Y ddraig goch gaeaf 2017 by Plaid Cymru

Gaeaf 2017

Y Ddraig Goch Y Gynhadledd Orau Erioed Gan Gareth Clubb, Prif Weithredwr Plaid Cymru

ynhaliwyd “y Gynhadledd orau erioed”, yn ôl un Aelod Cynulliad. “A dwi wedi bod i nifer fawr o gynadleddau”! Yn sicr, roedd yna ymdeimlad o gyffro wrth i fwy o aelodau nag erioed o’r blaen - 380 ohonoch - lifo drwy ddrysau’r Galeri i glywed cynigion ac areithiau gwych. Roedd y cyfraniadau gan ein haelodau etholedig ni’n gampus, fel y basech yn dychmygu. Ond cawsom hefyd areithiau ysbrydoledig iawn gan ein gwesteion arbennig, Tommy Shepherd o’r SNP a Josep-Maria Terricabras ASE o Gatalwnia. Beth yw’r elfennau hynny sy’n sicrhau cynhadledd lwyddiannus? Mae gwaith caled gan staff ymroddedig y Blaid tu ôl i’r llenni yn rhoi pob dim mewn trefn. Mawr yw’n diolch iddynt hwy. Rydym yn ogystal yn ffodus i gael cynifer o aelodau etholedig huawdl â’r gallu i’n hysbrydoli. Ond mae’r

diolch mwyaf i chi, ein haelodau. Chi sy’n rhannu gweledigaeth dros Gymru well, dros Gymru deg, a thros Gymru sy’n cymryd ei lle priodol ar y llwyfan rhyngwladol. Chi sy’n gweithio i’r Blaid, boed glaw neu hindda, oherwydd eich ymrwymiad i’n cydddinasyddion a’n gwlad. Felly diolch am ddod i’r gynhadledd a rhannu yn y rhialtwch. Ymlaen, gyda hyder, tua dyfodol gwell. I wylio areithiau o’r Gynhadledd ewch i https://www.youtube.com/user/plaidtv i edrych ar y lluniau ymwelwch â https://www.flickr.com/photos/plaidcymru/ neu os am grynodeb ymwelwch â https://storify.com/PlaidCymru

YN Y RHIFYN HWN... Brexit

Carchar Port Talbot

Catalwnia

Ysgol Aeaf

Cenhadaeth Genedlaethol Plaid Cymru

Araith Gynhadledd Leanne Wood

n ei haraith allweddol i’r gynhadledd, esboniodd Leanne Wood fod Plaid Cymru yn ddarpar lywodraeth. Tan yr etholiad nesaf, dywedodd y bydd Plaid Cymru yn canolbwyntio ar gyflawni fel gwrthblaid ar ran pobl Cymru, gan ein bod eisoes wedi sicrhau dros hanner biliwn o bunnoedd o flaenoriaethau cyllidebol ers 2016.

ei chyfanrwydd drwy ymweld â https://youtu.be/ l7LailsERu4. Am grynodeb o’r holl gyhoeddiadau wnaeth Leanne yn ei haraith, ewch i: http://www. plaid.cymru/10peth.

Dywedodd: “Tra mae’r gwrthbleidiau eraill yn cwyno dros Gymru, mae’r Blaid yn cyflawni”. Cyhoeddodd Leanne ei gweledigaeth o Gymru unedig a chysylltiedig drwy sicrhau cyfiawnder cyllidebol i bob rhan o’r genedl a buddsoddi mewn “chwyldro rheilffyrdd” i gysylltu ein cymunedau. Golygai hyn drydaneiddio Llinell Arfordir Gogledd Cymru, creu Metro i ranbarth Bae Abertawe a’r Cymoedd Gorllewinol, ailsefydlu’r llinell rhwng Caerfyrddin ac Aberystwyth ac ymgysylltu’r gogledd orllewin i Bwllheli, Caernarfon a thu hwnt. Amlinellodd gynlluniau i ymgysylltu addysg a’r economi fel rhan o’n “cenhadaeth genedlaethol” i hyfforddi pob oedolyn i lefel galwedigaethol neu prifysgol o fewn cenhedlaeth er mwyn mynd i’r afael â lefelau gweithgarwch isel Cymru ac anghydraddoldeb. Mae hyn yn cynnwys cefnogaeth i entrepreneuriaid, cwmnïau cydweithredol ac fe ymrwymwyd y bydd gwaith yn cael ei wneud ar sicrhau newydd ddyfodiaid i’r byd ffermio. Gwnaethpwyd sefydlu rhaglen hyfforddi i bobl mewn gwaith mewn meysydd y mae awtomeiddio yn debygol o arwain at newidiadau yn flaenoriaeth hefyd. Gallwch wylio araith Leanne yn Y Ddraig Goch

Gaeaf 2017

Areithiau dydd Gwener yng Nghynhadledd Plaid Cymru F

e groesawodd Siân Gwenllian AC y Gynhadledd i fro ei mebyd, gan ddyfynnu geiriau cofiadwy Geraint Lovgreen, “Yma rwyf innai i fod”. Yn ôl Siân mae “obsesiwn Llafur efo yn cornel bach o Gymru yn creu cenedl anghyfartal” sef pam y byddai llywodraeth Plaid Cymru yn cyflwyno deddf er mwyn sicrhau fod pob rhan o’r genedl yn cael cyfiawnder ariannol. Mae’r llywodraeth bresennol wedi methu â gofalu am ofal cymdeithasol – dyma oedd neges Dr Dai Lloyd AC yn ei araith. Mae’n hen bryd i gymdeithas ddod ynghŷd a rhoi’r buddsoddiad angenrheidiol i’r maes er lles pob person bregus sydd yn byw yng Nghymru. Mae swyddi a busnes ym mhorthladd Caergybi yn flaenoriaeth i AC Ynys Môn wrth i drafodaethau Brexit ddatblygu. Bydd Rhun ap Iorwerth AC yn gwneud popeth o fewn ei allu i amddiffyn economi Môn a’r genedl. Cyhoeddodd hefyd y byddai llywodraeth Plaid Cymru yn atal cyrff rhag gwneud elw allan o staffio yn y gwasanaeth iechyd fel bod pob ceiniog yn cael ei wario ar iechyd y cyhoedd. Roedd gan Simon Thomas AC neges gwbl glir ynglŷn â ffracio: “Dydym ni ddim angen ffracio yng Nghymru, dydym ni ddim eisiau ffracio yng Nghymru Gaeaf 2017

a ni fydd Plaid Cymru yn caniatau ffracio yng Nghymru.” Cafodd yr ASE o Gatalonia Josep-Maria Terribracas groeso anhygoel gan aelodau’r Blaid. Ni chafodd un cymeradwaeth – cafodd dair. Mae’r cyfeillgarwch Plaid Cymru a Chatalonia yn parhau yn gadarn a ffyddlon. Gallwch ddarllen am daith Plaid Ifanc i Gatalwnia yn ystod y refferendwm ar dudalen 9. Ein hymwelydd o’r Alban y tro hwn oedd Tommy Sheppard AS. Siaradodd yn huawdl tu hwnt am Brexit a’r goblygiadau i’r Alban, gan atgoffa’r Gynhadledd bod gan yr SNP fandad i gynnal ail refferendwm pe bawn nhw’n penderfynu gwneud. Roedd Hywel Williams AS yn feirniadol iawn o’r ffordd roedd llywodraeth y DU yn ymdrin â Chymru yn y trafodaethau Brexit. Mae ef a’i gyd-Aelodau yn brwydro’n galed i warchod Cymru a’i heconomi rhag difaterwch San Steffan a’u hymgais i gipio pwerau ein cenedl. A’r un oedd y rhubudd gan Steffan Lewis AC. Son am Gymru oedd yr ymgyrch Gadael pan roeddent yn sôn am “ail-gymryd rheolaeth”, meddai. Ei rybudd i’r Lywodraeth Dorïaidd oedd: “Camwch yn ôl a cadwch eich bachau brwnt i ffwrdd o’n democratiaeth.”

Y Ddraig Goch

Areithiau Dydd Sadwrn yng Nghynhadledd Plaid Cymru A

gorodd Jill Evans ASE y trafodion ddydd Sadwrn. Mae hi wedi bod yn gweithio’n ddiwyd ar ran Cymru yn Senedd Ewrop, gan wneud popeth o fewn ei phŵer i sicrhau fod llais Cymru’n cael ei glywed yn ystod proses Brexit a bod ein buddiannau yn cael eu hamddiffyn. Fe wnaeth hi alw ar lywodraeth y DG i ddod i’w coed a dechrau trafod gyda’r UE mewn ffordd ddidwyll. Mae’r Cynghorydd Llinos Medi wedi gwneud argraff ers cael ei hethol fel arweinydd benywaidd cyntaf Cyngor Ynys Môn, ac fe ganolbwyntiodd yn ei hanerchiad i’r Gynhadledd ar lywodraethiant dda gan amlygu pam fod pobl yr ynys hyfryd honno wedi rhoi eu hymddiriedaeth ynddi hi i wneud y swydd. Roedd y neuadd yn llawn dop wrth i AS ifengaf Cymru, yr enwog Ben Lake, wneud ei ffordd i’r llwyfan. Fe siaradodd o’r galon ynglŷn â phwrpas creiddiol Plaid Cymru: cefnogi cymunedau Cymru a sicrhau’r dyfodol disgleiriaf posib iddynt. Roedd gan Adam Price AC syniad mawr i’w rannu yn ei araith: incwm sylfaenol ar gyfer pobl ifanc rhwng 18-24 oed. Mae hwn yn syniad sydd â’r potensial i drawsnewid y genedl Gymreig, gan ryddhau pobl ifanc dalentog i gymryd y cyfle hwnnw, i droi’r Y Ddraig Goch

freuddwyd honno’n realiti, gan gamu ‘mlaen i’r byd busnes neu gofrestru ar gyfer y cwrs addysg yna na fydden nhw fel arall wedi gallu ei fforddio. Bydd mwy o wybodaeth am y syniad hwn yn cael ei ryddhau yn y man wrth i felin drafod newydd Mr Price, Nova Cambria, ddechrau ar y gwaith o gwmpasu a chostio’r polisi. Yn dilyn etholiad pan lwyddodd hi i ennill y bleidlais uchaf erioed i Blaid Cymru yn Nwyfor Meirionnydd, daeth Liz Saville Roberts AS ar y llwyfan a’i wneud yn gwbl glir fod Plaid Cymru yn barod am frwydr gyda Llafur Cymru flinedig, gan eu disgrifio fel “llywodraeth etifeddiaethol ddeallusol lluddedig”. Roedd ganddi eiriau beirniadol am y Torïaid hefyd - plaid y mae hi’n eu dwyn i gyfrif bob wythnos fel Arweinydd Seneddol Plaid Cymru. Ein Llywydd Anrhydeddus Dafydd Wigley wnaeth gau’r Gynhadledd arbennig hon. Dywedodd fod gwaith Plaid Cymru yn amddiffyn buddiannau cenedlaethol Cymru yn hollbwysig i achub y genedl rhag crafangau trychineb Brexitaidd. Dywedodd Mr Wigley hefyd: “O ran Ewrop, does gen i ddim ffydd yn Jeremy Corbyn i warchod lles Cymru fwy na sydd gen i ffydd yn Theresa May.”

Gaeaf 2017

Pam gadael i ddemocratiaeth sefyll yn erbyn Brexit caled? Gan Steffan Lewis AC, Hywel Williams AS a Jill Evans ASE

nodi achlysur pen-blwydd priodas 20 mlynedd, tsieina ydy’r rhodd draddodiadol. Ond i nodi 20 mlynedd ers datganoli yng Nghymru mae Theresa May a’i chiwed o gefnogwyr Brexit wedi rhoi rhodd o argyfwng cyfansoddiadol. Mae Mesur Ymadael yr UE - y Mesur Diddymu fel y’i gelwid unwaith - yn gwthio’r ugain mlynedd diwethaf o ddatganoli o’r neilltu. I bob golwg mae’n fater technegol, manwl ac yn aml sych - nodweddion y mae Llywodraeth y DU yn ceisio ei bwysleisio wrth ymdrechu i wneud hwn yn fater gweinyddol yn hytrach nag yn fater gwleidyddol. Ond, dydy manylion a dadl yn seiliedig ar dystiolaeth ddim yn golygu canlyniadau afresymegol neu ddisylwedd. Mae hon yn ddadl ynghylch democratiaeth - pwy sydd yn llywodraethu a sut. Yn ei hanfod, i Gymru mae’n ymwneud â dyfodol ein cenedl a’i hunaniaeth. Heb amheuaeth, mae’r Mesur Ymadael yn ymdrech amlwg a gelyniaethus i ddwyn pŵer symud rheolaeth o sefydliadau democrataidd cymharol newydd Cymru a’u dychwelyd i San Steffan a Whitehall. “Proses yn hytrach na digwyddiad ydy datganoli” oedd yr ymadrodd a fathodd Ron Davies, yr Ysgrifennydd Gwladol a fu’n goruchwylio creu Cynulliad Cenedlaethol Cymru. Mae hanes Gaeaf 2017

wedi dangos ei fod yn gywir - yn y newid diweddaraf i ddatganoli Cymru gwelwyd creu’r ‘model cadw pwerau’. O gael gwared ar y jargon, yr hyn mae hynny’n ei olygu ydy bod gan Gynulliad Cenedlaethol Cymru reolaeth dros bopeth nad yw wedi cael ei restru’n benodol fel mater sydd wedi cael ei gadw gan San Steffan. Roedd yr Ysgrifennydd Gwladol cyfredol yn hawlio y byddai’r newid yma yn datrys y cwestiwn cyfansoddiadol “am genhedlaeth”. Gallwn ond tybio mai am wybedau yr oedd yn siarad, oherwydd hyd yn oed cyn Ebrill 2018 pan mae’r setliad datganoli diweddaraf hwn yn dod i lawn rym, rydym yn wynebu argyfwng cyfansoddiadol. Mae’r Mesur Ymadael yn gwbl groes i’r model cadw pwerau. Yn hytrach na bod pwerau newydd oherwydd Brexit yn llifo’n syth i Gymru, fe fydd y Mesur Ymadael yn sicrhau eu bod yn cael eu cadw dan glo yn San Steffan. Y cyfan sydd gennym ydy rhyw addewid tila gan y Llywodraeth y gallwn rhyw ddiwrnod gael y pwerau yma yn ôl, a’r rhai rydym wedi eu colli yn ôl hefyd. Pan fo San Steffan yn deddfu ar unrhyw fater datganoledig, neu ar fater sydd yn effeithio ar y setliad datganoli, mae’n gofyn am ganiatâd y Cynulliad. Mae caniatâd yn cael ei roi drwy bleidlais yn y Cynulliad ar Gynnig Cydsyniad Deddfwriaethol. Os ydy

plwraliaeth aelodau’r Cynulliad yn cefnogi’r cynnig hwn mae’n cael ei dderbyn a gall deddfwriaeth San Steffan fynd rhagddo. Mae’r gwrthwynebiad cyfredol gan Blaid Cymru a Llafur yn y Cynulliad yn golygu na fyddai Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol yn cael ei roi i’r Mesur Ymadael ar ei ffurf bresennol. Felly beth fyddai hynny’n ei olygu i Lywodraeth y DU? Dim syniad ydy’r ateb. Rydym wedi gofyn cwestiwn ar ôl cwestiwn i’r Gweinidogion yng Nghaerdydd a San Steffan, ond heb dderbyn ateb hyd yn hyn. Mewn gwirionedd fe fydd y Ceidwadwyr yn anwybyddu beth bynnag fydd yn digwydd, caniatâd neu beidio, ac yn gwthio’r Mesur ar Gymru a fydd yn llwyr anwybyddu’r 20 mlynedd diwethaf o ddatganoli. Yn eu barn nhw, ni ddylai rhyw fater technegol bychan fel egwyddorion democratiaeth sefyll yn ffordd Brexit eithriadol o galed. Yn gorwedd o dan wyneb cwestiynau technegol, cyfansoddiadol sych mae yma ddadl am ddyfodol ein cenedl a’i phobl. Rydym wedi ymrwymo i sicrhau na chaiff Cymru fyth eto ei gorfodi i ddibynnu ar fympwyon San Steffan. Roedd datganoli yn rhan o esblygiad gwleidyddol, economaidd a chymdeithasol Cymru. Mae’r Mesur Ymadael yn peryglu hyn oll. Y Ddraig Goch

Ysgol Aeaf: Cyfle i Ni fod ar ein Gorau Gan Math Wiliam, Uwch Swyddog Cyfathrebu

n yr un ffordd y byddai Dafydd Iwan yn camu nôl ar y llwyfan am un gân arall pan yr oedd yn amlwg fod y dorf yn ysu am fwy, mae hi wedi dod yn amlwg fod nifer o aelodau Plaid Cymru eisiau rhyw fath o encore i’r Gynhadledd. Fe soniodd sawl un ohonoch y byddech yn gwerthfawrogi cyfle i gael dweud eich dweud ynghylch cyfeiriad y Blaid, siawns arall i drafod polisi mewn mwy o fanylder a chael dysgu mwy am sut i droi’r syniadau yma yn realiti drwy ennill etholiadau. Wel, aelodau, y chwi a ofyn a gewch. Rydym wedi gwneud trefniadau ar gyfer yr hyn sy’n addo bod yn Ysgol Aeaf arbennig, fydd yn

Undeb Credyd

Plaid Cymru Aelodau yn ei rhedeg Y Ddraig Goch aelodau er budd

digwydd yn Aberystwyth ar 8 a 9 Rhagfyr. Bydd pynciau i’w trafod yn cynnwys annibyniaeth, diwygio etholiadol, sut orau i ddefnyddio’r pwerau cyllidebol newydd sydd ar eu ffordd i Gymru, Ewrop, ymgyrchu a llawer mwy. Bydd cyfle euraid hefyd i aelodau gymdeithasu er mwyn dod i adnabod ei gilydd a’n haelodau etholedig yn well. A bydd, bydd cyfle i chi gyfarfod Aelod Seneddol Ceredigion Ben Lake. Mae’n edrych ymlaen yn arw i gyfarfod pawb. Fel aelodau o’r Blaid, rydym ar ein gorau pan ddown oll ynghŷd gydag ysbryd o bwrpas cyffredin yn benderfynol o lywio trywydd

y genedl yr ydym oll yn ei charu tuag at ddyfodol sy’n well na’r gorffennol. Felly os ydych yn gallu mynd i Aberystwyth ym mis Rhagfyr, dechreuwch wneud cynlluniau rŵan. Bydd aelodau sydd eisiau gwybodaeth am lety yn gallu canfod y wybodaeth ar ein gwefan neu drwy gysylltu â’r pencadlys. Byddwn yn cyhoeddi mwy o fanylion ar y we yn fuan, gan gynnwys amserlen derfynol.

Archebwch eich lle yn yr Ysgol Aeaf drwy gysylltu â Gwennol Haf gwennolhaf@plaid.cymru 02920 475920

Mae Undeb Credyd Plaid Cymru (UCPCCU) yn dyst ymarferol i athroniaeth gydweithredol y Blaid o adeiladu Cymru newydd annibynol, hyderus.

Mae cynilo arian yn golygu bod gennych chi rywbeth i edrych ymlaen ato ac i syrthio’n ôl arno.Talwyd difidend o 2% ar gynilion yn 2011/12.

Yr aelodau sy’n berchen ar UCPCCU ac ers 20 mlynedd mae UCPCCU wedi gweithio dros aelodau’r Blaid a’u teuluoedd, yn cefnogi eu busnesau teuluol bychain a Changhennau’r Blaid.

Yn ddibynnol ar statws mae’n bosib benthyg hyd at £5,000 trwy benthyciad isel ei gost, heb unrhyw daliadau cudd.

Ymunwch ag Undeb Credyd Plaid Cymru ein sefydliad ariannol cenedlaethol ni. Am fwy o fanylion, ewch at www.ucpccu.org Cliciwch ar ‘Ffurflenni’ er mwyn dadlwytho’r Ffurflenni Cais am Aelodaeth ac Archeb Banc. Printiwch a chwblhau y ffurflennni a’u postio i Swyddfa’r Undeb Credyd. Undeb Credyd Plaid Cymru (UCPCCU) Tŷ’r Cymry, 11 Heol Gordon, Caerdydd, CF24 3AJ Gaeaf 2017 T: 029 2049 1888 www.ucpccu.org E: post@ucpccu.org

Rhaglen Ysgol Aeaf 2017

Canolfan Medrus, Prifysgol Aberystwyth Rhagfyr 8 – 9, 2017

Dydd Gwener 8 Rhagfyr

Dydd Sadwrn 9 Rhagfyr

Sesiynau’r bore: 10:00-12:15

I fynychwyr na fyddan nhw’n mynd i gyfarfod y Cyngor Cenedlaethol ar y bore Sadwrn, fe fydd cyfle i ymweld a chael cinio yn Ffair Nadolig Plaid Cymru Aberystwyth.

• C roeso gan Arweinydd Plaid Cymru, Leanne Wood AC • Y Bwlch Cyllidol yng Nghymru – trafodaeth ar ymchwil newydd gan Hefin Thomas, Arad Research

Sesiynau’r prynhawn: 1:30-5:30

• Datblygu a Diwygio Democratiaeth yng Nghymru

• C ynnal a meithrin diddordeb pobl ifanc – Plaid Ifanc a Ben Lake AS

• H yfforddiant Ymgyrchu – llythyrau a thaflenni: pryd a sut i’w defnyddio, Geraint Day, Pennaeth Ymgyrchu

• Ail-adeiladu Ewrop – Jill Evans ASE

• Datblygu’r Cyfryngau yng Nghymru – Ifan Morgan Jones

Darperir cinio i fynychwyr

• H yfforddiant datganiadau i’r wasg a chreu cynnwys

Sesiynau’r prynhawn: 1:15-5:15

• H yfforddiant Ymgyrchu – Treeware: sut i ymgyrchu’n glyfar, Geraint Day

• A rchwilio pwerau cyllidol newydd i Gymru – Ed Poole & Guto Ifan , Canolfan Llywodraethiant Cymru • B rexit ac Annibyniaeth – Dyfrig Jones, Cyfarwyddwr Polisi a Jill Evans ASE

• N ova Cambria: Syniadau Newydd i Gymru Newydd – Adam Price AC Noson gymdeithasol yn nhref Aberystwyth

• H er a Chyfle: Ymdrin â’r Cyfryngau – Rhun ap Iorwerth AC

Cysylltwch â Gwennol Haf gwennolhaf@plaid.cymru 02920 475920 i archebu eich lle yn yr Ysgol Aeaf.

• H yfforddiant cyfathrebu – Datganiadau i’r wasg a chreu cynnwys – Elin Roberts, Pennaeth Cyfathrebu Strategol a Ben O Keeffe, Ymgynghorydd Polisi Grŵp San Steffan

Mae tocynnau’n £20 ac yn cynnwys cinio (£10 ar gael i fyfyrwyr, pobl digyflog neu i’r rheini sydd yn ennill llai na £15,000 y flwyddyn)

Noson Gymdeithasol yn nhref Aberystwyth

Gofynnir i fynychwyr i’r Ysgol Aeaf drefnu llety eu hunain os oes angen, a cheir rhestr o lefydd amrywiol gallwch aros ar adran aelodau gwefan y Blaid, neu gysylltwch â Tŷ Gwynfor i gael copi o’r rhestr.

*Nodwch os gwelwch yn dda mai amserlen ddraft yw hon ac y gallai newid Gaeaf 2017

Ein nod yw ailgynnau tân y gorffennol Y Ddraig Goch

Carchar Port Talbot: Rydym yn Well na Hyn Gan Bethan Jenkins, Aelod Cynulliad De Orllewin Cymru

“T

refedigaeth gosb”, “Lletya troseddwyr yn rhad” dyma rai o’r ymadroddion a ddefnyddiwyd i ddisgrifio cynigion Llywodraeth y DU i adeiladu carchar i ddal 1600 o garcharorion yn fy rhanbarth ym Mhort Talbot. Ac wrth gwrs, mae’r ymadroddion yn gywir. Mae yna gymaint o ddadleuon yn erbyn y carchar mae’n anodd weithiau penderfynu pa rai sydd fwyaf priodol ar unrhyw adeg penodol. Yn sicr, mae’r lleoliad yn un erchyll: mewn parth llifogydd lle y byddai adeilad o’r maint yma yn gwbl groes i ganllawiau cynllunio TAN Llywodraeth Cymru. Mae’r safle yn barth menter, ar dir sydd â chyfamod cyfreithiol i gyfyngu ei ddefnydd i fuddsoddiad economaidd. Mae Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU wedi mynnu y byddai carchar newydd yn fuddsoddiad economaidd, yn dod â swyddi ac £11 miliwn i‘r economi leol - honiadau hynod o Y Ddraig Goch

amheus. Yr hyn sydd yn glir ydy bod y syniad o garchar o’r maint yma - yr ail garchar o’r fath i’w adeiladu yng Nghymru - wedi uno’r gymuned leol yn gadarn. Ond i mi un o’r pethau mwyaf calonogol ynghylch yr ymatebion i’r carchar ydy’r ffordd y mae wedi gwneud i gymaint o bobl gwestiynu materion y tu hwnt i’r safle ei hun ac i holi’r cwestiwn ehangach o pam bod y carchar yma’n cael ei gynnig o gwbl? A pham bod Llywodraeth Cymru yn ymddangos mor frwd dros y prosiect? I lawer o bobl, y cwestiwn mwy ydy hyn: Oni allai Cymru wneud yn well na hyn? Oni all ein tref fod yn well na hyn? Ydy uchelgais Llywodraeth Cymru i brif ganolfan ddiwylliannol ein gwlad mor bitw fel ei fod o ddifrif yn cefnogi defnyddio’r darn mwyaf o dir ar barth menter sydd heb ei ddefnyddio ar gyfer carchar newydd enfawr?

Fe allwn ni wneud yn well ydy’r ateb i’r holl gwestiynau hyn. Wrth gwrs mae Llafur yn awyddus i weithredu fel pe na bai’r cynnig yma, ar ddarn o dir sydd yn eiddo iddyn nhw, yn ddim byd i’w wneud gyda nhw. Ond rhaid parhau i roi pwysau ar y Llywodraeth Lafur Gymreig yma ac mae angen parhau i ofyn y cwestiwn mwy - ai dyma derfyn eu breuddwydion i Gymru? Llaid ymbelydrol ar arfordir Caerdydd, carchar newydd ym Mhort Talbot. Ar un adeg roedd hyd yn oed arfau niwclear yn Aberdaugleddau yn syniad gan y Prif Weinidog! Rhaid inni gyflwyno’r achos i bawb yng Nghymru, y tu hwnt i Bort Talbot; bod y cynnig yma o garchar yn symbol o fethiant polisi mewn cyfiawnder troseddol,a hefyd os caiff ei adeiladu, y bydd yn gofeb i dwpdra Llafur a’r diffyg syniadau llwyr sydd erbyn hyn wrth galon y Llywodraeth hon.

Gaeaf 2017

Newyddion ac adroddiadau o’n mudiad ieuenctid

“Visca Catalunya!” – Plaid Ifanc yng Nghatalwnia Osian Owen, Cadeirydd Plaid Ifanc Bangor oedden nhw’n droseddwyr ac mai dim ond ceisio cymryd rhan mewn proses ddemocrataidd oedd eu bwriad. Mynnodd un ddynes yn daer, ‘I only want to vote!’ Un sgwrs a grisialodd ymdeimlad cyffredinol y refferendwm imi oedd un â dynes a oedd yn gwrthwynebu annibyniaeth i Gatalwnia. Cyfaddefodd i hynny’n agored, gan gydnabod hefyd fod Llywodraeth Sbaen wedi gwneud smonach, a bod pobl yn dechrau sylweddoli beth oedd gwerth gwirioneddol y Catalaniaid i Lywodraeth Sbaen.

diwedd mis Medi eleni teithiodd criw o aelodau Plaid Ifanc draw i fwrlwm y refferendwm annibyniaeth yng Nghatalwnia. Wrth gwrs, roedd pobl wedi sôn cyn inni deithio draw i Barcelona y byddai yno wrthdaro a thensiwn rhwng y pleidleiswyr a’r awdurdodau yng Nghatalwnia, ond doedd y sefyllfa a ddisgwyliai amdanom yno’n ddim tebyg i’r hyn a oedd yn cael ei ddangos ar y cyfryngau gartref. Roedd hi’n anodd credu wrth edrych ar y golygfeydd ein bod mewn democratiaeth Orllewinol o fewn yr Undeb Ewropeaidd. Efallai mai ni oedd yn naїf. Roedd diwrnod y refferendwm ei hun, wrth reswm, yn un llawn cyffro. Roedd cannoedd o bobl yn rhesi ar y strydoedd yn mynnu gweithredu ar eu hawl dynol i benderfynu ar ddyfodol eu gwlad dros eu hunain. Ar un llaw roedd hi’n ysbrydoledig gweld ymwybyddiaeth wleidyddol yn fyw ac yn iach, ond ar y llaw arall roedd rhai o’r sgyrsiau a gawsom â thrigolion Barcelona’n dorcalonnus. O weld nad oedden ni’n lleol, roedd pobl yn teimlo’r angen i ddod atom ar y stryd i egluro nad

Gaeaf 2017

Dylai’r digwyddiadau yng Nghatalwnia fod yn bryder i unrhyw ddemocrat o argyhoeddiad. Un peth a fydd yn aros yn y cof am hir yw degau o arwyddion a welsom ar ein diwrnod olaf, diwrnod wedi’r refferendwm, yn erfyn ar yr Undeb Ewropeaidd am eu cefnogaeth. Bu ein haelodau yn genedlaethol yn ymgyrchu’n frwd i’r DU aros yn aelod o’r Undeb, gan bledio’i hachos fel undeb flaengar, â democratiaeth a heddwch yn gonglfeini iddi. Ergyd drom inni fel aelodau oedd gweld yr union undeb honno’n gwrthod ymyrryd pan fo’i dinasyddion yn cael eu hamddifadu o’u hawliau sylfaenol. Mae dau o’n gwerthoedd mwyaf creiddiol dan fygythiad yma, sef rhyddid cenedlaethol a democratiaeth. Er gwaethaf yr holl chwerwder a oedd ynghlwm â’r refferendwm, does dim amheuaeth mai dyma un o’r profiadau gwleidyddol gorau inni eu cael erioed. Roedd hi’n fraint cael bod yn dyst i Gatalaniaid yn hawlio’r dyfodol i’w hunain. Down yn ôl i Gymru â hyder y Catalaniaid yn ysbrydoliaeth inni, ac fe barhawn â’n taith ein hunain at annibyniaeth. Visca Catalunya! Y Ddraig Goch

Teyrngedau Menyw Wirioneddol Ysbrydoledig Dai Lloyd AC yn rhoi teyrnged i Janice Dudley

Cawr Diymhongar Helen Mary Jones yn rhoi teyrnged i Jim Criddle

efais y fraint yn y Gynhadledd y mis diwethaf o gyflwyno gwobr gwasanaeth oes i deulu’r diweddar Jim Criddle, gweithiwr a chynghorydd Plaid Cymru am flynyddoedd ym Mhontllanfraith.

Yn 2004, ymunodd â rhengoedd cynrychiolwyr etholedig y Blaid yn dilyn ei hetholiad i Gyngor Castell-nedd Port Talbot, gan gynrychioli ward De Bryncoch. Cynrychiolodd ei hardal gydag egni ac ymroddiad, a chafodd hyn ei gydnabod gan drigolion lleol wrth iddynt ei hail-hethol dro ar ôl tro.

Yn ôl pob sôn bu Jim ar un cyfnod yn aelod o’r Blaid Lafur; chymrodd hi ddim yn hir iddo weld y goleuni. Cafodd ei berswadio gan ei hen ffrind Malcolm Parker i sefyll dros Blaid Cymru mewn etholiad cyngor yn gynnar yn y 70au, a dyna gychwyn ar ymroddiad oes i Blaid Cymru a chyfanswm o dros 30 mlynedd o wasanaeth fel cynghorydd.

ollodd y Blaid aelod unigryw yn gynharach eleni yn dilyn marwolaeth y Cynghorydd ysbrydoledig a gweithgar o Gastell-nedd Port Talbot, Janice Dudley. Wnaeth Janice weithio’n ddiflino dros y Blaid dros nifer o flynyddoedd.

Roedd y gefnogaeth leol yma yn weladwy ym mis Mai eleni eto, gyda thrigolion Bryncoch yn sicrhau bod Janice yn ennill mwyafrif swmpus dros y Blaid Lafur. Ond nid oedd y lefel yma o gefnogaeth yn syndod roedd Janice yn fenyw wirioneddol ysbrydoledig, bob amser mor bositif ac egnïol. Roedd y bersonoliaeth gynnes yma yn denu pobl o bob cefndir, yn ifanc ac yn hen, o bob plaid wleidyddol. Eleni gwelwyd Janice yn cael ei anrhydeddu am flynyddoedd o weithredu lleol wrth ddod yn Faer Cyngor Bwrdeistref Castell-nedd Port Talbot. Fel y disgwyl, rhoddodd Janice bopeth i’r rôl, a’i wneud yn ei ffordd angerddol ac urddasol ei hun. Ers ei marwolaeth, bu teyrngedau’n llifo o ystod eang o bobl, ac mi ddaeth i’r amlwg y lefel o barch oedd gan bobl tuag ati. Yng Nghynhadledd Flynyddol y Blaid yng Nghaernarfon, derbyniodd Amanda, sef merch Janice, wobr ‘Cyfraniad Arbennig’ ar ran ei mam, am y blynyddoedd o waith caled a wnaeth Janice ar ran y blaid. Roedd yn anrhydedd gen i i allu cyflwyno’r wobr honno i gydnabod gwaith unigryw aelod blaenllaw yn yr ardal, ond rhywun oedd hefyd yn ffrind personol. Bu colli Janice yn ergyd enfawr yn lleol, ond fel cydweithwyr a ffrindiau, rydyn ni’n benderfynol o wneud popeth y gallwn i sicrhau bod ei hetifeddiaeth yn parhau yn Ne Bryncoch a thu hwnt.

Y Ddraig Goch

Yn ystod yr un cyfnod dechreuodd Jim ddysgu Cymraeg, a llwyddodd yn hynny o beth. Trwy’r gwersi yma y daeth ar draws ei wraig Rhian Heulyn, ac fe fagodd y ddau deulu Cymraeg ei iaith, Betsan, Geraint a Branwen. Daeth gweithio dros y Blaid yn brosiect teuluol. Mae’r plant yn cofio rheolau euraid Jim ynglŷn â thaflennu - cadwch y glwyd yn union fel ag yr oedd, peidiwch â phoeni cŵn a pheidiwch BYTH BYTHOEDD â dringo dros waliau rhwng gerddi waeth faint o risiau y mae’n rhaid i chi eu dringo! Lle bynnag roedd angen gweithio dros y Blaid, fe fyddai Jim yno - yn taflennu, canfasio, rhedeg y gangen, gweithio i’r Undeb Gredyd - dim y dasg oedd yn bwysig i Jim ond yr achos. Yn ogystal â’i waith dros Blaid Cymru fel cynghorydd, ei swydd fel athro a’i ymrwymiadau teuluol, roedd Jim, gyda’i wraig Rhian, yn ymgyrchydd brwd dros addysg Gymraeg yng Ngwent. Bu’n frwydr galed, ond daeth llwyddiant. Roedd Jim mor falch pan agorwyd Ysgol Gyfun Gwynlliw. Roedd Jim yn caru ei deulu, roedd yn caru ei gymuned ac roedd yn caru Cymru. Bu’n gweithio’n dawel dros yr hyn yr oedd yn credu ynddo. Bu farw’n rhy gynnar. Fe fydd ei deulu, ei ffrindiau a’i gydweithwyr yn cofio’r cawr diymhongar. Mae Cymru angen rhagor o bobl fel Jim Criddle.

Gaeaf 2017

Esiampl i Bawb Teyrnged i Mary Jones gan Elfyn Llwyd

oedd gan Mary’r gallu bob amser i roi gwen ar wynebau pawb. Gallai hefyd godi arswyd ar rai yn arbennig gelynion Plaid Cymru, achos oedd yn agos iawn at ei chalon. Er ei phrysurdeb byddai gan Mary bob amser i weithio dros y Blaid. Yn ei hamser bu Mary’n: • Gadeiryddes Cylch Meithrin Llanrwst • Ysgrifenyddes Rhieni ac Athrawon Ysgol Bro Gwydir am saith mlynedd • Un o Sylfaenwyr Clwb Gwerin Sgidiau Hoelia ac yn trefnu’r holl weithgareddau a nosweithiau • Arwain Clwb Ffermwyr Ifanc Llanrwst a’i llywio i ennill Rali Eryri dwy waith • Am 23 mlynedd yn rhedeg caffi ym Mart Llanrwst, Paned a Gwên - rhaid oedd talu am y baned meddai ond roedd y wên am ddim! • Aelod brwd o Bwyllgor Sioe Llanrwst ac yn Gadeiryddes yn 2010 Toedd Mary byth yn hanner gwneud unrhyw beth. Roedd ganddi ymlyniad bore oes i glwb pêl-droed Manchester United ac fel enghraifft o’r parch tuag ati

daeth llythyr i law diwrnod neu ddau wedi iddi ein gadael. Hoffwn ddyfynnu rhan o’r llythyr hwnnw, “I just want to write to you to thank you for your loyal support and devotion to the club. I understand that you are having a difficult time but hope that it helps to know that myself, the players and staff are all thinking of you. Jose Mourinho.” Fel brodor o Ddyffryn Conwy roeddwn yn ymwybodol o waith da Mary dros y degawdau ond wedi i mi gael fy enwebu i sefyll yn etholiad 1992 deuthum i weithio’n agos â hi gan dderbyn llu o gynghorion doeth. Byddai’n fy ffonio i ddweud pan yr oedd Mart pwysig yn Llanrwst er mwyn i mi gael cyfarfod cyn gymaint â phosib o’r ffermwyr lleol. Dro arall yn fy nghynghori i beidio trafferthu siarad efo un neu ddau, “Blydi Tori - wast ar amser!” Hi oedd y cyntaf allan efo’r taflenni ac yn canfasio, ac mae gwleidyddion yn son am y rhai sy’n cerdded y filltir olaf - hi oedd yr enghraifft orau i mi wybod amdani ac os oedd hi yn ymgymryd ag unrhyw waith gwyddom ei fod felly wedi ei wneud. Cofiaf, unwaith neu ddwy, wedi ymlâdd ar ôl diwrnod caled o ganfasio ac awydd rhoi’r gorau iddi am y tro. Dyna Mary’n dweud, “dim ond dwy stad arall - tyrd efo fi”. Pwy allai ei gwrthod? Roedd ei gweithgareddau diflino’n esiampl i bawb. Y tro olaf i mi gael sgwrs iawn â hi oedd yn Sioe Llanrwst ym mis Awst. Er ei bod mewn cystudd mawr roedd y wên gynnes yn amlwg, fel arfer. Rwy’n falch o ddweud fod Mary wedi cael gwybod iddi gael ei hanrhydeddu gan y Blaid yn y Gynhadledd yng Nghaernarfon. Roedd hi ar ben ei digon. Mae’r Blaid wedi colli aelod ffyddlon a chryf ac mae pawb a gafodd y fraint o’i hadnabod wedi colli ffrind annwyl iawn. Diolch amdani.

Gaeaf 2017

Y Ddraig Goch

Tarian Cymru: Sut y Gall Tarian a Phlaid Cymru Arbed Arian i CHII Gan Illtyd ap Dafydd, Swyddog Cyllid Plaid Cymru

ae Plaid Cymru mewn partneriaeth â Gwasanaethau Yswiriant Tarian, gyda Tarian yn talu 25% o’u comisiwn i Blaid Cymru o ran busnes maent yn ei dderbyn gan aelodau’r Blaid. Gan fy mod i wedi trafod hyn yn wreiddiol gyda Gwilym Roberts o Tarian roeddwn yn teimlo mai fy lle i oedd bod y person cyntaf i ddefnyddio’r gwasanaeth hwn, felly mi wnes i adnewyddu fy yswiriant tŷ a chynnwys gyda’r cwmni. Fe lwyddodd Tarian i arbed £50 i mi ar fy yswiriant, felly nid Plaid Cymru yn unig sydd ar ei hennill ond minnau hefyd! Byddaf yn defnyddio Tarian i adnewyddu fy yswiriant car hefyd ym mis Chwefror. Am wybodaeth am sut gall Tarian arbed arian i CHI chysylltwch â Gwilym Roberts gan ddyfynnu cod hyrwyddo PC99: Tarian, 14 Stryd y Porth, Caernarfon, Gwynedd LL55 1AG / www. tarianarlein.co.uk.

MAE TARIAN YN CEFNOGI PLAID CYMRU. Edrychwch os gallwn eich helpu i arbed arian ar eich yswiriant personol neu fasnachol, a bydd Tarian yn cefnogi Plaid Cymru drwy roi 25% o’n comisiwn iddynt. Er mwyn cael dyfynbris ar amryw o bolisïau yswiriant am brisiau cystadleuol, cysylltwch â Tarian a dyfynnwch y Cod cyflwynydd PC99.

Ff: 01286 677 787 E: cwsmeriaid@tariancyf.co.uk

Cymraeg

W: www.tarianarlein.com

Swyddfa Plaid Cymru: Tŷ Gwynfor, Marine Chambers, Cwrt Anson, Glanfa’r Iwerydd, Caerdydd, CF10 4AL Ffôn: 02920 472272 E-bost: post@plaid.cymru Gwefan: www.plaid.cymru Golygydd: Math Wiliam Dylunio: Rhys Llwyd Cyhoeddwr: Plaid Cymru

Y Ddraig Goch

Argraffwr: Gwasg Morgannwg, Uned 28, Ystad Ddiwydiannol Mynachlog Nedd Castell-nedd, SA10 7DR. Yn ogystal â’r cyfranwyr hoffai Blaid Cymru ddiolch i’r canlynol am eu cymorth gyda’r rhifyn hwn: Emily Cole, Gwennol Haf, Richard Outram, Luke Nicholas, Ben O’Keeffe, Darren Price, Chad Rickard, Elin Roberts, Emyr Williams a holl aelodau Plaid Cymru.

Gaeaf 2017