem pakowane są na ciężarówki setki rowerów, którymi przyjechali na Bund turyści. Rower miejski to dobry przykład, jak daleko nam do Chin w tej, jak i w wielu innych dziedzinach. Otóż stacje bazowe rowerów miejskich są już w Chinach passé. Chiński rower miejski działa trochę inaczej. Każdy rower ma nad tylnym kołem zamontowaną blokadę cęgową połączoną z urządzeniem wyposażonym w GPS, komunikującym się zdalnie z centrum zarządzania. Na rowerze naklejony jest QR kod. Użytkownik aplikacji widzi na mapce, gdzie najbliżej znajduje się wolny rower, podchodzi, skanuje Te trzy najbardziej charakterystyczne wieżowce Szanghaju widać dobrze na zdjęciu tytułowym.

3

SEC&AS

NIE SAMĄ PRACĄ ŻYJE CZŁOWIEK komórką QR kod i to wystarcza do zdjęcia blokady. Po zakończeniu jazdy „porzuca” rower w dogodnym dla siebie miejscu i daje sygnał, że skończył. To powoduje zablokowanie koła i udostępnienie lokalizacji roweru na mapie aplikacji. Pomijając pełną inwigilację, jest to nadzwyczaj wygodne rozwiązanie.

W chwilach wolnych od pracy gospodarze starali się pokazać różne oblicza Chin. To nowoczesne, ale również to bardziej tradycyjne. Jadąc z Szanghaju do Hangzhou, często zobaczyć można całe nowe osiedla niezamieszkałych budynków. Budując osiedla widma, chiński rząd przygotowuje się na wielką migrację populacji wiejskiej do miast. W Hangzhou świetnie widać dynamikę rozbudowy miasta. Miasta z ponad dwutysiącletnią tradycją, leżącego przy ujściu rzeki Qiantang Jiang do Morza Wschodniochińskiego, w którym znajduje się południowy koniec największego sztucznego kanału na świecie, nazwanego Wielkim Kanałem, łączącego w przeszłości Pekin z Zatoką Hangzhou. Do miasta przylega Jezioro Zachodnie, zbiornik słodkowodny, który powstał w pierwszym tysiącleciu naszej ery z wydzielenia rozlewiska Qiantang Jiang od jej głównego koryta. Okolice jeziora są ostoją wielu gatunków roślin i zwierząt. Na brzegu jeziora oraz na sztucznie usypanych wyspach można podziwiać ogrody, świątynie i przepiękne pagody. Wielki Kanał oraz Jezioro Zachodnie są wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Niedaleko jeziora znajduje się miejscowość, z której pochodzi jedna z najlepszych chińskich herbat zielo-

▌ Rower miejski

nych – Long Jing (Lung Ching, Dragon’s Well, Smocza Studnia). Wioska Longjing (Dragon Well Tea Village) to miejscowość turystyczna, gdzie można zapoznać się z uprawą i zbiorem zielonej herbaty. Można też jej skosztować oraz nabyć po długotrwałych negocjacjach cenowych. Herbata zielona jest najpopularniejszym napojem w Chinach. Świeżo zebrane liście herbaty się suszy, co powstrzymuje proces utleniania.

Należy ją zaparzać w dobrej jakości wodzie o temperaturze nieprzekraczającej 85°C. Najczęstszym błędem przy parzeniu zielonej herbaty jest zalanie liści wrząt-

▌Pudong

SEC & LIFE

▌ Tea village

▌ Zielona herbata

kiem, co powoduje zmętnienie, a napar staje się cierpki, wręcz gorzki. Nasza chińska gospodyni zalewała herbatę wodą z termosów i ponawiała zalewanie fusów, udowadniając, że napar po ponownym zalaniu w dalszym ciągu jest podobnie smaczny.

Idąc śladem herbaty, wracamy do kuchni chińskiej. Wyjazdy służbowe mają w swój rytuał wpisane wspólne biesiadowanie.

Odwiedziwszy kilka restauracji w Szanghaju i Hangzhou, mogłem wyrobić sobie zdanie na temat kuchni tego regionu i naszego, europejskiego postrzegania kuchni chińskiej. Pierwszą rzeczą, którą mi uświadomili gospodarze, było to, że kuchnia, którą w Europie rozpoznajemy jako chińską, jest bardziej zbliżona do kuchni kantońskiej niż szanghajskiej. W Szanghaju z reguły nie stosuje się bardzo ostrych przypraw, znanych z kuchni kantońskiej, a potrawy – z na▌ Hot pot

112

szego punktu widzenia – są dość mdławe. Oczywiście w restauracjach można zamówić ostrzejsze przyprawy, ale po pierwsze trzeba wiedzieć jak (mnie udało się po kilku próbach wyjaśnienia kelnerce, o co mi chodzi, ale dopiero przy pomocy tłumacza), po drugie ich użycie wzbudza lekkie zdziwienie obsługi, szczególnie jeżeli okazuje się, że mała miseczka nadzwyczaj ostrej przyprawy musi być co chwila uzupełniana. Drugim wnioskiem, jaki mi się nasunął, porównując kuchnię chińską znaną z naszego podwórka, jest uprzywilejowane traktowanie europejskiego konsumenta. W naszych chińskich restauracjach stosuje się mięso filetowane, np. kurczaka, natomiast w Chinach w żadnej z restau▌ Kaczka po pekińsku

SEC&AS

NIE SAMĄ PRACĄ ŻYJE CZŁOWIEK

▌ Napar

▌ Kurczak

racji, w których jadłem, kucharze nie stosowali filetowanego kurczaka. Mięso było porcjowane na małe kawałki razem z kośćmi. Przy większości mięsnych potraw miałem wrażenie obgryzania kości, jak naszych żeberek, czego osobiście nie cierpię. Kurczaka podaje się często razem z głową i dziobem. Natomiast odkryciem było wszechobecne tofu pod różnymi postaciami. Okazało się, że moja awersja do tofu wynikała z tego, iż to, z którym miałem do tej pory do czynienia, było po prostu obrzydliwe, a to jedzone w Chinach było całkiem smaczne. Zmieniłem więc zdanie o tofu.

Teraz wiem, że za obrzydliwy smak odpowiedzialni są ludzie przygotowujący z niego potrawy. Jeśli ma się ▌ Tancerz w masce

możliwość, to warto skosztować chrupiącej kaczki po pekińsku, ciętej na cienkie plastry, serwowanej z naleśnikami, warzywami i owocami oraz ciemnym sosem Hoisin. Ten gęsty sos, w smaku mający coś wspólnego ze śliwkami (stąd czasami błędnie stosowana nazwa „sos śliwkowy”), jest produkowany ze sfermentowanej soi i znany jest pod wieloma nazwami (również jako Tian Mian Jiang czy Chinese Sweet Bean Sauce).

Ostatnim chińskim przybytkiem kulinarnym, który udało mi się odwiedzić, była restauracja typu hotpot (Huoguo – inaczej ognisty kociołek). Ten sposób serwowania potraw jest popularny w wielu krajach Azji, a wywodzi się ponoć z Mongolii. W restauracji, którą odwiedziłem, były do dyspozycji różne mutacje kociołka: ostry lub nieostry albo podzielony na dwie części: ostrą i nieostrą. W kociołku znajdował się odpowiednio doprawiony wywar, do którego po doprowadzeniu do wrzenia wrzucało się różne surowe ingrediencje, począwszy od mięs, owoców morza, na warzywach i tofu kończąc.

Ugotowane składniki wyciągało się długimi pałeczkami, maczało w samodzielnie przygotowanym sosie i ze smakiem spożywało. Biesiadę umilał pokaz robienia makaronu, przypominający akrobacje gimnastyczek z szarfami, oraz tradycyjny taniec zamaskowanego mężczyzny, który niezauważalnie dla publiczności zmieniał kolor maski na twarzy.

Każdy wyjazd z reguły prędzej czy później się kończy. Wylatując z Chin, warto pamiętać, że chiński rząd walczy z nałogiem nikotynowym, a więc nie liczyłbym na możliwość zakupu papierosów w strefie wolnocłowej. Dostać tam można m.in. zieloną herbatę, wyroby z jedwabiu oraz maskotki z pandą pod wieloma postaciami.

I na koniec przestroga dla palaczy: chiński rząd na poważnie walczy z paleniem. Często bramki do wykrywania metalu i prześwietlania bagażu służą również do wykrywanie zapalniczek. Powszechnym jest odbieranie zapalniczek osobom wchodzącym do obiektów, w których obowiązuje zakaz palenia. Praktycznie wszędzie przy bramkach kontrolnych można spotkać pudła pełne różnokolorowych jednorazówek. Palącego turystę z Europy mogą więc czasem uratować przedpotopowe zapałki, gdy nie będzie mógł sobie odkupić utraconej zapalniczki.

Andrzej Tomczak

4/2017

113

SEC & LIFE

Łucznictwo – pasja na całe życie!

Krzysztof PARADOWSKI

W niniejszym artykule chciałbym w sposób przystępny przybliżyć łucznictwo osobom, które chciałyby rozpocząć przygodę z tym sportem. Mając na uwadze to, żeby nie odstraszyć nikogo, tekst ten będzie zawierał podstawowe informacje umożliwiające rozpoczęcie strzelania rekreacyjnego. Ma być wstępem do łucznictwa rekreacyjnego, z moimi subiektywnymi radami – czego unikać i jaki sprzęt warto nabyć na początek swojej przygody. Dużo uwagi poświęcę też aspektom bezpieczeństwa, gdyż jest to najistotniejszy element każdego sportu, często traktowany po macoszemu.

Trochę o sprzęcie i o tym, jak zacząć

Łuki ogólnie dzielimy na klasyczne oraz bloczkowe.

Ponieważ nie polecam zaczynania przygody z łucznictwem od łuków bloczkowych, w tym artykule skupie się na łukach klasycznych. Łuki klasyczne dzielimy natomiast na łuki długie (typu angielskiego) oraz refleksyjne (olimpijskie, myśliwskie, typu wschodniego).

W tym artykule skupię się na łukach refleksyjnych, które dla uproszczenia podzielę jedynie na jednoczęściowe oraz składane.

Do rozpoczęcia strzelania polecałbym łuk składany typu olimpijskiego i zaraz postaram się wyjaśnić dlaczego. Nie polecam natomiast, a wręcz odradzam, kupowanie tanich łuków typu listwa bądź pręt z włókna szklanego z gumową lub plastikową rączką. Pomi114

jając marną jakość takich łuków, samo włókno szklane w przypadku pęknięcia jest bardzo niebezpieczne.

Wracając do klasycznych łuków składanych, które charakteryzują się osobnym majdanem. Majdan to „środkowa” część łuku z uchwytem, do którego w przypadku łuków składanych mocujemy ramiona. Takie rozwiązanie jest bardzo wygodne, gdyż w zależności od potrzeb możemy montować ramiona o różnej sile naciągu. Pozwoli to np. na dobór odpowiednich ramion dla dzieci oraz osób dorosłych. Należy również pamiętać, że nawet dorośli na początku powinni używać ramion o mniejsze sile naciągu i sukcesywnie, w miarę wzmacniania mięśni, przechodzić na silniejsze naciągi. Siły naciągów oscylują w granicach 10–42 funtów, co daje w przeliczeniu naciąg o sile ok. 4,5–18,9 kg. Rozpiętość ta pozwala na bardzo elastyczny i precyzyjny dobór sprzętu, nawet dla najmłodszych dzieci.

Koszt zestawu gotowego do strzelania (w skład którego wchodzi majdan z zamontowaną podstawką pod strzałę i celownikiem, ramiona oraz cięciwa z założonymi zaciskami oznaczającymi „siodełko”, czyli miejsce, w którym zakładamy strzałę na cięciwę) to ok. 320 zł. Dodatkowe ramiona to koszt ok. 180 zł. Ponadto do zestawu należy dokupić strzały. Najtańsze strzały karbonowe (z włókna węglowego), które polecam, m.in. ze względu na wytrzymałość, to koszt 18 zł za sztukę. Zaczynając strzelać z łuku, zaopatrzyłem się w 15 strzał, wykorzystując 10 i mając 5 w zapasie. NaleSEC&AS

MOJE HOBBY ży mieć na uwadze, że szczególnie na początku, strzelając z bliskiej odległości, łatwo jest uszkodzić strzałę, trafiając w nią inną strzałą, co może skutkować np. oderwaniem lotki bądź wręcz rozszczepieniem strzały, tzw. Robin Hood. Zerwanie lotki nie jest tragedią, gdyż posiadając maszynkę do klejenia lotek (koszt ok. 90 zł), można taką strzałę naprawić. Można również próbować wkleić lotkę ręcznie, używając elastycznego kleju cyjanoakrylowego, należy jednak pamiętać, że wszelkie niedokładności wpływają na lot strzały. Co do doboru długości i parametrów strzały dobrze jest poradzić się sprzedawcy. Na początku strzały powinny być jak najbardziej uniwersalne, i ja osobiście dla słabszych łuków, w przedziale do około 28–30 funtów, proponuję strzały o parametrach: spin 750 i długości 30 cali, natomiast do mocniejszych – strzały o parametrach: spin 570 i długość 32 cale.

Istotnym elementem są również maty łucznicze – koszt ok. 100 zł, stojaki – ok. 50 zł, ochraniacz na przedramię (karwasz) – ok. 50 zł, ochraniacz palców (żeby nie mieć odcisków od napinania cięciwy) to koszt ok. 11–20 zł.

Poniżej zamieszam zdjęcie przykładowego „zestawu startowego”. Widać na nim również „ekierkę”, która zostanie omówiona w następnym artykule.

Bezpieczeństwo

Bezpieczeństwo powinno być podstawowym elementem podczas strzelań. Ja podzielę je na trzy kategorie, czyli bezpieczeństwo innych osób, swoje i sprzętu.

W każdym sporcie priorytetem powinno być bezpieczeństwo osób postronnych, jak również innych zawodników (oczywiście nie patrzmy na sporty walki bądź inne bardzo kontaktowe). W łucznictwie podczas strzelania należy zadbać, żeby za tarczą (celem) był nasyp, wał itp., ograniczający lot strzały. Można też korzystać ze specjalnej siatki, ale jest to dosyć drogie, gdyż cena dobrej siatki zabezpieczającej o wysokości

3 m to kwota ok. 170 zł/1 m.b. Ponieważ siatka musi być luźno zawieszona, żeby łagodnie wychwytywać strzały (napięte mogą zostać przestrzelone), 5 m.b. to minimum dla początkujących, więc wydatek w granicach 850 zł wydaje się dość wysoki.

Innym aspektem jest sposób napinania cięciwy.

Na wielu filmach widać, jak łucznicy napinają łuki od góry, kierując je w dół. Jest to dla wielu osób łatwiejszy sposób i mniej obciążający mięśnie. Jest to jednak, poza „okolicznościami wojennymi”, niedopuszczalne, gdyż przypadkowo wystrzelona w górę strzała może polecieć na dużą odległość i ugodzić postronną osobę. Napinanie od dołu jest bezpieczne, a potencjalnie zbłąkana strzała wbije się w ziemię i w najgorszym wypadku uszkodzi się, co jednak nie będzie się wiązało z niczyim uszczerbkiem na zdrowiu oraz potencjalnymi dokuczliwymi konsekwencjami prawnymi dla nas.

Należy również wyznaczyć tory strzeleckie i zadbać, aby nie poruszały się po nich przypadkowe osoby.

Istotnym elementem jest również dobór długości strzały. Na początku sugeruję kupować dłuższe strzały, gdyż krótkie w momencie, gdy spadną z podstawki na majdanie łuku (co na początku zdarza się często), mogą utkwić w dłoni strzelającego.

Uwaga!

Osoby mające przeprost stawu łokciowego muszą szczególnie uważać na potencjalne urazy stawu łokciowego oraz przedramienia, spowodowane uderzeniami cięciwy. Wymaga to stosowania dużych, dwuczęściowych ochraniaczy (karwaszy). W miarę treningu, jak to miało miejsce z moją córką, jest to coraz mniej uciążliwe, gdyż wzmocnienie mięśni stabilizuje staw, poza tym ćwiczenia z czasem ustalają właściwa pozycję i ułożenie ręki.

Krótkie podsumowanie

Żeby zacząć strzelać, nie trzeba tak wiele, żeby dobrze strzelać, trzeba dużo, dużo więcej, ale wszystko przychodzi z czasem. W tym artykule zawarłem jedynie podstawowe wiadomości, jak zacząć przygodę z łucznictwem, w kolejnym przekażę porady praktyczne oraz instrukcje ze zdjęciami, m.in. jak konfigurować łuk i wiele, mam nadzieję, przydatnych informacji.

Krzysztof Paradowski 4/2017

115

SEC & LIFE

Przygotowanie do rejsu

– na co zwrócić uwagę Małgorzata CZARNOMSKA

W dzisiejszym świecie żeglarstwo jest dostępne dla każdego. Uczestnictwo w rejsie to popularna forma spędzania urlopu. Wraz z popytem idzie podaż – pojawia się coraz więcej ofert żeglarskich wakacji dla laików, z pełną obsługą i zorganizowanymi aktywnościami w portach. Program takiego wyjazdu brzmi trochę jak all inclusive, wobec czego automatycznie nastawiamy się na pasywny odpoczynek wakacyjny.

P

opularne powiedzonko głosi, że wszystko jest dla ludzi. Oczywiście, że tak, ale pod warunkiem, że ludzie mają trochę oleju w głowie.

Załóżmy, że chcemy spędzić rodzinnie urlop na jachcie w Chorwacji. Zaczynamy przeglądanie ofert i tu pojawiają się pierwsze schody. Jaki jacht wybrać? Czy ze skipperem, czy bez? Rejs we flotylli, czy samodzielny? Czarter ze skipperem jest odpowiednią formą dla osób nie mających doświadczenia żeglarskiego lub morskiego. Nie oznacza to, że skipper będzie obsługiwał jacht, a my będziemy bezkarnie smażyć się na słońcu – o ile nie umówimy się inaczej, załoga bierze czynny udział w żeglowaniu. Najbezpieczniej jest zdecydować się na to, aby skippera zapewniła firma czarterowa, która najprawdopodobniej prowadzi stałą

116

współpracę z osobami kompetentnymi. Znam historię, gdzie chcąc obniżyć koszty rejsu rodzina zdecydowała się na zaangażowanie do poprowadzenia jachtu osoby ogłaszającej swoje usługi na popularnym portalu społecznościowym. Nie wiedzieli o tym człowieku nic ponad to, co sam im powiedział, a skusiła ich cena – była taka sama, jak koszt skippera lokalnego, tylko nie w Euro, a w złotówkach. Na szczęście wrócili z wakacji cali, ale za to skutecznie zrażeni do żeglarstwa, gdyż ów „profesjonalny” skipper okazał się być mocny tylko w słowach. Takich historii jest wiele i niektóre mają smutniejszy koniec. Na wodzie, szczególnie morskiej, nie ma żartów i miejsca na kompromis. Same uprawnienia nie świadczą o człowieku, trzeba poszukać opinii na jego temat i zdobyć wiedzę odnośnie jego doświadczenia w docelowym rejonie żeglugi. Inna pokusa, motywowana nie tyle ograniczonym budżetem, co własnymi aspiracjami to zrezygnowanie z zatrudnienia profesjonalisty, bo przecież „żeglowanie to nic trudnego, wsiadasz i płyniesz”. Ile razy słyszałam podobne frazesy! Jeden z moich ulubionych to również: „a po co ci nawigacja, masz przecież GPS”.

To trochę tak, jakbyśmy postanowili wybrać się na wakacje samolotem i zrezygnowali z usług pilota, bo przecież latanie to nic trudnego i nie wymaga żadnej wiedzy, startujesz i lądujesz, a z góry wszystko widać, więc nawigacja jest zbędna.

SEC&AS

Moja pasja Obecnie jest coraz więcej firm, które specjalizują się w organizowaniu rejsów we flotylli. Wybór takiej opcji ma swoje wady i zalety. Wadą jest z pewnością zdecydowanie się na towarzystwo sporej liczby nieznanych osób oraz uzależnienie od grupy w kontekście odwiedzanych miejsc. Rejs samodzielny daje z pewnością więcej swobody, jednak na wypadek awarii, które przecież na jachtach się zdarzają pomoc ze strony grupy może być nie do przecenienia.

Wybór jachtu to już sprawa mniej istotna. Jeżeli mamy kompetentnego skippera, poprowadzi on każdy jacht. Skupmy się raczej na aspektach wygody i bezpieczeństwa. Im jacht jest większy, tym więcej miejsca jest w środku – to oczywiste. Zwróćmy uwagę nie tylko na długość kadłuba, ale też na rozkład wnętrza. Jeśli zależy nam na komforcie, najlepiej jest założyć, że nikt nie będzie nocował w mesie. W przypadku rejsu niskobudżetowego założymy wprost przeciwnie. Druga sprawa to wiek jachtu. Im jednostka jest młodsza, tym wyższa będzie cena za czarter, ale też tym mniejsza jest szansa na wystąpienie awarii, przynajmniej teoretycznie. Najlepiej jest wypośrodkować swój wybór tak, aby znaleźć odpowiedni balans między ceną, a wiekiem i wyposażeniem jachtu. Są elementy wyposażenia, z których można bez problemu zrezygnować, na przykład grot rolowany do masztu. Standardowy grot na pełzaczach jest równie łatwy w obsłudze i daje lepsze parametry żeglowania, a nie podbija ceny. Ważne przy wyborze jachtu jest jego elektroniczne wyposażenie nawigacyjne, w szczególności AIS, radar i Navtex. Jeżeli nie znasz się na tym, poproś o radę fachowca.

Elementem bezpośredniego przygotowania do rejsu jest odbiór jachtu. Często osoba zdająca jednostkę będzie chciała pokazać ją pobieżnie skupiając się na liczeniu sztućców i talerzy, a nie na przykład na działaniu instalacji. Pamiętaj, że swój jacht musisz znać od góry do dołu i jeżeli zaznajomisz się z nim przed wypłynięciem, to bezpieczniejszy będziesz później.

Nie ulegaj złudnemu poczuciu komfortu, bo „ktoś na pewno zadbał, aby wszystko działało”. Pod pokładem znajdź wszystkie zawory denne i sprawdź, czy da się je zamknąć. Zobacz, gdzie znajduje się butla z gazem.

Sprawdź działanie silnika, również na biegu oraz naucz się obsługiwać windę kotwiczną. Obejrzyj wszystkie podwięzi wantowe, a także spójrz w górę i przyjrzyj się stalówkom – czy żadna z nich się nie rozkręca? Jeżeli masz taką możliwość, wciągnij kolegę na maszt w celu inspekcji mocowania wszystkich elementów na topie (do tego celu potrzebujesz kogoś kompetentnego, kto poinstruuje, jak to zrobić). Ważne jest, aby na jachcie znajdowały się części zapasowe i podstawowe narzędzia, co niestety nie jest standardem – być może będziesz musiał poprosić przedstawiciela armatora o doposażenie jednostki.

Do omówienia pozostała nam kwestia osób wybierających się na rejs. Po pierwsze i najważniejsze, osoby te nie mogą mieć przeciwwskazań zdrowotnych do udziału w tego typu eskapadzie. Nie chodzi 4/2017

mi tu o wykluczanie kogoś z załogi, a bardziej o zdroworozsądkowe podejście do tematu i wyobrażenie sobie hipotetycznej sytuacji np. zaostrzenia choroby podczas żeglugi, gdzie nie ma możliwości uzyskania natychmiastowej pomocy lekarskiej. Czekanie na śmigłowiec służb ratowniczych może trwać godzinę lub dłużej. Czy będziesz w stanie zabezpieczyć chorego przez ten czas? Bardzo często wszystko sprowadza się do zabrania ze sobą odpowiedniego zestawu leków i poinformowania załogi o swoich problemach zdrowotnych, możliwych objawach i postępowaniu na wypadek ich wystąpienia. Pływałam z chorymi na cukrzycę, alergikami i chorymi na padaczkę. Świadomość ryzyka to podstawa – dziewczyna z padaczką idąc na dziób zawsze musiała być wpięta do lajfliny niezależnie od warunków, aby w przypadku wystąpienia ataku nie wypadła za burtę. I już! Trochę trudniej jest z zachorowaniami u dzieci – konieczna jest pełna świadomość rodziców dotycząca niemożności uzyskania natychmiastowej pomocy medycznej na morzu.

Przygotowując się do rejsu trzeba wziąć ubrania na każdą pogodę, w tym koniecznie chroniące od deszczu. Zignorowanie tego może mieć nieprzyjemne konsekwencje – wychłodzenie i osłabienie. Znajomy kapitan mawiał, że żeglarz szczęśliwy to żeglarz najedzony, wyspany i ogrzany – do takiego stanu rzeczy należy dążyć!

Na prośbę Autorki zachowano pisownię oryginalną.

Małgorzata Czarnomska Kapitan i instruktor z kilkunastoletnim stażem. Żeglarz zawodowy, szkoleniowiec, autorka książek (m.in. Angielski dla żeglarzy i Rozmówki portowe). Specjalizuje się w zagadnieniach łączności radiowej i bezpieczeństwa na morzu.

117

SEC & NEWS

FIRE|EXPO 2017 i SECURITY|EXPO 2017 na PGE Narodowym

Z

a nami kolejna edycja Kongresu Pożarnictwa FIRE | SECURITY EXPO 2017, która odbyła się 27 lipca br. na PGE Narodowym w Warszawie. To coroczna konferencja z 14-letnią już tradycją, poświęcona bezpieczeństwu pożarowemu obiektów budowlanych, celem której jest popularyzacja i podnoszenie świadomości pożarowej, wymiana wiedzy i doświadczeń podczas spotkań z praktykami z branży oraz gośćmi specjalnymi. W tegorocznej edycji kongresu udział wzięło 1104 uczestników: praktyków w zakresie projektowania, realizacji inwestycji, prewentystów oraz specjalistów security i ochrony przeciwpożarowej, którzy na co dzień spotykają się w swojej pracy zawodowej z problemami i wyzwaniami ochrony przeciwpożarowej i zabezpieczeń technicznych.

118

Podobnie jak w latach ubiegłych, także i w tym roku oprócz bogatej merytoryki, technicznych i prawnych aspektów związanych z wymogami ochrony przeciwpożarowej i zapobiegania poważnym awariom i pożarom program zawierał także bogaty panel warsztatów pożarowych, pokazów skutków wybuchu i pożaru, ćwiczeń z obsługi gaśnicy w razie pożaru, wyposażenia dla jednostek straży pożarnych i ratownictwa medycznego.

Podczas 4 sesji kongresu omówione zostały zagadnienia z wielu powiązanych ze sobą dziedzin – od nowości w systemach sygnalizacji alarmowej, oddymiania czy detekcji po szereg rozwiązań z zakresu kontroli i monitoringu aż po bierną ochronę przeciwpożarową.

Swoją ofertę zaprezentowało 200 przed-

SEC&AS

AKTUALNOŚCI

stawicieli reprezentujących 70 dostawców systemów i rozwiązań branży przeciwpożarowej i security. Kongres odbył się pod patronatem i zarazem współtworzony był przez prestiżowe ośrodki naukowe i badawcze w kraju, m.in.: CNBOP-PIB, CIOP-PIB, SGSP, Wydział Inżynierii Procesowej i Ochrony Śro-

dowiska Politechniki Łódzkiej, Katedrę Telekomunikacji i Aparatury Elektronicznej Politechniki Białostockiej, PZPO OCHRONA, IBP NODEX, SIBP, GIG, PISA, PZU LAB, ZOSPRP, z udziałem wielu organizacji i stowarzyszeń branżowych.

Nadzór merytoryczny nad przebiegiem tegorocznej edycji Kongresu Pożarni-

ctwa pełnił zespół ekspertów i najwyższej klasy specjalistów w dziedzinie bezpieczeństwa pożarowego. Natomiast na uczestników jak co roku czekał bogaty program pokazów i testów działania systemów, przygotowany przez partnerów i prelegentów kongresu.

Fot. K. Dąbrowska

Z satysfakcją informujemy, że 27 lipca 2017 r. pod adresem www.secandas.pl uruchomiliśmy portal internetowy naszego dwumiesięcznika SEC&AS (Security & Alarm Systems) Geneza Portalu SEC&AS

Portal SEC&AS to nowoczesny branżowy serwis informacyjny o tematyce bezpieczeństwa, który został uruchomiony przez Wydawnictwo PISA (wydawcę czasopisma SEC&AS).

Zakres tematyczny portalu wykracza daleko poza branżę zabezpieczeń, koncentrując się na przedstawieniu nowości technologicznych, informacji z kraju i ze świata oraz możliwości rozwiązań architektonicznych służących poprawieniu naszego bezpieczeństwa.

Czym jest Portal SEC&AS

Portal SEC&AS to niezbędne narzędzie dla osób pracujących w branży security, studentów oraz osób chcących poszerzyć horyzonty swojej wiedzy. To otwarta przestrzeń swobodnej wymiany idei i informacji branżowych oraz doświadczeń ekspertów i praktyków, a także pomoc przy realizacji ciekawych pomysłów.

Mamy nadzieję, że Portal SEC&AS będzie platformą integrującą społeczności zainteresowane bezpieczeństwem oraz wspomagającą rozwój i promocję rynku usług security w Polsce. Aby jak najlepiej realizować cele postawione przed portalem SEC&AS, zapraszamy specjalistów z zakresu nauki i praktyki do współtworzenia portalu branżowego i zachęcamy do nadsyłania artykułów, newsów, ogłoszeń etc., związanych z branżą zabezpieczeń i bezpieczeństwa.

4/2017

Liczymy na to, że informacje zamieszczone w portalu SEC&AS zainteresują także inwestorów, zarządców, projektantów, pracowników urzędów, instytucji i przedsiębiorstw odpowiedzialnych za inwestycje związane z bezpieczeństwem obiektów, a także osoby nadzorujące lub zlecające usługi zabezpieczeń technicznych oraz administratorów.

Zapraszamy na stronę www.secandas.pl

119

SEC & NEWS

VI EDYCJA OGÓLNOPOLSKICH DNI ZINTEGROWANYCH SYSTEMÓW BEZPIECZEŃSTWA POŻAROWEGO – SCHRACK SECONET I PARTNERZY W dniach 4−5 października 2017 r. w Hotelu Windsor w Jachrance odbędzie się kolejna, VI edycja Ogólnopolskich Dni Zintegrowanych Systemów Bezpieczeństwa Pożarowego – Schrack Seconet i Partnerzy. Organizatorzy zapowiadają ciekawe zmiany w dotychczasowej formule spotkania.

W

ciągu dwóch dni szkolenia zespoły specjalistów i ekspertów dokonają analizy przypadków zastosowania urządzeń służących ochronie zdrowia, życia i mienia (w tym procesów technologicznych) w obiektach różnego przeznaczenia, m.in.: hali widowiskowo-sportowej, budynku biurowo-usługowym, szpitalu czy obiekcie przemysłowym. W drugiej połowie każdego dnia szkolenia uczestnicy będą mogli wziąć udział w sesjach warsztatowych poszczególnych Partnerów tegorocznego spotkania.

Podczas dwóch dni merytorycznych spotkań z najlepszymi ekspertami w branży słuchacze zapoznają się

z najnowszymi wytycznymi dotyczącymi projektowania, instalacji oraz użytkowania m.in. takich systemów, jak: SSP, DSO, SUG, BMS, SMS, CCTV (VSS), SKD, przyzywowych i komunikacji, kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła, sterowania oddzieleniami pożarowymi i innymi instalacjami technicznymi obiektu.

Zostaną poruszone m.in. takie zagadnienia: ■ współdziałanie i podział kompetencji między systemem zarządzania bezpieczeństwem pożarowym, automatyką budynku oraz innymi systemami bezpieczeństwa w przypadku wystąpienia różnych zagrożeń w obiekcie budowlanym, ■ integracja SSP, DSO i systemu zarządzania bezpieczeństwem pożarowym – sterowanie automatyczne i ręczne, zarządzanie ewakuacją, ■ przypadki specjalnych zastosowań systemów bezpieczeństwa, ■ sterowanie i zasilanie urządzeń automatyki pożarowej,

systemy sterowania i układy zasilania zapewniające ciągłość działania krytycznych procesów i systemów, ■ specjalne rozwiązania detekcji pożaru (wczesna detekcja: dymu, płomienia, ciepła), ■ gaszenie jedno- i wielostrefowe, ■ zintegrowane systemy SSP i SUG, ■ współpraca z urządzeniami automatyki pożarowej, ■ zdalne zarządzanie systemami bezpieczeństwa.

Do grona ekspertów uczestniczących w omawianiu określonego studium przypadku zaproszono m.in. przedstawicieli instytucji badawczych i specjalistycznych uczelni technicznych oraz niezależnych specjalistów, zajmujących się problematyką bezpieczeństwa i ewakuacji.

■

W celu rejestracji zapraszamy na stronę www.schrack-seconet.pl

VII KONFERENCJA BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO

W

imieniu Stowarzyszenia Wspierania Bezpieczeństwa Narodowego (SWBN) oraz Krajowego Stowarzyszenia Ochrony Informacji Niejawnych (KSOIN) serdecznie zapraszamy do uczestnictwa w VII Konferencji Bezpieczeństwa Narodowego, która odbędzie się w dniach 4-6 października br. w Bielsku-Białej.

Konferencja skierowana jest do kadry kierowniczej i zarządzającej przed-

120

znaczeniu gospodarczo-obronnym oraz jednostek organizacyjnych administracji rządowej i samorządowej, odpowiedzialnych za zarządzanie kryzysowe, odpowiedni poziom bezpieczeństwa, porządek publiczny i obronę cywilną. siębiorstw: zobowiązanych do ochrony infrastruktury krytycznej, podlegających obowiązkowej ochronie, szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa państwa oraz jego obywateli, o dużym

Szczegóły konferencji dostępne są na stronie www.kbn.ksoin.pl

SEC&AS

PORTAL DWUMIESIĘCZNIKA MIĘDZYBRANŻOWEGO

SECURITY & ALARM SYSTEMS

WszysTko o bezpieczeńsTWie i systemach alarmowych www.secandas.pl