โจน จันได
ปันพันธุ์ พันพรรณ
โจน จันใด มีสวนเกษตรอินทรีย์เล็กๆ ชื่อว่า “พันพรรณ” ที่อ�ำเภอแม่แตง ปลูกผัก ผลไม้ เลี้ยงสัตว์ มีนาข้าว และสร้างบ้านดิน ที่อยู่อาศัยที่เก่าแก่ที่สุดของมนุษย์ที่เข้าได้กับทุกสภาพอากาศ และภูมิประเทศ เขามีปรัชญาการใช้ชีวิตอย่างเรียบง่าย พึ่งพาตนเองให้มากที่สุด และด�ำรงวิถีเช่นนี้ มาสิบกว่าปี จนความคิดของเขาได้แผ่ขยายก่อร่างเป็นชุมชนแห่งการเรียนรู้และอยู่ร่วมกัน ที่ต่อยอดมา เป็นศูนย์เรียนรู้เพื่อการพึ่งตนเองและศูนย์เมล็ดพันธุ์พื้นบ้าน อ.แม่แตง จ.เชียงใหม่ (Pun Pun – Center for Self Reliance) แต่ละเดือน มีคนหลากหลายเข้ามาอบรมดูงาน บ้างลงคอร์สพึ่งตนเอง หลายคน ต้องการเปลีย่ นแปลงชีวติ จากความยุง่ ยากสูค่ วามเรียบง่าย บ้างมาเป็นอาสาสมัครอยูก่ นั เป็นรายสัปดาห์ รายเดือน รายปี เพือ่ ใช้ชวี ติ เรียนรูก้ ารสร้างบ้านดิน ดูแลตัวเองด้วยวิถธี รรมชาติ ท�ำเกษตรแบบไร้สารเคมี ปุ๋ยหมัก ปุ๋ยน�้ำจุลินทรีย์ ท�ำของใช้จ�ำเป็นจ�ำพวกสบู่ แชมพู น�้ำยาล้างจานจากผลผลิตธรรมชาติ และการ อยู่ร่วมกัน ช่วยเหลือกันคนละไม้ละมือ ไม่มีใครมีหน้าที่ประจ�ำ ทุกคนมีหน้าที่เหมือนกันหมดคือท�ำงาน ที่อยู่ตรงหน้า แต่สถานการณ์วกิ ฤติอาหารโลกทีค่ วบคุมโดยบริษทั ใหญ่เพียงไม่กรี่ าย และระบบตลาดสมัยใหม่ ที่ครอบง�ำวิถีการปลูกของเกษตรกรท�ำให้เมล็ดพันธุ์พื้นบ้านร่อยหรอลงเรื่อยๆ โจนจึงมุ่งมั่นเก็บและ รักษาพืชพันธุพ์ นื้ บ้านไม่ให้สญ ู หายไป เพราะมองไปทีต่ ลาดทุกวันนี้ คนปลูกกับคนกินแบ่งแยกจากกัน คนปลูกไม่ได้สนใจว่าคนกินเป็นอย่างไร คนกินเองก็ไม่ได้สนใจว่าปลูกอย่างไร เมล็ดพันธุ์ถูกพัฒนามา ป้อนตลาด ขายพันธุ์ที่สะดวกต่อการขาย ไม่ได้ขายพันธุ์ที่จ�ำเป็นต่อการด�ำรงอยู่ของชีวิต เมล็ดพันธุ์ จากพ่อค้านั้นให้ผลรวดเร็ว หน้าตาสวยงาม หากรสชาติจืดก็ใส่ปุ๋ยหวานเพิ่มรสชาติเข้าไปได้ แต่มันเป็น รสชาติที่จืดชืดที่สุดเท่าที่มนุษย์เคยกินมา อย่างไก่บ้านกับไก่เลี้ยง ไก่บ้านแพงกว่าแต่คนก็ยังกิน เพราะ ไก่เลี้ยงรสชาติจืดชืด เราจึงเห็นผักไม่กี่อย่าง ปลาไม่กี่สายพันธุ์ ไก่และหมูพันธุ์เดียว ข้าวจากเดิมมีอยู่ 2-3 หมื่นสายพันธุ์ เดี๋ยวนี้มีแค่ 2-3 ร้อยสายพันธุ์ อันที่จริงแต่ละฤดูกาลคนกินพืชผักหลายชนิดมาก คนเหนือมีผักให้กิน 20-30 สายพันธุ์ในแต่ละฤดู มีผักที่รสชาติดี อร่อยๆ กว่านี้มากมาย แต่ตลาดไม่เอา มาขาย ความหลากหลายในการกินของเราจึงน้อยลง อาหารน้อยลง ความมั่นคงของชีวิตคน สัตว์ พืช น้อยลง เพราะเราอยู่ได้ด้วยความหลากหลายทางพันธุกรรม ซึ่งล้วนส่งผลต่อสุขภาพเสื่อมลง เผชิญ โรคภัยทั้งมะเร็ง ภูมิแพ้ โดยเฉพาะสายพันธุ์จีเอ็มโอ (GMOs -Genetically Modified Organisms สิ่งมี ชีวิตที่ได้รับการดัดแปลงพันธุกรรมไม่ได้เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ) ที่ท�ำให้คนมีอาการแพ้กันมาก แต่ไม่รู้ สาเหตุ และไม่มีทางเลือกในการบริโภค คนรวยคนจนกินเหมือนกันหมดเพราะตลาดมีอยู่ไม่กี่สายพันธุ์ อีกทั้งเมื่อเมล็ดพันธุ์พื้นบ้านหายไป ราคาเมล็ดพันธุ์เหล่านั้นก็แพงขึ้น มะละกอกิโลกรัมละหมื่นกว่าบาท มะระจีนเม็ดละ 2-3 บาท ผักสลัดกิโลกรัมละ 2-3 หมื่นบาท ท�ำให้เกษตรกรต้องเป็นหนี้ เพราะลงทุนสูง แต่ขายได้ราคาต�่ำ ในขณะที่การพัฒนาสายพันธุ์ก็ท�ำให้เป็นพันธุ์ที่ชอบสารเคมี เพราะปลูกแล้วโตเร็ว ต้องใส่ปุ๋ยถึงจะงอกงาม เกษตรกรจึงต้องเสียค่าปุ๋ยให้บริษัทอีก พันธุ์ที่มีอยู่ทั่วไปก็เป็นพันธุ์ผสม เอาไปปลูกไม่ได้ ปลูกแล้วไม่ขึ้นไม่งอกงาม ผักกระถิน ผักติ้ว ผักเสม็ด เซียงดา ผักกูด ผักหนาม เป็นพืชพรรณพื้นบ้านที่สายพันธุ์ไม่หาย แต่พันธุ์ที่ไม่ใช่ผักพื้นเมือง เช่น คะน้า พริก มะละกอ ผักกาด บวบ นั้นมาจากที่อื่นแต่คนนิยมกิน พันธุ์แท้ก็จะหายเพราะบริษัทใหญ่มุ่งพัฒนาสายพันธุ์เหล่านี้มากขึ้น ดูง่ายๆ คือคนกินผักคะน้ามากกว่า ผักกระถิน เขาก็ส่งเสริมให้คนปลูกคะน้ากันมาก พันธุ์แท้พันธุ์พื้นบ้านก็ปลูกน้อยลง โจนจึงเดินทางไปที่ ต่างๆ ในรอบสิบปีทผี่ า่ นมา เพือ่ เสาะแสวงหาพันธุพ์ นื้ เมือง และพืชผักสายพันธุแ์ ท้ บางครัง้ ได้รบั แจกจ่าย มาจากการเชื่อมโยงเครือข่ายต่างๆ บางทีก็ซื้อมาบ้าง ขณะนี้มีสายพันธุ์พื้นบ้านอยู่ราว 300 สายพันธุ์ ซึง่ เมือ่ ได้พนั ธุม์ าแล้วก็เอามาปลูกกินดูกอ่ น พอรูว้ า่ ไม่กลายพันธุ์ ปลูกแล้วให้ผลเหมือนเดิม เป็นพันธุแ์ ท้แล้ว ก็ปลูกต่ออีกรอบ แล้วค่อยแจกจ่าย โดยให้ผู้สนใจส่งจดหมายใส่ซองแนบแสตมป์จ่าหน้าถึงตัวเอง พร้อม บอกเมล็ดพันธุ์ที่ต้องการจากรายชื่อเมล็ดพันธุ์ที่แจ้งไว้ในเว็บไซต์ของพันพรรณ ซึ่งในแต่ละเดือน มีคนส่งจดหมายมาขอเมล็ดพันธุ์เป็นพันๆ ฉบับ จนบางทีส่งให้ไม่ทัน บางช่วงต้องรอเป็นเดือนก็มี ส่วนใหญ่คนที่ขอเมล็ดพันธุ์เป็นคนเมืองที่อยากปลูกผักกินเอง บางคนลาออกจากงานมาปลูกผัก เขาเองไม่ได้ให้เมล็ดพันธุ์ไปคราวละมากๆ เพราะต้องการให้คนเอาไปปลูกกินเอง ไม่ได้ท�ำการค้า ไม่ให้ไปปลูกขายเสร็จแล้วมาขอใหม่อย่างนี้ถือว่ากินแรง แต่อยากให้ปลูกกินแล้วขยายพันธุ์ต่อเอง เพื่อให้พันธุ์กระจายออกไป ไม่กระจุกกับคนกลุ่มเดียว เมล็ดพันธุ์ที่คนขอมักเป็นจ�ำพวกพืชสวนครัว ผักสลัด คนที่ขอก็เห็นคุณค่า อยากปลูกกิน ปลูกเก็บ คิดถึงปัญหาสุขภาพ และเป็นกระแสสังคม ที่คนคิดถึงความมั่นคงทางสุขภาพมากขึ้น เมื่อความคิดของการเก็บเมล็ดพันธุ์พื้นบ้านได้กระจายออกไป COMPASS จึงขอเป็นส่วนหนึ่ง ในการเชิญชวนให้ชาวเชียงใหม่ได้มีส่วนร่วมในการเก็บเมล็ดพันธุ์พื้นบ้าน ด้วยการปลูกเมล็ดพันธุ์ ที่สวนพันพรรณแบ่งปันมาให้ 5 พันธุ์ คือ “กระเจี๊ยบแดง” ซึ่งปลูกง่าย มีเนื้อหนาเนื้อเยอะ ผลเอาไป แช่อิ่ม ท�ำแยม ท�ำไวน์ ท�ำน�้ำกระเจี๊ยบ เลือกลูกที่แก่หน่อย ก่อนจะเอาไปต้มท�ำน�้ำให้เอาเมล็ดออกมา ปลูกต่อได้, “พริกขาว” เป็นพันธุ์ที่คนอีสานชอบกิน มีกลิ่นหอม เผ็ดปานกลาง, “ผักชีลาว” เอาไปกิน สดๆ กับแกงอ่อม กินกับสเต๊ก หรืออาหารฝรั่งได้ หลายอย่าง, “ผักกาดแม้ว” มีรสชาติเหมือนวาซาบิ หากปลูกในดินดี จะได้ต้นใหญ่สูงเกือบเมตร ใบกว้างเกือบฟุต เอาไปท�ำแกงจับฉ่ายอร่อยนัก และ “ผักสลัดเรนดิกลาส” (Reine des Glaces) ซึ่งเมล็ดพันธุ์ที่ได้รับไปนั้น สามารถเก็บไว้ได้เป็นปี ยิ่งเก็บไว้ในตู้เย็นจะได้นานถึง 4-5 ปี ถ้าไว้ในช่อง แช่แข็งอยู่ได้เป็นสิบปี คนปลูกเองก็ควรเข้าใจด้วย เช่น ซื้อเมล็ดผักมาเป็นขวด แบ่งมาปลูกแล้ว ก็วาง ขวดไว้อย่างนั้น ถ้ารู้จักเก็บใส่ถุงดีๆ เอาเข้าตู้เย็น ก็สามารถเก็บได้นานเป็นปีๆ เลยทีเดียว *พันพรรณ ศูนย์การเรียนรู้เพื่อการพึ่งตนเอง และ ศูนย์เมล็ดพันธุ์ ตู้ ปณ. 5 อ.แม่แตง จ.เชียงใหม่ 50150 เว็บไซต์ www.punpunthailand.org และ เฟซบุ๊คแฟนเพจ Pun Pun Organic Farm
Organic Way ต้นกล้าแห่งการเกื้อกูล
จากผู้คนที่ลงมือลงแรงปฏิบัติจริงต่างเห็นค�ำตอบและผลลัพธ์เดียวกันว่าเกษตรกร ในระบบธรรมชาติท�ำแล้วม่วน! ม่วนทั้งผู้ผลิต ผู้บริโภค พืช สัตว์ สิ่งแวดล้อม เพราะสิ่งทั้งมวลล้วนเชื่อมโยง พึ่งพากันและกัน ไปสู่วิถีอันยั่งยืน
Organic D.I.Y. กิจกรรมท�ำได้เอง
ค�ำแนะน�ำที่จริงใจและเป็นจริงที่สุด จากกานต์ ฤทธิ์ขจร เกษตรกรไร่ปลูกรัก (Thai Organic Food) ฟาร์มเกษตรอินทรีย์จังหวัดราชบุรีต่อข้อถามที่ว่า จะเริ่มต้นชีวิตเกษตรอินทรีย์ได้อย่างไร คือ “ปลูกเลยครับ!” กานต์แนะน�ำว่า เพียงแค่มคี วามคิดก็ทำ� เลย อย่าคิดมาก ไปซือ้ เมล็ดมาปลูกเลย เอาผักทีเ่ ราชอบกิน ผักทัว่ ๆ ไป อย่างคะน้า ผักบุง้ โหระพา ตะไคร้กไ็ ด้ คือถ้าคิดว่าต้องมีหลักการ ไปเข้าอบรมก่อน ส่วนใหญ่ไม่คอ่ ยได้ทำ� แต่ถา้ ได้ปลูก มี ความกล้าที่จะลอง จะค่อยๆ เรียนรู้ ลองผิดลองถูก จากนั้นก็จะต่อยอดไปเอง เข้าอบรม หาความรู้เพิ่มเติมต่อๆ ไป การ ปลูกผักเป็นวิถีคนไทยมานาน ไม่ได้สั่งสอนกันมา แต่เราปลูกกันตามรั้ว เราเกิดมาก็เห็นผักตามรั้วบ้านแล้ว พอยุคสมัย เปลี่ยน รั้วบ้านเป็นคอนกรีตไปหมด ก็ไม่มีสวนครัวรั้วกินได้อีกแล้ว แต่เราสามารถท�ำขึ้นเองได้ เอาเมล็ดมาลง รดน�้ำ พรวนดิน ไม่นานก็ออกดอกออกผล ส่วนการปลูกผักแนวทางเกษตรอินทรีย์โดยไม่ใช้สารเคมี ต้องเข้าใจธรรมชาติ การอยูร่ ว่ มกันพึง่ พาอาศัยกันของพืช สัตว์ สิง่ แวดล้อม เช่น จะท�ำอย่างไรให้พนื้ ทีท่ ปี่ ลูกมีโครงสร้างย่อยสลาย มีจลุ นิ ทรีย์ เชื้อรา แบคทีเรียดีๆ มีสภาวะการอุ้มน�้ำ มีไส้เดือนดูดกิน พืชมีสภาพแวดล้อมที่ดีด้านอากาศ เราสามารถปลูกพืช หมุนเวียนตามฤดูกาล ปลูกดอกไม้ ท�ำบ้านนก นกมาช่วยกินหนอน แมลงมาดูดเกสรดอกไม้มาช่วยปรับสมดุล ในธรรมชาติ สิ่งเหล่านี้เป็นเรื่องที่เรียนรู้และทดลองท�ำได้ การได้เข้าไปอยู่ในสภาพแวดล้อม เดินดูบรรยากาศภายในไร่ ยิ่งสร้างแรงบันดาลใจให้เกิดอย่างยิ่งยวด ทุกวัน อาทิตย์สุดท้ายของเดือน ไร่ปลูกรักจะจัดกิจกรรมประจ�ำเดือน Organic Family Day เปิดโอกาสให้ผู้สนใจเข้าไปเรียน รู้ท�ำกิจกรรมต่างๆ ในไร่ปลูกรัก ซึ่งเป็นการใช้เวลาหนึ่งวันอย่างคุ้มค่า ผู้ร่วมงานประมาณหนึ่งร้อยคนได้ร่วมกันท�ำ กิจกรรมอย่างเช่นน�ำไข่เป็ดมาท�ำไข่เค็มออร์แกนิก ไอศกรีมโฮมเมด น�้ำสลัดสูตรสมุนไพรที่รับประทานกับผักสลัดสดๆ ของไร่ ฟังนิทานและดนตรีอะคูสติก ท�ำของเล่นและงานศิลปะจากธรรมชาติ ฯลฯ มีการจัดเทศกาลประจ�ำปีหนึ่งครั้ง ในชื่องาน Organic Boutique Festival (ราวเดือนมกราคม ในอนาคตอาจเพิ่มจากหนึ่งวันเป็นสองวัน) ซึ่งมีเนื้อหาและ กิจกรรมแตกต่างและหลากหลายขึ้น รองรับผู้ร่วมงานได้มากราว 600-700 คน มีการสร้างฐานกิจกรรมให้ผู้มาร่วมงาน เลือกเข้าฐานได้ตามอัธยาศัยเพื่อกระจายคนไปรอบๆ พื้นที่ ทั้งนี้ก็เพื่อส่งผ่านไอเดียและโครงสร้างของการปลูกผักท�ำไร่ ในการเชื่อมโยงกับชีวิตประจ�ำวัน ซึ่งคนเราปกติตื่นเช้ามา อาบน�้ำ กินข้าว ไปท�ำงาน เรียนหนังสือ กลับบ้านมาตอนเย็น แทนที่จะไปห้างสรรพสินค้า ก็มาท�ำกิจกรรมด้วยกันภายในบ้าน เพราะหน่วยย่อยแต่ส�ำคัญที่สุดของสังคมคือครอบครัว เริ่มจากที่บ้านท�ำกิจกรรมดูแลสุขภาพ ท�ำอาหารกินกันเอง คัดสรรของเล่นธรรมชาติ เล่านิทานสร้างสรรค์ให้กันฟัง รดน�้ำ พรวนดิน สิ่งที่เห็นเด่นชัดคือสัมพันธภาพที่ดีภายในครอบครัว ซึ่งเป็นการเชื่อมโยงวิถีออร์แกนิกอย่างชัดเจน เมื่อเพิ่มความเป็นออร์แกนิกเข้าไปอย่างการใช้วัตถุดิบไม่มีสารเคมี สิ่งแวดล้อมก็ไม่โดนท�ำลาย สุขภาพก็แข็งแรงเห็นๆ กิจกรรมจากเทศกาลไร่ปลูกรักครัง้ ทีผ่ า่ นมา อาทิ ฟังนิทานจากครูชวี นั ฟังดนตรีอะคูสติกจากพีป่ น่ั - ไพบูลย์เกียรติ เขียวแก้ว การท�ำน�้ำสลัด ตุ๊กตาฟาง ปุ๋ยน�้ำชา ลงกล้านาโยน ไข่เค็มออร์แกนิก ซึ่งการได้เอามือคลุกแกลบห่อหุ้มไข่เป็ด แล้วทิ้งไว้สิบห้าวันให้กลายเป็นไข่เค็ม (อร่อยด้วยสิ) จับหญ้าแห้งมาปั้นๆ ให้เป็นตัวตุ๊กตา หยิบต้นกล้าข้าวโยนไปใน ท้องนาเพาะต้นกล้ากระเจี๊ยบโดยการใส่ดินในห่อใบตองแล้วประคบประหงมกลับมาลงดินที่บ้าน ล้วนเป็นสิ่งที่ ได้เรียนรู้ติดตัว และเสริมแรงกระตุ้นให้กลับมาท�ำต่อเองที่บ้าน บางอย่างอาจจนด้วยเกล้ากับวัสดุที่คนเมืองตามหา ได้ยากสักหน่อย เช่น การท�ำตุ๊กตาฟาง ซึ่งต้องใช้หญ้าแห้ง และต้องอาศัยการฝึกฝนและความอดทนในการปั้นหญ้า ให้เป็นตัว การท�ำปุ๋ยน�้ำชาใช้มูลค้างคาว 1 กิโลกรัมต่อน�้ำ 1 ลิตร และปุ๋ยหมักสูตรไร่ปลูกรัก ที่มีส่วนประกอบคือ ร�ำหยาบ ร�ำละเอียด แกลบด�ำ มูลวัว หมักไว้กับน�้ำหมักชีวภาพ 14 วัน จึงน�ำมาท�ำปุ๋ยน�้ำชา โดยสูตรเร่งด่วนบ�ำรุงทางใบ น�ำปุ๋ย น�้ำชามาห่อในผ้าขาวเป็นลูกตุ้ม 1 ตุ้มต่อน�้ำ 5 แก้ว หมักไว้หนึ่งคืน น�ำน�้ำไปฉีดพ่นทางใบตอนเช้า ตุ้มที่เหลือหมัก ในน�้ำใหม่ไว้ใช้ได้อีก 6 รอบ การท�ำน�้ำปลาออร์แกนิก ซึ่งมีวิธีการที่เริ่มจากลูกปลาไม่เป็นหมันจากการดัดแปลงเพศ เลี้ยงด้วยอาหาร ออร์แกนิกจนปลามีอายุ 1 ปี จึงน�ำปลากับเกลือไปหมักในโอ่ง 18 เดือน จึงได้เป็นน�้ำปลามาตรฐาน IFOAM & EU ผู้ร่วมงานต่างได้น�้ำปลาออร์แกนิกกลับบ้านคนละขวดเล็ก น�ำมาเหยาะมาปรุงอาหารแล้วหอมอร่อยเชียว แต่การท�ำน�้ำสลัดและไข่เค็มด้วยตัวเองก็พอจะหาวัตถุดิบได้ไม่ยาก น�้ำสลัดเพสโต้สูตรอโณทัย ก้องวัฒนา เจ้าของร้านอาหาร “อโณทัย” (ซอยโรงพยาบาลพระราม 9 ใกล้สี่แยก อสมท. กรุงเทพฯ) ใช้ใบโหระพา 30 กรัม เกลือ ¼ ช้อนชา น�้ำมันมะกอก ½ ถ้วยตวง อัลมอนด์อบ ¼ ถ้วยตวง ชีสพาร์เมซาน 1-2 ช้อนโต๊ะ น�ำไปบดพร้อมกัน ส�ำเร็จออกมาน�ำไปใส่สลัด หรือทาเป็นสเปรดขนมปังได้รสเลอเลิศมาก ไข่เค็มออร์แกนิกใช้น�้ำหนึ่งแก้ว ผสมแกลบและเกลือ แล้วน�ำไปหุ้มไข่เป็ด วางในที่อากาศถ่ายเท เป็นเวลา 15 วัน (หากท�ำไข่ดาว ทิ้งไว้ได้ถึง 30 วัน) โดยแกลบด�ำนั้นมาจากเปลือกข้าว หาซื้อได้จากโรงสี ที่เชียงใหม่ยังพอมีโรงสีเก่า ที่มีปล่องไฟอยู่บ้าง เรียกว่ามอบไอเดีย ส่งต่อความคิดในวิถีเกษตรอินทรีย์ให้แล้ว จากนี้ก็อยู่ที่แต่ละคนน�ำไปปรับใช้ เข้ากับชีวิตประจ�ำวันของตน และที่ส�ำคัญคือ “ลงมือท�ำ” * ไร่ปลูกรัก - 130 หมู่ 1 ถนนเพชรเกษม (กิโลเมตรที่ 78) ต�ำบลวังเย็น อ�ำเภอบางแพ จังหวัดราชบุรี โทรศัพท์ 086-3327-365 เว็บไซต์ www.thaiorganicfood.com ส�ำหรับจังหวัดเชียงใหม่ ผู้ที่สนใจซื้อพืชผักอินทรีย์สดใหม่ สามารถเลือกซื้อได้ที่บ้านขวัญเคียงดาว ต.บ้านปง อ.หางดง จ.เชียงใหม่ โทร 09-0910-0010, 08-6728-4142 หรือติดต่อสอบถามที่เฟซบุ๊ค bannkwunkiangdao ส่วน ผลิตภัณฑ์ออร์แกนิก และผลิตภัณฑ์เกษตรอินทรีย์ไร้สารพิษ อื่นๆ ยังสามารถเลือกซื้อได้ที่ Urban Green Organic โครงการ @Curve Education Mall เชียงใหม่ โทร 08-9700-3366, 0-5310-5736 และที่เฟซบุ๊ค urbangreenorganic
เกษตรกรไม่มีเกษียณ ปลดโซ่เรื่องอายุ อาชีพ ฐานะ ความรู้ และเงื่อนไขต่างๆ กันเถิด ทุกคนสามารถลงมือปลูกผักท�ำฟาร์ม เริ่มต้นวิถีเกษตรกร ได้แบบไร้อายุปลอดเงื่อนไข
โชคชัย สารากิจ
ในวัย 74 ปีนี้ คือผู้อ�ำนวยการศูนย์เรียนรู้การพัฒนายั่งยืนภาคเหนือ (Northern Sustainable Development Learning Center) เขาเพิ่งได้รับปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์จากสภามหาวิทยาลัยแม่โจ้เมื่อเดือน กุมภาพันธ์ พ.ศ.2556 นี้เอง มูลเหตุหลักมาจากการที่เขาให้ค�ำแนะน�ำ สนับสนุนราชการและเอกชนเพื่อขับเคลื่อนเกษตรกรรม ในระบบธรรมชาติเป็นเกษตรกรคนแรกทีเ่ ลีย้ ง “หมูหลุม” โดยประยุกต์การเลีย้ งหมูแบบธรรมชาติมาจากสถาบันเกษตรธรรมชาติ เกาหลีใต้ เริม่ จากเก็บรวบรวมขยะไปใส่ในหลุม อาศัยก�ำลังหมูมาพลิกฟืน้ ปรับปรุงดิน เป็นการก�ำจัดขยะทีย่ อ่ ยสลาย ได้อาหารสัตว์ และช่วยผลิตปุ๋ยชีวภาพเอาไปใช้งานในสวนเพาะปลูก เขาเองก็ไม่ต่างจากคนทั่วไปตรงที่เป็นมนุษย์เงินเดือน ท�ำงานจนอายุ 60 ครั้นไม่ได้ต่ออายุเกษียณ หนี้สินยังมีอยู่ เขากลับเปลี่ยนวิกฤติเป็นโอกาส สร้างงานขึ้นมาด้วยน�้ำมือและภูมิปัญญา บอกลาชีวิต คนเมืองที่ต้องขึ้นอยู่กับเงินทอง มาหาทรัพย์ในดินสินในน�้ำกับชีวิตเกษตรกรที่ความมั่งคั่ง คือ อาหารการกินและสุขภาพที่ดี ทุกวันนี้ เขาและภรรยา พิกลุ สารากิจ ผูซ้ งึ่ โชคชัยบอกว่าเป็นหัวเรีย่ วหัวแรง และหัวใจหลักของไร่ อาศัยอยูใ่ นผืนดินขนาด 40 กว่าไร่ ในอ�ำเภอเวียงป่าเป้า จังหวัดเชียงราย ร่วมกับหมู่ญาติที่มีพื้นที่อยู่ในอาณาบริเวณเดียวกัน แต่ละบ้านปลูกพืชผักและท�ำสภาพ แวดล้อมเป็นเกษตรอินทรีย์เต็มรูปแบบ มีการเลี้ยงวัว ไก่ เป็ด หมู และให้อาหารที่เป็นเกษตรอินทรีย์ เพื่อจะได้มูลสัตว์เป็นอินทรีย์ใช้เป็นปุ๋ยให้ผืนดิน ท�ำกระทั่งให้พื้นที่ทั้งหมดเป็น เขตปลอดบุหรี่ คนงานในไร่ตอ้ งเข้าใจว่าสูบบุหรีไ่ ม่ได้เลย บรรดาใบไม้ใบหญ้าทีร่ ว่ งหล่นก็ไม่เคยทิง้ หากกวาดเศษใบไม้ไปกองรวมกันเก็บไว้ทำ� ปุย๋ ได้ เพราะทุกสิง่ มีคณ ุ ค่าในตัวของมัน
พงษ์ศักดิ์ โฆษิตกุล
เป็นนายธนาคารมาตลอดชีวิต ขณะที่ภรรยา อรทัย โฆษิตกุล ก็มีหน้าที่การงานที่ดี แต่งตัวสวยงาม นั่งท�ำงานหน้าคอมพิวเตอร์ แต่ด้วยปัญหาสุขภาพทั้งสองทิ้งเมืองมาอยู่ไร่ที่เวียงป่าเป้าตามค�ำแนะน�ำจากญาติสนิทเช่นโชคชัย ซึ่งช่วยให้พวกเขากลายเป็นคนสวน ตื่นเช้ามาใส่รองเท้าบู๊ตออกไปรดน�้ำอย่าง กระฉับกระเฉงฉายแววเปี่ยมสุขล้นเหลือ ในเช้าของวันเก็บผักซึ่งท�ำสัปดาห์ละครั้ง พงษ์ศักดิ์ก้มๆ เงยๆ ตัดผักสลัดด้วยกรรไกรไปทีละแปลงๆ จนเต็มตะกร้าแล้วก็ยกไปให้อรทัย ท�ำการบรรจุลงกล่องโฟมเพือ่ รอเขาขับรถออกไปส่งในช่วงบ่าย มีการแยกใบทีไ่ ม่คอ่ ยสวยนักใส่ตะกร้าไว้ให้ววั กิน ส่วนหนึง่ บรรจุใส่ถงุ ตามออร์เดอร์ทหี่ ลานสาว กรรณิกา เพชรแก้ว สั่งไว้จากฐานลูกค้าของเธอในหน้าเฟซบุ๊ค Granny go Organic ซึ่งจัดส่งผักและผักสลัดออร์แกนิกถึงหน้าประตูบ้านคนเมืองเชียงใหม่ มีทั้งสลัด (กล่องละ 60 บาท) เมี่ยงปลาทู (ชุดละ 90 บาท) ผักสด (กิโลกรัมละ 90 บาท) ไข่ไก่ออร์แกนิก (ชุดละ 60 บาท 10 ฟอง) ที่สวนติดกันของเธอเพิ่งลงต้นกล้ากาแฟหลายสิบต้น สวนข้างๆ มีมะนาวไลม์ออกผลดกดี และสวนของพงษ์ศักดิ์และอรทัยยังท�ำบ้านพักแบบโฮมสเตย์ส�ำหรับผู้สนใจมาเรียนรู้สวนเกษตรอินทรีย์และได้ลงมือตัดผักมารับประทานสดๆ ในมื้อเช้าด้วยตัวเอง ก่อนหน้านี้ กรรณิกาตรวจร่างกายแล้วพบว่ามีสารพิษตกค้างในตัว เธอจึงหันมาบริโภคอาหารออร์แกนิกซึ่งส่งผลกับร่างกายที่สดชื่นขึ้นทันตา วิถีเกษตรอินทรีย์เป็นเช่นนี้เอง เมื่อได้ทดลองกับตัวแล้ว ก็อยากเผื่อแผ่ชักชวนสิ่งดีๆ สุขภาพที่ดีให้คนรอบข้าง จึงลุกขึ้นมาจัดส่งผักเกษตรอินทรีย์ตรงจากไร่ที่เวียงป่าเป้าถึงหน้าประตูบ้านคนเชียงใหม่ เธอโดนตั้งค�ำถามว่าขับรถเก๋งส่งผักไม่กี่สิบบาทจะคุ้มอะไรกัน เธอบอกว่า “ถ้าจะพูดให้เท่ มันก็คืออุดมการณ์ ต้องยอมรับว่าเรามีปัจจัยบวกเยอะ ไม่ได้เดือดร้อนขนาดที่ขายไม่ได้ จะท�ำอย่างไร แต่เราเองไม่ได้มีอุดมการณ์สูงส่งอะไร เราได้รับมาเยอะแล้ว ก็อยากท�ำสิ่งดีๆ ให้กับโลกบ้าง ลูกค้าก็เป็นชนชั้นกลาง มีก�ำลังซื้อ แต่เราไม่เอาผักเราขึ้นห้าง เพื่อจะได้ ขายในราคาไม่ผ่านคนกลาง เราอยากให้ราคาผักออร์แกนิกถูกลงกว่านี้ อันที่จริงสามารถท�ำได้ ถ้าเราผลิตได้มาก ถ้าราคาใกล้เคียงกับผักเคมี คนก็มาซื้อผักไร้สารเคมีกินดีกว่า เรามีเป้าหมายอยากให้คนทัว่ ไปเข้าถึงผักออร์แกนิกได้ อยากท�ำโครงการกับโรงเรียน เอาผักออร์แกนิกไปท�ำอาหารกลางวันให้เด็กนักเรียนกิน เพราะนีค่ อื การสร้างรากฐานของสังคม “อีกอย่างคืออยากให้คนรู้ถึงความแตกต่างของผักออร์แกนิกกับผักปลอดสาร บริษัทผู้ผลิตใหญ่ๆ บอกว่า ใส่ปุ๋ยแล้วทิ้งไว้ 7 วัน ถึงเก็บได้ นั่นคือผักปลอดสารพิษ แต่ก็ยังใช้ ปุ๋ยเคมีอยู่ดี ในขณะที่การท�ำเกษตรอินทรีย์อาศัยเพียงสิ่งแวดล้อม พืช สัตว์ ไม่ต้องพึ่งปุ๋ยเคมี เพราะหนี้ของเกษตรกรทุกวันนี้คือค่ายาฆ่าแมลง ค่าปุ๋ย ขายผลผลิตได้ก็เอาไปซื้อ ยาฆ่าแมลง ซื้อปุ๋ยหมด เงินไม่พอก็ต้องกู้หนี้ยืมสิน แต่ถ้าเราไม่ใช้ปุ๋ยไม่ใช้ยา ก็ปลดหนี้ได้ เกษตรกรเองก็ไม่ต้องอยู่กับสารเคมีรอบตัว แต่เกษตรกรต้องอดทน เชื่อมั่นกับแนวทางนี้ ท�ำเกษตรธรรมชาตินี่สนุกด้วยซ�้ำ เพราะได้เรียนรู้การท�ำงานไปด้วย แก้ปัญหาไป เรียนรู้ไป ถ้ามีแมลงมาลง เกษตรเคมีก็พ่นสารเคมี ไม่ต้องคิดอะไรแล้ว ทุกอย่างมีสูตรส�ำเร็จให้แก้ ด้วยสารนั้นยานี้ ดอกไม่มีเอาอันนี้ไปใช้ ผลไม่มีก็ใช้สารอันนี้ แต่เกษตรอินทรีย์ต้องควบคุม เอาสมุนไพรมาไล่แมลง ต้องหาวิธีจัดการ ต้องแก้ปัญหา อาจยุ่งยากหน่อย แต่มีวิธีท�ำ มีทางแก้ปัญหาทั้งนั้น ยิ่งคนที่ท�ำเกษตรมาอยู่แล้ว ปรับเป็นเกษตรอินทรีย์ยิ่งง่าย เพราะพอรู้จักธรรมชาติ รู้จักฤดูกาล ขนาดน้าพงษ์ศักดิ์ที่เป็นนายแบงก์ มาใหม่ๆ ยังไดรฟ์กอล์ฟอยู่ เลย เขายังปรับตัวได้ คนแก่ก็ท�ำได้ ได้ออกก�ำลังแข็งแรงขึ้นด้วย” โชคชัยเสริมถึงสิ่งที่เขาให้ความรู้แก่ผู้ที่มาศูนย์เรียนรู้การพัฒนายั่งยืนภาคเหนือด้วยกิจกรรมและเนื้อหาให้ซึมซับกระบวนการ ค่อยๆ ปรับเปลี่ยนวิธีคิด มุมมอง สิ่งที่เห็นจะ บูรณาการเข้าไป เขาให้ปรัชญาและแนวคิดที่มนุษย์ต้องการความสุขว่า เงินทองให้ความสุขเพียงชั่วคราว ไม่ยั่งยืน ความสุขต้องเกิดจากภายใน เป็นความสุขเฉพาะตัว อย่างปลูก กล้วยไม้ พอออกดอก คนปลูกก็ชนื่ ใจ การเป็นชาวสวนเป็นความสุขยัง่ ยืน ร�ำ่ รวยด้วยอาหารการกิน แต่สงิ่ ทีย่ ากทีส่ ดุ คือการเริม่ ต้น ต้องมีใจ มีแรงขับเคลื่อน หากได้หยุดคิด ไตร่ตรอง เหลียวมองไปรอบๆ ตัว ก็จะพบหนทางที่ไม่ยากเกินก�ำลัง เพียงแค่เริ่มจากสิ่ง เล็กๆ สิ่งที่เรามีอยู่ จัดการกับสิ่งเหล่านั้น แล้วขยายผลต่อไป อย่างชาวบ้านบอกว่าเขาจน ไม่มีเงิน โชคชัยบอกว่าคุณมีที่ดิน คุณ ก็หาพืชหาผักมาปลูกลงดิน หรือคุณเดินออกไปตามถนน ก็มีผักสองข้างทางให้เก็บกินได้แล้ว ถ้าอยู่ในเมือง คุณไม่มีเงิน คือไม่มี กิน แต่อยูใ่ นไร่ ในชนบท มีผกั กินก็รำ�่ รวย คุณมีทดี่ นิ 5 ไร่ ลองท�ำสัก 1 งานก่อน พอได้ผล คุณเกิดความเชือ่ มัน่ ก็ขยายต่อเอง ยึด หลักง่ายๆ ว่าปัจจัยของการท�ำเกษตรอยู่ที่การเอื้อประโยชน์ต่อกันของคน พืช สัตว์ และสภาพแวดล้อม ในเกษตรธรรมชาติ เราให้พืช สัตว์ ท�ำงานด้วยกันกับเกษตรกร คนกินอะไร สัตว์ก็กินอย่างนั้น ช่วยกันดูแลรักษาและจัดการด้วยกัน โชคชัยยกตัวอย่างเกษตรกรคนหนึ่งจากแม่แตง เขาเป็นช่างเครื่องยนต์ พอสาธารณสุขมาตรวจสารพิษตกค้าง ปรากฏ ว่าเขามีสารพิษตกค้างมากทีส่ ดุ ในต�ำบล เขาเลยหันมาปลูกผักกินเองในครอบครัว ผลผลิตมากเข้าก็เอาไปขาย เลิกอาชีพช่างไป เลย พอตรวจสารพิษตกค้างอีกครั้งก็หายไปแล้ว เขาเคยมาอบรมดูงานกับโชคชัยสองสามครั้ง แล้วกลับไปท�ำ ตอนนี้สวนของ เขาเป็นที่ดูงานไปแล้ว นี่คือตัวอย่างของคนที่ไม่มีความรู้เรื่องสวนเลย แต่สามารถท�ำได้ ส�ำหรับมือใหม่อยากท�ำเกษตรธรรมชาติ รับค�ำแนะน�ำนิดหน่อย มองหาสิ่งที่เหมาะสมกับคุณ เริ่มจากสิ่งที่คุณมีน�ำไปประยุกต์ เรียนรู้ด้วยตัวเอง ชีวิตก็งามสง่าได้
* Granny goOrganic โทรศัพท์ 08-1716-4007 Facebook Page ค้นหาค�ำว่า Granny go Organic และสามารถโทรศัพท์สอบถามบ้านพักโฮมสเตย์ของพงษ์ศักดิ์ และอรทัย โฆษิตกุล ได้ด้วย *ศูนย์เรียนรู้การพัฒนายั่งยืนภาคเหนือ - 17 หมู่ 15 ต�ำบลป่างิ้ว อ�ำเภอเวียงป่าเป้า จังหวัดเชียงราย 57170 โทรศัพท์ 08-1386-3743 Northern Sustainable Development Learning Center - 17 Moo15, TambolPangiew, AmphoeWiangpapao, Chiangrai 57170Tel: +66-8-1386-3743
Organic Rice, Moral Rice ข้าวอินทรีย์ ข้าวคุณธรรม คนกินข้าวมากหลาย หันมากินข้าวอินทรีย์ ข้าวกล้อง ข้าวพันธุ์พื้นบ้านมากขึ้นด้วยเหตุผลทางสุขภาพ และ ทางเลือกของคุณค่า รสชาติที่ข้าวแต่ละชนิดมอบให้ สถาบันวิจัยข้าวอินทรีย์ กรมวิชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ให้หลักการผลิตข้าวอินทรีย์ (Organic rice) ว่าเป็นข้าวที่ได้จากการผลิตแบบเกษตรอินทรีย์ (Organic agriculture หรือ Organic Farming) ซึ่งเป็นวิธีการผลิต ที่หลีกเลี่ยงการใช้สารเคมี หรือสารสังเคราะห์ต่างๆ เป็นต้นว่า ปุ๋ยเคมี สารควบคุมการเจริญเติบโต สารควบคุมและก�ำจัด วัชพืช สารป้องกันก�ำจัดโรคแมลงและสัตว์ศัตรูข้าวในทุกขั้นตอนการผลิตและในระหว่างการเก็บรักษาผลผลิต หากมีความจ�ำเป็น แนะน�ำให้ใช้วัสดุจากธรรมชาติและสารสกัดจากพืชที่ไม่มีพิษต่อคน หรือไม่มีสารพิษตกค้างปนเปื้อน ในผลิตผลในดินและน�้ำ ขณะเดียวกันก็เน้นเรื่องธรรมชาติ คืออนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ ฟื้นฟูความอุดมสมบูรณ์ของ ธรรมชาติ รักษาสมดุลธรรมชาติ และใช้ประโยชน์จากธรรมชาติ เพื่อการผลิตอย่างยั่งยืน เช่น ปรับปรุงความอุดมสมบูรณ์ ของดินโดยการปลูกพืชหมุนเวียนใช้ปยุ๋ อินทรียแ์ ละวัสดุอนิ ทรียใ์ นไร่นาหรือจากแหล่งอืน่ ควบคุมโรค แมลงและสัตว์ศตั รูขา้ ว โดยวิธีผสมผสานที่ไม่ใช้สารเคมี เลือกใช้พันธุ์ข้าวที่เหมาะสม มีความต้านทานโดยธรรมชาติ จัดการพืช ดิน และน�้ำ ให้ถูกต้องเหมาะสมกับความต้องการของต้นข้าวท�ำให้ต้นข้าวเจริญเติบโตได้ดี มีความสมบูรณ์แข็งแรงตามธรรมชาติ การ จัดการสภาพแวดล้อมไม่ให้เหมาะสมต่อการระบาดของโรค แมลงและสัตว์ศัตรูข้าว เป็นต้น ซึ่งนับเป็นการรักษาสภาพ แวดล้อม ท�ำให้ได้ผลิตผลข้าวที่มีคุณภาพดี ปลอดภัยจากอันตรายของผลตกค้างส่งผลให้ผู้บริโภคมีสุขอนามัย และคุณภาพชีวิตที่ดี ซึ่งนับตั้งแต่ฤดูกาลผลิตปี พ.ศ.2535 เป็นต้นมา มีเกษตรกรเข้าร่วมโครงการผลิตข้าวอินทรีย์ของ กรมวิชาการเกษตรประมาณปีละ 100 รายในพื้นที่ประมาณ 4,000 ไร่ ได้ผลผลิตเฉลี่ย 400-500 กิโลกรัมต่อไร่ คิดเป็น ผลผลิตรวมประมาณปีละ 2,000 ตัน ส่วนใหญ่สง่ ไปจ�ำหน่ายตลาดต่างประเทศโดยเฉพาะแถบยุโรป ส่วนทีเ่ หลือวางจ�ำหน่าย ภายในประเทศ ซึ่งราคาข้าวเปลือกอินทรีย์ที่เกษตรกรได้รับสูงกว่าราคาข้าวเปลือกโดยทั่วไปประมาณร้อยละ 10 แต่ส่วนที่ เป็นข้าวสารบรรจุวางจ�ำหน่ายในประเทศไทยมีราคาสูงกว่าข้าวสารทั่วไปประมาณร้อยละ 20 โดย 2 สายพันธุ์ที่นิยมปลูก คือ ขาวหอมมะลิ 105 และ กข 15 มีคุณภาพเมล็ดดีเป็นพิเศษ แต่เป็นพันธุ์ข้าวที่ผ่านการคัดเลือกตามระบบเกษตรเคมี จึงต้องมีการวิจัยและพัฒนาพันธุ์ข้าวส�ำหรับปลูกในระบบเกษตรอินทรีย์โดยเฉพาะต่อไป เพื่อให้ระบบการผลิตข้าวอินทรีย์ในประเทศไทยมีประสิทธิภาพ ถูกต้องตามหลักเกษตรอินทรีย์ คุณภาพดี ได้มาตรฐาน เป็นที่ยอมรับของผู้บริโภคทั้งในและต่างประเทศ จ�ำเป็นต้องมีระบบการตรวจสอบ ควบคุม ก�ำกับ และ รับรองคุณภาพของผลผลิตทีเ่ ป็นมาตรฐานสากล โดยมีการก�ำหนดมาตรฐาน (Standard setting) ตรวจสอบ (Inspection) และออกใบรับรอง (Certification) ผลผลิตข้าวอินทรีย์โดยรัฐเป็นผู้รับรอง (Accreditation) แล้วจึงประสานงานกับ หน่วยงานในต่างประเทศที่เกี่ยวข้อง เช่น IFOAM (International Federation of Organic Agriculture Movement) และ EEC (European Economic Community มาตรฐานน�ำเข้าสินค้าเกษตรของสหภาพยุโรป) ซึ่งขั้นตอนส�ำคัญ คือ การตรวจสอบขั้นตอนการผลิตในไร่นา ดูแลให้วิธีการผลิตข้าวอินทรีย์เป็นไปอย่างถูกต้องตามหลักการเกษตรอินทรีย์ และการตรวจสอบรับรองคุณภาพผลผลิตในห้องปฏิบัติการเพื่อให้แน่ใจว่าผลผลิตที่ได้จากการผลิตแบบเกษตรอินทรีย์ มีคุณภาพดี ปลอดภัยจากสารพิษ สอดคล้องกับมาตรฐานที่ก�ำหนด ชาวนาเกษตรอินทรีย์เองก็มีการรวมกลุ่มเป็นเครือข่ายเช่นกัน นอกจากเพื่อให้สามารถก�ำหนดราคาขายข้าวได้เอง เพื่อต่อกรกับกลไกตลาดปัจจุบันที่ชาวนาขายข้าวไม่ได้ราคา ยังมีเครือข่ายหนึ่งที่ก�ำหนดคุณสมบัติผู้ผลิตข้าวชูคุณธรรม โดยการน�ำของวิจิตร บุญส่ง ภายใต้เครือข่ายมูลนิธิธรรมร่วมใจ วัดป่าสวนธรรม อ.นาโส่ จ.ยโสธร สร้างคนและผลผลิต ด้วยตราสินค้า “ข้าวคุณธรรม” ซึง่ ชาวนาผูป้ ลูกข้าวทุกคนถือศีลและลดอบายมุขคือไม่ดมื่ เหล้า ไม่สบู บุหรี่ ไม่เล่นการพนัน รวมทั้งซื่อสัตย์ในอาชีพ ไม่ใช้สารเคมีเพื่อให้คนกินได้กินข้าวที่ดี มีคุณภาพแท้ๆ ก่อเกิดความรับผิดชอบต่อลูกค้า สิ่งแวดล้อม และโลกไปพร้อมกัน เครือข่ายเลมอนฟาร์มมีข้าวเลมอนฟาร์มชนิดพิเศษที่เสาะแสวงหาข้าวเกษตรอินทรีย์มาจากทุกภูมิภาค มีการท�ำงานต่อเนื่องกับชุมชนผู้ผลิต มีแหล่งที่มาชัดเจน ทั้งจากดอยสูง ที่ราบสูงอีสาน จนถึงภาคใต้ทั้งเกษตรและชุมชน ศรัทธาและยึดมั่นในวิถีเกษตรอินทรีย์บนหลักการของประโยชน์ต่อสุขภาพผู้กิน ผู้ปลูก และสิ่งแวดล้อม รวมถึงสนับสนุน การซื้อผลผลิตจากชุมชนบนหลักการค้าเป็นธรรม (Fair Trade) และสนับสนุนพันธุ์ข้าวท้องถิ่น เพื่อรักษาสายพันธุ์ข้าวของ แผ่นดินไทย และเหมาะกับภูมิอากาศ ไม่ต้องใช้ปุ๋ยใช้ยา เช่น ข้าวกล้องหอมมะลิ (Homnil Brown Rice) จากผืนนา เกษตรอินทรีย์ จ.สุรนิ ทร์ ข้าวก�ำ่ ดอย (KumDoi Rice) ข้าวไร่พนั ธุพ์ นื้ เมืองของชาวเขา ข้าวสังหยด (Sungyod Brown Rice) ข้าวท้องถิ่นพัทลุง ใช้เวลาปลูกนานถึง 4 เดือน มีวิตามินบีสูงกว่าข้าวทุกชนิด ข้าวฮางหอมมะลิ (Parboiled Rice) ข้าวปลอดภัยจากสารพิษในวิถีการผลิตดั้งเดิมของชาวภูไท และข้าวห้าสี รวมคุณค่าดีของข้าวไทย 5 สายพันธุ์คือ ข้าวกล้องหอมมะลิแดง ข้าวเหนียวขาว กข6 ข้าวกล้องหอมมะลิ ข้าวหอมนิล และข้าวหอมมะลิขาว ขณะที่โครงการเกษตรอินทรีย์สนามบินสุโขทัยทางทิศตะวันออกของสนามบินสุโขทัย ก็เป็นผืนนา แปลงผัก สวนผลไม้ ในวิถีเกษตรอินทรีย์เช่นกัน จากที่เคยปลูกข้าวเพียงอย่างเดียวในผืนนาขนาดเล็ก ผลผลิตที่ได้เพียงแค่ จ�ำหน่ายให้ครัวสายการบินกรุงเทพและพนักงานบริษทั ในเครือ ทุกวันนีผ้ ลผลิตอินทรียอ์ อกดอกผลงอกงามมีปริมาณมากพอ จ�ำหน่ายแก่ผู้บริโภคทั่วไป โดยเฉพาะ “ข้าวหอมสุโข” ข้าวอินทรีย์ระดับพรีเมี่ยม เมล็ดสวยและสมบูรณ์ มีให้เลือก ทั้งข้าวกล้องหอมด�ำ ข้าวกล้องหอมแดง ข้าวกล้องหอมผสม และข้าวซ้อมมือสีชมพู * โครงการเกษตรอินทรีย์สนามบินสุโขทัย ต.คลองกระจง อ.สวรรคโลก จ.สุโขทัย 64110 โทรศัพท์ 055-647-290 เว็บไซต์ www.kaohomsukhothai.in.th moralrice.net