Prikkels 2023-1 | Grip

Iedereen heeft ankers nodig en cultuur kan die bieden

Colofon

Hoofdredactie: Mirjam de Heer (Kunst Centraal)

Eindredactie: Marjolein Hovius (Kunst Centraal)

Redactie: Marjolein Hovius (medewerker marketing en communicatie Kunst Centraal), Mirjam de Heer (coördinator marketing en communicatie Kunst Centraal), Roos Hogervorst-Krimp (coördinator marketing & communicatie Plein C), Tamara Oortwijn (ICC’er St. Rudolf Steinerschool, Haarlem), Jesse Smale (ICC’er Delteykschool Werkhoven), Jolanda Konings (adviseur cultuuronderwijs Plein C)

Vormgeving: Ykeswerk

Drukwerk: Libertas Pascal Prikkels is een gezamenlijke uitgave van Plein C en Kunst Centraal en komt tot stand met subsidie van de provincies Noord-Holland en Utrecht en het Fonds voor Cultuurparticipatie. Prikkels verschijnt drie keer per jaar.

Oplage: 3.800

Verspreiding: basisscholen in Noord-Holland en Utrecht ontvangen een gratis exemplaar

Negende jaargang, nummer 31, 2023 editie 1

Alle rechten voorbehouden. Deze rechten berusten bij Plein C en Kunst Centraal c.q. de betreffende auteur.

ISSN: 2214-3777

Grip

Na onduidelijke tijden hebben wij als mens steeds meer behoefte aan grip. De oorlog in de Oekraïne, de energiecrisis, corona en het klimaatvraagstuk maken de wereld voor kinderen tot een onbegrijpelijke plek. Ze krijgen er bewust of onbewust van alles over mee, maar kunnen moeite hebben om er grip op te krijgen. Wat betekent het voor hen? Cultuur, kunst, zelf iets maken, hun talenten ontdekken, het kan hen daarbij allemaal helpen.

Met deze Prikkels staan de kinderen weer zelf aan het roer en heb jij als leerkracht handvatten hoe je hen daarbij kunt begeleiden.

Mirjam de Heer

klassefoto

Tekst: Marjolein Hovius Beeld: Wiebke Wilting

Afrikaans dansen doe je met je voeten stevig op de aarde, in contact met ‘mother nature’. Het is energiek, expressief en bovenal aanstekelijk. Elke donderdag komen zes enthousiaste leerlingen naar Dansschool EDC in Kunstenhuis Idea in Zeist voor de dansles van Eva Scherpenisse, ook wel bekend als Eva Aya Dance.

Madelief

“Afro dans is heel druk. Je moet veel springen en maakt veel grote en snelle passen. Ik ging een keer mee met mijn moeder en mijn zus en toen wilde ik er ook op. En nu zit mijn vriendin Anouk er ook op. Ik doe mee met haar dansles en zij doet mee met Afrikaanse dans.”

Anouk

“Ik zit ook op Jazz dans. Dat is ook leuk, maar jazz is wat strakker. De passen liggen meer vast. Afrikaanse dans is wat losser. Je mag meer doen waar je zelf zin in hebt.”

Zakiya

“De pasjes zijn best moeilijk om te leren, omdat het heel snel gaat. Je doet heel veel met je voeten en je blijft wat lager bij de grond. Eva helpt ons. Dan houdt ze bijvoorbeeld je arm en je been vast en zet die in de juiste houding. Het is heel leuk om te leren hoe je kan bewegen. Je kunt hier heel veel leren.”

Lieve

“Ik word superblij van deze les en Eva is ook superleuk. Ze doet een pasje voor en dan nog een pasje en dan herhalen we dat een paar keer. En dan doet ze de volgende pasjes. Zo leren we een dans. Moeilijke bewegingen oefen ik ook thuis. Ik zou ook wel eens een keer naar Afrika willen.”

Valérie

“Ik vind de muziek heel leuk. Altijd als ik Afrikaanse muziek hoor, ga ik bewegen. Eva kwam bij ons op school. Ze gaf een paar weken lang Afrikaanse dansles. Aan het einde gaven we een optreden. Ik vond het zo leuk, toen wilde ik er op. In een jaar maken we meerdere dansen. Die gaan in een schatkist en dan kiezen we daar aan het eind een paar uit voor de uitvoering.”

Naghina

“Eva is heel aardig. Ze geeft heel goed les en ze kan het ook goed uitleggen. Als je iets moeilijk vindt, dan kun je het gewoon vragen. Dan doet zij het voor en dan moet jij het nadoen.”

Tekst: Mirjam de Heer

Waarmee houdt een kunstenaar zich staande op de woelige golven van het leven in een tijd van oorlog en crisis? Hoe blijf je zelf geïnspireerd? Hoe maak je ruimte en tijd? En hoe zorg je dat je werk relevant blijft? Hoe doet Lonneke Gordijn van Studio Drift dat?

De ankers van een kunstenaar

Lonneke Gordijn is kunstenaar. Samen met Ralph Nauta richtte zij in 2007 Studio Drift op. Met spectaculaire installaties combineert Studio Drift natuur, kunst en techniek.

In 2007 richtte Lonneke Gordijn samen met Ralph Nauta Studio Drift op. Samen met meer dan zestig specialisten maken zij bewegende installaties, waarin kunst, techniek en natuur samen komen. Lichtgevende drones die als een zwerm spreeuwen boven de skyline van Rotterdam vliegen, lampen die als ontluikende bloemen uitvouwen en weer in hun knop kruipen en glazen buizen die als machtige vleugels op en neer bewegen. De elementen die kenmerkend zijn voor het werk van Studio Drift, de fascinatie voor de natuur, de speelse creativiteit, technische vaardigheden en als grote drijfveer het maatschappelijk activisme zijn al vroeg in Lonnekes leven aan de oppervlakte gekomen. Zowel haar ouders als leerkrachten en docenten hebben eraan bijgedragen dat zij deze eigenschappen

kon ontwikkelen en de kunstenaar kon worden die zij nu is.

De verwondering

“Die fascinatie voor de natuur, dat heeft niemand mij geleerd. Dat zit gewoon in mij. Ik was als kind altijd buiten. Ik wilde begrijpen hoe de natuur werkt, voelen wat een dier voelt, snappen hoe een plant groeit, weten hoe een mier beweegt en bevatten hoe een vogel in staat is met de andere vogels als een zwerm te vliegen. Overal om me heen zag ik dingen die vragen opriepen. Die interesse werd enorm gestimuleerd door mijn moeder. Zij was lerares op een basisschool en hield van planten en van de tuin. Al vroeg werden wij al aan het werk gezet om te zaaien en planten te verzorgen. Zo voedde zij mijn fascinatie voor alles wat leeft en beweegt.

Dandelight: we zien ze allemaal wel voorbij deinen op de vlagen van de wind: de zaadjes van de paardenbloem. Dit fragiele ledlampje met het paardenbloemzaadjes maakt je weer even bewust hoe bijzonder dat eigenlijk is.

Ego is gemaakt van 16 km ragdunne Japanse vislijn. Deze is om een blok gewikkeld waardoor een enorm weefgetouw ontstond. Dit wordt aangestuurd met behulp van een motor. De installatie laat zien hoe wij met onze gedachten en gevoelens steeds wisselende perspectieven creëren.

Shylight is geïnspireerd op nictinastie. Dit is het fenomeen dat sommige bloemensoorten zichzelf ’s nachts vanzelf sluiten en daarmee hun energie bewaren om de volgende dag weer in al hun schoonheid en kracht te kunnen shinen.

BEELD: CARPENTERS WORKSHOP GALLERY

BEELD: DRIFT

BEELD: STORAGE BY HYUNDAI CARD

BEELD: RONALD SMITS

BEELD: MARCO BORGGREVE

Flylight: wat is er vrijer dan een vogel? Maar als je goed naar een zwerm spreeuwen in de lucht kijkt dan zie je dat ze zich als een groep verplaatsen. De groep bepaalt, de individuele spreeuw is ondergeschikt. Deze kunstinstallatie vangt het gedrag van een zwerm spreeuwen in een vlucht van drones.

En als je eenmaal je passie hebt gevonden, dan ga je die bewust opzoeken. Ook kunstwerken kunnen die verwondering opwekken. Ik kan me herinneren dat ik drie was toen ik in het Kröller-Müller Museum Jardin d'émail van Jean Dubuffet zag. Het was koud en nat en voor mij was dit kunstwerk een hele nieuwe wereld van ijs waar ik helemaal in op kon gaan. Eerst word je in die wereld ondergedompeld, dan komen de vragen.

Het onderzoek “Sommige vragen blijven in je hoofd hangen. Ze komen terug en dwingen je op onderzoek uit te gaan, op jacht naar antwoorden. Als je jong bent ben je niet bang om dat onderzoek aan te gaan. Hoe ouder je wordt, hoe meer je het gevoel hebt dat je alles moet weten, hoe meer je denkt dat je overal grip op moet hebben. Maar de realiteit is dat je niet alles zelf kunt of weet. Ik heb geleerd: je moet je niet laten beperken tot wat je zelf weet of kunt. Je kunt er altijd een ander bij halen. De research van mijn team helpt mij om vragen op te lossen.”

Als ik een vraag in mijn hoofd heb praat ik er meestal eerst met Ralph over. Zo’n gesprek levert je altijd een ander perspectief op, een gemeenschappelijk enthousiasme, waardoor je zelf weer verder kunt denken. Er ontstaan meerdere stroompjes in je hoofd. En dan ineens loop je op straat en zie je iets en dan snap je het. Dan heb je iets ontdekt. Vaak is dat een universele laag die onder de vraag schuil ging. En dan weet

je: ik ben met iets relevants bezig. Dit onderzoeksproces kun je niet dirigeren. Het loopt zoals het loopt, in zijn eigen tempo. Ik voel altijd wel de tijdsdruk, maar ik weet ook dat nodig is om die los te laten.”

Het activisme

“Ik wist al jong dat ik iets creatiefs wilde gaan doen. Je hebt in elke klas wel zo’n kind dat het heerlijk vindt om dingen te maken. Ik was zo’n kind. Ik tekende graag en doordat ik dat veel deed werd ik er steeds beter in. Ook die creativiteit werd thuis gestimuleerd. Er waren altijd wel teken- en knutselmaterialen om mee te werken. Toch wilde ik geen kunstenaar worden. De kunstacademie, dat leek me niet slim. Ik dacht toen nog: zo’n kunstenaar denkt alleen maar over zichzelf na en maakt mooie dingen. Ik wilde idealistischer bezig zijn dan dat. Daarom ging ik kijken bij de Design Academy in Eindhoven. Ik weet niet eens wat ze daar verteld hebben, maar ik zag de werkplaatsen met al die materialen en ik was verkocht. Daar wilde ik heen. Mijn ouders lieten me vrij. Van de docenten op de Design Academy leerde ik te spelen. Ik herinner me een docent waarvoor ik elke week een heel groot schilderij moest maken. Ik wilde natuurlijk iets goeds maken, dus ik begon met heel lang nadenken en precies de weg uitstippelen voor ik aan de slag ging. Maar dat red je niet als je iedere week iets moet inleveren. Dan moet je gewoon beginnen, vertrouwen op je gevoel en de controle laten varen. Daar leer je van dat er heel veel

wegen zijn naar Rome en dat als je gewoon één van die wegen neemt je er vanzelf komt. Dat ik dat heb geleerd heeft me zelfvertrouwen gegeven en een enorm gevoel van vrijheid. Op de Academy ontwikkelde ik ook mijn eigen visie en benadering. Ik had altijd al een goed ruimtelijk inzicht en ontdekte dat het maken van driedimensionale dingen mijn uitingsvorm was. Mijn activisme zorgde ervoor dat het driedimensionale kunst is geworden die beweegt. Beweging staat voor mij voor het leven, voor transformatie, voor verandering.”

Het communiceren

“Ik zie kunst als een vorm van communicatie. De coronacrisis heeft dat meer dan duidelijk gemaakt. Toen ineens alles weg was, de musea, de theaters, de film en de muziek viel alles uit elkaar. Er is was geen verbinding meer.

Onze bewegende beelden zijn gemaakt om interactie aan te gaan. En we bereiken er grote groepen mensen mee. In plaats van met woorden zetten wij met bewegende beelden mensen aan om stil te staan, zich te verwonderen én zelf in beweging te komen. Want onze boodschap is er een voor de toekomst: koester de verbinding, met elkaar, met onze aarde. Leer van de spreeuwen, van de manier waarop zij zich als zwerm samen verplaatsen. Leer van de bloemen die zichzelf ’s nachts klein opvouwen om overdag weer prachtig uit te klappen. Leer van de natuur en leer van de kunst.”

BEELD: RONALD SMITS

Grip op materialen

Klei, hout en zand kun je op elke school vinden. Maar heb je ook materialen waarmee leerlingen dit materiaal kunnen bewerken? Een aantal tips!

Weefgetouw

Met deze handzame weefgetrouwtjes maak je spinnenwebben en mandala’s van de mooiste kleuren wol. Zelf opspannen is een eitje! Meer info: Ø 22/16/10 € 14,95 op bol.com

Een draaischijf Potjes maken wordt een feest met deze lekker stevige draaischijf! Meer info: Ø 18 x H 11 cm € 59,99 op aduis.nl

Houtbrander

Tekenen in hout met een kindvriendelijke houtbrander is super gaaf! Meer info: € 18,60 op heutinkvoorthuis.nl

Zagen zagen

Met een figuurzaag gaat er een hele nieuwe wereld aan mogelijkheden open! Meer info: €109,99 (10 zagen met opbergbak) op aduis.nl

Pottenbakkersgereedschap

Met een kleisnijdraad, modelleergereedschap, naald, draadmirettes en spons maak je van elk stuk klei een kunstwerkje. Meer info: € 6,80 op aduis.nl

Gutsenset

Met een guts kerf je heel voorzichtig de mooiste tekeningen, gedichten of patronen in een gevonden houten stok uit het bos. Meer info: €22,- / set op bol.com

Alfabetvormpjes Spelen met letters! Met deze lettervormpjes stans je zo uit zand of klei hele woorden en misschien wel zinnen bij elkaar! Meer info: € 4,99 per setje op lobbes.nl

Wij zijn van nature doeners

Tekst: Rinske Wels Illustratie: Ineke Goes

Onze

“Je kunt soms partners vinden in een hele onverwachte hoek,” vertelt Debora Vollebregt. Zij is directeur van het Centrum voor de Kunsten Beverwijk. Samen met Cultuurhuis Heemskerk en partner Techport, een netwerk van bedrijven, scholen en overheid in de IJmond, bedacht ze Fix Maakonderwijs. “Bedrijven hebben moeite met het vinden van nieuwe medewerkers, die flexibel en creatief zijn. Daar kunnen wij als culturele instelling op inspringen.” In Fix Maakonderwijs komen cultuur en technologie samen.

Het innovatief en creatief proces Aandacht voor maakonderwijs is er al langer, ook bij het Fonds voor Cultuurparticipatie. In 2018 kwam er een nieuwe regeling die de focus legde op mediakunst-

educatie en erfgoed. In de IJmond is veel maakindustrie en techniek, dus de stap naar maakonderwijs lag in deze regio voor de hand.

Debora: “Het innovatieve proces in het bedrijfsleven en het creatieve proces van een kunstenaar of cultuurmaker lijken erg op elkaar. Bovendien willen wij ons cultuuraanbod uitbreiden, maar scholen hebben weinig tijd. De oplossing: vakoverstijgend werken.” Ook Mirjam du Cloo, directeur van het Cultuurhuis Heemskerk, ervaar dat scholen hier kansen zien: “Ze kunnen het van verschillende kanten insteken: meer techniek op school, maakonderwijs of burgerschap. Het belangrijkste is dat leerlingen een vraagstuk krijgen waar ze zelf over nadenken. Niet 25 dezelfde vogelhuisjes maken, maar zelf iets ontwikkelen. Een

maatschappij kent grote uitdagingen. Dit heeft ook effect op kinderen. Hoe krijgt de nieuwe generatie meer grip op hun toekomst? De Mokum Maakcoalitie en Fix Maakonderwijs geloven in vakoverstijgend werken en brengen kunst, techniek en burgerschap samen.

vakdocent geeft hen kennis en inspiratie. Onderzoekend en ontwerpend leren dus. En dat koppelen aan maatschappelijke thema’s.” Zo ontstond Fix Maakonderwijs.

Geëngageerde kunstenaars

Fix Maakonderwijs focust op maatschappelijke thema’s. Deze komen uit de ‘7 Werelden van Techniek’: mens & gezondheid, energie, water & veiligheid, voeding & natuur, wonen, werken & verkeer, ontwerp, productie & wereldhandel, digitaal, media & entertainment, hi-tech & science. Ze omvatten alle sectoren in Nederland. En dat is niet gek, want achter alles zit techniek, ook in dans, theater en beeldende kunst.

Debora Vollebregt: “In Fix Maakonderwijs focussen we op hedendaagse, geëngageerde kunstenaars. Denk bijvoorbeeld aan Daan Roosegaarde, bekend van het Van Gogh fietspad, en Theo Jansen, die de bewegende strandbeesten maakte.”

Mirjam du Cloo: “We maakten voor groep 5-6 een project ‘Soft Robots’. De leerlingen bekijken een filmpje van een soort octopus-robot die protheses maakt voor mensen die een lichaamsdeel missen. De leerlingen denken zelf na over de vraag: als je een lichaamsdeel mag verzinnen, wat zou dat zijn? In zo’n project komen de werkwijze van een kunstenaar, de toepassing in de ‘echte’ wereld én de maakbaarheid van je eigen lichaam mooi samen.” Vollebregt: “We willen eigenlijk Leonardo da Vinci’s van ze maken!”

Het proces staat centraal

Fix Maakonderwijs draait om het proces. Het idee is dat de leerkracht de leerling vrij laat en de kans geeft zich te verwonderen. Debora Vollebregt: “Kinderen hebben van nature veel fantasie en creativiteit in zich. Bij Fix maakonderwijs leren ze dat er ruimte is om fouten te maken. Weet je hoeveel raketten er zijn gemaakt voor er eentje op de maan landde?”

Ook in Amsterdam zijn de krachten op het gebied van maakonderwijs gebundeld. Naast Maakplaats 021, opgericht door de Openbare Bibliotheek Amsterdam, de Hogeschool van Amsterdam, De Waag en Pakhuis de Zwijger is er ook de Mokum Maakcoalitie, waarbij onder andere wetenschapsmuseum NEMO, Lekker samen klooien en Cinekid zijn aangesloten. José Remijn, projectleider vanuit de OBA, is zowel bij Maakplaats 021 als Mokum Maakcoalitie betrokken. José Remijn sluit zich aan bij Du Cloo en Vollebregt: “Ja, het gaat om het proces, niet om het eindresultaat. In onze maakplaatsen meten we niks en we zeggen niet: dit is goed of fout. Wij vinden dat maakonderwijs de nieuwsgierigheid en verwondering van kinderen moet aanspreken.”

Verhalen

In de negen maakplaatsen in Amsterdam werken beeldend kunstenaars, ontwerpers, fotografen en theatermakers. “Een heerlijke wirwar”, lacht José Remijn: “We nemen kinderen mee in verhalen. Die kunnen op techniek en kunst gericht zijn, of juist op de buurt waar ze wonen. Grote maatschappelijke vraagstukken worden zo klein gemaakt.”

“Wij mensen zijn van nature doeners”, legt José uit. “Door alle nieuwe technologieën zijn we veranderd in luie consumenten. Wij vinden het belangrijk dat kinderen de regie over hun eigen leven krijgen. Op het moment dat jij snapt hoe de wereld om je heen in elkaar zit, kun je ook meehelpen om die nieuwe wereld - die we hard nodig hebben - op te bouwen. Mijn tip voor leerkrachten is dus: kijk om je heen in je eigen wijk voor inspiratie. En haal externe expertise in huis. Voor sport is er vaak ook een extra leerkracht, dus waarom niet voor maakonderwijs?”

Kijk voor meer informatie op maakplaats021.nl en fixmaakonderwijs.nl.

“Kinderen hebben van nature veel creativiteit en fantasie”

Tekst: Mirjam de Heer

Beeld: Edwin Zwakman

Voorlezen De Nationale

Voorleesdagen 2023

Een uitgelezen kans om grip te krijgen op het ontwikkelen van het taalgevoel van kinderen: voorlezen! De kinderen ervaren het plezier van boeken en bovendien heeft het ook een positief effect op woordenschat, spellen en tekstbegrip. Uit welk boek ga jij voorlezen?

Meer info: onderwijs.cpnb.nl

Training

Creatief en procesgericht werken

Veel scholen hebben de ambitie om met cultuuronderwijs de creativiteitsontwikkeling van kinderen te stimuleren en de stap te maken van het knutselen van een werkje, naar het werken volgens het creatief proces. Plein C biedt hiertoe de training creatief en procesgericht werken. Als leerkracht geeft het je grip om de fases uit het creatief proces te (her)kennen en in te kunnen zetten. Zo kun je lessen ontwikkelen waarin kinderen begeleid worden in het ontwikkelen van hun creativiteit. De training bestaat uit twee bijeenkomsten van 2,5 uur en wordt gegeven op aanvraag.

Meer info: pleinc.nl

Dichtwedstrijd voor groep 7 en 8

Droom, dicht en ontdek Pieter Teylers Huis

Teylers Museum heeft voor de onder- en bovenbouw onderwijsprogramma’s in Pieter Teylers Huis ontwikkeld: Huis van Kat en Rat voor groep 1-2 & Droom en daad in Pieter Teylers Huis voor groep 7-8. Klassen kunnen ook meedoen aan de Gedichtenwedstrijd Durf, Droom en Dicht in Pieter Teylers Huis waarin de winnende klas een eigen videoclip mag opnemen in het huis. De deadline voor het aanleveren van het gedicht is 8 april, de sterfdag van Pieter Teyler.

Meer info: teylersmuseum.nl en pleinc.nl/prikkels

Interne Cultuurcoördinatoren heeft Plein C in de afgelopen jaren opgeleid.

In de brief van Staatssecretaris Uslu staat het ook: “Creativiteit is de grote kracht, die we nodig hebben om met alle veranderingen om te kunnen gaan.(…)”

Kom ook in beweging op 13 april.

Luisteren

‘Leer mij denken als een kunstenaar’

Ter gelegenheid van haar 20-jarig bestaan maakte Kunst Centraal de podcastserie ‘leer mij denken als een kunstenaar’ over de waarde van cultuuronderwijs. Podcastmaker Merel Steinweg gaat in drie afleveringen naar bijzondere plekken in de provincie. Ze ontmoet leerlingen, (vak-) docenten, bestuurders en…. een kip. Beluister, ervaar en deel het!

De podcast is te beluisteren op alle grote platforms, waaronder Spotify.

AGENDA

Schrijf je in via onze website

VOORJAAR 2023 CO TALK

Op een laagdrempelige manier kennis en ervaringen delen tijdens een online bijeenkomst, dát is de CO TALK van Plein C. In het voorjaar komt EVI aan bod, dé monitoringstool voor cultuuronderwijs. Ook is er aandacht voor de nieuwe regeling: Revitalisering van de Amateurkunst, en het geld dat er vanuit de provincie beschikbaar wordt gesteld om deze sector te ondersteunen.

Meld je aan via pleinc.nl/co-talk

VANAF 21 FEBRUARI 2023 ICC DRIEDAAGSE

Zoek je grip op cultuuronderwijs op jouw school? In deze cursus word je opgeleid tot gecertificeerd cultuurcoördinator (icc’er) en leg jij dé basis. Je werkt aan een cultuurbeleidsplan dat is toegespitst op jouw schoolsituatie en leert alles wat nodig is om daar invulling én uitvoering aan te geven.

Meld je aan via pleinc.nl/icc

13 APRIL 2023

DE BEWEGING

Ben jij leerkracht, kunstdocent, educator of op een andere manier betrokken bij cultuur en het onderwijs? Sluit je dan aan bij De Beweging, hét netwerk voor cultuurprofessionals! De live bijeenkomst op 13 april wordt in samenwerking met o.a. OBA en Waag georganiseerd. Deze editie staan de thema’s makerschap & burgerschap centraal.

Meld je aan via pleinc.nl/de-beweging

Meer info, aanmelden én het volledige aanbod vind je op de vernieuwde website pleinc.nl/agenda.

Stelling

Experimenteren geeft grip

JA

Marijke Martens is vakleerkracht muziek, ICC’er en leerkracht van groep 6 op OBS De Eendragt in Wormer.

“Experimenteren binnen het onderwijs is doelgericht. Je geeft kinderen een helder kader en criteria voor het eindresultaat. Daarmee krijgt het richting, maar door te experimenteren kun je erachter komen hoe je het doel kunt bereiken. Onderweg kom je allemaal keuzeweggetjes tegen. Je leert dat je van je oorspronkelijke plan mag afwijken én dat je soms opnieuw moet beginnen: “Dit werkt niet, ik ga iets anders proberen!” Zo liet ik kinderen van groep 7 eens een stukje muziek verzinnen in de componeertool van onze digitale muziekmethode. Daarna was de opdracht het te spelen op boomwhackers. Dat bleek nog niet zo eenvoudig! Dus moesten ze op zoek naar hoe ze het stukje zo konden maken dat het wél te spelen was. Experimenteren met een duidelijk doel biedt intrinsieke motivatie, want kinderen experimenteren graag. Ze krijgen gaandeweg grip op de wereld om hun heen én het leert kinderen met vrijheid en keuzemogelijkheden omgaan.”

NEE

Debbie Mollenhagen studeerde Art en Design op de Gerrit Rietveld Academie, is vakdocent beeldende vorming en leerkracht van groep 6 op de International Primary School in Hilversum.

“Als je experimenteert ga je meer intuïtief te werk. Dat geldt zeker voor jongere kinderen.

Als je jong bent, vind je een optie, die weg sla je in zonder er te veel over na te denken.

Je weet dan simpelweg niet meer waarom je het zo gedaan hebt. Het gebeurt bijna per ongeluk. Je probeert als leerkracht je leerlingen strategieën aan te leren en te laten reflecteren op het eigen proces. Daardoor ontwikkelen leerlingen niet alleen een eigen beeldtaal, ze leren ook dat fouten maken mag en dat doorzetten loont. Ze krijgen inzicht in zichzelf. We werken op school vakoverstijgend, bijvoorbeeld in de unit ‘science, technology, engineering, art & math’. De natuurlijke nieuwsgierigheid, spelen en experimenteren staan steeds centraal. De kinderen zeggen vaak dat ze hun oplossing ‘gevonden’ hebben. Maar ze weten eigenlijk zelf niet hoe authentiek ze zijn.”

Samen eten, samen leven

Midden in de Indische buurt in Amsterdam staat De Indische Buurt School. Mustapha Khaddari werkt daar als adjunct-directeur. Hij vertelt enthousiast over hoe juist de ouders grip hebben gekregen op het verbinden van de school met de buurt.

Het idee

In de Indische buurt wonen kinderen uit alle windstreken, met een gemengde school als gevolg. Maar hoe zorg je dat nieuwkomers en bestaande ouders in gesprek komen? Hoe maken we van onze school een buurtschool, een plek waar culturen samenkomen. Zo ontstond het project ‘Ouders ontmoeten ouders’.

Het doel

Jaarlijks organiseren we een aantal thema-avonden over wat er speelt in de buurt. Elke avond start met eten, want dat zorgt voor verbinding en gesprekken. Zo ontstaan er als vanzelf verhalen tussen ouders en ontstaat betrokkenheid bij de school en de buurt. De school wil een afspiegeling van de buurt zijn, waar er samen wordt geleefd en iedereen elkaar kent.

De cultuurpartner

In de beginjaren van het project was er een incidentele subsidie vanuit het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu. Hierdoor heeft de Verhalenman, Karel Baracs, de eerste jaren een bijdrage kunnen leveren. Tegenwoordig is de school een Unesco-school en een Amsterdamse Familieschool waardoor het mogelijk is om dit project en vele andere te kunnen organiseren.

En…

Inmiddels wordt het project geheel georganiseerd door ouders. Van de kinderopvang tijdens de avond tot de invulling van de thema’s, de hele organisatie ligt in handen van ouders. Door deze enorme betrokkenheid kunnen ouders hun eigen rol spelen binnen de school en leveren ze een bijdrage aan de ontwikkeling van hun kinderen.

Tekst: Tamara Oortwijn

Foto: Stephanie Driessen

kunstwerk

Tekst: Mirjam de Heer

GRIP OP DE WERELD

Een verborgen wereld

Maak kennis!

Soms loop je over straat of in een museum en zie je een QR-code. Als je die met de camera van een telefoon of iPad scant dan kom je op een website, je hoort een geluid of je ziet een video. Is iemand in de klas al eens een QR-code tegengekomen? En waar stuurde die code je naartoe?

Bekijk!

Bekijk het filmpje ‘Maak je eigen AR effecten met de app Halo AR’. Het thema waar jullie een AR tentoonstelling over gaan maken is dieren. Bedenk met de klas welke laag er achter een dier zou kunnen zitten. Je kunt kiezen uit tekst, filmpje, foto of geluid.

Teken!

Ieder kind gaat een eigen dier tekenen op het werkblad. Dit kun je downloaden van de website. Voordat de leerlingen aan de

slag gaan verzamelen ze plaatjes over hun dier. Zo kunnen ze goed kijken hoe hun dier eruit ziet. Heeft het een bol lijf of juist heel langgerekt? Heeft het voelsprieten, een krulstaartje, snorharen of flaporen? Hoe meer je kijkt, hoe beter de tekening wordt! Als laatste voegen de leerlingen aan hun tekening een zelf getekende QR code toe.

Codeer!

Download de Halo app op de iPads of op laptops en maak een mapje aan voor de klas. De klas is nu klaar om de digitale laag te maken. Dat doen de leerlingen door de Halo app te openen en met de plus in het mapje van de klas te kiezen voor audio, video, tekst of image. Ze maken een foto van hun QR code en koppelen die aan een tekst, filmpje, foto of geluid. Check na afloop of je code werkt. Sluit het project af met een tentoonstelling.

Met Pokémon Go zie je digitale figuurtjes in onze echte wereld. Deze techniek heet augmented reality. Wist je dat er apps en technieken zijn waarmee je leerlingen dit zelf kunnen maken?

Illustratie: Noel Boittin (links) en Carlijn Verstappen (rechts)

Onderbouw

Fantaseer!

Stel je nu eens voor dat Nederland in de toekomst onder water komt te liggen en we met zijn allen op drijvende boten met zeecontainers moeten gaan wonen. Iedereen heeft een eigen zeecontainer. Hoe zou jouw zeecontainer er dan uit zien? Wat heb je nodig om je er prettig te voelen?

List!

Maak tweetallen. Elk tweetal gaat een zeecontainer inrichten met CoSpaces, een app waarmee je 3D modellen kunt maken op de iPad of de computer. Maak eerst samen een lijstje van de tien zaken die jullie persé in de zeecontainer willen zetten.

Hersengoogle

Niet alles wat jullie in je zeecontainer willen hebben staat in de beeldbank van CoSpaces. Soms moet je op zoek naar iets dat er op de

een of andere manier op lijkt. Dat kost denkkracht en die moet je oefenen! Dat doe je met cirkelassociaties. Maak een cirkelassociatie van alles dat jullie in de zeecontainer willen zetten. Je zet in het midden het object en verzint daaromheen woorden die iets te maken hebben met dit object. Bijvoorbeeld: fiets en daaromheen voertuig, wiel, tas en jas.

Make!

Open nu op de iPad of laptop de app CoSpaces. We hebben vast een zeecontainer voor je gemaakt. Kies nu eerst in de bibliotheek de 10 voorwerpen uit die je in de zeecontainer wilt neerzetten. Met het 1x klikmenu bepalen jullie de grootte, plaats en kleur van het object. Met het 2x klikmenu kun je het object animeren, geluiden aan je object toevoegen en die geluiden coderen. Sluit het project af met een presentatie van alle zeecontainers.

Deze twee kunstlessen zijn ontwikkeld in het kader van het project ‘Maak het met Mediakunst’.

Op kunstcentraal.nl/prikkels vind je uitgebreidere beschrijvingen van de werking van de apps.

Thuis in vreemde streken

Bovenbouw

Tekst: Trea Scholten Beeld: Stéphanie Driessen

Leerlingen aan het stuur

Wat hebben kinderen nodig om de wereld te begrijpen? En speelt cultuureducatie daarin een rol? Een gesprek over weerbaarheid en de eigen leefwereld van kinderen.

Loes Vermaeten

Cultuurcoördinator en leerkracht in groep 5-6 van De Windroos in Wijk bij Duurstede.

Maaike Balk

Leerkracht in groep 4/5 van De Windroos in Wijk bij Duurstede.

Pedro de Bruyckere Onderzoeker en pedagoog. Werkt op de Arteveldehogeschool in Gent en Universiteit Utrecht en schreef verschillende boeken en artikelen over de leefwereld van kinderen.

Loes: “De Windroos is een Freinetschool. De kinderen leren vanaf groep 1 om eigenaar van het leerproces te zijn. Dat betekent niet dat ze de hele dag in bomen klimmen en doen waar ze zin in hebben. Iets wat nog steeds veel mensen denken. Het betekent dat de ervaringen van de leerling het uitgangspunt zijn voor ons onderwijs.”

Maaike: “We vertrekken vanuit de belevingswereld van de kinderen. Wat maken zij mee, waar maken ze zich zorgen over, wat vragen ze zich af. Elke week starten we met schrijven over die eigen ervaring. Vanuit die teksten bevragen de leerlingen elkaar. Kleuters tekenen en vertellen daarbij.”

Loes: “Met de wekelijkse teksten dagen kinderen zichzelf in taal uit om gevoelens en belevenissen vorm te geven. De uitkomsten van de vragen die vervolgens

uit de groep komen, worden onderzocht. Dat mogen proefjes zijn, maar kan ook in dans, beeld of bouwwerk.”

Trek het open Pedro: “Het is prachtig dat je kinderen laat leren vanuit hun eigen ervaringen en leefwereld. Maar wat als die ervaringen en het wereldje heel klein zijn? Dan bestaat de kans dat zo’n kind ongelukkig wordt binnen dit soort onderwijs. Want het bevestigt de beperking en vergroot daarmee de ongelijkheid. Dus ja, vertrek vanuit de leefwereld van het kind, maar trek het open. Om dat te doen, zul je als leerkracht moeten bijsturen.”

Loes: “Zeker! Dat doen we ook. Leerkrachten hebben een coachende rol en als het nodig is sturen we bij, vanuit het vertrekpunt van het kind. Een voorbeeld: afgelopen winter lag er ijs op de straten.

Het was hartstikke glad op de stoep, maar niet op de weg. Daar was alles gesmolten. Kinderen onderzochten hoe dat kwam. Met iets wat heet is, krijg je het weg. Maar toen ze sambal strooiden gebeurde er niets. Uiteindelijk maakten we via het smeltende water een reis naar het riool, de rivieren, de zee en eindigden we bij plastic soep.”

Maaike: “We leren kinderen vaardigheden waarmee ze zich staande kunnen houden in de maatschappij. Dat start met grip op jezelf krijgen. Daarvoor zijn nieuwsgierigheid en verbazing nodig, weten hoe vragen te stellen, hoe antwoorden te krijgen en hoe betrouwbare bronnen te herkennen.”

Verwondering en verbazing

Pedro: “Om grip op jezelf en de wereld te krijgen is je eigen leefwereld een goed vertrekpunt. Maar beter nog zijn die verwondering en verbazing. Ongeacht de achtergrond van een kind hebben deze twee een ongelooflijk mechanisme. Ze zorgen voor nieuwsgierigheid en willen weten. Ik denk dat de discussie over onderwijs de laatste jaren gepolariseerd is. Er zijn twee kampen: zelfontdekking en instructie. Wat ik bij jullie hoor is zelfontdekking, maar ook veel instructie.”

Maaike: “Dat klopt. We dagen kinderen uit. Ook om andere dingen te proberen dan daar

waar ze zich comfortabel bij voelen. Stel dat een kind altijd tekent met stift. Dan gaan we in gesprek en bevragen we het kind. Wat als je eens ander materiaal gebruikt? Wat als je een andere vorm kiest.”

Loes: “Als je kinderen ruimte geeft om eigen onderzoek te doen, om hun nieuwsgierigheid kans te geven dieper in een onderwerp te duiken, participeren ze, krijgen ze grip op zichzelf en hun eigen werkproces en letten ze op elkaar. We willen dat kinderen kunnen beschouwen, kijken, onderzoeken, bevragen en elkaar kunnen vertellen over de ervaringen. Feedback geven is dan ook een vorm om beter te worden en om elkaar positief te benaderen. Natuurlijk gaat dat niet altijd goed, maar alles is een leerproces. En fouten maken? Dat is prima, daar leer je van.”

Mentale weerbaarheid

Pedro: “En dan kom ik op mentale weerbaarheid. Weet je dat samen dansen,

zingen en sporten een enorm positief effect heeft op de korte termijn? Het zijn de executieve vaardigheden die de weerbaarheid ondersteunen. Omdat je te maken krijgt met eigen gevoelens, maar ook met die van een ander. Je bent in dialoog. Zo leer je luisteren, samenwerken, rekening houden met de ander, voor jezelf opkomen en meningen bijstellen waar nodig.”

Maaike: “Kunst is een perfecte manier om je te leren uiten en om te leren je te verbinden met anderen. Je gaat over grenzen heen, probeert uit en leert nieuwe dingen. Cultuureducatie is dan ook een essentieel onderdeel binnen ons onderwijs. Cultuur is immers alles wat om ze heen gebeurt. Van dichtbij tot ver weg.”

Pedro: “Eens. Er gaat nu heel veel aandacht naar basisvaardigheden als taal en rekenen. En dat is hard nodig. Neem begrijpend lezen. Het is een combinatie van technisch lezen, leesmotivatie en achtergrond. En een deel van die achtergrond is cultuur. Je hebt altijd cultuur nodig om iets te begrijpen. Kinderen kunnen letterlijk uitgesloten worden omdat ze de cultuur niet begrijpen of niet kennen. In een samenleving waar meer en meer kinderen andere dan de bekende culturen meebrengen wordt het steeds belangrijker om het collectief te zoeken en te vinden. Want, als er geen herkenning is, kun je geen deel uitmaken van een collectief of maatschappij. En hoe kun je een identiteit nu beter overbrengen dan het uitdragen in een kunstvorm?! Kunst overstijgt vaak het gewone en het gebruikelijke. Een krachtig voorbeeld daarvan is een onderzoek naar slaapliedjes uit de hele wereld. Ongeacht herkomst en achtergrond herkende iedereen de liedjes als slaapliedjes. Er schuilt iets universeels in deze kunstvorm.’

hebt altijd cultuur nodig om iets te begrijpen.”

“Je

3x Grip

Beeld en idee: Niels de Neef

Robotjes

Als je om je heen kijkt zie je dat alles in elkaar grijpt. Met schroefjes, spijkers, touw, touwtjes, nietjes, lijm, drukkertjes, knopen, elastiekjes, tie wraps en ritsen maken we allerlei materialen aan elkaar vast. Maak een robotje met drie verschillende materialen en drie verschillende verbindingen. Drie tips!

Vast en los

Met spijkertjes, nietjes, tie wraps en lijm maak je vaste verbindingen. Alleen met geweld kun je wat je zo aan elkaar hebt verbonden weer los maken. Met drukkertjes, touwtjes en schroefjes maak je losse verbindingen die je makkelijk ook weer uit elkaar kunt halen.

Materialen

Afval bestaat niet. Alles kan basismateriaal zijn voor robots! Stukjes, blokken of vormpjes van hout. Metalen scharniertjes, klem men, veertjes of haken. Golfkarton of kartonnen vormpjes. Kunststof ringen, buizen en voorwerpen. Knopen, textiel en wol.

Vormverbindingen

Een puzzel, een rits, klittenband, veters, een knoop, maar ook een lamp in een fitting zijn bijzondere verbindingen. Ze maken van twee delen één geheel. Met vormverbindingen kun je je robot beweging geven.

Te groot

In het schoolplan voor 2019-2023 sprak het team af in te zetten op structurele brede ontwikkeling van talenten. Directeur Beppie Vendrik vertelt: “We kwamen er al gauw achter dat we met die ambitie te groot dachten. Realistischer is: kinderen motiveren hun talenten te ontdekken door hen kennis te laten maken met verschillende kunstdisciplines en vaardigheden te leren.”

De basis

Elke CMK-school heeft een cultuurcoördinator, dus onderwijsassistent Myriam Verhoef volgt de opleiding: “Ik schrijf een cultuurplan en formuleer met het team een visie. Een aantal leerkrachten volgt ook cultuurworkshops als bijscholing in één van de cultuurvakken. Zo leggen wij een structurele basis. Door cultuur te koppelen aan de thema’s waar we mee werken, landt het beter bij de leerlingen.”

UITGELICHT CULTUUREDUCATIE

MET KWALITEIT

Time to Shine

Anders leren

De Kristal doet al veel: Kunstmenu, Cultuurprogramma, instrument- en muzieklessen van Het Leerorkest, een dansdocent die haar passie binnenbrengt… En ‘Time to Shine’ voor elk kind. Maar pas nu de school de muziekmethode ‘1,2,3 Zing!’ inzet ontstaat er structuur, inhoud en één lijn door de hele school. De methode geeft leerkrachten en kinderen houvast. Het is leren, maar dan anders.

Het landenproject

“Ieder jaar doen we het landenproject. We stellen één continent centraal in de hele school. Het gaat om kennis over dat land in brede zin, kunst en cultuur horen daarbij. We verheugen ons er enorm op. Met NPO-gelden hebben we een licht- en geluidsinstallatie aangeschaft, zodat kinderen echt lekker op het podium staan. We betrekken Het Leerorkest, Het Filiaal… We halen ouders de school in. Time to Shine!”

SBO De Kristal in Maarssen is school met een missie: elke leerling laten shinen! In Cultuureducatie met Kwaliteit vond de school haar vliegwiel om hier met het hele team structureel aan te werken.

Tekst: Mirjam de Heer Beeld: Lilian van Rooij

Myriam Verhoef, cultuurcoördinator De Kristal

“We zetten hoog in, want dan krijg je meer!”

door hun ogen

Tekst: Rinske Wels Foto: Stéphanie Driesen

In het educatieve programma ‘Droom en daad’ gaan kinderen op ontdekkingstocht door het Teylers Museum. Cultureel erfgoed wordt verbonden aan burgerschapsvorming. Groep 7 van de Bornwaterschool uit Bloemendaal ontdekte zo wat idealen zijn.

Durven dromen

Èber (10 jaar)

“Pieter Teyler was een heel goed iemand en hij deed veel voor mensen die minder hadden dan hij. Hij besefte dat iedereen even veel waard is. Hij vroeg aan vijf vrienden of ze na zijn dood een museum wilden maken van zijn huis. Pieter was heel erg geïnteresseerd in wetenschap en kunst en gaf daar ook geld aan uit. Hij verzamelde veel, zoals stenen en machines. Naar die stenen waren ze heel benieuwd in zijn tijd, want ze wisten niet hoe die ontstonden.

Als ik een grote droom mag vervullen, dan wil ik dat iedereen in vrede leeft en zich gelukkig voelt. Dat niemand onaardig doet. Maar het is soms zo dat jouw droom niet leuk is voor een ander. President Poetin wil bijvoorbeeld graag de Oekraïne hebben, maar dat is niet leuk voor de mensen in Oekraïne, dus dat mag niet. Ik vind dat iedereen gelijk met elkaar om moet gaan en dat je niet ineens, als je president of koning bent, veel meer te zeggen mag hebben.

Niet alles kan eerlijk zijn, want sommige mensen worden arm geboren en daar kun je niks aan doen. En hoe je geboren wordt, bepaalt soms hoe je toekomst eruitziet. Pieter was denk ik zelf gelukkig en gunde het andere mensen ook om leuke dingen te doen of mooie schilderijen te zien.”

Arnold (10)

“Ik vond het huis van Pieter Teyler mooi. Ik heb ook een klein model gezien van zijn huis, dat stond in een van de kamers. Er waren ook hele bijzondere muren met behang. In één kamer was het een landschap met bomen en struiken van onder tot boven.

De schilderijen vond ik ook mooi, er stonden meestal mensen op, portretten. Wat ik goed vind, is dat hij zijn rijkdom wilde delen. Pieter was heel aardig voor iedereen, hij gaf geld en eten aan mensen. Ik weet niet of ik later zo’n groot huis wil als dat van Pieter. Een droom heb ik nog niet echt. Ik wil in ieder geval de wereld beter maken, maar ik weet nog niet zo goed hoe.”

Milou (10) en Nienke (11 jaar)

“We wisten al voordat we naar het huis van Pieter Teyler gingen dat hij veel voor arme mensen deed. En we weten nu ook dat hij heel rijk was. Hij heeft ook een heel groot huis, met wel zes zalen! We hebben ook heel veel schilderijen gezien. De mooiste kamer vond ik de Droomkamer, dat was de oude slaapkamer van Pieter. En hij had veel kroonluchters, dat zijn dure lampen.

Je moet zelf kunnen leven, maar je geld geven aan arme mensen is ook belangrijk. Het is een beetje ongelijk verdeeld in de wereld. In de tijd van Pieter Teyler was er zeker een groot verschil tussen arm en rijk. We lazen dat de arme mensen elk jaar op de verjaardag van Pieter een snee krentenbrood van hem kregen, want dat kon niet iedereen betalen, dat was heel luxe toen.

Wij willen allebei juf worden of architect. Veel reizen willen we liever niet want we willen ’s avonds gewoon bij ons gezin zijn en samen eten. We zijn ook allebei goed in sport, maar daar moeten we wel hard voor werken. We denken dat Pieter Teyler ook hard werkte, want hoe kom je anders aan zó veel geld?”

Snelle les

Idee: Melissa Midavaine Beeld: Jara Engels

Mijn paraplu in de storm

Een paraplu houdt regen tegen of sneeuw, maar kan je ook helpen in andere stormen!

• Maak een printje van allerlei verschillende paraplu’s. Op de website hebben we al kant en klare voorbeelden voor je klaar gezet.

• Elk kind kiest een paraplu uit en bedenkt hoe hij daaronder staat, zit of ligt.

• Maak van elk kind een foto tegen een

witte muur en print deze foto’s uit.

• Iedereen knipt zichzelf uit. Leg daarna het knipsel op een zwart vel, trek je foto om en knip jezelf nog een keer uit. Nu heb je een silhouet.

• Knip ook de paraplu uit en leg je eigen silhouet en de paraplu op een vel gekleurd papier.

• Wat houdt jouw paraplu tegen? Regen of sneeuw? Heel veel mensen? Geluiden? Of misschien…

• Teken of knip uit een tijdschrift een achtergrond. En leg jouw silhouet en paraplu erop. Plak alle onderdelen vast en je hebt een collage!

Tip: voor oudere kinderen kun je de collage ook online laten maken in het programma pixlr. Zie voor een handleiding van dit programma het filmpje op de website.

Prikkels is een uitgave van Plein C en Kunst Centraal