Creativiteit zomer 2016 by Plein C

s l e k k i r P over cultuur op school Zomer 2016

THEMA:

CREA

TIVI TEIT VOOR DE TOEKOMST DIALOOG P. 10

GEEN

TIJD

VOOR CREATIVITEIT MENING

P. 13

DENKEN OM EEN

HOE

KJE KUNSTWERK

P. 20

prikkels

Daisy de Brouwer is ICC’er en leerkracht van groep 3 op OBS Merlijn uit Nieuw Vennep ‘Ik heb de opleiding tot cultuurcoördinator gedaan via een minor op de Pabo in 2009. Maar pas als je in de praktijk op je eigen school als ICC’er begint, gaat het écht leven. Wij werken nu met het CMK-project Kunst in Leren via Pier K, het centrum voor de kunsten in Hoofddorp. Volgens deze opzet worden de creatieve lessen geïntegreerd in het

prikkels

‘trots op die blije koppies’

dagelijkse lesprogramma. Dat past goed bij onze school en die manier van werken wordt nu ook opgenomen in ons nieuwe cultuurbeleidsplan.’ ‘Samen met mijn collega Claudia regel ik het programma voor school en de vakdocenten regelen de uitvoering van de verschillende lessen. De groepsleerkracht kiest welk doel zij wil bereiken met welke discipline en doet mee in de les. Zo hebben we veel inspiratie opgedaan.’ ‘Burgerschap valt bij ons op school

onder cultuureducatie. Respect voor elkaar en elkaars cultuur is dan ook een belangrijk doel, dat we via deze lessen willen bereiken.’ ‘Na afloop van een project nodigen wij ouders, familie en de buurt uit voor een presentatie. Ik voel me trots als ik die blije koppies van de kinderen zie en collega’s en vakdocenten van Pier K tevreden zijn. Wij zien graag dat de kinderen zich kunnen uiten en hopen hen onvergetelijke ervaringen mee te geven.’

TEKST: MARIJKE SCHÄUIKES - FOTO: MARTIJN DE VRIES

HOI COL LEGA!

Het staat hoog op het wensenlijstje van moderne werkgevers. Het wordt geassocieerd met succesvol ondernemen, flexibiliteit en zelfredzaamheid. Creativiteit is een vaardigheid die we alle leerlingen willen meegeven. Hoe? Daar zijn de meningen over verdeeld. Maar dat cultuuronderwijs alles in zich heeft om creatief talent te kweken, staat buiten kijf. Daarom een Prikkels vol verhalen over het ontwikkelen van creativiteit bij kinderen. Vibeke Roeper hoofdredacteur

NIEUWE WIELEN PAG 14

CREA

TIEF KINDER

Jong Tekentalent Isa pag 7

THEATER Theater voor alle kinderen PAG 22

Hoi Daisy de Brouwer!

Prikbord

Dialoog over creativiteit voor later

Mening: geen tijd voor creativiteit

Kunstwerk: denken om een hoekje

CMK project: liever tekenen dan rekenen

Het talent van Marit Tรถrnqvist

DE LEER LIJN

van Noortje en Faye PAG 18

prikkels

PRIKBORD

ERFGOEDLEERLIJN De digitale Erfgoedleerlijn is klaar en beschikbaar! De afgelopen jaren werkte Plein C met een aantal scholen aan een ontwikkelingsgericht erfgoedprogramma voor groep 1 t/m 8. De digibordlessen zijn gratis, en over de bijbehorende excursies en gastlessen maak je afspraken met erfgoedclubs in de omgeving van de school. Kun je daarbij wel wat hulp gebruiken, dan biedt Plein C een kort implementatietraject aan. Gratis voor de eerste tien scholen die zich melden! www.erfgoedleerlijn.nl

Hoe kijken naar kunst werkt In dit inspirerende filmpje van Kunstgebouw laat professor Erik Scherder zien dat kijken naar kunst de hersenen van kinderen in beweging zet. ‘Voor kinderen in de groei van hun brein is het fantastisch om naast het normale programma kunst en cultuur aangereikt te krijgen,’ aldus de bekende breinprofessor. www.kunstgebouw.nl

BOMBARIE IN DE JAARBEURS

SUPER DAT JULLIE ER WAREN! Plein C kijkt terug op een feestelijke Cultuur & Onderwijsmarkt. In de ruige HAL25 in Alkmaar ontdekten leerkrachten uit het basis- en voortgezet onderwijs het cultuuraanbod voor komend schooljaar. Een middag van verrassende ontmoetingen, inspirerende gesprekken en versgebakken pizza’s. Tot ziens op de Cultuur & Onderwijsmarkt 2017?

prikkels

Wat was het moment dat jíj ontdekte hoe kunst je leven verrijkt? Die eerste prikkel uitlokken en vasthouden, daar draait het op 23 juni om bij Prikkelen & Ontwikkelen, dé congresdag van het LKCA voor alle professionals in cultuuronderwijs. Het gevarieerde programma in de Utrechtse Jaarbeurs biedt voor elk wat wils, en nog leuker is dat daarna maar liefst drie amateurkunstfestivaldagen volgen met workshops, masterclasses, optredens en presentaties over urban culture, blaasmuziek en zang. www.festivalbombarie.nl

Column

NIEUWE RONDE Cultuureducatie met Kwaliteit, de vierjarige regeling voor cultuuronderwijs in de basisschool, krijgt een vervolg. Ook in de periode 2017-2020 kunnen scholen en cultuurinstellingen daar gebruik van maken, mits hun gemeente bijdraagt in de financiering. De komende maanden wordt het projectplan geschreven. Wil je meedenken, meepraten of wil je weten hoe je aan kunt haken bij de plannen voor Noord-Holland? Mail naar info@pleinc.nl. Op www.cultuurparticipatie.nl vind je algemene informatie over de regeling.

ICC cursuslocaties bekend

Goed nieuws: de ICC-opleiding is door RegisterLeraar gevalideerd. De cursisten die dit najaar in Hilversum of Haarlem hun opleiding beginnen, verdienen daarmee 50 punten. In beide cursusgroepen is nog ruimte voor deelnemers. Kijk voor data en de inschrijflink op www.pleinc.nl

Wie wordt Cultuurschool 2016?

Ook dit jaar reikt Plein C de prijs uit voor de basisschool die zich op bijzondere wijze sterk maakt voor cultuuronderwijs. Dit jaar zijn vrijeschool Parcival in Hoorn, Campus Columbus in Heerhugowaard en Montessorischool-Zuid in Hilversum de finalisten. Tijdens de ICC Netwerkdag wordt de winnaar bekend gemaakt! www.pleinc.nl/ons-aanbod/cultuurschool2016

KUNSTENAARDOCENT

‘B

en je voor de klas net zo creatief als in je werk als beeldend kunstenaar?’ Ik aarzel, moet even nadenken over die vraag. Want hoe creatief ben ik eigenlijk als beeldend kunstenaar? Horen creativiteit en kunst bij elkaar? Altijd?

In een bijna verlaten school werd ik aan het eind van de middag geïnterviewd door een onderzoekster die de betekenis van de ‘kunstenaardocent’ onderzoekt. Ik ben zo’n docent die tegelijkertijd ook kunstenaar is. Zij zag mijn aarzeling en het gesprek nam een andere wending. Toch speelde de vraag de dagen na het interview nog regelmatig door mijn hoofd. Wat is dat eigenlijk, creativiteit? Is het het vinden van bijzondere oplossingen? Het snel maken van associaties? Het zien van nieuwe mogelijkheden? Is het alles steeds van een andere kant kunnen zien? In ieder geval is het niet het reproduceren van wat we al weten of wat al bestaat. Als kunstenaar maak je iets nieuws, iets dat er eerder nog niet was. In die zin ben je creatief. Maar is het echt nieuw of combineer je ideeën, indrukken of oplossingen die je eerder oppikte? Zijn creatieve mensen dan degenen die kunnen putten uit veel verschillende ervaringen: bouwers met een rijk gevulde lego-doos? Ik ben kunstenaar en leerkracht. Twee werkvelden die sterk van elkaar verschillen. Maar ieder met eigen mogelijkheden en kwaliteiten. Dat zijn veel verschillende bouwstenen om iets nieuws mee te maken. Vanuit de wereld van de kunst heb ik het atelier de school in gebracht. Deze weken gonst het in het atelier. De groepen 5 en 6 werken aan een ‘challenge’. Ze bouwen een brug over de sloot waar een voertuigje over gaat rijden. De creativiteit spat eraf! Hanneke Saaltink

prikkels

PRIKBORD

Nieuws over de Muziekimpuls Dit schooljaar konden basisscholen voor het eerst subsidie aanvragen voor muziekonderwijs. 728 scholen deden dat; veel meer dan verwacht. De minister besloot daarom extra geld vrij te maken zodat zoveel mogelijk muziekprojecten van start kunnen. Voor de Muziekimpuls komt dit najaar een nieuwe aanvraagronde. Hou www.cultuurparticipatie.nl in de gaten en wacht niet te lang met het indienen van je plannen!

3 X MOOI Zuurstof & Tegenwind

Zuurstof & Tegenwind is een educatief inspiratietijdschrift voor thuis en op school. Met opdrachten gericht op onderzoek, experiment, anders kijken en filosoferen leren kinderen over wie ze zijn, wie anderen zijn en hoe mensen zich gedragen. Elk hoofdstuk begint met een theoretisch kader voor volwassenen, gebaseerd op actuele wetenschappelijke inzichten. www.zuurstofentegenwind.nl

Hint: iets van Plint!

CULTUUR

Zijn de klasseouders al druk in de weer met het afscheidscadeau van de groep? Geef ze een stille hint en wijs ze op de site van Plint. Je vindt er de allermooiste poëtische cadeau’s. En het digibord-abonnement is natuurlijk een must voor elke school. www.plint.nl

PROFIELSCHOOL

Is jouw school goed bezig met cultuuronderwijs, dan is een officieel cultuurprofiel misschien iets voor jullie. Begin dit jaar is de Vereniging CultuurProfielScholen PO opgericht. Aspirant-leden krijgen een ontwikkelplan en een visitatie. Meer info vind je op www.cultuurprofielscholen.nl

Creatief door te filosoferen Filosoferen helpt je om op een nieuwe manier naar dingen te kijken. En kijken naar kunst al helemaal! In de cursus Kunst en jij leer je hoe jij zelf met je klas aan de hand van een filosofisch gesprek naar kunst kan kijken. Met zo’n gesprek, waarin jij steeds filosofische vragen stelt, stimuleer je de creativiteit en de denkkracht van je leerlingen. En kunst krijgt meer diepte en betekenis. De cursus Kunst en jij wordt begin volgend schooljaar aangeboden in Bergen. Meer info vind je op www.lerenfilosoferen.nl/basiscursus-kunst-en-jij

prikkels

OntdekApp Je leerlingen gaan zelf op creatieve ontdekkingstocht met de nieuwe OntdekApp van kunstenaar Marcel Fraij. De app bevat opdrachten, links en een reflectieformulier waarmee leerlingen zelf aan de slag gaan. Twee Zaanse scholen testten de app en volgens de leerlingen werkte die zo goed, dat ze hun meester niet nodig hadden. Dan zit er voor de leerkracht maar één ding op: lekker meedoen! Wil je meer weten over de OntdekApp, kijk dan op flowvella. com/s/2vcu of mail naar marcelfraij@ hemelsteen.nl.

JONG TALENT ISA Isa van den Hoven uit Haarlem, 13 jaar, zat vorig jaar in groep 8 van de Aloysiusschool in Overveen

ISA

Je hebt mazzel als er iets leuks uit komt. Ik vind het leuk om te tekenen. Je hebt mazzel als er iets leuk uit komt. Ik ga gewoon beginnen en dan kijk ik wat het wordt. Dat kan van alles zijn, figuren met een bepaald karakter of dieren. Ik ben al vroeg begonnen met tekenen. In groep 4 heb ik er al een wedstrijd mee gewonnen. Op school hadden we één keer per week knutsel-les. Dan moest je bijvoorbeeld een schoen natekenen. Dat vond ik wel leuk, maar ik vond het leuker om thuis zelf iets te verzinnen. Mijn tip aan leerkrachten is om kinderen ook opdrachten te geven waar ze zelf kunnen bepalen wat ze gaan maken. MAAIKE VAN DER HORST (MOEDER VAN ISA)

Ik zie dat er echt creativiteit in zit. We zijn wel een creatief gezin. We hebben als hobby dat we doeken kopen en dan gaan we schilderen met z’n allen. Dat creatieve zit ook wel een beetje in de familie. Ik kan alleen natekenen, maar Isa is origineel. Ik zie dat er echt creativiteit in zit. Haar tekeningen zijn leuker dan ik het kan. We maken samen een kinderboek. Ik heb een verhaal over Chris de vis geschreven en Isa maakt daar de tekeningen bij. Isa mag later zelf kiezen wat het beste bij haar past. Als dat tekenen of toneelspelen is, dan moet ze daar voor gaan. Zij moet de weg kiezen die voor haar belangrijk is. Maar daar hoeft ze nu nog niet over na te denken, dat is het voordeel van 13 zijn. ROB STORM (LEERKRACHT GROEP 8)

TEKST: VINCENT LAMERS – FOTO: MARTIJN DE VRIES

Je moet de lef hebben om iets neer te zetten. Isa kan goed tekenen, dat is bepaald haar ding. Bij de tekenlessen kon ze er echt voor gáán. Ze is op meer vlakken creatief. Vorig jaar heeft ze voor de hele school een mooi verhaal voorgelezen en was ik erg onder de indruk van haar toneelspel tijdens de afscheidsmusical. Je moet de lef hebben om iets neer te zetten en daar trots op te zijn. Dat heeft ze en dat waardeer ik enorm in haar. Ik snap de tip van Isa om ook vrije opdrachten te geven. Als ik eerlijk ben denk ik dat de eigen inbreng van leerlingen toch wat ondersneeuwt.

prikkels

KLAS SEFO TO Hoe ziet creativiteit op een vrijeschool er uit? We vroegen het aan leerlingen én leerkrachten van de Waterlandschool in Purmerend.

Edwin (24) leerkracht groep 8 Vormtekenen is meditatief en past goed in het periodeonderwijs over oud India van de 5e klas. Door ze met vormtekenen precies te laten werken, creëer je rust en afbakening. Matthijs (6) Ik heb een ster getekend met zes hoeken, met alle kleuren behalve zwart. Ik had goed gekeken naar het voorbeeld. Ik werd er rustig van. Koen (10) Zelf verzinnen wat ik ga tekenen vind ik het leukst. Strips over een auto of zo, of een grutjesfabriek. Bij vormtekenen vind ik het leuk om met mooie kleuren te werken. Quinty (7) Ik vind het erg leuk om echt de tijd te nemen voor een mooi patroon. Niet kris kras, maar heel rustig iets moois maken. Keesje (6 bijna 7) Ik vind vormtekenen wel leuk, met al die kleurtjes. Ik koos voor de vrijeschool omdat ze hier zoveel liedjes zingen. Yorick (bijna 9) Vorig jaar ging ik ’s avonds ook thuis vormtekeningen maken op het krijtbord in mijn kamer.

prikkels

Annemarije (26) Op de vrijeschool staat de verbinding tussen hoofd, hart en handen centraal. Creatief onderwijs is belangrijk. Bij vormtekenen sluiten we aan op de ontwikkeling van kinderen. In het begin gaat het vooral om strakke lijnen trekken, en aan het einde van de leerlijn om geometrische patronen tekenen. Phardou (9) Het liefst werk ik met Filia krijt (oliekrijt). Potloden gebruiken we niet bij vormtekenen. Ferron (12) Bij periode onderwijs over oud India leerden we van alles over kleurenshakra’s. Vormtekenen paste hier goed bij. Milo (9) Ik heb zoveel mogelijk rondjes bij elkaar gezet. Een acht over een acht, een soort krakeling. Als ik zelf mag kiezen, teken ik iets uit een computergame. Verhalen verzinnen vind ik het allerleukste. Floortje (bijna 10) Ik vind vormtekenen wel creatief. Ik denk na over wat ik erbij voel. Het is heel fijn om al die mooie kleuren in elkaar over te laten vloeien. Daarin kan ik me ontspannen. Ziya (11) Ik heb een Indiase Mandala getekend. Met een passer maakte ik zeven rondjes. Als je eenmaal weet hoe je zo’n bloem moet maken, kan je eeuwig doorgaan.

TEKST: HILLE TAKKEN – FOTO: MARTIJN DE VRIES

Luna (11) Ik heb de Shakra’s getekend die op het bord stonden. Wat ze betekenen weet ik niet meer, maar ik vind ze wel mooi.

prikkels

DIALOOG

Het is onmisbaar voor innovatie, daarom is ook het bedrijfsleven voor meer creativiteit op school.

CREATIEF VOOR LATER 10

prikkels

Anna Chojnacka heeft politicologie gestudeerd, en een tijdje economie. Ze is de oprichter van de 1%Club, een van de eerste crowdfundingplatforms die geld inzamelde voor goede doelen. Ook is Anna betrokken bij diverse incubators, die start-ups helpen om maatschappelijke en duurzame vraagstukken op te lossen en groter te groeien.

Marc van de Geer is 23 jaar schoolleider. Eerst op een multiculturele school in Amsterdam Zuid-Oost. Na tien jaar richtte hij met anderen samen Het SchatRijk op, een evangelische school in Zaandijk. Een dag per week is hij bovenschoolse ICC’er bij Agora, een schoolbestuur voor 25 scholen.

Marc: Cultuureducatie moet serieuzer worden genomen, nu de samenleving minder voorspelbaar wordt. Bepaalde beroepen sterven uit, zoals vertaler en letterzetter. Andere ontstaan juist: web developer of vlogger. De focus lag een tijd vooral op meetbare vakken als rekenen, begrijpend lezen en spelling. Sinds zo’n twee jaar merk ik dat sociale, motorische en creatieve competenties de wind in de zeilen krijgen bij de overheid, inspectie en uitgeverijen. Dat zie ik ook terug in geldstromen: de impulsregeling muziek bijvoorbeeld, en een regeling bij het Fonds voor Cultuurparticipatie die gaat over ‘professionalisering van cultuureducatie’. Ook lijken meer leerkrachten roostertijd te durven besteden aan ontwerpend en ontdekkend leren. Anna: Wat bemoedigend om te horen! Creativiteit hebben we nodig. Wat we nu leveren, wordt morgen misschien niet meer gevraagd. Als bedrijf moet je daarop inspelen. Kinderen moeten daarom vindingrijk worden, en digitaal handig. Volgens de econoom Jeremy Rifkin zitten we in een derde industriële revolutie, aangedreven door duurzame energie en internettechnologie. Over vijftien jaar kan iedereen zijn eigen energie bijna gratis opwekken en zijn eigen voorwerpen thuis printen. Daardoor moeten we anders over productieprocessen en ondernemerschap nadenken. Marc: In voorbereiding daarop geven we bovenbouwers 5 euro, en de opdracht om dat te vermeerderen. Sommigen starten een autowasstraat, anderen gaan kaarten borduren. Terecht noem jij mediageletterdheid. Belangrijk inderdaad. Daarom werken dagelijks kinderen in de bovenbouw van het SchatRijk met tablets. Zo leren ze keuzes maken, inschatten wat betrouwbare informatie is: de 21st century skills. Samenwerken, probleemoplossend vermogen ontwikkelen, en dat bij alle vakken. Anna: Om out of the box te kunnen denken, moet je nieuwe verbindingen leggen, zoals kunstenaars dat doen. Ik heb een opleiding gedaan waarin design thinking voorop stond. We kregen dertig blokken waarop (deel)oplossingen stonden beschreven. Door ze te stapelen, en zo combinaties van oplossingen te maken, kom je op nieuwe ideeën. Om ons optimaal in

prikkels

DIALOOG We doen veel om kinderen te leren plannen met taakoverzichten en studievaardigheden. Toch merk je dat kinderen snel afgeleid zijn. Anna: Te veel vluchtigheid is niet goed. Verleid kinderen om zich een paar dagen met een uitdagend project bezig te houden. Echt diep met inhoud aan de slag gaan is belangrijker dat langere tijd stilzitten; dat lijkt soms een doel op zich. Voor sommigen is dat lastig, weet ik uit ervaring als moeder van drie.

te leven in de eindgebruiker deden we rollenspelen. Creativiteit is onmisbaar bij innovaties, het maakt verder niet uit of dat terugkomt in zang, drama of beeldende vorming. Marc: Mee eens. Creativiteit in taal en rekenen is net zo belangrijk. Dat kan ook in allerlei hippe apps, zoals Osmo. Anna: Toch vraagt het bedrijfsleven ook concrete vaardigheden. Startups hebben goede verhalenvertellers nodig die geldschieters overtuigen om te investeren, die overbrengen waarom bepaalde producten en diensten meer waarde hebben dan andere. Goede infographics en visual designs geven een voorsprong. En kinderen moeten ook leren om een lange tijd achtereen geconcentreerd te werken. Marc: Opmerkelijk dat jij die noodzaak onderstreept. 12

prikkels

Anna: Erop uit gaan is altijd goed. In een museum bestudeerde ik met mijn kinderen De Schreeuw van Edward Munch. Het landschap schreeuwt tegen hem, leerde de app van het museum ons. Hij drukt zijn oren dicht om zich te beschermen tegen te veel prikkels De kinderen zeiden later dat zij zich daarin herkenden. Dat werden goede gesprekken over het leven. Marc: Prima als kinderen leren uit boeken en op computers. Maar het is mijn morele plicht om tegelijkertijd een superaantrekkelijke natuurspeelplaats aan te bieden. Kinderen die veel bewegen in de natuur, hebben een voorsprong. Geef ze een moestuin waar ze gewassen uit de klei laten komen, en laat ze die later zelf bereiden, gebruik makend van al hun zintuigen, terwijl ze ongemerkt ook leren wegen en meten. Anna: In Polen zeggen ze: ‘Een vies kind is een gelukkig kind.’

TEKST: HILLE TAKKEN - FOTO’S: MARTIJN DE VRIES

Een vies kind is een gelukkig kind

Marc: Geef kinderen de tijd om dingen te beleven en te maken, ook als ze slim zijn. Vooral ook jongens. In de Zaanstreek hebben we een timmerman die prachtig kan restaureren. Zijn antwoord hierop is: breng ambachten terug de school in, laat kinderen met hun handen werken. Wil je dat ze in allerlei sferen zich veilig voelen, neem ze dan ook mee naar buiten, naar bibliotheken, musea en erfgoedinstellingen. Jaren terug schreef een leerling uit groep 7 in een herdenkingsboek: ‘meester, die keer dat je ons meenam naar buiten, vergeten we nooit’. De tranen biggelden over m’n wangen. Ik herinner me die dag: ik was begonnen aan de methode Natuur in Onderwerp en Opdracht. Zonder enige voorbereiding klapte ik het boek dicht en zei: ‘Pak je jas, we gaan naar buiten’. Met jampotjes zijn we bodemdiertjes gaan vangen, die we met loepjes bestudeerden. Een slak kroop over een glasplaat, waardoor je de onderkant kon bestuderen.

TEKST: MARIJKE SCHÄUIKES

ME NI NG

Stelling: Er is op school geen tijd voor creativiteit

Creatief mee omgaan

Wij maken tijd

Creatieve ezelsbrug

Erik Roosken, leerkracht groep 8 OBS Portland in Rhoon (Zuid-Holland)

Charlotte Wiethoff, educatief medewerker Frans Hals Museum en De Hallen in Haarlem

Jeanet Donker, ICC’er en Cultuurbegeleider op het Klavertje Vier in Hoofddorp, groep 6

Wij maken als museum tijd voor creativiteit. Bij elk museumbezoek willen we de creativiteit van leerlingen stimuleren, omdat we het belangrijk vinden kinderen te laten ervaren dat je op verschillende manieren naar kunst kunt kijken. En dat geldt niet alleen voor kunst, maar voor het hele leven. Je kunt door 17e-eeuwse voorbeelden geïnspireerd worden om op verschillende manieren te kijken of zelfs weer een heel nieuw werk te maken. Zo laten we leerlingen een stilleven maken met allerlei spullen die we hier hebben. Of we laten kinderen schilderen met gladde kwast en houten spatel om het verschil te ervaren tussen ‘fijn’ en ‘grof’ schilderen en geïnspireerd door Frans Hals het effect toe te passen. Of er op school tijd is voor creativiteit? Wij krijgen de meeste scholen binnen via het Haarlemse cultuurmenu, dan is de keus al gemaakt. Ik zie eerder belemmeringen bij scholen als het gaat om vervoer en geld voor de programma’s.

Hoeveel tijd je aan cultuur besteedt hangt meer af van hoe belangrijk je het vindt, dan hoeveel tijd je hebt. Volgens mij is het meer iets dat leerkrachten afschrikt, het is onbekend. Maar ook in rekenlessen kun je creatief bezig zijn, door naar buiten te gaan en het schoolplein op te meten. Wij zijn een school voor boeiend leren, dat kan heel goed met creatieve lessen. Dan heb ik het over cultuurvakken, maar ook over de zaakvakken die je kunt koppelen aan een creatieve verwerking. Mijn groep heeft bij het aanleren van bijvoeglijke naamwoorden een poster gemaakt om dit vrij abstracte begrip visueel te maken. Hiermee worden ze uitgedaagd creatief te zijn en het is een ezelsbrug die werkt. Misschien doen meer leerkrachten het op die manier, maar zijn ze zich niet bewust hiermee creativiteit te ontwikkelen. En die onzekerheid bij leerkrachten? Doe zelf mee als er bijvoorbeeld gedanst wordt op school, je geeft het goede voorbeeld en ervaart hoe leuk het is.

Een paar maanden plaatste de Volkskrant een brief van mij waarin ik schreef dat leerkrachten de werkdruk kunnen verlagen door niet mee te doen aan alles wat voorbij komt en keuzes te maken. Zo zijn er bijvoorbeeld in een schooljaar wel vier schoolontbijten; het voorlees-, Konings-, Paasontbijt en het Nationaal Schoolontbijt. Wij hebben ervoor gekozen om nog maar één ontbijt per jaar te doen. Door de drukte op school worden vaak de creatieve vakken overgeslagen. Maar volgens de richtlijn van de inspectie moet ik 7 uur en drie kwartier rekenles geven. Is dat nodig? Ik ga daar creatief mee om. Efficient zijn kant-en-klare lespakketten op gebied van cultuur, die werken lesdrukverlagend. Wij doen naast schoolbrede cultuurdagen o.a. mee aan het project Kijkkunst en gaan dan met groep 8 naar een voorstelling. Daaromheen doen we drie aanvullende lessen die een waardevolle verdieping geven. Deze lessen worden gemaakt door experts, dat is toch het meest ideaal.

prikkels

Tekst: Vibeke Roeper Illustraties: Marloes Toonen

NIEUWE WIELEN Het wiel uitvinden, dat vinden we tegenwoordig de meest nutteloze inspanning die er is. Ik snap dat niet.

prikkels

nze verre voorouders hadden nog geen wielen, maar wel een probleem als ze een groot of zwaar voorwerp moesten verplaatsen. Het rollen over stammetjes was een heel gedoe en alleen geschikt voor kleine eindjes over vlak terrein. De eerste steentijdmens die 5500 jaar geleden besloot om twee wielen aan een as te bevestigen, en die as aan een sleebodem, kun je een creatief genie noemen. Maar dat geldt net zo goed voor de kleuter die voor het eerst twee K’nexwieltjes aan een stokje schuift en daarmee zijn karretje in beweging zet.

TEKST: VIBEKE ROEPER ILLUSTRATIES: MARLOES TOONEN

Society kills creativity

Heel veel mensen vinden het moeilijk om creatief te zijn, en creatief te denken. En dat is niet zo gek, want alle gedachten die creativiteit blokkeren, zijn ons met de paplepel ingegoten. Hou je aan de regels, geef het goede antwoord, doe wat er van je verwacht wordt, denk logisch na en lever geen overbodige inspanning. Volgens onderwijskundige Ken Robinson (je kent vast zijn TED-talk Do schools kill creativity?) hebben we dat te danken aan ons onderwijssysteem: dat zou zich zo specifiek richten op het ontwikkelen van cognitieve vaardigheden en gewenst gedrag, dat het de creatieve ontwikkeling van kinderen belemmert. Maar het onderwijs doet niets meer of minder dan wat de- maatschappij verlangt. En als maatschappij kunnen we nu eenmaal niet zo goed omgaan met onvoorspelbare, ontregelende, ogenschijnlijk overbodige zaken. Dat geldt niet alleen voor kunst, maar ook voor nieuwe technologie. Bij de lancering van de iPhone in 2007 waren er hele volksstammen die er niet zo in geloofden, een telefoon die ook kon internetten. En waarschijnlijk was het wiel ook niet meteen een grote hit. Mensen moeten altijd even wennen aan een nieuw idee.

Ongemak dient de mens

En mensen kiezen het liefst voor gemak, zo zitten we in elkaar. Dus als we een nieuwe trui nodig hebben is het makkelijker, sneller en goedkoper om er een te kopen dan om zelf met breinaalden aan de slag te gaan. En als een deskundige ons een goed advies geeft, zijn we niet snel geneigd naar een andere oplossing te zoeken. Dat is immers het wiel opnieuw uitvinden, en daar wordt niemand beter van. Of toch wel? Het is interessant om daarover na te denken. Ken je dat adembenemende moment dat je in je hersenen die ‘klik’ voelt, als je een uitvinding doet? Een slimmere indeling van je slaapkamer, een nieuwe draai aan een bekend recept, een ijzersterk Sinterklaasrijm – het kan van alles zijn. Wereldschokkend is het niet, en een ander zou het misschien nog veel handiger of beter aanpakken. Misschien is het zelfs wel een allang uitgevonden wiel. Prima juist, want nu is het ook jóuw wiel geworden.

prikkels

Dit gevoel, die ontdekking, willen we bij kinderen stimuleren. Sommigen hebben daarvoor een economisch motief: creativiteit hangt voor hen nauw samen met flexibiliteit, kritisch denken en ondernemerschap. Anderen zien creativiteit als een onlosmakelijk onderdeel van intelligentie. En er is ook de benadering dat een creatieve denker gemakkelijker kan omgaan met alle toekomstige eisen die aan hem gesteld worden. Het ontwikkelen van creatief denken en handelen is, als een van de 21ste-eeuwse vaardigheden, dan ook onderdeel van het strategisch beleid van veel scholen.

Creativiteit op school

Daar zijn overigens nog wel wat stappen te zetten. In een SLO-onderzoek uit 2014 bleek dat in de kerndoelen het begrip creativiteit precies één keer genoemd wordt, en dat het in de methodes voor taal, rekenen en geschiedenis een zeer beperkte rol speelt. Er is soms wel sprake van een creatieve benadering van de lesinhoud, maar dat is nog iets anders dan het bewust ontwikkelen van creatief denken en handelen als algemene vaardigheden. Internationaal onderzoek naar creativiteit in het onderwijs laat zien dat Nederland samen met Polen onderaan de ranglijst bungelt als het gaat om aandacht voor creativiteit in het curriculum. Andere Europese landen scoren veel hoger, met de Britse schoolprogramma’s als toppunt. De meeste leerkrachten vinden weliswaar dat creativiteit niet alleen bij de creatieve vakken, maar in alle vakgebieden een rol speelt, maar zien tegelijkertijd een knelpunt: als er nog geen geschikte middelen zijn om creativiteit te meten, hoe kun je dan de effectiviteit van je inzet beoordelen? En daar komt nog bij dat een aanzienlijk percentage denkt dat creativiteit is aangeboren en niet of nauwelijks via onderwijs ontwikkeld kan worden. Dit soort aannames zitten het denken over creativiteit in de weg. Als je gelooft dat creativiteit spontaan en speels is, afhankelijk van talent en vooral relevant voor de kunstvakken, dan is er weinig aanleiding om het als kerncompetentie te zien. En dat zou jammer zijn, want met dit soort vrijblijvende creativiteit kom je niet ver. Sterker nog: op die manier zou dat eerste wiel er nooit gekomen zijn. Want creativiteit is ook hard werken, kritisch zijn en doorzetten totdat je de beste oplossing hebt gevonden.

Gewoon doen

Creativiteit staat dus expliciet op de schoolagenda,

prikkels

maar het belang dat er in beleids- en schoolplannen aan wordt gegeven, heeft nog wel een praktische vertaling nodig. Daar wordt al volop aan gewerkt. SLO heeft het creatieve proces als basis gekozen voor de uitwerking van het Leerplankader Kunstzinnige Oriëntatie. Dat geeft meer samenhang in dit leerdomein en legt tegelijkertijd een basis die verder reikt dan de kunstvakken. Het creatieve proces is een cyclus waarbij leerlingen achtereenvolgens oriënteren, onderzoeken, uitvoeren en evalueren – en weer opnieuw beginnen. Zo algemeen geformuleerd is het een model dat je kunt toepassen bij de kunstvakken, maar net zo goed bij het oplossen van een rekenprobleem. Er zijn ook specialisten op het gebied van creatief denken. Zoals David van der Kooij die allerlei praktische handreikingen heeft ontwikkeld om creatief denken in het basisonderwijs te stimuleren. Deze vaardigheid verdeelt hij onder in creatief waarnemen, flexibel associëren, je oordeel uitstellen, analogieën gebruiken, alternatieven zoeken, en verbeeldingskracht inzetten. Met publicaties en trainingen ondersteunt hij leerkrachten en schoolteams die hiermee aan de slag willen. Begrijpen en begeleiden van creatieve processen is belangrijk, maar minstens zo waardevol is het om zelf creatief te worden in het lesgeven. Makkelijk is dat niet, want we hebben allemaal geleerd dat gewóón doen de norm is en dat experimenteren niet meer nodig is als je het door deskundigen, methodemakers en collega’s gebaande pad volgt. Maar er zit niets anders op; alleen door uitdagingen te zoeken, kennis te combineren, te experimenteren en daarop te reflecteren ontdek je voortdurend nieuwe manieren om je leerlingen te prikkelen, en vind je nieuwe wielen uit waarmee je hun creatieve ontwikkeling in gang kunt zetten. Het is dus een kwestie van gewoon dóen.

Creativiteit is …

Dé definitie van creativiteit bestaat niet, maar in de wetenschappelijke literatuur komt het veelal neer op het vermogen om te komen tot waardevolle nieuwe inzichten en ideeën. SLO verwoordt het zo: ‘het scheppend vermogen om samen of individueel nieuwe en/of ongebruikelijke maar toepasbare oplossingen te vinden voor bestaande problemen’.

Verder lezen

www.lkca.nl/creativiteit www.vindingrijk.wordpress.com www.windesheim.nl (zoek op Slotcongres D21) www.kunstzinnigeorientatie.slo.nl/lexicon/creativiteit

prikkels

LEERLIJN VAN NOORTJE EN FAYE

Ik ben Faye We zitten in groep 8 van De Caegh in Obdam 18

prikkels

TEKST: HANNA VAN DER VEEN FOTOâ&#x20AC;&#x2122;S: MARTIJN DE VRIES

Ik ben Noortje

Groep 1-2

F: Deze bloemen hebben we buiten geplukt. Die gingen we in de klas drogen. Na een week plakten we ze op en tekenden we er zelf bloemen bij. Dat was bij de kleuters.

N: Dat is erg leuk, dat we zoveel creatieve lessen hebben! F: Als iemand jarig was bij je thuis mocht je bij de kleuters een tekening maken. Ik heb toen een hart gemaakt voor mijn vader.

Groep 2

Groep 4

N: We gaan vaak naar voorstellingen. We hebben een keer een voorstelling gezien met een toilet en kussens, dat was in groep 4. Dat was erg grappig, als je zo jong bent.

N: deze heb ik in groep 2 gemaakt. We hebben elk jaar een thema, dit jaar was dat muziek. Je kan er muziek mee maken. Kijk, ik heb een patroontje gemaakt in de volgorde van de kroonkurken! Ik weet ook nog dat we een dans-thema hadden. Mijn moeder had toen iets met

Spaanse muziek gedaan, van die houten kooklepels had ze de steel afgezaagd en dan kon je van twee van die lepels van die kleppers maken. We hebben toen ook een dansworkshop gehad.

F: Dit jaar hebben we iets gezien over tantes, het speelde zich af in een restaurant, aan zee, en de vader zat in een vuilnisbak N: Ja, die was zwerver geworden. En wat was er nou ook alweer met die Chinese

draak, waar allemaal kinderen onder zaten? Een voorstelling van Sambasalad? Dat was ook heel leuk!

Groep ..

F: weet je nog van de ruziestoel? Dat was een stoel die we met de klas gingen versieren en verbouwen. Als je dan ruzie had, kon je daarop gaan zitten. Dat hoorde bij het prentenboek over de ruziestoel. Elke klas maakt een ruziestoel.

Groep 7

N: In groep 7 was het thema Met je hoofd in de wolken, over poĂŤzie.

N: En we gaan elk jaar naar de bieb. Daar doen we een speurtocht met een thema. De bieb zorgt altijd als we een thema hebben ook voor een doos met boeken. Fijn is dat, dan kan je er alles over lezen!

F: Ik heb toen een recept gemaakt voor Vaderdag: een vleugje van dit en een onsje van dat. N: En we hebben van piepschuim wolken gemaakt. Dat was super leuk, het werd ontzettend groot. Het viel wel bijna direct weer uit elkaar. N: En we gaan ook ieder jaar op excursie. Vorig jaar waren we naar het Anne Frank

huis, we hebben het Achterhuis gezien. Dit jaar gaan we naar het Verzetsmuseum, we hebben het nu veel over de Tweede Wereldoorlog. F: En we zijn een keer naar het Van Goghmuseum geweest. Daar zag je alle bekende kunstwerken van dichtbij. Je zag alles, je kon zo de stipjes en streepjes zien waarmee het was gemaakt!

Groep 8

N: Dit was met creatief uur. Dat hebben we elke vrijdagmiddag, we werken dan drie weken aan een opdracht. We moesten een insect maken, door ijzeren materialen met een lijmpistool op elkaar te plakken. Er kwam een meneer in school die deze les gaf voor groep 7 en 8. Maar ook alle andere klassen waren dingen aan

het maken van metaal. F: Het hoorde bij het thema Raar maar Waar, van de Kinderboekenweek. Ik had een rups gemaakt, maar die kan ik niet meer vinden. N: Het was een erg leuke meneer, hij was ook een beetje raar, hij paste goed bij de opdracht! Jaap Velserboer heet hij.

prikkels

KUNST WERK

‘Denken om een hoekje’, zo noemt David van der Kooij het creatieve denken. Hoe ontwikkel je die vaardigheid? Vier lesvoorbeelden uit Het Grote Vindingrijkboek en Het Ideeëntoestel.

Groepjes maken Voorbereiding: Zoek op internet foto’s van het werk van Ursus Wehrli. Haal bakken bouw-, speel- of leermaterialen in je klas (leen ze eventueel bij de kleutergroep), of neem een verzameling mee van huis. De inhoud van een rommella kan ook! Verdeel de klas in groepjes en geef elk groepje een groot vel papier of een leeg stuk op de gang of op het plein.

Groep

1/2

Denkoefening: Laat foto’s zien van het werk van Ursus Wehrli. Geef elk groepje een verzameling, en vraag ze het te ordenen net als Ursus doet. Maak een foto van elke verzameling vóór en ná het ordenen. Laat de leerlingen kort beschrijven wat hun uitgangspunt was: vorm, kleur, functie, formaat? Extra: Laat de kinderen de voorwerpen omtrekken met een stift en vraag ze om de onderdelen te tellen.

Een ding met gebreken Voorbereiding: Verzamel voorwerpen met een duidelijke functie. Je vindt ze in je lokaal, of neem ze mee van thuis (beker, theepot, stoel, fiets, schaar, enz.). Wat ook kan: verzamel afbeeldingen van zulke voorwerpen. Stal ze uit op tafel of zet ze klaar op het digibord. Denkoefening: Kies een voorwerp,

of laat een leerling kiezen. Stel je nu voor dat het voorwerp kapot is: het oor is van de beker af, de wielen van de fiets. Vraag de leerlingen om toepassingen voor het kapotte voorwerp (of de onderdelen) te bedenken. Verzamel er zoveel mogelijk. Extra: Maak een mooie bordtekening van jullie leukste bedenksels.

Tip: In Het Ideeëntoestel van David van der Kooij en Anouk Wissink vind je 18 uitgebreide lesbrieven en achtergronden over creatieve denkvaardigheden. www.ideeentoestel.nl 20

prikkels

Tip: In plaats van voorwerpen, kun je ook bekende kunstwerken ‘opruimen’. Print ze op A3, laat de leerlingen onderdelen uitknippen en geordend opplakken.

Groep

3/4

De Verborgen Landkaart Voorbereiding: Zorg voor tekenmaterialen en een aantal (digitale) foto’s van landschappen en wegenkaarten. Je vindt geschikte voorbeelden bij de lesmaterialen op www.ideeentoestel.nl. Denkoefening: Laat een landschapsfoto zien en moedig de leerlingen aan om daarin het lijnenspel te ontdekken. Als je je op de lijnen concentreert, lijkt het wel een landkaart van een fantasie-land. Geef elke leerling een landschapsfoto en laat ze op basis daarvan een kaart maken met rivieren, (spoor)wegen, weilanden en dorpen. Extra: Je kunt deze opdracht ook buiten doen. De leerlingen kiezen dan hun eigen uitzicht en zoeken daarin naar het lijnenspel.

Tip: Op www.ideeentoestel.nl vind je afbeeldingen die je bij deze les kunt gebruiken.

Groep

7/8

Groep TEKST: VIBEKE ROEPER MET DANK AAN DAVID VAN DER KOOIJ - ILLUSTRATIES: DORRITH REM

5/6

Kijk, een Vroempan! Voorbereiding: Verdeel de klas in groepjes. Elk groepje wijst een schrijver aan. De schrijver krijgt een stapel briefjes of kaartjes (groot genoeg voor één woord). Vraag de helft van de groepjes om tien voorwerpen op de briefjes te schrijven. De andere groepjes schrijven elk tien geluiden op. Denkoefening: Verzamel de briefjes met geluiden en voorwerpen in twee aparte bakken. Laat elk groepje een voorwerp en een geluid trekken. Het groepje associeert over de combinatie: wat is een vroem-pan? Wat doet het, hoe ziet het eruit,

waar gebruik je het voor? Klaar? Trek nog twee briefjes. Extra: Laat elk groepje een tekening maken van zijn geluidvoorwerp-combinatie en vervolgens presenteren aan de groep. Bijvoorbeeld als ‘verkooppitch’ of als ‘bijzondere ontdekking’.

Tip: Om al te voordehand liggende voorwerpen en geluiden te voorkomen, kun je elk groepje een beginletter of thema geven. prikkels

WERK PLAATS

‘Het hoogst mogelijke artistieke resultaat, voor ieder kind’

Inge Nypels leidt De Wereld Kindertheater, een theaterschool in Haarlem. Haar doel is iedereen theater te laten ervaren. Dat vraagt om veel flexibiliteit en creativiteit van haar team. Een theaterschool voor alle kinderen, dat wilden we vanaf het begin zijn. Dat betekent dat we er ook zijn voor kinderen die nu niet in aanraking komen met theater. Deze kinderen bereik je niet met een foldertje, hiervoor moet je actief op pad. Daarom zijn we naar speelveldjes in de wijken gegaan, en hebben daar buiten onze eerste lessen gegeven. Theater is voor mij zoveel méér dan een tekst uit je hoofd leren en dat dan zo levendig mogelijk spelen. Wij werken vanuit improvisatie, de groep maakt zelf

prikkels

zijn eigen stuk. Dat wil niet zeggen dat de uitvoering één grote improvisatie is. De groep kiest een thema, onderzoekt dat thema, kijkt of daar een verhaal bij te bedenken is. Stap voor stap worden vervolgens de scenes uitgewerkt en geoefend.

Begrijpen wat je speelt We willen kinderen geen trucjes leren, maar ze laten begrijpen wat ze spelen. Ik ben ervan overtuigd dat iedereen kunst kan maken, door je gevoel te leggen in dat

wat je doet. De uitdaging is vervolgens om het goed over te brengen aan het publiek. Omdat invoelen zo belangrijk is, gaan we vaak in het beginstadium op onderzoek naar een bepaald thema. Laatst wilde een groep een stuk maken over leven zonder elektriciteit. Dat gingen ze thuis uitproberen – ze hielden het nog geen twee uur vol zonder tv of mobiel. Om het werkelijk te ervaren hebben we een middag lang op de zolder van dit pand doorgebracht. Het was er koud en donker en daardoor werden de

gedachten over het thema geprikkeld. De kinderen kwamen op ideeën die ze eerst niet hadden bedacht. Zo krijgt een thema lagen en wordt de voorstelling interessant. En de kinderen ontdekken dat er veel meer over een thema te bedenken is dan je in eerste instantie zou denken.

TEKST: HANNA VAN DER VEEN - FOTO’S: MARTIJN DE VRIES

Altijd aansluiten bij de school We werken zowel via buurthuizen en welzijnsorganisaties, als voor scholen. En we hebben natuurlijk ons eigen particuliere aanbod. Scholen kunnen kiezen uit kortere workshops met een uitvoering op school, of een langere serie lessen met een voorstelling op ons eigen podium in De Egelantier. Onze lesprogramma’s passen we aan voor elke school. We kijken wat de thema’s zijn die spelen op een school, of er problemen zijn, ook op sociaal-emotioneel vlak. Zo zorgen we voor aanbod dat aansluit bij

waar de kinderen mee bezig zijn. Het is erg arbeidsintensief, maar wel een voorwaarde om iedereen mee te krijgen. Creativiteit is voorwaarde om bij ons te kunnen werken. We zoeken theaterdocenten die niet alleen het theatervak heel goed verstaan, maar ook erg flexibel zijn en didactisch sterk. Juist omdat we werken vanuit improvisatie, wordt er meer gevraagd van de docent dan bij kant-en-klare stukken. Als docent moet je meebewegen en inspireren, maar ook structureren en grenzen aangeven.

Ieder kind trots Improvisatie is een belangrijk onderdeel, maar we besteden ook veel aandacht aan speltechniek en het reflecteren op het eigen spel en dat van anderen. Uiteindelijk streven we naar het hoogst mogelijk artistieke resultaat. Zo kan je ieder kind trots laten zijn op wat ze hebben gemaakt.

prikkels

CBS HET KOMPAS in IJmuiden doet mee met het CMK-project Kunst en leren, waarbij een kunstenaar in de klas komt die aansluit bij de wensen van de leerkracht.

LIEVER TEKENEN DAN REKENEN Geconcentreerd zijn de leerlingen van groep 7/8 aan het werk met de opdracht van juf Ludie. Ludie Bakker is de vakdocent die vier keer per jaar in alles klassen komt, om de leerlingen les te geven in beeldende vorming.

prikkels

Annelies kent Ludie al van de vorige school waar ze werkte. Zij is enthousiast over Ludie en over wat de extra lessen opleveren voor haar leerlingen. ‘De kinderen zijn met een ander deel van hun hersenen bezig, dat is goed voor hun ontwikkeling. Wat ik zo bijzonder vind aan Ludies lessen, is dat zij allerlei technieken behandelt en die koppelt aan het werk van een kunstenaar. Wij zijn een OGO-school en we maken zelf onze lessen. Ludie sluit aan bij de onderwerpen die we in de klas doen, het liefst qua onderwerp én techniek. Zo hebben we getekend naar de natuur met grafietstift. We kunnen de geleerde technieken goed gebruiken als onderdeel van onze thema’s, de kinderen maken

bijvoorbeeld een poster voor de markt die we gaan organiseren.’

Oprechte bewondering Op dit moment zijn de leerlingen in de klas bezig met het onderwerp groene energie. Zij hebben allemaal een voorwerp bedacht, waarmee zij energie kunnen besparen. De opdracht is om dit voorwerp drie maal op één papier te tekenen in de stijl van op-art kunstenaar Victor Vasarely. Door de voorwerpen met lijntjes die dicht tegen elkaar staan om te trekken ontstaat een effect of het getekende voorwerp beweegt, je wordt er een beetje draaierig van. Ook moeten zij de voorwerpen meer diepte geven door ze schaduw te geven. De

TEKST: MARIJKE SCHÄUIKES - FOTO’S: MARTIJN DE VRIES

leerlingen werken in zwart-wit, eerst in potlood, later met stift. Annelies: ‘Naarmate Ludie vaker komt snappen de leerlingen de opdrachten sneller. Soms hebben kinderen een blokkade, maar met Ludies opdrachten is iedereen in staat iets te maken en staan ze soms versteld van zichzelf. Na afloop van de les evalueren we met de groep. De leerlingen hebben oprechte bewondering voor elkaar.’

Even geen tijdsdruk Na afloop van de les is er tijd om over de les na te praten, want Annelies heeft een stagiair voor de klas. Daar is eigenlijk nooit zoveel tijd voor. Ludie en Annelies

merken hoe belangrijk dat is en Ludie belooft haar lessen op papier te zetten, zodat Annelies ze kan herhalen. Annelies geniet van de lessen: ‘Het is zo fijn om even geen tijdsdruk te voelen, zodat je een praatje kunt maken met je leerlingen en complimenten kunt geven aan kinderen die juist tijdens deze lessen kunnen laten zien hoe creatief ze zijn en wat ze kunnen.’ Ook haar collega’s zijn enthousiast over de lessen; ze zijn regelmatig onderwerp van gesprek in de lerarenkamer.

Kunstdagboek Ludie heeft op school het kunstdagboek geïntroduceerd. Al het werk dat zij met de leerlingen gemaakt heeft staat hierin,

zodat de leerlingen kunnen terugvallen op de geleerde technieken. Maar het boekje laat meer zien. Ludie: ‘Na twee jaar vier keer anderhalf uur zie je echt een lijn ontstaan in hun werk. Je merkt dat je kunt voortbouwen op wat de kinderen geleerd hebben over bijvoorbeeld vorm of opbouw van een tekening.’ Tenslotte is het boekje een leuk aandenken aan de lessen beeldende vorming. Vandaag is het de laatste keer dat groep 8 met Ludie werkt, en trots laat Zoë haar boekje zien: ‘De leukste les was dat we herfstdingen gingen tekenen met aquarelpotlood. Die tekening is goed gelukt.’ Daniel is ook tevreden over zijn tekening: ‘Ik zou dit wel op mijn kamer willen hangen.’

prikkels

THEATER VOOR ALLE LEEFTIJDEN geschikt voor groep 1 t/m 8!

Hilaria

kijk voor meer info op www.hilaria.nl

logo_slf_new.pdf

Kies een cultuurlijn vol erfgoed kunst en media! Samenhangende lessen van verschillende culturele instellingen combineren wij voor elk schooltype!

www.cultuureducatiegroep.nl

logo_slf_new.pdf

28-9-2015

DolďŹ narium

14:47:26

28-9-2015

14:47:26

Leer vanuit ieders kunstbeleving betekenisvolle vragen onderzoeken: Lerenfilosoferen.nl/kunst-en-jij

Leer hoe je een filosofisch gesprek leidt: in de klas, met collegaâ&#x20AC;&#x2122;s of thuis Lerenfilosoferen.nl/basiscursus En krijg Filosoferen aan de keukentafel Kampers & Ruiter, Scriptum 2015

Ontdek

ons zoute DNA Geschiedenis in het echt

Zonder de scheepvaart geen Nederland

Méér muziek in je klas! Je wilt met je school méér levende muziek in je eigen klas? En je wilt dit graag zèlf gaan doen? Dan is het mogelijk mij in te huren voor een inspiratiemiddag met je team. Dus: Deskundigheidsbevordering voor de leerkracht door een externe deskundige op de eigen locatie. Dàt biedt www.muziek-express.nl via Les-express.

advertentie_svm 2015/2016.indd 4

16-12-15 14:38

◆ Ontdekken ◆ Beleven

◆ Doen Sinds 1285

Bezoek de website of neem contact op via info@muziek-express.nl

Informatie en reserveringen:

Alles over Amsterdam in het

WETEN WAAR DE WOORDEN ZIJN

AMSTERDAM MUSEUM kom met je hele klas!

Kijk online voor meer info:

amsterdammuseum.nl/onderwijs

KALVERSTRAAT 92

Methodiek Creatief schrijven Voor de leerkracht ... ... die geen taalmethode gebruikt ... die leerlingen wil helpen woorden te geven aan gedachten en ervaringen ... die leerlingen wil laten genieten van het spel met taal ... die leerlingen spelenderwijs wil begeleiden naar teksten, gedichten en verhalen

WETENWAARDEWOORDENAuteur: Mariet Lems ZIJNWETENWAARDEWOOR OORDENZIJNWETENWAARPagina’s: 372 IJNWETENWAARZIJNWETEUitvoering: ringband ETENDEWOORDENZIJNWET TENWAARDEWOORDENZIJISBN: 978-90-821314-2-0 NDEWOORDENZIJNWETENNUR: 274 WETENWAARDEWOORDEN ZIJNWETENWAARDEWOORPrijs: € 52,00 DENZIJNWETENWAARDEW OORDENZIJNWETENWAAR DEWOORDENZIJNWETENW BESTELLEN AARDEWOORDENZIJNWET O J ENWAARDEWOORDENZIJNWWW.SAAMUITGEVERIJ.NL WETENWAARDEWOORDEN ZIJNWETENWAARDEWOOR Methodiek Creatief schrijven Mariet Lems

Dit kan al vanaf € 140,- per nummer. Colofon 11 PrikkelsBekijk Advertentie Basis onderwijs.indd 2 23-11-15 11:43 de mogelijkheden op www.pleinc.nl/adverteerinprikkels Hoofdredactie: Vibeke Roeper Vierde jaargang nummer 12 Eindredactie: Hanna van der Veen Alle rechten voorbehouden. Deze rechten Redactie: Tamara Oortwijn (ICC’er St. Leonardusschool berusten bij Plein C c.q. de betreffende auteur. Heemskerk), Marijke Schäuikes (adviseur cultuureducatie Plein ISSN: 2214-3777 C), Vincent Lamers (vakleerkracht muziek en ontwikkelaar bij Educatief cultuuraanbod Hart Cultuur in School), Sjaak Bos (docent iPabo Alkmaar) Met bijdragen van: Vincent Lamers, Vibeke Roeper, Marijke en ondersteuning voor het onderwijs Schäuikes, Hille Takken, Hanna van der Veen in West-Friesland. Illustraties: Marloes Toonen, Dorrith Rem Foto’s: Martijn de Vries, Plein C Vormgeving: Ykeswerk Kijk voor ons aanbod op: Drukwerk: Zwaan Printmedia Prikkels is een uitgave van Plein C en kwam tot stand met www.blauweschuitonderwijs.nl subsidie van de provincie Noord-Holland en het Fonds voor Cultuurparticipatie. Prikkels verschijnt drie keer per jaar en maak zelf cultuurbeleid met Oplage: 2.500 onze stappenplan CULTUURspoor. Abonnementen Noord-Hollandse basisscholen, cultuuraanbieders en gemeenten ontvangen 1 gratis exemplaar. De distributie wordt verzorgd door Abonnementenland in Heemskerk. Losse nummers € 5,50 Jaarabonnement € 15,Teamabonnement (3 exemplaren) € 40,Info en aanmelden: www.pleinc.nl/ontvangprikkels Adverteren: Ook adverteren in Prikkels?

prikkels

TA LE NT

Kinderboekenillustratrice Marit Törnqvist won met haar werk tientallen prijzen. Ze geeft ook les aan groepen 6-8 van de Amsterdamse Dr. Rijk Kramerschool. ‘Wat ik moeilijk vind om te zien is dat sommige kinderen al op hun achtste een beeld van zichzelf hebben gevormd. ‘Ik kan niet tekenen!’ ‘Ik kan niet sporten!’ Dit veroorzaakt blokkades en onzekerheden. Het is iets wat je als leraar zo snel mogelijk moet zien te doorbreken. Het is natuurlijk waanzin dat je op je achtste al weet of je wel of niet kan tekenen.’ ‘Ik probeer kinderen versteld te laten staan van hun eigen kunnen en hun zelfvertrouwen te versterken. Bijvoorbeeld door de nadruk te leggen op ‘goed kijken’. Hoe zit een fiets in elkaar met al die stangen? Hoe teken je een schouder van iemand van de zijkant? Is de buik van een teckel niet net een augurk?’ ‘Ik vraag of ze iets willen natekenen, wat ze nog nooit hebben getekend - zo weet ik zeker dat ze allemaal op hetzelfde niveau beginnen. De kinderen vergeten dat ze aan het tekenen zijn, zo zorgvuldig proberen ze vast te leggen wat ze zien. Het resultaat verrast ze. Aan deze kijkopdracht koppel ik dan een fantasieopdracht: een stoet van fietsen en mensen van de zijkant en teckels. Dan lijken alle remmen ineens los. Laatst vroeg een jongen of hij een Halloweenoptocht mocht maken met tovenaars op fietsen, wandelende geesten en als heksen verklede teckels. Ach, waarom niet?’

TEKST: HILLE TAKKEN - FOTO: MARTIJN DE VRIES

‘Alle remmen los’