libro de ANIRMAU instituto by sebas anxo rozas alvarez

ANIrmau‘10 II Festival de Animación do IES Ramón Mª Aller Ulloa

Textos e maqueta: Severiano Casalderrey Capa: Sebas Anxo Rozas Edita: Biblioteca do IES Ramón Mª Aller Ulloa

ÍNDICE --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

BENVIDA DO DIRECTOR.........................................04 EQUIPO DO FESTIVAL.............................................06 XURADO E PREMIOS................................................07 EQUIPO DIDÁCTICO.................................................08 SECCIÓN OFICIAL CURTAMETRAXES.................11 - Animación 3D................................................12 - Animación Tradicional/2D............................18 - Animación Stop-Motion................................24 - Técnicas mixtas..............................................30 SECCIÓN OFICIAL NOVOS MEDIOS......................37 - Innova............................................................38 - Educativos.....................................................44 - Publicidade....................................................52 - Vídeos Musicais............................................60 RETROSPECTIVAS....................................................65 - Breve Historia da Animación........................66 - Panorama “Clásicos”...................................108 - A Animación e a Música.............................118 - Materias animadas: Música..........................145 - Homenaxe: John Lasseter & Pixar...............154 PANTALLA CONTEMPORÁNEA...........................164 - Cinema Kids................................................165 ACTIVIDADES PARALELAS.................................171 - Obradoiro de Stop-Motion...........................172 - Obradoiro de Edición de Vídeo...............….174 PROGRAMACIÓN DO FESTIVAL.........................176 INFORMACIÓN PRÁCTICA...................................179

Tras o éxito acadado o pasado ano, traemos o noso II Festival de Animación do IES Ramón Mª Aller Ulloa con máis ánimo e ilusión que na súa anterior convocatoria, ao que vos damos a nosa máis grata benvida. Facendo honra ao seu nome, ANIrmau’10 ven ateigado de importantes novidades e melloras coas que pretendemos crear un evento cinematográfico o máis completo e atractivo posible dentro das posibilidades do noso ámbito educativo. Igualmente, este ano iniciamos unha frutuosa colaboración coa Asociación Tarabela de Lalín, na procura de involucrar a outras persoas do Concello de Lalín nesta actividade relacionada co campo do audiovisual, marco que debemos revaloriza na comarca de Deza. Tal como puidemos apreciar o pasado ano, as curtametraxes de animación gozan dun gran potencial, moitas veces non moi aproveitado debido á súa presenza en circuítos moi minoritarios. Neste senso, este ano pretendemos incidir en maior medida nas posibilidades didácticas presentes nas curtas seleccionadas, sen menoscabar en ningún momento a súa calidade artística, ou ben o seu compoñente lúdico, aspectos fundamentais e atractivos para os nosos espectadores. Como xa se fixera o pasado ano, as curtas escollidas móvense dentro dun marco abondo diversificado dende o punto de vista das súas técnicas, contando con exemplos realizados dende o máis habitual ordenador nos últimos tempos, ata aqueles máis minoritarios como os recortables ou a pintura directa sobre película. Pola súa banda, a variedade de xéneros tampouco fica atrás, contando con interesantes exemplos que van dende o documental até a ciencia ficción, pasando pola comedia, o cine negro, o thriller, entre outros moitos. En canto á selección para o presente ano, contamos con máis dunha centena dos mellores traballos dos últimos anos a nivel mundial. Concretamente, trátase dunha selección pertencente a 34 países dos seis continentes: América do Norte (Estados 4

Unidos, Canadá e México), América do Sur (Arxentina e Brasil), África (Sudáfrica), Asia (Xapón, China, India e Israel), Oceanía (Australia e Nova Celandia) e, por suposto, a case práctica totalidade de Europa, incluídos traballos españois e galegos.

obradoiro impartido por Sergio Mella, veciño de Vila de Cruces, quen nos axudará a entender mellor os segredos da técnica Stop Motion. Tal como xa se adiantou o ano pasado, a creación de ANIrmau fundaméntase no mundo do audiovisual, un dos medios con máis progresión dos últimos anos. A maiores, a súa especialización dentro do marco da animación débese ao seu carácter máis artístico e plástico, itinerario básico nos actuais plans de estudos, podendo dicir que o noso festival podería ser un gran complemento ao tan agardado bacharelato artístico na comarca de Deza.

Sobre as novidades anteditas, estas afectan á estruturación do festival que vai contar cos catro grandes apartados que sinalamos a continuación: Sección Oficial de Curtametraxes, Sección Oficial de Novos Medios, Sección Retrospectivas e Sección Animación por Idades. Pola súa banda, cada un deles contará con outros apartados internos que analizaremos posteriormente, e que nos serven para dotar o festival dunha mellor organización, podendo anticipar que se manteñen os apartados para as diferentes técnicas, así como a nova inclusión de aspectos como a Publicidade ou o Vídeo Musical.

Polo que respecta ao plano máis didáctico, a selección de curtas deste ano pretende pescudar máis neste ámbito, ampliando en maior medida o número de materias afectadas ás xa presentes o pasado ano (Plástica, Historia, Historia da Arte…), contando con novas incorporacións como a Antropoloxía, a Literatura Universal, a Filosofía, entre outras. A maiores, introdúcese o apartado Materias animadas, este ano adicado á Música, onde poderemos gozar de importantes traballos directamente vinculados ao mundo da música en todas as súas variantes. Tampouco esquecemos a importancia dos contidos transversais, tales como a contaminación, quecemento global, o perigo das drogas…, cobrando vida nun apartado de Educativos, fundamental nun centro coma o noso.

No plano organizativo, este ano contamos cun maior número de profesorado involucrado no desenvolvemento do festival, participando na elaboración de unidades didácticas, revisión de textos e tradución de diálogos. No demais, mantemos a presenza dun xurado seleccionado entre o profesorado que será o encargado de escoller aquelas curtas máis sobresaíntes. Igualmente, tamén contaremos co Premio do Público, un dos premios a ter en conta, xa que o seu fallo correrá a cargo dos alumnos do propio instituto, colectivo a quen se dirixe esta actividade.

Con isto, xa chegamos ao remate desta presentación que, como sempre, agardamos que sexa do agrado de todo o mundo, contando cunha intensa selección de títulos que gozan de igual importancia no seu apartado lúdico como didáctico, sempre na espera de que teña igual ou máis éxito que na súa edición anterior.

Dentro das actividades paralelas, este ano pensamos en enfocalas nunha liña máis diferente con respecto á edición pasada. Así pois, contaremos con obradoiros prácticos que sirvan para complementar a formación do noso alumnado, e así vivir de preto algúns dos aspectos creativos da animación. En primeiro lugar, contariamos cun obradoiro de edición de vídeo que ten como principal cometido o achegamento á arte da montaxe, elemento indispensable de calquera relato cinematográfico. Pola outra banda, estaría o

SEVERIANO CASALDERREY CONDE Director do Festival

IES RAMÓN Mª ALLER ULLOA

ANIrmau'09

Directora: XOANA MOURIÑO

Director e Programador: SEVERIANO CASALDERREY CONDE

Xefe de Estudos: JUAN CARLOS VIZOSO

Axudante de Programación, Imaxe e Deseño: SEBASTIÁN ANXO ROZAS

Secretario: JAVIER ENJAMIO

Traducións: RAMÓN FAILDE (Francés) MARIBEL FERNÁNDEZ (Inglés) MANUEL CONDE (Inglés) ÁNGELES FRANCIS (Inglés) JAVIER POLO (Inglés) LORENA BARRERA (Inglés)

Vicedirectora: Mª JESÚS GRACIA Responsable da Biblioteca: MARIO PEREIRA

Revisión de Textos e Normalización Lingüística: MARIO PEREIRA XOSÉ PAIO

Coordinador de Audiovisual: RAMÓN FAILDE

Organiza: Biblioteca do IES Ramón Mª Aller Ulloa

Colabora: Asociación Cultural Tarabela (Lalín)

INTEGRANTES DO XURADO

JOSÉ LUIS GONZÁLEZ GONZÁLEZ (Profesor de Lingua Española)

CAROLINA FERNÁNDEZ BRAVO (Profesora de Informática)

ALICIA GEADA FERNÁNDEZ (Profesora de Matemáticas)

RAMÓN FAILDE DELGADO (Xefe de Departamento de Francés)

PREMIOS Os Integrantes do Xurado serán os encargados de outorgar cinco premios entre as 40 curtas da Sección Oficial, reservándose o dereito a asumir algún premio a maiores. Os principais premios son os seguintes: Gran Premio Premio que corresponde ao traballo mellor valorado de toda a sección oficial. Mellor Curta de Animación 3D Mellor Curta de Animación Tradicional Mellor Curta de Stop Motion Mellor Curta de Técnicas Mixtas ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------O Público tamén será o encargado de valorar os seguintes aspectos correspondentes ás curtas seleccionadas: Premio do Público – Premio para o traballo mellor valorado polo alumnado.

EQUIPO DIDÁCTICO ANIRMAU’10:

Competencia Lingüística: CARLOS MÍGUEZ MACHO (Xefe de Departamento de Lingua e Literatura Española)

THE TALE TELL HEART (2005) O SOLDADIÑO DE CHUMBO (2008)

THE SEPARATION (2003) DERNIER HURLEMENT (2005) 458NM (2006)

GOD IN OUR SIDE (2005) MONSIEUR COK (2008)

DESTINO (2003) LA PACIENCIA DE LA MEMORIA (2008)

Competencia Científica: NATALIA FERNÁNDEZ GARCÍA (Xefa de Departamento de Bioloxía e Xeoloxía)

Historia: FERNANDO BASCOY VARELA (Xefe de Departamento de Xeografía e Historia)

Historia da Arte: FELICIDAD FRAGA FARIÑA (Profesora de Xeografía e Historia)

Antropoloxía: JUAN CARLOS VIZOSO GONZÁLEZ (Xefe de Estudos e Profesor de Filosofía e Antropoloxía)

Filosofía: ROBERTO BARRAL BLANCO (Profesor de Filosofía)

Contidos transversais: JAVIER ÁLVAREZ CAMBA (Orientador do Instituto)

HUNGU (2008)

LE PORTEFEUILLE (2003) EGO SUM ALPHA ET OMEGA (2005) INCONGROUS TENDENCY (2006)

OSSUDO (2007) MI VIDA EN TUS MANOS (2009)

SECCIÓN OFICIAL CURTAMETRAXES ---------------------------------------------------------------------

O II Festival de Animación do IES Ramón Mª Aller Ulloa mantén esta sección, a pesar das novas incorporacións, como a alma do festival, mantendo case inalterable toda a súa organización. Neste ano, o proceso de selección pretendeu non baixar o alto nivel con respecto aos traballos do pasado ano, comezando a nosa peneira no ano 2003. Novamente, este ano contamos con curtas profesionais, así como importantes traballos de fin de carreira dalgunha das escolas de animación máis prestixiosas do panorama internacional. Finalmente, este ano podemos gozar de 40 das mellores curtametraxes actuais correspondentes a vinte e dous países diferentes, avogando pola diversidade xeográfica e creativa. En canto aos apartados, a organización amplíase de tres a catro, mantendo un criterio moi próximo con respecto á edición anterior apoiado na diversidade de técnicas animadas, quedando tal como segue: - ANIMACIÓN 3D: o ordenador mantense como uns dos principais valores da animación dos últimos anos, sempre enfocado na súa variante tridimensional. - ANIMACIÓN TRADICIONAL: o estilo clásico en dúas dimensións tamén ten cabida no noso festival, con independencia do soporte utilizado (acetato ou ordenador) - ANIMACIÓN STOP-MOTION: este apartado de nova incorporación reivindica a importancia da creación fotograma a fotograma, enfocada neste caso aos exemplos con bonecos, marionetas e plastilina. - ANIMACIÓN CON TÉCNICAS MIXTAS: este caso alberga todas aquelas técnicas máis minoritarias e variadas que gozan dun alto compoñente artístico no seu proceso de creación.

ANIMACIÓN 3D

SECCIÓN OFICIAL CURTAMETRAXES ANIMACIÓN 3D --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

JOJO IN THE STARS

RYAN

Reino Unido, 2003 (13 min.)

Canadá, 2004 (14 min.)

Ficha Técnica: Dirección Marc CRASTE e Guión

Ficha Técnica: Dirección Chris LANDRETH e Guión Animación Robb DENOVAN - Jeff PANKO Fergus MARSH - Michael WHITE Música Produción National Film Board of Canada

Animación Dominic GRIFFITHS - Fabienne Música Produción

RIBORY - Boris KOSSMEHL Toru YAMANAKA Andreas LACKNER Studio AKA

Técnica Formato

Ordenador 3D 35 mm.; V.O.S. Español (cor) http://nfb.ca/film/ryan/

Técnica Formato

Ordenador 3D Betacam SP; V. O. S. Galego (b/n) http://www.youtube.com/watch?v=irm6E_UbaZA

Premios: Óscar 2005 (Mellor Curta de Animación) Premios Genie [Canadá] 2005 (Mellor Curta de Animación) Festival de Animación de Melbourne 2005 (Gran Premio) Festival de Animación de Ottawa 2004 (Gran Premio) Festival de Cannes 2004 (Premio Canal+ Premio Kodak - Premio Crítica Xove)

Premios: Premios BAFTA 2004 (Mellor Curta Anim.) Festival de Curtas de Clermont-Ferrand 2004 (Mellor Curta de Animación) Festival de Animación de Bradford 2004 (Gran Premio) Aspen ShortsFest 2004 (Prem. Esp. Xurado) Cartoon d’Or 2005 (Gañador)

Sinopse:

Sinopse: Historia de amor e sacrificio entre dous robots amantes. Por unha banda, unha artista de trapecio; por outro lado, un heroe que busca a súa atención. Interesante traballo pertencente ao xénero fantástico que destaca pola súa ambientación e unha suxerinte fotografía en branco e negro.

Ryan Larkin, un dos mellores animadores da historia vive unha vida decadente. As drogas, o alcohol e o desencanto pola xente son as principais eivas que o levan á súa xa constante crise creativa. A medio camiño entre documental e ficción, o director disecciona a vida do artista, con quen

SECCIÓN OFICIAL CURTAMETRAXES --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

SZTUKA SPADANIA [FALLEN ART]

Polonia, 2004 (6 min.)

Estados Unidos, 2005 (11 min.)

Ficha Técnica: Dirección Tomek BAGINSKI e Guión

Ficha Técnica: Dirección Shane ACKER e Guión

Animación Grzegorz JONKAJTYS - Lukasz

Animación Dave CLAYTON - Aitor GASTON -

Música Produción

PAZERA - Marcin WASKO Adrian SICAL Platige Image

Técnica Formato

Joe KANDERS - Chris MILLS Eric OLSEN UCLA Animation Workshop

Técnica Formato

Ordenador 3D 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=F7HMz1WKkso

Ordenador 3D 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.vimeo.com/8070532

Premios:

Premios BAFTA 2006 (Mellor Curta Anim.) Premios Godlen Horse 2005 (Gran Premio) Festival de Curtametraxes de Teherán 2005 (Gran Premio) Bitfilm Festival 2005 (Mellor Curta 3D) AniMadrid 2005 (2º Premio) Animago 2005 (2º Premio) Art Futura 2005 (3º Premio) SIGGRAPH 2005 (Mención Especial)

Óscar 2006 (nomin. mellor curta animación) Óscar Student Awards 2005 (Medalla de Ouro) SIGGRAPH 2005 (Mellor Curta Animación) Animex 2005 (1º Premio) BendFilm Festival 2005 (Premio do Xurado)

Sinopse:

Sinopse: Nunha antiga base militar esquecida, un grupo de oficiais militares trastornados fanlles crer aos soldados que entregan a súa vida pola patria para nutrir a loucura dun científico. Por segundo ano consecutivo, Tomek Baginski consegue ofrecernos unha mostra da súa

9, un boneco de trapo vivente, habita nun mundo apocalíptico ameazado por un monstro robótico, verdugo implacable dos seus compañeiros. A supervivencia será a súa única meta. Curta de escola que gozou de grande éxito no seu momento, propiciando un remake en formato longametraxe con estrea para 2009.

ANIMACIÓN 3D --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

MAESTRO

THE TALE TELL HEART

Hungría, 2005 (5 min.)

España-Luxemburgo-EE. UU., 2005 (9 min.)

Ficha Técnica: Dirección Géza M. TÓTH e Guión Animación Tamás MEGYERI - G. M. TÓTH Attila PACSAY Música Produción KEDD

Ficha Técnica: Dirección Raúl GARCÍA Raúl GARCÍA (adapt. E. A. POE) Guión Animación Manuel SICILIA - R. GARCÍA Música Produción

Técnica Formato

Ordenador 3D 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=GbeeoodOeSA&feature=related

Javier LÓPEZ DE GUEREÑA Erik MATRO Kandor Graphics / Melusine

Técnica Formato

Ordenador 3D 35 mm.; V.O.S. Español (b/n) http://www.youtube.com/watch?v=3eImOiw-uXQ (trailer)

Premios: Oscar 2007 (nomin. mellor curta animación) Panorama Internacional de Realizadores Independientes [Grecia] 2006 (Mellor Anim.) Festival de Cine de Zlín 2006 (Premio Hermína Týrlová) Cinanima 2005 (Premio do Público)

Sinopse: Maestro, un paxaro un tanto estraño, prepara lentamente a súa grande actuación coa axuda dun brazo mecánico. Faltan só cinco minutos para descubrir todo o seu potencial. Esta curta de final inesperado é unha clara mostra de cómo unha simple idea pode dar como resultado unha gran película.

Premios: World-Fest Houston 2006 (Remi á Mellor Curta de Animación CGI) Festival de Cine de Rochester 2006 (Mellor Curta de Animación) Canarias MediaFest 2006 (Mellor Curta de Animación) AniMadrid 2005 (Mellor Curta Española) Animacor 2005 (Mellor Traballo Audiovisual) Art Futura 2005 (Premio Especial do Xurado)

Sinopse: Un home vive cun rechamante e molesto defecto físico. Pero descoñece que alguén moi próximo a el, odia ata estremos inigualables a súa deformación. Adaptación da célebre historia de Edgard Allan Poe publicada en 1843, con narración inédita de Bela Lugosi. 15

SECCIÓN OFICIAL CURTAMETRAXES --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

458NM

OSSUDO

Alemaña, 2006 (7 min.)

Portugal, 2007 (14 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Jan BITZER - Ilija BRUNCK Guión e - Tom WEBER Animación dAdA - iNN Música Produción Filmakademie Baden-Würt.

Ficha Técnica: Dirección Júlio ALVES Júlio ALVES - Wilson SIQUEIRA Guión Animación Ana Carina DIAS María JOAO - Mario LAGINHA Música Produción Tangerina Azul

Técnica Formato

Ordenador 3D Betacam SP; sen diálogo (cor) http://www.polynoid.org/polynoid_458nm.html

Ordenador 3D 35 mm.; sen diálogo (cor)

Sen link na Web

Premios:

Premios: FICA – Festival de Cine de Algarve 2008 (Mellor Anim. - Mellor Pel. Portuguesa) Caminhos do Cinema Portugues 2008 (Mellor Animación)

Festival de Cine de Luca 2008 (Mellor Película de Animación) Festival de Curtas de Vilna 2007 (Mellor Curta de Animación - Mención Especial) Festival de Animación de Melbourne 2007 (Premio do Público) Prix Ars Electronica Linz 2007 (Nica de Ouro) SIGGRAPH 2006 (Premio Especial Xurado) Mundos Dixitais 2006 (Mellor Curta Anim.)

Sinopse: Unha cidade nalgún lugar de África. Un ser, Ossudo, vive na precariedade sen un sustento que levarse á boca. Marlisa, unha rapaza inxenua, achégaselle un día e proponlle ser a súa compañeira. Ossudo respóndelle cun triste sorriso. Interesante documento que amosa a triste realidade dos países terceiromundistas da África Negra.

Sinopse: Historia de dous caracois mecánicos que se moven con lentitude a través da escuridade na procura do amor. Só deben facer fronte aos perigos que se agochan na natureza. Novo exemplo escolástico que nos insire nun discurso case documental, logrado a través dunha fotografía hiperrealista.

ANIMACIÓN 3D --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

SKHIZEIN

PARTLY CLOUDY

Francia, 2008 (13 min.)

Estados Unidos, 2009 (6 min.)

Ficha Técnica: Dirección Jérémy CLAPIN Jérémy CLAPIN - Stéphane PIERA Guión

Ficha Técnica: Dirección Peter SOHN e Guión

Animación Música Produción

Jérémy CLAPIN - Stéphane PIERA - Peggy PORTAL Nicolas MARTIN Dark Prince

Animación Música Produción

Técnica Formato

Brad KANE - Rodrigo BLAAS Stephanie HAMILTON Michael GIACCHINO Pixar Animation Studios

Técnica Formato

Ordenador 3D 35 mm.; V.O.S. Español (cor) http://www.vimeo.com/6913172

Ordenador 3D 35 mm.; sen diálogo (cor) http://vimeo.com/8669036

Premios: Premios: Festival de Animación de Annecy 2008 (Premio do Público) Festival de Cannes 2008 (Premio Kodak) Animafest Zagreb 2008 (Premio do Xurado) Animacor 2008 (Premio do Xurado) AniMadrid 2008 (2º Premio - Premio Público) Festival de Curtas de Palm Springs 2008 (2º Premio)

Óscar 2010 (semifinalista curta animación)

Sinopse: A cegoña Peck reparte bebés aos amorosos pais de todo o mundo. Pero, Peck sofre todo tipo de infortunios de Gus, unha nube gris solitaria e insegura, auténtica mestra na creación de bebés “perigosos”. Só a sorte é a única que pode salvar a Peck do maior dos males creados por Gus. Última curta da xa lendaria compañía Pixar que foi presentada na estrea do seu último logro de longa duración Up (2009)

Sinopse: Henri é un home que foi alcanzado por un meteorito de 150 toneladas. A partir deste momento, toda a súa vida cambia, xa que debe adaptarse a vivir a 91 centímetros de si mesmo. Sen dúbida, esta curta é unha das últimas obras mestras da animación francesa, un dos principais bastións a nivel mundial. 17

ANIMACIÓN TRADICIONAL

SECCIÓN OFICIAL CURTAMETRAXES ANIMACIÓN TRADICIONAL/2D --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

DESTINO

LE PORTEFEUILLE [THE WALLET]

Francia-Estados Unidos, 2003 (7 min.)

Francia-Bélxica, 2003 (10 min.)

Ficha Técnica: Dirección Dominique MONFERY Salvador DALÍ - John HENCH Guión

Ficha Técnica: Dirección Vincent BIERREWAERTS e Guión

Animación Música Produción

David BERTHIER - Yoshimichi TAMURA - Dominique MONFERY Armando DOMÍNGUEZ (canción) Michael STAROBIN Walt Disney Pictures

Animación Música Produción

Gilles CUVELIER - Cecilia MARUM - Gabriel JACQUEL Fred MEERT La Boîte,... Productions / CRRAV / Les Films du Nord

Técnica Formato

Debuxo trad. / Ordenador 2D 35 mm.; sen diálogo (b/n - cor) http://www.youtube.com/watch?v=xvfPqLL3zs8

Debuxo tradicional 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.vimeo.com/5562691

Premios:

Festival de Curtas de Clermont-Ferrand 2004 (Mellor Película de Animación) I Castelli Animati 2003 (Mellor Pel. Europea) Festival de Animación de Bordeaux 2003 (Premio do Público) Matita Film Festival 2003 (Mención Especial) Paris Tout Court 2003 (Gran Premio)

Óscar 2004 (nomin. mellor curta animación) Asociación de Críticos de Los Ángeles 2004 (Mención Especial) Festival de Curtas de Palm Springs 2003 (Premio do Xurado) Festival de Animación de Melbourne 2003 (Gran Premio)

Sinopse:

Sinopse: Destino é unha viaxe insólita e inexplicable ata o máis profundo da maior mente surrealista do pasado século. O coñecemento deste universo é o único que nos permitirá entender a súa arte. Proxecto iniciado por Walt Disney e Salvador Dalí no ano 1946 e que nunca foi realizado ata a súa actual posta en marcha. 19

Un home que acaba de perder un emprego, atopa no seu camiño unha carteira. Nese intre, unha parte del recóllea, mentres a outra segue o seu camiño. A partir de aquí, toda a súa vida cambiará radicalmente. Esta proxecto destaca pola súa interesante vertente filosófica, onde as máis simples accións poden cambiar toda a nosa existencia.

SECCIÓN OFICIAL CURTAMETRAXES --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

GUARD DOG

L’HOMME SANS OMBRE

Estados Unidos, 2004 (5 min.)

Canadá-Suíza, 2004 (9 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Bill PLYMPTON Animación

Ficha Técnica: Dirección Georges SCHWIZGEBEL Adelbert von CHAMISSO Guión Animación Georges SCHWIZGEBEL Judith GRUBER-STITZER Música

Música Produción

Maureen McELHERON Hank BONES Plymptoons

Produción Técnica Formato

Técnica Formato

Pintura acrílica sobre acetatos 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.nfb.ca/film/homme_sans_ombre/

Debuxo tradicional 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.atom.com/funny_videos/plympton_guard_dog/

Premios:

National Film Board of Canada / Studio GDS

Premios: Premios Genie [Canadá] 2005 (nomin. mellor Curta de Animación) Festival de Animación de Teherán 2005 (Pr. Especial do Director do Festival) Cinanima 2004 (Mellor Director Europeo) Festival de Animación de Hiroshima 2004 (Premio Especial do Xurado) Festival de Cannes 2004 (Pr. Regards Jeunes)

Óscar 2005 (nomin. mellor curta animación) ANIMA-Córdoba 2005 (Premio Esp. Xurado) Anifest: Trebon 2005 (Mención Especial) Festival de Cine de Tampere 2005 (Mención) Anima Mundi 2004 (Premio do Público) Festival de Animación de Hiroshima 2004 (Premio Especial)

Sinopse: Os cans teñen o san costume de ladrar a todo o que se move, con excepción do seu amo. O protagonista desta historia, Dog, é un can bastante “normal” que segue o instinto máis proteccionista dun bo gardián. Película de éxito da animación independente ianqui, contando ata a data con tres secuelas: “Guide Dog” (2006), “Hot Dog” (2008) e

Sinopse: O afán de riqueza leva a un home a vender a súa sombra con resultados pouco agradables. A partir deste momento, a súa vida nunca volverá ser igual. Novamente, contamos cun director que repite no noso festival, salientando a súa obra polo seu alto grao pictórico.

ANIMACIÓN TRADICIONAL/2D --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

EGO SUM ALPHA ET OMEGA

MAUVAIS TEMPS

Alemaña, 2005 (7 min.)

Francia, 2006 (5 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Jan-Peter MEIER Animación Kerim KÖNIG Música Produción Creature Park

Ficha Técnica: Dirección Jean-Loup FELICIOLI Alain GAGNOL e Guión Animación Alain GAGNOL Serge BESSET Música Produción Folimage / Arte France

Técnica Formato

Debuxo trad. / Ordenador 2-3D 35 mm.; sen diálogo (b/n) http://www.youtube.com/watch?v=9wDcBfNLbJQ

Premios:

Debuxo tradicional 35 mm.; sen diálogo (b/n)

Sen link na Web

Premios:

Festival de Animación de Stuttgart 2006 (Premio do Público) goEast Festival 2006 (Premio Público Anim.) Festival de Curtas “Alpinale” 2005 (Medalla Jean-Thevenot)

Festival de Curtas de Clermont-Ferrand 2007 (Sección Oficial) Festival de Animación de Ottawa 2007 (Sección Oficial) ANIMA: Brussels 2007 (Sección Oficial) Cinanima 2006 (Sección Oficial)

Sinopse: Da nada, o home é mergullado nun mundo no cal debe procurar o seu camiño. Nesta busca trocarase nun máis dos seus habitantes, un ser totalmente alienado e apático que vive unha e outra vez a mesma realidade. De produción propia, trátase do traballo fin de carreira do seu autor, configurado cunha estética próxima ao mundo da banda deseñada.

Sinopse: Un condutor sofre un pinchazo nunha roda cando pasa por un barrio de escasa reputación. Nada máis saír do coche, é asaltado por uns rufiáns, véndose na obriga de fuxir e resgardarse nunha casa onde a súa vida corre gran perigo. Esta curtametraxe destaca pola súa suxerente fotografía en branco e negro, na procura dunha clara homenaxe ás cintas de cine negro.

SECCIÓN OFICIAL CURTAMETRAXES --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

NIEBLA México-España, 2006 (8 min.)

UBORNAYA ISTORIYA – LYUBOVNAYA ISTORIYA [LAVATORY – LOVESTORY] Rusia, 2007 (10 min.)

Ficha Técnica: Dirección Emilio RAMOS Guión Animación Música Produción

María del Mar HERNÁNDEZ Jordi CODINA - Emilio RAMOS Emilio RAMOS - María del Mar HERNÁNDEZ - Jordi CODINA Leo HEIBLUM Producciones Atotonilco / Univ. Pompeu Fabra (Barcelona)

Ficha Técnica: Dirección Konstantin BRONZIT e Guión Animación Música Produción

Aleksandra SHOKHA Aleksei PICHUZHIN Valentin VASENKOV Melnitsa Animation Studio

Técnica Formato

Debuxo tradicional 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=tUFaslwWonk

Técnica Formato

Ordenador 2-3D DV-Cam; V.O. Español (cor) http://www.vimeo.com/6967096

Premios: Óscar 2009 (nomin. mellor curta animación) Festival de Animación de Hiroshima 2008 (Premio Especial) Aspen Shortfest 2008 (Mellor Animación) Festival de Cine de St. Louis 2008 (Mellor Curta de Animación) Krok Animated Festival 2007 (Diploma)

Premios: I Castelli Animati 2007 (Mellor Ópera Prima) Animatu 2007 (Gran Premio) Festival de Cine Mexicano de Guadalajara 2007 (1º Premio Curta de Animación) Festival de Animación de Hiroshima 2006 (Premio Especial do Xurado) Art Futura 2006 (Pr. Xurado - Pr. Público)

Sinopse: Unha solitaria e soñadora limpadora de baños atopa un ramo de flores no seu tarro das propinas. A partir deste momento, fará todo o posible por coñecer o seu admirador secreto. Antítese da súa anterior curta, “Bozhetsvo”, xa vista o pasado ano, o autor sobresae pola gran sinxeleza e unha correcta posta en escena.

Sinopse: Da man dun vello, comeza un relato pretérito sobre un lugar esquecido tras o brumallo da néboa. A partir deste momento, todos os seus habitantes vivirán momentos de gran riqueza coa chegada de inesperados visitantes. Contada en clave de pseudo-documental, esta historia é unha clara homenaxe ao mundo latinoamericano. 22

ANIMACIÓN TRADICIONAL/2D --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

EL EMPLEO

LA MAISON EN PETIT CUBES

Arxentina, 2008 (6 min.)

Xapón, 2008 (12 min.)

Ficha Técnica: Dirección Santiago BOU GRASSO Patricio Gabriel PLAZA Guión

Ficha Técnica: Dirección Kunio KATO Kenya HIRATA Guión Animación Kunio KATO Kenji KONDO Música Produción Robot Communications Inc.

Animación Música Produción

Santiago BOU GRASSO Patricio Gabriel PLAZA opusBOU

Técnica Formato

Debuxo trad. / Ordenador 2D Betacam SP; sen diálogo (cor) http://shortsbay.com/film/la-maison-en-petites-cubes

Técnica Formato

Ordenador 2D / Debuxo trad. Betacam SP; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=fH71LK4_Ka0

Premios: Óscar 2009 (Mellor Curta de Animación) Cinanima 2008 (Gran Premio - Premio “Onda Curta” - Premio Alves Costa) Anima Mundi 2008 (Premio do Xurado) LA Short Fest 2008 (Mellor Animación) Festival de Animación de Hiroshima 2008 (Premio Hiroshima - Premio do Público) Festival de Animación de Annecy 2008 (Annecy de Cristal - Premio Xurado Xove)

Premios: Festival de Animación de Annecy 2009 (Premio FIPRESCI) Cinema Jove [Valencia] 2009 (Premio Canal+) Multivision [Rusia] 2009 (3º Premio) Festival de Curtas de Bolzano 2008 (Premio Especial do Xurado) Asociación de Cronistas Cinematográficos de Arxentina 2008 (Cóndor Prata Mellor Curta)

Sinopse:

Sinopse: A casa parece unha torre de cubos. O avó que vive alí dedicouse a construír unha casa encima doutra a medida que ía subindo o nivel da auga. Alí encóntrase toda a historia dos seus recordos familiares. Perfecta obra mestra que sobresae por contar unha historia sen pretensións, pero cargada toda ela dunha grande emoción.

Un home realiza o seu habitual traxecto cara ao traballo, inmerso nun sistema no cal o uso das persoas en substitución dos obxectos é algo cotián. Nova mostra da animación arxentina que nos formula unha clara reflexión sobre a nosa dependencia cos obxectos.

ANIMACIÓN STOP-MOTION

SECCIÓN OFICIAL CURTAMETRAXES ANIMACIÓN STOP-MOTION --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

HARVIE KRUMPET

THE SEPARATION

Australia, 2003 (23 min.)

Reino Unido, 2003 (9 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Adam ELLIOT Animación Música Produción

Johann PACHELBEL - Giuseppe VERDI - Ottorino RESPIGHI (mús. orixinal) Melodrama Pictures / SBS Ind. / Australian Film Commission

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Robert MORGAN Animación Música Produción Técnica Formato

Marionetas 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=ybEjyGmVub8

Técnica Formato

Plastilina 35 mm.; V.O.S. Español (cor) http://video.google.com/videoplay?docid=-235265459419868075#

Premios:

Premios: Celtic Film Festival 2005 (Mellor Animación) Premios BAFTA [Gales] 2005 (Mellor Anim.) Festival de Cine Fantástico/Terror de Málaga 2004 (Pr. Xurado Xove - Pr. Público) Animated Dreams 2003 (Gran Premio) Krok Animated Festival 2007 (Diploma) Cinanima 2004 (Premio da Crítica)

Óscar 2004 (Mellor Curta de Animación) Anima Mundi 2004 (Premio do Público) Festival de Cine de Sundance 2004 (Mención) AniMadrid 2003 (1º Premio) Cinanima 2003 (Gran Premio) Festival de Animación de Annecy 2003 (Pr. Esp. Xurado – Pr. Público - Pr. FIPRESCI)

Sinopse:

Animus Films Production / Arts Cuoncil of Wales

Sinopse: Dous irmáns siameses viven unha inquedante relación ata o día da súa separación. A partir deste momento, a súa vida xa nunca volverá ser como antes, xa que este feito comporta estrañas consecuencias. Historia escura e dramática a un tempo, cuxa estética recorda o estilo tenebroso de David Cronenberg.

Harvie é un neno polaco coa síndrome de Tourette, que o leva a lle tocar co dedo a punta do nariz á xente. Coa morte dos seus país, o destino obrigarao a emigrar a Australia. Excelente exemplo de animación stop-motion, contando cunha secuela en formato longo de recente estrea titulada “Mary and Max”.

SECCIÓN OFICIAL CURTAMETRAXES --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

WARD 13

GJENNOM MINE TYKKER BRILLER

Australia, 2003 (15 min.)

[THROUGH MY THICK GLASSES] Noruega-Canadá, 2004 (13 min.)

Ficha Técnica: Dirección Peter CORNWELL Guión Animación Música Produción

Ficha Técnica: Dirección Pjotr SAPEGIN

P. CORNWELL - Mark BADRIDGE - Andrea dal BOSCO - Sam YOUNG Peter CORNWELL Christopher GORDON Australian Film Commission / Trephine Productions

Guión Animación Música Produción

Técnica Formato

Plastilina / Marionetas 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.tudou.com/programs/view/wiY_37h0nO0/

David REISS-ANDERSEN Pjotr SAPEGIN Pjotr SAPEGIN - Marte STENSEN Kaja WRIGHT POLMAR Normand ROGER Pravda / National Film Board of Canada

Técnica Formato

Plastilina / Marionetas 35 mm.; V.O.S. Galego (cor) http://nfb.ca/film/through_my_thick_glasses_film/

Premios:

Festival de Animación de Ottawa 2004 (Mención Especial) AniMadrid 2004 (Premio do Público) Animafest Zagreb 2004 (Premio do Público) Festival de Animación de Stuttgart 2004 (Mención Especial) I Castelli Animati 2003 (Premio do Público) Anima Mundi 2003 (Mellor Ópera Prima)

Animated Encounters Bristol 2005 (Pr. Público) World-Fest Houston 2005 (Remí de Prata) Festival de Cine de Tampere 2005 (Gran Pr.) Interfilm Berlin 2005 (Mención Especial) ZINEBI Bilbao 2004 (Mención Especial) Festival de Animación de Annecy 2004 (Distinción Especial)

Sinopse:

Unha nena rexeita ser vestida antes de saír a xogar. Para persuadila, o seu avó cóntalle unha engaioladora historia sobre as súas aventuras de desventuras durante a guerra. Historia en clave de humor sobre os perigos da guerra e o necesidade de heroes para facer fronte aos opresores.

Un home sofre un accidente de tráfico e é levado a un hospital, no cal será atendido por uns médicos perturbados. Pronto descubrirá onde está, dándose á fuga como sexa. Gran homenaxe ao cine de terror dos anos 70, onde mestura por igual grandes doses de medo e humor ao estilo clásico. 26

ANIMACIÓN STOP-MOTION --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

JAM SESSION

PETER & THE WOLF

Holanda, 2005 (10 min.)

Reino Unido-Polonia-Noruega, 2006 (34 min.)

Ficha Técnica: Dirección Izabela PLUCINSKA

Ficha Técnica: Suzie TEMPLETON Dirección

Animación Música Produción

I. PLUCINSKA - Justyna CELEDA (adapt. M. Z. BORDOWICZ) Izabela PLUCINSKA RAZ DWA TRZY HFF “Konrad Wolf”

Técnica Formato

Plastilina 35 mm.; V.O.S. Galego (cor)

Guión

Guión Animación Música Produción

Suzie TEMPLETON (adapt. S. PROKOFIEV) Adam WYRWAS Sergei PROKOFIEV (mus. orixinal) BreakThru Films / Se-Ma-For St.

Técnica Formato

Marionetas / Ordenador 3D 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.tudou.com/programs/view/urVezuOEeC0/

Sen link na Web

Premios:

Festival de Cine do Algarve 2006 (Mellor Película de Animación) ZINEBI Bilbao 2005 (Mikeldi de Prata Anim.) Festival de Cartoons e Comics de Dervio 2005 (Mellor Son) Festival Leipzig-DOK 2005 (Silver Dove) Berlinale 2005 (Oso de Prata á Mellor Curta)

Óscar 2008 (Mellor Curta de Animación) British Animation Awards 2008 (Premio Esp.) Premios BAFTA 2007 (nomin. mell. anim.) Festival de Animación de Annecy 2007 (Annecy de Cristal – Premio do Público) Krok Animated Festival 2007 (Premio Esp.) Rose d’Or Light Festival 2007 (Rosa de Ouro)

Sinopse:

Theresa e Viktor, unha parella de mediana idade, viven enriba dun club de jazz. A música non os deixa durmir. Pero, quizais sexa o tipo de diversión que necesitan para distraer a súa vida aburrida. Divertida historia sobre o estancamento nas relacións de parella, barutada cun excelente acompañamento musical.

Pedro é un neno solitario que vive nas aforas dun bosque xunto co seu protector avó. Cando o lobo ameaza o seu amigo, o pato, decide armarse de valor e enfrontarse a el, axudado polo gato do seu avó e un paxariño. Nova adaptación do conto clásico de Sergei Prokofiev, posiblemente a máis perfecta de todas as realizadas polo de agora. 27

SECCIÓN OFICIAL CURTAMETRAXES --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

VIOLETA, LA PESCADORA DEL MAR NEGRO

MADAME TUTLI-PUTLI Canadá, 2007 (17 min.)

España, 2006 (9 min.)

Ficha Técnica: Dirección e Guión Animación Música Produción

Marc RIBA - Anna SOLANAS Nuria RIBA Natàlia MIRÓ DO NASCIMENTO I+G Stop Motion

Ficha Técnica: Dirección, Chris LAVIS Guión e Maciek SZCZERBOWSKI Animación Música Produción Técnica Formato

Marionetas / Ordenador 3D 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.vimeo.com/8120949

Técnica Formato

Marionetas 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.imdb.com/video/wab/vi957678105/ (trailer)

Premios:

Premios: Óscar 2008 (nomin. mellor curta animación) Anima Mundi 2008 (Premio do Xurado) Festival de Animación de Melbourne 2008 (Gran Premio - Pr. Público – Pr. Xurado) Festival de Cannes 2007 (Premio Canal+) Animacor 2007 (Mellor Curta) Cinanima 2007 (Gran Premio - Premio “Onda Curta” - Premio Alves Costa)

Fantaspoa 2009 (Mención Especial) Festival de Animación de Laputa 2008 (Premio Especial) Festival de Cine de Alicante 2007 (2º Premio) Semana de Cine de Medina Do Campo 2007 (Mellor Dirección Artística - Mellor Son) AniMadrid 2007 (Mellor Curta Española)

Sinopse: Jasper Morello, un aeronauta caído en desgraza, embárcase nunha viaxe cara a un lugar descoñecido para dar cunha cura para unha estraña doenza. Lonxe da casa, atopa un monstro que pode ser a clave da cura. Historia de terror con chiscadelas a Jules Verne e Edgard Allan Poe cuxa animación sorprende pola súa calidade artística.

Jean-Frédéric MESSIER David BRYANT National Film Board of Canada

Sinopse: Madame Tutli-Putli sobe ao tren nocturno con todas as súas pertenzas. Cando cae a noite, vese soa, atrapada nunha desesperada aventura metafísica, a medio camiño entre o mundo real e o mundo imaxinario. Unha impecable concepción en animación stop-motion, que se ve enriquecida pola súa

ANIMACIÓN STOP-MOTION --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

MILOVAN CIRCUS

O SOLDADIÑO DE CHUMBO

Bélxica, 2008 (9 min.)

Galiza, 2008 (12 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Gerlando INFUSO Animación Philippe TASQUIN Música Produción ENSAV / La Cambre / Mordalia

Ficha Técnica: Dirección Tomás CONDE - Virginia CURIÁ Guión Animación Música Produción

Técnica Formato

Marionetas / Obxectos animados Betacam SP; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=aqzgoEeJLcw

Tomás CONDE - Virginia CURIÁ (adapt. H. C. ANDERSEN) Virginia CURIÁ Emilio ARAGÓN Continental Pr. / Algarabía Pr.

Técnica Formato

Plastilina 35 mm.; V.O. Galego (cor) http://algarabia-plastilina.blogspot.com/2009/05/o-soldadino-dechumbo.html

Premios: Festival de Curtas de Bruxelas 2009 (Mellor Fotografía) Anima: Brussels 2009 (Mellor Curta de Escola Premio do Público) Festival de Cine de Monterrey 2009 (Mellor Curta de Animación) ReAnimania 2009 (Mellor Curta Graduación) Cartoon d’Or 2009 (Semifinalista)

Premios: Filmets Badalona 2009 (Premio FNAC á Mellor Curtametraxe Española) REC Ribadedeva en Corto 2009 (Mellor Curta de Animación) Festival de Curtametraxes de Guijuelo “Pata Negra” 2009 (Mellor Curta de Animación) Premios Mestre Mateo 2009 (nominado mellor curta de animación)

Sinopse: Jakob foi unha gran estrela do Milovan Circus, convertido agora nun simple mimo. Encerrado no seu camerino, maquíllase para saír a escena, a un tempo que lembra o seu pasado feliz e glorioso. Curiosa historia que mestura lembranzas e fantasía, tratándose dunha bela homenaxe ao mundo dos artistas ambulantes.

Sinopse: O soldadiño chega ao museo do xoguete de Allariz e namórase dunha elegante bailarina. O Cigarrón de trapo, tamén namorado dela, tentará evitar que fiquen xuntos. Adaptación do célebre conto de Andersen, neste caso adaptado aos costumes propios da cultura galega.

ANIMACIÓN CON TÉCNICAS MIXTAS

SECCIÓN OFICIAL CURTAMETRAXES TÉCNICAS MIXTAS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

CAMERAS TAKE FIVE

AOS PEDAÇOS [INTO PIECES]

Canadá, 2003 (3 min.)

Brasil, 2004 (1 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Steven WOLOSHEN Animación Dave BRUBECK (mus. orixinal) Música Produción -

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Guilherme MARCONDES Animación Paulo BETO Música Produción Lobo Films Técnica Formato

Técnica Formato

Recortes / Ordenador 2-3D Betacam SP; sen diálogo (cor) http://www.guilherme.tv/into_pieces/highquality.htm

Pintura sobre Película 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.lightcone.org/en/film-4645-cameras-take-five.html

Premios:

Prix Ars Electronica Linz 2005 (Mención de Honra) SIGGRAPH 2006 (Mención Especial)

Festival de Animación de Melbourne 2004 (Sección Oficial) Animafest Zagreb 2004 (Sección Oficial) I Castelli Animati 2003 (Sección Oficial) Festival Leipzig-DOK 2003 (Sección Oficial) Festival de Animación de Annecy 2003 (Sección Oficial)

Sinopse: Nalgúns momentos as cousas non se axustan da forma como se desexaría. Talvez, sexa o momento de pedir axuda á persoa máis axeitada. Brevísima historia de corte surrealista e un tanto absurda onde nos mostra en que grao enganan as aparencias.

Sinopse: As liñas en estado puro viaxan so o influxo da música, levada neste caso por unha suxerente melodía de saxofón. O movemento soamente pode chegar á súa fin co cese desta música. Actual exemplo de animación realizada sobre película en 35 mm., tomando como base a canción “Take Five”, todo un clásico do jazz.

SECCIÓN OFICIAL CURTAMETRAXES --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

DERNIER HURLEMENT [LAST HOWL] GOD IN OUR SIDE Francia, 2005 (8 min.)

Holanda-Israel, 2005 (7 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e David DELVAUX Animación Jean TRÉBUCHET - Marc ENOT Música Produción ENSAD

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Michal PFEFFER - Uri KRANOT Animación Uri KRANOT Música Produción

Técnica Formato

Cristais animados Betacam SP; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=RLfv-Milna8

Netherlands Institute of Animation Film / RNTv / TinDrum Animation

Técnica Formato

Recortes / Cristais anim. / Trad. 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=ii4HEK1Xvoo

Premios: Festival de Animación de Ottawa 2005 (Mellor Curta de Graduación) Animafest Zagreb 2006 (Mención Especial á Curta de Escola)

Premios: Festival de Animación de Melbourne 2008 (Premio do Público) Sedicicorto Forli Film Festival 2007 (Mención) Festival de Cine de Lucania 2006 (Mellor Director Animación) Festival de Cine de Chipre 2006 (Mellor Anim.) Festival de Curtas de Lille 2006 (Mellor Película de Animaciòn)

Sinopse: O soño dun can é compartir a súa vida cunha manda de lobos. Por desgraza, a vida salvaxe é demasiado dura para un animal das súas características. Emotivo relato de ficción cunha narración case documental, que nos amosa a dureza da vida na natureza.

Sinopse: A xente está impregnada de rabia e violencia, cuxo medo leva á brutalidade e á vinganza. Pouca esperanza lles queda aos nenos nados nesta aura de perdición. Dura crítica sobre o conflito palestino-israelí, narrada cunha estética inspirada no cadro “O Guernica” de Pablo Picasso. 32

TÉCNICAS MIXTAS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

INCONGRUOUS TENDENCY

YOURS TRULY [ATENTAMENTE]

Grecia, 2006 (4 min.)

Estados Unidos-Reino Unido, 2007 (8 min.)

Ficha Técnica: Dirección Phryne KONTI e Guión

Ficha Técnica: Dirección Osbert PARKER

Animación Música Produción

Guión

Argiris SANDALIS Kostas DEGAITAS Christos CHRISTOFI track7music

Animación Música

Técnica Formato

Produción

Rotoscopia / Ordenador 2-3D 35 mm.; sen diálogo (b/n) http://www.youtube.com/watch?v=uJPQg5JVR78

Osbert PARKER Ian GOUDLSTONE Osbert PARKER - Laurie HILL Meghana BISINEER Bruce WOOLEY / Max STEINER Bernard HERRMANN (mus. orix.) Passion Pictures

Técnica

Obxectos animados / Recortes Super 16 mm.; V. O. S. Español Formato (b/n - cor) http://www.youtube.com/watch?v=5HRGfEDM5io (clip)

Premios: Athens Animfest 2009 (Mellor Corto Grego – Premio Intergraphics)

Premios: Premios BAFTA 2008 (nomin. mell. anim.) British Animation Awards 2008 (Mellor Curta) Anima Mundi 2008 (Premio do Xurado) Festival de Curtas de Hamburgo 2008 (Premio do Público) Aspen ShortsFest 2007 (Mellor Animación)

Sinopse: Un home solitario camiña a través da súa vida aburrida sen unha razón clara. Cada paso da escaleira que sobe é un reto para el. É unha viaxe sen un comezo e un final seguro. Reflexión filosófica sobre o transcurso da vida humana, onde os momentos importantes se presentan como complexos pasos que hai que superar.

Sinopse: Congregados nunha cidade surrealista, Frank e Charlie viven unha historia conflictiva, narrada como un romance con xiros inesperados no seu negro argumento. As iconas do cine fan acto de presencia nesta homenaxe ao cine negro, segunda entrega da triloxía negra do seu autor. 33

SECCIÓN OFICIAL CURTAMETRAXES --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

HUNGU

MONSIEUR COK

Canadá, 2008 (9 min.)

Francia, 2008 (10 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Nicolas BRAULT Animación René LUSSIER Música Produción National Film Board of Canada

Ficha Técnica: Dirección Franck DION e Guión Animación Música Produción

Recortes / Animación con area / Ordenador 2D Formato 35 mm.; sen diálogo (b/n) http://www.nfb.ca/film/hungu-en/

Técnica

Premios:

Técnica Formato

Recortes / Ordenador 2D DV-CAM; sen diálogo (cor) http://www.monsieurcok.com/film_monsieurcok.html

Premios: Hyde tube Festival 2009 (Gran Premio - Mellor Animación 2D) Circuito Off Venice 2008 (Mención Especial) Festival de Curtas de Bolzano 2008 (Mellor Animación) Festival de Curtas de Lille 2008 (Mellor Curta Premio do Público) Animacor 2008 (2º Premio)

Festival de Curtas de Palm Springs 2008 (Mellor Animación - Mención de Honra) Festival de Cine de Cleveland 2008 (Mellor Curta de Animación)

Sinopse: Baixo o sol de África, un neno camiña polo deserto cos seus pais. A morte está rondando, pero a alma dunha nai resucita pola música que brota do hungu, expresión pura da máis antiga tradición. Exemplo de enfoque etnográfico no que se exploran as tradicións africanas, centrándose na creación do berimbau, instrumento musical brasileiro.

Gilles CUVELIER - Claire TROLLÉ - Gabriel JACQUEL Pierre CAILLET PAPY3D Productions / Le CRRAV

Sinopse: Monsieur Cok é o dono dunha gran fábrica de bombas. Na busca dunha maior eficiencia e beneficios, decide sustituir aos seus obreiros por elaborados robots. Gran curta próxima ao manifesto comunista, que bebe de clásicos do cine como “Tempos

TÉCNICAS MIXTAS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

LA PACIENCIA DE LA MEMORIA

MI VIDA EN TUS MANOS

Alemaña-España, 2009 (7 min.)

Portugal-Galiza, 2009 (8 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Vuk JEVREMOVIC Animación Felix MENDELSSOHN (mus. orix.) Música Produción Canvas Productions

Ficha Técnica: Dirección Nuno BEATO Nuno BEATO - José DIAS Guión Animación Música Produción

Técnica Formato

Pixilación / Ordenador 2-3D 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=DbBy-GvXBiQ

Filipa GOMES DA COSTA Diogo CARVALHO Paulo ALMEIDA Sardinha em Lata / IB Cinema

Técnica Formato

Cristais anima. / Ordenador 3D 35 mm.; V.O. Español (cor) http://www.youtube.com/watch?v=kRMmhNrcmNc

Premios: Big Muddy Festival [USA] 2009 (Mellor Anim.) AniMadrid 2009 (Mención á Mellor Curta Española) Balkanima 2009 (Diploma ao Mellor Deseño Visual)

Premios: Cinanima 2009 (Premio “Antonio Gaio”) Filminho 2009 (Gran Premio) Festicurt de Figueres 2009 (Mellor Curta de Animación) Faial Filmes Festival [Illas Açores] 2009 (Mellor Animación)

Sinopse: Unha viaxe romántica e expresiva ao longo da historia dunha cidade, Dresde. A súa memoria móstranos unha urbe pintada e destruída por igual. Recorrido virtual da cidade de Dresde a partir dos cadros de importantes pintores como Friedrich, Kirchner ou Grundig.

Sinopse: O famoso toureiro portugués “O Matador” chega a España para unha importante faena. Acompáñao o seu fillo Pedrito que soña ser como el no futuro, ata que ese día entra en contacto directo con un touro. Interesante curta que plasma unha fera crítica ao toureo, festa popular por autonomasia de España.

SECCIÓN OFICIAL NOVOS MEDIOS ---------------------------------------------------------------------

A gran novidade do AnIRMAU’10 é, sen dúbida, esta nova sección oficial paralela ás curtametraxes, composta por todos aqueles traballos feitos con animación, pero cuxo enfoque non é precisamente cinematográfico. Esta incorporación permitiunos incluír todo tipo de obras, que ben polas súas características non terían cabida na outra sección oficial, contando igualmente con exemplos de gran calidade artística. Así pois, partimos nesta sección coa presentación dun total de 72 traballos variados, que van dende o mundo da publicidade ata o campo da videocreación. Para este caso, tamén foi preciso un profundo sistema de selección, contando cos máis importantes autores e producións dende o ano 2005 ata actualidade nos seus respectivos campos. Precisamente, con motivo de evitar a mestura de disciplinas dispares, esta sección tamén se estrutura en catro apartados diferentes, que presentamos deseguido: - INNOVA: este apartado componse de 10 creacións de carácter abstracto ou experimental que nos introduce no campo do vídeoarte. - EDUCATIVOS: componse de 20 traballos entre curtas e anuncios, sendo a súa principal misión a súa mensaxe de tipo educativo, ou ben a concienciación sobre problemas actuais. - PUBLICIDADE: este caso confórmase por 30 exemplos publicitarios situados na vangarda mundial e actual dentro deste medio. - VIDEOS MUSICAIS: este apartado composto de 12 vídeoclips mostra as enormes posibilidades na mestura de dous medios como son a animación e a música. 37

Vﾃ好EOS INNOVA

SECCIÓN OFICIAL NOVOS MEDIOS INNOVA --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

MINISTRY MESSIAH

TOWER BAWHER

Letonia, 2005 (3 min.)

Canadá, 2005 (4 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Gints APSITS Animación

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Theodore USHEV Animación Georgi SVIRIDOV Música Produción National Film Board of Canada

Música Produción

Ramon SCHNEIDER Adam LIEBER Apsits

Técnica Formato

Fotocopias / Ordenador 2D Betacam SP; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=zap6AlCQsQk

Técnica Formato

Collage / Ordenador 2-3D Betacam SP; sen diálogo (cor) http://www.vimeo.com/4646330

Premios:

Festival de Animación “Platform” 2007 (Mellor Película) I Castelli Animati 2006 (Mellor Película Experimental) Cinanima 2006 (Premio Especial do Xurado Premio “Onda Curta”) Festival de Animación de Londres 2006 (Mellor Película Abstracta)

Festival de Cine “Sweet Onion” 2007 (Mellor Director - Mellor Vídeo Musical) One Minute Film Festival [Xapón] 2005 (2º Premio) Festival de Vídeo Arte “WaterPieces” 2005 (Gran Premio)

Sinopse: Visión arrepiante dunha Europa mítica que evoca a loucura e a decadencia de épocas pretéritas. A pesar de todo, os seus vestixios aínda poden ser recoñecidos hoxe en día. Impactante retrato de carácter experimental que mestura por igual o grotesco e a relixión con certo afán crítico.

Sinopse: Tower Bawher alude á torre construtivista do arquitecto Vladimir Tatlin, homenaxe á gloria do proletariado. A partir do deseño da torre, o movemento lévanos cara arriba, ao cume dunha utopía. Traballo abstracto de gran riqueza estética con referencias á Bauhaus, os cineastas da abstracción dos anos 20, así como de certos

SECCIÓN OFICIAL NOVOS MEDIOS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

COME ON STRANGE

COPENHAGEN CYCLES

Alemaña, 2006 (4 min.)

Estados Unidos-Dinamarca, 2006 (7 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Gabriela GRUBER Animación Glen VELEZ Música Produción -

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Eric DYER Animación John ADAMS (mus. orix.) Música Produción Técnica Formato

Técnica Formato

Zoótropos de papel / Collage Betacam SP; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=w2LCAhQob4w

Acuala sobre papel 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.awntv.com/videos/come-on-strange

Premios:

Festival de Cine de Ann Arbor 2007 (Mellor Película Experimental) Festival de Cine e Vídeo “Black Maria” 2007 (Premio Director’s Choice”) Sidewalk Moving Pictures Festival (Mellor Película de Animación) Festival de Cine e Vídeo “Rosebud” 2007 (Mellor Curta)

Festival de Animación de Hiroshima 2006 (Premio Especial) Mostra de Venecia 2006 (Sección Oficial) Festival de Animación de Annecy 2006 (Sección Oficial)

Sinopse:

Todo é inexplicable. As imaxes teñen vida en si mesmas nunha viaxe totalmente estraña. O Sinopse: único punto de control semella recaer nunha Un ciclista viaxa a través dunha fantástica difusa figura humana que se metamorfosea en reconstrución de Copenhague. Sen dúbida, diversos animais. este é o mellor xeito para coñecer unha cidade Esta curta mergúllanos nun ámbito surrealista que se move sobre rodas de bicicleta. conseguido a través da súa potente música e as Impresionante viaxe zootrópico pola capital imaxes creadas con gouache. danesa, a partir das vivencias do seu autor en

INNOVA --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

DOXOLOGY

LOST UTOPIA

Estados Unidos, 2007 (7 min.)

Xapón, 2007 (5 min.)

Ficha Técnica: Dirección e Guión Michael LANGAN Animación Varios (mus. orix.) Música Produción Rhode Island School of Design

Ficha Técnica: Dirección e Guión Mirae MIZUE Animación Alice NAKAMURA Música Produción Gauguins International Inc.

Pixilación / Obxectos animados / Ordenador 2-3D / Acción real Formato 35 mm.; sen diálogo (cor) http://langanfilms.com/doxology.html

Técnica Formato

Debuxo sobre papel Betacam SP; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=HRNApxBx5eY

Técnica

Premios: Premios:

Digital Art Awards 2007 (Mención de Honra) ANIMA-Córdoba 2007 (Mellor Animación “Temas e Ritmos”) Japan Media Arts Festival 2007 (Premio do Xurado)

Óscar Student Awards 2008 (nominado á mellor película alternativa) ASIFA-East Animation Festival [New York] 2008 (Mención de Honra) Slamdance Film Festival 2008 (Mellor Curta Experimental) Festival de Curtas de San Francisco 2007 (Mención Especial)

Sinopse: Esta epopea mostra a historia de Adán e Eva. Porén, unha análise máis fonda permite percibir un mundo a nivel celular que evoluciona a ritmo de lounge jazz. Traballo de índole semiabstracta que, a partir dunha estética propia, recorda o mundo de autores clásicos como Len Lye ou McLaren.

Sinopse: Antes de chegar á iluminación espiritual, un home de suéter debe enfrontarse a diversas probas. Bailar cun automóbil, soportar un encontro con Deus na tundra, ademais de realizar a súa hixiene facial simultaneamente. Curiosa historia que combina diferentes tipos de animación stop-motion cunha narración

SECCIÓN OFICIAL NOVOS MEDIOS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

NOTEBOEK [NOTEBOOK]

THE CONTROL MASTER

Holanda, 2008 (5 min.)

Reino Unido, 2008 (7 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Evelien LOHBECK Animación Música Produción AKV St. Joost

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Run WRAKE Animación Daniel MORGAN Música Produción Sclah Films / Veer Inc. Técnica Formato

Acción real / Pixilación / Obxectos animados Formato DV-Cam; sen diálogo (cor) http://www.vimeo.com/4116727

Recortes / Ordenador 2D Betacam SP; sen diálogo (cor) http://dekku.nofatclips.com/2008/06/run-wrake-control-master.html

Técnica

Premios: Premios:

Fantasia Film Festival 2009 (Mellor Curta de Animación) Festival de Curtas de Clermont-Ferrant 2009 (Premio Audi á Mellor Animación) Curtocircuíto 2008 (Premio “Onda Curta”)

Festival de Animación “Fantoche” 2009 (Premio Novos Talentos) Festival de Animación de Holanda 2008 (Mellor Animación Web)

Sinopse:

A última grande invención é o caderno de notas con acceso a internet. Grazas a este caderno pódese gozar dos diferentes vídeos presentes en YouTube. A acción real mestúrase nun mundo animado creado mediante trucaxes, onde a realidade se confunde coa ilusión.

Na pacífica cidade de Halfone, unha heroína misteriosa e un valente colega enfróntanse á última ameaza. Posiblemente, sexan a única esperanza para a humanidade. Creación dun autor de gran personalidade, este exemplo destaca pola súa debedora estética do cómic pulp de ciencia-ficción.

INNOVA --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

COMBO

TXT ISLAND

Italia, 2009 (4 min.)

Reino Unido, 2009 (4 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e BLU - David ELLIS Animación Roberto LANGE Música Produción Studio Cromie

Ficha Técnica: Dirección e Guión Chris GAVIN Animación Russell PAY Música Produción Tandem Films Técnica Formato

Técnica Formato

Stop-motion DVD; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=gs8cjYmoSUo

Grafites animados /Pixilación Betacam SP; sen diálogo (cor) http://www.vimeo.com/6555161

Premios:

Premios: Rushes Soho Shorts Festival 2009 (Finalista) Curtocircuíto 2009 (Sección Oficial) Festival de Animación de Holanda 2009 (Sección Oficial) Festival de Curtas de Bristol 2009 (Sección Oficial)

Fame Festival 2009 (Sección Oficial)

Sinopse: Os edificios abandonados poden albergar a todo tipo de creacións e abstraccións. Cabezas xigantes, formas serpeantes, figuras con aparencias insectívoras, todo pode ser posible no street art. Traballo colaborativo entre dous dos mellores artistas gráficos da actualidade que crearon en apenas unha semana.

Sinopse: Un pequeno equipo de “homes-texto” chega a unha remota illa tropical, onde establecen un campamento base. Pronto aparecen reforzos, saquean todos os recursos naturais, pasando a convertela nun novo paraíso. Esta curta está creada integramente con letras de diferentes tamaños, cores e fontes, dando

EDUCATIVOS

WASHINGTON DEPT. OF HEALTH “REC ROOM”/”PARK”

MSF “HUMAN BALL” Bélxica, 2005 (1 min.)

Estados Unidos, 2005 (2x30 seg.)

Ficha Técnica: Dirección Andreas HASLE - Frank DEWULF International Human Aid Organisation Campaña Duval Guillaume Axencia Produción Caviar Técnica

Ordenador 3D http://adsoftheworld.com/media/tv/world_aids_day_human_ball

Ficha Técnica: Dirección Chel WHITE Anti-Smoking Campaña Sedgwick RD Axencia Produción Bent Image Lab. Técnica

Marionetas http://www.vimeo.com/5830286

SECCIÓN OFICIAL NOVOS MEDIOS EDUCATIVOS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

NO LIMITS

POSTMAN

Alemaña, 2005 (1 min.)

Holanda, 2006 (2 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Heidi WITTLINGER - Anja PERL Guión e - Max STOLZENBERG Animación Daniel SUS Música Produción Filmakademie Baden-Würt.

Ficha Técnica: Dirección Mischa ROZEMA e Guión Animación Ivor GOLDBERG Massive Music Música Produción PostPanic

Técnica Formato

Ordenador 3D Betacam SP; sen diálogo (cor) http://www.vimeo.com/7592311

Ordenador 2-3D HD; sen diálogo (cor) http://dekku.nofatclips.com/2007/03/no-limits.html

Premios:

Cartoons on the Bay 2005 (Premio UNICEF á Mellor Película Educativa) Festival de Animación de Annecy 2004 (Premio International Labour Organization) Animago 2004 (1º Premio Anim. Educativa) Prix Ars Electronica Linz 2005 (Mención de Honra) Festival de Animación de Hiroshima 2004 (Premio Especial do Xurado)

Festival de Curtas de Clermont-Ferrant 2006 (Sección Oficial) Festival de Animación de Melbourne 2006 (Sección Oficial) OneDotZero 2006 (Sección Oficial) Festival de Cine de Austin 2006 (Sección Oficial)

Sinopse: O mundo camiña cara a un pánico incontrolable debido a existencia de armamento nucleare. O peor de todo é que neste mundo tan pouco seguro ninguén pode escoitar o teu pánico... Inicialmente concibida como unha animación showreel, esta curta tomou identidade propia mostrando un mundo baixo o pánico.

Sinopse: O salvaxe condutor dun descapotable non ten misericordia cos nenos que o acompañan no seu coche. Xa é hora de que este tipo de persoas “sen límites” sexan paradas. Curta de escola que mostra de forma sutil e intelixente o problema da explotación infantil, un mal aínda sen erradicar.

SECCIÓN OFICIAL NOVOS MEDIOS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

EWT “THE RUBBISH MONSTER” AMNESTY INTERNATIONAL “SIGNATURE”

Sudáfrica, 2006 (1 min.)

Ficha Técnica: Dirección Braam JORDAAN Eco-Warrior Programme Campaña Endangered Wildlife Trust Axencia Produción Condor Cape Town

Francia, 2007 (3 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Philippe GRAMMATICOPOULOS Animación Música Produción Magic Lab.

Técnica

Ordenador 3D http://features.cgsociety.org/mediaplayer.php?movie_id=203

Técnica Formato

Ordenador 3D 35 mm.; sen diálogo (b/n) http://dekku.nofatclips.com/2007/09/amnesty-signature.html

Premios: IAA Responsability Awards 2008 (Gran Pr.) Campagne Citoyenne 2008 (Gran Premio) Communication Solidaire 2007 (1º Premio Premio do Público) Cannes Lions 2007 (León de Ouro)

OXFAM “FACE THE MUSIC” Reino Unido, 2007 (3 min.)

Ficha Técnica: Dirección Ian W. GOULDSTONE Climate Change Campaña Oxfam Axencia Produción Sound Talent Films

Sinopse: A túa sinatura pode ser moito máis importante que o teu pensamento. Empregándoa con sabedoría, pode chegar a ser a túa mellor forma de defensa. Profundo alegato sobre os dereitos humanos, onde as inxustizas nunca poderán erradicar as persoas.

Técnica

Ordenador 2D http://www.iwgouldstone.com/ftm_hd.html

EDUCATIVOS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

DON’T LET IT ALL UNRAVEL

GREENPEACE “MAN & WHALE”

Reino Unido, 2007 (2 min.)

Xapón, 2007 (2 min.)

Ficha Técnica: Dirección Sarah COX e Guión

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Koji YAMAMURA Animación Hitomi SHIMIZU Música Produción Yamamura Animation, Inc.

Animación Sarah COX - Candi SMITH Música Produción

Ben LOLE Akazahe Par Deux Jeunes Filles Arthur Cox Ltd. / Aardman animations

Técnica

Debuxo tradicional Betacam SP; V. O. S. Español Formato (b/n - cor) http://www.youtube.com/watch?v=Byc-VIYVhx8

Técnica Formato

Obxectos anim. / Ordenador 2D 35 mm.; sen diálogo (cor) http://worldofarthurcox.co.uk/?p=517

Premios:

Festival de Publicidade “Asia Pacific” 2008 (Premio de Prata ao Mellor Director) EARTH VISION [Xapón] 2008 (Premio á Mellor Película para Nenos) Festival de Animación e Artes Dixitais de China 2008 (Premio Especial do Xurado)

Regard Short Film Festival [Canadá] 2008 (Gran Premio Internacional) Festival de Curtas FIKE-Évora 2008 (Mención) Festival de Animación de Hiroshima 2008 (Premio Especial do Xurado) Tricky Women Animation Festival 2008 (Premio Tricky Women de Viena)

Sinopse: O vello director dun colexio recorda con nostalxia a súa infancia cando as baleas eran o principal medio alimenticio da poboación. A súa conciencia obrígao a lles axudar a estes animais en perigo de extinción. Impresionante relato sobre o problema da caza furtiva das baleas en Xapón, contado a través dun fondo sentimentalismo.

Sinopse: É perigoso tirar do fío, cando non se sabe cales van ser as consecuencias finais. Non tires do fío, mentres aínda se está a tempo, coida do teu medio natural. Exemplo de clave ecolóxica, comparando o punto de fío co actual refugallo dos recursos naturais do planeta.

SECCIÓN OFICIAL NOVOS MEDIOS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

BCB ”HIV/AIDS”/“PEOPLE WITH DESABILITIES” Bulgaria, 2008 (2x30 seg.)

HOW TO DESTROY THE WORLD RUBBISH Reino Unido, 2008 (2 min.)

Ficha Técnica: Dirección Campaña Axencia e Produción

Vessela DANTCHEVA Ivan BOGDANOV Media & Diversity

Ficha Técnica: Dirección

Pete BISHOP

British Council Bulgaria

Guión e Animación

Pete BISHOP - Steven APPLEBY

Música

Lee WILSON WOLFE Ged ADAMSON

Produción

The Shop

Técnica

Ordenador 2D http://www.youtube.com/watch?v=03uE3NlfXSQ&NR=1

Técnica Formato

Debuxo tradic. / Ordenador 2-3D 35 mm.; V. O. S. Galego (cor) http://www.vimeo.com/936248

Premios: Festival de Animación de Annecy 2009 (Mellor Curta Educativa) Krok Animated Festival 2009 (Premio á Mellor Mensaxe Medio Ambiental)

QUERCUS ”GLOBAL WARMING”

Sinopse:

Portugal-Brasil, 2008 (1 min.)

A vida na terra gozou de perfecto equilibrio ata a invención da papeleira, xa que todo podía ter o seu aproveitamento. Agora, o planeta corre o perigo de ser destruído polas tormentas de lixo. Segundo episodio dun conxunto de catro, que marcan os principais males aos que se enfrontará a humanidade no futuro: transporte, comida e videoxogos.

Ficha Técnica: Campaña Axencia Produción

Diogo ANAHORY José Carlos BOMTEMPO Climate Change McCann Erickson Seagulls Fly

Técnica

Ordenador 3D

Dirección

EDUCATIVOS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

LIBERTY MUTUAL “LIGHTHOUSE” PARANOLAND Estados Unidos, 2008 (3 min.)

Canadá, 2008 (5 min.)

Ficha Técnica:

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Patrick BOIVIN Animación Música Éric PFALZGRAF Produción Wolf + Lapin / Phylactère Cola

Dirección Charlie SHORT Ming HSIUNG Charlie SHORT Guión Animación Stefan WERNIK Shawn LYON Música Produción ProMotion Studios / Exopolis

Técnica

Técnica Formato

Ordenador 3D 35 mm.; sen diálogo (cor) http://dekku.nofatclips.com/2009/01/lighthouse.html

Recortes (siluetas) / Orden. 2-3D

Formato

35 mm.; V. O . S. Galego (cor) http://dekku.nofatclips.com/2008/09/paranoland.html

Premios: Interactive Advertising Bureau 2008 (Premio de Ouro á Cross-Platform Integration Premio de Plata á Digital Integration) Annual Interactive Awards 2008 (Premio do Ano ao Mellor Marketing Interactivo) Equip for Equality 2008 (Premio á Excelencia)

Sinopse: Esta é a historia de Víctor, quen se mudou a unha encantadora casa de campo fuxindo da cidade. Pero a súa chegada á mesma será tomada como un mal agoiro, sendo tratado polos seus veciños con gran descortesía. Impactante curta que pretende reflectir algúns dos principais pecados e defectos inherentes ao ser humano dende o inicio dos tempos.

Sinopse: O gardián dun faro pasa en soidade a noite velando porque todo estea en perfecto estado. O problema xorde cando se funde a luz xusto no momento no que se achega ás costas un barco, debendo repoñer a luz fundida coa maior rapidez. Historia sinxela pero efectiva onde se presentan ideas como a axuda aos demais e a solidariedade como valores imprescindibles da sociedade. 49

SECCIÓN OFICIAL NOVOS MEDIOS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

WWF “HOW TO SAVE THE WORLD”

A RECORD OF LIFE

Reino Unido, 2008 (2 min.)

Estados Unidos, 2009 (3 min.)

Ficha Técnica: Dirección Jon YEO - Maria SÄNDSTROM Polar Bear Conservation Campaña Axencia Produción -

Ficha Técnica: Dirección e Guión Luke JINKS - Owen GATLEY Animación Owen GATLEY Música Produción -

Técnica

Recortes http://dekku.nofatclips.com/2008/01/wwf-how-to-save-world.html

Técnica Formato

Debuxo tradic. / Ordenador 2D Betacam SP; sen diálogo (cor) http://vimeo.com/6130123

Sinopse: A vida na terra aínda presenta a día de hoxe certas incógnitas. Con todo, grazas a esta gravación científica podemos achegarnos en gran medida aos segredos da evolución e á diversidade da vida no noso planeta. Interesante percorrido por toda a teoría da evolución en breves minutos, destacando polo seu alto contido didáctico.

BC DAIRY FOUNDATION “RUSSIAN DOLLS” Canadá, 2009 (1 min.)

Ficha Técnica: Dirección Rob SHAW Must Drink More Milk Campaña DDB Canada / Tribal Vancouver Axencia Produción Bent Image Lab. Técnica

Marionetas http://www.vimeo.com/5830893

EDUCATIVOS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

GRENELLE ENV. “LANDSCAPES”

IOC “THE BEST OF US”

Francia, 2009 (30 seg.)

Estados Unidos-Reino Unido, 2009 (1 min.)

Ficha Técnica: Dirección Colectivo No Brain Environment Message Campaña TBWA Paris Axencia Produción NO BRAIN

Ficha Técnica: Dirección FX & MAT All Together Now Campaña Cole & Weber United Axencia Produción Nexus Productions

Técnica

Acción real / Ordenador 3D http://www.nobrain.fr/flims_real/grenelle.htm

Ordenador 3D http://www.vimeo.com/6718629

LIBERTY HUMAN RIGHTS “WHERE DO THEY GO?” Reino Unido, 2009 (1 min.)

Ficha Técnica: Dirección Will McNEILL Liberty Human Rights Campaña Axencia Produción Técnica

Acción real / Ordenador 3D http://www.youtube.com/watch?v=4Zjl59kZdbU

DOMESTOS “MULTIPLICATION”

JOHNNIE WALKER “PAINTINGS”

Reino Unido, 2005 (30 seg.)

Reino Unido, 2005 (1 min.)

Ficha Técnica: Dirección Russell BROOKE Domestos Bleach Spray Produto Lowe London Axencia Produción Passion Pictures

Ficha Técnica: Dirección Bobby PROCTOR - Pat GAVIN Johnnie Wlaker Whisky Produto BBH London Axencia Produción Aardman Animations

Técnica

Ordenador 2-3 / Rotoscopia http://www.youtube.com/watch?v=XsQKIZC4DIc

Ordenador 3D http://www.passion-pictures.com/flash.html#page=d13&video=v38

SECCIÓN OFICIAL NOVOS MEDIOS PUBLICIDADE --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

LEVI’S “SLIM VS SLIM”

MOTOROLA “GRAND CLASSICS”

India, 2005 (2 min.)

Reino Unido, 2005 (1 min.)

Ficha Técnica: Dirección E SURESH Levi’s Slim Jeans Produto JWT India Axencia Produción -

Ficha Técnica: Dirección SMITH & FOULKES Motorola Produto The Fish Can Sing Axencia Produción Nexus Productions

Técnica

Ordenador 2-3D http://www.thefilter.com/WebVideo/448112-SLIM-vs-SLIM-LEVIS-TVCANNES-GOLD-LION-CAMPAIGN

Ordenador 3D http://www.nexusproductions.com/site/player/grand-classics

NIKE “THE RACE”

AUDI “EMOTIONS”

Italia, 2005 (1 min.)

España, 2006 (1 min.)

Ficha Técnica: Dirección Lorenzo FONDA Nike Shox “Invidia” Produto Sartoria Axencia Produción Cerberoleso

Ficha Técnica: Dirección David RUIZ Audi RS4 Produto DDB España Axencia Produción RUIZ+COMPANY

Técnica

Debuxo tradicional http://www.cerberoleso.it/videos/commercials/nike-shox-1

Técnica

Debuxo tradicional http://www.proves.com.es/8deagosto/frontend.php/directores/david-ruiz/2

SECCIÓN OFICIAL NOVOS MEDIOS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

BUENOS AIRES ZOO “TOGETHER AGAIN”

LUX “PROVOCATEUR” Estados Unidos, 2006 (1 min.)

Arxentina, 2006 (1 min.)

Ficha Técnica: Dirección Produto Axencia Produción

Mateus de PAULA SANTOS (LOBO) Buenos Aires Zoo Saatchi & Saatchi Lobo Filmes

Ficha Técnica: Dirección Chel WHITE - Ray di CARLO Lux Soap Produto Santo Axencia Produción Bent Image Lab. Técnica

Marionetas / Ordenador 2D http://www.vimeo.com/5396225

Técnica

Ordenador 2D http://www.vimeo.com/2361808

NATIONAL LOTTERY “THE BIG WIN” Reino Unido, 2006 (1 min.)

Ficha Técnica: Dirección Marc CRASTE UK National Lottery Produto AMV BBDO Axencia Produción Studio AKA

UNITED AIRLINES “DRAGON” Estados Unidos, 2006 (1 min.)

Ficha Técnica: Dirección Jamie CALIRI United Airlines Produto Fallon Axencia Produción Duck Studios Técnica

Recortes http://www.vimeo.com/4155137

Técnica

Ordenador 3D http://mx.video.yahoo.com/watch/3593929/9925037 54

PUBLICIDADE --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ASIENCE “HAIRY TALE”

BIG YELLOW STORAGE “TIDE”

Xapón, 2007 (1 min.)

Reino Unido, 2007 (1 min.)

Ficha Técnica: Dirección Kazuto NAKAZAWA Asience Shampoo Produto Hakuhodo Inc. Axencia Produción Production I.G.

Ficha Técnica: Dirección Dougal WILSON Big Yellow Self Storage Company Produto Clemmow Hornby Inge Axencia Produción Blink Técnica

Técnica

Obxectos animados http://www.vimeo.com/6963599

Debuxo tradic. / Ordenador 2D http://www.dailymotion.com/video/x2dj2f_hairy-tale_ads

CREST “PUPPETS” Estados Unidos, 2007 (1 min.)

DETROIT INSTITUTE OF ARTS “HAT MAN”/”FLOWER LADY” Canadá, 2007 (2x30 seg.)

Ficha Técnica: Dirección Peter SLUSZKA Crest Toothpaste Produto Saatchi & Saatchi Axencia Produción Hornet Inc. Técnica

Marionetas http://www.ivanabel.com/crest_hires.html

Ficha Técnica: Dirección Julian GREY Detroit Institute of Arts Produto Perich Advertising + Design Axencia Produción Head Gear Animation Técnica

Debuxo tradic. / Ordenador 2D http://www.headgearanimation.com/work/dia/hatman 55

SECCIÓN OFICIAL NOVOS MEDIOS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

HP “MICHEL GONDRY” Estados Unidos, 2007 (1 min.)

MITSUBISHI “SAFER IN A WILD WORLD” Australia, 2007 (1 min.)

Ficha Técnica: Dirección Olivier GONDRY Hewlett-Packard Computers Produto Goodby, Silverstein & Partners Axencia Produción Partizan

Ficha Técnica: Dirección Eddie WHITE - James CALVERT Mitsubishi Lancer Produto PBL Media Axencia

Stop-motion / Pixilación / Ordenador 3D http://www.dailymotion.com/video/x1yi2a_hp-michel-gondry_ads

Produción

Técnica

ORANGINA “NATURELLEMENT PULPEUSE”

The People’s Republic of Animation

Técnica

Ordenador 2-3D http://vimeo.com/1260775

SNEAUX “HUMAN SKATEBOARD” Estados Unidos, 2007 (30 seg.)

Francia, 2007 (1 min.)

Ficha Técnica: Dirección Produto Axencia Produción

Todd MUELLER Kylie MATULICK Orangina Drink FFL Paris Psyop

Ficha Técnica: Dirección PES Sneaux Shoes Produto Margeotes, Fertitta & Partners Axencia Produción Técnica

Pixilación http://www.youtube.com/watch?v=_5IqwECL6bo

Técnica

Ordenador 2-3D http://vimeo.com/6721674 56

PUBLICIDADE --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

SONY BRAVIA “PLAY-DOH”

BANK OF IRELAND “DRAGON”

Reino Unido, 2007 (2 min.)

Irlanda, 2008 (1 min.)

Ficha Técnica:

Ficha Técnica: Dirección Rory KELLEHER Bank of Ireland Campaña Irish Internaional BBDO Axencia Produción Company Films

Dirección Campaña Axencia Produción

Frank BUDGEN Darren WALSH Sony Bravia LCD TV Fallon London Passion Pictures / Gorgeous Enterprises

Técnica

Acción real / Ordenador 3D http://www.companyfilms.ie/rory-showrell/dragon.html

Técnica

Plastilina / Ordenador 3D http://www.passion-pictures.com/flash.html#page=p2&video=v638

BBC “JOURNEY TO THE EAST”

CULTURE LIVE “LET THERE BY NIGHT”

Reino Unido, 2008 (2 min.)

Lituania, 2008 (30 seg.)

Ficha Técnica: Dirección Produto Axencia Produción

Jamie HEWLETT - Rob VALLEY - Pete CANDELAND BBC Sport Rainey Kelly Campbell Roalfe Passion Pictures

Ficha Técnica: Dirección PETPUNK Culture Live Vilnius Campaña DDB Vilnius Axencia Produción Hornet Inc.

Técnica

Debuxo tradic. / Ordenador 3D http://www.passion-pictures.com/flash.html#page=p2&video=v1049

Técnica

Ordenador 2D http://www.hornetinc.com/site/project.php?id_project=217

SECCIÓN OFICIAL NOVOS MEDIOS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

KIT KAT “ULTIMATE BREAK”

MTV MANIFESTO “BRANDSTORY”

Francia, 2008 (3 min.)

Reino Unido, 2008 (2 min.)

Ficha Técnica: Dirección AKAMA Kit Kat Bars Produto JWT Paris Axencia Produción Wanda Productions

Ficha Técnica: Dirección EAT MY DEAR MTV Networks Produto MTV Benelux Axencia Produción PostPanic Técnica

Técnica

Ordenador 2-3D http://dekku.nofatclips.com/2008/09/mtv-this-is-our-brandstory.html

Ordenador 3D http://www.youtube.com/watch?v=8-LmnMb_0M0

SCRABBLE “SUMO”

CCTV “INK”

Francia, 2008 (1 min.)

China-Francia, 2009 (1 min.)

Ficha Técnica: Dirección Clément DOZIER - Irina DAKEVA Scrabble Board Game Produto Ogilvy & Mather, Paris Axencia Produción Wizz

Ficha Técnica: Dirección Niko TZIOPANOS Central China Television Produto MMIA Axencia Produción Troublemakers.tv / Weareflink

Técnica

Debuxo tradic. / Ordenador 2D http://www.clementditcleo.com/index.php?selec=&selecpost=27

Ordenador 3D http://www.vimeo.com/6794856

PUBLICIDADE --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

COCA COLA “HAPPY KINGDOM”

COMPAQ “BIRD”

Arxentina, 2009 (1 min.)

Reino Unido, 2009 (1 min.)

Ficha Técnica: Dirección Produto Axencia Produción

Ficha Técnica: Dirección John WEBSTER Compaq Computer Produto BMP DDP Axencia Produción Studio AKA

Pete CANDELAND Coke Zero Ogilvy & Mather, Argentina Passion Pictures

Técnica

Ordenador 3D http://www.passion-pictures.com/flash.html#page=p2&video=v1663

Ordenador 2D http://www.youtube.com/watch?v=kkdg99dIxYQ

EL FRÍO MODIFICA LA TRAYECTORIA DE LOS PECES

THE NEW YORK TIMES “SABAH - TURKISH EDITION”

España, 2009 (1 min.)

Turquía, 2009 (1 min.)

Ficha Técnica: Dirección Agus VERRASTRO Fiction Book Produto Random House Mondadori Axencia Produción Boolab / Booker 35 S.L.

Ficha Técnica: Dirección Quba MICHALSKI The New York Times Newspaper Produto Leo Burnett Axencia Produción Imago New Media Técnica

Ordenador 3D http://www.imagonewmedia.com/player.php?id=55

Acción real / Recortes / Ordenador 2D http://vimeo.com/6606293

Técnica

Vﾃ好EOS MUSICAIS

SECCIÓN OFICIAL NOVOS MEDIOS VÍDEOS MUSICAIS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

GORILLAZ “FEEL GOOD INC.”

PHOENIX FOUNDATION “HITCHCOCK”

Reino Unido, 2005 (4 min.)

Reino Unido-Nova Zelanda, 2005 (4 min.)

Ficha Técnica: Jamie HEWLETT Pete CANDELAND DEMON DAYS Álbum Estilo Mus. Rock alternativo - Britpop Discográfica Parlophone, Virgin Records Produción Passion Pictures

Ficha Técnica: Dirección Álbum Estilo Mus. Discográfica Produción

Dirección

Técnica

Debuxo trad. / Ordenador 2-3D http://www.passion-pictures.com/flash.html#page=d3&video=v24

Reuben SUTHERLAND PEGASUS Indie Rock Remote Control Joyrider Films

Técnica

Fotografías / Ordenador 2D http://www.joyriderfilms.com/reuben_sutherland/phoenix_foundation_qt.html

SMOG “ROCK BOTTOM RISER”

GNARLS BARKLEY “CRAZY”

Australia, 2005 (6 min.)

Estados Unidos, 2006 (3 min.)

Ficha Técnica: Dirección Álbum Estilo Mus. Discográfica Produción

Brendan COOK - Paul McNEIL ROCK BOTTOM RISER Indie Rock - Folk Rock Domino Records pictureDRIFT

Técnica

Debuxo tradicional http://www.picturedrift.com.au/#/projects/Smog/Rock-BottomRiser/Music-Video/Play-video

Robert HALES ST. ELSEWHERE Rhythm & Blues - Electronic Rock Downtown Records HSI Productions

Ordenador 2-3D http://www.hsiproductions.com/manual/rhales_mv.html

SECCIÓN OFICIAL NOVOS MEDIOS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

SUBTLE “THE MERCURY CRAZE” Reino Unido, 2006 (4 min.)

THE CONSTANTINES “WORKING FULL-TIME” Canadá, 2006 (4 min.)

Ficha Técnica: Dirección Álbum Estilo Mus. Discográfica Produción

SSSR FOR HERO: FOR FOOL Experimental Rock - Indie Rock Lex Records Passion Pictures

Técnica

Fotografías / Ordenador 2-3D http://www.passion-pictures.com/flash.html#page=d15&video=v250

EFRAT BEN ZUR “EVERY DAY” Israel, 2007 (4 min.)

Ficha Técnica: Dirección Álbum Estilo Mus. Discográfica Produción

Drew LIGHTFOOT TOURNAMENT OF HEARTS Indie Rock Three Gut Records Revolver Films Co.

Técnica

Stop-motion / Ordenador 2-3D http://www.drewlightfoot.com/drewlightfoot.html

SPEkTR “THING THAT GO BUMP IN THE NIGHT” Dinamarca, 2007 (3 min.)

Ficha Técnica: Idan VARDI - Tal ZUBALSKY Assaf BENHARROCH KOL YOM Álbum Estilo Mus. Folk Rock Discográfica Nana Disc Produción Piano Piano Studio

Dirección

Ficha Técnica: Dirección Álbum Estilo Mus. Discográfica Produción

Técnica

Ordenador 2D http://www.youtube.com/watch?v=uvvMZglvtmM&feature=related

Técnica

Thomas PORS B/W VS. TECHNICOLOR Industrial Rock Tocado Records Simulakrum

Recortes dixitais http://www.vimeo.com/1233281 62

VÍDEOS MUSICAIS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

QUANT “TA LISTE DES AMITIÉS BRISÉS”

THE NEW PORNOGRAPHERS “MYRIAD HARBOUR”

Galiza, 2008 (2 min.)

Canadá, 2008 (4 min.)

Ficha Técnica: Dirección Álbum Estilo Mus. Discográfica Produción

Álvaro LEÓN LOLITAS Pop Bon Vivant Records Rubén Coca P.C.

Técnica

Recortes / Ordenador 2D http://www.youtube.com/watch?v=3hLRCLiLOwc

COLDPLAY “STRAWBERRY SWING”

FLOURESCENT HILL CHALLENGERS Indie Rock - Power Pop Matador Records Revolver Films Co.

Rotoscopia / Recortes dixitais http://www.revolverfilms.com/myriadharbour/pornographers.html

N.A.S.A. “WHACHADOIN” Estados Unidos, 2009 (4 min.)

Reino Unido, 2009 (4 min.)

Ficha Técnica: Dirección Álbum Estilo Mus. Discográfica Produción

COLECTIVO SHYNOLA DEATH AND ALL HIS FRIENDS Britpop - Alternative Rock Parlophone, Virgin Records SHYNOLA

Ficha Técnica: Dirección Álbum Estilo Mus. Discográfica Produción Técnica

Jimena ODDI - Jorge JARAMILLO SPIRIT OF THE APOLLO Hip Hop - Electronic Rock Spectrophonic Sound Squeak E. Clean Productions

Ordenador 2-3D http://www.youtube.com/watch?v=C_MhebfzmR0

Técnica

Pixilación / Ordenador 2D http://www.babelgum.com/3022304 63

RETROSPECTIVAS ---------------------------------------------------------------------

Dentro do marco das novidades, este ano incorpórase tamén ao festival unha sección especial de carácter informativo para aquelas obras cinematográficas realizadas no pasado século e que gozan de recoñecido prestixo. En canto á súa importancia, os seus méritos son dispares, xa ben pola súa calidade artística, polo seu carácter pioneiro... Deste xeito, facemos un importante repaso por toda a historia da animación, concretamente no seu formato de curtametraxe, presentando unha importante selección de exemplos que a día de hoxe deberían contemplarse como obras mestras do noso campo cinematográfico. Dentro do noso afán organizativo, estruturamos a presente sección en tres apartados, establecendo en cada caso auténticas obras de arte que podemos gozar dentro do seu contexto máis axeitado. Vémolos deseguido: - CLÁSICOS: contamos con 20 curtametraxes correspondentes a todo o século XX, exemplos que deberían incluírse en calquera lista sobre as mellores curtametraxes de animación. - MATERIAS ANIMADAS: a escolla desta edición compete á materia de Música, contando con 18 exemplos soberbios que nos permitirán coñecer como a Animación e a Música son dous medios altamente compatibles. - HOMENAXE: este novo apartado pretende render tributo a unha personalidade clave no mundo da animación, xunto á súa principal produtora, iniciando este apartado co mago da animación dixital John Lasseter e a súa empresa Pixar Animation Studios. 65

RETROSPECTIVAS: PANORAMA “CLÁSICOS” Introdución didáctica: BREVE HISTORIA DA ANIMACIÓN A animación, ao igual que o cine de imaxe real, fundaméntase na teoría da “persistencia da visión”, proceso polo cal o noso ollo percibe en movemento unha sucesión de imaxes expostas a moita velocidade. Segundo moitos historiadores, é dificil situar onde se atopan os inicios da animación, para algúns na mesmísima prehistoria. Nun plano máis realista, a comezos do século XIX atopamos toda unha serie de inventos e xoguetes ópticos que anticipan certos principios da animación, podendo destacar casos como o traumatropo (thaumatrope), o fenaquistoscopio (phenakistoscope), ou o zootropo (zoetrope) Os pioneiros da animación As primeiras proxeccións animadas son anteriores á aparición do propio cinematógrafo. A persoa que fixo posible isto foi Emile Reynaud (1844-1918), creador do praxinoscopio (praxinoscope), invento próximo ao zootropo mellorado cun sistema de proxección. Entre 1892 e 1900, baixo o nome de Théâtre Optique, empregouno con fins de exhibición pública. destacando as súas pezas tituladas Pauvre Pierrot! (1892) e Autour d’une cabine (1895) Posteriormente, existiron outros pioneiros que empregaron as incipientes técnicas da animación para as súas creacións cinematográficas, tal sería o caso de Arthur MelbourneCooper, Walter R. Booth, Segundo de Chomón ou James Stuart Blackton, este último célebre pola peza Humorous Phases of Funny Faces (1906) Os primeiros mestres da animación Baixo este honroso título, imos resaltar os grandes autores cuxas aportacións ao mundo da animación foron decisivas para darlle a relevancia que merece hoxe en día, podendo destacar os catro nomes seguintes: - Émile Cohl (1857-1937): tradicionalmente coñecido como o pai do cine de animación, este debuxante francés descubriu no cinematógrafo unha nova forma de se expresar. A el débese a obra Fantasmagorie (1908 [filme nº 1]), primeiro exemplo realizado en debuxos animados. Debido ao éxito desta peza, Émile Cohl seguiu creando novas animacións até o ano 1921, destacando polo seu grafismo vigoroso e grandes doses de imaxinación. - Ladislav Starewicz (1882-1965): excelente pioneiro ruso na técnica de animación con monicreques, introducido no mundo do cine como autor de documentais etnográficos. Unha das súas pezas máis sobresaíntes é Miest kinooperatora (1912 [filme nº 2]), na liña das fábulas clásicas, pero cun toque de mordacidade. En 1919, emigra voluntariamente a Francia, país onde realizaría a súa única longametraxe Le roman de Renard (1929-1931), película xa sonora. - Winsor McCay (1871-1934): gran caricaturista americano que realiza a súa primeira película animada, Little Nemo (1911), para incorporala nun espectáculo de vodevil. Posteriormente, conta con dúas obras mestras: Gertie the dinosaur (1914 [filme nº 3]), dotada de admirables debuxos e unha animación sorprendente; e The sinking of Lusitania (1918), película dramática sobre o afundimento do buque británico Lusitania a mans dun submarino alemán. 66

- Quirino Cristiani (1896-1984): importante caricaturista de orixe italiana que levou a cabo un importante labor no campo da animación en Arxentina. É autor da primeira longametraxe de animación da historia, El Apóstol (1917); así como da primeira longa animada totalmente sonora, Peludópolis (1931), desgraciadamente ambas as dúas perdidas. Na actualidade, o único traballo que se conserva de Cristiani é a curta El mono relojero (1938) A animación norteamericana até a chegada do sonoro Tras o éxito de Winsor McCay no mundo da animación, xurdiron novas personalidades que tentaron emular a súa figura. Esta nacente industria asentouse en New York e, na maioría dos casos, tratábase de xente pertencente ao mundo das tiras cómicas. Neste marco, debemos resaltar a figura de John Raldolph Bray (18791978), fundador de Bray Studios, empresa fundamentada na base da competencia, o encargo e a produción sen pausa. Prontamente, converteríase no líder do sector grazas a importantes rexistros de patentes. Entre as súas creacións, resalta a serie de películas realizadas sobre o personaxe cómico Colonel Heeza Liar, fisicamente ridículo, aínda que de grande inxenio. Outro dos nomes importantes desta nova industria foi Roual Barré (1874-1932), pintor franco-canadense que introduciu o uso de perforacións no papel de debuxo, realizando así o escenario unha soa vez. Destaca a súa creación The animated Grouch Chasers, que foi distribuída por Edison. Igualmente decisiva foi o labor de Paul Terry (1887-1971), home de gran personalidade cuxa carrerira desenvolveu de forma autónoma maioritariamente. Entre os seus primeiros éxitos destaca Farmer Al Falfa, personificación da América rural. Xa nos inicios da década de 1920, sobresaíu coa serie Aesop’s Fables, películas protagonizadas por animais cunha moralexa final. Figuras clave da nova industria da animación norteamericana son os irmáns Max (1883-1972) e Dave Fleischer (1894-1979), cuxa importancia chegou ata a década de 1940. Concretamente, Max asumíu as funcións de director artístico e produtor, mentres que Dave era o encargado da realización. Así mesmo, Max inventou o rotoscopio, dispositivo que permitía transferir unha secuencia de acción real a debuxos. Entre as súas primeiras creacións, destaca a serie Out of the Inkwell, protagonizada polo pallaso Koko, podendo destacar a película Invisible Ink (1921) Tamén entre o tránsito da década de 1910 a 1920, se situaría a parella de realizadores Pat Sullivan (18871933) e Otto Messmer (1892-1983) No primeiro caso, Sullivan foi un dos produtores máis importantes da nova década, non chegando a adaptarse ao cine sonoro debido á súa morte temperá. En canto a Messmer, foi un gran debuxante e animador que se sitúa entre as personalidades máis importantes desta época. Ambos foron os creadores do célebre personaxe Félix o gato, podendo destacar o seu episodio titulado Felix in Hollywood (1923 [filme nº 4]) Como remate, debemos facer referencia aos escasos exemplos de animación stop-motion realizados en norteamerica que, malia á súa práctica ausencia, son certamente destacables. En primeiro lugar, debemos resaltar a Willis O’Brien (1886-1962), importante animador de bonecos. A súa primeira curta foi The dinosaur and the missing link (1915), seguida doutros exemplos prehistóricos semellantes, así como do apartado de efectos especiais en películas como O mundo perdido (1925) ou King Kong (1933) Tamén destacable foi Tony Sarg (18821942), ilustrador que se especializou na animación con siluetas recortadas.

A animación europea ata a chegada do sonoro A animación en Europa discorreu por vías totalmente diferentes, xa que careceron do concepto puramente industrial dos americanos, movéndose nun plano moito máis individualizado nestas producións. Centrándonos no caso francés, apenas xorden novos nomes que na maioría dos casos se refuxian no campo da publicidade e a ilustración. Ademais dos xa citados Cohl e Starewicz, sería digno de mención a figura de Robert Collard (1884-1973), máis coñecido como Lortac, quen se decantou por unha animación de carácter satírico moi na liña das tiras cómicas. Por estas datas, outra cinematografía que empezou a dar as súas primeiras mostras de xenialidade foi Gran Bretaña, decantando o súa labor cara á animación propagandística. No marco da I Guerra Mundial, xurdiron todo tipo de películas con fins antibélicos, destacando nesta liña os War Studies (1914) de George Ernest Studdy. Despois da guerra, sobresaíu coas historias do personaxe Bonzo. Outros nomes destacados foron Dudley Buxton, artífice dos War Cartoons; e Anson Dyer (1876-1962), autor da serie de propaganda bélica John Bull’s animated sketchbook. Pese a todo, a maior importancia da animación europea atopábase en Alemaña, país que creou grandes animacións inscritas no ámbito do vangardismo artístico. Entre os iniciadores desta corrente, destaca a figura de Walter Ruttmann (18871941), tamén importante documentalista e director de fotografía. Nos inicios de 1920, realizou Lichtspiel Opus I (1921), película abstracta de grande orixinalidade que destacaba pola súa madurez estilística. De igual importancia, atoparíanse Rhythmus 21 (ca. 1921) de Hans Richter (18881976), e Diagonal Symphonie (1924) de Viking Eggeling (18801925) Sen saírmonos de Alemaña, é preciso resaltar a figura de Lotte Reiniger (1899-1981), grande animadora que entrou no mundo do cine moi cedo. O seu gusto artístico levouna a especializarse na realización de siluetas, técnica da maior parte das súas películas animadas. O seu debut producíuse con Das ornament des verliebten herzens (1919), creada coa axuda do seu futuro esposo Cal Koch e o importante animador Bertold Bartosch. Tras varias curtas máis, a súa consolidación chegou coa longametraxe Die abenteuer des Prinzen Achmed (1923-26), a máis antiga que se conserva no campo da animación, tamén realizada con recortes de siluetas, e cunha ambientación oriental. Con posterioridade, seguiría traballando ata os seus últimos días, destacando entre as súas últimas obras Aucassin et Nicolette (1976)

A ANIMACIÓN CLÁSICA (1930-1960) Os estudios de Walt Disney Sen dúbida ningunha, Walt Disney (1901-1966) é sinónimo de cine de animación, perfectamente coñecido por especialistas e profanos. Estudante do Instituto de Arte de Chicago, comeza a súa carreira no mundo da animación a comezos de 1920, xunto co seu amigo Ub Iwerks, outro dos nomes imprescindibles deste campo. Tras importantes expericencias iniciais, Disney trasladouse a Hollywood onde fundou en 1923 a empresa The Walt Disney Company, chamada a ser nun futuro a máis próspera produtora de animación mundial. Os seus primeiros éxitos foron as series Alice in Cartoonland, e Oswald, the lucky rabbit. Pero, o principal logro de Disney estaría por chegar, xa que foi o que mellor soubo adaptarse á maxia do cine sonoro, proeza conseguida co seu novo personaxe Mickey Mouse na aventura titulada Steamboat Willie (1928 [filme nº 5]), terceira aventura do célebre rato. A nova década de 1930 estaría cargada de éxitos grazas ao seu novo protagonista, ademais de novas aparicións como Pluto, Goofy e Donald Duck, así como pola outra gran serie Silly Symphonies, iniciada con Skeleton Dance (1929) Outros episodios importantes da serie foron Flowers and trees (1932), primeica curta en Technicolor; Three little pigs (1934); ou The old mill (1938), primeira curta co uso da cámara multiplano, todas elas gañadoras do Óscar. A gran loucura de Disney chega en 1934 cando pretende acometer a creación da súa primeira longametraxe. O resultado sería Brancaneves e os sete ananiños (1937), película que gozou dun éxito notable, ademais de ser a primeira longametraxe rodada en color. A continuación, seguirían outros títulos importantes, tales como Pinocho (1940), Fantasía (1940), Dumbo (1941) e Bambi (1942), películas de longo formato que tamén acadaron grande éxito. Posteriormente, a empresa viviría unha importante crise debido ás folgas e á entrada dos EE.UU. na II Guerra Mundial. A última película producida por Disney foi O libro da selva (1967), deixando coa súa morte un longo período de crise ata finais da década de 1980. Entre os colaboradores de Disney, este sempre contou cos mellores artistas gráficos do seu tempo, podendo destacar o nome de Ub Iwerks (1901-1971), con quen traballou sen interrupción dende 1919 ata 1930. Entre os seus grandes logros, estarían a coautoría de Mickey e a dirección das primeiras películas de Silly Symphonies. En solitario, foi o creador de Flip the frog, personaxe con certo parecido ao rato Mickey, pero que careceu do éxito agardado. Nos anos 40, volvería traballar na empresa de Disney. Entre outros dos seus colaboradores, teriamos nomes tan importantes como Wilfred Jackson (1906-1988), director das mellores Silly Symphonies, así como de Cincenta (1950), Alicia no país das marabillas (1951) e A dama e o vagabundo (1955); David Hand (1900-1956), realizador de Brancaneves; xunto con Hamilton Luske (1903-1968) e Clyde Geronimi (19011989), partícipes noutras destacadas longametraxes da compañía. Os grandes innovadores mundiais da animación clásica O paso do cine mudo ao sonoro supuxo unha certa perda na calidade artística, non sucedendo así na animación, xa que contou con certos mestres que saberían aproveitar as novas posibildades do medio. Entre estas personalidades, teriamos a un dos máis sobranceiros nomes de todo o século, Norman McLaren, de quen nos ocuparemos a propósito da animación canadense, ademais dos tres casos seguintes: 69

- Len Lye (1901-1980): nacido en Nova Celandia, este artista gráfico residiu en Australia, Samoa, Londres e Nova York, forxando aos poucos a súa propia teoría da arte. Foi un dos primeiros en realizar animacións sen cámara, pintando directamente sobre o celuloide. As súas primeiras obras destacadas son A colour box (1935) e Rainbow dance (1936), ambas realizadas con esta técnica. Nos 40, afrontou un periodo de inactividade, volvendo na década seguinte con obras tan destacadas como Free radicals (1958), realizada mediante raiado de directo sobre tira de película. - Alexandre Alexeieff (1901-1982): artista de orixe ruso que se trasladou a Francia pouco despois da revolución, coñecendo aquí á súa compañeira e colaboradora Claire Parker (1910-1981) Ambos foron os inventores da pantalla de alfinetes, aparello que consistía nun panel cheo de puntas cuxas formas en relevo orixinaban os fotogramas da película. A primeira película que realizaron con esta técnica foi Une nuit su le monte chauve (1933), filme baseado no poema sinfónico homónimo de Modest Mussorgsky. A outra grande obra mestra da parella foi Le nez (1963), neste caso un drama inspirado nun conto de Nicolai Gogol. En 1972, invitados pola National Film Board of Canada, fixeron obradoiros para ensinar o uso do seu invento aos animadores desta produtora, cedéndolle un exemplar de tamaño completo. - Oskar Fischinger (1900-1967): pintor, animador e realizador alemán que enfocou as súas obras cara á abstracción, sendo considerado a súa arte dexenerada polo goberno nazi. A comezos dos anos 30, dirixiu 14 curtas denominadas Studie ou “Estudios”, realizando despois unha das súas obras máis importantes, Komposition in Blau (1935 [filme nº 7]), creada coa técnica da pintura directa sobre película. Pouco despois, emigraría a Estados Unidos en 1936, onde realizou Optical poem (1937) para a produtora MGM Studios, recreación abstracta sobre a segunda rapsodia húngara de Fanz Liszt. Tamén realizou unha escena para a película de Fantasía, desaparecida na montaxe final. Debido a varias frustracións como animador, remataría por se refuxiar finalmente na pintura. A animación clásica en Europa En Europa, as novidades imperantes coa chegada do sonoro cara a 1930 practicamente non cambian o carácter individualizado das producións do vello continente. Entre as producións nacionais, Francia continúa sendo a rexión máis importante, mentres que Alemaña vive un momento de escuridade debido ao ascenso do goberno nazi. Tamén dignas de mención serían as cinematografías saídas de Gran Bretaña e a URSS, país este último que adquire unha importancia progresiva. Centrándonos no caso francés, debemos falar dun dos autores máis prometedores da historia da animación, Berthold Bartosch (1883-1968), recordado por unha soa película. Colaborador de Lotte Reiniger, este artista só chegou a concluír o filme L’Idée (1931), realización poética e comprometida politicamente que destaca polo seu inspirado uso da música. Por outra banda, destacaría a parella conformada polo británico Anthony Gross e o americano Hector Hoppin, fundadores da compañía Animat. Dotados dun gran sentido polo movemento, destaca a súa película Le joie de vivre (1934 [filme nº 6]), especie de ballet floral onde a música xoga un papel fundamental. Máis tarde, realizarían outra brillante película en Londres titulada The fox hunt (1936), inspirada coreografía entre uns cazadores necios e un raposo renarte. 70

Sen saírmonos de Francia, unha das máximas personalidades deste país foi Paul Grimault (1905-1994), un artista dotado dun sentido sobrio da cor e un estilo personal na realización das figuras. Tras o seu debut en 1941, acada a súa madurez coa curta Le petit soldat (1947 [filme nº 9]), conto inspirado nun relato de Hans Christian Andersen. A partir deste mesmo autor, realizaría o seu seguinte proxecto, a longametraxe Le berguère et le ramoneur (1952), quedando finalmente inconclusa. Pese as complicacións, a película sería remontada baixo o novo título de Le roi et l’oiseaux (1980), tratándose do seu testamento cinematográfico. Con respecto a Gran Bretaña, este país vive momentos de crise creativa de 1930 ata o final da II Guerra Mundial, podendo enumerar como único autor interesante ao xa citado Ansor Dyer. Entre a nova sabia, atoparíase o húngaro John Halas (1912-1995) fundador, xunto coa súa muller Joy Batchelor (1914-1991), da compalía Halas & Batchelor en 1940. Durante os anos do conflito, realizaron películas de propaganda, podendo destacar nos anos da posguerra a curta artística Magic canvas (1948). Pero o seu grande éxito chegou coa rodaxe d’A granxa dos animais (Animal Farm) (1953), primeira longametraxe británica de animación realizada a partir da novela antiestalinista de George Orwell. Posteriormente, seguiu creando curtametraxes e series para a incipente televisión, ao mesmo tempo que foi un dos primeiros en achegarse á animación con ordenador, destacando neste campo a película Autobahn (1979) Por último, quedaría tratar a animación soviética, xa presente no cine mudo con obras tan importantes como Pochta (1929) de Mikhail Tsekhanovsky. Tras a chegada do sonoro, a URSS comezaría un notable período creativo coa fundación en 1936 da produtora nacional Sojuzdetmultilm (máis tarde abreviada a Sojuzmultfilm), orientada nun principio cara ao cine infantil e unha das compañías máis produtivas do século. Entre os seus traballadores podemos destacar a Alexander Ptushko (1900-1973), a quen se lle debe a cinta Novyy Gulliver (1935), primeira longametraxe soviética onde se mestura a acción real coa animación con monicreques. Outros autores clásicos desta produtora, famosos polas súas longametraxes animadas, foron Ivan Ivanov-Vano (1900-1987), home influínte na política cultural do país e autor de The hunchedback horse (1947); Lev Atamanov (1905-1981), claro emulador do estilo de IvanovVano, autor de The Snow Queen (1957); sen esquecérmonos das irmás Brumberg, importantes animadoras e realizadoras. A animación norteamericana durante o período clásico Os Estados Unidos experimentaron un cambio fundamental, en gran medida seguindo o ronsel iniciado por Disney, xa que toda a industria se trasladou de Nova York a Hollywood, tal como ocorría no cine de acción real. Igualmente, as compañías fundamentábanse no marco do “star-system”, buscando a creación de personaxes estelares. Así pois, o período clásico pode definirse como a “era das produtoras”, todas elas estruturadas no traballo en cadea. Entre os veteranos, podemos salientar a importantes animadores como Walter Lantz (1899-1994), propietario de Walter Lantz Studios (contrato de distribución con Universal) e creador de Woody Woodpecker, o “paxaro tolo”. Tamén forxado no periodo mudo, estaría Charles Mintz (1896-1940), fundador dos estudios Charles Mintz Screem Gems (distribución con Columbia ata 1948), cuxo personaxe estrela era Krazy Kat, moi na liña de Mickey. Outro nome clásico é Amadee Van Beuren (18791937), creador dos Van Beuren Studios (distribución con RKO ata 1936, en substitución por Disney), resaltando entre as súas creacións a Tom e Jerry (defiren do gato e o rato de MGM), dous mozos cuxa aventura máis interesante é Wot a nite (1931) Tamén pertencentes ao grupo dos clásicos, gozaron de maior prestixio nos novos tempos as producións de Terry e os Fleischer. Comezando polos irmáns Fleischer, o seu momento de 71

esplendor foi a década de 1930 grazas a protagonistas de gancho como Betty Boop e Popeye, logrando a súa distribución con Paramount. Betty Boop era a típica moza frívola sacada dos clubs de jazz que gozaba de certo erotismo, tal como se manifestaba en filmes como Minnie the moocher (1932) e Snow White (1933) Por outra parte, Popeye era un mariño rudo e bruto que protagonizou varios especiais de dúas bobinas, entre os cales destaca Popeye the sailor meets Sindbad the sailor (1936) Estes éxitos anteriores, permitíulles afrontar a realización dunha longametraxe, As viaxes de Gulliver (1939), película desigual que iniciaría o declive posterior da empresa. No caso de Paul Terry, iniciou este periodo coa fundación de Terrytoons en 1930, correndo a súa distribución en cines da man da 20th Century Fox. Tras varios personaxes que non acaban de lograr unha sona duradeira, acadou o éxito serodio con Mighty Mouse (aparecido en 1942) e con Heckle and Jeckle (personaxes de 1946) Como remate a este repaso da animación americana, queda facer referencia ás dúas grandes da época, xunto con Disney: MGM Studios e Warner Bros. Dentro do primeiro caso, a Metro-Goldwyn-Mayer (MGM Studios) contou cun departamento de animación de seu establecido en 1937, dirixido polo Fred Quimby (1886-1965), persoa de gran sentido organizativo. O seu cargo obtivo logros prontamente, tal como desmostran as curtas Peace on Earth (1939) de Hugh Harman, e The milky way (1940) de Rudolf Ising. Por estas datas, produciuse tamén o debut de dous dos mellores animadores da compañía, William Hanna (1910-2001) e Joseph Barbera (1911-2006), creadores das aventuras de Tom & Jerry, auténticas iconas da animación. Merecedores de sete Óscars, os dous animais son lembrados por episodios como The cat concerto (1946) ou The two mouseketeers (1952) A outra gran personalidade desta produtora foi Tex Avery (1908-1980), indiscutible xenio da animación e auténtico herdeiro dos mellores cómicos do cine mudo. Tras unha etapa inicial en Warner Bros. (1936-42), o seu gusto pola comedia chega en MGM ás últimas consecuencias, manifestándose principalmente en películas individuais, non seriadas, tal sería o caso de exemplos tan notables como Blitz Wolf (1942), Red hot Ridding Hood (1943 [filme nº 8]) e King Size Canary (1947) Pola contra, a empresa Warner Bros. tampouco escatimou en grandes personalidades do mundo da animación, contando con nomes envexables como Hugh Harman (1903-1982), Rudolph Ising (1903-1992), Bob Clampett (19131984), ademais do xa tradato Tex Avery (creador de Bugs Bunny), todos baixo a atenda ollada do produtor Leon Schlesinger (1884-1949) A estes estudios, tampouco lles faltaron importantes estrelas, tales como Porky Pig, Egghead, Elmer Fudd, Daffy Duck e Bugs Bunny, creadas todas elas entre 1935 e 1940. Tras a II Guerra Mundial, o estudio foi liderado creativamente por Fritz Freleng (1906-1995) e Chuck Jones (1912-2002) Sen dúbida ningunha, este último autor merece unha atenta mirada, ao tratarse doutro xenio da comicidade propia do cartoon americano. Boa proba disto son as súas obras mestras One froggy evening (1955), curta independente; Duck amuck (1953), sátira sobre o labor do debuxante protagonizada polo pato Lucas; e What’s Opera, Doc? (1957), memorable parodia dos dramas wagnerianos a mans do incombustible Bugs Bunny. As novas propostas da animación mundial Co paso dos anos, cada vez son máis as cinematografías que se incorporan ao mundo da animación, aportando nalgúns casos novas linguaxes e enfoques cada vez máis artísticos.

Dentro do marco cronolóxico no que nos movemos, sería mester tratar a animación de países como Canadá, China ou Xapón, exemplos cada vez máis puxantes. Sen dúbida, Canadá incorporouse ao campo da animación pola porta grande debido á chegada en 1941 de Norman McLaren (1914-1987), invitado por John Grierson para incorporarse ao departamento de animación do National Film Board of Canada, produtora de financiación gubernamental nacida en 1939. Este xenio da animación rodearíase moi pronto dun importante grupo de artistas aos que animaba en todo momento que procurasen o seu estilo, tal sería o caso de Jim McKay (1916-2002), Evelyn Lambart (1914-1999), Grant Munro (n. 1923) ou George Dunning (1920-1979) Con respecto a McLaren, podemos dicir que completa a tríade de grandes animadores sen cámara, xunto con Lye e Fischinger, chegando incluso a ensombrecer os anteriores. Interesado dende moi cedo pola pintura sobre celuloide, podemos dicir que a súa primeira obra mestra neste campo é Begone dull care (1949), seguida por Blinkity blank (1954), neste caso realizada mediante raiado. A pesar de destacar neste campo, o seu interese afectaba a todo tipo de técnicas, entre elas o debuxo tradicional, as marionetas, os recortes e, con grande acerto, a pixilación, destacando aquí exemplos como Neighbours (1952 [filme nº 10]) e A chairy tale (1957) Como remate, debemos referirnos á súa obra máis perfecta, Pas de deux (1967), película centrada nunha escena de ballet na cal emprega diferentes tipos de trucaxes que dan unha impresión final próxima a estreboscopia. Diametralmente oposto, sería o caso de China, representada a animación unicamente polos catro irmáns Wan durante moitos anos. Pioneiros no seu país, os máis importantes do grupo foron os xemelgos Wan Laiming (1900-1997) e Wan Guchan (19001995), autores da primeira longametraxe chinesa titulada Tiesban gongzhu (1941) Debido á invasión xaponesa, a súa carreira veuse truncada durante uns anos, discorrendo por solitario. Así pois, Wan Guchan especializouse na técnica dos recortes animados, mostrando un estilo crítico e irónico; mentres que Wan Laiming daría novas mostras de importancia coa longa en color Da no tian gong (1965), baseada no mito chinés do “rei mono”. Ao igual que China, Xapón comeza no mundo da animación durante a etapa muda, sendo moi pouco coñecidas todas as manifestacións existentes ata o ano 1963, data que se toma como oficial para o inicio do anime, tal como se coñece a animación xaponesa actual. Tras unha primeira etapa de pioneiros, a era “pre-anime” tamén contou con grandes nomes neste campo, podendo resaltar a figura de Noburo Ofuji (1900-1974), figura clave na transición do mudo ao sonoro, aínda que máis lembrado polas súas obras de posguerra. Igualmente importante, foi Kenzo Masaoka (1898-1988), recordado pola súa gran película Kumo to chulip (1943) Tamén merece mención Mitsuyo Seo (n. 1911), autor da primeira longametraxe animada de Xapón, Momotaro-umi noshinpei (1944) Nun plano máis especial, situaríase a carreira de Kon Ichikawa (1915-2008), director máis recordado polas súas películas de acción real, iniciándose no mundo animado onde cultivou o debuxo tradicional e a animación con monicreques. Tras a derrota na II Guerra Mundial, a animación xaponesa busca a industrialización do campo, destacando a fundación da produtora Nihon Doga Company en 1948 por Masaoka e o animador Sanae Yamamoto (1898-1981) Igualmente importante, foi a fundación en 1955 da empresa Otogi Productions, creada polo debuxante Ryuichi Yokoyama (1909-2001) na súa casa. Certamente, este enfoque tan industrializado foi decisivo no asentamento das bases para a futura era do “anime”. 73

A ANIMACIÓN E OS NOVOS CINES (1960-1980) Os novos camiños cara á animación moderna Durante a década de 1950, xorden con forza as primeiras novidades no ámbito da animación, adiantándose en gran medida ás novas propostas do cine de acción real. En resumo, estes cambios cristalizaron fundamentalmente en América e na Europa do Leste. Centrándonos no mundo americano, os primeiros síntomas de cambio xurdiron dende a propia industria, concretamente no seo dos estudios UPA (United Productions of Anmerica) Fundada en 1944 por antigos empregados de Disney, a clave do seu éxito estivo na creación dunha nova linguaxe visual baseada en debuxos planos e unha animación exigua, só posible grazas á presenza de grandes animadores e de Stephen Busostow (1911-1981), o seu principal produtor executivo. Baixo a distribución de Columbia, combinaron por igual o uso de películas individuais con outras seriadas, destacando neste último caso o personaxe Mr. Magoo, figura humana atípica no campo da animación que salientou polo súa aparencia descoidada. Entre as obras mestras independentes da compañia, son de obrigatoria mención Gerald McBoing Boing (1951) de Bob Cannon (1909-1964), Rooty Toot Toot (1951) de John Hubley (1914-1977), e The tell-tale heart (1954 [filme nº 11]) de Ted Parmelee (1912-1964), impactante adaptación da historia homónima de Edgard Allan Poe. Dentro dos propios Estados Unidos, a costa leste foi testemuña das primeiras manifestacións animadas de vangarda na década de 1930. Entre os artistas da primeira xeración, destacan Mary Ellen Blute (1906-1983), cuxos traballos abstractos plasmaban o son en imaxes; e Harry Smith (1923-1991), autor influído por Fischinger que acada o seu cume na película Heaven and Earth magic (1962) A partir de 1946, xurdíu unha nova xeración de artistas apoiada na inauguración do festival Art in Cinema en San Francisco, agora na costa oeste. A esta segunda xeración pertencerían artistas como Jordan Belson (n. 1926), influenciado polo pensamento mandálico cuxas creacións se moven no marco da “pintura cinética”; e Hy Hirsch (1911-1961), personalidade inqueda que daba grande importancia á posta en escena das súas obras, a maioría delas centradas en buscas estereoscópicas. A terceira xeración da vangarda animada en Estados Unidos cobra importancia a finais dos anos 50, podendo resaltar a obra de John (1917-1995) e James Whitney (1921-1982), irmáns que enfocaron o seu traballo cara á visualización musical, destacando sobre todo a John por ser un dos pioneiros da animación con ordenador xa na década de 1960; Robert Breer (n. 1926), artista de vangarda cuxo credo estético consitía en presentar imaxes estáticas diferentes de forma continua; e, por último, Jules Engel (1918-2003), importante animador que traballou en Disney e UPA e así mesmo autor de películas abstractas onde a principal preocupación é o movemento en si mesmo, sendo destacable o seu filme Landscape (1971) Dentro do vello continente, as novas propostas céntranse en dous focos claves: a escola de Praga e a escola de Zagreb. O caso checo constitúe un dos maiores logros da historia da animación, especializada case en exclusiva na animación con monicreques, posiblemente pola influencia do tradicional teatro de títeres adoptado neste país dende hai séculos. Entre os iniciadores neste campo, estarían o matrimonio formado por Karel Dodal, autor da primeira película do xénero Tajemství lucerny (1935); e Hermina Týrlová (1900-1993), importante autora afincada na cidade Zlín cuxo cine estaba enfocado cara a un público infantil. Tamén instalado nesta cidade, teriamos a unha das máximas personalidades do país, Karel Zeman 74

(1910-1989) Este sobresaínte animador soubo dotar de humanidade e realismo as súas creacións, tal como demostra na curta Inspirace (1948), exemplo realizado con figuras de cristal. Posteriormente, enfocou a maior parte do seu traballo cara ao campo da longametraxe, sendo especialmente recordadas A invención diabólica (1958) e O barón Münchhausen (1961), películas onde mesturaba o uso de actores con importantes escenas animadas. En canto á Escola de Praga propiamente dita, esta comeza a cobrar forza nada máis acabar a II Guerra Mundial, primeiro coa produtora Bratri eTriku na especialidade do debuxo animado, seguida a partir de 1947 pola Kráktý Film Praha orientada ao cine de monicreques. Ambas empresas gozarían da presenza da personalidade checa máis grande da historia, Jirí Trnka (1912-1969), autor que atopou a inspiración para o seu cine nas raíces da historia e o folclore do seu país. Gran especialista en marionetas, a súa carreira como animador iniciouna no campo do debuxo tradicional, sendo unha das súas obras máis interesantes neste campo Darek (1946), exemplo de enfoque surrealista case experimental. En 1947, brindaríaselle a oportunidade de dirixir os recén fundados estudos de cine de marionetas Kráktý Film Praha, onde afrontaría toda a súa produción pertencente a esta técnica, debutando coa longametraxe O ano checo (1947) Entre as súas obras máis perfectas, ambas realizadas con marionetas, estarían a súa última longametraxe Sono dunha noite de verán (1959), inspirada adaptación sobre a obra de Shakespeare onde mestura por igual lirismo e fantasía; xunto co seu canto do cisne, a curtametraxe Ruka (1965 [filme nº 13]), unha especie de himno á liberdade artística. Coa súa morte, os estudios que el dirixiu serían rebautizados co seu nome. A personalidade de Trnka influiría prontamente noutros animadores da súa época. Entre eles, debemos resaltar a figura de Bretislav Pojar (n. 1923), home igualmente destro no mundo das marionetas como no debuxo. Autor certamente prolífico, sorprendeu dende moi cedo co filme Lev a Písnicka (1959), realización con marionetas digna do propio mestre Trnka. A súa fama chegou a ser tal, que incluso foi invitado a traballar no National Film Board of Canada, resaltando aquí a obra E (1981), excelente crítica ao poder e á súa cegueira realizada con debuxo tradicional. Entre os autores máis familiarizados coa técnica dos debuxos animados, destacarían nomes como Eduard Hofman (1914-1987), autor da primeira longametraxe con esta técnica, A creación do mundo (1958); xunto con Jirí Brdecka (1917-1982), importante realizador que comezou a súa carreira con Trnka, demostrando tamén un refinado gusto pola tradición nacional, tal como demostrou en Do lesicka na cekanou (1966), impactante historia dun home que mata accidentalmente a súa prometida. Como último punto a tratar, quedaría a referencia á outra grande escola centroeueropea, a escola de Zagreb, cuxo pulso creativo toma corpo contra 1955. Con anterioridade, a animación iugoslava apenas dera mostras de existencia, podendo resumirse a actividades publicitarias e educativas, ademais da existencia de dúas produtoras efémeras nos anos de posguerra: Duga Film e Zora Film. O momento decisivo chegou coa aparición a mediados dos 50 do departamento de animación de Zagreb Film, caracterizándose polo desenvolvemento dunha animación de tipo limitado que aforraba tempo, traballo e diñeiro, ao mesmo tempo que experimentaba novos estilos, tal como fixera anos atrás a produtora UPA. Dentro da produción desta próspera compañía, podemos marcar a existencia de dúas grandes xeración de autores. A primeira xeración (1956-1964) conta con aquelas personalidades que abriron o país á vangarda creativa da animación, sendo este o caso de autores como Vukotic, 75

Mimica e Kristl. As creacións de Dusan Vukotic (1927-1998) poden definirse como os primeiros exemplos que buscaron a ruptura coa linguaxe clásica. Concretamente, este autor escolleu o uso de debuxos caricaturescos sobre fondos brancos neutros, prestando atención tamén aos aspectos pictóricos, tal como demostra na súa oscarizada cinta Surogat (1961 [filme nº 12]) Igualmente persoais, son as obras de Vatroslav Mimica (n. 1923), realizador iniciado no campo do cine con actores, cuxa obra será altamente decisiva ao longo desta etapa, tal como demostran as curtas Inspektor se vratio kuci (1959) e Tifusari (1963) En último termo, teriamos a Vlado Kristl (n. 1923), outra figura importante de gran personalidade que enfocou a súa arte cara a un grafismo moi complexo, con certas referencias ao art déco. Entre as súa películas máis importantes estaría Don Kihot (1961), exemplo complexo onde mestura por igual a poesía coa intelectualidade. Despois de 1964, os tres mestres da primeira xeración abandonan case definitivamente o campo da animación, dubidándose por un tempo sobre o futuro desta cinematografía. O agardado renacemento produciaríase a partir de 1966, secundado por un nova promoción de animadores que conformarían a chamada segunda xeración. Formados xa na primeira etapa, a parella de animadores Alexander Marks (1922-2002) e Vladimir Jutrisa (1923-1984) dan agora o salto á dirección con historias terroríficas, sendo destacable a súa ópera prima Muha (1966) Entre as personalidades más sobresaíntes do novo período, estaría Nedeljko Dragic (n. 1936), director dotado dunha grande imaxinación e creador de situacións inverosímiles e burlescas. Entre as súas películas máis importantes, teriamos Krotitelj divljih konka (1966) e Mozda diogen (1968) Outro dos nomes claves desta generación é Zlatko Grgic (1931-1988), hábil creador de situacións absurdas que busca a risa nas accións menos decorosas da vida, sendo unha das súas mellores películas Malí i veliki (1966), conformada por unha sucesión de “gags” de gran habilidade. Como caso curioso e un tanto serodio, é de obrigada mención a obra Satiemania (1978), creación do desigual Zdenko Gasparovic (n. 1937), que se caracteriza polo seu carácter grotesco, ademais dunha marcada sensualidade que denota unha gran débeda cos cómics de vangarda. Completarían a longa lista de autores pertencentes a esta etapa, autores como Boris Kolar (n. 1933), Borivoj Dovnikovic (n. 1930), Zlatko Bourek (n. 1929), Ante Zaninovic (1934-2000) e Pavao Stalter (n. 1929) A nova animación norteamericana En torno a 1960, asistimos a un período de cambio onde as novas propostas toman cada vez máis corpo no panorama cinematográfico, asistindo a un marcado en declive dos debuxos animados nas salas de cine. En gran medida, esta situación débese ao ascenso da televisión que, por outra parte, supuxo unha regresión no medio, xa que careceu de figuras destacables como en tempos pretéritos. Todo isto, fixo que a maior parte das produtoras cerrasen os seus departamentos de animación, podendo mencionar como única excepción os estudios De Patie-Freleng, nacidos a partir do antigo cadro de persoal da Warner Bros. No apartado artístico, o máximo representante sería o xa coñecido Fritz Freleng, quen se ocupou das principais series da compañía, a destacar Pink Panther cuxa primeira aventura titulada The pink phink (1964), foi merecedora do Óscar. Entre as realizacións do novo medio televisivo, a única produtora interesante de toda esta etapa foi da dos estudios Hanna/Barbera, fundada por estes dous grandes animadores da MGM. Moitos dos seus personaxes son aínda recordados na 76

actualidade, tal sería o caso de Yogi bear, The Flinstones, The Jetsons ou Scooby-Doo, sendo claros dominadores ata mediados dos anos 80. Nun plano máis independente, teriamos as aventuras de Charlie Brown, personaxe de tira cómica creado por Charles Schulz que realizou o paso á pequena pantalla da man de Bill Meléndez (1916-2008). As aventuras deste cativo e os seus amigos neuróticos non poden definirse como unha auténtica serie, senón como un conxunto de especiais, entre os que podemos resaltar a súa primeira aventura titulada A Charlie Brown Christmas (1965) Ademais da animación xurdida no campo das produtoras e os exemplos vangardistas, existe un importante núcleo de animadores independentes que, en certa medida, conforman o máis interesante desta etapa. De todos eles, podemos comenzar co máis comercial, o director Ralph Bakshi (n. 1938), especializado na animación para adultos dende os anos 70, malia iniciar na década anterior a súa carreira no seo dos Terrytoons. Entre as súas realizacións, destaca a súa versión do cómic underground Frtiz the cat (1972), película de carácter erótico; ademais de The Lord of the Rings (1978), filme pertecente a unha nova etapa centrada no cine fantástico que mesturaba a técnica do debuxo tradicional coa rotoscopia, uso este último con resultados pouco afortunados. Caso especial entre os independentes, conformaríao a figura de John Hubley (1914-1977), autor fundamental no marco dos estudios UPA que iniciaría unha nova etapa artística en Nova York a partir de 1955, coincidindo este momento clave co seu matrimonio con Faith Hubley (1924-2001). Ambas personalidades decantáronse por unha filmografía máis orientada cara á investigación estilística, en certos casos case experimentais, onde ao mesmo tempo se preocupaban por tratar temáticas pedagóxicas. Entre as súas obras mestras, serían destacables títulos como Moonbird (1959), The hole (1962), película que analiza a problemática da bomba atómica, ademais da longametraxe Everybody rides the carrousel (1977), interesante reflexión sobre o transcurso da vida humana. Xa para rematar, cabe sinalar outras figuras importantes como Ernest Pintoff (1931-2002), personalidade que, a pesar da súa curta carreira (1957-1963), destacou polas súas obras de enfoque experimental, demostrando a súa creatividade en filmes como The violinist (1959) e The critic (1963). Igualmente experimentais son as películas de Eliot Noyes Jr. (n. 1942), autor que buscou na animación un medio de experimentación que lle permitira crear novas linguaxes visuais, tal sería o caso da súa ópera prima Clay (1964), historia da evolución realizada con figuras de plastilina; e de Sandman (1973), pioneira realización coa técnica de area sobre cristal. Xa na década dos 70, asistimos a un dos debuts máis prometedores deste periodo, Frank Film (1973), impoñente obra autobiográfica do animador Frank Mouris (n. 1944), o seu mellor filme ata a data realizado con colaxes animadas. En último termo, debemos mencionar o cineasta independente Will Vinton (n. 1947), primeiro autor importante especializado na animación con plastilina, técnica que patentou e perfeccionou. O seu inicio atopámolo en Closed mondays (1973), película codirixida co arquitecto Bob Gardiner que mostraba por igual importantes logros e carencias, sendo recompensada co Óscar da Academia. Tras a súa ruptura con Gardiner, fundou a súa propia empresa coa que realizaría un bo número de curtas e películas para televisión, logrando a súa máxima ambición coa longametraxe The adventures of Mark Twain (1986), igualmente realizada en “claymation”. 77

A auxe e prestixio da animación canadense O National Film Board of Canada foise convertendo co paso dos anos no principal fervedoiro de artistas e animadores, debido á súa política baseada na plena liberdade artística. Organismo totalmente financiado polo Estado, esta produtora contribuíu á conformación e distribución dunha cultura visual plenamente canadense, destacando principalmente no ámbito do documental e a animación. Así mesmo, tamén apoiaron o labor de grandes artistas estranxeiros, dando como resultado un dos sistemas de produción máis prolíficos e de maior calidade de toda a historia da animación. Entre a ampla nómina de artistas do Film Board, podemos comezar co controvertido artista Ryan Larkin (n. 1943) Hábil debuxante, despregou toda a súa xenialidade na curta Walking (1968), exemplo dotado dun complexo sentido do movemento e a cor. Por desgraza, retirouse voluntariamente da animación moi cedo debido a problemas de inseguridade. Igualmente importante é o realizador Jacques Drouin (n. 1943), auténtico continuador de Alexeieff no uso da pantalla de alfinetes. Beneficiado pola adquisición deste aparello polo NFB, a súa madureza coa técnica chegaría prontamente tras un traballo preparatorio, Le paysagiste (1976), exemplo academicista que demostraba grandes adiantos visuais. Continuando na mesma liña, un dos seus últimos taballos máis sobresaíntes foi Une leçon de chasse (2001), expléndida cinta de corte ecoloxista. Entre os estranxeiros máis notables afincados no NFB, ademais de Pojar, Grgic e Driessen, sobresae o nome de Co Hoedeman (n. 1940), holandés de orixe que se afincou en Montreal onde se convertiría no pincipal experto en bonecos de toda Canadá. Dentro do seu amplo espectro temático, podemos destacar a premiadísima Le chateau de sable (1978), peza fantástica realizada con area mollada onde unhas estrañas figuras pretenden crear o seu propio castelo de area. Igualmente sobresaínte, foi o hindú Ishu Patel (n. 1942) que chegou á súa madurez a finais dos 70, datas nas que firma os seus traballos máis importantes. Entre eles, podemos mencionar a cinta antibelicista Bead game (1977), realización con abalorios de cores sobre fondo negro onde pretende criticar a detonación da primeira bomba atómica por parte do goberno hindú. A outra obra destacada do autor é Afterlife (1978), visión experimental sobre o tema da vida despois da morte, animada con plastilina sobre un cristal opaco, creación certamente insólita no mundo da animación. Mención especial, merece a animadora estadounidense Caroline Leaf (n. 1946), unha das máis grandes personalidades da historia do NFB. Concretamente, estamos ante outra importante pioneira no campo das técnicas animadas, traballando indistintamente coa area animada e o óleo sobre cristal. En ambos os dous casos, empregaba unha pantalla horizontal de cristal opaco iluminada por debaixo, onde espalla os diferentes materiais (a area e o óleo) A finais dos anos 70 realizou dúas das súas obras mestras, The street (1976), impoñente relato realizado con óleo sobre cristal que reflexiona sobre a vida e as situacións cotiás nun marco coral; e The metamorphosis of Mr. Samsa (1977), conseguindo neste caso coa area trasladar á pantalla o clásico literario de Franz Kafka. A súa xenialidade volvería poñerse de manifesto con Entre deux soeurs (1990), novamente con pintura animada, onde mostra a enfermiza relación entre dúas irmás dentro dun ambiente claustrofóbico, nunca sen perder unha orientación poética. Por estas datas, a animación de Canadá ampliará as súas fronteiras fóra do marco da produtora estatal, consolidándose cada vez máis como potencial mundial. Paradoxalmente, os autores máis interesantes son estranxeiros, tal sería o caso do londiniense Gerald Potterton (n. 1931). Afincado no NFB durante quince anos, iniciou a súa carreira como independente coa empresa Potterton Productions, fundada en 1968. A día de hoxe, pode considerarse como o autor dunha das longametraxes animadas máis coñecidas 78

do Canadá, Heavy Metal (1981), sorte de filme inspirado nos máis populares cómics fantásticos do seu momento. A outra gran personalidade independente é Marv Newland (n. 1947), artista ianqui afincado en Vancouver que se decantou por unha estética de corte underground. Famoso polo seu debut, o filme de culto Bambi meets Godzilla (1969), destacou polo seu experimento Anijam (1984), película creada por vinte e dous animadores cuxo nexo común era a personaxe principal Foska, creación do propia Newman. A situación da animación en Europa occidental Este período supuxo un grande incremento do número de personalidades europeas concernentes ao mundo da animación, tanto no marco dos países capitalistas como dos pertencentes ao bloque comunista. Dentro do primeiro caso, cada vez son máis os países que gozan dunha industria de calidade, manténdose igualmente a importancia das cinematografías máis tradicionais de Francia, Gran Bretaña e Alemaña. O caso de Francia ben pode definirse como a nacionalidade que máis respectou a animación como medio cinematográfico, sendo boa proba diso a aparición dos primeiros escritos relativos ao estudo da historia da animación, así como do primeiro festival especializado no medio, Festival de Animación de Annecy fundado en 1960, posiblemente o máis importante do país despois de Cannes. Este contexto tan favorable propiciou a chegada de grandes animadores estranxeiros que se sumarían a un enorme elenco de artistas nacionais, notándose quizais a falta dalgún mestre irrepetible. Con respecto aos artistas autóctonos, o campo da curtametraxe gozou de momentos irrepetibles con Jean-Françoise Laguionie (n. 1939) Dentro do ambiente artístico de Paul Grimault, creaou a súa primeira película, La demoiselle et le violoncelliste (1965), conmovedora historia de amor entre unha moza e un músico. Prontamente mergullado no camiño do éxito, custaríalle volver repetir unha obra de tal envergadura, sendo unha excepción a súa outra grande obra La traversée de l’Atlantique à la rame (1978), curioso filme de corte fantástico onde a música adquire un papel relevante. Pola súa banda, o campo da longametraxe tivo no parisino René Laloux (n. 1929) o seu principal bastión. Tamén autor de interesantes curtas, a súa realización máis conseguida é a película de ciencia-ficción La planète sauvage (1973), auténtico clásico que destaca por unha ambientación insólita e irrepetible. Entre os emigrados a Francia, os nomes máis representativos corresponden a dous polacos, nomes imprescindibles da súa xeración. O primeiro deles sería Walerian Borowczyk (1923-2006), auténtico mestre da ilustración que debutaría no seu país a findais dos 50 a carón do seu compatriota Jan Lenica, outro dos grandes do momento. Xa instalado en Francia, neste país logrou o mellor de si mesmo ao longo da década de 1960, sendo obras mestras indiscutibles a curta Les jeux des anges (1964), impredecible visión do holocausto; e a longametraxe Théatre da M. et Mme. Kabal (1967), filme inclasificable que facía uso de debuxos pouco concisos. O outro mestre polaco emigrado foi Piotr Kamler (n. 1936), autor dun cine eminentemente intelectual que o converte nunha experiencia moi complexa. De todos os seus filmes, o máis elaborado é Chronopolis (1982), longametraxe futurista que bebe nun marcado surrealismo, en ocasións practicamente incomprensible. A comezos dos anos 60, Gran Bretaña viviu un novo momento de esplendor neste campo, converténdose posiblemente no principal creador de publicidade animada, situación que aínda 79

se pode dicir que se mantén na actualidade. Igualmente, a animación británica destacou por carecer dun estilo propiamente nacional, caracterizado por unha gran diversidade estilística, en certo modo propiaciada pola presenza de gran cantidade de animadores estranxeiros. Entre os nomes británicos máis relevantes deste período, estaría Richard Taylor (n. 1929), auténtico patriarca da produción e realización de vídeos educativos e publicidade nas Illas Británicas. Elexido como presidente da Asociación de Animadores Británicos en 1986, durante toda a súa carreira foi autor unicamente dunha curta artística, The revolution (1967), un exemplo de implicacións políticas contado a modo de sátira. Existen algúns artistas que, malia ter nacido no estranxeiro, pasaron xa a súa infancia dentro das fronteiras inglesas, pertencendo por tanto plenamente a esta cultura. Entre eles, destacaría o caso da realizadora Alison de Vere (1927-2001), nada en Paquistán e trasladada aos tres anos a Londres. A pesar de contar cunha filmografía certamente escasa, todas as súas obras gozan dunha gran calidade, sendo os seus títulos máis relevantes Cafe bar (1975), Mr. Pascal (1978) e Black dog (1987) Tamén criado na capital inglesa, teriamos a Bob Godfrey (n. 1921), australiano de nacemento que traballou nos principais estudios de animación do país ao longo de toda a súa vida. Entre as súas creacións temperás, destaca Do it yourself cartoon kit (1964), película paródica sobre o mundo do animador. A continuación, o seu cine enfocaríase en maior medida cara aos temas eróticos, tal como se pode observar en Kama Sutra rides again (1972), filmando por eses mesmos anos a súa obra mestra Great (Isambard Kingdom Brunel) (1975), mediometraxe musical onde mestura por igual comicidade e un excelente gusto pola espectacularidade. Entre os nomes propiamente foráneos, sería destacable o seguinte dúo de animadores canadenses: George Dunning e Richard Williams. Máis veterano neste campo, sería o caso de George Dunning (1920-1979), antigo colaborador do NFB que comezou unha nova etapa frutífera en Inglaterra durante estes anos. Sen dúbida, este autor será recordado durante moito tempo pola realización de Yellow submarine (1968), película de connotacións políticas que tiñan como protagonistas de excepción aos Beatles, unha das máis grandes bandas musicais da música pop. Pola súa parte, Richard Williams (n. 1933), oriundo de Toronto, emigrou a Londres en 1955, cidade que se beneficou da súa arte despregada en diferentes facetas dentro do campo da animación. Fundador duns estudios propios, decantouse por buscar o éxito no marco dunha animación hiperrealista, tal como demostrou na súa dickensiana versión de A Christmas carol (1971) Posiblemente, esta sexa a súa mellor película, sendo criticable a excesiva perfección dada aos movementos dos personaxes, recaendo no mesmo erro no que anos atrás caera o tamén grande Walt Disney. Con respecto á animación alemá, a nova República Federal de Alemaña, bloque occidental do país, remontaba pouco a pouco o momento de caos vivido durante os anos de dominio nazi. Entre os iniciadores da nova xeración estaría Wolfgang Urchs (n. 1922), un dos vinte e seis cineastas firmantes do Manifesto de Oberhausen (1962), documento que perseguía o nacemento dun novo cine alemán libre e de calidade. A obra deste animador persegue en maior medida a polémica, logrando en certos casos tamén grandes resultados artísticos en películas como Maschine (1966) e Nachbam (1973) A Alemaña Oriental tamén contou con grandes animadores, pero a outra gran figura do momento, Helmut Herbst (n. 1934), tamén pertencería ás fronteiras occidentais. Sen dúbida, foi un home polifacético que traballou en diferentes parámetros do cine, logrando os seus mellores resultados no campo da animación coa técnica

dos recortables, tal como pode verse en Schwarz-Weiss-Rot (1964), película polémica e incisiva dirixida contra o máis dereitista periódico do país. Entre as novas cinematografías animadas de Europa, Italia foi un dos países que mellor se incorporou ao mercado internacional. En realidade, este país xa contou dende os anos do mudo cunha industria animada propia, pero careceu das grandes personalidades doutras cinematografías. Os anos da posguerra viron nacer as dúas primeiras mostras animadas en formato longo, I fratelli Dinamite e La rosa di Bagdad, ambas de 1949, pero non sería até a década dos 60 cando a animación italiana entraría pola porta grande dun prestixio merecido. Fundamentalmente, o home decisivo que permitíu o novo status nacional foi Bruno Bozzetto (n. 1938), fundador duns estudios propios na cidade de Milán, principal centro industrial da animación italiana. Entre os seus primeiros éxitos, atopábase Un oscar per il signor Ross (1960), curtametraxe cuxa importancia radicaba na personalidade do seu personaxe protagonista, gozando de posteriores aventuras. Tamén daría o salto á longametraxe tras un parón de case dúas décadas no seu país, sendo o seu exemplo máis sobresaínte Allegro non troppo, especie de parodia da película Fantasia de Disney onde as diferentes partituras musicais son unha escusa para crear unhas luxosas animacións. A alternativa artística a Bozzeto foi a parella de realizadores Giulio Gianini (1927-2009) e Emanuele Luzzati (1921-2007), especializados na animación con recortes en películas musicais inspiradas nalgúns dos nomes máis relevantes da música clásica. Dedicaríanlle especial atención a Giacchino Rossini, cuxa música foi a protagonista de varias das súas películas, entre elas a súa obra mestra La gazza ladra (1964) Os límites xeográficos coñecidos como Benelux tampouco escatimaron na presenza de grandes nomes do mundo da animación. En Bélxica, temos a Raoul Servais (n. 1928), unha das principais figuras da animación europea. Artífice dunha filmografía complexa e coherente, buscou en ocasións a inspiración na mitoloxía clásica, tal como sucede na súa obra máis representativa Harpya (1978 [filme nº 15]), impactante parábola sobre este ser mitolóxico que mestura acción real con animación tridimensional. Igualmente destacable, sería o labor de Paul Driessen (n. 1948), oriundo de Holanda que compaxinou a súa carreira entre o seu país natal e o NFB de Canadá. Dotado dun estilo gráfico moi persoal e inconfundible, logrou a fama internacional co filme A bout de fil (1974). O seu gusto pola comedia está presente na maior parte da súa filmografía, mantendo o seu pulso firme nos últimos tempos en títulos como 3 Misses (1998) e The boy who saw the iceberg (2000) Como remate, podemos facer un repaso rápido a outros cienastas importantes da Europa occidental. Os países escandinavos destacan por contar cunha tradición cinematográfica moi antiga, tanto no cine real como na animación. En Suecia, temos a Per Ahlin (n. 1931), autor de I huvet pa en gammal gubbe (1969), primeira longametraxe animada do país. A veciña Noruega sobresaíu con Ivo Caprino (1920-2001), mestre na animación con monicreques que chegou ao cume coa longametraxe Flaklypa Grand Prix (1975). Tamén prolífica en animadores foi Dinamarca, contando con Jannik Hastrup (n. 1941) como principal representante, autor de curtas e series de grande éxito. Entre os países máis minoritarios, destacaría o ascenso artístico de Suíza, representado polo matrimonio Ernest (n. 1925) e Giselle Ansorge (1923-1993); mentres que Austria facía o propio con Hans O. Sindelar (n. 1921), animador especializado no cine infantil. 81

O ascenso das cinematografías da Europa do Leste Despois do auxe da animación checa e a iugoslava, o resto de países da Europa oriental tamén entrarían con forza no mundo da animación. Entre os países menos relevantes, podemos mencionar a Bulgaria, aberta ao campo da animación coa apertura dun estudio especializado dirixido polo Estado en 1948. Auténtico patriarca da animación búlgara de calidade foi a figura de Todor Dinov (1919-2004), artista que aprendeu o oficio en terras soviéticas. Igualmente modesta, foi a animación en Rumanía, país unicamente representado pola produtora Animafilm de Bucarest durante os 60 e 70. Entre os nomes propios deste país, podemos resaltar a Ion Popescu-Gopo (1923-1989), personalidade que se caracterizou por un curioso sentido do humor que desenvolvía en auténticas miniaturas animadas que deu en chamar “pill-film” (películas pílula) Entre as propostas nacionais máis privilixiadas, teriamos a Polonia como unha gran potencia neste medio, sendo destacable a produtora Se-Ma-For Studios, empresa fundada en 1947 que se especializou fundamentalmente na animación con monicreques. Entre os nomes máis representativos da primeira xeración de mestres polacos, temos os emigrados Piotr Kamler e Walerian Borowczyk, este último iniciado no medio co maxistral Jan Lenica (1928-2001), figura que compaxinou o seu traballo entre Francia, a República Federal Alemá e a súa Polonia natal. Este home podería definirse como un artista gráfico que se decantou pola animación debido ás súas grandes posibilidades artísticas, facendo en moitas ocasións un cine de tipo comprometido, tal e como se pode ver en Labirynt (1963) e A (1965), dúas das súas mellores curtas. No campo da longametraxe, mostrou todo o seu talento en Ubu et la grande gidouille (1979), unha das súas últimas realizacións. Entre os outros nomes interesantes desta xeración inicial estarían o emigrante soviético Miroslaw Kijowicz (1929-1999) e Daniel Szczechura (n. 1930) A partir de finais dos anos 60, nacería unha nova camada de animadores polacos, xeración conformada por autores como Stefan Schabenbeck (n. 1940), Ryzsard Czekala (n. 1941) e Jerzy Kucia (n. 1942). Este último é un dos nomes máis representativos da súa xeración, figura que empregou todo tipo de técnicas animadas nas súas películas. Entre as súas creacións, o seu filme máis perfecto podería ser Strojenie instrumentów (2000), unha das obras mestras do novo século onde as imaxes e os sons se mesturan logrando uns resultados totalmente perfectos. Dende esta data, non realizou ningunha outra película, dedicándose ás funcións de animador e asesor das máis importantes producións do país en todos estes anos. O outro gran descubrimento deste período no mundo da Europa Oriental foi Hungría, país que se beneficiou dunha importante industria centrada na publicidade. Baixo esta experiencia, os anos de posguerra contaron co talento de Gyula Mackássy (19121972), pioneiro no campo da animación de arte e ensaio do seu país, á parte de ser unha das primeiras figuras importantes dos máis prestixiosos estudios húngaros Pannónia Filmstúdió, posta en marcha como empresa independente en 1956. Dentro desta produtora, destacaron artistas da talla de Sandor Reisenbüchler (n. 1935), Gyorgy Kovasznai (1934-1983) e Marcell Jankovics (n. 1941). Sería este último o máis relevante dos tres, a quen lle corresponde a honra de ser o autor da primeira longametraxe animada do seu país, a película János Vitéz (1973), a partir dun célebre poema nacional. Entre as súas obras posteriores, destaca a breve realización Sisyphus (1975), inspirada no célebre mito grego de Sísifo obrigado a empurrar unha pedra eternamente pola ladeira dunha montaña. 82

Como caso especial teríamos a Peter Földes (1924-1977), espléndido animador que se iniciou no campo da animación instigado por John Halas, desenvolvendo a súa arte en diferentes países tales como Gran Bretaña, Francia e Canadá. Este home consideraba que o cine era a mellor arte do século XX, estando sempre receptivo a calquera novidade que lle permitira mellorar o proceso artístico. Neste sentido, este artista húngaro tamén tivo contacto co ordenador como ferramenta creativa no mundo da animación, realizando con esta técnica a curta bidimensional Le faim (1974), auténtica obra de arte que trata o tema da metamorfose e a transformación, un dos seus temas recorrentes. Como remate, xa só nos faltaría coñecer as actividades do principal país do outro lado da cortina de aceiro, a URSS. Baixo esta república, existiron unha gran variedade de nacionalidades que se viron prexudicadas debido á política de centralización artística do Estado. Deste xeito, a actividade creadora animada forxouse principalmente no seo da impoñente produtora estatal Soyuzmultfilm. Dende a súa fundación, orientara a súa actividade cara ao cine de debuxos animados, tomando un novo pulo coa fundación en 1953 dunha sección especializada en monicreques, que máis tarde se faría cargo tamén da técnica dos recortables, apartado decisivo da animación soviética. Durante estes anos, a empresa estatal contou coa creatividade de tres dos mellores realizadores rusos de toda a historia. O máis veterano de todos eles foi Fyodor Khitruk (n. 1917), autor carente dun estilo revolucionario. Pese a todo, a súa obra benefíciase do carácter crítico das súas historias, sendo probas indiscutibles disto os títulos Film, film, film (1968), parodia sobre as películas de Eisenstein; e Ostrov (1973), alegoría sobre a soidade do individuo. Tamén foi o creador dunha interesante triloxía sobre o personaxe Winnie the Pooh, adaptación posterior á homónima de Disney que se beneficiou por un maxistral uso da técnica de recortables. A segunda figura en importancia foi Andrei Khrzhanosky (n. 1939), autor que rompeu máis co estilo clásico ruso, destacando polo uso de interesantes metáforas visuais. A través dunha narrativa case documental, é recordado fundamentalmente pola súa triloxía sobre textos de Pushkin (1977-82), conxunto de mediometraxes ambiciosos onde non perde a súa vertente irónica. A modo de conclusión, estaría o idolatrado Youri Norstein (n. 1941), un dos nomes imprescindibles da historia da animación en cuxos inicios realizou un par de filmes codirixidos co clásico Ivanov-Vano. En solitario, este animador patentou un uso único da técnica dos recortes empregando varias láminas de vidro para crear efectos tridimensionais. Obras súas son Yozhik v tumane (1975 [filme nº 14]) e Skazka skazok ou Tale of Tales (1979), auténticas obras mestras, non só do seu autor, senón de todo o cine soviético, nas que a maior importancia recae no propio proceso creativo, deixando de lado moitas veces o propio discurso narrativo. A nova realidade da animación asiática O mundo asiático tamén vería nacer novas industrias ao longo de todo o continente, pero ningunha delas puido superar a situación das dúas principais potencias: China e Xapón. Dentro do primeiro caso, a etapa que aquí nos ocupa supuxo un momento moi malo para a animación, xa que a principal produtora de animación do país, o Shanghai Animation Film Studio, permaneceu pechada entre 1965 e 1972. A súa actividade foi decisiva no campo da animación en China dende a súa fundación en 1946, notándose un certo renacemento neste campo a partir de 1976. Dentro deste marco tan pouco favorable, resaltou a figura de Te Wei (n. 1915), afectado ao contar cunha escasa filmografía. Sen dúbida, este artista pode considerarse como 83

o máis grande animador no ámbiro técnico da acuarela de tinta chinesa. Tras anos de silencio, a súa obra mestra é Shanshui jing (1988), filme que se caracterizaba por un ritmo narrativo lento que fascinaba pola súa marabillosa atmosfera. Pola súa banda, o caso xaponés situouse nun plano diametralmente oposto, iniciándose neste momento os modelos que converterán a este país nunha das principais potencias mundiais no mundo da animación. Os primeiros pasos desta expansión creativa datan de 1958, momento no que Toei Animation comezou unha incesante produción de longametraxes, logrando o éxito nas salas de cine de todo o mundo. Xunto a este feito, a data decisiva do novo impulso do cine animado xaponés prodúcese en 1963 coa transmisión da serie televisiva Astroboy, considerada esta como a xénese do “anime”, nome co que se coñece esta cinematografía na actualidade. Caracterizada por unha marcada homoxeneidade, esta industria orientouse por igual na creación de material para o cine e a televisión, ampliándose este panorama a principios dos 80 coa aparición das chamadas OVA’s, realizacións pensadas para distribución directa en vídeo. Sen dúbida, o fenómeo Astro boy supuxo un momento clave para a animación xaponesa, debéndose a súa creación ao debuxante Osamu Tezuka (1926-1989, considerado habitualmente como o “pai do anime”. Fundador das súas propias produtoras, Mushi Productions (1961) e Tezuka Productions (1973), este animador repetiría o seu éxito con novas series para televisión que denotaban una marcada influencia co mundo da banda deseñada do seu país, o manga, ámbito no cal era recoñecido tamén coma un deus. Nun plano máis artístico e experimental, Tezuka realizou dúas grandes obras mestras nos anos 80, Jumping (1984), película subxectiva que tomaba os saltos como escusa para presentar diferentes lugares; e Broken down film (1985 [filme nº 17]), claro homenaxe das películas mudas norteamericanas, pero en clave de parodia. Entre os artistas independentes, unha das figuras que logrou máis fama foi Yoji Kuri (n. 1928), principal provocador do cine animado do seu país. Este autor interesouse por un amplo abano de temas pouco agradables para o gran público, como o sadismo, a desesperación existencial, a desviación sexual, entre outros. Altamente destacable, sería Kiseichu no ichiyoru (1972), película absurda inspirada na estética do Bosco, así como de artistas europeos como Borowczyk. Nunha liña máis conservadora estilisticamente, estaría o matrimonio Renzo e Sayoko Kinoshita, partícipes na creación do Festival de Animación de Hiroshima, o máis prestixioso do país no apartado de cine de arte e ensaio. As súas películas tratan en maior medida sobre os costumes xaponeses, ademais de certos achegamentos a temas bélicos, destacando a curta Pica don (1978), recreación do fatídico bombardeo da cidade de Hiroshima. A modo de conclusión, debemos referirnos ao pequeno foco de animación para monicreques na industrializada animación xaponesa. O seu punto de partida sitúase no bunraku, tradicional teatro de monicreques xaponeses que sería adaptado por primeira vez ao campo da animación da man de Tadahito Mochinaga (19191999) Entre os seus discípulos máis avantaxados, estaban Tadanari Okamoto (1931-1990) e, por enriba todos, Kihachiro Kawamoto (n. 1925), animador este último que tamén se beneficiaría das ensinanzas de Jirí Trnka durante a súa estadía en Checoslovaquia entre 1963 e 1965. Co enlace da tradición checa e a xaponesa, consegue crear auténticas obras de arte, na súa maioría ambiantadas na Idade Media, podendo mencionar exemplos como Oni (1972) e Dojoji (1976), marabillosamente ambientadas. 84

A ANIMACIÓN DE FIN DE SÉCULO (1980-2000) A expansión da animación a nivel mundial Cada vez son máis os países que abren as súas portas a un cine de animación de calidade, situación conseguida en moitos casos con presupostos realmente irrisorios. Como caso curioso, temos a situación da industria animada de Corea do Sur, que pasou de ser case inexistente a comezos dos anos 60 a ser o terceiro produtor mundial, despois de Estados Unidos e Xapón, a finais do século pasado. Así pois, asistimos a unha invasión de realizacións animadas ao longo de todo o mundo, podendo facer un breve repaso por cada un dos continentes. En primeiro lugar, podemos acercarnos ao continente americano, centrando a nosa atención nos principais países latinoamericanos. Entre os países caribeños máis interesantes, temos a México e Cuba. Referíndonos á animación mexicana, esta beneficiouse do talento de Fernando Ruiz (n. 1941), animador e produtor que chegou a traballar nos estudios Disney. A el débese a primeira longametraxe animada de México, Los tres reyes magos (1976), visión moi simplista do célebre episodio bíblico. Pola súa parte, Cuba entraría seriamente no campo da animación tras a revolución castrista de 1959. Entre os nomes que relanzaron este campo cinematográfico, estaba Jesús de Armas, encargado principal na produción de películas comprometidas politicamente co novo réxime. A partir dos 70, enfocaron o departamento de animación cara a un cine de tipo infantil, sendo o seu principal representante Juan Padrón (n. 1947). Este realizador sería tamén o primeiro en dar o salto á longametraxe en Cuba, destacando a súa terceira aventura titulada ¡Vampiros en La Habana! (1985). En América do Sur, a variedade xeográfica foi un pouco máis diversa. En primeiro lugar, temos que referirnos a Arxentina, practicamente desaparecida até os anos 60 dende os pioneiros logros de Quirino Cristiani. Gran potencia mundial no ámbito da animación publicitaria, no campo da exhibición cinematográfica sobresaíu Manuel García Ferré (n. 1929), fundador de Producciones García Ferré en 1959, principal imperio animado do país. A súa filosofía centrouse principalmente na produción de series e longametraxes para un público infantil, destacando o filme Petete y Trapito (1975). Tamén arxentino, é o animador Óscar Grillo (n. 1943), artista especializado no campo da curtametraxe que demostrou un gran talento no filme Seaside woman (1979), exemplo con música de Linda McCartney que se aproxima ao campo do vídeo musical. Na actualidade, existe un grupo amplo abondo de animadores afincados na cidade de Rosario, segunda capital da animación arxentina. A outra gran potencia sudamericana é Brasil, centro imprescindible na creación mundial de publicidade televisiva de debuxos animados a partir da década dos 90. Esta mesma década tamén sería testemuño da creación do festival de animación máis grande de todo o sur continental, Anima Mundi, fundado en 1993 por iniciativa de catro animadores brasileiros. Entre as figuras máis relevantes, estarían Daniel Messias (n. 1941) e Walbercy Ribas (n. 1943), dous grandes publicistas que tamén se decantarían por creacións de carácter máis artístico. Cambiando de nacionalidade, Chile contou con un dos nomes máis internacionais de América Latina, Vivienne Barry (n. 1947), animadora formada nunha escola alemá. Perfectamente dotada en diferentes técnicas, realizou as súas mellores producións nos anos 90, podendo destacar Nostalgias de Dresden (1991), realizada con deuxos animados; e Deriva (1995), animación que combinaba colaxes con fotos en branco e negro. O continente americano tamén gozou da presenza de artistas importantes especializados na animación de bonecos e monicreques. Oriundo de Colombia, debemos referirnos a Fernando Laverde (n. 1933), un dos máis grandes creadores neste campo de todo o continente. A través da súa propia produtora, realizou por igual curtas e longametraxes, destacando dentro do último 85

formato o filme Martín Fierro (1988). Máis novo é o uruguaio Walter Tournier (n. 1944), o outro grande artista na manipulación de figuras, tanto monicreques como plastilina, que compaxinou o seu labor entre Uruguai e Perú. De toda a súa creación, cabe salientar a curtametraxe Nuestro pequeño paraíso (1985), interesante reflexión sobre o carácter hipnótico da televisión. A nosa seguinte parada xeográfica é África, continente que non deu grandes mostras de interese cinematográfico até a década de 1970, situación provocada en gran medida pola opresión colonialista padecida pola maior parte destes países. A maior tradición no campo da animación correspondeu a Exipto, xa que gozou da independencia con anterioridade. Os pioneiros no campo foron os irmáns Frenkel, Herschel (1902-1974), Salomon (1912-2001) e David (1914-1994), xa dende mediados dos anos 30, gozando de recoñecido prestixioso grazas ao seu personaxe Mish Mish. Posteriormente, o país seguiría dando novos nomes importantes, tales como os irmáns Muhib, impulsores do departamento de animación da televisión nacional; Noshi Iskandar (n. 1938), entre outros moitos, situándose a día de hoxe como o principal produtor de todo o continente. Entre os países máis desfavorecidos do Norte de África, contamos con interesantes figuras como o tuniciano Zouhaier Mahjoub (n. 1945), animador que combina o uso de recortes coa animación de bonecos nas súas películas, técnica esta última da súa obra mestra Le guerbagi (1984); e o alxeriano Mohamed Aram (n. 1934), autor da primeira película animada do seu país La fête de l’arbre (1963), auténtico autodidacta na aprendizaxe da linguaxe animada. Especial atención, merece un dos nomes máis importantes de todo o continente natural de Níxer, Moustapha Alassane (n. 1942), auténtico especialista animando monicreques. No seu caso, a súa carreira tamén adoece dunha falta de academicismo, que por outra parte compensa cun estilo fresco e irónico, tal como demostra nas súas mellores películas Samba le grand (1978) e Kokoa (1985) Na parte máis meriodinal, o continente carece doutros exemplos destacados, situándose como única excepción o caso de Suráfrica, país que coñeceu este mundo dende mediados da década de 1910 e que contou coa existencia de varias produtoras especializadas, algunhas delas centradas no campo da publicidade. A pesar desta situación tan favorable, o único realizador salientable sería William Kentridge (n. 1955), artista polifacético que compaxinou a animación coa pintura, o debuxo e a creación de performances en vivo. Igualmente, o seu carácter antirracista fai que as súas películas conteñan mensaxes políticas implícitas, sendo destacable a súa obra Felix in exile (1994), realizada mediante a técnica de debuxo ao carbón, configurándose como un especialista neste campo. O continente asiático non só se nutriu das poderosas producións chinesas e xaponesas, senón que tamén deu mostras de creatividade no Próximo e Medio Oriente. Entre os países máis próximos, teríamos como principal bastión a Irán, nación que destaca pola súa destacada cultura cinematográfica. Á cabeza da creación animada, situamos a Noureddin Zarrinkelk (n. 1937), autor que tamén levaría a cabo un importante labor no campo da promoción e a ensinanza do medio. Apreciado internacionalmente, as súas mellores películas serían Donya-ye divane divane divane (1975) e Amir Hamzeh (1977), caracterizadas por unha postura altamente irónica. O outro país destacable, xa no Medio Oriente, é a India, xa introducido neste campo dende mediados do mudo. Dotada dunha importante industria, a súa principal actividade na produción xurdíu coa aparición da Cartoon Film Unit en 1956, compañía na que participou un dos máis grandes animadores da historia do país, K. G. Gokhale (n. 1915). Destaca na súa filmografía a curtametraxe Tandava (1970), película inspirada nas lendas tradicionais hindús. 86

Xa por último, queda facer referencia á situación da animación en Oceanía, resumida nos seus dous grandes países. En primeiro lugar, Australia que se abriu dende moi cedo á arte cinematográfica, debendo agardar ata case os anos 60 para acadar a súa madurez en materia de animación. Tradicionalmente bautizado como “pai” da animación australiana, Eric Porter (1911-1983) foi unha personalidade que se involucrou nas diferentes facetas do medio, curtas, publicidade, televisión, ademais de ser o autor da primeira longametraxe animada do país titulada Marco Polo Jr. vs. the Red Dragon (1972). Na seguinte xeración, destacou o labor do polaco emigrado Yoram Gross (n. 1926), realizador que chegou a Sydney en 1968, ano no que fundou a empresa Yoram Gross Film Studios, o principal produtor do país de longametraxes de animación. O seu selo de identidade consistía na combinación de debuxos animados sobre fondos de acción real, podendo destacar títulos como Dot and the kangaroo (1977) e Sarah (1982), filmes ambos que mostran unha certa orientación educativa. Dentro desta mesma xeración, temos o matrimonio Arthur (n. 1928) e Corinne Cantrill (n. 1928), artistas que enfocaron a seu labor cara a un cine máis experimental e vangardista. Máis comprometido en temas sociais e políticos, foi o tamén independente Bruce Petty (n. 1929), autor de Hearts and Minds (1967), crítica aos intereses australianos na guerra de Vietnam; e Leisure (1976), conxunto de pequenas pezas satíricas que lle reportarían un Oscar. Dentro dunha nova xeración de artistas de finais de século, contamos con figuras como Max Bannah (n. 1947) e Dennis Tupicoff (n. 1951), dotados ambos dun especial sentido do humor. Entre os últimos descubrementos nacionais, estaría Adam Benjamin Elliot (n. 1972), posiblemente un dos máis grandes animadores mundiais no campo das figuras de plastilina. Entre as súas primeiras creacións, sobresae a triloxía Uncle (1996), Cousin (1998) e Brother (1999), profundos retratos sobre a psicoloxía humana centrados en persoas un tanto especiais. Máis serodia foi a aparición da animación en Nova Celandia, situándose entre os primeiros mestres o animador de bonecos Fred O’Neill (19201985), quen empregou plastilina na súa primeira película Plastimania (1958), adiantándose en boa medida ao seu uso habitual. A principal produtora do país foi a New Zealand National Film Unit, operativa a pleno rendemento na década dos 50, contando entre os seus mellores animadores co talento de Bob Stenhouse (n. 1944). Autor este da xoia de cine fantástico The frog, the dog and the devil, unha das mellores realizacións das illas que destaca por contar cuns efectos especiais nunca vistos antes. A aparición do animación dixital e a súa repercusión Sen dúbida, a revolución máis grande no campo da animación ao longo de toda a súa historia foi o desenvolvemento das técnicas informáticas, medio que acapara na actualidade a maior parte da atención. Aínda que pareza mentira, as súas orixes remóntanse xa aos anos 50, momento no cal os límites entre a animación e o deseño gráfico son moi finos, en boa parte fundamentada no feito de que o seu interese estaba máis enfocado cara oa sector industrial e militar. A maxia dos ordenadores empezou a fundamentarse nos Estados Unidos, sendo un dos seus centros pioneiros o Massachussets Institute of Technology. Entre os seus operarios, estaba Ivan Sutherland (n. 1938), programador informático ao que se lle debe o sketchpad, primeiro programa interactivo para poder crear gráficos dixitais creado en 1962. A outra gran figura informática da época foi un programador de Bell Laboratories, Ken Knowlton (n. 1931), artífice en 1963 da linguaxe informática BEFLIX, programación para crear películas computerizadas. Posteriormente, os avances informáticos ampliaríanse a outros centros de estudo, tales como a NASA, aínda que tamén de forma tímida dentro da industria do entretemento. 87

O momento clave no desenvolvemento da animación computerizada produciríase ao longo de toda a década de 1980, tratándose do principal punto de inflexión entre os titubeantes inicios e unha produción de carácter asentado. Todo o período anterior a estas datas podería cualificarse como de “prehistoria” da animación por ordenador. Para moitos a primeira obra creada por ordenador sería Cibernetic 5.3 (1967) de John Stehura (n. 1942), película realizada no departamento de animación da UCLA. Destacable foi tamén a unión entre Ken Knowlton e algúns artistas, simbiose que daría como resultado exemplos como Poem fields (1964-70) de Stan Vanderbeeck (1931-1984) e Pixillation (1970) de Lilliam Schwartz (n. 1927) Entre os xa mencionados previamente, estarían o norteamericano John Whitney, auténtico pioneiro na realización de gráficos informáticos que se iniciou neste campo en 1957, logrando a súa obra máis perfecta durante a súa estadía na IBM, Permutations (1968); e o produtor inglés John Halas, quen enfocou a súa creación cara ás curtas por ordenador a finais dos 60, podendo mencionar o filme Dilemma (1981). Hai que dicir que a mellor obra informática de todo este período, sería a xa comentada Le faim (1974), produción canadense do NFB realizada polo húngaro Peter Földes. Na súa maioría, os traballos mencionados foron realizados aínda en dúas dimensións, debendo agardar aos anos 70 para atopar os primeiros intentos de creación tridimensional. Entre os exemplos máis antigos, podemos resaltar a curtametraxe First Fig (1974) de Larry Cuba (n. 1950), filme experimental de orientación matemática que se centra na exploración do espazo e o movemento. A outra gran figura nos inicios da composición gráfica en 3D é Ed Emshwiller (1925-1990), artista que acada as súas cotas máis altas con Sunstone (1979). Por estas mesmas datas, o visionario George Lucas (n. 1944) sentou as bases da súa compañía Industrial Light & Magic (ILM), empresa de efectos especiais que contaría coa informática como un dos seus principais recursos, utilizada brevemente baixo supervisión de Larry Cuba para a súa primeira produción importante Star Wars (1977). Chegada a década dos 80, o ano clave para a animación por ordenador é 1982, presentándose os mellores avances no campo do cine de acción real, principios que logo se desenvolverán no mundo da publicidade, os videoxogos e, como non, a propia animación. Así pois, Tron, película producida por Disney, e Star Trek II: the wrath of Khan, con ILM no apartado técnico, foron as dúas películas dese ano que gozaron das mellores secuencias completas en 3D de toda a historia. Dende este momento, as animacións nos filmes con actores irán colleitando novas melloras, chegando a cotas inimaxinables coa nova King Kong (2005), nova mostra dos mellores efectos especiais, ao igual que xa o fora a súa versión antiga de 1933. Neste senso, películas clave foron O xove Sherlock Holmes (1985), dotada do primeiro personaxe xerado totalmente por ordenador; Abyss (1989) e Terminator II (1991), dous filmes de James Cameron (n. 1954) que introduciron o uso de efectos e seres líquidos creados dixitalmente; e Jurassic Park (1993) de Steven Spielberg (n. 1946), contando coa presenza de seres vivos hiperrealistas creados informáticamente e interactuando coa acción real. Estes e outros logros máis foron posibles grazas ao labor de ILM, situándose como a compañía máis relevante no campo do cine dixital e os efectos especiais. No marco da animación propiamente dita, os primeiros logros dos oitenta pasaron un pouco desapercibidos, xa que formaban parte dun ámbito máis reducido. Os primeiros éxitos datan de 1984, presentes en dous filmes clave dese ano: Snoot and muttly de Susan Van Baerle e The adventures of Andre and Wally B de John Lasseter, exemplos que marcan o inicio da tradicional estética de debuxos animados creados de forma dixital. Ao ano seguinte, volverían 88

aparecer dous novos logros neste campo, a curta Tony de Peltrie, peza codirixida por catro estudantes que logran crear o primeiro personaxe crible por ordenador; e o spot publicitario Brilliance, realizado cun sistema de rotoscopia dixital por Robert Abel (1937-2001). A partir de aquí, todo este proceso evolutivo tomaría un camiño claro e seguro, xa que en 1986 se produciu a fundación de Pixar Animation Studios, a empresa líder no sector da animación por ordenador. O punto de partida da compañía debe buscarse en diferentes empresas subsidiarias de Lucasfilm, sendo posible grazas á unión de tres das personalidades máis relevantes da industria: o produtor Steve Jobs (n. 1955), antigo cofundador da empresa Apple Computer; o deseñador gráfico Ed Catmull (n. 1945), importante figura no desenvolvemento de gráficos informáticos; e o realizador John Lasseter (n. 1957), principal cabeza creativa do estudio que atopou no ordenador a principal ferramenta para realizar películas de animación. As primeiras obras do estudio foron realizadas polo propio Lasseter, incluída a súa ópera prima Luxo Jr. (1986), clásico que pode situarse como a primeira gran realización coa técnica do ordenador 3D. A súa cuarta produción titulada Tin toy (1988), supuxo un dos puntos culminantes da empresa, ao lograr o tan prezado Óscar á mellor curtametraxe de animación, a primeira vez que se lle concedía a un traballo realizado con ordenador. Non obstante, o momento clave chegaría coa estrea da primeira longametraxe animada creada dixitalmente, Toy story (1995), historia dirixida novamente por Lasseter que supuxo un dos maiores éxitos de toda a historia da animación, á parte de engaiolar pola enorme calidade técnica á que chegara o ordenador. Case vinte e cinco anos despois, Pixar conta cunha filmografía próxima ás 20 curtametraxes e 10 longametraxes, situándose como un dos estudios animados de maior proxección de toda a historia. Nos anos 90, a animación dixital diversificou un pouco máis as súas fronteiras, xa que até agora falar de animación por ordenador era practicamente sinónimo de animación ianqui, sobre todo coa aparición de Toy Story, o gran logro de Pixar en asociación con Disney. malia a todo, os proxectos máis vangardistas seguirían movéndose en terras norteamericanas, tal como demostra a aparición en 1993 da primeira serie televisiva integramente deseñada con ordenador, ReBoot, produción canadense que non gozou do prestixio agardado. Visto o éxito de Pixar, as produtoras de Hollywood enfocarán os seus novos esforzos animados cara á vertente dixital, atopándonos como máis seria alternativa ao novo imperio dixital, a compañía DreamWorks SKG Animation. Fundada en 1994 por Spielberg, pronto conformaría un potente grupo de animadores para dar renda solta a novos filmes animados por ordenador, iniciándose directamente no campo da longametraxe con AntZ (1998). En certo modo, DreamWorks nunca chegaría a eclipsar aos magos de Pixar, posiblemente debido á súa filosofía de presentar dous filmes por ano, podendo marcar como o seu filme máis interesante Shrek (2001), aventura fantástica que mesturaba trazos dos contos de fadas, e que foi galardoada cun Óscar. Como a terceira en discordia, temos a Blue Sky Studios, creada en 1987 por un grupo de artistas, entre os cales sobresae a figura de Chris Wedge (n. 1957), un dos técnicos responsables das animacións de Tron. O seu primeiro traballo foi a curta Bunny (1998), creación que entraría pola porta grande ao ser recoñecida cun Óscar. Baixo a distribución de 20th Century Fox, presentaron a súa primeira longametraxe Ice age (2002), filme que gozou de grande éxito de público, a pesar de contar con presupuestos máis reducidos que as súas competidoras. Sendo estes os primeiros pasos, a día de hoxe a animación dixital 3D acapara a maior parte da atención mundial, feito que ben refrendado polas cada vez máis abundantes escolas de animación centradas no ensino desta técnica. 89

Os últimos mestres da animación norteamericana En certo modo, o máis interesante da animación de Estados Unidos das dúas últimas décadas corresponde aos logros dixitais dos que nos acabamos de ocupar, producíndose o ascenso da infografía 3D a partir dos logros das xa analizadas compañías Pixar, DreamWorks e Blue Sky. Non obstante, mentres se producían estes avances, as manifestacións tradicionais continuaron aportando novas xoias para o medio ata os últimos momentos, contando con catro ámbitos básicos á hora de afrontar a nosa análise: a televisión, a industria tradicional, os independentes e os vangardistas. Centrándonos no mundo da televisión, o dominio da produtora Hanna/Barbera cada vez é máis complicado debido a aparición dun maior número de estudios especializados neste campo. Así pois, a mediados dos anos 80 nótase un certo declive nas súas producións malia contar cunha impresionante cadro de animadores, pasando máis tarde a ser absorbida pola canle televisiva Cartoon Network. Entre as principais empresas que conformaban a competencia, estaba a xa clásica Filmation, creadora de He-Man and the Masters of the Universe (1983-85); a recén fundada Ruby-Spears Entertainment, famosa pola serie Thundarr the barbarian (1980-84); así como Marvel Productions, sucursal animada da editora de cómics que, á parte dos seus superheroes, logrou grande éxito con Inspector Gadget (1983-86). O revulsivo máis grande no marco das teleseries animadas aparece a comezos dos oitenta coa serie The Simpsons (1990), creación do cómico underground Matt Groening. Caracterizados por uns debuxos pouco traballados, a clave do seu éxito estivo no seu humor intelixente para adultos, corrente que repetirían outras series posteriores como Futurama, The Family Guy, así como nun plano máis irreverente, South Park. Dentro da produción industrial máis enfocada cara á exhibición cinematográfica, o principal realizador destes primeiros anos foi Don Bluth (n. 1937), autor que viviu un breve momento de bonanza coa súa asociación en 1985 co cotizado Steven Spielberg. O resultado desta unión sería o exitoso filme Fievel e o novo mundo (1986), exemplo moi ben animado e dotado duns personaxes interesantes, mais seguindo claramente o estilo “Disney”. A outra gran produción súa destes anos foi En busca do val encantado (1988), película protagonizada por crías de dinosaurios que lograría tanto éxito que daría lugar a máis dunha ducia de secuelas. Igualmente baixo o patrocinio de Spielberg, temos a realización Who framed Roger Rabbit (1988) do realizador de cine con actores Robert Zemeckis (n. 1951), posiblemente a mellor longametraxe ianqui de toda a década. Mesturando acción real con debuxos animados, a cinta destaca pola súa frescura e as constantes chiscadelas e homenaxes ao mundo hollywoodiense da época clásica. Traspasado o umbral dos anos finais do século, Zemeckis volvería ao mundo da animación, neste caso especializándose na técnica do rotoscopio hiperrealista, tal como demostra en The Polar Express (2004). Perfectamente instalado na industria tamén, temos ao mago da fantasía Tim Burton (n. 1958) realizador de cine real que coqueteou coa animación nos seus principios, ao igual que outros cineastas como David Lynch, Terry Gilliam ou Jean-Pierre Jeunet. A súa breve curtametraxe Vincent (1982) é unha auténtica obra mestra no xénero da comedia de terror, ademais dunha homenaxe ao actor Vincent Price. Posteriormente, volvería participar na elaboración da longametraxe Pesadelo antes de Nadal (1993), neste caso con direción de Henry Selick (n. 1952), novamente realizada coa técnica de bonecos articulados.

A finais dos anos 80, asistimos a un dos renacementos máis soados do mundo da animación, volvendo situarse no máis alto os antigamente incomparables estudios Disney. O punto de partida desta nova xeira, importante, que ben podemos cualificar de Idade de Prata (19891999), será a cinta A sereíña (1989) a cargo de John Musker (n. 1953) e Ron Clements (n. 1953), que volverían saborear o éxito con Aladdin (1992). Hai que dicir que este primeiro exemplo sería á súa vez o último filme da compañía rodado integramente con debuxos animados, xa que o seu seguinte éxito xa incorporaría escenas completas animadas con ordenador, tratándose de A Bela e a Besta (1991) de Gary Trousdale (n. 1960) e Kirk Wise (n. 1963), aportando a animación dixital completa moitísimas máis alegrías, grazas á súa alianza cos xa tratados estudios Pixar. Pouco tempo despois, chegaría outra nova obra mestra, O rei león (1994), dirixido neste caso polos menos coñecidos Roger Allers e Rob Minkoff, sendo un digno remate a esta prolífica etapa a adaptación do célebre personaxe literario Tarzán (1999), supervisado por Chris Buck e Kevin Lima. Deseguido, ocuparémonos daqueles artistas independentes aos que a calidade das súas obras os converten en figuras imprescindibles. En primeiro lugar, debemos achegarnos a John Canemaker (n. 1943), auténtico entendido no mundo da animación que combina a creación co labor de historiador do medio e pedagogo na Universidade de Nova York. Tras unha pequena etapa dentro dos estudios Disney, as súas mellores obras censégueas nos anos 80 totalmente en solitario. Posiblemente, a mellor de todas elas sexa Bottom’s dream (1983), película inspirada na comedia shakespeariana o Sono dunha noite de verán. A outra gran figura deste momento foi Bill Plympton (n. 1946), fundador do seu propio estudio que lle permite un ritmo creativo certamente vivaz. Dotado dun estilo de seu sen demasiadas pretensións, conta cun sentido do humor certamente mordaz, ademais dunha marcada referencia á sexualidade na maior parte das súas películas. Dignas de mención son as curtas Your face (1987) e 25 Ways to quit smoking (1989), así como a súa principal longametraxe titulada ¡Caséime cun estraño! (1997) Por último, faltaría achegarnosos á última gran xeración de artistas vangardistas que se desenvolveron entre mediados dos anos 70 até os comezos dos 90, practicamente desaparecidos nesta década. O primeiro nome a destacar é Paul Glabicki (n. 1951), artista complexo que adoita facer referencias múltiples nas súas películas. Entre as máis lembradas das súas obras, está a triloxía conformada por Diagram film (1978), Five improvisations (1979) e a mediometraxe Film-Wike-Film (1983). Igualmente importante, é a animadora Jane Aaron (n. 1947), figura familiarizada co debuxo, a pintura e a escultura que se centrou no estudo da realidade, mesturando nas súas películas fondos reais con medios animados. De todas as súas obras, merece especial atención a curta Remains to be seen (1983), auténtica obra mestra onde logra un perfecto equilibrio entre a natureza e o debuxo, botándose de menos máis filmes deste tipo na actualidade. A animación canadense e as últimas propostas de fin de século Tal como marcamos anteriormente, a animación canadense merece todo o respecto ao tratarse dunha das principais nacionalidades neste campo. Tamén é certo que todo isto sería imposible sen o labor da gubernamental produtora National Film Board of Canada, vivindo un dos seus principais momentos de esplendor baixo a dirección de René Jodoin (n. 1920) entre 1966 e 1977. A partir de 1978, o NFB comezaría un periodo complicado que duraría ata case o cambio do século, tanto polo cambio de directiva, como pola redución do presupusto por parte do Estado. Isto supuxo unha importante diminución entre os artistas subvencionados que, por outra banda, non cesaron nas súa creatividade. 91

Para estes vinte anos, podemos resaltar o labor de dous grandes artistas e animadores que enfocaron as súas historias cara a un peculiar sentido do humor. O primeiro deles é Richard Condie (n. 1942), figura que entrou no NFB contra mediados dos 70, dotando as súas creacións dun peculiar sentido do ritmo. Fundamentalmente, é coñecido por The big snit (1985), filme aparentemente banal sobre unha parella de clase media que pasa a tarde sen decatarse que se está producindo unha guerra nuclear. Directamente influído por Condie, temos a Cordell Barker (n. 1956), autor que a pesar da súa escasa filmografía, tamén é apreciado no campo da animación. Salienta a súa realización The cat came back (1988), exemplo dotado de grandes doses de humor; así como a máis actual Strange invaders (2001), protagonizada por un matrimonio que adopta a un ser doutro planeta. Nun plano semellante, está a incisiva Bob’s birthday (1993) do matrimonio David Fine (n. 1960) e Allison Snowden (n. 1958), cinta gañadora do Óscar que analizaba de forma cómica a crise na vida matrimonial. A partir de 1996, esta empresa principiou una nova etapa chea de grandes éxitos que pode dicirse que aínda se manteñen a día de hoxe. O principal responsable deste cambio foi Pierre Hébert (n. 1947), quen asumíu a direción organizativa durante tres anos. Este artista xa dera mostras dun gran xenio dende mediados dos anos 60, vivindo o seu principal momento creativo nos oitenta. Sería neste momento, cando comezou unha nova forma de entender a arte baseada na proxección de películas acompañadas de música en directo. A súa obra mestra dentro deste campo experimental foi La plante humaine (1990), filme pintado directamente sobre celuloide que contou cunha interesante improvisación musical. No plano organizativo, permitíu a aparición de exemplos tan representativos como When the day breaks (1999) de Wendy Tilby (n. 1960) e Amanda Forbis (n. 1963); e Le chapeau (1999) de Michèle Courneyer (n. 1943), dous grandes avisos do enorme potencial creativo que o NFB desenvolveu no novo século. Fóra do marco da produtora financiada polo goberno, está un dos artistas máis importantes afincados no Canadá, Frédéric Back (n. 1924). Autor de orixe alemá, chegou a este país en 1948, pasando a formar parte prontamente do cadro da Société Radio-Canadá (coñecida en inglés como CBC). Esta emisora abriría un estudo de animación en 1968, ao cal se incorporou rapidamente, empezando a realizar as súas primeiras películas animadas nos anos setenta. Con todo, as súas obras mestras datan da década seguinte, sendo obras practicamente insuperables a súa curta Crac! (1981) e a mediometraxe L’homme qui plantait des arbres (1987), exemplos que mostran unha enorme influencia da pintura, principalmente do mevemento impresionista. O primeiro exemplo trátase dunha clara homenaxe á tradición do francófono Québec, tomando como leit-motiv o devir dunha randeeira; mentres que no segundo caso, estamos ante unha adaptación a partir dun conto ecoloxista escrito por Jean Giono que sobresae polo seu carácter poético e intimista, en definitiva, un canto á natureza. A renovación da animación en Europa occidental As últimas décadas do século XX foron un tanto caóticas para a maior parte dos países occidentalizados de Europa que, salvo raras excepcións como Gran Bretaña, careceron da inxente cantidade de artistas presentes en tempos anteriores. A explicación a todo isto quizais se deba a que os especialistas do medio se refuxiaron e se refuxien cada vez máis noutros 92

ámbitos como a publicidade e as teleseries, e mesmo nalgúns casos no mundo dos efectos especiais e os videoxogos xa nos últimos anos do século pasado. Sendo este o estado da cuestión, imos centrarnos naqueles casos orientados cara a unha produción de índole artística. Como sempre, comezamos por Francia, país que a comezos desta etapa atravesa unha situación bastante difícil, xa que existían poucos estudios e faltaba unha organización industrializada do medio. Visto todo isto, o goberno poñería a funcionar un plan de revitalización que, sobre todo, daría os seus froitos no campo das series de televisión, converténdose o país no principal produtor europeo. A reconveresión da animación francesa tamén foi posible por mor da existencia de grandes animadores saídos da enorme oferta de escolas animadas deste país. Entre as máis importantes, está a escola parisiense Gobelins, fundada en 1975, o que a sitúa como unha das máis lonxevas. O seu programa de estudos abrangue todas as posibles técnicas animadas, xa que existen outras moitas que se especializaron ultimamente no campo do 3D, salientando a escola SupInfoCom, fundada no ano 1988 e que actualmente conta con tres campus: o principal de Valence e os asociados de Arles e de Pune (India). Entre os grandes nomes da animación, sobresae por enriba de todos Michel Ocelot (n. 1943). A súa filmografía móvese no campo da fantasía e as lendas populares, salientando as influencias africanas debido a que pasou a súa nenez en Guinea. Independentemente das súas series para televisión, destaca tamén por achegarse a un bo número de técnicas animadas, podendo resaltar da súa produción a curta Les trois inventeurs (1979), a súa ópera prima realizada con recortables; e a súa primeira longametraxe Kirikou e a bruxa (1998), agora co uso do ordenador na súa vertente 2D, aínda que tamén coqueteou co debuxo tradicional e as siluetas ao estilo Reiniger. Como promesa consolidada, temos o animador e cómico Sylvain Chomet (n. 1963), quen sorprendeu gratamente coa súa primeira peza La vieille dame et les pigeons (1998), gañadora dun bo número de premios internacionais. A súa consolidación total chegaría co salto á longametraxe en Benvidos a Belleville (2003), gran prodixio dos últimos tempos contada case sen diálogos, ademais de homenaxear o film noir. Como remate, non podemos pechar o apartado francés sen mencionar a produtora Folimage, creada en 1984 baixo o patrocinio de Jacques-Rémy Girerd (n. 1954), enfocada principalmente á creación de series para televisión e curtametraxes de autor. A empresa radicouse na cidade de Valence, incorporando en 1999 unha escola de animación asociada chamada La Poudrière. Sen dúbida, a súa filosofía de produción está máis enfocada a primar as intencións creativas de cada un dos seus traballadores, que ás cuestións puramente comerciais, gozando tanto de artistas franceses como estranxeiros que dotan de orixinalidade a cada un dos seus filmes. Entre os principais filmes da compañía, merece especial atención a curta Le moine et le poison (1994) do holandés Michael Dudok de Wit (n. 1953), autor que por outra banda crearía a súa obra mestra definitiva no seu país de orixe, Father and daughter (2000 [filme nº 20]), historia preciosa e emotiva sobre unha relación paterno-filial. A outra obra importante de Folimage nesta década final foi Au bout du monde (1998), creación do ruso Konstantin Bronzit (n. 1965), onde unha casa na cima dunha montaña provoca curiosas situacións debido ao seu fráxil equilibrio. Canto á animación inglesa, podemos dicir que estas dúas décadas a situaron como unha gran potencia mundial. Esta idade dourada da animación británica estivo fundamentada na enorme cantidade de produtoras especializadas neste campo, así como pola decisiva aparición en 1982 da famosa canle televisiva Channel 4, iniciativa enfocada ao fomento da creatividade e a experimentación que foi 93

decisiva no seu patrocinio en réxime de coprodución dun bo número de filmes de animación. Dirixida pois a un público xeralmente adulto, este enfoque artístico axudou o desenvolvemento da animación, sendo envexada en todo o mundo. Desgraciadamente, o departamento de animación foi pechado en 2002, xurdindo como alternativa a esta situación o labor da galesa S4C. Entre os principais artistas independentes beneficiados por esta situación, atopamos os irmáns xemelgos Stephen e Timothy Quay (n. 1947), americanos de nacemento que decidiron instalarse en Londres a partir de 1978 debido ás mellores condicións de produción. Xunto co seu mentor Keith Griffiths, fundaron os seus propios estudios Atelier Koninck, nos cales darían renda solta á súa creatividade enfocada principalmente nas realizacións con monicreques e obxectos animados. Entre as súas influencias, podemos resaltar a Jan Svankmajer no plano plástico, mentres que as súas historias beben dos mundos oníricos de Franz Kafka. Entre as súas obras, destaca un ciclo de catro documentais animados, sendo especialmente interesantes dous deles, Igor – The Paris years (1983), centrado na etapa parisiense do músico Igor Stravinsky; e The cabinet of Jan Svankmajer (1984), especial visión sobre o mestre da animación checa. Entre outras das súas producións, contamos con filmes tan complexos como The street of crocodiles (1986) e In absentia (2000), realizacións inclasificables que poden definirse como atractivas poesías en movemento. Entre os artistas autóctonos, a animadora Joanna Quinn (n. 1962) logrou gran respecto co seu primeiro traballo, Girls’ night out (1987), a historia dunhas galesas que pasan a noite nun club de strip-tease. Posteriormente, non acabaría de refrendar este éxito, salvo a curta Britannia (1993), interesante percorrido en clave de comedia pola historia das Illas Británicas. Entre as novas e innumerables personalidades dos 90, a máis representativa sería a figura de Phil Mulloy (n. 1948), interesado pola animación aos corenta anos. Dotado dun estilo persoal case caricaturesco, as súas películas tratan temas un tanto escatolóxicos, sendo habitual a presenza do sexo e a violencia. Altamente destacables, son as cintas The cowboy collection (1992), peculiar visión sobre o cine do oeste; e a triloxía Intolerance (2000, 2001 e 2004), presentación de como a intolerancia pode converterse no principal vehículo da destrución doutras culturas. No campo máis específico das produtoras británicas, temos que dicir que Bristol se converteu nun centro privilexiado. Así pois, esta pequena cidade vería nacer en 1972 os famosos estudios Aardman Animation, empresa especializada no campo da plastilina que foi fundada por Peter Lord (n. 1953) e David Sproxton (n. 1954). O seu enfoque inicial era satisfacer a demanda de series infantís para a BBC, orientándose cara ao cine adulto a finais desta mesma década, ámbito no que contarían máis tarde co apoio do Channel 4. Esta nova vía tomou corpo coa colección de curtas Animated conversations, todas elas dirixidas polos seus fundadores, situándose como una das mellores a peza Confession of a foyer girl (1978). Nestes exemplos aparecía o estilo que poderíamos definir como marca da casa, consistente en falsos documentais de entrevistas que recordaban o estilo do free cinema. Pero, o momento decisivo chegou en 1985 coa entrada na empresa do artista Nick Park (n. 1958), chegando a ensombrecer o status dos seus fundadores. O seu talento para o humor, netamente inglés, apareceu por primeira vez en Creature comforts (1989 [filme nº 18]), película de entrevistas aos animais dun zoolóxico que se queixaban principalmente pola mala climatoloxía do país. A súa consolidación chegaría coas 94

aventuras protagonizadas polos personaxes Wallace e Gromit, atopando as súas aventuras máis interesantes en The wrong trousers (1992) e A maldición das verduras (2005), esta última a segunda longametraxe do estudio tras Chicken Run (2000), filme dirixido tamén por Park xunto con Peter Lord. Nun plano diametralmente oposto, estaría a fundación de BolexBrothers en 1991, neste caso a cargo de Dave Borthwick (n. 1947). A súa especialidade sería a animación de bonecos, sendo prodixiosa a longametraxe The secret adventures of Tom Thumb (1993), onde mesturaba esta técnica con actores reais para crear un universo incualificable e ao mesmo tempo hipnótico. Ademais das longametraxes xa referidas, debemos comentar a aparición de exemplos importantes na pretérita década dos 80. En primeiro lugar, destacarían as dúas realizacións do produtor Martin Rosen, concretamente Watership down (1978) e The plague dogs (1982), dúas historias sobre a natureza baseadas en relatos de Richard Adams, onde os protagonistas son sempre animais. No marco das obras mestras, estaría a outra gran produción da década, Cando o vento zoa (1987), a mellor creación do seu autor Jimmy Teru Murakami (n. 1933) Esta película de debuxos animados céntrase na vida de dous pobres vellos que viven no campo a punto de ser vítimas dunha explosión atómica, tratándose dunha crítica realista ás profundas consecuencias da guerra nuclear, un dos principais perigos da chamada “guerra fría”. Polo que respecta aos países escandinavos, por estes anos, dúas serán as nacionalidades que manterán un alto nivel de autores e animadores. En primeiro lugar, estaría Dinamarca que mantivo un alto nivel con Sven Johansen (n. 1948) e, sobre todo, con Lefj Marcussen (n. 1936). Este último enfocou principalmente a súa carreira cara á creación vangardista, dando grandes mostras de xenialidade en Tonespor (1983), visualización do contrapunto musical, e en Den offentlige røst (1988), un achegamento polo miúdo á pintura surrealista. Por outra banda, estarían os representantes de Suecia, primeiramente representados por Karl-Gunnard Holmqvist (n. 1952). Este animador caracterizouse por debuxos ata certo punto desamañados, pero dotados dun gran sentido da narración, tal como podemos comprobar en The cat and the bear and the jocular dog (1982) e Johnny Katt och piratvalsen (1986). Outra gran figura, moi activa aínda na actualidade, é Jonas Odell (n. 1962), cofundador da produtora sueca Filmtecknarna, e quizais máis coñecido como autor de videoclips, a destacar o Take me out (2004) para a banda de rock Franz Ferdinand. Por último, tocante aos restantes países da Europa occidental, podemos facer fincapé na situación de Alemaña, sobre todo, con anteriodidade á unificación; sendo que o máis interesante deste período foi Raimund Krumme (n. 1950), cuxa mellor realización é Seiltänzer (1986), interesante coreografía entre dous personaxes onde destacan os efectos ópticos. Como obra única na súa factura, temos a oscarizada Balance (1989), filme de bonecos realizado polos xemelgos Lauenstein (n. 1962). Coa caída do muro de Berlín, unha das mellores iniciativas do país foi a fundación da escola FilmAkademie Baden-Württenberg en 1991, contando cunha gran diversidade de técnicas animadas que a sitúan entre as máis punteiras da actualidade. Tamén en lingua alemá, temos as obras de Hubert Sielicki (n. 1946), principal impulsor dunha corrente animada na Viena de finais do século XX, movemento que se daría en chamar ASIFA-Austria.

Dentro dos demais países, o caso italiano non mostrou a aparición de ningún animador á altura dos anteriormente vistos, podendo marcar como única excepción o labor de Guido Manuli (n. 1939). Este antigo colaborador de Bozzetto demostrou o seu humor persoal en obras como Solo un bacio (1983), filme onde un artista se namora da brancaneves que el debuxou, sufrindo todo tipo de consecuencias. Con respecto a Suíza, a produción deste pequeno país, conta cunha figura moi interesante con Georges Schwizgebel (n. 1944), artista cuxo pasado como pintor se deixa ver na súa filmografía. Así pois, a súa obra pode defirnirse como cadros impresionistas en movemento, sendo especialmente apreciadas 78 Tours (1985) e Le course á l’abîme (1992). En Holanda, quedámonos coa polifacética figura de Borge Ring (n. 1921), polifacético artista cun amplo labor como animador que só realizou tres películas como director. Entre elas, é altamente destacable Anna & Bella (1984), cinta gañadora dun Óscar que trata sobre as lembranzas de xuventude dunhas irmás na súa vellez. Por último, ímonos referir a Portugal, país que contaba cunha tradición que se remonta aos anos 30, pero que non abriría todo o seu potencial dende o punto de vista internacional até a década dos 80, sendo un gran revulsivo a aparición do festival especializado Cinanima, operativo dende 1977 na costeira cidade de Espinho, preto de Porto. Esta última xeración contou como figura clave con Abi Feijó (n. 1956), cineasta formado no NFB que se establecería na cidade de Porto onde fundou a produtora Filmógrafo en 1987, e posteriormente no ano 2000 a Casa da Animaçao da mesma cidade. Na súa produción, entrarían no ámbito das obras mestras cintas como Os salteadores (1993), grandioso exemplo de denuncia antifascista, e Clandestino (2000), curiosa realización con area sobre o Nadal. A partir de aquí, a animación lusa despega cada vez con máis forza, grazas aos novos nomes como José Miguel Ribeiro (n. 1966) e Regina Pessoa (n. 1969), cineastas xa consolidados no noso medio. As novas propostas animadas da Europa do Leste As fronteiras da Europa do Leste tampouco cesan na produción de películas animadas, pero si é certo que algunhas cinematografías se resenten dunha continuidade conformada por novos valores. Entre os países cun maior descenso de calidade con respecto ao periodo anterior, estaría Iugoslavia, xa que o número de artistas sobresaíntes descende, decandencia que se incrementaría a comezos dos 90 coa desmenbración do estado en diferentes repúblicas independentes. A nova xeración do Zagreb Film estaría representada fundamentalmente por Josko Marusic (n. 1952), importante caricaturista que deixou o seu estilo persoal en cada unha das súas producións animadas, sendo digna de mención Riblje oko (1980). Outras das nacionalidades máis desfavorecidas, foron Rumanía, que destacou contra a fin de século unicamente con Zoltan Szilagyi (n. 1951), autor dun gran gusto polo debuxo que acabaría trasladándose a Hungría; e Bulgaria, cuxa última xeración se decantou máis por unha animación para adultos capitaneada por Anri Kulev (n. 1949) e Nikolai Todorov (n. 1952) Con respecto a Checoslovaquia, este estado mantivo un alto nivel até a súa separación en dúas repúblicas. O estrelato deberíase fundamentalmente a Jan Svankmajer (n. 1934), autor que, por outra parte, xa debutara nos anos 60, e que non o tratamos até agora por ser nesta etapa cando realiza as súa mellores obras. Trátase dun autor cunha obra certamente vasta que influíu en moitos outros artistas, entre eles os xa comentados Tim Burton e os irmáns Quay. Utiliza como ninguén a técnica do stop-motion, combinando todo tipo de materiais dende o uso de bonecos até as persoas, todo iso en historias altamente surrealistas que as converten en exemplos únicos. Entre as súas realizacións, son destacables a curta Moznosti dialogu (1982), interesante homenaxe ao artista renacentista Arcimboldo; así como a longametraxe Neco z 96

Alenky (1988), nova adaptación da celebérrima novela Alicia no país da marabillas de Lewis Carroll. Entre os máis grandes continuadores de Svankmajer, atópase a figura de Jirí Barta (n. 1948), autor que tamén volvería retomar a tradición dos monicreques checos. Fortemente prexudicado pola separación do estado, as súas mellores obras datan dos 80, entre elas a longametraxe Krysar ou O flautista de Hamelin (1985), impoñente cinta con marionetas que mestura a arte medieval cunha estética cubista e o expresionismo alemán cinematográfico. Así mesmo, Hungría seguiu contando cunha das cinematografías que menos sufríu coa caída do comunismo nestas datas. Así pois, cada vez foron máis o número de pequenas empresas especializadas que se incorporraron á industria, até agora dirixida polo xa mencionado estudio Pannonia. A esta empresa pertencería un dos nomes máis célebres a partir de comezos dos 80, Ferenc Rofusz (n. 1946). O seu éxito deberíase principalmente ao Óscar logrado pola súa curta A légy (1980), interesante achegamento ao mundo visto pola subxectividade dunha mosca. Outros realizadores de Pannonia, foron Csaba Varga (n. 1945) e Ferenc Cakó (n. 1950), ambos fundadores dos seus propios estudios a comezos dos 90. No caso de Varga, este realizador destacou no campo da animación con plastilina, dedicando todo o seu potencial cara á produción a raíz da fundación da súa empresa. Tamén familiarizado coa plastilina, Cakó é máis coñecido polo seu traballo coa area, tanto en películas animadas como en espectáculos en directo, sendo altamente interesantes os filmes A homok dala (1995) e Labirintus (1999) Por outra banda temos o caso de Polonia, posiblemente un dos países cun maior número de artistas xeniais. Primeiramente, debemos comezar co cineasta experimental Zbigniew Rybczynski (n. 1949), autor que coqueteou igualmente co cine de imaxe real e a animación. No campo da animación, empezou colaborando cos prestixiosos estudios Se-Ma-For, onde creou algunha das súas mellores obras, entre elas a maxistral Tango (1980 [filme nº 16]), película de recortes que xoga coa constante repetición das accións protagonizadas por ata 30 personaxes. Máis tardía, sería a aparición en escena da animadora Aleksandra Korejwo (n. 1958), destacando polo uso dunha técnica persoal consistente no emprego de sales de cores. Realizadora de curtametraxes e publicidade, conta cun exquisito gusto na animación de pezas musicais célebres, sendo especialmente aconsellable a adaptación de The beautiful blue Danube (1993), o coñecido valse de Johann Strauss II. Son moitos os novos talentos que agroman a finais de século, podendo marcar como dato altamente interesante a fundación en 1997 dos estudios Platige Image, centro especializado no novo cine dixital que contará entre os seus principais representantes coa figura de Tomek Baginski (n. 1976) Como punto e á parte, estaría o labor do artista con maiúsculas Piotr Dumala (n. 1956), posiblemente un dos autores máis intensos da animación mundial de fin de século. As súas últimas obras realízaas con xeso, sendo denominada esta técnica por el mesmo como “animación do revoque”. Nun plano certamente insuperable, estarían os filmes Franz Kafka (1991, [filme nº 19]), gran achegamento ao universo claustrofóbico deste novelista; e Zbroznia i kara (2000), posiblemente a mellor adaptación da célebre novela Crimen e castigo de Fiódor Dostoyevski. Por último, está a animación da URSS, estado este que vivirá a máis importante excisión en 1991, debido á caída total do comunismo soviético. A nova situación permitiu dar a coñecer o potencial fílmico doutras cinematografías agochadas pola centralización rusa, sendo este o 97

caso de Estonia. Así pois, esta recén nacida república independente gozaría dunha importante produción a través dos potentes estudios OÜ Nukufilm, activo dende 1957; e Eesti Joonisfilm, herdeiro en 1992 do antigo departamento de animación da veterana produtora estatal Tallinnfilm. Neste marco incomparable e case descoñecido, desenvolveu a súa carreira o grandísimo animador Priit Pärn (n. 1946), quen demostrou unha gran personalidade co seu debut Kas maakera on ümmargune? (1977). A través de debuxos un tanto desamañados, as súas historias adoitan gozar dunha construción perfecta, sendo salientable a homenaxe realizada ao nacemento do cine no filme 1895 (1995). Outros artistas estonianos importantes, serían Riho Unt (n. 1956), Priit Tender (n. 1971) ou Ülo Pikkov (n. 1976), realizando as súas creacións nas dúas produtoras principais do país. Tras a caída da URSS, a enorme xeografía rusa vería entrar en declive o seu maior estudio, o Soyuzmultfilm, debendo buscar a animación a súa continuidade noutras pequenas empresas. Entre as novas propostas, a máis exitosa foi a fundación de Pilot Moscow Animation Studios, produtora auspiciada por Aleksandr Tatarsky (1950-2007), posiblemente o máis grande animador de Ucraína. Nada en 1988, especializouse principalmente na creación de traballos infantís, así como no desenvolvemento de xogos de ordenador, tratándose actualmente da maior empresa do sector con máis dun centenar de traballadores. Entre os realizadores máis importantes que pasaron polo estudio, áchase o tamén ucraíno Igor Kovalyov (n. 1963), conseguindo con Yego zhena kuritsa (1989) os primeiros premios para a compañía. Posteriormente, sería invitado a traballar en Hollywood para os estudios Klasky-Csupo, famosos polas súas series para a canle Nickelodeon. Aquí, alternou a súa participación en series como Rugrats, sendo ademais codirector de The Rugrats movie (1998); coa realización de curtas de autor, destacando a titulada Flying Nansen (1999), historia sobre un explorador que viaxa ao Polo Norte. Entre os últimos descubrementos do Soyuzmultfilm, está o ruso Garri Bardin (n. 1941), autor que acadaría os seus mellores resultados coa animación con plastilina. Realizador altamente sarcástico, chegou ao cénit da súa carreira co infrecuente musical Seryy volk end Krasnaya shapochka (1990), persoal adaptación do conto da Carapuchiña Vermella que incluía todo tipo de célebres cancións, ao mesmo tempo que parodiaba algúns dos traballos de Disney. Coa desaparición do estudio, abriría a súa propia empresa chamada Stayer Studio, loitando así cos malos tempos nos anos do cambio. Entre os artistas independentes, atopámonos con unha das figuras máis interesantes dos últimos tempos, o ruso Aleksandr Petrov (n. 1957). Este animador é célebre polo uso da técnica do óleo sobre cristal, conseguindo un acabado tan perfecto que non ten parangón no mundo enteiro. Así pois, cada fotograma das súas películas podería considerarse como unha pintura con forza de seu, de aí que, ás veces, as historias fiquen nun segundo plano. Até agora, só realizou cinco filmes, todos eles adaptacións literarias, destacando sobre todo The old man and the sea (1999), versión do clásico de Ernest Hemingway gañadora do Óscar. Sen dúbida, esta historia dun vello mariñeiro que loita até a extenuación cun impresionante exemplar de peixe espada, goza de momentos de gran fondura dramática, atopándose o seu autor en estado de graza.

A consolidación da animación asiática Sobre a nova animación asiática, xa nos ocupamos en gran medida ao comezo deste apartado, observando cales eran aqueles países que empezaban a abrise paso dentro do medio. Como caso totalmente incrible, hai que volver resaltar o enorme mérito da animación surcoreana, industria que a finais dos 90, case da noite para a mañá, se sitúa como unha das principais potencias mundiais. Así pois, aquí remataremos a análise da situación animada dos dous países tradicionais dentro deste continente, China e Xapón. Abundando de novo na situación chinesa, o mellor centro de produción continuaba sendo o Shanghai Animation Film Studio, contando cunha nova etapa dourada entre 1978 e 2001, marco cronolóxico no que o veterano Te Wei creara a súa obra mestra. Ademais, nesta fase o estudio organizouse en tres departamentos diferentes segundo as técnicas: debuxos animados, bonecos e recortes. Como principal figura, contamos co veterano Xu Jingda (1934-1987), tamén coñecido como A Da, autor que sufriría o xugo do Exército Vermello. Precisamente, a partir de 1978 vivirá un claro renacemento, culminando unha intensa carreria con traballos como a longametraxe Nezha nao hai (1979), codirixida xunto a Wang Shushen (1931-1991) e Yan Ding Xian (n. 1936); e a curtametraxe San ge heshang (1981), unha excelente sátira social aplicable hoxe en día. Igualmente importante, sería o artista Hu Jinqing (n. 1936), situado na mesma tradición acuarelista ao estilo de Te Wei, demostrando o seu bo quefacer en cintas como Yu bang xiang zheng (1983) No tocante ao xigante xaponés, recordar a seu labor máis coñecido como anime, un dos baluartes imprescindibles no mundo da animación. Boa proba disto, sería a existencia de máis de 600 estudios de animación en todo o país, a maior parte deles na súa capital Toquio. Con todo, esta opulencia produtiva móvese case na súa totalidade nun ambiente limitado polos baixos presupostos, de aí que se enfoque o seu esforzo cara ás series televisivas. Facer un repaso soamente das produtoras xaponesas sería unha tarefa ardua e inacabable, de aí que poidamos resumilas nas seguintes: a clásica Toei Animation, que continúa dando que falar, mesmo no novo século; o estudio Madhouse, fundado en 1972, destacando o súa labor de hibridar anime e cultura occidental; as máis recentes Studio 4ºC (fundada en 1986) e Production I.G. (fundada en 1987), empresas semellantes que combinan a realización de filmes cinematográficos, series para televisión e videoxogos; e, por último, a excelsa compañía Studio Ghibli nacida oficialmente en 1985, e enfocada exclusivamente a produción de longametraxes para cine. Este sería, pois, a punta do iceberg deste impoñente marco industrial no campo da animación, podendo dicir que sería precisamente nestas décadas finais de século cando consolidan a súa importancia a nivel mundial. Centrándonos no caso español, o noso país coñecería este ámbito dende bastante cedo, xa que en 1968, tan só cinco anos despois do gran boom de Astro boy, aparecía pola nosa xeografía a serie Meteoro (1967-68) de Tatsuo Yoshida (1932-1977), seguida do grande éxito dos setenta Mazinger Z (197274) do mangata Go Nagai (n. 1945). Estes exemplos mostraban un dos cabalos de batalla da animación xaponesa, unha gran predilección polas historias de ciencia-ficción, destacado xénero entre a morea de posibilidades existentes nesta cinematografía, atopando exemplos opostos como Heidi (1974) e Marco (1976), baseados en clásicos da literatura infantil occidental. Non en tanto, a consolidación chegaría case a finais da década seguinte, non só en España, senón nun bo número de países a nivel mundial, fundamentado en dous grandes achados. En primeiro lugar, estarían as célebres aventuras de Dragon 99

Ball (1986), xunto coa súa continuación Dragon Ball Z (1989-1996), ambas creacións do célebre Akira Toriyama (n. 1955), todo un clásico introducido da man das canles autonómicas; mentres que pola outra banda, temos a magnífica cinta apocalíptica Akira (1988), a obra mestra do director Katsuhiro Ôtomo (n. 1954), un filme tan hipnótico como impredicible no seu discurso, sen dúbida, todo un prodixio da animación. A partir de aquí, o anime xaponés deixou cimentado o seu prestixo e situación preponderante en todo o mundo, sendo habitual a existencia de distribuidoras especializadas no medio (en España existen dúas), sempre acompañadas do seu irmán o manga. No marco creativo, centraremos a nosa atención nas longametraxes para exhibición cinematográfica, por ser o ámbito máis relevante no noso estudo, contando cunha nómina de personalidades case infinda. Deixando para despois aos xenios de Ghibli, principiamos o noso percorrido pola figura de Mamoru Oshii (n. 1951), para moitos un auténtico deus. Tras unha ampla traxectoria, Oshii conságrase a finais dos 80 coa miniserie Patlabor (1988), novo exemplo de temática robótica que inspiraría dúas longametraxes posteriores. Pero, o maior logro da súa carreira acádao con Ghost in the Shell (1995), xa como director estrela da compañía Production I.G., unha sorte de referencia ao xénero cyberpunk que destaca pola perfección da súa factura, case poética. Baseada nun manga anterior, inspiraría posteriormente unha secuela, ademáis de teleseries, OVA’s e incluso videoxogos. Dicir, por último, que é un autor que aínda ten moito que dar que falar, ademais da necesidade de facer un estudo máis profundo da súa obra. Nun plano máis oposto, temos o artista Satoshi Kon (n. 1963), autor dunha escasa filmografía, que malia o seu reducido número de obras, sitúase como a envexa de outros moitos. A súa presenza no mundo do anime remóntase a comezos dos 90 como animador, traballando de preto co mestre Ôtomo, quen lle deu a oportunidade de presentar unha historia propia no filme de episodios Memories (1995), concretamente no primeiro segmento Magnetic Rose, posiblemente o máis logrado dos tres que conforman a película. Xa como realizador, toda a súa produción lévaa a cabo nos estudios Madhouse, onde se beneficiou da presenza doutros nomes ilustres como Rintaro (n. 1941), pseudónimo de Hayashi Shigeyuki, un veterano que xa traballara na produción de Astro boy, ademais de autor dunha das mellores producións de principios de século, Metrópole de Osamu Tezuka (2001); xunto con Yoshiaki Kawajiri (n. 1950), autor de traballos tan notables como Ninja Scroll (1993) e Vampire Hunter D: Bloodlust (2000). Dentro deste contexto tan axeitado, debutou con Perfect Blue (1998), onde xa dá mostras do seu peculiar estilo baseado nunha alta complexidade psicolóxica, sendo habitual a mestura entre realidade e os soños. A súa seguinte obra sitúase coma un dos máis altos fitos da animación xaponesa actual, referímonos a Millenium Actres (2001), un filme soberbio que aínda non conta co recoñecemento que en realidade se merece. Deste xeito, chegamos ao cume de todo este ámbito animado nipón, a produción dun dos estudios máis loados de todo o mundo, o Studio Ghibli. O seu nacemento débese ao dúo de artistas Hayao Miyazaki (n. 1941) e o seu mentor Isao Takahata (n. 1935), que xa levaban tempo traballando xuntos, destacando a súa presenza en series costumistas como Heidi (1974), Marco (1976) e Ana das tellas verdes (1979), todas producidas polos recén nacidos estudios Nippon Animation, con Miyazaki na animación e Takahata na dirección. Xa 100

independizados, iniciaron a aventura de Ghibli co filme Nausicaa do val do vento (1984), neste caso coa dirección de Miyazaki. Este último é toda unha personalidade, tan respectado como outros mestres xaponeses de cine real como Kurosawa, Ozu ou Mizoguchi, algo raro abondo nun mundo como o da animación, en ocasións tan pouco respectado polas súas connotacións infantís. Con posterioridade, Miyazaki forxou o seu talento encadeando éxito tras éxito, sobresaíndo en primeira instancia O meu veciño Totoro (1988), unha cinta aparentemente sinxela, pero cunha gran profundidade no seu discurso. Na década seguinte, sobresaíu con A princesa Mononoke (1997), pero, sen dúbida, a súa obra indiscutible é A viaxe de Chihiro (2001), a viaxe iniciática dunha nena a un mundo fabuloso ao estilo de Alicia no país das marabillas, que pretende marcar o paso de nenez á idade adulta. Pódese dicir que o cine de Miyazaki está cargado de complexas simboloxías, a veces case imperceptibles, ao mesmo tempo que os seus personaxes se caracterizan por realizar accións totalmente impredecibles, carecendo de calquera tipo de estereotipo propio da linguaxe cinematográfica. O outro talento do estudio é o xa aludido Isao Takahata, desgraciadamente en ocasións pouco recoñecido, debido ao ensombrecemento por parte de Miyazaki. Os seus inicios producíronse no marco dos clásicos estudios Toei Animation, quedando xa patente o seu talento nas éxitosas series dos 70 xa mencionadas máis arriba. A súa obra mestra chega da man dos seus propios estudios, o filme antibelicista A tumba dos vagalumes (1988), película que recrea os meses próximos aos bombardeos atómicos en Xapón, contando como protagonistas a dous irmáns de curta idade que viven a angustia destes momentos, despois de ter perdido a seus pais. Creador de varios filmes máis, sería realmente interesante o caso de Os meus veciños os Yamada (1999), recreación da vida dunha típica familia xaponesa contada a modo de comedia familiar en estilo banda deseñada, rachando así co tradicional estilo perfeccionista destes estudios. Xa para rematar, debemos sinalar que o campo do cine de autor, propio máis do marco das curtametraxes, é pouco cultivado en Xapón, sendo esta unha realidade que comeza a cambiar nos anos do cambio de século. Moi cotizados este tipo de traballos nos festivais especializados, son inexistentes no ámbito do anime, debendo buscar a súa presenza no mundo da autoría independente xaponesa, cultivado entre os clásicos por personaxes como o matrimonio Kinoshita, ou o mesmísimo pai espiritual Osamu Tezuka, na súa vertente máis experimental. Dentro do marco dos independentes, sobresae por estas anos o animador informático Yoichiro Kawaguchi (n. 1952), creador de mundos virtuais en constante movemento e evolución que cegan polas súas cores brillantes. Para isto, creou ex professo un programa informático chamado Growth Model, obtendo resultados tan estéticos como os vistos en obras como Ocean (1986) ou Eggy (1991), esta última creada con gráficos en alta definición. Nos últimos anos, estamos asistindo á aparición de novos talentos independentes, propios das novas esixencias do século XXI, tal sería o caso de Tomioka Satoshi (n. 1972), autor altamente persoal e inconfundible cuxa carreira está orientada cara á animación 3D; ou ben de Koji Yamamura (n. 1964), animador cunha traxectoria máis ampla que iniciaría unha destacada etapa de madurez coa curta Atama yama (2002), historia tradicional xaponesa sobre un home que ve medrar unha cerdeira sobre a súa cabeza, toda unha lección de cine animado na súa vertente máis independente. 101

A situación da animación en España A historia da animación remóntase até a época muda, desenvolvéndose con altibaixos ao longo de todo o século XX. No marco dos pioneiros, temos a grandísima figura de Segundo de Chomón (1871-1929), aragonés de orixe que sobresaíu no campo dos efectos especiais, traballando nalgunha das mellores producións francesas e italianas do cine silente. A miúdo comparado con Méliès, a súa carreira como realizador conta con certos títulos que podemos situar como auténticas xoias do incipiente cine de animación, obras que consistían en trucaxes cuxo resultado semellaba o recurso dos obxectos animados e as persoas animadas (pixilación). Desafortunadamente, o mellor da súa obra desenvolveuna en España, tal é o caso do seu filme máis célebre, El hotel eléctrico (1908), película cuxa data de creación non é segura, xa que algúns historiadores a sitúan tres anos antes. Con excepción de Chomón, pódese dicir que o cine animado en España nace oficialmente nunha breve animación correspondente a un documental familiar en 1914. A partir de aquí, comeza a etapa que podemos cualificar como Primeiros pasos (1915-1939), onde se irá forxando o medio grazas a unha serie de figuras que traballan de forma autodidacta. Desaparecidos a maior parte dos títulos coñecidos dos primeiros anos, a primeira gran figura do noso cine foi o debuxante Joaquín Xaudaró (18721933), autor de curtas animadas nos anos 10 e 20, así como cofundador en 1932 da Sociedade Española de Debuxos Animados (SEDA), primeiro intento de industrialización da animación en España. Rapidamente disolta, esta empresa apenas chegou a realizar catro películas, entre as cales a máis coñecida é Un drama en la costa (1933), creación do propio Xaudaró. As outras figuras clave na fundación da SEDA foron o acuarelista Antonio Got e o debuxante Ricardo García López (1890-1984), máis coñecido polo pseudónimo de K-Hito, responsable da outra produción clave da produtora, Francisca, la mujer fatal (1934). No marco destes anos, xurdiría tamén unha interesante corrente de artistas especializados na animación de bonecos, destacando nomes como Adolfo Aznar (1900-1975) e Salvador Gijón, este último moito máis prolífico na etapa seguinte. Co remate da Guerra Civil española, o país mergúllase nun período histórico totalmente novo, iniciando a animación unha nova etapa que podería denominarse como Expansión industrial (1939-1960). Os inicios dos anos corenta foron bastante frutíferos, xa que a animación non sufriría a persecución da censura franquista, ao mesmo tempo que os mercados ianquis se atopaban pechados por mor da II Guerra Mundial. Con respecto á produción, os centros clave nos cales se asentou a nova industria animada en España foron as cidades de Valencia, Madrid e Barcelona. A cinematografía máis austera desta época corresponde á animación valenciana. Entre as personalidades relevantes destes anos sitúase Joaquín Pérez Arroyo, principal animador que formou parte do cadro de CIFESA, unha das produtoras españolas da época de maior prestixio. Entre as súas creacións, é relevante o seu ciclo de películas en torno ao personaxe Quinito, ciclo que acadou un total de sete episodios, pero que non chegou a lograr o éxito agardado polo seu creador. Pola súa banda, o núcleo madrileño caracterizouse por contar con traballos máis illados, carecendo dunha organización industrializada, ao contrario que o caso de Barcelona. Entre os seus artistas máis interesantes, contamos coa presenza de Manuel Alonso Aniño, antigo animador de SEDA que intentou levar adiante un pequeno estudio propio. Entre a súa 102

produción, realizou diversos anuncios, ademais dunha única obra de ficción titulada Josele en una noche de miedo (1945). O marco madrileño caracterizouse por unha maior profusión de títulos pertencentes ao mundo do documental didáctico, sendo o outro nome destacado no campo da ficción Rodolfo Huertas, tamén fundador dun pequeno estudio que tería unha curta vida. Pola súa banda, os prometedores inicios da animación de bonecos xurdida a mediados dos anos 30, veríanse reducidos unicamente ao labor de Salvador Gijón. Certamente prolífico, soamente conservamos na actualidade unha breve animación aparecida nun documental da época e a curta La venganza del brujo (1945). Por último, está o caso barcelonés, auténtico paraíso da animación española por aqueles momentos, que gozou dun importante grupo de empresas que asentarían as bases da industria a nivel de estado. A empresa máis relevante neste senso foi Dibujos Animados Chamartín, aventura empresarial que, a pesar da súa curta existencia, só dende 1942-1945, supuxo un dos momentos dourados da animación española. Esta compañía naceu da fusión de dúas produtoras anteriores, sendo os seus promotores Jaime Baguñá no papel de produtor, e Alejandro de la Reguera como xefe de produción. No campo creativo, enfocaron os seus esforzos cara á realización de películas seriadas, sendo autores de tres grandes exemplos da época: a serie do personaxe Don Cleque, a cargo do realizador Francisco Tur; a serie de Civilón, un toureiro quixotesco creado por José Escobar; e o ciclo de caricaturas animadas coñecidas como Garabatos, 14 curtas onde caricaturizaban a persoas famosas do momento. O outro grande avance da época foi a aparición por estas datas das catro primeiras longametraxes animadas do estado español, todas elas creadas en Barcelona. A primeira de todas elas foi Garbancito de la Mancha (1945), filme dirixido por Arturo Moreno baixo a supervisión da produtora Balet y Blay. A través dun amplo equipo humano, lograríase a realización deste primeiro exemplo en tan só dous anos, tratándose dun exemplo interesante grazas a uns personaxes simpáticos, ademais dun logrado acompañamento musical a cargo do mestre Jacinto Guerrero. O éxito desta cinta animaría a este mesmo equipo a rodar unha segunda parte, Alegres vacaciones (1947), resultando neste caso un fracaso rotundo. Esta mesma compañía, volvería tentar a sorte cunha terceira produción, Sueños de Tay-Pi (1951), encomendándolle a realización a Franz Winterstein. Tratábase dunha película musical que contou con dificultades para a súa estrea, supoñendo un novo fracaso económico que levaría os estudos á ruína. Por outra banda, a cuarta longametraxe desta etapa foi Erase una vez… (1950), libre adaptación do conto da Cincenta. Neste caso, a dirección recaeu no veterano José Escobar, contando case co mesmo equipo de animadores de Dibujos Animados Chamartín, agora baixo o control da produtora Estela Films. Tras a paréntese dos anos 50, a animación española dos sesenta entra nunha nova forma de entender o cine animado, fundamentado na gran variedade de formatos que coparán a creatividade destes anos. Igualmente, o aspecto máis comercial da animación enfócase ao mundo da publicidade, sendo o nome máis apropiado para esta etapa o de Auxe da publicidade e Diversificación (1960-1980). Neste ámbito tan diversificado, debemos facer especial fincapé na aparición dun importante núcleo de independentes, xunto con outros nomes pertencentes ao campo amateur que cultivaron os chamados subformatos.

103

En primeiro lugar, debemos prestar atención ao mundo da publicidade, rama que por outra parte xa contaba con exemplos illados dende os anos 30. Por estas datas, os animadores viron que este mundo era o máis rendible, co cal a actividade empresarial enfocada neste camiño non traía consigo perigos económicos. Sen dúbida, o principal cume neste campo labrouse no marco dos importantes Estudios Moro, empresa afincada en Madrid que xurdiu da fusión entre a distribuidora “Movierecord” e as instalacións dos propios irmáns José Luis e Santiago Moro, desenvolvéndose ininterrumpidamente dende 1955 ata 1969. Merecedores dun bo número de premios internacionais, a súa presenza fíxose imprescindible nos cines, ao igual que o noticiario NO-DO, así como no marco da recén nacida, en 1957, Televisión Española. Entre as súas creacións, destaca o spot Vamos a la cama (1965), protagonizado pola familía Telerín, contando con tal éxito que chegou a gozar dun importante merchandising, así como do salto á pantalla grande do filme El mago de los sueños (1966), realizado polo catalán Francisco Macián nos seus estudios de Barcelona baixo o permiso dos irmáns Moro. Nun plano máis artístico, estes anos tamén gozaron da existencia de novas produtoras enfocadas cara á realización de series, curtametraxes e incluso longametraxes. En Cataluña, a presión da publicidade non foi tan grande, existindo empresas que enfocaron a súa produción en traballos máis artísticos. Nesta liña, destacaría Pegbar, produtora fundada por Robert Balser e Julio Taltavull, cuxo principal traballo foi a curta El sombrero (1964); e a máis tardía Equip, iniciativa de Jordi Amorós, así mesmo autor da primeira longametraxe para adultos en España titulada Historias de amor y masacre (1979). Pola súa banda, Madrid preferiu o camiño da serie animada, sobresaíndo neste campo os Estudios Vara, empresa de Rafael Vara que se encamiñou na realización das aventuras de Mortadelo e Filemón, recollidas máis tarde en tres longametraxes. Xunto a todas elas, o líder do sector da animación, independentemente da publicidade, foi Cruz Delgado, tanto no plano creativo como no empresarial. Despois do seu debut co conto El gato con botas (1964), a súa filmografía abranguería novas curtametraxes, algunhas delas seriadas; series televisivas, a destacar a célebre Don Quijote (1979); así como dúas longametraxes, Los viajes de Gulliver (1983) e Los cuatro músicos de Bremen (1988), esta última inspiradora posteriormente dunha nova serie para a televisión. Como produtor, resaltarían os exemplos financiados a José Ramón Sánchez, un dos seus mellores colaboradores. A el, débeselle a outra gran longametraxe dos estudios de Delgado, titulada El desván de la fantasía (1977), outro dos grandes títulos do noso país. Respecto do labor dos independentes, sinalar que o constitúe un grupo de animadores que enfocaron as súas creacións cara a un marco máis experimental, logrando nesta etapa as súas mellores cotas. Entre os nomes destacables, están o artista andaluz Gabriel Blanco (n. 1936), quen no campo da animación sorprendeu coas películas de denuncia La edad de piedra (1965) e La edad del silencio (1978), duras sátiras intelectuais que critican a situación laboral e a censura, respectivamente. A outra gran personalidade da época, é o pintor vasco José Antonio Sistiaga (n. 1932), enfocado máis ben cara o mundo da abstracción. A partir dun traballo anterior, que sería enormemente rompedor co seu filme Ere erera baleibu icik subua auraren (1970), primeira longametraxe abstracta pintada directamente sobre celuloide. Finalmente, trataremos o ascenso do cine animado de índole amaterur que adquiriu a súa carta de presentación na creación en subformatos, xeralmente 8 104

mm., súper 8 mm. e 16 mm. As comunidades que máis desenvolveron este novo enfoque da animación foron Murcia e Cataluña, existindo en Barcelona un bo número de bos artistas. Entre os máis antigos, está o documentalista Joaquín Puigbert, destacando entre as súas creacións o ciclo Experimentos (1959) e a curta Metamorfosis (1960), filme realizado en barro ou plastilina, supoñendo unha importante aportación ao campo das vangardas plásticas. Malia a todo, a maior importancia recaería na parella de artistas Joan Baca e Toni Garriga, que alternaron o cine de acción real co animado. Estes autores enfocaron a súa creación en torno á arte abstracta, aínda que dirixida cara a fins educativos e analíticos, abarcando temas como o sexo ou o racismo. Principalmente, a maior parte da súa produción animada realizarona con recortables, podendo destacar a peza titulada Maternasis (1968), centrado no tema da maternidade. Entre outros nomes da escena artística barcelonesa, están tamén figuras como Jordi Tomás e Francesc Estrada, que tamén traballaron xuntos nunha obra pensada para un público adulto que denota o coñecemento dos grandes mestres internacionais, destacando neste sentido o seu Homenaxe a Norman McLaren (1969) Deste xeito, chegamos á fina do século no que, tras un breve momento de escuridade ao longo dos anos 80, a última década preséntase como altamente prometedora de cara ao futuro, podendo marcar esta época final como Unha nova realidade (1980-2000...). A animación dos oitenta conta cunha escasa importancia, debido á falta de novas personalidades importantes, xa que aqueles casos máis salientables eran artistas xa presentes nas décadas anteriores. Por outra banda, debemos sinalar que durante esta década empezaría a forxarse a nova mentalidade que caracterizará os exemplos dos últimos anos do século. A grandes trazos, unha das principais novidades foi o novo enfoque da animación en torno ao campo da curtametraxe, logrando así produtos máis ricos e personais ao non depender tanto da súa explotación comercial. Por outra banda, a outra gran premisa foi que o medio se espallaría xeograficamente por todas as comunidades do país, abríndose así novas posibilidades ao monopolio das tres grandes cidades tradicionais: Madrid, Barcelona e Valencia. En primeiro lugar, o caso madrileño comeza a remontar a pobre situación dos anos 80 grazas a unha organización máis seria en pequenos estudios que dan continuidade ao medio (Iskra, Metropolis...). A personalidade máis importante do momento quizais sexa Mercedes Gaspar, artista ecléctica que destacou pola súa obra El sueño de Adán (1994), filme que mestura técnicas como o uso de fotografías, os obxectos animados e a pixilación. Xa no cambio do século, contamos con prometedores nomes como Diego Agudo Pinilla, que demostra un enorme gusto nas súas películas El aparecido (2001) e Lluvia (2002), obras dunha gran profundidade. No campo da longametraxe, existen varias producións durante estes anos, podendo mencionar como único caso salientable Un perro llamado dolor (2001), exercicio adulto sobre a pintura española baixo a mirada de Luís Eduardo Aute. Na zona do Levante español, o mundo catalán vese mergullado nunha aguda recesión, en boa parte debido á práctica desaparición dos grandes autores de subformatos. Así pois, a día de hoxe conta cun grupo de pequenas empresas que impiden a desaparición do que foi o principal centro de animación de todo o país. Mellor situado, estaría o caso valenciano que volve situarse no punto álxido da produción nacional. En gran parte, este feito débese á presenza da veneradísima figura de Pablo Llorens, autor especializado na técnica da plastilina que goza dun bo número de seguidores. Pese a todo, as súas películas apuran unha certa desigualdade dende o punto de vista artístico, sendo unha das súas obras máis coñecidas Caracol, col, col (1995).

105

Entre as novas cinematografías autonómicas, a que merece maior respecto polo seu auxe é a do País Vasco. Xa rico en grandes nomes, a aparición dunha produción propia importante remóntase aos inicios dos anos 80, sendo a principal figura que fixo posible esta nova realidade Juanba Berasategui, afincado en San Sebastián. Autor de varias curtametraxes, débese a el o primeiro exemplo de longametraxe desta comunidade, tratándose do filme Kalabaza Tripontzia (1985). Aínda en activo, sentou as bases doutras propostas industriais en Euscadi, a destacar nos últimos anos o labor de Baleuko, responsable de Megasónicos (1997), primeira longametraxe con ordenador 3D de España e incluso de Europa, realización de Javier González de la Fuente e José Martínez Montero. A outra grande aportanción da animación vasca foi o mundo da experimentación que, mediante unha certa variedade de técnicas, chegou a grandes cotas co labor de dúas grandes mulleres artistas, Isabel Herguera e Begoña Vicario. Entre as outras comunidades, podemos mencionar a Canarias e a Castela e León, ademais de Andalucia, autonomía esta última cuxa proxección aínda se atopa en pleno auxe durante estes primeiros anos dos século XXI. Entre os máis prometedores dos seus animadores, temos a Jorge Dayas, artista que demostrou grandes dotes creativas na súa ópera prima William Wilson (1999), adaptación dun conto de E. A. Poe que consegue transmitir a profundidade do texto orixinal. Como punto final, debemos referirnos á animación da nosa Comunidade Autónoma, Galicia, que, deixando a un lado a pretenciosidade, é unha das de maior proxección en todo o panorama español. Deixando a un lado algúns traballos experimentais previos, o nacemento oficial da animación galega prodúcese coa realización da curtametraxe Alegrías de Puerta Tierra (1994), película realizada pola parella Tomás Conde e Virginia Curiá. Estes pioneiros chegarían a fundar a súa propia empresa Algarabía, igualmente enfocada cara á produción de curtametraxes en plastilina que, por outro lado, denotan un certo anquilosamento, tal como demostra a súa colección de 7 adaptacións literarias galegas titulada A lingua animada (2000-03). Ademais de case unha decena máis de animación no marco dos anos 90, esta década sobresae pola aparición da teleserie O Carrabouxo (1998), versión animada das célebres tiras cómicas de Xosé Lois aparecidas diariamente no diario ourensán La Región. A animación foi encomendada ao realizador Lhosca Arias, centrándose nas tres grandes paixóns do personaxe: o viño, a moto e os cartos. Chegados ao novo século, a animación galega daría o seu salto definitivo á unha produción habitual, podendo resaltar datas como o ano 2006 onde se coñecen cando menos un total de 16 películas. Ademais, a nosa animación enfocaría os seus esforzos arredor de dúas técnicas fundamentais, a primeira delas sería a plastilina, material imprescindible nas nosas fronteiras; así como o ordenador, xeralmente na súa vertente en 3D. Precisamente, a este último campo pertence o principal modelo de industrialización na nosa comunidade, a produtora Dygra Films, colectivo que estrearía a primeira longametraxe galega titulada O bosque animado en 2001, unha realización en 3D de Ángel de la Cruz e Manolo Gómez e que se basea no célebre texto de Wenceslao Fernández Flórez. Nas antípodas desta empresa, estaría o traballo de Juan Pablo Etcheberry, artista máis independente que se decantou polo modelado da plastilina, podendo 106

destacar a obra Minotauromaquia (2004), unha das mellores creacións españolas do que vai de século. Entre os últimos nomes galegos asociados á animación, son destacables as creacións do artista experimental Pablo Millán, xunto con Fernando Cortizo, fundador da produtora compostelá Artefacto Producións, sen esquecérmonos nunca do valenciano Sam, outro mestre no campo da plastina afincado nos últimos tempos nas cada vez máis ricas terras galegas.

A ANIMACIÓN DO NOVO SÉCULO Moitas veces, resulta díficil seguir unha disciplina artística correspondente á propia época na que se vive, xa que a criba histórica é imprescindible para chegar a marcar as boas das malas creacións. Pese a todo, se queredes estar á última sobre o mundo da animación actual, principalmente no campo da curtametraxe, só tedes que seguir o AnIrmau nas súas diferentes edicións, podendo coñecer as mellores obras mestras case ao mesmo tempo da súa realización. A gozar!

107

RETROSPECTIVAS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

FANTASMAGORIE

MIEST KINOOPERATORA

Francia, 1908 (1 min.)

[THE CAMERAMAN’S REVENGE] Rusia, 1912 (13 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Émile Cohl Animación - (mudo) Música Produción

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Ladislas STAREWICZ Animación

Société de Etablissements L. Gaumont

Música Produción

Técnica Formato

Debuxo tradicional 35 mm.; sen diálogo (b/n) http://www.youtube.com/watch?v=aEAObel8yIE

Robert ISRAEL (sonorización de 1993) Khazhonkov Company

Técnica Formato

Marionetas 35 mm.; sen diálogo (b/n) http://www.youtube.com/watch?v=vIC0Sb6pLvI

Sinopse: Esta é a historia dun personaxe animado anónimo que cobra vida tras ser creado polo debuxante. A partir dese intre, vivirá todo tipo de aventuras surrealistas nas cales terá que superar diferentes probas. Considerada case unanimente como a primeira realización de debuxos animados, este filme contou cun total de 700 debuxos realizados en papel que pasarían á historia como un dos máis grandes fitos no campo da animación.

Sinopse: Un matrimonio de escarabellos vive unha vida fudamentada na mutua infidelidade. O problema xorde cando se interpon na súa rutina un vingativo saltón que traballa como cámara de cine. Esta cinta aparentemente sinxela, pretende ser unha crítica á sociedade eminentemente patriarcal da súa Rusia natal. Deste xeito, ataca os costumes hipócritas, a dobre moral e

108

PANORAMA “CLÁSICOS” --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

GERTIE THE DINOSAUR

FELIX IN HOLLYWOOD

Estados Unidos, 1914 (12 min.)

Estados Unidos, 1923 (10 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Winsor McCAY Animación - (mudo) Música Produción Winsor McCay Productions

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Otto MESSMER Animación - (mudo) Música Produción Pat Sullivan Cartoons Técnica Formato

Técnica Formato

Debuxo tradicional 35 mm.; sen diálogo (b/n) http://www.youtube.com/watch?v=1gYQhWJKlMQ

Debuxo tradicional 35 mm.; sen diálogo (b/n) http://www.youtube.com/watch?v=UY40DHs9vc4

Premios:

Sinopse: Félix o Gato decide ir Hollywood na procura de éxito para axudar a un amigo seu que pasa momentos económicos difíciles. Coa súa chegada aos famosos estudios americanos, Félix coñecerá a importantes homes do mundo do cine da época, entre eles Ben Turpin e Charles Chaplin. A animación muda americana prefiriu en maior grao a realización de películas seriadas fundamentadas nun personaxe con gancho, atopándose este exemplo no marco dunha das series de máis éxito de toda esta etapa.

National Film Registry 1991

Sinopse: Durante un paseo en automóbil, McCay e outros caricaturistas sofren unha avaría xusto na porta do Museo Natural. Tras ver o esqueleto dun dinosaurio, McCay apóstalles aos seus amigos que é quen de revivir a un destes animais prehistóricos, sendo a súa creación Gertie. A mediados dos anos 10, o pioneiro Winsor McCay logrou algúns dos avances decisivos no campo dos debuxos animados, iniciándose

109

RETROSPECTIVAS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

STEAMBOAT WILLIE

LA JOIE DE VIVRE

Estados Unidos, 1928 (8 min.)

Francia, 1934 (9 min.)

Ficha Técnica: Dirección Walt DISNEY - Ub IWERKS e Guión

Ficha Técnica: Dirección e Guión Anthony GROSS - Hector HOPPIN Animación Tibor HARSANYI Música Produción Animat

Animación Música Produción

Ub IWERKS - Wilfred JACKSON Dick LUNDY Wilfred JACKSON - Bert LEWIS (non acred.) Walt Disney Productions

Técnica Formato

Debuxo tradicional 35 mm.; sen diálogo (b/n) http://www.europafilmtreasures.eu/PY/273/see-the-filmthe_joy_of_living

Técnica Formato

Debuxo tradicional 35 mm.; sen diálogo (b/n) http://www.youtube.com/watch?v=RexXDDA8RoI&feature=related

Sinopse:

Premios: National Film Registry 1998

Sinopse: O rato Mickey capitanea un barco de vapor ata que chega o capitán Pete e o bota da sala de máquinas. Despois dunha parada e algún que outro problema, Minnie sobe ao barco, onde ambos cantarán e tocarán unha morea de cancións. Concretamente, estamos ante a terceira aventura de Mickey Mouse, realizada directamente con son, sendo estreada o 18 de

110

Dúas mozas, unha morena e outra loira, pasean pola rúa facendo todo tipo de coreografías. Pronto, un mozo en bicicleta intentará achegarse a elas, empezando así unha persecución sen fin por todo tipo de paisaxes. Importante traballo de animación francesa que bebe en gran medida das manifestacións artísticas do momento, principalmente do art deco. Así mesmo, considérase un canto ao progreso industrial e á natureza.

PANORAMA “CLÁSICOS” --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

KOMPOSITION IN BLAU

RED HOT RIDDING HOOD

Alemaña, 1935 (4 min.)

Estados Unidos, 1943 (7 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Oskar FISCHINGER Animación Otto NIKOLAI (mus. orix.) Música Produción Fischinger-Film

Ficha Técnica: Dirección Tex AVERY e Guión Animación Preston BLAIR Scott BRADLEY Música Produción MGM Studios

Técnica Formato

Obxectos animados 16 mm.; sen diálogo (cor) http://iuoma-network.ning.com/video/oskar-fischinger-komposition

Debuxo tradicional 35 mm.; V. O. S. Galego (cor) http://www.youtube.com/watch?v=oLITtVodw8U

Sinopse:

Premios: Mostra de Venecia 1935 (Gran Premio)

Sinopse: As formas xeométricas participan nunha elaborada coreografía musical, onde todo está perfectamente calibrado. Deste xeito, funde á perfección unha irrepetible sinestesia entre música, movemento e cor. Esta película abstracta é un dos maiores logros animados do seu momento, destacando polo uso do sistema de cor Gaspar-Color, moi apreciado polo autor desta curta.

111

Carapuchiña Vermella camiña polo bosque a punto de ser sorprendida polo Lobo, momento no cal este, xunto con Carapuchiña e a Avoa, se rebelan por contar sempre a mesma historia. A partir deste intre, o mito de Carapuchiña vai desenvolverse por novos camiños. Deconstrución do célebre conto de Carapuchiña Vermella, seguindo o estilo propio de Tex Avery. A secuencia final sería eliminada por escandalosa, xa que o Lobo e a Avoa casan por estar ela embarazada.

RETROSPECTIVAS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

LE PETIT SOLDAT

NEIGHBOURS

Fancia, 1947 (11 min.)

Canadá, 1952 (8 min.)

Ficha Técnica: Dirección Paul GRIMAULT

Ficha Técnica: Dirección, Guión, Norman McLAREN Animación e Música Produción National Film Board of Canada

Guión Animación Música Produción

Paul GRIMAULT Jacques PRÉVERT (adapt. H. C. ANDERSEN) Henri LACAM - Georges JUILLET - Jean VIMENET Joseph KOSMA Les Gémeaux

Técnica Formato

Pixilación 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.nfb.ca/film/neighbours_voisins/

Técnica Formato

Debuxo tradicional 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.dailymotion.com/video/x3qi9b_le-petit-soldat-grimaultprevert-19_shortfilms

Premios: Óscar 1953 (Mellor Curta Documental) Premios de Cine Canadense 1953 (Premio Especial) Premios BAFTA 1953 (nomin. mell. anim.)

Sinopse: No marco da guerra, un pequeno soldado de xoguete e unha boneca fican namorados nunha tenda de xoguetes. O seu amor contará co atranco dun malvado boneco que tamén cobiza o amor da boneca, intentando desfacerse do soldadiño. Posiblemente, esta sexa a obra mestra de Paul Grimault, versión do clásico de Andersen, aínda non superada até a data, contando con personaxes aparentemente planos, pero dotados dunha grande emotividade.

Sinopse:

112

Dous homes conviven pacificamente como veciños, ata que un día abrocha unha flor no linde das súas parcelas. A partir dese intre, farán o posible por facerse donos do prezado tesouro, chegando mesmo aos límites da destrución. Esta curta pacifista é unha dura crítica á violencia e ás guerras, logrando resultados inigualables coa pouco explotada técnica da

PANORAMA “CLÁSICOS” --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

THE TELL-TALE HEART

SUROGAT

Estados Unidos, 1954 (8 min.)

Yugoslavia, 1961 (10 min.)

Ficha Técnica: Dirección Ted PARMELEE

Ficha Técnica: Dirección Guión Animación Música Produción

Bill SCOTT - Fred GRABLE Guión (adapt. E. A. POE) Animación Pat MATTHEWS Boris KREMENLIEV Música Produción UPA (United Productions of America)

Técnica Formato

Debuxo tradicional 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=fRbxhZE_Rhc&feature=related

Técnica Formato

Debuxo tr. / Recortes / Collage 35 mm.; V. O. S. Español (cor) http://www.youtube.com/watch?v=sl1l6v0ydfQ

Premios:

Dusan VUKOTIC Rudolf SREMEC Dusan VUKOTIC Tomislav SIMOVIC Zagreb Film

Premios: Óscar 1962 (Mellor Curta de Animación) Festival de Curtas de Oberhausen 1962 (Premio do Xurado) Festival de Cine de San Francisco 1961 (1º Premio)

Óscar 1954 (nomin. mellor curta animación) National Film Registry 2001

Sinopse: Un home novo convive na mesma casa cun ancián, obsesionándose co ollo cego do vello Sinopse: cuxa imaxe lle parece totalmente insoportable. Un home decide pasar un pracenteiro día na Cada noite visita a súa alcoba na busca de praia. Inexplicablemente, todo o que leva desfacerse de tan horrible visión, ata que un consigo é inchable, incluso a curvilínea moza día sucede o inevitable. que o acompaña na súa estancia de verán. Con este exemplo, asistimos ao nacemento Trátase do primeiro exemplo en lograr o Óscar oficial do xénero de terror no campo da á mellor animación realizada fóra de América, animación, resultando unha das versións sen dúbida un merecido recoñecemento ao máis redondas de cantas se fixeron sobre este labor dos cineastas da escola de Praga, os relato de Poe. iniciadores dunha das maiores revolucións estéticas, xunto cos estudios UPA.

113

RETROSPECTIVAS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

RUKA [THE HAND]

YOZHIK V TUMANE [HEDGEHOG IN

Checoslovaquia, 1965 (18 min.)

THE FOG] URSS, 1975 (11 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Jirí TRNKA Animación Václav TROJAN Música Produción Krátký Film Praha Técnica Formato

Marionetas 35 mm.; sen diálogo (cor) http://video.google.com/videoplay?docid=2237383873226369002#

Ficha Técnica: Dirección Youri NORSTEIN Sergei KORLOV Guión Animación Youri NORSTEIN Mikhail MEEROVICH Música Produción Soyuzmultfilm Técnica Formato

Recortes tridimensionais 35 mm.; V. O. S. Español (cor) http://www.youtube.com/watch?v=SwSStk3jwZM&feature=related

Premios: Premios BAFTA 1969 (nomin. mell. anim.) Festival de Animación de Annecy 1965 (Premio Especial do Xurado)

Premios: Frunze All-Union Film Festival 1976 (Mellor Filme de Animación) Festival da Xuventude de Teherán 1976 (Mellor Filme de Animación)

Sinopse: Un artista recibe a visita dunha enorme man, esixíndolle a realización dunha escultura de sí mesma. Ao rechazar o artista tal imposción, este sufrirá unha constante persecución por parte da man, obrigándolle a realizar actos totalmente impensables. Dura crítica aos totalitarismos europeos imperantes na segunda metade do século XX, tratándose dunha impresionante reivindicación á liberdade creativa, un dos maiores dons do artista.

Sinopse: Un ourizo visita todas as noites o seu amigo o oso para tomar té de pota e contar as estrelas. Pero un día atópase uns neboeiros que o introducirán nun mundo totalmente descoñecido para el, o resultado será a vivencia de aventuras inimaxinables. Este filme sitúase como un dos maiores prodixios animados da historia, destacando o efecto dos recortables con profundidade, ademais da conseguida néboa creada mediante anacos de papel.

114

PANORAMA “CLÁSICOS” --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

HARPYA

TANGO

Bélxica, 1979 (9 min.)

Polonia, 1981 (8 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Raoul SERVAIS Animación Lucien GOETHALS Música Produción Absolom Films

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Zbigniew RYBCZYNSKI Animación Janusz HAJDUN Música Produción Se-Ma-For Studios Técnica Formato

Acción real / Animacións en multiplano Formato 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=tYiS6lmc_H0

Recortes / Collage / Pixilación 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.muvideo.biz/play.php?vid=518

Técnica

Premios: Premios:

Óscar 1983 (Mellor Curta de Animación) Festival de Animación de Ottawa 1982 (Mellor Obra Experimental – Premio do Público) Festival de Cine de Tampere 1982 (Mellor Animación) Festival de Animación de Annecy 1981 (Gran Premio – Premio do Público)

Festival de Cannes (Palma de Ouro á Mellor Curtametraxe)

Sinopse: Esta historia desenvólvese nunha pequena cidade, onde un home salva a unha muller de ser agredida. Para a súa sorpresa, ela resulta ser unha harpía que acabará acollendo na súa casa. Pronto se decatará que este ser o vai a esprimer ata o límite. Nunca a mitoloxía grega inspirou un traballo tan profundo como este, destacando en gran medida o carácter opresor do ser fantástico, orientado cara a un plano psicolóxico.

Sinopse: Un pequeno cuarto baleiro pode converterse en calquera momento no lugar máis concurrido que un poida imaxinarse. Pouco a pouco, as accións repetidas de 36 personaxes actuarán por toda a pantalla. Curioso traballo animado que sobresae pola súa perfección técnica, contando cun proceso de factura desenvolvido ao longo de sete meses e cun ritmo de traballo de 16 horas

115

RETROSPECTIVAS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

BROKEN DOWN FILM

CREATURE COMFORTS

Xapón-Canadá, 1985 (6 min.)

Reino Unido, 1989 (5 min.)

Ficha Técnica: Dirección Osamu TEZUKA e Guión Animación Hiroshi NISHIMURA Shizou KURAHASHI Música Produción Tezuka Productions

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Nick PARK Animación Música Produción Aardman Animation

Técnica Formato

Debuxo tradicional 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=tWYCRquSUKY

Premios:

Plastilina 35 mm.; V. O. S. Español (cor) http://www.youtube.com/watch?v=P3AAdkfiamU

Premios:

Festival de Animación de Hiroshima 1985 (Gran Premio)

Óscar 1991 (Mellor Curta de Animación) Festival de Animación de Annecy 1991 (Premio Especial do Xurado) Cartoon d’Or 1991 (Gañador) Festival de Animación de Ottawa 1990 (Gran Premio)

Sinopse: Un pistoleiro do salvaxe Oeste ten que enfrontarse a un vilán para salvar a unha muller preciosa. O problema xorde cando o heroe tamén ten que facer fronte ao mal estado do celuloide, xa que ás veces este xoga malas pasadas. Gran parodia sobre os clásicos animados do cine mudo norteamericano, sendo destacable o feito de que o autor se apoiase no seu xénero por antonomasia: o western.

Sinopse: Os animais dun zoolóxico inglés préstanse a ser entrevistados para dar a súa opinión sobre a súa vida en cativerio. Entre eles, atópanse unha familia de osos polares, un puma, un grupo de tartarugas… Con este traballo, a produtora Aardman chegou á súa total madurez, atopándose na actualidade como unha das principais empresas especializadas no campo da

116

PANORAMA “CLÁSICOS” --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

FRANZ KAFKA

FATHER AND DAUGHTER

Polonia, 1991 (16 min.)

Reino Unido-Holanda, 2000 (9 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Piotr DUMALA Animación Janusz HAJDUN Música Produción Studio Miniatur Filmawych

Ficha Técnica: Dirección e Guión Michael DUDOK DE WIT Animación Música Produción

Técnica Formato

Animación con xiz (do revoque) 35 mm.; sen diálogo (b/n) http://www.viddler.com/explore/Ms_Valerie/videos/14/

Norman ROGER Denis CHARTRAND CinéTé Filmproductie BV / Cloudrunner Ltd.

Técnica Formato

Debuxo con acuarela Betacam SP; sen diálogo (cor) http://video.google.com/videoplay?docid=8073865125170809223#

Premios: Festival de Cine de Cracovia 1992 (Dragón de Bronce - Premio “Don Quixote”) Festival de Animación de Ottawa 1992 (Premio á Mellor Animación) Festival de Animación de Zagreb 1992 (Gran Premio)

Premios: Oscar 2001 (Mellor Curta de Animación) Festival de Animación de Annecy 1991 (Gran Premio - Premio do Público) Festival de Animación de Ottawa 2001 (Mell. Filme Independente - Premio do Público) Cartoon d’Or 1991 (Gañador)

Sinopse: Franz Kafka é un escritor que leva unha vida escura, xa dende a súa niñez. Todas as vivencias inflúen diretamente sobre as súas obras literarias, presentándose como imaxes que o chegan a obsesionar. Visión da vida do célebre escritor bohemio a partir dos seus diarios persoais. Tecnicamente, a curta culmina as aspiracións pictóricas do seu diretor a través da súa técnica persoal sobre xiz.

Sinopse: Un día, unha nena pequena ve como seu pai parte a navegar sen que este volte ao seu carón. A partir dese intre, pasará o resto da súa vida esperando o seu regreso dende o lugar onde o veu por última vez. Cun estilo case minimalista, estamos ante unha película certamente poética que afonda sobre cuestións como a soedade e a

117

RETROSPECTIVAS: MATERIAS ANIMADAS - MÚSICA Introdución didáctica: A ANIMACIÓN E A MÚSICA A interrelación entre a animación e a música é tan antiga como a mesma aparición do sonoro dentro deste campo. En certo modo, unha boa parte das creacións correspondentes a este período poden cualificarse como pequenas mostras de cine musical, xa que a musicalidade era o elemento máis importante destas producións transitorias. Superada esta febre dos primeiros tempos, os diferentes realizadores e animadores concederíanlle máis ou menos importancia ao aspecto musical ao longo da historia, debendo centrar a nosa atención naqueles nomes que foron decisivos na mestura de ambas as dúas disciplinas artísticas. Para afrontar este estudo, debemos enfocalo cara a tres puntos básicos: a relación primixenia entre música e animación, debendo prestar especial atención aos principais compositores de música orixinal para filmes animados; a música no seu sentido máis amplo como material temático para unha película de animación; e, por último, a visualización de música prestada con indenpendencia do seu estilo (clásica, jazz, pop, rock, folclórica...), sendo posiblemente este o punto máis amplo a tratar. A música como complemento imprescindible da animación Certo é que a música non só é un elemento primordial na realización dunha película animada, senón que tamén o é do cine en xeral. Así pois, a existencia dunha boa película sería imposible sen a presenza dunha espléndida banda sonora, presentándose aquí unha importante porcentaxe do seu éxito xeral. O nacemento do cine sonoro correu parello tanto no campo da animación como do seu compañeiro de acción real. No caso animado, os principais intentos neste sentido realizánronse na década de 1920, chegando á súa consolidación a finais da mesma. De todos é coñecido The Jazz singer (1927), o primeiro filme cun uso destacado do son sincronizado, podendo dicir que o seu correspondente animado sería Steamboat Willie (1928) de Walt Disney e Ub Iwerks, todo un éxito do momento que abreu a veda para o futuro cartoon sonoro. A pesar da súa importancia, os primeiros intentos no campo do sonoro débense aos irmáns Fleischer, empregando en 1924 e 1925 o sistema Phonofilm de Lee de Forest, sen esquecérmonos de Paul Terry, autor da tamén sonora Dinner time (1928), estreada dous meses antes que o exemplo de Disney. Con todo, ningún destes exemplos puido competir coa mestría e a perfecta coreografía presentada na curtametraxe de Mickey Mouse. A partir deste momento, Walt Disney situaríase á cabeza da produción de debuxos animados sonoros, iniciando en 1929 unha nova serie que tiña na música un dos seus principais atractivos. Concretamente, a serie referida é a titulada Silly Symphonies ou “Sinfonías parvas”, iniciándose coa curta The skeleton dance (1929). Aproveitando o tirón, as demais produtoras iniciarían series que seguirían os mesmos postulados, tal sería o caso de Merrie Melodies (de Warner Bros), iniciada en 1931; ademais de Cartune Classics (de Walter Lantz Studios), Color Classics (de Fleischer Studios), Color Rhapsodies (de Charles Mintz Screem Gems) e Happy Harmonies (de MGM), todas elas xurdidas en 1934. Pese á competencia, ningunha destas propostas puido facer sombra ao poderío da serie de Disney durante os seus anos de existencia (1929-1939), sendo o seu digno sucesor a proposta da Warner Bros. No resto do mundo, a aparición do son como un elemento inseparable da creación animada, produciuse aos poucos, entre 1930 e 1935, 118

dependendo da cinematografía. Entre os primeiros países en incorporar o acompañamento sonoro ás súas producións temos a Francia, presente nos mellores traballos de autores como Alexeieff, Hoppin, entre outros. Como caso especial, estaría o particular uso musical da mediometraxe L’Idée (1931) de Berthold Bartosch, partitura realizada por Arthur Honegger que incorporaba un recén nacido instrumento electrónico, as ondas martenot, presentándose como todo un luxo para dar forza ás imaxes da película. Por estas datas, xurdiron todo tipo de artistas que buscarían a experimentación nas particularidades do son, sendo destacables figuras como Oskar Fischinger ou Norman McLaren, autor este último ao que lle dedicaremos unha especial atención posteriormente. A partir dos anos 40, a interrelación entre a animación e a música(son) eran aspectos totalmente coexistentes, sendo cada vez menos habituais intentos de innovación con ambos medios, agás algún artista con pretensións vangardistas. Como caso interesante, habería que marcar a existencia de animadores que mesmamente foron os responsables da sonorización das súas películas, cadro que iría dende John Whitney ata o caso máis recente de Tomioka Satoshi. Entre os maiores logros sonoros en conxunción coa animación dos últimos tempos, estaría a excelentísima curta Strojenie instrumentów (2000) de Jerzy Kucia. Esta obra mestra consegue crear unha combinación perfecta entre sons e imaxes, ata o punto de que ambos os dous aspectos por separado carecerían de ningún significado. Sen dúbida ningunha, sería un labor altamente interesante perseguir e analizar aqueles filmes animados que logran unha profunda sinestesía do visual co auditivo, existindo exemplos notables dende Bartosch ata Kucia, un traballo inexistente e, de seguro, que interesante. Precisamente, unha das personalidades situadas nesta franxa, e que máis tivo que dicir ao respecto, foi o inigualable Norman McLaren. En primeiro lugar, debemos referirnos a McLaren, quen posiblemente xunto con Disney, foi o que máis se interesou pola perfecta simbiose entre as súas animacións e o son en sentido máis amplo, xa sexa musical ou ben ruídos. Boa proba destas pretensións, foron todos os seus traballos realizados directamente sobre celuloide, tanto con pintura como raiados, técnica empregada en máis da metade das súas obras. Entre os seus presupostos artísticos, atopamos nos seus filmes a intencionalidade de músicos como Aleksandr Skriabin e Olivier Messiaen, artistas que avogaban pola teoría da “sinestesia”, facultade que lles permitía experimentar cores a partir de sensacións auditivas, algo que McLaren crea de forma explícita. Antes de comenzar a reseñar cales foron os seus traballos cinematográfcos máis sobresaíntes no plano sonoro, debemos marcar de antemán que o seu sentido da concepción fílmica é xa de por si musical, sendo habitual a presenza dun equilibrio estrutural próximo á “sonata clásica” (exposicióndesenvolvemento-reexposición), presente en películas tan dispares como Little Fantasy, Rhythmetic, Canon, Pas de deux ou Synchromy. Na década dos 40, os inicios de McLaren contan con música creada artificialmente, dotando a películas como Rumba (1939), Dots (1940) e Loops (1940) de sons abstractos. Coa súa chegada ao NFB, abandona o son sintético puro para dar paso a unha estreita relación entre a música e a imaxe ata o fin da súa carreira, dando o paso a través de varias cancións franco-canadenses, presentes nas súas curtas C’est l’aviron (1944), Lá-haut sur ces montagnes (1946) e La poulette grise (1947). A partir daquela, as súas referencias musicais foron un tanto variadas debido á variada procedencia dos músicas empregadas. Altamente recomendables son as incursións no campo da música de 119

jazz, empregada con mestría en Begone dull care (1949), unha das súas primeiras obras mestras que contaba como acompañamento de luxo co Oscar Peterson Trio. Outras contribucións á película abstracta jazzística foron Boogle-Doodle (1948) e Short and Suite (1959). Máis prolífica, foi a súa relación co compositor Maurice Blackburn, músico que podemos situar como o seu colaborador máis habitual, realizando xuntos un total de sete películas de animación, entre outras. Sobre este músico, xa nos ocuparemos con máis detemento máis adiante, debendo situar aquí que a súa colaboración daría lugar a dúas obras insuperables, en primeiro lugar, o filme de raiado sobre película Blinkity blank (1955); xunto con Pas de deux (1967), sen dúbida un dos mellores filmes animados de todo o século XX. Pero, a grandeza de McLaren non acaba aquí, sendo mester que nos ocupemos doutros tres filmes claves da súa produción, exemplos onde música e imaxe se mesturan á perfección. O primeiro deles, sería a curta Canon (1964), cuxo título xa nos aporta datos sobre a súa posible orientación musical. Como non podía ser doutro xeito, a película pretende facernos partícipes dunha das formas musicais polifónicas máis antigas da historia da música, o “canon”, consistente na presentación dunha melodía independente que será imitada polas demais voces de forma estrita. Baixo estes presupostos, McLaren constrúe un filme único, ademais de didáctico, onde de forma gráfica xoga coas imitacións musicais propias desta forma musical. Acto seguido, o noso segundo exemplo fundamental sería Sphéres (1969), película que formula de forma maxistral a teoría da “harmonía celeste”. Segundo esta teoría, os corpos celestes no seu movemento producen sons harmónicos dende o punto de vista musical, iniciándose con Pitágoras no século VI a.C. ata chegar aos séculos do Barroco. Precisamente, para ilustrar a película escolleu tres fragmentos para teclado do insigne músico barroco Johann Sebastian Bach, interpretados ao piano por Glenn Gould, tratándose curiosamente da única vez que usou música clásica para acompañar un dos seus filmes de animación. Como punto e final, McLaren chega ao cume das súas investigacións musicais na súa derradeira incursión no cine de animación, a película Synchromy (1971) Novamente, o autor mesmo é o creador da música, tal como xa ten acontecido en casos anteriores como Neighbours (1952), realizando aquí un exemplo de música sintética que ofrece ao espectador a posibilidade de gozala visual e auditivamente de forma simultánea. Desta maneira, a música pode ser vista, xa que as propias imaxes da película, correspondentes a notas da escala musical, son as mesmas que forman parte da banda sonora, logrando así o movemento dos sons. Con todo o dito, queda claro que aquela persoa cuxas pasións principais sexan a música e a animación, pode atopar un auténtico ídolo na figura de Norman McLaren, posiblemente o mellor animador de todo o século XX. O noso seguinte punto de encontro lévanos a profundar sobre o xénero cinematográfico máis próximo á nosa materia, o “musical”. Concretamente, este modelo caracterízase por contar con cancións e coreografías que pretenden impresionar o espectador, atopándose entre os xéneros máis xenuinamente norteamericanos, xunto con western, xa que ten o seu punto de partida no teatro musical americano propio de Broadway. O seu momento de esplendor situaríase durante todo o período do cine clásico (aprox. 1930-60), debendo precisar esta situación un pouco con respecto ao campo da animación, que é o que aquí nos interesa. En primeiro lugar, debemos matizar que calquera película que trate sobre un tema musical ou empregue música prestada, xa podería ser considerada como musical, centrándonos aquí soamente naqueles exemplos englobados dentro da denominación máis básica do termo. Así 120

pois, a unión entre a animación e o musical viviu os seus anos dourados ao longo de toda a década dos anos 30 dentro da industria americana, debido ao seu alto aprecio entre o público, diminuíndo en gran medida nas dúas décadas posteriores até a súa case desaparición. Todo isto foi posible grazas aos enormes esforzos presentados polas grandes produtoras de Hollywood, sendo especialmente decisiva novamente a contribución de Walt Disney Company, así como MGM Studios e Warner Bros, ademais da neoiorquina Fleischer Studios. Con respecto a esta última, dicir que empregou a linguaxe do musical nas súas series principais, Betty Boop e Popeye, sendo unha auténtica xoia dende o punto de vista da fusión animación/musical a curta Minnie the moucher (1932), protagonizada por Betty Boop, ademais de contar coa presenza especial do músico de jazz Cab Calloway. Pero, como sempre, e sen afán de ser repetitivos, o cume deste novo apartado márcao a empresa de Walt Disney. Será precisamente na súa serie Silly Symphonies onde mostrarán todo o seu talento para o cine musical realizado con animación. A colección en si mesma outorgaba un papel preponderante á música, orientándose unha boa porcentaxe dos seus exemplos cara ao típico musical conformado por varias cancións entoadas polos protagonistas, tal sería o caso da obra mestra neste sentido de Three little pigs (1933). Pero, Disney levaría o mundo do musical ao paroxismo en case todas as súas longametraxes, abrindo esta situación con Brancaneves e os sete ananiños (1937), dotado dun bo número de cancións, case todas elas ben coñecidas. Esta forma manteríase ata a última produción emprendida polo propio Disney, O libro da selva (1967), volvendo adquirir nova relevancia nas películas dos novos anos dourados da fin de século, sendo especilamente recordadas polas súas cancións filmes como A bela e a besta (1991), O corcovado de Notre Dame (1996) e Hércules (1997) Coa excepción do imperio Disney, os exemplos animados de corte musical son cada vez máis raros a partir da década dos 40, principalmente na súa faceta con cancións orixinais. Pese a todo, de cando en cando, aparecen exemplos notables irrepetibles, tales como Coal black and de Sebben dwarfs (1943) de Bob Clampett (1913-1984), unha curiosa parodia de Brancaneves protagonizada por afroamericanos que denota unha certa débeda coa cinta de acción real Aleluia (1929) de King Vidor. Este exemplo nacería no marco dos estudios Warner Bros, en certo modo o continuador de Disney no campo das curtas musicais, aínda que máis orientado ao uso de música dos grandes compositores da música clásica, faceta da que nos ocuparemos máis adiante. Outro exemplo illado, sería a curta de UPA titulada Rooty Toot Toot (1951) de John Hubley, inspirada na célebre melodía popular Frankie and Johnny a través dun uso fantástico da música. Posteriormente, Hubley xunto coa súa muller Faith volvería incorrer no xénero do musical, pero case sempre orientado cara aos acompañametos das obras de importantes músicos de jazz como Dizzy Gillespie. Deste xeito, podemos dicir que os musicais animados brillan máis pola súa ausencia a partir dos 60, sobre todo no campo da curtametraxe, posiblemente debido ao feito de que a súa curta duración non permitía un desenvolvemento de varias cancións. Sen nos mover dos Estados Unidos, a finais de século xurdiron algúns exemplos relevantes que, se ben non podemos falar de renacemento, si que gozaron do mesmo éxito que as mellores producións de antano. En maior medida, o gran responsable deste feito foi o director 121

Tim Burton, autor do poema que inspirou Pesadelo antes de Nadal (1993), dirixida por Henry Selick, pero baixo a supervisión do propio Burton. A película supuxo todo un prodixio grazas á súa perfecta animación de bonecos de látex, así como das impresionantes cancións e letras do compositor Danny Elfman, músico fetiche de Tim Burton. Dez anos despois, volvería repetir case o mesmo éxito con A noiva cadáver (2005), agora con el mesmo como director e unha nova partitura do fabuloso Elfman. Posiblemente, este éxito unido aos da nova etapa Disney, puido influír noutras produtoras para levar a cabo novos filmes animados en clave musical. Neste sentido, destacan as iniciativas de DreamWorks Animation SKG, que puxeron en marcha cintas como O príncipe de Exipto (1998), impresionante película na presentación musical, pero carente dunha maior profundidade estilística no desenvolvemento da historia. Agardemos que o musical animado volva renacer en breve nas ricas terras americanas. No resto do estranxeiro, este xénero xa nunca chegou a impoñerse de igual maneira que en Hollywood, sendo moi desigual na maoiría dos países. Con respecto a España, sería altamente interesante, iso si nun marco máis propiamente infantíl, a longametraxe El mago de los sueños (1966) de Francisco Macián, película que contou coa participación musical de vocalistas da talla de Andy Russell, Teresa María ou Os tres sudamericanos. Neste mesmo sentido, poderiamos citar outros exemplos xurdidos en diferentes cinematografías, pero sería un traballo en balde debido a que estes traballos carecen do potencial dos seus homónimos estadounidenses. Pese a todo, a excepción que confirmaría a regra, sería o grandísimo animador ruso Garri Bardin, autor que demostrou o seu potencial para o xénero musical dende algunha das súas primeiras obras en debuxos animados. Hai que dicir que a Unión Soviética contaba cunha certa tradición de animacións musicais, pero carentes de importancia ata Bardin. O seu inicio neste campo produciríase con Letuchiy korabl (1979), ainda que máis interesante foi a curta Pif-paf, oy-oy-oy! (1980), exemplo que xa mostra o seu peculiar sentido do humor, tratándose neste caso dunha parodia sobre as estreas operísticas. O cume das súas aspiracións musicais acádao con Seryy volk end Krasnaya Shapochka (1990), película que encarna o concepto de musical no seu sentido máis amplo, tratándose agora dunha parodia do célebre conto de Carapuchiña vermella. Con todo, esta película vai máis aló desta simple pretensión paródica, xa que en modo ningún se trata dunha parodia ao máis clásico cartoon americano, concretamente de Disney, debido á presenza de personaxes tan coñecidos como os Tres porquiños ou os Sete ananiños, presentes entoando ás súas cancións orixinais ata que acaban comidos polo lobo. A maiores, as melodías de Kurt Weill e Edith Piaf serían a outra gran presenza nestra obra mestra do musical dos últimos tempos. Esta achega ao mundo do musical continúa nas súas seguintes producións, tal como pode apreciarse na triloxía Chucha (1997, 2001, 2004), así como na curtametraxe Adagio (2000), exemplo que serve para acompañar con imaxes a celebérrima peza homónima de Tomaso Albinoni, pertencente ao grupo de películas onde a música clásica serve de inspiración á animación, apartado do que falaremos máis adiante en profundidade. Para rematar este primeiro apartado, imos ocuparnos agora dos máis insignes compositores que deixaron a súa impronta no cine de animación. Debemos anticipar que estes autores, na súa gran maioría, son ignorados entre as publicacións especializadas de música cinematográfica, insertos case no duro ostracismo do esquecemento. Polo de agora, xa falamos de músicos da talla de Arthur Honegger e Danny Elfman, autores só vinculados coa animación en casos puntuais, de aí que o noso cometido aquí sexa reivindicar a aqueles compositores que desenvolveron gran parte do seu labor no mundo da animación. 122

Dentro desta liña, o máis grande e antigo músico especializado no campo da animación foi Carl Stalling (1891-1972) Este músico pode considerarse como o pai do acompañamento musical para o cartoon clásico norteamericano, contando cunha produción que excede as 700 películas animadas. Os seus inicios producíronse a carón do mesmísimo Walt Disney en 1928, aportando interesantísimas ideas sobre o concepto das novas curtametraxes sonoras. Neste sentido, participou directamente nas primeiras Silly Symphonies, en concreto no seu primeiro episodio The skeleton dance (1929). Pero, ao seguinte ano, abandona a compañía xunto con Ub Iwerks debido a desavinzas co xefe, empezando unha nova andaina na pequena empresa Celebrity Productions entre 1930 e 1936. A súa culminación final chegaría coa súa entrada na filial de Warner Bros, baixo a dirección de Leon Schlesinger, novamente acompañado de Iwerks. A súa estadía aquí como compositor de debuxos animados a tempo completo manteríase até a súa xubilación en 1958, caracterizándose por combinar á perfección a música e os efectos axeitados á acción de cada película. Sería imposible mencionar algúns traballos notables polo seu uso musical dado á inxente cantidade realizada, aínda que si podemos resaltar o seu labor ao lado de diretores tan destacados como Tex Avery, Bob Clampett, Fritz Freleng e Chuck Jones, os máis grandes do período clásico. Xa fixemos mención ao labor de Stalling en Walt Disney Company, pero como sempre, a produtora sitouse á cabeza tamén no apartado musical, contando cun importante cadro de músicos como Leigh Harline (1907-1969), Paul Smith (1906-1985) ou Oliver Wallace (18871963). A pesar de todo, a máxima figura musical do estudio dende o punto de vista da calidade das súas realizacións foi Frank Churchill (1901-1942), autor moi hábil na creación de cancións apegadizas moi axeitadas para os traballos de Disney. Presente na compañía dende 1930 ata o ano da súa morte, posiblemente un suicidio, unha das súas principais funcións era a de supervisor musical. En canto ás súas creacións, bastante activo nas Silly Symphonies, sobresae pola súa canción Quen teme o lobo feroz?, célebre melodía presente na curta Three little pigs (1933), ademais das igualmente importantes contribucións nas longametraxes Brancaneves e os sete ananiños (1937) e Dumbo (1942), dotadas de cancións á altura do seu gran talento. Co noso seguinte autor, avanzamos cara á animación moderna propia da seguinte xeración, ao mesmo tempo que nos mudamos a Europa, referíndonos concretamente ao checo Václav Trojan (1907-1983.) Estamos ante un compositor que combinou o seu labor de músico clásico, un estilo neoclásico mesturado co jazz e a música tradicional do seu país; xunto coa creación musical para películas. Concretamente, a súa filmografía non é moi ampla, apenas supera a ducia de exemplos, pero a súa importancia radica no feito de tratarse do músico fetiche do gran marionetista checo Jirí Trnka, colaborando xuntos nunha decena de películas. Entre elas, púxolles o acompañamento musical ás cinco longametraxes do director, podendo resaltar o seu labor en Sono dunha noite de verán (1959), así como na derradeira película do artista titulada Ruka (1965), unha composición inspirada que combina momentos grandiosos con outros máis contidos, logrando un equilibrio perfecto entre ambas posicións. Deseguido, ímonos achegar a aqueles compositores máis relacionados cunha das produtoras máis prolíficas do século XX, o National Film Board of Canada, xogando tamén a música un papel fundamental no éxito das súas producións. Entre os máis importantes, situaríase a figura do xa mencionado Maurice Blackburn (1914-1988), colaborador habitual de Norman McLaren. 123

Dentro da súa produción fílmica, especializouse no marco da curtametraxe, facendo importantes aportacións ao mundo do documental e a animación por igual, os dous principais bastións do NFB. Ademais de McLaren, xuntos en case dez filmes, Blackburn foi colaborador habitual doutros animadores como Evelyn Lambart, tamén codiretora dalgunhas películas de McLaren; así como nas producións canadenses de Bretislav Pojar, sendo destacable neste último caso a curta E (1981). Entre outros exemplos máis insólitos, temos a musicalización de Metadata (1971) de Peter Földes, Trois exercices sur l’écran d’épingles d’Alexeieff (1974) de Jacques Drouin, ou La plague (1980) de Suzanne Gervais, todas elas curtametraxes que se beneficiaron do bo facer deste músico. A súa relación entre a música e a animación culminou coa súa propia obra como diretor, Ciné-Crime (1968), unha interesante aportación ao campo da man dun músico experimentado. A outra figura destacable do NFB sería Eldon Rathburn (1916-2008), autor cuxa traxectoria era moi semellante á de Blackburn. Tamén participou en tres das películas de McLaren, podendo resaltar a súa contribución en Canon (1964). Con posterioridade, podemos marcar a súa presenza nalgúns traballos de autores do NFB, que se ben non están entre as máis recoñecidas, si que contan con grandes exemplos da animación. Entre elas, podemos mencionar Fields of space (1969) e Satellites of the sun (1974), ambas de Sydney Goldsmith, You’ve read the book, now see the movie (1975) de John Weldon, Lady Fishburne’s complete guide to better table manners (1976) de Janet Perlman, así como The awnful fate of Melpomenus Jones (1983) de Gerald Potterton, todas elas películas que ratifican o bo quefacer da maior produtora cinematográfica do mundo. Nun marco cronolóxico máis actual, se existe algún compositor que podemos cualificar como o escudeiro da animación, ese non sería outro que o canadense Norman Roger (n. 1949). Bastante vinculado tamén ao NFB, este compositor conta cunha filmografía relacionada co campo da animación que supera o centenar de realizacións, situándose non só como o máis prolífico dos novos tempos, senón tamén o máis habil na coordinación coas imaxes do filme. Boa proba disto, é o seu perfecto entender do concepto de banda sonora, onde a música non é o único elemento a ter en conta, senón tamén as voces e os ruídos, facéndose partícipe de todos os aspectos sonoros das películas nas cales participa. Colaborador con máis de sesenta directores, a súa impronta queda posta de manifesto nos máis notables exemplos dos grandes xenios da segunda metade do século XX, tal sería o caso de sobranceiras obras como Au bout de fil (1974) de Paul Driessen, The metamorphosis of Mr. Samsa (1977) de Caroline Leaf, Le chateau du sable (1978) de Co Hoedeman, Every child (1979) de Eugene Fedorenko, Memories of war (1983) de Pierre Hébert, L’homme qui plantait des arbres (1983) de Fredéric Back, así como case o resto de toda a súa filmografía, Watching TV (1994) de Christopher Hinton, The old man and the sea (1999), Father and daughter (2000), xunto cun longo etcétera que completan todas estas obras mestras. Posiblemente, xa non queda dúbida de que estamos ante o músico de máis talento que o cine de animación puido atopar, seguindo igual de activo nas novas mostras do novo século. Igualmente, hai que lembrar a dous dos nomes máis escoitados da música animada actual, pola súa participación en proxectos altamente comerciais. En primeiro lugar, está á última gran fichaxe da factoría Disney, o autor Alan Menken (n. 1949), quen xa tiña certo prestixio no campo do musical antes de entrar en contacto coa animación. Concretamente, vai ser un dos principais responsables do renacemento Disney, xunto co libretista Howard Ashman (1950-1991), o seu principal colaborador literario até a súa morte 124

temperá. A maxia de ambos apréciase nas producións A sereíña (1989), A Bela e a Besta (1991) e Aladdin (1992). Da noite para a mañá, Menken fíxose con seis óscars, cifra que incrementou xa en solitario con dous máis en Pocahontas (1995), partipando tamén noutros éxitos da fin de século como O corcovado de Notre Dame (1996) e Hércules (1997). Pola contra, o segundo músico a salientar é o xaponés Joe Hisaishi (n. 1950), cuxo nome real é Mamoru Fujisawa. Autor de máis de vinte creacións para a animación, o seu nome está estreitamente vinculado ao estudio Ghibli, máis concretamente á figura de Hayao Miyazaki, director ao cal debe boa parte do seu prestixio, así como ao realizador de acción real Takeshi Kitano. Combinando ambos medios, son auténticas obras mestras a maioría das colaboracións co mestre xaponés Miyazaki, comezando dita relación con Nausicaa do val do vento (1984), primeira produción co seu estudio, ata chegar ás máis recentes A princesa Mononoke (1998) e A viaxe de Chihiro (2001). Todas elas mostran o seu refinado estilo orquestral baseado nun destacado melodismo, case sempre comandado polo piano como principal elemento condutor. Deste xeito, rematamos este breve repaso aos principais compositores destacados no campo da animación que, aínda que non son os únicos, si que son referencias xa obrigadas no ámbito do noso campo.

A música como temática para un filme animado Os aspectos relacionados coa música poden ser moi dispares, de aí que as temáticas entroncadas con esta materia sexan abondo variadas. Para iso, o mellor é remarcar cales son os ámbitos máis globais en torno aos cales podemos organizar este apartado, no cal sen dúbida pode aparecer algunha que outra sorpresa. Entre os casos máis típicos, podemos remarcar os filmes que tratan sobre os músicos ou a música en xeral, pero tamén son habituais aqueloutros onde o tema principal se centra nun instrumento, ou ben nunha forma musical... Así pois, pasamos a tratar os diferentes bloques cuxa relación directa coa música é totalmente incuestionable. O primeiro punto no que podemos centrarnos é o xénero do documental propiamente dito de enfoque musical realizado con técnicas animadas. Sen dúbida ningunha, parece toda o mestura case imposible, pero existen bos exemplos relacionados co tema. O primeiro exemplo ao respecto de grande interese volve levarnos ao imperio Disney, cuxa cinta Toot, Whistle, Plunk and Boom (1953) de Ward Kimball (1914-2002) se sitúa como un magnífico alarde sobre a historia dos instrumentos musicais. Cun estilo próximo á estética UPA, esta curta conta coa presenza dun bufo que fai as funcións de mestre, contando pois con certas calidades didácticas. A pesar da súa concepción musical, pouco axeitada neste caso, así como un certo enfoque infantíl, a curta conta con grandes acertos, marcándonos a evolución dos diferentes instrumentos ao longo da historia a través das súas diferentes familias instrumentais: vento metal (toot), vento madeira (whistle), corda (plunk) e percusión (boom) Neste mesmo marco documentalista, os outros dous grandes exemplos pertencen a tempos máis modernos, tratándose de obras dos inclasificables irmáns Quay. Concretamente, referímonos a dous documentais centrados na vida de dous grandes compositores pertencentes á primeira metade do século XX. En primeiro termo, estaría Igor: the Paris years (1982), película que se centra nos momentos principais durante a súa estadía parisiense de Igor Stravinsky, principalmente nos anos que van de 1910 a 1914. Esta película mostra os principais 125

momentos do éxito do compositor nos anos de preguerra, exemplificados a través dos seus tres grandes ballets vinculados á compañía de ballets rusos de Sergei Diagilev: O paxaro de lume (1910), Petruchka (1911) e A consagración da primavera (1913). Ademais, tamén se presentan ás dúas persoas que máis trato tiveron co compositor por aqueles anos, tratándose dos literatos Vladimir Mayakovski e Jean Cocteau. Pola outra banda, a segunda docuanimación musical dos Quay foi Janacek: Intimate excursions (1983), tributo ao músico checo Leos Janacek. Neste caso, tratábase dunha animación con marionetas que se introducía no mundo sonoro xeral deste compositor, contando co acompañamento musical de obras tan importantes como a Misa Glagolítica e a Sinfonietta. Deseguido, achegarémonos a aqueles traballos protagonizados por algún músico, sexa cal sexa a súa orientación musical. Debemos dicir que aquí soamente nos imos ocupar daqueles exemplos carentes de música prestada, xa que neses casos xa os trataremos máis adiante valorando principalmente a propia música previa. En primeiro lugar, faremos referencia aos músicos instrumentistas, auténticos inspirados de bos relatos, na maioría dos casos cun enfoque bastante hilarante. Sen dúbida, o cartoon americano do período clásico conta coa presenza de innumerables exemplos con músicos como protagonistas, xa sexa con música orixinal ou prestada, filmes que na maioría dos casos a propia música é unha simple escusa para unha sucesión de gags. Dentro deste amplo espectro, atopamos incluso algún caso no que o instrumento é o propio protagonista, tal como acontece con Tubby the tuba (1947), película ianqui de bonecos do húngaro George Pal (1908-1980), onde se antropomorfizan diferentes instrumentos, entre eles a tuba protagonista. Posiblemente, á hora de realizar películas sobre intérpretes de instrumentos, a familia que gozou de maior presenza son os cordófonos. Boa proba de todo isto, sería a curta The violinist (1959) dirixida por Ernest Pintoff, traballo que explora como o talento é un dos principais piares da interpretación musical. Outro exemplo notable, é a longametraxe xaponesa titulada Goshu o violoncelista (1982), historia de Isao Takahata que explora agora a través do violocello como a madurez tamén pode ser relevante no campo da interpretación. Moitísimo máis curiosa, sería a cinta Strings (1992) de Wendy Tilby, película que explora dun xeito moi sutil as relacións humanas tomando como fondo o ensaio dos músicos dun cuarteto de cordas. Deixando a corda fretada, un dos instrumentos que máis triunfou en xeral foi o piano, neste caso enmarcado na corda punteada. O pianista é posiblemente un dos instrumentistas que máis xogo dá no campo da animación, presente en innumerables cartoons, chegando ata hoxe. Entre os exemplos máis actuais, podemos mencionar unha das primeiras curtas realizados con ordenador 3D, titulada Tony de Peltrie (1985). Cunha estética case surrealista, mostra a soidade do pianista no escenario, obrigándoo a lembrar todo o seu pasado. Nun plano superior cualitativamente, estaría Getting Started ( 1979) de Richard Condie, exemplo que trata o tema da procrastinación consistente no medo a afrontar certas situacións difíciles, neste caso enfocado cara ao medo escénico na pel dun pianista. Despois deste breve repaso sobre os temas instrumentais, o seguinte punto a ter en conta lévanos á figura do director de orquestra. Na era clásica, un dos personaxes que máis encarnou esta figura musical foi Mickey Mouse, aínda que as demais produtoras tampouco perderon a oportunidade de se beneficiaren do seu enorme potencial, 126

sendo un exemplo a ter en conta The mad Maestro (1939), unha curta da MGM sobre un director de orquestra desastroso. Igualmente caricaturesco, é o traballo de Lefj Marcussen titulado Condutor (1978), centrado no caso dun director que non é quen de controlar os seus brazos. Por último e para rematar co campo dos músicos, fáltanos facer referencia ao grandísimo mundo da canción encarnado por todo tipo de cantantes. Nun intento de resumo, debemos dicir que o apartado vocal que máis triunfou foi o orientado cara ás parodias operísticas, xa ben nun plano xeral, así como a través dalgún compositor en concreto, sendo os nomes máis cotizados Rossini ou Wagner. Polo de agora, o noso interese recae no primeiro caso, debendo resaltar entre os grandes exemplos a curta Premijera (1957), exemplo saído da escola de Zagreb e que se lle debe a Nicola Kostelac (1920-1999). Aquí, a trama xira en torno ás peripecias propias da noite da estrea dunha ópera, contando con todo tipo de problemas. Igualmente interesante, é o traballo do xa anteriormente comentado animador Garri Bardin, quen tamén enfocou dun xeito semellante a acción da súa cinta Pif-paf, oy-oy-oy! (1980). Case a finais de século, volvemos atopar unha nova aportación ao campo da ópera en La salla (1996), curta de Richard Condie que pretende contar unha historia mediante un enfoque operístico. Por último, podemos marcar a existencia dunha cinta que, en estilo case documental, resume con breves pinceladas os argumentos dalgunhas das óperas máis coñecidas da Historia da Música, tratándose de All the great operas... in ten minutes (1992) de Kim Thompson, sen dúbida toda unha mostra de mordacidade sobre un dos xéneros musicais por excelencia. Por último, hai que conformar un apartado tipo “caixón de xastre”, debido á unha certa diversidade de temas que non acaban de encaixar en ningún dos apartados anteriores. Como caso altamente curioso, temos a peza animada Concerto Grosso Modo (1985) de François Aubry. Trátase dun filme que nos presenta en acción real a un conxunto de músicos, de tal maneira que a animación se presenta dentro dun violoncello para mostrarnos os diferentes elementos da linguaxe musical que permiten a creación dos sons e a música. Deste xeito, vemos literalmente os pentagramas, as figuras musicais, as alteracións, os silencios, o tempo, a dinámica..., gozando así dun alto potencial didáctico, tanto para cativos como para adultos. Dentro do apartado das formas musicais, xa falamos anteriormente de Canon (1964) de McLaren, atopando unha orientación semellante en Tonespor (1983) do autor danés xa citado Lefj Marcussen. Neste novo caso, a pretensión do autor era plasmar graficamente a técnica do contrapunto, principio musical no que se fundamenta a técnica do canon. Na mesma liña contrapuntística, estaría o traballo de Georges Schwizgebel titulado Fugue (1998), a outra gran forma musical baseada nas regras do contrapunto, creando agora unha curiosa fusión entre as accións dos personaxes e os principios musicais desta forma. Levemente asociada ao campo formal, sería o caso da curta Historia naturae, suita (1967) realizada por Jan Svankmajer. Aquí, a propia estrutura do filme pretende seguir o modelo da suite, xénero musical conformado por unha sucesión de movementos que marcan as diferentes seccións da película, centrándose cada unha delas nunha especie animal diferente. Temos que dicir que o acompañamento musical escollido para cada sección, está intimamente ligado a unha forma de danza concreta, resultando a seguinte lista de oito partes: foxtrot – bolero, blues – tarantella, tango – minueto, polka - valse. Con estes vinte filmes, podemos ver como a música pode influír na creación fílmica dende un punto de vista temático. Por suposto, esta lista pode ampliarse en grao sumo, existindo algúns exemplos xa citados que non volvemos repetir, tal sería o caso da obra mestra Strojenie instrumentów (2000) de Jerzy Kucia, xa tratada ao comezo deste análise. De todos os xeitos, de cara ao futuro poderá ampliarse con algún novo exemplo, xa existente ou ben aínda por facer, que nos permita profundar máis aínda neste apaixonado mundo. 127

A música como fonte de inspiración Con este epígrafe, pretendemos culminar todo este estudo sobre a relación música-animación, centrándonos agora en todos aqueles traballos relevantes que utilizan fondos musicais perfectamente coñecidos pola maior parte do público especializado. Así pois, pódese dicir que nos encontramos, na maior parte dos casos, con auténticos vídeos musicais, moitos deles existentes con anterioridade ao nacemento oficial deste formato tan habitual na actualidade. Sendo exactos, a historia do videoclip remóntase á década dos 70, sendo certamente pioneiras as cancións do grupo sueco ABBA. A partir de aquí, as promocións musicais fixéronse cada vez máis e máis presentes na nosa sociedade, sendo un pouco máis difícil o rastrexo do inicio do vídeo musical animado. Antes de nos ocuparmos das animacións acompañantes de pezas musicais prestadas, imos facer un breve repaso da presenza da animación no mundiño do vídeo musical. Concretamente, o principal grupo que veu na animación grandes posibilidades para o acompañamento visual das súas cancións foi Pink Floyd, banda británica que traballou directamente con algúns artistas gráficos. Entre eles, está o pioneiro Ian Emes (n. 1949), realizador da curta French windows (1972) película de debuxo tradicional que contou coa presenza da canción “One of these days”. Dada a boa acollida deste traballo por parte do grupo, chegaría o célebre encargo para o disco Dark side of the moon, o resultado foi a poderosa animación de Time (1974), unha das principais cancións do álbum que se fixo célebre na súas xiras de concertos. Sen abandonar nunca o seu marcado estilo psicodélico, moi influído por este grupo, Emes voltaría realizar novos vídeos musicais animados a outros artistas como Mike Oldfield, Roger Daltrey (compoñente de The Who), así como de Linda McCartney, sobresaíndo neste último caso o exemplo Oriental nightfish (1978), todo un clásico do xénero. Voltando a Pink Floyd, a outra gran figura coa que contaron para animar as súas cancións foi Gerald Scarfe (n. 1936), quen traballou xa na parte gráfica do álbum Wish you were here, debéndose a el o videoclip Welcome to the machine (1975) para a canción homónima dese disco. Sen dúbida, a súa maior aportación atopámola na dirección das escenas animadas da longametraxe The Wall (1982), película de Alan Parker cuxos momentos animados, que ascenden a preto de quince minutos, poden situarse como o mellor da mesma. A partir do anos 80, o camiño foi abríndose paulatinamente con vídeos cada vez máis célebres que xa non necesitaban presentación. Posiblemente, os proto-videoclips animados alcanzan a súa culminación no traballo Seaside woman (1980) de Oscar Grillo, un traballo a medio camiño entre a curtametraxe e o vídeo musical que se caracteriza por carecer dun estilo totalmente depurado, presentándose música e animación en perfecta sincronía. A día de hoxe, unha das principais figuras consolidadas do vídeo musical dos oitenta foi Steve Barron (n. 1956), autor que traballou por igual con exemplos de acción real e animación. Foi no ano 1985, cando creou dúas obras mestras do xénero, acompañando igualmente a dous bombazos musicais do momento, tratándose de Money for nothing de Dire Straits e Take on me de A-Ha. No primeiro caso, destaca o uso da animación computerizada xunto coa técnica da rotoscopia, técnica esta última tamén presente no segundo traballo, buscando neste último unha estética próxima ao cómic. Hai que dicir que ambos contaban coa mestura de partes de acción real con animación, algo bastante habitual nos vídeos musicais debido á case obrigatoria aparición dos integrantes dos grupos, sendo difícil atopar exemplos plenamente realizados con animación. Así pois, a presenza dos traballos mixtos afectou a agrupacións tan coñecidas como The Rolling Stones [Harlem Shuffle (1986)], Queen [Innuendo (1991)] ou U2 [Hold me, thrill me, kiss me, kill me (1995)], grandes iconas da música rock. 128

Dende un punto de vista técnico, debemos remarcar o enorme éxito alcanzado polas realizacións seguindo as normas do stop-motion, independentemente da súa orientación, xa fose con pixilación, obxectos animados ou ben con animación de bonecos. Nesta liña, xurdiron interesantes exemplos como Sledgehammer (1986), canción de Peter Gabriel dirixida por Stephen R. Johnson, todo un alarde na animación de persoas; ademais de Sober (1994), vídeo musical creado por Adam Jones e Fred Stuhr para o conxunto Tool, podendo dicir que ambos vídeos comparten unha evidente influencia de mestres como Jan Svankmajer e os irmáns Quay. Máis curioso sería o triunfo da “plastianimación”, técnica que puxera de moda o ianqui Will Vinton, autor que tamén faría as súas propias aportacións a este ámbito, sendo destacable a súa versión de Speed demon (1989), a célebre canción de Michael Jackson. O enorme potencial desta curta lévou a outros grupos musicais a que tamén se introduciran no campo da animación con plastilina, sendo un caso bastante destacable Jurassic Park (1993), vídeo musical do cantautor independente “Weird Al” Yankovic realizado por Mark Osborne, tratándose dunha ácida parodia da película homónima de Spielberg seguindo a estética de Vinton. Posiblemente, unha das culminacións do vídeo musical de plastilina sexa Bedshaped (2004), realización de Corin Hardy para a banda británica Keane que amosa unha estética próxima ao realizador Tim Burton. Nun plano máis xeral, os anos 90 foron bastante prolíficos na creación de vídeos musicais animados, principalmente ao longo da segunda metade da década. Así pois, a estas datas pertencen exemplos mixtos tan célebres como I miss you (1997), canción de Björk dirixida por John Fricfalusi, un experto no campo do videoclip; The kids aren’t allright (1999), canción de Offspring por outro especialista neste campo como Yariv Garber; así como Coffe & TV (1999), a célebre canción de Blur encargada á empresa Hammer & Tongs que foi protagonizado por un cartón de leite antropomórfico creado polo grandísimo Jim Henson. Pese a todo, as dúas grandes obras mestras do momento son creacións con animación pura. A primeira delas, sería Paranoid android (1997), canción do álbum OK Computer do grupo Radiohead, posiblemente unha das mellores creacións musicais da década cuxa animación se encomendou ao director sueco Magnus Carlsson. Pola outra banda, temos Do the evolution (1998), tema de Pearl Jam que se beneficiou da participación de Kevin Altieri e o debuxante de cómics Todd McFarlane, tratándose de todo un alarde de animación onde podemos recoñecer algúns dos momentos claves da historia da humanidade. Xa para rematar, os inicios do novo século non escatimaron en novas obras mestras neste campo, sendo cada vez máis habitual a existencia de animacións puras. Xa nos inicios, atopámonos coa banda Gorillaz, agrupación que se decantou por orientar todos os seus vídeos cara ao campo da animación, contando cunha estética e personaxes homoxéneos dende o seu primeiro exemplo titulado Clint Eastwood (2001), debéndose a direción a Jamie Hewlett e Pete Candeland. Ao ano seguinte, volve xurdir outro novo exemplo relevante, agora para unha das maiores revelacións da década The White Stripes, cuxa canción Fell in love with a girl (2002) dirixida polo surrealista Michel Gondry nos mostra unha grandísima animación inspirada na estética das figuras de “lego”. De obrigatoria mención, é tamén a canción Go with the flow (2003), importante exemplo de hard-rock creado por Queens of the Stone Age, todo un alarde creativo conseguido polo colectivo Shynola, toda unha institución a día de hoxe na creación de vídeos musicais e publicitarios. Para culminar todo este repaso, imos citar Take me out (2004), unha 129

das mellores cancións da banda Franz Ferdinand, ao mesmo tempo que se trata do indiscutible último gran clásico do medio, creación do sueco Jonas Odell que combina técnicas como os recortables, as fotocopias e o ordenador para dar vida a unha animación psicodélica que bebe dos filmes rusos mudos e os musicais de Busby Berkeley, ademais dunha clara influencia ao mundo do póster mesturada coa estética dadaísta. Toda unha obra mestra que nos serve para poñer o punto e final. Despois deste curto, pero intenso percorrido, imos ocuparnos agora daqueles traballos musicais animados que nacen cun afán máis artístico, fronte ao divulgativo propio do videoclip, non carente neste último caso dun importante compoñente artístico. Antes de nada, debemos anticipar que a música que gozou de maior repercusión á hora de acompañar con imaxes animadas foi a música clásica, podendo facer un seguimento á maior parte dos grandes compositores da música clásica. Con todo isto, non faltan exemplos pertencentes a outros estilos musicais, tales como o jazz, música doutras culturas, entre outros moitos, debendo comenzar en primeiro lugar por estes casos para logo prestar toda a nosa atención á música culta. En primeiro lugar, podemos prestar a nosa atención ao marco coñecido ampliamente como “música lixeira”, situándose aquí orientacións musicais tales como o music-hall, o teatro de variedades, o musical de Broadway, entre outros. Tal como xa dixemos, esta liña era a propia dos primeiros exemplos animados do período sonoro, incluíndose neste marco exemplos como o primeiro gran cartoon Steamboat Willie (1928) Pero, o noso interese céntrase agora naquelas cancións orixinais que foron incluídas en películas animadas pola súa propia importancia. Nesta liña, o sempre presente Disney sacou nos anos da posguerra dúas longametraxes de varios segmentos onde diversos cantantes coas súas respectivas cancións se situaban como o principal atractivo. Ditas películas son Música mestre (1946), coa participación de Dinah Shore, Andrew Sisters, Andy Russell e The King’s Men, ademais dalgún fragmento clásico; e Tempo de melodía (1948), tamén cunha mesma orientación, agora coa participación de Roy Rogers, Dennis Day, Andrew Sisters, Freddy Martin, Ethel Smith, Frances Langford e Buddy Clark. Con todo, os pioneiros no uso de grandes cantantes a modo de reclamo foron os irmáns Fleischer, que nos anos 30 contaron coa participación dos nomes máis importantes. Así pois, as curtas de Betty Boop principalmente, relacionáronse con figuras como Louis Armstrong [I’ll be glad when you’re dead you rascal you (1932)], Cab Calloway [Minnie the Moocher (1932)], e Rudy Wallee [Poor Cinderella (1934)]. Hai que dicir que nestas películas, así como as anteriores de Disney, o principal atractivo non recaía nas propias cancións, senón no éxito dos cantantes que as interpretaban. Estes exemplos eran perfectos expoñentes da canción melódica, estilo musical caracterizado por un acompañamento baseado nunha profusa orquestración. Sen dúbida, o máis grande cantante deste ámbito foi Frank Sinatra, figura que por outra parte, salvo breves fragmentos nalgunha película, non tivo gran repercusión no campo da animación, podendo resaltar a breve parodia sobre a súa persoa na curta Curtain razor (1949) de Fritz Freleng, exemplo protagonizado por Porky Pig que encarna a figura dun apoderado musical. A pesar de non existir unha gran nómina de películas correspondentes a este ámbito, si que se poden rastrexar importantes exemplos con outros grandes cantantes, sobresaíndo principalmente as figuras femininas. Tal sería o caso de The tender game (1958) de John Hubley, película que conta coa voz de Ella Fitzgerald, quen canta xunto co Oscar Peterson Trio a canción “Tenderly”, base fundamental da película. Con respecto a Hubley, este foi un director ao que a música lle prestou bastante atención, xa que demostrara con anterioridade gran talento co uso da canción popular 130

“Frankie and Johnny” na curta Rooty Toot Toot (1951), así como posteriormente ao estilo jazzístico, tal como veremos máis adiante. Continuando con outros grandes cantantes, non podía faltar a grandísima figura da francesa Edith Piaf, cun gran momento de gloria na curta Fények virradat elött (1984) de Sándor Békési. Concretamente, este exemplo certamente notable e bastante descoñecido sitúase como unha gran homenaxe aos inicios da animación, concretamente á figura de Émile Reynaud, contando co grandísimo acompañamento da canción “N’y vas pas Manuel” interpretado pola diva francesa. Nun plano máis paródico, o musical Seryy volk end Krasnaya shapochka (1990) de Garri Bardin, parodia do conto Carapuchiña vermella, contaba cunha avoa que entoaba a canción “La vie en rose”, un dos maiores éxitos de Piaf. Coma sempre, podemos despedir este apartado cunha obra mestra, tratándose neste caso de My baby just cares for me (1987), curta de Peter Lord, unha das principais figuras de Aardman. Este novo exemplo preséntase como un pseudo-videoclip de animación que conta coa voz da cantante de soul Nina Simone, unha das grandes voces norteamericanas do pasado século. A continuación, ocuparémonos da música jazz, ámbito no que imos atopar un maior número de exemplos vinculados co mundo da animación. Anteriormente, xa falamos de como o jazz influíu en gran medida nalgún dos mellores traballos de Norman McLaren, podendo dicir que este estilo foi empregado por igual na animación de ficción como na de tipo experimental. No primeiro caso, os primeiros pasos débense aos grandes nomes do primeiro cartoon sonoro, tales como os Fleischer e Disney. Neste último caso, sobresae a aparición de Benny Goodman, un dos mellores clarinetistas jazzísticos, na anteriormente citada Música, mestre, presenza que posteriormente sería novamente montada na curta Two for the record (1954), sendo supervisada polo animador da empresa Jack Kinney. Nese mesmo ano, contariamos con outra obra importante neste campo, Dixieland Dropy (1954) de Tex Avery, toda unha homenaxe aos inicios do jazz de Nova Orleans que sobresae pola presenza do tema “Tiger rag”, todo un clásico gravado en 1917 pola Original Dixieland Jass Band. Sen dúbida, a presenza do jazz foi un elemento bastante recorrente nos traballos de John Hubley, dos cales nos ocuparemos agora tal como prometemos. Sen dúbida, o músico preferido polo autor norteamericano foi Dizzy Gillespie, presente tanto nas súas películas animadas, como nalgún dos seus poucos achegamentos á acción real. Centrándonos no apartado da animación, non podemos esquecer a importancia de The hat (1964), cinta na que o propio músico aparece aportando voz e música, ademais de tratarse dun exemplo notable pola súa crítica aos problemas políticos correspondentes as fronteiras dos países. Tan destacable, sería o filme Voyage to next (1974), presente novamente a través da súa voz e música, agora preocupándose por temas como o antibelicismo, aspecto bastante delicado por aqueles anos. Igualmente respectado polo cineasta, temos a Benny Carter, músico presente tamén nun bo número das súas películas. Entre os exemplos máis representativos, estarían a longametraxe Everybody rides the Carousel (1975) e, sobre todo, a curta Urbanissimo (1966), unha brillante comedia sobre a alineación do ser humano no ámbito da cidade. No marco do cine experimental, máis na liña de McLaren, atopamos outros exemplos onde a música de jazz se move polo influxo de imaxes próximas á abstracción. Mergullándonos na etapa clásica, a visión musical de Oskar Fischinger non escapa ao potencial deste estilo, contando con Ralph Rainger para Allegretto (1936), curta na que presenta o seu tema jazzeiro “Radio Dynamics”. Pouco máis tarde, Len Lye faría o propio coa canción “The Lambeth Walk” 131

de Noel Gay que brillou con luz propia na curta pintada sobre celuloide Swinging the lambeth walk (1940). Posteriormente, xa atopariamos a etapa McLaren que sentaría as bases do concepto de película experimental jazzística que aínda chega ata os nosos días con exemplos tales como Cameras take five (2003) de Steven Woloshen, unha auténtica marabilla que facía honra ao célebre “Take Five” do pianista Dave Brubeck. O noso seguinte punto a tratar é o tan coñecido e difundido ámbito da música pop/rock, non tan prolífico á hora de acompañar filmes de animación, posiblemente debido ao gran auxe do vídeo musical ao que xa nos referimos. Con todo, a mellor banda dos anos 60 non escatimaría na posibilidade de verse a través de alter ego animados, referíndonos concretamente aos The Beatles. O seu primeiro paso neste campo sería a sú propia serie de animación chamada igual que eles, The Beatles (1965-67), que gozou de certo éxito cun total de 39 episodios. O propio produtor da serie, o canadense George Dunning, daría o empurrón final ao grupo neste medio coa realización da longametraxe Yellow submarine (1968), onde as cancións psicodélicas do grupo se mesturaban cunha animación case vangardista rica dende un punto de vista polícromo. A película acadou tanto éxito que daría lugar á edición do disco homónimo coas cancións da película, entre elas títulos tan célebres como “All together now” ou “All you need is love”. A partir dos anos 70, a historia derivou por outros derroteiros con Pink Floyd, tal como xa sabemos. Pero, curiosamente, a principios dos 80 sairía unha nova longametraxe insólita titulada Heavy Metal (1981), dirixida por Gerald Potterton, e que tal como predicaba o seu nome, viña acompañada de grandes grupos do rock máis estrepitoso. Concretamente, a base da película atopábase na revista de historietas francesa Métal hurlant, fundada entre outros por Moebius, coñecéndose en España na célebre publicación Totem. Entre a amplia nómina de grupos, contamos figuras como Trust, Sammy Hagar, Chip Trick, Nazareth, entre outros moitos, sendo digno de resaltar o caso de Black Sabbath que fixo a súa aportación cun tema tan importante como “The Mob Rules”. Antes de comezar coa idolatrada música clásica, faltaría facer un repaso xeral á sempre inmensa etiqueta das músicas do mundo, contando cunha diversidade totalmente inclasificable. En primeiro lugar, existen ao longo de todo mundo importantes exemplos de música étnica que se asocian con aquelas culturas máis defavorecidas, case sempre baseada nunha especial complexidade rítmica. Neste sentido, sobresaen principalmente os ritmos correspondentes ao continente africano, presentes nunha obra mestra como Free radicals (1958), filme raiado sobre tira de película polo artista Len Lye, contando coa gravación dunha tribo africana como acompañamento de luxo ás imaxes abstractas da película. Por outra banda, o continente americano móstrase como bastante rico nas súas propostas musicais máis populares, sendo unha das máis recoñecidas a nivel mundial o mundo do tango. Este xénero musical tivo a súa presenza no campo da animación de moi diversos xeitos, centrando agora o noso interese nos préstamos, tal como ocorre no caso de Buenos Aires en camiseta (1966), realización de Martín Shor no que podemos gozaar o son do inigualable Astor Piazzolla, un dos máis insignes referentes tanguísticos. Máis moderno, sería o filme de plastilina Animatango (1993),

132

importante animación de Rodolfo Pastor que se acompañaba do tango Bartolo, un dos exemplos máis antigos deste xénero. Xa para rematar, imos ocuparnos do noso patrimonio musical, máis próximo, podendo resaltar o caso do flamenco como unha das vertentes da maior proxección internacional. Curiosamente, non existen tantos exemplos como nos gustarían relacionados con este xénero tan importante, sendo case unha excepción a curta galega Alegrías de Puerta Tierra (1994) dos pioneiros da nosa terra Tomás Conde e Virginia Curiá. Nesta película, podemos apreciar un auténtico tablao andaluz onde se dan cita cantaores, instrumentistas e bailaoras, todo un prodixio animado saído da nosa terra realizado en plastianimación. Xa, sen máis dilación, imos culminar todo este discurso co préstamo da música clásica ao campo do cine de animación. Certamente, o feito de citar ambos elementos é imposible non recordar unha película tan emblemática como Fantasía (1940), a maior contribución de Disney a este apartado. Esta película contou coa presenza especial da Philadelphia Orchestra baixo a dirección do seu antigo titular Leopold Stokowski, encargados da interpretación das oito pezas clásicas que acompañan as imaxes do filme, todo un antecedente do máis puro concepto do vídeo musical. As composicións clásicas presentes son a versión orquestral de “Toccata e Fuga” de Johann Sebastian Bach, un fragmento do ballet “O Crebanoces” de Piotr I. Tchaikovsky, “A consagración da Primavera” de Igor Stravinsky, a “Sinfonía nº 6” de Ludwig van Beethoven, a “Danza das Horas” da operista Amilcare Ponchielli, o poema sinfónico “Unha noite no Monte Pelado” de Modest Mussorgsky, o “Ave Maria” de Franz Schubert, ademais do fragmento estrela protagonizado por Mickey Mouse baixo o cortina de fondo do poema sinfónico “O aprendiz de bruxo” de Paul Dukas. Sen dúbida, unha gran seleción musical que non sempre contaba cunhas animacións á altura das circunstancias, pero que, en todo caso, supuxo todo un logro para o cine de animación. Como mostra do seu éxito, a película gozaría dunha secuela a finais de século titulada Fantasía 2000 (1999), posiblemente cunha calidade aínda inferior con respecto á primeira. Agora, podíase gozar doutros oito exemplos escritos por Beethoven, Respighi, Gershwin, Shostakovich, Saint-Säens, Elgar e Stravinsky, xunto coa repetición do emblemático fragmento da película orixinal con Mickey no seu rol de bruxo. Menos coñecida, sería a resposta italiana que empregou a mesma fórmula, pero nun sentido máis paródico, referíndonos a Allegro non troppo (1977), película de Bruno Bozzetto que enlazaba os diferentes fragmentos animados con escenas reais dos ensaios dunha orquestra. Dotados dun sentido gráfico diverso para acompañamento musical, as pezas retratadas foron un total de seis, tratándose de “Preludio á sesta dun fauno” de Claude Debussy, a “Danza eslava nº 7” de Antonin Dvorak, o “Bolero” de Maurice Ravel, o “Valse Triste” de Jan Sibelius, o “Concerto en Do” de Antonio Vivaldi e un fragmento do ballet “O paxaro de lume” de Igor Stravinsky. A estes tres filmes, claras iconas da animación en conxunto coa música clásica, podemos sumar a presenza de dous proxectos televisivos dos anos 90 que contaban cun enfoque común, o mundo da ópera. Ambos casos, valíanse de célebres exemplos correspondentes ao mundo operístico, contando como trazos comúns a presenza de obras emblemáticas pertencentes ao medio que gozan de grandes posibilidades didácticas. Común tamén para ambos exemplos, era o feito de que se trataba de creacións colectivas, de tal xeito que cada animador deixaba a súa

133

impronta en relación a unha ópera concreta, existindo un certo desequilibrio no resultado final, trazo que por outra parte non lle quitaba o mérito a tales empresas. O primeiro caso ao que nos referimos é a francesa Opéra imaginaire (1993), filme de 50 minutos consistente nunha sucesión de 12 arias de ópera, todas elas coñecidísimas, seguindo unha liña moi parecida á xa mencionada en Fantasía. Ademais, contaba cunha gran diversidade de técnicas animadas como acompañamento visual, encontrándonos con exemplos que ían da plastilina ata chegar a outros realizados coa vertente 3D do ordenador. Como medio de conexión, estaba a figura animada do célebre tenor Luciano Pavarotti, mentres que a nómina de creadores para os diferentes vídeos ascendía a un total de once nomes, sendo destacables Pascal Roulin, Raimund Krumme e Jimmy T. Murakami. En canto ao apartado musical, a selección como dixemos non tiña desperdicio, xa que aquí podemos gozar de arias de músicos tan relevantes como Ruggero Leoncavallo [“Pagliaci”], Giuseppe Verdi por partida dobre [“Rigoletto” e “La Traviata”], Georges Bizet, tamén con dous exemplos [“Carmen” e “Les Pecheurs de Perles”], Wolfgang Amadeus Mozart [“Le nozze de Figaro” e “A frauta máxica”], Giacomo Puccini [“Madame Butterfly” e “Tosca”], Giacchino Rossini [“Cinderella”], Charles Gounod [“Fausto”], e por último, Leo Delibes [“Lakmé]. Sen dúbida, unha gran forma para empezar a gozar do inabarcable mundo da ópera. Pola outra banda, estaría o proxecto auspiciado pola BBC británica denominado OperaVox (1995), consistente nun conxunto de seis episodios de media hora cada un, nos cales se resumen os mellores momentos doutras tantas óperas. Igualmente, cada episodio corre a cargo dun animador concreto, que dá o mellor de si sen saírse da súa técnica animada habitual. As seis óperas-resumo da serie son: “Carmen” de Georges Bizet, “A frauta máxica” de Wolfgang Amadeus Mozart, “Rigoletto” de Giuseppe Verdi, “O ouro do Rhin” de Richard Wagner, “Il barbiere di Siviglia” de Giacchino Rossini e “Turandot” de Giacomo Puccini. Sen dúbida ningunha, o mellor episodio de todos é o correspondente a Rigoletto (1995), encargado ao maribilloso marionetista Barry Purves, quen logra profundar no dramatismo do libreto orixinal da ópera, sendo quizais a única pega comentable o feito de estar cantada en lingua inglesa. A modo de resumo, volver aludir ao enorme potencial destas dúas producións que, por outra parte, son totalmente descoñecidas polo gran público, toda unha mágoa dada a enorme beleza dos exemplos musicais presentados en ambos casos. Por último, estas anotacións previas antes de analizar os diferentes autores e estilos musicais, lévannos agora a comentar que existen certos animadores que enfocaron a maior parte dos seus filmes a traballar coa música clásica, tratándose de auténticos melómanos ao servizo da música. Xa se falou do potencial de Norman McLaren en relación coa música en xeral, pero dentro do campo da música clásica en particular temos como grande abandeirado a Oskar Fischinger, considerado tamén como todo un deus dos inicios do nacente cine experimental sonoro. A súa filmografía discorre fundamentalmente ao longo dos anos 30, sendo xa comentada a súa incursión jazzística en Allegretto (1936). A grandes trazos, o groso da súa relación coa música 134

clásica pódemola atopar no seu ciclo de películas titulado Studien, todo un ciclo de 14 filmes onde a relación entre as imaxes e a música é o primordial, na maior parte dos casos música clásica. Entre a nómina de compositores audibles están o zarzuelista español Jacinto Guerrero, cuxa canción “Los verderones” apare en Studie nº 6 (1930); Johannes Brahms, presente en Studie nº 7 e Studie nº 9, ambos de 1931 coas “Danzas húngaras” nº 5 e 6 respectivamente; Paul Dukas, coñecido polo poema sinfónico “O aprendiz de bruxo” en Studie nº 8 (1931), anticipándose así a Disney; e Wolfgang Amadeus Mozart, coa arquicoñecida “Pequena Música Nocturna” presente no Studie nº 11 (1932). Todas estas películas consistían en animacións abstractas en branco e negro, tal como acontece na segunda presenza musical de Mozart en Muratti privat (1935), agora coa Marcha turca da súa “Sonata para Piano nº 11”. O seu primeiro filme a toda cor foi Kreise (1933), película que contou co acompañamento dun fragmento da obra incidental “Sigurd Jorsalfar”, creación do compositor noruegués Edward Grieg. Deseguido, atópase a que podería considerarse a súa obra mestra fundamental, Komposition in Blau (1935), a primeira película abstracta creada con elementos tridimensionais, sendo acompañada aquí pola obertura de “As alegres comadres de Windsor”, ópera de Otto Nicolai. Esta obra trátase de todo un prodixio no campo da sincronización entre as imaxes e a música, de aí que se encontre entre as obras claves da historia da animación. Xa na súa etapa norteamericana, Fischinger volveu contar coa música clásica como referente inesgotable, tal sería o caso da “Rapsodia húngara nº 2” de Franz Liszt aparecida na súa película An optical poem (1937), financiada polos estudios MGM; e o “Concerto de Brandenburgo nº 3” de Johann Sebastian Bach presente na súa última obra concluída coñecida como Motion painting nº 1 (1947) Debemos dicir que Fischinger chegou a traballar e colaborar co rei Midas da animación, Walt Disney, chamado concretamente para ilustrar o fragmento correspondente á “Toccata e Fuga” de Bach co que se iniciaba a película Fantasía. Debido a que os debuxos presentados non foron do gusto do equipo da película, Fischinger acabaría abandonando a produtora, sendo este un dos moitos atrancos que atopou á hora de realizar a súa forma de entender a arte, de aí que acabase resgardándose no campo da pintura. Realmente, existen outros autores que tamén se decataron do enorme potencial da música clásica en coordinación coa animación, por poñer algún exemplo este é o caso de animadoras como Mary Ellen Bute ou a aínda activa Aleksandra Korejwo, pero nunca sen chegar á altura de Fischinger. Igualmente, no ámbito das produtoras, tamén sería un grave erro o feito de non citar a importancia concedida polos estudios Warner Bros á música clásica, presente na maior parte das súas curtas. Hai que dicir que esta casa non se centraría nunca nunha obra concreta, senón que contaría cunha sorte de popurrís nos cales non nos centraremos en profundidade, salvo raras excepcións que xa veremos. Así pois, continuaremos a nosa presentación referíndonos aos máis grandes autores dos distintos períodos musicais, centrándonos no campo da curtametraxe, xa que as longametraxes por excelencia xa foron comentadas e analizadas. A nosa primeira franxa histórica é o período barroco (1600-1750 aprox.), xa que os autores de épocas anteriores como o Medievo e o Renacemento non gozaron do interese dos principais animadores. Curiosamente, grandes xenios musicais como Georg Friedrich Haendel ou Antonio Vivaldi, este último mencionado por Allegro non troppo, foron ignorados, salvo breves aparicións puramente testimuñais, no mundo do cine de animación, de aí que nos centremos na 135

figura de Johann Sebastian Bach, por outra parte o cume de todo o estilo barroco. Paradoxalmente, algúns dos mellores exemplos xa os mencionamos por unha e outra razóns, tal sería o caso de Fantasía (1940) de Disney, Motion painting nº 1 (1947) de Fischinger, e Sphéres (1969) de McLaren. Con todo, existen outros exemplos interesantes, anticipándose a todos eles o filme abstracto Synchromy nº 4 “Escape” (1937) de Mary Ellen Bute. Este exemplo contaba novamente coa célebre “Toccata e Fuga” do compositor alemán, atopándonos con outra anticipación ás pezas presentes na disneylandiana Fantasía, podendo dicir neste caso que se trata dunha boa película dotada dunha gran madurez. Máis recente, é a aportación de Georges Schwizgebel nunha das súas primeiras creacións, o filme Perspectives (1975), claro exemplo da importancia que lle dá este animador á música xogando con diferentes gamas de movementos, servíndose aquí do Preludio nº 6 do ciclo “O clave ben temperado”, nunha excelente versión pianística. Como remate a Bach, unha última obra a ter en conta pola súa calidade artística é Johann Sebastian Bach: Fantasia G-Moll (1965) de Jan Svankmajer, cuxo propio título xa nos informa da composición prestada. Novamente, faise uso dunha páxina para teclado deste compositor, neste caso escrita para o órgano, un dos principais instrumentos barrocos, podendo dicir que a relación entre o propio estilo musical e as arquitecturas francamente decadentes da película supoñen un contrapunto perfecto, soamente posible no universo surrealista do animador checo. Xa sinalamos a situación animada dos tres compositores barrocos máis grandes, podendo sumar a este marco o caso de Tomaso Albinoni. Concretamente, existe un único filme que mereza a pena salientar por usar música do mestre italiano, tratándose de Adagio (2000) de Garri Bardin, autor do que xa profundamos bastante con anterioridade. Como non podía ser doutro xeito, a música empregada para este filme é o “Adagio en Sol menor”, composición que se usa con gran mestría, conseguindo afondar na enorme profundidade desta páxina instrumental para cordas e órgano nunha película á que se lle podería dar diferentes niveis de interpretación. Como caso máis curioso, estaría a música de Arcangelo Corelli, outro dos grandes do Barroco italiano que tivo unha aparición estelar nunha versión das súas variacións sobre o tema das “Folías de España”, neste caso baixo un arranxo de Serge Besset, músico asociado á produtora animada Folimage. A película en cuestión é Le moine et le poisson (1994), realización de Michael Dudok de Wit quen lograría crear unha perfecta coreografía entre a música e os dous personaxes protagonistas da película, un auténtico tour de force creativo. Respecto do periodo por excelencia, o clasicismo (1750-1825 aprox.), dicir que este é o que daría de forma xenérica nome á música clásica. Novamente, contamos cunha importante trindade de grandes compositores que, tal como pasou antes, non aparecen igualmente representados, non sendo outros que os nomes de Franz Joseph Haydn, Wolfgang Amadeus Mozart e Ludwig van Beethoven. De todos eles, Haydn sería o máis ignorado de todos, mentres que Beethoven tampouco gozaría dunha posición moito máis relevante, salvo a súa presenza en Fantasía e Fantasía 2000, así como nunha breve curta dun minuto de Schwizgebel chamada Zig Zag (1996), usando dun xeito case desapercibido unha igualmente brevísima bagatela para piano. Mellor sorte, correría a

136

figura de Mozart, contando cunha maior presenza animada, sobre todo pola súa faceta de operista. A estas alturas, xa coñecemos os dous exemplos creados por Fischinger, existindo outro caso próximo dende o punto de vista experimental, non sendo outro que Mozart Rondo (1949) de John Whitney, película abstracta sobre a música do “Rondo alla Turca” do compositor de Salzburgo. En canto ao resto dos préstamos mozartianos, móvense todos no campo da ópera, xa ben nas xa comentadas Opéra imaginaire e OperaVox, coma noutras realizacións independentes. Concretamente, as dúas películas que temos agora mesmo en mente están intimamente ligadas á mesma ópera, o singspiel alemán “A frauta máxica”, a última creación do autor correspondente a este xénero musical. Como máis antiga, estaría unha das mellores películas de Lotte Reiniger realizada nos anos 30, a curtametraxe Papageno (1935). Tal e como anticipa o seu propio título, a película céntrase neste personaxe cómico a través das dúas arias máis representativas entoadas por el na obra, unha selección totalmente loable. Por outra banda, estaría o mediometraxe Il flauto magico (1978) de Emanuele Luzzati e Giulio Gianini, considerada para moitos a obra mestra deste dúo de artistas italianos. Neste caso, trátase dun resumo do discurso total da ópera, destacando pola gran cantidade de elementos empregados que van dende as siluetas ata os recortes con múltiples fondos de cores sobrepostos que crean efectos nunca vistos antes. Como puido verse, tanto o Barroco como o Clasicismo foron presentados dun xeito conciso, para afondarmos maís no século XIX, onde existe unha maior variedade de compositores e enfoques musicais. Buscando unha mellor organización, imos enfocar este novo período histórico en torno a tres puntos clave: os músicos románticos, os operistas e os músicos nacionalistas. Comezando polos mestres do romanticismo, o primeiro que debemos sinalar é a constante aparición de melodías e temas destes compositores nas series da Warner Bros, contando cun cadro bastante amplo, ao mesmo tempo que gratuíto. Así pois, este sería o caso de nomes como Frédéric Chopin, Felix Mendelssohn, Robert Schumann, ou Franz Schubert, por citar só a uns poucos. De todos estes grandes nomes, quizais o único que gozou de sona noutras producións sería o último de todos, Schubert. De todas as súas obras, unha das máis recoñecidas é o lied “Ave Maria”, gozando de protagonismo en certas curtas independentes, así como no citado fragmento de Fantasía. Certamente interesante, será o filme Ave Maria (1972), realización de Ivan Ivanov-Vano e Vladimir Danilyevich que se situou como unha aceda crítica á ocupación militarista en Vietnam, contando co acompañamento da bela canción schubertiana. Esta mesma canción tamén serviría de base ao traballo homónimo Ave Maria (1990) de Aleksandra Korejwo, neste caso unha curiosa realización da autora polaca coa súa técnica característica consistente na animación de sales de cores. Como remate a Schubert, non podemos esquecer o totalmente actual exemplo titulado The Erlking (2003), película canadense de Ben 137

Zelkowicz que explora ás infindas posibilidades musicais do impoñente lied “Erlköning”, todo un referente do xénero a partir dun texto de Johann Wolfgang Goethe. Posto que mencionamos á animadora Aleksandra Korejwo, podemos analizar a súa produción musical, xa que a maior parte das súas películas tamén se decantaron polos músicos románticos. Ademais do exemplo con Schubert, así como outros dos mozartianos non comentados no seu momento, Korejwo tivo certa predilección polos compositores franceses, tal sería o caso de Camille Saint-Säens, presente con dúas das súas mellores obras que lles dan título ás propias películas, Dance Macabre (1990) e The Carnival of the Animals (1990). O outro compositor francés que máis lle interesou foi Georges Bizet, o insigne operista a quen lle adicou unha triloxía fílmica en torno á música da súa ópera inmortal “Carmen”, tratándose dos exemplos Carmen Suite (1994), Carmen Habanera (1995) e Carmen Torero (1996). Por último, unha das súas películas máis interesantes sería The beautiful Blue Danube (1993), película semiabstracta na que plasma unha gran riqueza impresionista sobre a base do valse “O Danubio azul” de Johann Strauss Jr. Continuando cos músicos franceses, debemos completar o noso estudo sobre Saint-Säens, cuxas dúas obras mencionados protagonizaron outras películas de interese. En primeiro lugar, a “Danza macabra” foi protagonista da adatación experimental Spook Sport (1939), película dirixida por Mary Ellen Bute e animada por Norman McLaren, sen dúbida unha obra moi interesante polo sabio uso do movemento, a pesar do descontento por parte dos seus creadores. Tal como mostra o seu título, a mesma música aparece tamén en Dance Macabre (1980) de Al Magliochetti, un relato de terror que mestura animación e imaxes reais. Por outra banda, estaría a suite “O Carnaval dos Animais”, partitura dotada dunha música altamente inspiradora que aparece no seu formato completo en Carnival of the Animals (1976), produción para televisión capitaneada por Chuck Jones. Posteriormente, aparecerían soamente os fragmentos do cisne na película de Korejwo, e o número final resumo en Fantasía 2000. Mais na actualidade, estaría a animación erótica desta música en Karneval Zvirat (2006) de Michaela Pavlátová, unha versión reducida da música completa da suite. Ademais dos exemplos de Saint-Säens, existen outros compositores franceses pertencentes ao Romanticismo con algunha aparición brillante no campo da animación. Este sería o caso de Eduard Lalo, cuxo “Concerto para Violoncello” serviu de base á película La demoiselle et le violoncelliste (1965) de Jean-Françoise Laguionie, unha das mellores creacións por esas datas en Francia baixo o apoio do veterano Paul Grimault. Outro caso igualmente illado, pero sobresaínte, sería a aparición de Hector Berlioz coa súa sinfonía dramática “A Condenación de Fausto” no filme La course à l’abîme (1992), outro novo exemplo artístico de Georges Schwizgebel que se move no característico estilo tendente ao fauvismo propio deste autor suízo. Imos ocuparnos, agora, daqueles compositores situados na parte máis leste de Europa, sendo gran coñecido e apreciado entre o gran público a figura do austríaco Johann Strauss Jr., sobre todo célebre polos seus valses. Especialmente apreciado, foi no marco das producións da Warner Bros., aparecendo con especial protagonismo en A corny concerto (1943) de Bob Clampett, un filme en dous episodios que se corresponden cos valses “Contos dos bosques de 138

Viena (op. 325)” e “O belo Danubio azul (op. 314).” Este último valse voltaría contar cun lugar de privilexio en High note (1960), unha película de gran madurez de Chuck Jones, tratándose dunha parodia case abstracta sobre a obra citada onde os protagonistas son as figuras musicais. Estes mesmas melodías embriagadoras voltarían sobresair no filme xa citado de 1993 da polaca Aleksandra Korejwo. Como curiosidade, o compositor faría brevemente acto de presenza no oscarizado episodio de Tom & Jerry titulado Johann Mouse (1952), de William Hanna e Joseph Barbera, onde os dous protagonistas da MGM viven na casa do compositor, contando con algunha das súas obras máis célebres. O noso seguinte autor musical, o húngaro Franz Liszt, tamén gozou de gran repercusión no marco xeral do cartoon americano. A súa presenza é bastante temperá ao contar coa súa música na produción dos irmáns Fleischer Fire Bugs (1930), película na que podemos atopar a súa páxina máis solicitada neste tipo de curtametraxes animadas, a “Rapsodia húngara nº 2”. A esta mesma década, pertencen a abstracta An optical poem (1937) de Fischinger, toda unha rareza na produción dos estudios MGM. Tamén baixo esta mesma produtora, atopamos un dos maiores logros sobre esta mesma obra en The cat concerto (1946), un novo episodio de Tom & Jerry dirixido polos seus autores habituais no cal se fai unha exquisita parodia á figura do virtuoso pianístico. Dicir que escenas semellantes a estas, xa existiron brevemente na curta de Mickey Mouse titulada The opry house (1929) de Ub Iwerks, así como noutro exemplo dese mesmo ano Rhapsody rabbit (1946), aventura dirixida por Fritz Frleng que contaba con Bugs Bunny como principal protagonista. Para rematar cos músicos románticos, vamos a culminar todo este percorrido con Piotr I. Tchaikovsky, un dos mellores músicos rusos de todo o século que non se veu tan influenciado polo nacionalismo como outros dos seus contemporáneos. A modo de repaso rápido, xa comentamos a súa presencia en Fantasía, ademais dunha importancia presencia nas películas de Warner Bros. Un tanto aislado, sería a presencia de dous fragmentos da suite pianísticas “As estacións” no filme Vremena goda (1969) de Ivan Ivanov-Vano e Youri Norstein, exemplo sobre o transcurso das estacións que empregaba a música de Outubro ou “Canción de Outono” e Novembro ou “Troika”, dous dos momentos máis fermosos de toda a composición. Pese a todo, a grandes aportacións animadas á música de Tchaikovsky xiran en torno aos seus tres grandes ballets, existindo grandes películas nas que se toma a temática dos mesmos, así como unha boa selección dos seus fragmentos musicais. O exemplo máis antigo corresponde á insólita película Nutcracker Suite que data de 1925, tratándose dun dos experimentos dos irmáns Fleischer sobre o tema do son. Novamente, a música do ballet “O Quebranoces” voltaría a ser a protagonista da mediometraxe soviética Shchelkunchik (1972), produción do Soyuzmultfilm dirixida por Boris Stepantsev. A figura de Disney tampouco se quedou atrás coa súa adaptación de A bela durminte (1959), unha das súas mellores longametraxes da década, aquí baixo a dirección de Clyde Geronimi. A última película á que nos referiremos é de nacionalidade xaponesa, tratándose de O lago dos cisnes (1981), filme de Kimio Yabuki que adaptaba directamente a historia e música do ballet homónimo do compositor ruso.

139

A continuación, imos ocuparnos do campo da ópera romántica, todo un marco musical con identidade de seu onde atopamos un gran número de compositores especializados neste xénero musical. Para dar comezo, podemos referirnos a certos exemplos da Warner Bros. nos cales tomaron o campo da ópera como medio de expresión ás risas. Este sería o caso de cintas tan notables como Long-Haired Hare (1949) e Rabbit of Seville (1950), ambas como música prestada de Giacchino Rossini; What’s Opera, Doc? (1957), a partir de Richard Wagner; ou Batton Bunny (1959), coa música de Franz von Suppé; exemplos todos eles protagonizados polo hilarante Bugs Bunny. Sen dúbida, a máis grande de todas elas, sería What’s Opera, Doc?, película de Chuck Jones onde non soamente satirizaba sobre as mastodónticas óperas wagnerianas, senón que facía o propio con toda a ópera en xeral. Con respecto aos fragmentos escollidos, toda a película se estrutura a partir dos momentos estelares de “O holandés errante”, “Tannhäuser”, “Sigfried” e “As Valquirias”, esta última coa célebre Cabalgata das Valquirias, un dos préstamos de música clásica máis presente no campo cinematográfico. Céntrandonos nos autores concretos, os máis destacados serían de nacionalidade italiana. Con respecto aos principais nomes, podemos dicir que Giuseppe Verdi, un dos máis grandes operistas apenas aparece neste tipo de traballos, sendo unha magnífica excepción o episodio de “Rigoletto” presente en OperaVox. Practicamente, a mesma sorte foi a que correu outro dos grandes como Giacomo Puccini, presente tamén na mesma película coa versión da ópera “Turandot”. No caso de Puccini, sería tamén o protagonista doutro exemplo do noso tempo, a curta de monicreques Aria (2001) do ruso Pjotr Sapegin, contando aquí coa presenza estelar da principal aria da ópera “Madame Butterfly”. Con todo, existe outro gran operista non tan ignorado e nado en Italia, non sendo outro que o xa citado Giacchino Rossini. Xa vimos a súa presenza en dous grandes exemplos das preto de cen aparicións nas curtas da Warner, ademais de nos proxectos Opéra imaginaire e OperaVox, nesta última cos ópera “O barbeiro de Sevilla”. Este marabilloso panorama non se pecha aí, xa que existen outros exemplos notables, comezando pola aventura de Mickey Mouse titulada The band concert (1935) de Wilfred Jackson. Concretamente, tratáse da primeira aparición en cor do célebre personaxe de Disney, destacando pola perfecta simbiose entre a animación e a audición da obertura da celebérrima ópera “O barbeiro de Sevilla”. Entre os grandes animadores do cartoon, unha figura tan dotada para a comedia como Tex Avery, tampouco puido reprimirse a tomar a ópera como motivo de burla, sendo este o caso de Magical Maestro (1952), novamente a partir da anterior ópera rossiniana comentada. Posiblemente, unha gran culminación para Rossini chagaría coas películas do dúo de animadores Emanuele Luzzati e Giulio Gianini. A súa relación aparece en tres grandes filmes, triloxía que se abre con La gazza ladra (1964), a súa ópera prima onde fan unha interesante revisión sobre a trama orixinal desta composición. As outras dúas aportación rossinianas xiran en torno á moda decimonónica correspondente ao imperante exotismo daqueles anos, tal sería o caso de L’italiana in Algeri (1968), sobre a ópera homónima; e Pulcinella (1973), agora a partir da ópera “Il turco en Italia”, ambas marabillosos exemplos da animación con recortes, técnica por excelencia desta parella italiana. O outra gran país de operistas apreciados polos animadores foi Francia. Entre os seus autores, atópase a figura de Charles Gounod, asociado ao mundo da animación por dúas gran películas 140

cunha mesma obra común, a ópera “Fausto”, ademais do fragmento xa comentado de Opéra imaginaire. As películas ás cales nos referimos contan con enfoques totalmente dispares, situándose en primeiro lugar o filme abstracto Number 13 (1962) de Harry Smith, unha longametraxe de máis de cen minutos coa música do operista francés. Por outra banda, temos unha nova longametraxe, auspiciada neste caso polo checo Jan Svankmajer, tratándose da nova revisión do mito Faust (1994), podendo dicir que a música goza dun lugar especial nesta produción. Non obstante, máis relevante é sen dúbida o caso de Georges Bizet, autor do que xa comentamos algunhas aparicións en películas de Korejwo, así como nos dúas propostas operísticas da introducción. A referencia a este autor é practicamente sinónimo dunha das obras clave do repertorio operístico, “Carmen”, a historia dunha xitana e femmefatale que destrúe todo o que se atopa ao seu alrededor. Bastante temperá, sería a realización de Carmen (1933), película de siluetas de Lotte Reiniger, mostrando novamente a súa enorme capacidade como animadora. Pouco posterior, sería a tamén chamada Carmen (1935), intento por parte do británico Anson Dyer de animar obras musicais. De toda a era do cartoon clásico, podemos salientar un interesante exemplo do dúo Tom & Jerry, tratándose de Carmen get it (1962), exemplo tardío que contaba coa cariturización do director de orquestra italiano Arturo Toscanini. Por último e non menos importante, mencionar a presenza musical desta ópera na película Choo-Choo 3 (2004), unha nova mostra do potencial para o musical do animador ruso Garri Bardin. En canto ao resto de países, case non existen películas de animación que conten con outros operistas, sendo unha das poucas excepcións o caso de Richard Wagner. Con todo, os exemplos máis representativos correspondentes a este autor xa os citamos máis arriba, sendo toda unha culminación o episodio dos máis de cincuenta da Warner dirixido por Chuck Jones, toda unha parodia de alta categoría. Máis curiosa, é a presenza animada de dous grandes autores británicos, músico e libretista respectivamente, especializados no campo da opereta, coñecidos como Gilbert & Sullivan. Deste binomio, o compoñente musical aportábao Arthur Sullivan, autor capacitado para crear belas e agradables melodías que foron moi apreciadas polo gran público do seu día. Boa proba disto, sería a música de Ruddigore (1966), filme de Joey Batchelor, importante adaptación da opereta homónima. Existirían outros exemplos similares, pero ningún chagaría á altura de Gilbert & Sullivan: The very models (1998), outra película de monicreques de gran calidade realizada por Barry Purves, centrándose nas dificultades á hora de montar unha representación vivida polos dous artistas británicos. Canto á música nacionalista, o noso último chanzo correspondete ao século XIX. A día de hoxe, está comprobado que os máis interesantes nacionalismos naceron na franxa máis leste de Europa, podendo dicir que o folclore checo non contou con gran representación no campo da animación, sendo esquecidos así autores como Antonin Dvorak ou Leos Janacek, só presentes en casos puntuais, algún deles xa citado anteriormente. Mellor sorte, parece verse co nacionalismo escandinavo, xa que dentro da súa diversidade, atopamos algunha película digna de mención. Aquí atopamos a autores como o finés Jan Sibelius, presente en Allegro non troppo, pero a maior importancia recaería na figura do noruegués Edvard Grieg, cuxa presenza se pode rastrexar dende algún dos filmes de Fischinger ata certas aparicións nalgún episodio dos 141

Simpson. No campo das curiosidades, estaría a cinta titulada Legend of Grieg (1967), notable exercicio de estética case barroca na que o animador Vadim Kurchevsky nos mostra o propio compositor e a súa relación co folclore e lendas norueguesas. Algo menos coñecida e totalmente coetánea, é a película latinoamericana El músico (1965), realización de Fernando Ruiz na que formula a unha orquestra completa tocando sen instrumentistas a música da suite “Peer Gynt”, posiblemente a páxina máis célebre do seu autor. O outro grande ámbito musical sería o nacionalismo ruso, posiblemente unha das escolas nacionalistas cunha maior representación de músicos. Para máis sinais, este nacionalismo iniciouse con Mikhail Glinka, sentando as bases do seus seguidores, principalmente no conxunto de músicos chamado “Grupo dos Cinco”. De todos eles, quizais o máis coñecido sexa Nikolai Rimsky-Korsakov, de quen se ocuparon principalmente os animadores rusos. Concretamente, existen dous traballos baseados noutras tantas óperas do autor, sendo ambas realizadas polo experimentado Ivan Ivanov-Vano. En primeiro lugar, contamos con Schnegurochka (1952), exemplo sobre a ópera do mesmo título que pode traducirse por “a princesa de xeo”. En segundo lugar, está a curtametraxe codirixida con Youri Norstein titulada Secha pri Kerzhentse (1971), película que toma o momento culminante da ópera homónima a través dunha rica e grandiosa animación. Para rematar, referirémonos ao outro gran compositor ruso presente no mundo da animación, o tamén membro dos cinco Modest Mussorgsky. En liñas xerais, facer referencia a este autor é practicamente sinónimo de Alexandre Alexeieff, realizador que puxo imaxes ás dúas obras máis importantes do compositor coa súa pantalla de alfinetes. Por un lado, está a obra mestra Une nuit sur le mont chauve (1933), recreación visual deste poema sinfónico, á súa vez inspirado en Gogol, obtendo uns resultados nunca vistos. Dicir que posteriormente, a película Fantasía tamén contou con esta música, sen chegar nunca a superar a comparación con respecto ao exemplo de Alexeieff. Nos últimos anos, o animador ruso interesouse pola suite pianística “Cadros dunha Exposición”, composición en homenaxe a un amigo pintor do compositor tras a súa morte. Concretamente, esta composición deu lugar a dúas películas, Tableaux d’une exposition (1972) e Trois thèmes (1978), contando en cada unha delas con tres cadros musicais tomados da colección completa. Pero a inspiración en torno a esta última obra non sería patrimonio unicamente de Alexeieff, xa que o pai do anime xaponés, o mangata Osamu Tezuka xa dera mostras das posibilidades visuais desta composición. O resultado foi Tenrankai no e (1966), ou tamén coñecida como “Pictures at an Exhibition”, mediometraxe no que se musicaba a composición de forma íntegra xogando con partes reais para o tema do “paseo”, elemento que servía de nexo de conexión para os diferentes cadros ou movementos da peza pianística, podendo dicir aquí que o animador xaponés decantouse pola súa versión orquestral. Deste xeito, chegamos ao noso último período musical, o século XX, caracterizado por unha gran diversificación de estilos e compositores, sendo practicamente imposible seguilos a todos un por un. Así pois, ímonos centrar naqueles máis representativos e coñecidos, adiantando xa que os nomes alemáns non contan cunha gran representación, non ocorrendo así cos franceses. Tampouco non sería de estrañar a súa importancia, posto que París se converteu na capital musical por 142

excelencia da música, punto de encontro dos máis grandes compositores de todo o mundo. Como curiosidade, existe unha película animada da fin da era muda, Vormittaggspuk (1928) de Hans Richter, na que podemos gozar da presenza de dous grandes compositores da época en escenas de imaxe real, tratándose de Darius Milhaud e Paul HIndemith, toda unha honra para ao noso sentido da vista. Como punto de partida, podemos dicir que a música francesa que maior éxito tivo foi a chamada “impresionista”, sendo o seu principal ou case único representante o magnífico Claude Debussy. A mirada descritiva é altamente propicia para a animación, sendo de estrañar a súa pouca presenza neste tipo de creacións, habendo xa citado a súa presenza en Allegro non troppo. Na súa excepción, podemos dicir que só atopamos un traballo relevante digno de ser mencionado aquí, tratándose de Syrinx (1965) de Ryan Larkin. No seu conxunto, este exemplo personifica unha visión precisa e artística do mito do deus Pan, tomando como punto de partida a peza homónima para frauta soa composta polo mestre francés, á súa vez unha homenaxe a este antigo instrumento grego. Dentro da inspiración impresionista de Debussy, contamos con outros nomes célebres como Maurice Ravel, tamén presente na película de Bozzetto. Xa en solitario, existe un filme bastante interesante da última década do século titulado Bolero (1992) de Ivan Maximov, película firmada polo autor francés que mostra xa no seu título á obra que toma como punto de partida, mostrando visualmente o carácter repetitivo e de variacións propio da obra orixinal. Outro compositor bastante ligado ao Impresionismo, aínda que un tanto paradigmático por outras cuestións, sería Erik Satie, sempre preocupado pola creación de sonoridades totalmente novas e celestiais. Sen dúbida, este autor ten o seu momento de gloria en Satiemania (1978), a mellor película do seu autor Zdenkó Gasparovic, unha homenaxe en toda regra a este compositor que xoga co seu estilo pianístico, un dos seus principais enfoques. Como conclusión ao mundo francés, o compositor Jacques Ibert tamén tivo as súas adaptacións visuais grazas ao animador Donald Bevis, un dos principais representantes da vangarda de Los Ángeles, tomando como punto de partida dous scherzos deste músico nos filmes Parade e String Time respectivamente. Fóra Francia, o resto de países non foron tan prolíficos en canto a número de músicos, porén temos o caso do inglés Edward Elgar presente en Fantasía, ou o alemán Kurt Weill recollido en Seryy volk end Krasnaya shapochka, podendo marcar como a outra gran nacionalidade musical do século XX, o caso ruso ou soviético, como se prefira. Neste caso, temos a figuras tan ilustres como Igor Stravinsky, xa presente nas dúas partes de Fantasía, en Allegro non troppo, así como a súa presenza protagonista no documental da súa vida Igor: The Paris years. Sobre todos estes casos xa falamos no seu momento, aos que debemos sumar algún que outro novo dada a súa gran calidade artística e cinematrográfica. Un tanto serodia, sería a mediametraxe inspirada no ballet do mesmo título The soldier’s tale (1984), realización de R. O. Blechman e Christian Blackwood que destacaba polo seu uso acertado das diferentes partes musicais. Como creación do noso tempo, temos a que é posiblemente unha das mellores creacións españolas desta década, Minotauromaquia (2004), curtametraxe galega de Juan Pablo Etcheberry que mestura a música do ballet “O paxaro de lume” coa vida de Pablo Picasso, contando coa presenza física do propio músico. Nun plano máis partidista, temos o compositor Sergei Prokofiev, toda un mestre da música do século XX que no campo da animación é especialmente recordado polas súas adaptacións do seu conto musical “Pedro e o Lobo”, unha obra, por outra parte, gratamente didáctica. A máis antiga de todas corresponde ao mago da animación Disney, 143

atopándose nun dos fragmentos da longametraxe Música, mestre (1946), episodio que posteriormente se editaría por separado, debéndose a súa dirección ao experimentado Clyde Geronimi. A seguinte versión chegaría con Peter und der Wolf (1973), unha versión practicamente descoñecida, neste caso a cargo de Günter Rätz. Xa a finais de século, xurdiu unha nova versión norteamericana titulada Peter and the Wolf (1996), mediometraxe financiada por Chuck Jones que mestura partes de acción real con outras de tipo animado, caracterizándose por un estilo bastante clásico para o momento. Posiblemente, un punto culminante sexa a recente realización Peter & the Wolf (2006), mostrada na presente edición do festival que logra unha perfección no campo da animación con monicreques case insuperable. O último gran autor ruso é Dmitri Shostakovich, non só un gran representante da música clásica do seu tempo, senon tamén un afamado compositor de música para películas. Con todo, a animación veríase beneficiada desta segunda faceta nunha única ocasión, tratándose de Bazar (1934) de Mikhail Tsekhanovsky, unha longametraxe que en último termo se quedaría nunha brevísima curta. No marco dos préstamos, unha das mellores aparicións deste autor témola en 25-E – Pervyy den (1968), colaboración entre Youri Norstein e Arkadiy Tyurin, todo un canto ao proceso revolucionario de Outubro que se acompañou da suxerente música das sinfonías nº 11 e 12. Por último, a súa presenza tamén marabillou no acompañamento do fragmento de Fantasía 2000 sobre o soldadiño de chumbo, creación do animador Hendel Butoy a partir do segundo concreto para piano do mestre ruso. En suma, nesta traxectoria sobre a interrelación entre animación e música, deixamos para o final o que para moitos é o máis grande compositor español de todos os tempos, o gaditano Manuel de Falla. A súa carreira desenvolveuse durante a primeira metade do século XX, situándose dentro da segunda xeración dos nacionalistas españois, ao mesmo tempo que tamén gozou da eficacia do estilo impresionista. Todos estes trazos mestúranse nunha das súas obras clave, o ballet “O amor bruxo”, estando a súa música presente na curta El aparecido (2000), exercicio importante de Diego Agudo Pinilla que gozaba dunha estudada coreografía da danza do terror do mencionado ballet. Este exemplo permítenos asinar o punto e final deste apartado, certamente bastante amplo onde non soamente podemos gozar de boa música, senón tamén dos mellores exemplos animados de toda a historia deste medio.

144

RETROSPECTIVAS MATERIAS ANIMADAS: MÚSICA --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

UNE NUIT SUR LE MONT CHAUVE THE BAND CONCERT Francia, 1933 (9 min.)

Estados Unidos, 1935 (9 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Alexandre ALEXEIEFF Guión e Claire PARKER Animación Modest MUSSORGSKY (mus. orix.) Música Produción -

Ficha Técnica: Dirección Wilfred JACKSON e Guión Animación Música Produción

Técnica Formato

Pantalla de alfinetes 35 mm.; sen diálogo (b/n) http://www.dailymotion.com/video/x2psmj_une-nuit-sur-le-montchauve_music

Sinopse: Como todos os anos, as bruxas xúntanse o día de San Xoán na cima do monte pelado. Todos agardan con espectación a chegada do demo, o seu adorado ídolo que fará acto de presenza entre imaxes fantasmais. Primeiro exemplo realizado coa pantalla de alfinetes, creación dos seus autores, inspirado no poema sinfónico homónimo de Mussorgsky, á súa vez baseado nun texto de Gogol.

Les CLARK - Clyde GERONIMI Jack KINNEY - Terrell STAPP Giacchino ROSSINI (mus. orix.) Walt Disney Productions

Técnica Formato

Debuxo tradicional 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=MBwF_hHrlzs&feature=related

Premios: Mostra de Venecia 1935 (Medalla de Ouro á Mellor Animación)

Sinopse: O rato Mickey disponse a tocar coa súa banda nas festas da localidade, ata que chega o pato Donald vendendo xeados. Neste intre, Donald non resiste a tentación de tocar a súa frauta, interrompendo así os músicos da banda. Esta curta de Mickey Mouse foi a súa primeira aventura en technicolor, contando cunha brillante presenza da obertura “Guillerme Tell” de Rossini, uso que

145

RETROSPECTIVAS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

THE CAT CONCERT

BEGONE DULL CARE

Estados Unidos, 1946 (8 min.)

Canadá, 1949 (8 min.)

Ficha Técnica: Dirección William HANNA e Guión Joseph BARBERA Animación Ed BARGE - Kenneth MUSE Franz LISZT (mus. orix.) Música Produción MGM Studios

Ficha Técnica: Dirección, Norman McLREN Guión e Evelyn LAMBART Animación Oscar PETERSON TRIO (mus. orix.) Música Produción National Film Board of Canada Técnica Formato

Técnica Formato

Pintura sobre Película 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.nfb.ca/film/begone_dull_care_caprice_couleurs/

Debuxo tradicional 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=2PB1M_9O0_U

Premios:

Berlinale 1951 (Medalla de Prata á Mellor Película Cultural) Premios de Cine Canadense 1950 (Premio Especial)

Premios BAFTA 1949 (nomin. mell. anim.) Oscar 1947 (Mellor Curta de Animación)

Sinopse: Tom é un virtuoso do piano que está a punto de comezar o seu recital. No momento de empezar, Jerry, que está durmindo dentro do piano, despértase bruscamente, dando comezo así a unha batalla musical implacable. Aventura de Tom e Jerry de enfoque musical, non sería a única, que se caracteriza por ser unha especie de parodia á figura do virtouso do piano, exemplificada con música de Liszt.

Sinopse:

146

Os ritmos e as variacións presentes na música de jazz poden crear todo tipo de imaxes abstractas consistentes en liñas e cores case indescritibles. Non hai mellor forma que crear a abstración co máis abstracta das artes: a música. Sen dúbida, a música de jazz sitúase como enormemente suxerente para a creación de filmes experimentais, acadándose cotas inigualables con este tema do Oscar Peterson

MATERIAS ANIMADAS: MÚSICA --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

WHAT’S OPERA, DOC?

FREE RADICALS

Estados Unidos, 1957 (7 min.)

Reino Unido, 1958 (5 min.)

Ficha Técnica: Dirección Chuck JONES Michael MALTESE Guión Animación Ken HARRIS - Abe LEVITOW Richard WAGNER (mus. orix.) Música Produción Warner Bros. Pictures

Ficha Técnica: Dirección e Guión Len LYE Animación Música Produción

Técnica Formato

Debuxo tradicional 35 mm.; V. O. S. Galego (cor) http://www.dailymotion.com/video/x4r7fd_whats-opera-doc-wbchuckjones-1957_creation

The Bagirmi Tribe of Africa (mus. orix.) New Zealand Film Commission

Técnica Formato

Rallado sobre Película Betacam SP; sen diálogo (b/n) http://www.youtube.com/watch?v=sGyVYDseGc4

Premios:

National Film Registry 2008

National Film Registry 1992

Sinopse:

Sinopse: Elmer é un viquingo que ten a Bugs Bunny como o seu principal inimigo. A astucia do coello lévao a disfrazarse de valquiria, facendo que Elmer monte en cólera no momento que este se decata dun fatal engano. Grandiosa parodia da música de Wagner, e en xeral da ópera, contando cos principais momentos operísticos do autor xermánico, onde todo está construído con minucioso detalle.

147

O branco e negro conseguen unha perfecta simbiose nesta curta onde os sons populares da tribo africana Bagirmi son os que marcan os movementos das liñas que semellan raiadas na propia pantalla. O potencial de Len Lye como artista experimental lévao a traballar con música doutras culturas, neste caso co folclore africano.

RETROSPECTIVAS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

CANON

LA GAZZA LADRA

Canadá, 1964 (10 min.)

Italia, 1964 (11 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Norman McLAREN Guión e Grant MUNRO Animación Eldon RATHBURN Música Produción National Film Board of Canada

Ficha Técnica: Dirección Giulio GIANINI e Guión Emanuele LUZZATI Animación Giulio GIANINI Giacchino ROSSINI (mus. orix.) Música Produción Allied Artist Pictures Técnica Formato

Pixilación / Obxectos animados / Recortes Formato 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=C_w7Bivi2C4

Recortes 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=Nbk0V6rG4Bc

Técnica

Premios: Premios:

Óscar 1966 (nomin. mellor curta animación) Festival de Cine de Melbourne 1965 (Gran Premio)

Premios de Cine Canadense 1965 (Mellor Película Artística e Experimental)

Sinopse:

A través do son embriagador do canon, os obxectos, as figuras e as persoas repiten os mesmos movementos seguindo as diferentes melodías canónicas. Que mellor maneira que entender esta forma musical se a podemos ver. Notable traballo de McLaren en colaboración con Munro, destacando por ser un dos poucos exemplos que pretendían visualizar unha forma musical.

Tres reis inimizados arman unha alianza contra uns inimigos comúns e fáciles de conquistar, os paxaros. Para axudalos, contarán unicamente coa axuda dunha diabólica pega. Interesante recreación animada da obertura da ópera rossiniana La gazza ladra, facendo unha versión alternativa con respecto á historia orixinal.

148

MATERIAS ANIMADAS: MÚSICA --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

JOHANN SEBASTIAN BACH: FANTASIA G-MOLL

SYRINX Canadá, 1965 (3 min.)

Checoslovaquia, 1965 (10 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Jan SVANKMAJER Animación Música Produción

Ficha Técnica: Dirección e Guión Animación Música

Johann Sebastian BACH (mus. orix.) Krátký Film Praha

Produción

Ryan LARKIN Claude DEBUSSY (mus. orix.) National Film Board of Canada

Técnica Formato

Debuxo ao carboncillo 35 mm.; sen diálogo (b/n) http://www.youtube.com/watch?v=9TZkFzrkC1I

Técnica Formato

Obxectos animados 35 mm.; sen diálogo (b/n) http://www.youtube.com/watch?v=cndp2hjAGys

Premios: Festival de Curtas de Philadelphia 1968 (Mención Especial) Premios Genie [Canadá] 1966 (Mellor Película artística e Experimental)

Premios: Festival de Cannes 1965 (Premio Especial do Xurado)

Sinopse: Un organista entra nun edificio, auscultando con bastante detalle as súas diferentes partes. Todo este camiño tomará un novo rumbo, cada vez máis decadente, cando atope un órgano que lle servirá para plasmar esa realidade surrealista. Co aompañamento organístico de Bach, o autor pretende marcar como a música pode afectar os obxectos, dotando de movemento a aqueles máis inanimados.

Sinopse: O deus dos pastos Pan está namorada da ninfa Syrinx, quen fuxindo del transformouse en cana. Frustado pola perda, o deus collerá varias canas de diferentes tamaños coas que creará un instrumento para consolar a perda da súa amada. Interesante recreación do mito da creación da antiga frauta de pan grega acompañada pola música homónima de Debussy, a homenaxe musical do máis grande compositor

149

RETROSPECTIVAS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

25-E – PERVYY DEN

PINK FLOYD “WELCOME TO THE MACHINE”

URSS, 1968 (8 min.)

Reino Unido, 1976 (7 min.)

Ficha Técnica: Dirección Youri NORSTEIN e Guión Arkadiy TYURIN Animación Youri NORSTEIN Música Produción

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Gerald SCARFE Animación Pink FLOYD (vídeo musical) Música Produción Columbia / CBS Records

Dmitri SHOSTAKOVICH (mus. orix.) Soyuzmultfilm

Técnica Formato

Recortes 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=Nt5TvSdzUeg

Técnica Formato

Tradicional Betacam SP; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=kJVrwG5n49M

Sinopse: Moscova é unha cidade en calma ata que os soldados bolxeviques poñen en marcha o seu programa revolucionario definitivo. Dirixidos polo camarada Lenin, Rusia está a piques de iniciar unha nova etapa. Estamos ante un día clave na historia, o 25 de outubro de 1917. Conmemoración do primeiro día da Revolución Rusa onde se mostra unha estética nacionalista propia deses anos, xunto co acompañamento da música de Shostakovich,

Sinopse:

150

Unha xigantesca besta mecánica mergúllanos nun mundo apocalíptico onde a destrución se presenta como a principal forma de vida. Mareas de sangue tinguen de cor estes paraxes estériles, carentes de vida propia. Traballo pioneiro no campo do vídeo musical baixo o soporte da animación, debendo prestar especial atención á relación nos seus inicios coa banda Pink Floyd.

MATERIAS ANIMADAS: MÚSICA --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

IGOR: THE PARIS YEARS

MY BABY JUST CARES FOR ME

Reino Unido, 1982 (25 min.)

Reino Unido, 1987 (4 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Stephen & Timothy QUAY Animación Igor STRAVINSKY (mus. orix.) Música Produción Koninck Studios / Channel 4

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Peter LORD Animación Nina SIMONE (mus. orix.) Música Produción Aardman Animation Studio

Técnica Formato

Plastilina 35 mm.; V.O. Inglés (cor) http://www.youtube.com/watch?v=eYSbUOoq4Vg

Marionetas 16 mm.; V.O.S. Galego (cor)

Sen link na Web

Premios:

Sinopse: Igor Stravinski é un dos compositores máis prometedores de inicios de século. A súa chegada a París foi decisiva para toda a súa carreira posterior, xa que aquí coñecerá os máis grandes artistas do momento, entre eles a Mayakovski e a Cocteau. Docuanimación sobre o gran compositor Igor Stravisnky, tomando para a ilustración deste momento clave da súa carreira en París fragmentos dos seus tres ballets máis célebres: O paxaro de lume, Petruschka e A consagración da primavera.

Festival de Animación de Ottawa 1988 (Mellor Película de -5 Min.)

Sinopse:

151

Un club nocturno, unha bela cantante e un pretendente son os protagonistas desta historia. O ritmo da música mestúrase co ambiente, facéndose case imposible achegarse á dama que reina no escenario. Impresionante traballo próximo ao campo do vídeo musical que se vale dunha canción dos anos 20 de Nina Simone, podendo destacar o xogo de primeiros planos en torno aos

RETROSPECTIVAS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

SERYY VOLK AND KRASNAYA SHAPOTCHKA

THE BEAUTIFUL BLUE DANUBE Polonia, 1993 (6 min.)

URSS, 1990 (27 min.)

Ficha Técnica: Dirección Garri BARDIN e Guión Animación Música Produción

Lidiya MAYATNIKOVA Irina SOBINOVA-KASSIL Natalya TIMOFEEVA Varios (mus. orix.) Soyuzmultfilm

Ficha Técnica: Dirección e Guión Animación Música Produción

Aleksandra KOREJWO Johann STRAUSS (mus. orix.) Wyprodukowaly Polskie Nagrania

Técnica Formato

Sales de cores animadas 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=6FODe_7ArMQ

Técnica Formato

Bonecos / Plastilina 35 mm.; V. O. S. Galego (cor) http://www.youtube.com/watch?v=bXjx_KbW_z8

Sinopse: As fermosas augas do río Danubio percorren máis de media Europa, dando como resultado unha morea de melodías durante todo o seu leito. Grazas á súa placidez, podemos mergullarnos nun mundo totalmente novo e descoñecido. Esta película xoga coa dualidade da figuración e a abstración, sempre dotada dunha gran riqueza polícroma. Dicir que a música de Strauss é perfecta nas propostas fílmicas, embriagándose do seu movemento bailable.

Premios: Festival de Animación de Annecy 1991 (Gran Premio - Premio do Público) Premios Nika [Rusia] 1991 (Mellor Película de Animación) World Animation Celebration 1991 (Mellor Animación entre 15 e 30 Minutos)

Sinopse: Carapuchiña Vermella vive na Rusia comunista e debe cruzar a fronteira para levarlle unha torta á súa avoa parisiense. O seu principal atranco será o lobo gris, un perigoso representante do partido comunista. Sátira sobre o conto de Perrault cun enfoque musical, tomando exemplos de Kurt Weill, así

152

MATERIAS ANIMADAS: MÚSICA --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

RIGOLETTO

EL APARECIDO

Reino Unido, 1993 (28 min.)

España, 2000 (4 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Barry PURVES Animación Giuseppe VERDI (mus. orix.) Música

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Animación

Produción

Música

Bareboards Productions / British Broadcasting Corporation (BBC)

Produción

Diego AGUDO PINILLA Manuel de FALLA (mus. orix.) ESDIP / Eduardo Elosegui

Técnica Formato

Ordenador 2D 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=UywrLnWJO4Q

Marionetas 35 mm.; V. O. S. Español (cor) http://www.youtube.com/watch?v=jQ7W6VEzRf8&feature=related (clip)

Premios: Premios: Festival de Animación de Ottawa 1994 (Premio Especial) Festival de Cine de Chicago 1994 (Placa de Prata) Cinanima 1994 (Mención Especial) Cartoon d’Or 1994 (Finalista)

Premios Goya 2002 (nominado mellor curta de animación)

Sinopse: Entre a vida e morte sitúase unha delgada liña que podemos cruzar en calquera momento. Sen sabelo, unha bailaora baila coa morte unha coreografía que pode chegar a ser mortal. Nunha das poucas recreacións musicais españolas, este exemplo sabe conxugar á perfección a música de Falla e o seu alto compoñente de relación co mundo do flamenco.

Sinopse: Rigoletto é un bufón chepudo da corte do ducado de Mantua. Os seus sentimentos móvense polo afecto á súa filla, a quen pretende manter a salvo da corrupción da corte. Grandiosa adaptación da óepera homónima de Verdi na súa versión recortada de media hora, que a pesar de todo capta toda a

153

RETROSPECTIVAS: HOMENAXE - JOHN LASSETER & PIXAR ANIMATION STUDIOS Artista: JOHN LASSETER John A. Lasseter naceu o 12 de Xaneiro de 1957 en Hollywood (Los Ángeles, California), situándose como un dos nomes máis célebres de toda a historia do cine de animación. Xa aos cinco anos gañou o seu primeiro premio por un debuxo a lapis, recompensado con 15 dólares. Lasseter asistiu ao primeiro programa de animación do California Institute of Arts (CALARTS), graduándose en cinematografía en 1979. Durante aqueles anos, emprendeu a realización das súas primeiras producións animadas, as curtametraxes Lady and the tramp (1979) e Nitemare (1980), gañadoras nos Premios da Academia na sección estudantil. A partir de entón, Lasseter comezaría a coquetear coa industria coa súa entrada nos estudios Disney, aventura que duraría moi pouco tempo, xa que as súas aspiracións a animar cos ordenadores non entraban no perfil da compañía. Co seu abandono de Disney, Lasseter converteuse en membro da División Informática de Lucasfilm Ltd., logrando os seus primeiros éxitos na filial Industrial Light & Magic. Precisamente, sería no eido desta empresa onde se formaría a célebre compañía Pixar Animation, onde se convertiría no máis grande animador e director creativo do campo da animación por ordenador. Tras a súa independencia, Lasseter puxo de manifesto todo o seu potencial creativo ao encargarse de todos os primeiros traballos artísticos da compañía, pertencentes todos eles ao campo da curtametraxe. O gran salto acadaríao coa produción da primeira longametraxe realizada íntegramente con ordenador no formato 3D, tratándose de Toy Story (1995), película na que tamén asumiu as funcións de director. Na actualidade, o animador voltou traballar en Disney en 2006, debido a un acordo con esta outra compañía que o situaba como novo director creativo da mesma. Así pois, a día de hoxe compatibiliza o seu labor de produción en ambas empresas, así como asesor creativo de Walt Disney Imagineering, onde axuda a deseñar atraccións para os parques temáticos que Disney ten repartidos polo mundo enteiro. No plano fílmico, segue a produción do filme Toy Story 3 (2010), a última película de Pixar que se estreará en breve para goce de todos os fans desta compañía.

Produtora: PIXAR ANIMATION STUDIO A día de hoxe, podemos dicir que Pixar Animation Studios é a compañía máis grande de animación por ordenador baixo a produción de gráficos en 3D, situando a súa sede en Emeryville (California) Os inicios de Pixar podemos remontalos ata o ano 1979, coa fundación de The Graphics Group (división de Lucasfilm Ltd.), contando con Ed Catmull (n. 1945), como o máximo responsable deste departamento, así como a primeira gran figura visible da futura Pixar. Tras algúns traballos experimentais, pronto estiveron preparados para a animación con ordenador con fins cinematográficos grazas a ferramentas como “Motion Doctor”. Dentro do marco creativo das empresas de George Lucas, tivo especial repercurión o seu labor dentro Industrial Light & Magic, xurdindo desta relación importantes logros visuais no campo dos efectos especiais, tal sería o caso de Star Trek II: the wrath of Khan (1982) e O mozo Sherlock Holmes (1985). Sería por aquel entón, ano 1984, cando se uniría ao pregrupo Pixar o segundo gran representante da empresa John Lasseter, iniciando así unha colaboración 154

altamente frutífera que chega ata os nosos días. Ese mesmo ano, foi a data na que realizaron o seu primeiro traballo independente de animación por ordenador, a curta The adventures of André & Wally B., unha mostra interesante no seu día do potencial desta técnica cuxa dirección estivo a cargo de Alvy Ray Smith (n. 1943), personalidade importante e relevante nos primeiros anos de Pixar como sociedade independente, ademais de ser el de quen partíu o nome da mesma. A nova galiña dos ovos de ouro iniciaríase formalmente en 1986, momento no cal o grupo completo foi adquirido por Steve Jobs (n. 1955), o último gran puntal na súa conformación. Esta escisión debeuse en gran parte á existencia de certas dificultades económicas, polo que Jobs, que acababa de abandonar a empresa da que era cofundador, Apple Inc., faríase co control da recén nacida Pixar pola cantidade de 5 millóns de dólares. Nun principio, a compañía dedicouse ao desenvolvemento de hardware gráfico, destacando o seu produto de base Pixar Image Computer, un sistema vendido sobre todo a axencias estatais e á comunidade médica, así como da gran produtora da animación, os estudios Disney. Con todo, o seu futuro atopábase no plano creativo, marco no cal a figura máis representativa sería John Lasseter que asumiu a dirección de todos os traballos realizados nos 10 primeiros anos de existencia da empresa. Así pois, pronto xorden obras clave como Luxo Jr. (1986), película que marca todo un avance en canto a calidade de técnica na animación con ordenador, ademais de outorgarlle a súa primeira nominación aos óscars no apartado de mellor curtametraxe de animación. A partir de aquí, xurdiron novas películas de curta duración como Red’s Dream (1987), Tin Toy (1988) e Knick Knack (1989), conseguindo por Tin Toy a prezada estatuiña que outorga a Academia de Cine de Estados Unidos. Esta frutífera etapa veríase truncada a inicios da década dos 90 debido ao contrato asinado cos estudios Disney, a través do cal pretendía dar o salto ao campo da longametraxe. O resultado desta aventura, non exenta de grandes riscos, foi a película Toy Story (1995), dirixida igualmente por John Lasseter e estreada o 22 de Novembro de 1995. Concretamente, tratábase da primeira longametraxe realizada integramente por ordenador, ademais de ser todo un éxito ao situarse como a película de maior éxito económico do ano. Non en van, todos estes esforzos se verían recompensados cun óscar especial pola súa contribución ao campo da animación. Dende este momento, simultanearán a produción de curtas e longametraxes, podendo dicir que os novos exemplos de curtametraxes foron dirixidos por outros artistas, buscando así presentar algúns outros talentos presentes na compañía. Neste sentido, contamos con sete grandes curtametraxes que se situarían no campo da realización de autor, tal sería o caso de Geir’s Game (1997), dirixida polo checo Jan Pinkava (n. 1963); For the birds (2000), realización de Ralph Eggleston (n. 1965); a dialogada Boundin’ (2003), a cargo da parella Bud Luckey e Roger Gould; One Man Band (2005), creación dos animadores Mark Andrews e Andrew Jiménez; Lifted (2006), con Gary Rydstrom (1959) na direción; Presto (2008), encomendada a Doug Sweetland; e por último, a máis recente Partly cloudy (2009), exemplo realizado polo artista gráfico Peter Sohn. Polo que respecta ao mundo das longametraxes e á espera da estrea de Toy Story 3 (2010), a súa filmografía ascende a 9 exemplos máis, tres dos cales volveron contar con Lasseter na dirección, referíndonos a A bug’s life (1998), Toy Story 2 (1999) e Cars (2006). A entrada no novo milenio deu paso a outros artistas para asumir os roles na dirección de películas. Entre eles, podemos destacar en primeiro termo a Pete Docter (n. 1968), responsable de dirixir obras clave da compañía como Monsters, Inc. (2001), aquí en codireción con David Silberman e Lee Unkrich; así como a máis recente Up (2009), compartindo as tarefas aquí con Bob Peterson. A seguinte gran personalidade, ademais de figura relevante no seo da empresa, sería Andrew Stanton (n. 1965), quen tamén conta con dúas películas importantes no seu haber, como son 155

Finding Nemo (2003) e Wall-E (2008), dúas marabillas imprescindibles. Como remate, a última gran fichaxe sería Brad Bird (n. 1957), antigo compañeiro de estudios de Lasseter en CALARTS, asombrando polo seu labor no campo da direción en The Incredibles (2004) e en Ratatouille (2007). A maiores a empresa, tamén realizou un bo número de curtametraxes que funcionan como interesantes spin-off ou secuelas de todas as súas longametraxes dende Monsters, Inc., pensadas para a súa distribución directa en vídeo. Dende o punto de vista empresarial, no ano 2004 Pixar e Disney rompen as súas relacións. Dita separación durou moi pouco, xa que o 26 de xaneiro de 2006, Disney adquire Pixar por varios millóns de dólares, cedendo o control creativo aos seus principais directivos. Ao mesmo tempo, Steve Jobs convértese nun dos principais accionistas da compañía Disney, situándose como unha das máis grandes personalidades ligadas ao mundo da animación. A modo de resumo, ninguén debería dubidar do enorme potencial de Pixar Animation Studios, a máis grande compañía mundial na produción de películas por ordenador. No apartado de premios, o recoñecemento tamén é absoluto e case imposible de seguir, podendo concluír todo este repaso dicindo que a día de hoxe son vinte e dous os óscars gañados ao longo da súa curta e frutífera historia. FILMOGRAFÍA COMPLETA: * Longametraxes:

* Curtametraxes (secuelas / spin off):

- Toy Story (John Lasseter, 1995) - A bug’s life [Bichos] (J. Lasseter – A. Stanton, 1998) - Toy Story 2 (J. Lasseter – L. Unkrich, 1999) - Monsters, Inc. [Monstros, S. A.] (P. Docter – D. Silberman – L. Unkrich, 2001) - Finding Nemo [Buscando a Nemo] (A. Stanton – L. Unkrich, 2003) - The Incredibles [Os Increíbles] (J. Lasseter – L. Unkrich, 2004) - Cars (J. Lasseter – J. Ranft, 2006) - Ratatouille (B. Bird – J. Pinkava, 2007) - Wall-E (Andrew Stanton, 2008) - Up (P. Docter – B. Peterson, 2009) - Toy Story 3 (Lee Unkrich, 2010) - Mike’s new car [de “Monsters, Inc.”] (Pete Docter, 2002) - Jack-Jack attack [de “The Incredibles”] (Brad Bird, 2005) - Mater and the Ghostlight [de “Cars”] (John Lasseter, 2006) - Your friend the rat [de “Ratatouille”] (Jim Capobianco, 2007) - BURN-E [de “Wall-E”] (Angus MacLane, 2008) - Tokyo Mater [de “Cars”] (John Lasseter, 2008) - Dug’s special mission [de “Up”] (Ronnie del Carmen, 2009)

* Curtametraxes de autor: (a nosa selección)

- The adventures of André and Wally B. (A. R. Smith, 1984) - Luxo Jr. (John Lasseter, 1986) - Red’s Dream (John Lasseter, 1987) - Tin Toy (John Lasseter, 1988) - Knick Knack (John Lasseter, 1989) - Geri’s Game (Jan Pinkava, 1997) - For the birds (Ralph Eggleston, 2000) - Boundin’ (B. Luckey – R. Gould, 2003) - One Man Band (M. Andrews – A. Jiménez, 2005) - Lifted (Gary Rydstrom, 2006) - Presto (Doug Sweetland, 2008) - Partly cloudy (Peter Sohn, 2009) 156

RETROSPECTIVAS HOMENAXE: JOHN LASSETER/PIXAR --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

THE ADVENTURES OF ANDRÉ AND WALLY B.

LUXO JR. Estados Unidos, 1986 (2 min.)

Estados Unidos, 1984 (2 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e John LASSETER Animación Gary RYDSTROM Música Produción Pixar Animation Studios

Ficha Técnica: Dirección Alvy Ray SMITH e Guión Animación Música Produción

Tom DUFF - Eben OSTBY John LASSETER Ben BURT LucasFilm Computer Graphics Project (Pixar Animation Studios)

Técnica Formato

Ordenador 3D 35 mm.; sen diálogo (cor) http://vimeo.com/8259028

Técnica Formato

Ordenador 3D Betacam SP; sen diálogo (cor) http://video.google.com/videoplay?docid=-4138652349105451402#

Premios: Óscar 1987 (nomin. mellor curta animación) Berlinale 1987 (Oso de Prata Mellor Curta) World Animation Celebration 1987 (Mellor Película asistida por Ordenador) Festival de Animación de Ottawa 1986 (2º Premio)

Sinopse: André dorme placidamente nun acolledor bosque. No momento de espertar, vese ameazado pola abella Wally B., quen trae malas intencións. Facendo uso da súa astucia, André intentará desfacerse da molesta abella por todos os medios. Primeiro traballo creativo realizado cando aínda formaba parte do cadro de George Lucas, de aí que os títulos de crédito marquen como produtora a LucasFilm Computer Graphics Project, o selo dos futuros estudios Pixar.

Sinopse:

157

O pequeno Luxo Jr. entretense xogando cunha pelota, o que fai que a súa nai se preocupe por el temendo que se manque. Por moito que faga, é case imposible frear tanta diversión e vitalidade. Primeira realización como independetes que contou con Lasseter como principal ente creativo, collendo posteriormente o seu personaxe principal, Luxo Jr., como o símbolo

RETROSPECTIVAS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

RED’S DREAM

TIN TOY

Estados Unidos, 1987 (4 min.)

Estados Unidos, 1988 (5 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e John LASSETER Animación David SLUSSER Música Produción Pixar Animation Studios

Ficha Técnica: Dirección, Guión e John LASSETER Animación Forrest PATTEN Música Produción Pixar Animation Studios

Técnica Formato

Ordenador 3D 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=M23AP3lzjeg&feature=related

Sinopse: Durante unha noite chuviosa, un monociclo vermello ocupa o lugar das liquidacións dentro dunha tranquila tenda de bicicletas. En realidade, está triste, xa que o seu soño é converterse nunha estrela de circo, actuando cun pallaso. Outra nova mostra da xenialidade desta compañía, onde sobresaen principalmente os esforzos por animar a choiva, xunto con propio monociclo protagonista da mesma.

Ordenador 3D 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=vNZtl5SZvbM

Premios: National Film Registry 2003 Óscar 1989 (Mellor Curta de Animación) World Animation Celebration 1989 (Mellor Película asistida por Ordenador)

Sinopse: Tinny é un pequeno xoguete que vive unha apracible vida ata que un destrutor bebé se encapricha con el. A partir deste intre, o xoguete escapa ao seu futuro destino, negro, acabar roto como os outros xoguetes do cuarto. Este traballo supuxo o primeiro premio da Academia de Hollywood a unha curta de animación realizada en tecnoloxía 3D, todo un

158

HOMENAXE: JOHN LASSETER/PIXAR --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

KNICK KNACK

GERI’S GAME

Estados Unidos, 1989 (4 min.)

Estados Unidos, 1997 (4 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e John LASSETER Animación Bobby McFERRIN Música Produción Pixar Animation Studios

Ficha Técnica: Dirección Jan PINKAVA e Guión Animación Jan PINKAVA - Troy SUTTON Gus VISEUR Música Produción Pixar Animation Studios

Técnica Formato

Ordenador 3D 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=6zYSsfs1lUw&feature=related

Ordenador 3D 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=rQB_wbc7rr0&feature=related

Premios:

Festival de Cine de Seattle 1990 (Premio á Mellor Curtametraxe)

Óscar 1998 (Mellor Curta de Animación) Festival de Animación de Annecy 1998 (Premio do Público) Anima Mundi 1998 (Premio do Público) World Animation Celebration 1989 (Mellor Película asistida por Ordenador)

Sinopse: Un boneco de neve chamado Knick habita dentro dunha pequena bóla de neve. Rodeado de calorosos amigos, intentará abandonar o seu mundo como sexa, empregando todo tipo de métodos sen éxito ningún. Esta curta, a última antes de Toy Story, mostra xa un gran nivel de madurez, contando cunha combinación de “gags” que a converten nunha xoia á altura dos mestres do cine silente.

Sinopse:

159

Geri é un afable velliño que pasa as tardes no parque. A súa principal afección é xogar ao xadrez, pero está a piques de enfrontarse ao seu rival máis duro, el mesmo. Con este exemplo, a compañía comeza a poñer estes pequenos proxectos en mans doutras figuras da compañía, situándose

RETROSPECTIVAS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

FOR THE BIRDS

BOUNDIN’

Estados Unidos, 2000 (3 min.)

Estados Unidos, 2003 (5 min.)

Ficha Técnica: Dirección Ralph EGGLESTON e Guión

Ficha Técnica: Dirección Bud LUCKEY - Roger GOULD Bud LUCKEY Guión Animación Doug SWEETLAND Bud LUCKEY Música Produción Pixar Animation Studios

Animación Música Produción

James Ford MURPHY Chris DiGIOVANNI Tom MYERS Pixar Animation Studios

Técnica Formato

Ordenador 3D 35 mm.; V. D. Espalol (cor) http://www.youtube.com/watch?v=zuVC1sAcVV8

Técnica Formato

Ordenador 3D 35 mm.; sen diálogo (cor) http://vimeo.com/8243280

Premios: Óscar 2002 (Mellor Curta de Animación) Festival de Animación de Vancouver 2001 (1º Premio á Mellor Animación 3D) Anima Mundi 2001 (Premio do Público) Festival de Cine de Sitges 2000 (Premio do Público)

Premios: Oscar 2004 (nomin. mellor curta animación) Premios Annie 2004 (Premio á Mellor Curta de Animación)

Sinopse: Unha ovella segura de si mesma que habita no salvaxe oeste é apreciada polos demais animais pola súa forma de bailar. Pero, un día uns tosquiadores córtanlle toda a la, facendo que se volva tímida e insegura. Esta curta conta coa peculiaridade de ser o único exemplo que presenta diálogos, xa que as demais baseábanse na forza descritiva das súas imaxes.

Sinopse: Un grupo de paxariños xúntase a conversar no cableado da liña telefónica. A súa estancia será perturbada coa aparición dunha ave un tanto torpe e coas plumas de punta que será vítima das súas burlas e indiferencia. Esta curta volve colleitar novos éxitos e premios para a compañía, reportándolle o terceiro e último óscar no apartado das curtametraxes.

160

HOMENAXE: JOHN LASSETER/PIXAR --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ONE MAN BAND

LIFTED

Estados Unidos, 2005 (4 min.)

Estados Unidos, 2006 (5 min.)

Ficha Técnica: Dirección Mark ANDREWS e Guión Andrew JIMENEZ

Ficha Técnica: Dirección Gary RYDSTROM e Guión

Animación Música Produción

Chris DiGIOVANNI Angus MacLANE Michael GIACCHINO Pixar Animation Studios

Animación Música Produción

Técnica Formato

Ordenador 3D 35 mm.; sen diálogo (cor) http://video.mail.ru/mail/lina.rybnikova/1481/3408.html

Premios:

Ordenador 3D 35 mm.; sen diálogo (cor) http://vimeo.com/7373143

Premios:

Óscar 2006 (nomin. mellor curta animación)

Sinopse:

Chris DiGIOVANNI Gini SANTOS Michael GIACCHINO Pixar Animation Studios

Óscar 2007 (nomin. mellor curta animación)

Sinopse:

Un home orquestra chega á praza principal dunha localidade, demostrándolle todo o seu talento a unha rapaciña que pasaba por alí. Sen decatarse, outro home orquestra ameaza o seu prestixo, desencadeándose unha guerra musical en toda regra. De acordo coa propia trama da curta, este exemplo destaca polo seu uso maxistral da música, compaxinándose á perfección co virtuosismo característico de cada un dos home orquestra.

Unha granxa illada no corazón de América pasa a noite tranquilamente até a chegada dunha nave espacial. No seu interior van dous alieníxenas, un dos cales está sacando o permiso de abdución, unha práctica que parecía moito máis doada a priori. Nova mostra cargada de humor, contando con homenaxes a películas como Encontros na terceira fase (1978), así como a presenza do xoguete de Tin Toy debaixo da cama do granxeiro.

161

RETROSPECTIVAS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

PRESTO

PARTLY CLOUDY

Estados Unidos, 2008 (5 min.)

Estados Unidos, 2009 (6 min.)

Ficha Técnica: Dirección Doug SWEETLAND e Guión Animación Andrew GORDON - Todd KRISH Scot BLACKWELL STAFFORD Música Produción Pixar Animation Studios

Ficha Técnica: Dirección Peter SOHN e Guión Animación Música Produción

Técnica Formato

Ordenador 3D 35 mm.; sen diálogo (cor) http://vimeo.com/7650261

Premios: Óscar 2009 (nomin. mellor curta animación) Premios Annie 2009 (nomin. mellor curta animación)

Brad KANE - Rodrigo BLAAS Stephanie HAMILTON Michael GIACCHINO Pixar Animation Studios

Técnica Formato

Ordenador 3D 35 mm.; sen diálogo (cor) http://vimeo.com/8669036

Premios: Óscar 2010 (semifinalista curta animación)

Sinopse: Un mago asiste a unha actuación importante nun gran teatro acompañado do seu fiel coello. O problema é que o pobre animal está esfameado, polo que se nega a cooperar ata que coma a súa preczada cenoria. Excelente xoia actual dotada de gran ritmo e humor, situándose como unha homenaxe ao cartoon clásico, concretamente a personaxes

162

HOMENAXE: JOHN LASSETER/PIXAR --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

VÍDEOS EXTRA: * DOCUMENTAL SOBRE PIXAR

* CURTA HOMENAXE A PIXAR

THE PIXAR SHORTS: A SHORT HISTORY

LOOO Italia, 2004 (6 min.)

Estados Unidos, 2007 (23 min.)

Ficha Técnica: Dirección Tony KAPLAN - Erica MILSOM e Guión Steve BLOOM Montaxe Barney JONES - David SLUSSER Música Produción Pixar Studios Formato

Ficha Técnica: Dirección Bruno BOZZETTO e Guión Animación Alvise AVATI Roberto FRATTINI Música Produción Bruno Bozzetto Técnica Formato

Ordenador 3D 35 mm.; V. O. S. Español (cor) http://www.youtube.com/watch?v=Fz2ahNgT7bY

35 mm.; sen diálogo (cor)

Sen link na Web

Recensión:

Recensión: O italiano Bruno Bozzetto homenaxea a creatividade dos estudios Pixar empregando a súa mesma técnica, así como referencias a algún dos seus traballos, principalmente The Incredibles (2004), así como algunha que outra sorpresa no seu desenvolvemento.

Interesante repaso sobre a historia de Pixar, centrada principalmente nas súas curtas dende os inicios ata a realización de Lifted (2006). Para unha maior profundización na historia completa da produtora, contamos co máis completo documental The Pixar Story (2007), baixo a direción de Leslie Iwerks.

163

PANTALLA CONTEMPORÁNEA ----------------------------------------------------------------------

Á marxe do incluído na nosa sección oficial, existen outros traballos pertencentes aos últimos anos que foron desestimados por ter unha orientación non axeitada para as nosas pretensións, xa que buscamos aqueles exemplos máis didácticos e pensados para un espectador medio. Deste xeito, consideramos que aqueles traballos enfocados a un público máis infantil, así como outros de carácter máis adulto, non deben ser descriminados pola nosa parte, contando con esta sección alternativa para o seu desenvolvemento. Mantendo o modelo do ano pasado, volvemos contar cunha breve sesión de dez traballos cuxo enfoque é máis infantil, para que os alumnos máis cativos poidan gozarar da animación propia para a súa idade, repetindo co nome de “Cinema Kids”. Por outra parte, é importante facer fincapé que a selección segue uns parámetros semellantes aos da sección oficial, ata o punto de que se trata de filmes independentes, propios de ámbitos festivaleiros, que por outra parte, sería imposible que puideran gozar deles noutro contexto. Como novidade con respecto ao ano pasado, sería o feito de contar con exemplos de temática propiamente adulta, proxecións non axeitadas para o noso alumnado que serán presentadas en exclusiva no marco da Asociación Tarabela, a nosa entidade colaboradora, que nomeamos como “Sesión Golfa”. A súa programación poderase consultar na programación da asociación que, como sempre, espérase que a seleción sexa do voso agrado. 164

PANTALLA CONTEMPORÁNEA “CINEMA KIDS” --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

DOWNHILL

IN THE ROUGH

Canadá, 2003 (2 min.)

Estados Unidos, 2004 (5 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Adam YANIV Animación Música Produción Vancouver Film School

Ficha Técnica: Dirección Paul TAYLOR e Guión Animación Leo SANTOS - Paul TAYLOR David NORLAND Música Produción Blur Studio Técnica Formato

Técnica Formato

Ordenador 3D 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=sQdqaSITVyI

Ordenador 2D 35 mm.; sen diálogo (cor) http://adamyaniv.com/Downhill.html

Premios:

Premios: Anima Mundi 2005 (3º Premio Xurado Popular) Festival de Cine de Rhode Island 2005 (Premio do Xurado)

Festival de Animación de Annecy 2004 (Sección Oficial) I Castelli Animati 2004 (Sección Oficial) Festival de Animación de Seúl 2004 (Sección Oficial)

Sinopse: Sinopse:

En plena prehistoria, un troglodita pelexa coa súa muller, acabando con todas as súas cousas fóra da cova. A vida en natureza pode ser moi dura, polo que intentará voltar ao seu fogar por todos os medios. Excelente curta no apartado técnico, realizada pola importante empresa Blur Studios, máis coñecida polo seu labor no campo dos videoxogos.

Un cativo camiña con alegría cara ao seu destino, tomar o ascensor que lle cambiará a vida. Chegar ata o final será unha tarefa difícil que deberá afrontar con valentía. Pequena curta infantíl de escola sen grandes pretensións que destaca principalmente pola súa orixinalidade.

165

PANTALLA CONTEMPORÁNEA --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

CHERNO NA BYALO [BLACK ON

LE BUILDING

WHITE]

Francia, 2005 (2 min.)

Bulgaria, 2005 (5 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Marco NGUYEN - Pierre PERIFEL Guión e - Xavier RAMONÈDE - Olivier Animación STAPHYLAS – Rèmi ZAAROUR Olivier CROUET Música Produción Gobelins L’École de L’Image

Ficha Técnica: Dirección Andrey TSVETKOV Boyan BIOLCHEV Guión Animación Andrey TSVETKOV Alexander RIBITSOV Música Produción

National Film Center / TF&P Animation

Técnica Formato

Ordenador 2-3D 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.le-building.com/movie.htm

Técnica Formato

Debuxo tradicional 35 mm.; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=IuZ9LrHjfkU

Premios: Festival de Animación de Ottawa 2006 (Mellor Curta de Graduación) Animex 2006 (Premio á Mellor Anim. 2D)

Premios: Festival de Animación de Annecy 2006 (Premio UNICEF) Festival de Cine de Sofía 2006 (Premio á Mellor Curtametraxe)

Sinopse:

Sinopse: Nun mundo en branco e negro, ambas cores mestúranse nun perfeto equilibrio. Cando algo rompe ese equilibrio, todo o mundo pode virse a pique, creando situacións inesperadas. Pequena curtametraxe que xoga coas infindas posibilidades do branco e negro, todo un logro no proceso animado.

166

Un home cantando na ducha, unha vella vendo a televisión, un repartidor de pizza na súa moto, e un edificio en construción son os protagonistas desta historia. Combinalos ben é unha tarefa case imposible. Brevísima mostra de animación francesa creada por unha das mellores escolas de animación de todo un mundo.

“CINEMA KIDS” --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

HERZOG AND THE MONSTERS

EIN SONNIGER TAG [A SUNNY DAY]

Escocia, 2006 (4 min.)

Alemaña, 2007 (6 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Lesley BARNES Animación Al PAXTON Música Produción Glasgow School of Art

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Gil ALKABETZ Animación Ady COHEN Música Produción Gil Alkabetz Sweet Home Studio

Técnica Formato

Recortes / Ordenador 3D 35 mm.; sen diálogo (cor) http://vimeo.com/1322323

Premios:

Ordenador 2D 35 mm.; sen diálogo (cor)

Sen link na Web

Premios:

Premios BAFTA [Escocia] 2007 (Mellor Curta de Graduación) Festival de Cine Xuvenil de Chicago 2007 (Premio do Xurado Adulto)

Anima Mundi 2008 (Mellor Curta Infantíl) ANIMA-Córdoba 2007 (Premio do Público) Cinanima 2007 (Mención de Honra – Premio “Onda Curta”) AniMadrid 2007 (Premio do Público – Mellor Curta Infantíl)

Sinopse: Os libros son infinitas ventás que nos poden transportar con simples palabras a mundos case indiscritíbles. Gozar deste privilexio depende unicamente de nós. Importante curta que destaca polo seu sutil fomento á lectura, un dos campos máis ricos da creación humana.

Sinopse: O sol prepárase para resplandecer nun novo día cheo de moita calor. Pero, hoxe preséntase como un día estraño, xa que non vai ser tan ben recibido como agardaba nun principio. Gran traballo concibido con gran sinxeleza, conseguindo cunha marcada orixinalidade crear un exemplo certamente notable.

167

PANTALLA CONTEMPORÁNEA --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

J’AI FAIM

LET ME IN

Bélxica, 2008 (4 min.)

Reino Unido, 2008 (2 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Louise-Marie COLON Guión e Delphine HERMANS Animación Stéphane KAUFELER Música Produción Camera-etc

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Simon TOFIELD Animación Música Produción Tandem Films

Técnica Formato

Recortes Betacam SP; V. O. S. Galego (cor) http://www.dailymotion.com/video/xawerj_j-ai-faim-i-mhungry_shortfilms

Ordenador 2D Betacam SP; sen diálogo (cor) http://www.youtube.com/watch?v=4rb8aOzy9t4

Premios:

AniMadrid 2008 (Sección Oficial)

Caméras aux jeunes [Bélxica] 2009 (Mellor Direción de Nenos de 6 a 12 anos) Festival de Animación de Annecy 2009 (Sección Oficial) AniMadrid 2009 (Sección Oficial)

Sinopse:

Sinopse: Ikouk é un pequeno rapaz inuit que vive nun banco de xeo. A súa voracidade é infinda, ata o punto de que súa nai non logra alimentalo. Un día, decide envialo a buscar comida pola súa conta. Importante traballo realizado por once nenos baixo a supervisión artística de dúas das máis grandes expertas no campo da técnica dos recortes.

168

Un gato de Simon intenta abandonar o cuarto onde se atopa, pero é incapaz de abrir a porta. Pese a todo, botará man de todos os medios ao seu alcance, pero a súa única oportunidade será que Simon lle abra a porta. Exemplo célebre na web que bebe dos clásicos traballos dos inicios da animación ligados ao mundo das tiras cómicas, tratándose da segunda aventura destes personaxes.

“CINEMA KIDS” --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

TÔT OU TARD

THE TERRIBLE THING OF ALPHA-9

Suíza, 2008 (5 min.)

Estados Unidos, 2009 (6 min.)

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Jadwiga KOWALSKA Animación Louis CRELIER Música Produción Schule für Gestaltung Luzern

Ficha Técnica: Dirección, Guión e Jake ARMSTRONG Animación Música Produción School of Visual Arts

Técnica Formato

Debuxo tradicional Betacam SP; sen diálogo (cor) http://www.cartoonbrew.com/brewtv/alpha9.html

Recortes 35 mm.; sen diálogo (cor)

Sen link na Web

Premios:

Premios: Escola de Artes Visuais de Dusty 2009 (Premio á Excelencia en Animación tradicional) AniMadrid 2009 (Sección Oficial Escolas)

Premios de Cine Suízo 2009 (Mellor Película de Animación) Animator 2008 (Mellor Animación Infantíl)

Sinopse:

Sinopse: Un cazador de recompensas espacial diríxese a un solitario planeta cun único fin, acabar co horrible mostro que habita nel. Sen dúbida, esta é unha tarefa ardua e dura, na cal xa fracasaron moitos outros antes. Destacado exemplo de ciencia-ficción que conta cunha estética próxima ao mundo do cómic, contando con certos toques de humor.

Un esquío e un morcego, procedentes de dous mundos e dous horarios diferentes deben xuntar as súas forzas para restablecer a orde no seu mundo. Para iso, deberán descender á maquinaria subterránea que organiza a danza do día e a noite. Interesante animación que xoga dun xeito metafórico cos conceptos do días e a noite,

169

170

ACTIVIDADES PARALELAS ----------------------------------------------------------------------

No noso II Festival de Animación do IES Ramón Mª Aller Ulloa, volvemos contar con actividades paralelas que complementen o apartado das sesións cinematográficas. Deste xeito, o alumnado, que no marco das proxeccións se situá como un mero espectador, á parte das actividades que con elas se encomendan, pode con estas actividades alternativas pasar a traballar de forma activa certos contidos didácticos correspondentes ao mundo da animación. Como sempre, o alumnado para o que están pensadas estas actividades, así como a maior parte do festival, incluídas as unidades didácticas correspondentes á “Historia da Animación” e á “Animación e Música”, sería o nivel educativo de 4º da ESO, fundamentalmente por estar boa parte destes alumnos vinculados ás materias optativas de Plástica e Música, dous dos piares básicos do propio festival. Se ben o pasado ano, orientamos estas actividades de cara ás saídas (visita ao estudio de Fernando Cortizo e ao Festival de Cans), para a presente edición pensamos en novas propostas para desenvolver no ámbito do propio centro. Concretamente, trátase de obradoiros nos que os alumnos poden achegarse máis de preto ao inabarcable mundo do cine en xeral, e da animación en particular. Sen máis dilación, contamos coas dúas propostas de traballo que comentamos deseguido: - OBRADOIRO DE STOP-MOTION: este método de traballo é un dos preferidos a nivel xeral no campo da animación, contando coa inestimable presenza de Sergio Mella como responsable deste obradoiro. - OBRADOIRO DE EDICIÓN DE VÍDEO: a montaxe ou edición de vídeo é un dos recursos básicos de calquera película, de tal maneira que pretendemos familiarizar os alumnos con estas ferramentas, ao mesmo tempo que pensamos traballar contidos próximos ao festival. Para iso, contaremos coa coordinación dos Departamentos de Plástica, Música e Informática. 171

ACTIVIDADES PARALELAS ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

OBRADOIRO DE STOP-MOTION O “stop-motion” sitúase como un dos recursos máis interesantes entre os correspondentes ao campo da animación, englobando todo tipo de técnicas, ao mesmo tempo que o seu uso afecta tanto a producións de cine como a outros medios, tales como a publicidade ou o vídeo musical. Concretamente, este método permite aparentar o movemento de obxectos ou outros elementos estáticos por medio dunha serie de imaxes fixas sucesivas. En liñas xerais, a referencia ao modelo “stop-motion” aplícase a case todos aqueles traballos que non foron realizados nin con debuxos (debuxo animado), nin de forma infográfica (animación con ordenador), contando con estes tres grandes campos. Xa sabemos en liñas xerais como funciona este modelo animado, pero debemos remarcar que existen unha grande infinidade de soportes posibles para o emprego desta técnica. Entre os usos máis clásicos, atopamos os bonecos, as monicreques e incluso xoguetes, situándose a xenialidade de moitos dos autores da célebre Escola de Praga. Moi semellante, sería a plastianimación debido a que tamén emprega bonecos, pero neste caso realizados con plastilina, aínda que existe outras variantes como a arxila e o barro, podendo resaltar aquí o labor dos principais animadores da produtora Aardman Animation. Menos empregada, aínda que igualmente importante, sería a animación de obxectos en xeral e a pixilación, esta última correspondente á animación de persoas, logrando así dotar os elementos da realidade un acabado propio do mundo animado. Por último, os recursos poden chegar a ser infinitos, xa que con este sistema pódese animar todo canto se queira, dende figuras xeométricas ata fotografías, tratándose pois dun mundo cheo dunha ampla gama de posibilidades. Os inicios do propio stop-motion remóntanse practicamente ata os mesmos comezos do cine, podendo dicir que un dos pioneiros no seu uso foi o aragonés Segundo de Chomón, mundialmente coñecido pola súa cinta El hotel eléctrico (1908), filme por outra parte cuxa data de creación é dubidosa. Denden entón, sucederíanse toda unha ampla nómina de autores que fixeron alarde da alta gama de posiblidades que se podía conseguir con este tipo de animación. Aí estan artistas da talla de Ladislas Starewicz, Willis O’Brien, Ray Harryhausen, Jan Svankmajer, Tim Burton, Peter Lord, así como outros artistas españois como Pablo Llorens e Sam, entre outros moitos máis. En canto ao soporte, engadir que o seu uso afecta por igual a curtas e longametraxes, podendo marcar neste último caso a inminente estrea do filme Fantastic Mr. Fox (2009), toda unha mostra do mellor stop-motion da man do director Wes Anderson. Con esta carta de presentación, agardamos que aproveitedes ao máximo este obradoiro, xa de por si interesante, e que ademais pode converterse nunha das vosas afeccións preferidas.

172

OBRADOIRO DE STOP-MOTION --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Encargado do Obradoiro: SERGIO MELLA IGLESIAS Sergio Mella Iglesias naceu en 1979 na localidade de Vila de Cruces. Dende moi novo, séntese atraído polo campo do audiovisual, feito que o levará a estudar na Escola de Imaxe e Son de Vigo, ademais doutros cursos relacionados con este campo. A partir de Decembro de 2005, funda a súa propia empresa en Lalín, Lucanus Creación Audiovisual, porta de saída para os seus proxectos audiovisuais, tales como vídeos corporativos, infografía 3D, deseño gráfico e páxina web. Na actualidade, compaxina o seu labor profesional no marco da súa empresa con outros proxectos independentes que lle van xurdindo de cando en vez. Para coñecelo mellor, engadimos a continuación o seu currículo correspondente ao mundo do audiovisual: * Estudos de Audiovisual: 2004: Técnico Superior en Realización de Audiovisual e Espectáculos pola Escola de Imaxe e Son de Vigo. 2004: Curso de Posprodución en Smoke pola Escola de Imaxe e Son de Vigo. 2004: Curso de Efectos Especiais pola Escola Galega de Cine (EGACI, Vigo) 2004: Curso de Produción Documental pola Escola Galega de Cine (EGACI, Vigo) 2009: Obradoiro de Animación Stop-Motion, impartido polos realizadores Tomás Conde e Virginia Curiá. * Experiencia no Audiovisual: 2001-03: Montador de Spots publicitarios en Dez Tv (Lalín) 2002: Guionista, Operador de cámara e director da curta experimental A bufanda asasina. 2003: Coguionista e director de Menú del día, curtametraxe de prácticas realizada na Escola de Imaxe e Son de Vigo. 2004: Coguionista, director artístico e montador de Chourizos e Augardente, curtametraxe de prácticas da Escola de Imaxe e Son de Vigo. 2005: Gravación e Montaxe de vídeo corporativo para Arquitectos Asociados. 2007: Operador de cámara na curtametraxe Alicja Wonderland. 2009: Obradoiro de Animación Stop-Motion para a Asociación Cultural “Miolos de Fume” (Vila de Cruces) 2009: Curso de Animación Stop-Motion para a Asociación Cultural “Tarabela” (Lalín) 2006-10: Diversos traballos de vídeo, deseño gráfico e creación web desenvolvidos en Lucanus Creación Visual. Realización do Obradoiro de Stop-Motion: Venres, 30 de Abril de 2010

173

ACTIVIDADES PARALELAS --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

OBRADOIRO DE EDICIÓN DE VÍDEO Dende practicamente o inicio do cine, a montaxe situouse como un dos principais elementos indispensables da linguaxe cinematográfica. Esta ferramenta consiste en ordenar narrativa e ritmicamente os elementos obxectivos do relato fílmico que se pretende crear. Para iso, é necesario escoller, ordenar e unir unha selección de planos para crear a idea fundamental da película, xa sexa a partir dun guión predeterminado, as propias ideas do director, ou ben un especialista neste campo. Historicamente, os primeiros estudios sobre a montaxe remóntanse aos inicios do século pasado, destacando as aportacións de Edwin S. Porter, cineasta que rompeu coa concepción teatral dos primeiros artistas para dar paso a accións complexas contadas mediante a unión de varios planos. A partir de aquí, os diretores seguintes irían mellorando a súa utilización, podendo sinalar a autores como David W. Grffith e Sergei M. Eisenstein como os grandes culminadores na edición de vídeo. Como complemento, pódovos recomendar a visión do documental The Cutting Edge: The magic of Movie Editing (2004), realización de Wendy Apple que nos mostra á perfección como unha boa ou mala montaxe pode afectar decisivamente ao resultado final dunha película. A día de hoxe, a posibilidade de crear un vídeo, ou incluso unha película, está ao alcance de todo o mundo, fundamentalmente grazas á aparición e desenvolvemento do mundo dixital, toda unha ventá chea de posibilidades. Deste xeito, realizar vídeos domésticos de calidade depende unicamente dos coñecementos e habilidades de cada un en particular. A grandes trazos, só necesitamos unha cámara dixital e un ordenador, ferramentas bastante accesibles para practicamente todo o mundo e suficientes para dar o salto á creación cinematográfica. Posto que o noso interese aquí é o dominio da montaxe, a realización desta práctica precisa unicamente dun ordenador, instrumento de traballo próximo a calquera estudante actual. O seguinte paso a seguir, será escoller o software máis axeitado para o que nós pretendemos, contando cun interesante abano de programas, entre os que estarían Windows Movie Maker, presente na maioría dos sistemas operativos actuais de Windows, Adobe Premiere Pro, Pinnacle Studio, Avid Liquid, Ulead VideoStudio, entre outros. Unha vez que nos familiaricemos con algún destes programas, xa estaríamos preparados para a creación de vídeos de calidade. Como punto e final para este obradoiro, debemos marcar que AnIrmau propón o traballo dun tema concreto: un breve documental sobre a historia da animación dixital. Tratándose dunha das técnicas de máis actualidade, con esta proposta pretendemos que o alumnado aprenda a editar, ao mesmo tempo que así tamén traballaría algúns dos contidos propios do noso campo. Para a súa realización, o alumno pode tomar man dos diferentes vídeos existentes na web, podendo usar como posible guión os contidos correspondentes a este tema presentes na nosa Breve historia da animación, introdución didáctica inmersa na sección de retrospectivas. Esperamos que todos os vídeos resultantes sexan dignos do mellor montador profesional. Realización do Obradoiro de Edición de Vídeo: Maio 2010 (calificarase como traballo de clase)

174

OBRADOIRO DE EDICIÓN DE VÍDEO --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

175

PROGRAMACIÓN SECCIÓN OFICIAL --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Martes, 6 de abril de 2010 Jojo in the stars (M. Craste, 2003) [3D] Ward 13 (P. Cornwell, 2003) [Stop Motion] S 9 (S. Acker, 2004) [3D] E Dernier hurlement (D. Devaux, 2005) [Mixtas] S Violeta, la pescadora del Mar Muerto I (M. Riba - A. Solanas, 2006) [Stop Motion] Ó Niebla (E. Ramos, 2006) [Trad.] N Ubornaya istoriya – Lyubovnaya istoriya (K. Bronzit, 2007) [Trad.] 1 El empleo (S. Bou Grasso, 2008) [Trad.] Hungu (N. Brault, 2008) [Mixtas] Partly cloudy (P. Sohn, 2009) [3D]

Xoves, 8 de abril de 2010 SESIÓN “INNOVA”

Martes, 13 de abril de 2010 Le portefeuille (V. Bierrewaerts, 2003) [Trad.] The separation (R. Morgan, 2003) [Stop Motion] Ryan (C. Landreth, 2004) [3D] Ego sum Alpha et Omega (J. P. Meier, 2005) [Trad.] Jam session (I. Plucinska, 2005) [Stop Motion] Maestro (G. M. Tóth, 2005) [3D] Incongruous tendency (P. Konti, 2006) [Mixtas] Madame Tutli-Putli (C. Lavis – M. Szczerbowski, 2007) [Stop Motion] La maison en petit cubes (K. Kato, 2008) [Trad.] La paciencia de la memoria (V. Jevremovic, 2009) [Mixtas]

Xoves, 15 de abril de 2010 SESIÓN “EDUCATIVOS”

176

S E S I Ó N 2

PROGRAMACIÓN SECCIÓN OFICIAL --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Martes, 20 de abril de 2010 Cameras Take Five (S. Woloshen, 2003) [Mixtas] Harvie Krumpet (A. B. Elliot, 2003) [Stop Motion] S Destino (D. Monfery, 2003) [Trad.] E Fallen Art (T. Baginski, 2004) [3D] S L’homme sans ombre (G. Schwizgebel, 2004) [Trad.] I God on our side (M. Pfeffer - U. Kranot, 2005) [Mixtas] Ó Mauvais temps (A. Gagnol – J. L. Felicioli, 2006) [Trad.] N Ossudo (J. Alves, 2007) [3D] Milovan Circus (G. Infuso, 2008) [Stop Motion] 3 O soldadiño de chumbo (T. Conde – V. Curiá, 2009) [Stop Motion]

Xoves, 22 de abril de 2010 SESIÓN “PUBLICIDADE”

Martes, 27 de abril de 2010 Gjennom mine tykke briller (P. Sapegin, 2004) [Stop Motion] Into pieces (G. Marcondes, 2004) [Mixtas] Guard Dog (B. Plympton, 2004) [Trad.] The tell tale heart (R. García – M. Sicilia, 2005) [3D] Peter & the Wolf (S. Templeton, 2006) [Stop Motion] 458nm (J. Bitzer – I. Brunck – T. Weber, 2006) [3D] Yours truly (O. Parker, 2007) [Mixtas] Skhizein (J. Clapin, 2008) [3D] Monsieur Cok (F. Dion, 2008) [Mixtas] Mi vida en tus manos (N. Beato, 2009) [Mixtas]

Xoves, 29 de abril de 2010 SESIÓN “VÍDEOS MUSICAIS”

177

S E S I Ó N 4

178

INFORMACIÓN PRÁCTICA DO FESTIVAL --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

CALENDARIO: O II Festival de Animación do IES Ramón Mª Aller Ulloa desenvolverase fundamentalmente ao longo do 3º trimestre, principalmente durante o mes de abril. Para máis detalle, presentamos a seguir o calendario completo previsto para o festival, ao que agardamos que non faltedes en ningún momento: LUNS

M 22 A R Z 29 O

MARTES

MÉRCORES XOVES

VENRES

SÁB.

DOM.

26 APERTURA

HOMENAXE 30

6 CURTAS 1

7 CLÁSICOS 1

8 INNOVA

A 12 B R 19 I L

13 CURTAS 2

14 CLÁSICOS 2

15 EDUCA

20 CURTAS 3

21 MÚSICA 1

22 PUBLI

16 CINEMA KIDS 23

27 CURTAS 4

28 MÚSICA 2

29 VÍDEOS MUSICAIS

30 STOP-MOT.

3 EDICIÓN M VÍDEO

A (INICIO) I 24 O

CLAUSURA

7 SESIÓN GOLFA

28 EDICIÓN VÍDEO

(REMATE)

SECCIÓN OFICIAL

SECCIÓN NOVOS MEDIOS

RETROSPECTIVAS

PANTALLA CONTEMPORÁNEA

OBRADOIROS

APERTURA - CLAUSURA

179

INFORMACIÓN PRÁCTICA DO FESTIVAL --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

PÚBLICO E PREZOS: Ao igual que o pasado ano, todas as proxección e actividades son totalmente gratuítas, xa que a difusión da cultura debe estar ao alcance de todo o mundo, máis aínda do alumnado na súa etapa de formación. Novamente, as Seccións Oficiais (curtametraxes e novos medios) están dirixidas a todo o alumnado de 4º da ESO, sendo de carácter obrigatorio para aqueles que cursen as materias optativas de Plástica e Música, ademais de poder gozar dunha interesante formación nos nosos obradoiros prácticos. A maiores, a nosa pantalla contemporánea chamada “Cinema Kids” pretende captar a atención dos rapaces máis novos do instituto, presentándose pois para o alumnado de 1º da ESO. A maiores, as persoas alleas ao centro, así como outros membros do centro interesados, poderán gozar do pase especial do ANIrmau denominada como “Sesión Golfa” que terá lugar na devandita Asociación Cultural Tarabela, sen dúbida unha proxección pensada para o público máis adulto e desinhibido.

PREMIOS: Coma sempre, os premios fallados polo noso xurado son de carácter honorífico, sen dotación económica ningunha, xa que a propia organización do festival segue unha liña puramente educativa e divulgativa. Ditas decisións serán presentadas no día da clausura (30 de abril), momento no que se poderá gozar da visualización dos traballos gañadores.

PALMARÉS ANIRMAU’09: Na nosa II edición do festival, non podemos esquecernos da nosa primeira aventura, a que lle dedicamos esta pequena sección onde podedes coñecer os traballos gañadoras do pasado ano, todos eles altamente recomendables:

GRAN PREMIO Muto (BLU, 2008) 2º PREMIO Histoire tragique avec fin heureuse (Regina PESSOA, 2005) Mellor 3D Delivery (Till NOWAK, 2005) Mellor TRADICIONAL The danish poet (Torill KOWE, 2006) Mellor MIXTAS Les oiseaux blancs, les oiseaux noirs (Florence MIAILHE, 2002)

Mellor GUIÓN Isabelle au bois dormant (Claude CLOUTIER, 2007) Mellor ANIMACIÓN Bookashkis (Mikhail ALDASHIN, 2002) Mellor MÚSICA Delivery (Till NOWAK, 2005) PREMIO DO PÚBLICO Tadeo Jones (Enrique GATO, 2004)

180

INFORMACIÓN PRÁCTICA DO FESTIVAL --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

PRODUTOS DO FESTIVAL: Novamente, a II edición de ANIrmau conta con novos deseños de camisetas para a promoción do mesmo dentro do marco do propio instituto. Agardamos que sexan do voso agrado e non teñades problemas para conseguir ningunha. Velaí os novos deseños e cores para as camisetas deste ano:

181

INFORMACIÓN PRÁCTICA DO FESTIVAL --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

COMO CHEGAR: O IES Ramón Mª Aller Ulloa, sede do festival, forma parte da zona do parque, área situada no nordés da vila de Lalín. Tamén especificamos a situación da Asociación Cultural Tarabela.

AGRADECEMENTOS: MARC RIBA e ANNA SOLANAS (I+G Stop Motion) TOMÁS CONDE e VIRGINIA CURIÁ (Algarabía e Continental Producións) RUBÉN COCA e ÁLVARO LEÓN (Rubén Coca P. C.) SERGIO MELLA IGLESIAS e a toda aquela xente que dalgún xeito contribuíu á realización deste festival.

ANIRMAU: FESTIVAL DE ANIMACIÓN DO IES RAMÓN Mª ALLER ULLOA Rúa do Parque, nº 8 36500 Lalín (Pontevedra)

Teléfono: 986-780-114 Fax: 986-783-643

severiano.casalderrey@edu.xunta.es

ies.aller.ulloa@edu.xunta.es 182

http://plasticanxo.blogia.com