OSOZ Polska by OSOZ Polska

OSOZ

System

Ochrony

Zdrowia

www.osoz .pl

2019 POLSK A

3 / 2019

ISSN 1897-5828, cena 15 zł (zawiera 8% VAT)

Otwart y

3000 KM

SCALIĆ SYSTEM

BRYLANTOWY

Placówka z Mikołowa zapewnia pomoc telemedyczną polskim polarnikom w bazie na Spitsbergenie.

Aby skoordynować wszystkie elementy ochrony zdrowia, niezbędna jest nowa organizacja rynku wsparta cyfryzacją.

Rozmowa z Robertem Starcem, dyrektorem SP ZOZ MSWiA w Łodzi, Liderem Ochrony Zdrowia 2019.

DO LEKARZA

W JEDNĄ CAŁOŚĆ

GENIUSZ ZMIAN

OSOZ

h e a l t h

c a r e

s y s t e m

w w w.OSOz .pL

2019 wORLd

1 / 2019

ISSN 1897-5828, cena 10 zł (zawiera 8% VAT)

o p e n

AI ELIMINATES MISDIAGNOSIS

1 in every 7 diagnoses is incorrect. 1.5 million people around the world die each year due to misdiagnoses.

HEALTHCARE

THE RISE OF

How to build a system for predicting the development of health, so that early prevention replaces treatment?

Medical professionals and policy-makers should always be one step ahead of technology.

& MATHEMATICS

DIGITAL HEALTH

nowość! osoz world Poznaj rozwiązania zdrowia cyfrowego na świecie Pobierz aplikację OSOZ News Czytaj pierwsze wydanie magazynu OSOZ World Aplikacja dostępna na urządzenia z systemem iOS i Android.

Nota bene

Liderzy z misją Laureaci prestiżowej nagrody Lidera Ochrony Zdrowia 2019 udowadniają nam wszystkim, że najsilniejszym elementem ochrony zdrowia jest człowiek, jego zaangażowanie, wiedza i motywacja do zmian, bez względu na przeszkody. Podczas uroczystej Gali 9 kwietnia br. w Katowicach, kryształowe statuetki Liderów odebrało 17 osób. Ich zasługi dla służby zdrowia, medycyny i farmacji łączy jeden wspólny element: konsekwentna, pełna pasji praca, której efektem jest poprawa sytuacji pacjentów. Pełną listę zwycięzców przedstawiamy na str. 14. O sukcesach zarządzania w ochronie zdrowia opowiada na str. 25 laureat Brylantowej statuetki Lidera Ochrony Zdrowia, dr n. med. Robert Starzec, dyrektor SP ZOZ MSWiA w Łodzi.

Artur Olesch Redakcja Czasopisma OSOZ Polska OSOZ World  redakcja@osoz.pl Czytaj bieżące wydanie w aplikacji mobilnej OSOZ News

W tym roku przyznano również nagrodę Supernowej za przecieranie szlaków w digitalizacji ochrony zdrowia w Polsce. Trafiła ona do rąk Tomasza Zielińskiego, wiceprezesa Lubelskiego Związku Lekarzy Rodzinnych – Pracodawców oraz wiceprezesa Polskiej Izby Informatyki Medycznej. Zaangażowany w pilotaż e-recepty, jako jeden z pierwszych lekarzy w Polsce zaczął wystawiać elektroniczne zwolnienia i recepty, a ostatnio także e-skierowania. Obiektywny, czasami krytyczny w opiniach, ale zawsze gotowy do konstruktywnego dialogu. Na informatyzację patrzy pragmatycznie. Zapytałem doktora Tomasza Zielińskiego, co fascynuje go w digitalizacji: „Korzystam z komputerów w życiu prywatnym od dzieciństwa. Znałem na pamięć pierwsze numery »Bajtka«. Naturalnie więc od początku swojej kariery zawodowej pracuję z komputerem w gabinecie. Fascynuje mnie informatyzacja wszystkich dziedzin życia. To, że człowiek jest w stanie tak zaplanować impulsy elektryczne, że mogą mu one pomóc w życiu i w pracy, jest niesamowite. Z zer i jedynek tworzymy ułatwienia we wszystkich dziedzinach. Jeżeli dodamy do tego moje zamiłowanie do próbowania nowości, to mamy typowego testera. Ten, kto robi coś pierwszy lub jako jeden z pierwszych, ma jeszcze dodatkowy bonus odkrywania nieznanego. I to są podstawowe powody dlaczego od początku korzystam z e-ZLA, e-recepty, e-skierowania. Drugi powód to moja działalność w Porozumieniu Zielonogórskim. Jako ekspert w zakresie informatyzacji muszę wiedzieć, co się dzieje w tej dziedzinie i jednocześnie moją rolą jest znajdowanie problemów oraz wymuszanie na decydentach takich poprawek, żeby dla kolegów rozwiązania e-zdrowia były pomocą, a nie udręką. I trzeci powód – wierzę, że dobrze zrealizowana digitalizacja ochrony zdrowia może wykorzystać lepiej posiadane zasoby ludzkie. Automatyzacja pracy, w miejscach gdzie jest to możliwe, może odciążyć personel od zbędnej, powtarzalnej pracy, dzięki czemu będzie bardziej wypoczęty, a dobrze przygotowane dane o pacjencie pomogą podejmować szybciej lepsze decyzje terapeutyczne. Wykorzystanie sztucznej inteligencji stanie się wówczas wsparciem i zabezpieczeniem lekarza, pomagając mu robić wszystko co najlepsze dla pacjenta.”

OSOZ POLSKA 2019

aktualności

W KADRZE

ROZMOWY

Roboty przeciw izolacji społecznej

WAŻNE PYTANIE Co dalej z Internetowym Kontem Pacjenta?

RADAR ZDROWOTNY

PRAKTYcznie

Alergia, grypa i przeziębienie w maju 2019

LIDERZY OCHRONY ZDROWIA 2019

Aplikacje medyczne

NOWOŚCI / WYNALAZKI

Infografika

nowe idee

STRATEGIE CYFRYZACJI

ANALIZA Ochrona zdrowia 2019. Szybki rozwój cyfryzacji

Globalne trendy ochrony zdrowia 2019

RAPORT

TELEMEDYCYNA Mikołów, mamy problem!

Tabletka zamiast zastrzyku insuliny, monitoring serca itd.

FAKTY Raport PZH o zdrowiu Polaków

Alfabet Lorma, spis leków dla weterynarzy, interpretacja EKG

Legislacja Po poradę do pielęgniarki?

Kim są laureaci tegorocznej edycji konkursu?

INNOWACJE

DOBRE PRAKTYKI Stein Olav Skrøvseth: Komponenty cyfryzacji – fakty i technologia

Rynek zdrowia w pigułce Bojowe nastroje

STRATEGIE Robert Starzec: Przepis na sukces? Pomysły, wiedza i zaangażowanie

E-ZDROWIE NA ŚWIECIE Przegląd międzynarodowej prasy

STREFA STARTUP Stymulacja mózgu w zaburzeniach mowy

Skoordynowana ochrona zdrowia. Technologia to za mało

technologie

DLA PACJENTA Visimed. Zamów e-receptę bez wychodzenia z domu

DLA PLACÓWKI MEDYCZNEJ Chmurowy system dla przychodni i gabinetów

MONITOR ZDROWOTNY

FELIETON Coraz więcej leków, suplementów i kosmetyków

RANKINGI PEX Firmy i produkty (luty 2019)

» B rak standardów, wytycznych i finansowania utrudnia digitalizację podmiotów medycznych.« dr n. med. Robert Starzec | Dyrektor SP ZOZ MSWiA w Łodzi | str. 25

OSOZ Polska 3/2019

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (luty 2019)

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (luty 2019)

Monitor rynku LEKÓW I PRODUKTÓW MEDYCZNYCH Leki stosowane w kaszlu i przeziębieniu

» Cyfryzacja prowadzi do integracji usług zdrowia w jeden ciąg skoordynowanych działań.«

online

Stein Olav Skrøvseth | Dyrektor Norweskiego Centrum Badań nad E-zdrowiem | str. 28

7 724 000 000

To globalne koszty (w USD) opieki zdrowotnej w 2017 roku. W latach 2018–2020 będą one rosły w tempie 5,4% rocznie, osiągając w 2022 roku kwotę 10,059 mld USD. Największe wydatki na ochronę zdrowia na mieszkańca notuje się w USA.

MZ przebudowuje portal pacjenta i w kwietniu wprowadza ankietę profilaktyczną. Tymczasem liczba e-recept przekroczyła w marcu 0,5 mln.

67 mln

Taką sumę pieniędzy MZ przeznaczy w 2019 roku na realizację projektu P1. W roku 2017 i 2018 wydano na ten cel łącznie 69 mln zł. 66 mln zł pochodzi ze środków UE. Priorytetem jest podłączenie podmiotów medycznych do P1.

Dane, by być zdrowym „Dla pacjentów, technologie ubieralne są fantastycznymi narzędziami do zarządzania zdrowiem” – mówi Aron Anderson w rozmowie z OSOZ Polska. Poruszający się na wózku inwalidzkim po operacji nowotworu Aron opowiada o tym, jak współczesna medycyna leczy pacjentów, jednocześnie pozostawiając ich samym sobie, kiedy ci chcą zadbać o własne zdrowie w domu.

online / offline

OSOZ WORLD Anglojęzyczne wydanie czasopisma OSOZ Polska (88 stron). Wywiady z ekspertami, światowe trendy e-zdrowia, nowości technologiczne i koncepcje rewolucjonizujące medycynę.

Czytaj w aplikacji mobilnej OSOZ News

Rada Naukowa OSOZ (kolejność alfabetyczna, stan na marzec 2019 r., liczba członków Rady: 99 osób) 1. prof. dr hab. n. med. Ryszard Andrzejak, 2. prof. dr hab. Piotr Andziak, 3. dr hab. n. med. Małgorzata Baka-Ostrowska, 4. dr Marek Balicki, 5. dr hab. n. med. Rafał Białynicki-Birula, 6. prof. dr hab. n. med. Bożena Birkenfeld, 7. prof. dr hab. n. med. Andrzej Bohatyrewicz, 8. dr hab. med. prof. UJ Małgorzata Bulanda, 9. dr n. med. Małgorzata Czyżewska, 10. dr hab. n. med. (prof. PAN) Marek Durlik, 11. lek. med. Michał Ekkert, 12. dr n. med. Emilia Filipczyk-Cisarż, 13. lek. med. Halina Flisiak-Antonijczuk, 14. prof. dr hab. n. med. Ryszard Gellert, 15. prof. dr hab. med. Tomasz Grodzicki, 16. prof. dr hab. n. med. Tomasz Grodzki, 17. dr hab. inż. Antoni Grzanka, 18. prof. dr hab. Edmund Grześkowiak, 19. dr n. farm. Jerzy Hennig, 20. prof. zw. dr hab. n. med. Krzysztof Herman, 21. prof. dr hab. Tomasz Hermanowski, 22. dr med. Andrzej Horoch, 23. prof. dr hab. n. med. Jacek Imiela, 24. dr n. med. Maria Jagas, 25. prof. dr hab. Jerzy Janecki, 26. prof. dr hab. n. med. Marek Jarema, 27. prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Jarmundowicz, 28. prof. dr hab. Mirosław Jarosz, 29. Urszula Jaworska, 30. mgr Renata Jażdż-Zaleska, 31. prof. dr hab. n. med. Sergiusz Jóźwiak, 32. prof. dr hab. n. med. Piotr Kaliciński, 33. prof. dr hab. Roman Kaliszan, 34. prof. dr hab. n. med. Danuta Karczewicz, 35. prof. dr hab. med. Przemysław Kardas, 36. prof. dr hab. n. med. Andrzej Kaszuba, 37. prof. dr hab. n. med. Wanda Kawalec, 38. prof. zw. dr hab. n. med. Jerzy E. Kiwerski, 39. prof. dr hab. n. med. Marian Klinger, 40. prof. zw. dr hab. n. med. Jerzy Kołodziej, 41. prof. dr hab. n. med. Jerzy R. Kowalczyk, 42. dr n. med. Robert Kowalczyk, 43. dr n. med. Jacek Kozakiewicz, 44. lek. Ryszard Kozłowski, 45. prof. dr hab. n. med. Leszek Królicki, 46. prof. dr hab. Maciej Krzakowski, 47. prof. dr hab., dr h.c. mult. Andrzej Książek, 48. prof. dr hab. Teresa Kulik, 49. prof. dr hab. n. med. Jan Kulpa, 50. prof. dr hab. n. med. Wojciech Kustrzycki, 51. dr hab. (prof. UMK) Krzysztof Kusza, 52. dr n. med. Krzysztof Kuszewski, 53. dr n. med. Aleksandra LewandowiczUszyńska, 54. prof. dr hab. n. med. Andrzej Lewiński, 55. prof. dr hab. n. med. Witold Lukas, 56. prof. dr hab. n. med. Romuald Maleszka, 57. prof. dr hab. n. med. Paweł Małdyk, 58. dr n. med. Beata MałeckaLibera, 59. prof. dr hab. Grażyna Mielnik-Niedzielska, 60. prof. dr hab. n. med. Marta Misiuk-Hojło, 61. prof. dr hab. n. med. Janusz Moryś, 62. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Narkiewicz, 63. prof. dr hab. n. med. Wojciech Nowak, 64. prof. dr hab. n. med. Krystyna Olczyk, 65. prof. dr hab. n. med. Tadeusz Orłowski, 66. dr hab. n. med. Krystyna Pawlas, 67. prof. dr hab. inż. Grzegorz Pawlicki, 68. prof. dr hab. n. med. Irena Ponikowska, 69. prof. zw. dr hab. n. med. Stanisław Radowicki, 70. dr n. med. Andrzej Rakowski, 71. dr n. med. Grażyna Rogala-Pawelczyk, 72. prof. dr hab. med. Kazimierz RoszkowskiŚliż, 73. prof. dr hab. n. med. Grażyna Rydzewska, 74. dr hab. n. med. Leszek Sagan, 75. prof. dr hab. Bolesław Samoliński, 76. prof. dr hab. Maria Małgorzata Sąsiadek, 77. dr hab. med. (prof. UJ) Maciej Siedlar, 78. dr hab. n. med. Waldemar Skawiński, 79. lek. Maciej Sokołowski, 80. prof. dr hab. n. med. Jerzy Stelmachów, 81. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Strojek, 82. prof. dr hab. n. med. Jerzy Strużyna, 83. prof. dr hab. n. med. Andrzej Szawłowski, 84. prof. dr hab. n. med. Cezary Szczylik, 85. dr hab. n. med. prof. nadzw. Zbigniew Śliwiński, 86. dr n. med. Jakub Śmiechowicz, 87. prof. dr hab. n. med. Barbara Świątek, 88. dr n. med. Jakub Trnka, 89. prof. dr hab. n. med. Tomasz Trojanowski, 90. prof. dr hab. n. med. Krystyna Walden-Gałuszko, 91. prof. dr hab. Andrzej Wall, 92. prof. dr hab. n. med. Anna Walecka, 93. prof. dr hab. Marek Wesołowski, 94. dr hab. n. med. Andrzej Wojnar (prof. nadzw. WSF), 95. dr n. med. Andrzej Wojtyła, 96. prof. dr hab. Jacek Wysocki, 97. prof. dr hab. n. med. Mirosław J. Wysocki, 98. dr hab. n. med. Stanisław Zajączek (prof. nadzw. PUM), 99. prof. dr hab. Marek Ziętek

OSOZ Polska 3/2019

a k tua l no ś c i w k adrze

Roboty przeciw izolacji społecznej Tokijska kawiarnia Time of Eve zatrudniła roboty w roli kelnerów. Nie byłoby w tym nic nadzwyczajnego, gdyby nie fakt, że robotami sterowały osoby niepełnosprawne prostu z domu. Zdalnie pilotowane roboty, zaprojetowane przez Japończyka Kentaro “Ory” Yoshifuji, są częścią projektu zastosowania technologii do walki z izolacją społeczną. Robot OriHime-D ma 1,2 metra wysokości i twarz wzorowaną na tradycyjnej japońskiej masce Noh. Dzięki transmisji obrazu wideo i dźwięku, można nimi operować na odległość z pomocą smartfona albo tabletu. Podczas testów, pięć robotów OriHime-D obsługiwanych było zdalnie przez 10 osób z różnymi niepełnosprawnościami, włącznie z pacjentami ze stwardnieniem zanikowym bocznym. Wszystkie otrzymały wynagrodzenie za pracę w charakterze kelnera. Nawet osoby z bardzo ograniczoną mobilnością są w stanie kontrolować roboty. Ory Lab przygotowało film pokazujący, jak całkowicie sparaliżowany chory wydaje polecenia poprzez ruchy oczu prosto z łóżka szpitalnego. Z pomocą technologii, unieruchomieni w domu lub na wózku inwalidzkim pacjenci mogą uczestniczyć w życiu społecznym. Projektanci OriHime-D planują w przyszłości otworzyć na stałe kawiarnię z kelnerami-robotami obsługiwanymi przez niepełnosprawnych. Zdjęcia: OryLab Inc.

OSOZ Polska 3/2019

a k tua l no ś c i WA Ż N E P Y TA N I E

Co dalej z Internetowym Kontem Pacjenta? Jak informuje Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia, w drugiej połowie kwietnia 2019 r. portal pacjent.gov.pl będzie miał nową, bardziej przyjazną szatę graficzną. – Zmienimy stronę tak, by była bardziej przejrzysta i miała więcej funkcjonalności, ale także, by była bardziej przyjazna

OSOZ Polska 3/2019

dla użytkowników i intuicyjna w nawigacji – mówi Andrzej Sarnowski, kierownik projektu e-zdrowie (P1).

Część informacyjna portalu – dostępna przed zalogowaniem – rozbudowana zostanie o nowe sekcje tematyczne, np.: bazy danych, w których pacjent znajdzie informacje o lekach, czy terminach leczenia. Pojawią się podstawowe informacje o tym, jak zorganizowany jest system ochrony zdrowia w Polsce, jak przebiega leczenie, jak też jakie są prawa pacjenta. Portal wzbogacony zostanie o sekcję dot.

a k tua l no ś c i

programów profilaktycznych oraz sekcję lifestylową „Żyj zdrowo”. W części po zalogowaniu, czyli w Internetowym Koncie Pacjenta (IKP) pojawią się nowe funkcjonalności: – ankieta dotycząca zdrowia – po jej wypełnieniu pacjent otrzyma informację, na jakie aspekty swojego zdrowia powinien zwrócić szczególną uwagę oraz z jakich programów profilaktycznych skorzystać, aby ograniczyć czynniki ryzyka mogące prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia; – informacje o skierowaniach na leczenie uzdrowiskowe, wraz ze statusem skierowania oraz informacją o odbytym leczeniu sanatoryjnym; – informacje o nabyciu wyrobów ortopedycznych wraz z kosztami refundacji; – możliwość przeglądania danych przekazywanych przez NFZ na koncie mocodawcy jako pełnomocnik lub dziecka jako jego rodzic.  Źródło: CSIOZ

Na pacjent.gov.pl zarejestrowało się dotychczas ok. 30 tysięcy użytkowników. To znacznie mniej niż cel MZ na 2019 rok, czyli 10 milionów Internetowych Kont Pacjenta.

Skład i łamanie: Piotr Chamera Druk: INFOMAX, Katowice Nakład: 1500 egzemplarzy Wydawca: K AMSOFT S.A. 40–235 Katowice, ul 1 Maja 133 tel. +48 32 209-07-05 fax +48 32 209-07-15 e-mail: czasopismo@osoz.pl

Zespół redakcyjny: Zygmunt Kamiński, Aleksandra Kurowska, Katarzyna Płoskonka, Aneta Szczypek, Bożena Wojnarowicz-Głuszek.

Redaktor naczelny: Artur Olesch

Współpracownicy: Iwona Magdalena Aleksandrowicz, Jarosław Frąckowiak, Agnieszka Golec, Paulina Ignatowska-Zaremba, Krzysztof Malej, Katarzyna Płoskonka, Stein Olav Skrøvseth, Robert Starzec, Łukasz Stopa, Bartłomiej Wnuk.

Jesteśmy partnerem European Connected Health Alliance

Przedruk, kopiowanie, skracanie, wykorzystanie tekstów (lub ich fragmentów) publikowanych w czasopiśmie OSOZ bez zgody wydawcy K AMSOFT S.A. jest zabronione. Redakcja nie odpowiada za treść reklam, ogłoszeń i artykułów sponsorowanych. Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania zamieszczanych materiałów. Niezamówionych materiałów nie zwracamy.

Prenumerata czasopisma Co miesiąc na łamach w OSOZ POLSK A prezentujemy starannie wyselekcjonowaną wiedzę m.in. z dziedziny nowoczesnych technologii w ochronie zdrowia i e-zdrowia. Czytaj relacje z międzynarodowych wydarzeń, wywiady z ekspertami, autorskie raporty specjalne. Cena rocznej prenumeraty: 180 zł (12 numerów). Dołącz do społeczności e-zdrowia. Zamówienia: redakcja@osoz.pl

Pobierz aplikację OSOZNews i czytaj bezpłatnie mobilne wydania czasopisma.

OSOZ Polska 3/2019

a k tua l no ś c i

R yne k zdrow i a w p i g u łc e

Bojowe nastroje Kwiecień zaczął się od protestów. Z jednej strony szpitali powiatowych, ich pracowników i pacjentów, z drugiej – osób z autyzmem, które wypychane są poza społeczeństwo. O dotrzymanie obietnic upominają się lekarze, którzy zaczęli kampanię billboardową informującą społeczeństwo, a kolejne grupy pracowników czekają w kolejce. Czarna seria zgonów pacjentów (m.in. na SOR) z powodu niewydolności systemu dopełnia obrazu.

Aleksandra Kurowska Redaktor naczelna portalu PolitykaZdrowotna.com

Finanse Uruchamianie środków rezerw i funduszu zapasowego z NFZ nastąpiło z opóźnieniem w stosunku do obietnic ministra zdrowia, ale równocześnie dużo wcześniej niż w poprzednich latach. To stoi częściowo w sprzeczności z zapewnie-

OSOZ Polska 3/2019

niami, że mamy świetny spływ składki. Nawet jeśli jest wyższy, to nie wystarcza. Uruchomione środki mają m.in. być przeznaczone na podniesienie stawek szpitalom powiatowym. Jednak o 2–3 proc., podczas gdy placówki przekazują wyliczenia, wedle których m.in. ze względu na wprowadzane na poziomie centralnym podwyżki płac, koszty wzrosły w zeszłym roku o ok. 10 proc.,

a w tym roku spodziewają się kolejnych 5 proc. Według organizacji zrzeszającej placówki powiatowe, w 2017 r. strata finansowa ich członków wynosiła 43 mln zł, a w 2018 roku – blisko 180 mln zł. Dane te dotyczą 89 placówek. Jeśli chodzi zaś o podwyżki, to toczy się dyskusja o wcześniejszym odmrożeniu kwoty bazowej, według której ustala się minimalne płace w zakładach lecz-

a k tua l no ś c i

niczych. Ustawa miała odnosić się do średniej płacy w kraju, ale na pierwsze lata przyjęto na sztywno 3900 zł za podstawę wyliczeń. MZ na początku marca wspominało o możliwości całkowitego odmrożenia, ale w drugiej części miesiąca o powiększeniu dotychczasowej kwoty o 300 zł brutto. Niezależnie od tego, jak co roku opracowano nowelizację rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie warunków wynagradzania za pracę pracowników podmiotów leczniczych działających w formie jednostki budżetowej. Chodzi m.in. o Sanepid. Zaplanowano wzrost o ok. 2,3 proc., maksymalnie do 19,5 proc. – przewiduje projekt.

System Opinie Sanepidu dotyczące bezpieczeństwa w placówkach medycznych okazały się być tylko wskazówkami i nie pociągnęły za sobą decyzji administracyjnych – wynika z dyskusji jaka miała miejsce z partnerami społecznymi. Do końca 2017 roku szpitale i przychodnie miały dostosować się do zapisów rozporządzenia ministra zdrowia z 2012 r. w sprawie szczególnych wymagań, jakimi powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą. Warto podkreślić, że wymogi wcześniej łagodzono, a termin wejścia norm w życie przesuwano. 1189 zakładów leczniczych nie dostosowało warunków sanitarnych do ustawowych wymogów, które weszły w życie ponad rok temu. Na razie sprawdzono 800 placówek – w 164 wykryto poważne uchybienia – podawał niedawno Sanepid. Nie przełożyło się to np. na zamknięcia oddziałów. Wiele emocji wzbudził też list Rzecznika Praw Obywatelskich. – Bezdomni nie mogą być wypisywani ze szpitali do noclegowni – stwierdził RPO i uzasadnił to tym, że osoby bezdomne po leczeniu w szpitalu mogą potrzebować opieki, np. w schronisku świadczącym usługi opiekuńcze, ale skierowanie do niego jest obwarowane skomplikowanymi formalnościami, a przepisy nie przewidują żadnej awaryjnej, szybkiej ścieżki. – W efekcie bezdomni pacjenci są wypisywani ze szpitali wprost do noclegowni, które nie mają odpowiedniego zaplecza i personelu – alarmuje Rzecznik. Pracownicy medyczni zwracają uwagę, że już teraz część szpitalnych łóżek, zwłaszcza na internie, zajętych jest przez pacjentów, których nie ma gdzie odesłać.

Leki Wiceminister zdrowia Maciej Miłkowski zapowiedział, że programy lekowe nie będą załącznikiem do decyzji refundacyjnej, ale do obwieszczenia (refundacyjnego), więc MZ będzie mogło je samodzielnie tworzyć i samodzielnie dopuszczać nowe leki do programu (teraz trzeba zgody dotychczasowych firm) lub modyfikować program zgodnie z nowymi doniesieniami klinicznymi.

NFZ opublikował informacje o tym, jak zmieniały się w 2018 r. średnie ceny w szpitalnych przetargach na zakup wybranych substancji do stosowania w programach lekowych i chemioterapii. Przypomnijmy, że w zeszłym roku wprowadzono nowe rozwiązania, by obniżyć te ceny. To m.in. monitorowanie przez oddziały Funduszu prowadzonych przez placówki postępowań, premie za kupowanie leków taniej niż średnia dla

E-recepta po pierwszym kwartale 2019 roku jest już wystawiana w każdym województwie w Polsce. W praktyce oznacza to, że w każdym regionie kraju przynajmniej jeden podmiot leczniczy podłączył się do systemu e-zdrowie (P1). W marcu swoje pierwsze e-recepty wystawiło ponad 120 podmiotów leczniczych. Liderem w marcu było województwo śląskie – tu e-recepty może wystawiać kolejne 27 podmiotów, a najbardziej aktywne miasta w tym województwie to: Bielsko-Biała, Sosnowiec, Bytom. Personel medyczny w całym kraju wystawiał średnio 11 tys. e-recept dziennie (w dni robocze od poniedziałku do piątku). Źródło: CSIOZ

Od początku uruchomienia e-recept w Polsce wystawionych zostało już ponad 500 tys. elektronicznych dokumentów dla ponad 100 tys. pacjentów. E-recepty wystawiane są w 196 miastach. Źródło: CSIOZ.

OSOZ Polska 3/2019

a k tua l no ś c i

» Zintegrowany Informator Pacjenta — system stworzony przez Narodowy Fundusz Zdrowia – stanie się częścią Internetowego Konta Pacjenta (IKP).« wszystkich szpitali i możliwość karania za zakup droższy niż średnia, mimo że zgodnie z ustawą refundacyjną, każdy zakup mieszczący się w cenie urzędowej ustalanej przez MZ jest refundowany. Z zestawienia wynika, że część leków potaniała, a dla części cena wręcz wzrosła. Ale w obydwu przypadkach wynikało to głównie z obecności lub nie tańszych odpowiedników. Ponadto szpitale zwracały uwagę, że ceny publikowane jako średnia były praktycznie nie do osiągnięcia w hurtowniach, a na dodatek NFZ zmieniał ich pułap wstecz (co tym bardziej uniemożliwiało skorzystanie z premii – z korzystnego przelicznika za procedury medyczne). Ile premii wypłacono placówkom? Takiej informacji centrala NFZ w marcu nie była w stanie podać. 15 państw wspólnoty europejskiej sygnowało umowę ramową z firmą Seqirus w sprawie produkcji, zakupu i dostawy szczepionek przeciwko grypie pandemicznej. To nowe podejście ma zabezpieczyć miliony Europejczyków. A jeśli o „zwykłą” grypę chodzi, to w sezonie 2018/2019 (1 września – 22 marca) odnotowano łącznie ponad 3,47 mln zgło-

szeń przypadków zachorowań lub podejrzeń zachorowań na grypę. W tym okresie w Polsce z powodu grypy zmarło 118 osób.

E-zdrowie – Wykorzystanie sztucznej inteligencji w ochronie zdrowia, relacji maszyny-ludzie to jedna z ważniejszych kwestii stojąca przed nami – powiedział podczas wizyty w Warszawie Andrzej Ryś, jeden z dyrektorów w departamencie dyrekcji generalnej zdrowia i ochrony konsumentów Komisji Europejskiej. W Polsce na razie to temat nadal rzadko poruszany, choć prywatne placówki coraz częściej w niego inwestują (np. w testy programów do oceny próbek patomorfologicznych). Trwa za to promocja Internetowego Konta Pacjenta (IKP), które wkrótce zastąpi Zintegrowany Informator Pacjenta. W systemie publicznym i komercyjnym rozwija się za to system e-recepty. Dołączają do niego kolejne przychodnie.

Raporty Przeciętna długość życia, jaką mają przed sobą Polacy, latami rosła. Eksperci spo-

dziewali się, że nadal będzie wzrastać, ale stopniowo wolniej, tymczasem nowe dane GUS pokazują, że zaczęła spadać. Problem pojawił się już w zeszłym roku, ale sądzono, że może to być jednorazowa sytuacja. W tym roku się powtórzył. Dzisiejszy trzydziestolatek przeżyje jeszcze 582,1 miesiąca. Czyli 48 lat i 6 miesięcy. Rok temu miał przed sobą – według GUS – 583,6 miesiąca życia. Polacy przeżyją na emeryturze średnio o ok. 1,5 miesiąca krócej niż szacowano rok temu.

Zmiany personalne Dr n. med. Bernard Waśko został wiceprezesem Narodowego Funduszu Zdrowia ds. medycznych. 5 kwietnia Rada NFZ pozytywnie zaopiniowała kandydaturę. Oficjalnie stanowisko objął 11 kwietnia. Waśko był dyrektorem medycznym w polskim oddziale międzynarodowej firmy doradczej PwC. W przeszłości był m.in. dyrektorem Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego w Rzeszowie. Konrad Miłoszewski, dyrektor Departamentu Prawnego Ministerstwa Zdrowia, został powołany do Komisji Ekonomicznej negocjującej ceny leków refundowanych. Równocześnie odwołani zostali Iga Lipska, przedstawicielka NFZ, która wcześniej była szefową Departamentu Polityki Lekowej MZ oraz Jan Staniłko, dyrektor Departamentu Innowacji w Ministerstwie Przedsiębiorczości i Technologii. Resort zdrowia promuje Agencję Badań Medycznych w Polsce i w USA. Pełniącym obowiązki prezesa został dr Sierpiński. 

Oczekiwane dalsze trwanie życia mężczyzn i kobiet (średnia) w Polsce mężczyźni

kobiety

w wieku 60 lat 22 21 20 19

w wieku 65 lat

18 17

2019

2017

2018

2015

2016

2013

2014

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2002

2003

2001

1999

oczekiwane dalsze trwanie życia Polaków nieustannie rosło. Jednak w ostatnich dwóch latach znowu zaczęło spadać, pierwszy raz od 20 lat.«

2000

» Do 2017 roku

źródło: komunikaty prezesa GUS

OSOZ Polska 3/2019

a k tua l no ś c i

radar ep i dem i o lo g i c zny ( ma j 2 0 19)

ALERGIA WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

73%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

PROGNOZA KOSZTÓW ALERGII (maj 2019)

TREND W STOSUNKU DO kwietnia 2019

1 638

Warmińsko-mazurskie

1 008

Wielkopolskie

1 217

Zachodniopomorskie

1 196

               

PROGNOZA KOSZTÓW GRYPY I PRZEZIĘBIENIA (maj 2019)

TREND W STOSUNKU DO kwietnia 2019

Dolnośląskie

4 783

Kujawsko-pomorskie

3 481

Lubelskie

3 698

Lubuskie

3 615

Łódzkie

4 506

Małopolskie

4 232

Mazowieckie

5 219

Opolskie

3 506

Podkarpackie

3 802

Podlaskie

3 658

Pomorskie

4 247

Śląskie

3 540

Świętokrzyskie

3 226

Warmińsko-mazurskie

3 478

Wielkopolskie

4 368

Zachodniopomorskie

4 162

               

Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie

827

Lubelskie

1 119

Lubuskie

964

Łódzkie

1 306

Małopolskie

1 251

Mazowieckie

1 651

Opolskie

773

Podkarpackie

2 255

Podlaskie

1 117

Pomorskie

1 309

Śląskie

1 139

Świętokrzyskie

965

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

70%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

OSOZ Polska 3/2019

a k tua l no ś c i

Liderzy Ochrony Zdrowia 2019

9 kwietnia br. ogłoszono wyniku konkursu Liderów Ochrony Zdrowia 2019. Podczas uroczystej Gali w siedzibie Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach, w obecności ponad 1000 przedstawicieli rynku zdrowia i farmacji, prestiżowe, kryształowe statuetki odebrało 17 laureatów. Organizatorem i mecenasem Konkursu jest czasopismo OSOZ Polska. Plebiscyt ma bezpłatną, otwartą i niezależną formułę – laureatów w czterech kategoriach wybrała w drodze głosowania Kapituła złożona 30 osobistości rynku zdrowia. Wszyscy członkowie Kapituły oceniają wnioski pro bono. – Laureaci Liderów Ochrony Zdrowia 2019 są przykładem na to, jak wiele dobrego dzieje się w polskiej ochronie zdrowia. To ludzie pracujący z pełnym oddaniem, poświęceniem i zaangażowaniem. Mają jeden wspólny cen, który powinien nas wszystkich łączyć: dobro pacjenta, jego zdrowie. Chcemy im za to podziękować, zaprezentować ich dokonania, przełamując dominujący w mediach negatywny przekaz – powiedział dr inż. Zygmunt Kamiński, mecenas Konkursu Liderów Ochrony Zdrowia 2019, wydarzenia organizowanego w ramach międzynarodowego Kongresu OSOZ.

OSOZ Polska 3/2019

– Mamy za sobą już trzynaście edycji Konkursu i cieszy nas to, że razem z Kapitułą możemy brać udział w tak wspaniałym przedsięwzięciu i prezentować ochronę zdrowia z najlepszej strony. Jesteśmy w stanie nagro-

dzić tylko ułamek zgłaszanych projektów, ale proszę mi wierzyć, że takich nagród moglibyśmy wręczać co roku nawet kilkaset – dodał dyrektor Komitetu Naukowego Otwartego Systemu Ochrony Zdrowia.

Uroczystość wręczenia nagród odbyła się w siedzibie Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach.W Gali Liderów Ochrony Zdrowia wzięło udział ponad 1000 przedstawicieli rynku zdrowia i farmacji. Wieczór uświetnił koncert w wykonaniu muzyków NOSPR (zdjęcie: KAMSOFT S.A.).

a k tua l no ś c i

BRYLANTOWY LIDER 2019 Dr n. med. Robert Starzec Dyrektor Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w Łodzi

SP ZOZ MSWiA w Łodzi od ponad 12 lat osiąga najlepsze wyniki finansowe spośród wszystkich szpitali MSWiA w Polsce. Nagroda za wyróżniające umiejętności menedżerskie, wyprowadzenie szpitala z ogromnych długów, rozwój placówki w kierunku nowoczesnego, przyjaznego pacjentom ośrodka medycznego.

PROMOCJA ZDROWIA I PROFILAKTYKA  ZŁOTY LIDER

 ZŁOTY LIDER

Śląska Izba Lekarska

Beata Ambroziewicz Polska Koalicja Pacjentów Onkologicznych

Za realizację filmu edukacyjnego „Choroby zakaźne. Oni pamiętają”, w którym lekarze z kilkudziesięcioletnim doświadczeni w przejmujący sposób mówią o chorobach zakaźnych, epidemiach i przypominają swoich małych pacjentów, którym niejednokrotnie nie byli w stanie pomóc. Oni pamiętają świat bez szczepionek.

 SREBRNY LIDER Międzynarodowe Stowarzyszenie Studentów Medycyny IFMSA-Poland

SUPERNOWA Tomasz Zieliński Wiceprezes Lubelskiego Związku Lekarzy Rodzinnych – Pracodawców, Wiceprezes Polskiej Izby Informatyki Medycznej

Jako jeden z pierwszych lekarzy w Polsce wdrożył i testował e-ZLA, e-Receptę i e-Skierowanie. Lubelski Związek Lekarzy Rodzinnych – Pracodawców organizuje konferencje na temat digitalizacji, jak przykładowo „Wiosna e-zdrowia na Lubelszczyźnie”. Laureat swoimi doświadczeniami dzieli się w mediach społecznościowych, edukując innych lekarzy, prowadząc dialog z instytucjami odpowiedzialnymi za projekty e-zdrowia. Entuzjasta e-zdrowia, ale i konstruktywny krytyk innowacji.

DZIAŁALNOŚĆ NA RZECZ PACJENTA

Za zaangażowanie w promocję profilaktyki prozdrowotnej oraz realizację sześciu programów stałych w ramach działalności, w tym m.in. programu ds. zdrowia publicznego, praw człowieka i wolności itd. IFMSA-Poland współpracuje z wieloma organizacjami pozarządowymi oraz aktywizuje swoich wolontariuszy w całej Polsce.

Za propacjenckie zmiany w systemie ochrony zdrowia. Jest jedną z inicjatorek oraz liderem projektu Polskiej Unii Organizacji Pacjentów “Obywatele dla Zdrowia”, której celem jest rozwój dialogu społecznego pomiędzy organizacjami pacjentów a organami administracji publicznej, rządowej i samorządowej, w szczególności z Ministerstwem Zdrowia, w zakresie problematyki dotyczącej ochrony zdrowia.

 SREBRNY LIDER ARTIMED NZOZ Sp. z o.o. Centrum Medyczne PZU Zdrowie

Za zorientowane na pacjenta wdrażanie innowacji organizacyjnych, w tym systemu zarządzania kolejkami, centralną rejestrację oraz elektroniczną dokumentację medyczną. Placówka uczestniczyła także w pilotażu e-recepty.

 BRĄZOWY LIDER

Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego

Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Koronowie

Dzięki działaniom prozdrowotnym w ramach projektu „Pomorskie dla zdrowia” oraz odpowiedzialną politykę prozdrowotną rozwijaną w Pomorskim Forum Samorządowym ds. Profilaktyki i Promocji Zdrowia, mieszkańcy województwa pomorskiego mogą korzystać z przemyślanie planowanych inicjatyw profilaktyki.

Zdrowie i dobre samopoczucie pacjenta jest celem, wokół którego SP ZOZ w Koronowie realizuje wachlarz działań, w tym m.in. program profilaktyki zakażeń pneumokokowych czy kujawsko-pomorski program badań przesiewowych w kierunku tętniaka aorty brzusznej.

OSOZ Polska 3/2019

a k tua l no ś c i

SKUTECZNE ZARZĄDZANIE  ZŁOTY LIDER Stanisław Mazur Prezes Centrum Medycznego MEDYK Sp. Z o.o. Sp. K.

INNOWACYJNE POMYSŁY w Ochronie Zdrowia  ZŁOTY LIDER

 ZŁOTY LIDER Mec. Paulina Kieszkowska-Knapik Adwokat, partner w KRK Kieszkowska Rutkowska Kolasiński, współzałożycielka i przewodnicząca rady nadzorczej Fundacji Lege Pharmaciae

Zespół naukowy z Fundacji Badań i Rozwoju pracuje nad stworzeniem pierwszej na świecie bionicznej trzustki. Ta droga pełna wyzwań, niezliczonych prób i pracowitych godzin w laboratorium stanowi realną nadzieję na przełom w leczeniu cukrzycy.

Adwokat, partner w KRK Kieszkowska Rutkowska Kolasiński, współzałożycielka i przewodnicząca rady nadzorczej Fundacji Lege Pharmaciae. Aktywnie działa dla współtworzenia dobrej legislacji w sektorze ochrony zdrowia i wypracowywania standardów systemu opieki zdrowotnej opartych na powszechnie uznawanych i akceptowanych wartościach w ramach dialogu społecznego środowisk ochrony zdrowia i farmacji.

Grażyna Śmiarowska Dyrektor Zakładu Pielęgnacyjno-Opiekuńczego im. ks. Jerzego Popiełuszki w Toruniu

 SREBRNY LIDER

Równolegle do statutowej działalności prowadzone są ponadstandardowe działania mające na celu podnoszenie jakości usług oraz pomoc osobom niesamodzielnym i zależnym, w tym osobom starszym. Jednocześnie, priorytetem dla ZPO jest wspieranie opiekunów i rodzin osób zależnych i niesamodzielnych przebywających w domu poprzez inicjatywy edukacyjne, zmierzające do deinstytucjonalizacji opieki nad osobami zależnymi.

Klinika Wentylacji Respiratorem KONSTANCJA – ORPEA Polska Sp. z o.o.

Klinika Wentylacji Respiratorem KONSTANCJA jest największym w Polsce pozaszpitalnym oddziałem wentylacji mechanicznej. Wyróżniającym atutem Ośrodka jest umożliwianie podopiecznym prowadzenia aktywnego trybu życia poprzez m.in. telepracę, udział w wydarzeniach kulturalnych, wycieczki z respiratorem.

Dr hab. Agnieszka Skowron Kierownik Zakładu Farmacji Społecznej Wydział Farmaceutyczny Collegium Medicum Uniwersytet Jagielloński

Sposób organizacji pracy placówki jest podporządkowywany pacjentom. Centrum Medyczne MEDYK z myślą o komforcie chorych nieustannie wdraża innowacyjne rozwiązania i technologie, których zadaniem jest oszczędzenie czasu osób korzystających z usług zdrowotnych.

 SREBRNY LIDER

Fundacja Badań i Rozwoju Nauki Projekt „Bioniczna Trzustka”

 BRĄZOWY LIDER  BRĄZOWY LIDER Jerzy Radziszowski Prezes Zarządu Przychodni Lekarskiej Diamed Sp. z o.o.

Nie tylko skuteczny menedżer, ale także lekarz i autor publikacji oraz materiałów edukacyjnych dla chorych na cukrzycę, wykładowca, ekspert w zakresie informatyzacji i wdrażania nowoczesnych technologii IT w podmiotach leczniczych.

Lider Farmacji

OSOZ Polska 3/2019

Górnośląskie Centrum Medyczne im. prof. Leszka Gieca Śląskiego Uniwersytetu Medycznego

Dzięki współpracy kardiologów i kardiochirurgów GCM z wydziałem inżynierii biomedycznej Politecnico di Milano, w 2018 roku w szpitalu wykonano zabiegi przezcewnikowego wszczepienia zastawki aortalnej (TAVI) z użyciem systemu wirtualnej rzeczywistości Microsoft HoloLens.

Założycielka i Przewodnicząca Ogólnopolskiej Sekcji Opieki Farmaceutycznej przy PTFarm. Członek Zespołu Pilotażu Opieki Farmaceutycznej przy MZ oraz pierwszego w Polsce programu opieki farmaceutycznej w nadciśnieniu i cukrzycy dla pacjentów. Działalność krajowa i międzynarodowa w obszarze opieki farmaceutycznej.

 BRĄZOWY LIDER Mgr farm. Łukasz Waligórski Redaktor naczelny serwisu i magazynu MGR.FARM

Łukasz Waligórski to farmaceuta, dziennikarz i członek samorządu aptekarskiego. Redaktor naczelny serwisu i magazynu MGR.FARM oraz redaktor prowadzący magazynu AptekaSzpitalna.pl. Dzięki jego pracy, farmaceuci w całej Polsce mają dostęp do najważniejszych informacji na temat ich zawodu i przyszłości. 

Innowa c j e

A p l i k a c j e zdrowotne

Lorm

DrWet

eEKG

Tłumacz alfabetu Lorma, który ułatwia komunikację z osobami głuchoniewidomymi (które jednocześnie nie widzą i nie słyszą). Alfabet Lorma polega na kreśleniu linii lub punktów na dłoni drugiej osoby. W aplikacji dostępnej w polskiej wersji językowej (ostatnia aktualizacja zawiera także obsługę języka angielskiego i niemieckiego) znajdziemy trzy główne funkcjonalności: naukę podstawowych gestów wraz z opisami i grafikami, tłumaczenie dowolnego tekstu na alfabet Lorma oraz dział gestów, gdzie możemy sprawdzić przyswojoną wiedzę.

Skierowana do lekarzy weterynarii darmowa aplikacja obejmuje aktualne informacje o lekach weterynaryjnych. Funkcjonalność ogranicza się tylko do bazy leków dostępnych na receptę i bez recepty. Informacja o lekach pochodzi z autorskiego lekospisu Leki po Dyplomie – Weterynaria i zawiera opisy ponad 1600 preparatów wraz z 2200 opakowaniami, z uwzględnieniem postaci i dawek, a także wielkości opakowań dostępnych na rynku. Preparaty można wyszukiwać po gatunku docelowym, substancji czynnej oraz kodzie ATC.

Aplikacja od Servier dla lekarzy pomagająca w opisie EKG. W aplikacji zawarto m.in. algorytm opisu krzywych EKG, bazę interaktywnych przypadków klinicznych, materiały edukacyjne, eksperymentalny moduł wspomagający naukę interpretacji wyniku badania EKG poprzez próbę automatycznej analizy wybranych elementów zapisu EKG. Materiały edukacyjne zostały przygotowane w oparciu o obowiązujące zalecenia oceny zapisu EKG. W celu uruchomienia aplikacji należy podać kod dostępny na stronie www.aplikacjaeekg.pl.

iOS | Android | PL Bezpłatna

iOS | Android | PL | DE | ENG Bezpłatna

OSOZ Polska 3/2019

Innowa c j e

N owo ś c i / wyna l az k i

Toaleta monitorująca zdrowie serca Grupa naukowców z Rochester Institute of Technology opracowała deskę klozetową mierzącą szereg parametrów kardiologicznych w czasie korzystania z toalety. Problemem rozwiązań telemedycznych do zastosowania domowego jest ich ergonomiczność. Pacjenci często zapominają dokonywać pomiarów, sam proces monitoringu jest dla nich kłopotliwy. Dla osób starszych samo założenie opaski ciśnieniomierza może być kłopotliwe. Z toalety korzystamy jednak regularnie, co zapewnia systematyczność pomiarów. Innowacyjna deska mierzy skurczowe i rozkurczowe ciśnienie krwi, poziom natlenienia krwi, rytm serca i jego zmienność, czas trwania zespołu QRS oraz skorygowany odstęp QT. Głównym zadaniem wynalazku jest monitorowanie, w warunkach domowych, zastoinowej niewydolności serca diagnozowanej co roku u miliona pacjentów. Szacuje się, że ok. 45% pacjentów z tą chorobą wraca do szpitala w okresie 90 dni od wypisu.

Tabletka zamiast zastrzyku z insuliną Pigułka uwalniająca insulinę w żołądku, opracowana przez naukowców z Massachusetts Institute of Technology, może stać się alternatywą do iniekcji insulinowych u chorych na cukrzycę typu 1. Kapsułka o wielkości borówki zawiera małą igłę wykonaną z liofilizowanej, sprasowanej insuliny. Ta, pod dotarciu do żołądka, jest wstrzykiwania, a insulina przedostaje się do krwiobiegu. Igła umocowana jest do sprężyny utrzymywanej przez tarczę wykonaną z cukru. Pod wpływem płynów żołądkowych, tarcza się rozpuszcza, uwalniając sprężynę i wstrzykując igłę. Ściana żołądka nie ma receptorów bólu więc cały proces jest bezbolesny. Naukowcy zaprojektowali cały system tak, aby kapsułka – niezależnie od położenia – zawsze miała kontakt z powierzchnią żołądka. Po uwolnieniu zawartości, pozostała część kapsułki, wykonana z biodegradowalnych polimerów i elementów ze stali nierdzewnej, jest wydalana przez układ trawienny. Naukowcy nie stwierdzili żadnych niepożądanych skutków. W testach na zwierzętach wykazano, że w ten sposób można dostarczyć wystarczającą ilość insuliny, porównywalną do wstrzyknięć podskórnych.

OSOZ Polska 3/2019

Innowa c j e

Za zasługi dla e-zdrowia Ze względu na ostatnie działania Ministerstwa Zdrowia w obszarze e-zdrowia (m.in. wprowadzenie e-recepty, pilotaż e-skierowania), koniecznym jest dodanie do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2003 r. w sprawie ustanowienia odznaki honorowej „Za zasługi dla ochrony zdrowia”, ustalenia jej wzoru, zasad i trybu nadawania oraz sposobu noszenia (Dz. U. z 2004 r. poz. 1) przepisu umożliwiającego nadawanie odznaki honorowej „Za zasługi dla ochrony zdrowia” również dla wdrażania rozwiązań z zakresu e-zdrowia – wynika z planów rady ministrów – donosi portal Polityka Zdrowotna.

Więcej środków na P1 W ostatnich 2 latach na realizację projektu P1 przeznaczono łącznie 69 mln zł. W 2019 roku budżet na ten cel ma wynieść 67,402 mln zł, z czego 66 mln pochodzi z dofinansowania UE w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa. Wśród priorytetów, wiceminister zdrowia Janusz Cieszyński wymienia m.in. podłączenie wszystkich podmiotów medycznych do platformy P1, pilotaż e-skierowania, promocję Internetowego Konta Pacjenta. Na liście celów na ten rok nie znalazł się jednak pilotażowy program wdrożenia opieki farmaceutycznej, który zapowiadano już w zeszłym roku.

Wirtualna diagnoza Ta sprawa wywołała dużo kontrowersji i zwróciła uwagę na wrażliwe kwestie związane z zastosowaniem telemedycyny. 78-letni Ernest Quintana dowiedział się o tym, że umrze, przez tzw. system wirtualnej obecności lekarza. Kiedy pacjent umierający na przewlekłą chorobę płuc został przetransportowany do szpitala Kaiser Permanente w Fremont (Kalifornia), do pokoju wjechał robot umożliwiający połączenie wideo z lekarzem. Poprzez tele-połączenie lekarz oznajmił rodzinie, że chory niebawem umrze. Tego typu roboty to dobry sposób na komunikację z chorymi, ale przekazując ważne dla pacjenta informacje, osobisty kontakt jest wyrazem empatii.

Telemedycyna w kardiologii Polskie badania, zaprezentowane podczas Kongresu Europejskiego Stowarzyszenia Rytmu Serca przez dr hab. Mateusza Tajstra ze Śląskiego Centrum Chorób Serca w Zabrzu wykazały, że „zdalne monitorowanie pacjentów z niewydolnością serca obniża ryzyko ich zgonu z różnych przyczyn oraz hospitalizacji z powodu chorób sercowo-naczyniowych” (PAP). Zdaniem eksperta, nadzór telemedyczny poprawia jakość opieki, rokowania tej grupy pacjentów oraz pozwala zmniejszyć koszty. Badaniem RESULT objęto 600 chorych. Po 12 miesiącach wykazano, że pacjenci monitorowani mieli istotnie niższe ryzyko zgonu. Rządowy portal dla pacjentów | Ministerstwo Zdrowia zamierza uruchomić portal, z pomocą którego pacjenci będą mogli się m.in. zdalnie zdiagnozować – informuje Gazeta Wyborcza. Z czasem ma się na nim pojawić 100 programów profilaktycznych finansowanych przez MZ, NFZ, lokalne samorządy, sanepidy oraz organizacje samorządowe. Skorzystanie z rozwiązania diagnostycznego online wymagać będzie posiadania profilu zaufanego lub e-dowodu osobistego. Źródło: Polityka Zdrowotna, AFP, Rynek Zdrowia, Gazeta Wyborcza, Rochester Institute of Technology, MIT

OSOZ Polska 3/2019

Innowa c j e

Długość życia Nieustannie rośnie średnia oczekiwania długość życia. W 2018 roku wynosiła 73,5 lat, w 2022 roku będzie to już 74,4 lata. Do tego czasu liczba osób w wieku 65+ w skali globalnej powiększy się do 668 milionów, co stanowi 11,6% populacji. Na ten trend wpływa coraz lepsza profilaktyka i nowe metody leczenia.

Bezpieczeństwo Postępująca cyfryzacja oraz nagłaśniane przez media wycieki informacji sprawiają, że zagadnienia bezpieczeństwa danych muszą być traktowane priorytetowo, zarówno na poziomie technologicznym i regulacyjnym. Gwarantując najlepszą ochronę danych, społeczeństwo zaufa nowym technologiom.

Globalne trendy ochrony zdrowia

2019

Choroby Niezakaźne choroby – w tym między innymi nowotwory, choroby serca i cukrzyca – odpowiadały w 2016 roku za 71% wszystkich zarejestrowanych na świecie zgonów (56,9 miliona). W krajach wysokorozwiniętych odsetek ten wynosi 80%. Główną przyczyną jest postępująca urbanizacja, siedzący tryb życia i otyłość.

Koszty Szacuje się, że globalne wydatki na opiekę zdrowotną będą nadal rosnąć. W latach 2017–2022 w tempie 5,4% rocznie, z 7,724 mld USD do 10,059 mld USD. W latach 2013–2017 wzrost ten wyniósł 2,9%. Głównymi czynnikami przyrostu kosztów są: m.in. starzejące się społeczeństwo, nowe technologie leczenia.

Źródło: 2019 Global Health Care Outlook, Deloitte

OSOZ Polska 3/2019

» Technologie cyfrowe wspomagają lekarzy, ale ich nie zastępują. Dzięki nim personel medyczny może poświęcić więcej czasu pacjentowi.«

Kadry Wraz z deficytem lekarzy i pielęgniarek, rosną koszty osobowe. Mogą one stanowić nawet 70% ogólnych kosztów działalności szpitala. Dlatego niektóre czynności administracyjne czeka automatyzacja. Inne innowacje odciążające personel medyczny: telemedycyna, zdalny monitoring zdrowia.

Oczekiwania Kolejki do specjalistów, niski poziom obsługi oraz jakości usług powodują, że pacjenci są coraz bardziej niezadowoleni. Są skłonni płacić z własnej kieszeni za wygodę i łatwy dostęp do lekarza. Coraz częściej próbują nowych technologii, w tym m.in. aplikacji zdrowotnych i wizyt online.

Digitalizacja Cyfrowe innowacje wspierają transformację systemów opieki zdrowotnej w kierunku modeli skoncentrowanych na pacjencie, personalizowanej opiece i profilaktyce. Technologia zaburza dotychczasowy sposób organizacji ochrony zdrowia poprzez takie technologie jak sztuczna inteligencja, robotyka, usługi chmurowe albo blockchain.

» Digitalizacja wspomaga transformację rynku zdrowia, zwiększając dostęp do usług i efektywność procesów opieki.«

Opieka online 64% pacjentów wskazuje wygodę i dostępność do usług jako najważniejsze zalety opieki wirtualnej. Z punktu widzenia lekarzy, najważniejszym argumentem za teleopieką jest m.in. stały kontakt z pacjentem. Barierą pozostaje brak refundacji tego typu usług, wysoki koszt technologii, kwestia ochrony danych.

Źródło: opracowanie własne. OSOZ Polska 3/2019

R aport

Skoordynowana ochrona zdrowia. Technologia to za mało Wszystkie dane dotyczące zdrowia gromadzone w jednym miejscu, ustandaryzowane i dostępne online w każdym miejscu i o każdej porze. Taka jest wizja cyfrowej opieki zdrowotnej. Dzięki technologii ochrona zdrowia staje się mniej fragmentaryczna i chaotyczna, ale sama digitalizacja nie połączy automatycznie wszystkich elementów systemu. Do tego potrzebna jest jeszcze transformacja organizacji sektora zdrowia i otwarcie na innowacje. 22

OSOZ Polska 3/2019

R aport

Niebinarny charakter ludzi – Nie możesz połączyć punktów spoglądając w przyszłość, ale możesz je połączyć patrząc wstecz – powiedział Steve Jobs. Taki punkt widzenia jest szczególnie aktualny w opiece zdrowotnej, gdzie integrowanie elementów opieki powinno opierać się przede wszystkim na istniejących elementach ekosystemu zdrowia, potrzebach pacjentów i oczekiwaniach pracowników służby zdrowia. W takim podejściu digitalizacja jest brakującym spoiwem, dzięki któremu cały mechanizm zdrowia znowu odzyskuje sprawność funkcjonowania. Wiele firm technologicznych próbuje jednak tworzyć rewolucyjne innowacje, które mają zmienić wszystkie zasady gry, przewrócić do góry nogami aktualny porządek. I często ponoszą porażkę natrafiając na czynnik ludzki. Ludzie nie myślą w kategoriach tak racjonalnych jak maszyny, mają swoje emocje, przekonania, wartości i przyzwyczajenia. Kiedy superkomputer Watson firmy IBM wygrał w 2011 roku telewizyjny teleturniej „Jeopardy!”, publiczność była pod wrażeniem, ale pokonani dotychczasowi mistrzowie, Ken Jennings i Brad Rutter, czuli się raczej nieswojo. To samo dotyczy lekarzy współpracujących z medyczną wersją komputera Watson stosowaną w leczeniu onkologicznym. W tym przypadku to nie tylko gra, ale coś więcej – konflikt kompetencji. „IBM Watson for Oncology” oferuje wskazówki dotyczące leczenia 12 nowotworów. Rewolucyjna technologia oparta na sztucznej inteligencji analizuje miliardy medycznych danych referencyjnych ze światowych źródeł w celu określenia najlepszych metod terapii. Moc obliczeniowa maszyny jest nieporównywalnie większa od możliwości ludzkiego umysłu. Wspaniała innowacja, która otwiera drogę do skuteczniejszego, personalizowanego leczenia? Teoretycznie tak, ale... Algorytmy są tak złożone, że lekarze nie rozumieją, dlaczego maszyna wydała takie, a nie inne zalecenia. Problem zaczyna się wtedy, gdy opinia Watsona różni się od opinii lekarza. Rozbieżność diagnoz wywołuje lawinę nieufności. Lekarze podważają zdolność AI do podejmowania decyzji i poprawność działania technologii. Między innymi dlatego zastosowanie Watsona w onkologii jest trudniejsze niż mogłoby się wydawać. Musimy wziąć pod uwagę, że to lekarz jest odpowiedzialny za zdrowie i życie pacjenta, a nie za maszyna. Przytoczony przykład pokazuje, że oprócz technolo-

gii konieczna jest też zmiana przepisów i przekonań. Te nie nadążają za rewolucją technologiczną, z którą się mierzymy w XXI wieku. Ponadto proces podejmowania decyzji przez lekarzy jest bardzo złożony, wielowarstwowy, ludzie mają emocje, doświadczenia i wewnętrzne przekonania, które nie są skalowalne. Maszyna jest racjonalna i kieruje się tylko wiedzą. Może nie jest empatyczna, ale potrafi szybciej przetwarzać dane.

Analogowa koordynowana ochrona zdrowia Digitalizacja otwiera przed nami szanse na stworzenie skuteczniejszej ochrony zdrowia. Jednak sama zmiana sposobu zapisu danych to za mało. Zadaj-

my sobie przewrotne pytanie: dlaczego do tej pory nie udało nam się stworzyć zintegrowanego systemu opieki zdrowotnej opartego na papierowej dokumentacji medycznej? Czy problem naprawdę dotyczy przepływu informacji? Przykładowo, już kilkadziesiąt lat temu można było „uwolnić” kartoteki pacjenta dotąd przechowywane w pancernych szafach, tworząc coś na wzór papierowego pamiętnika zdrowia pacjenta będącego jego własnością. Każdy lekarz mógłby w nim odnotować najważniejsze fakty medyczne, takie jak przepisane leki, wyniki badań laboratoryjnych, rozpoznania. Pacjent byłby zobowiązany do przedstawienia książki podczas każdej wizyty lekarskiej. Byłby to pierw-

Watson for Oncology. Na podstawie światowych zbiorów danych medycznych i referencyjnych, superkomputer rekomenduje scenariusze terapeutyczne oraz prezentuje dane z najnowszych badań klinicznych (źródło: IBM).

OSOZ Polska 3/2019

R aport

szy krok do wielkiej rewolucji w opiece, metoda na zapobieganie interakcjom leków albo niepotrzebne powielanie tych samych badań laboratoryjnych. Nie wspominając o korzyściach dla pacjentów (kontynuacja leczenia i podstawowe prawo pacjenta do stanowieniu o własnych danych) i systemów opieki zdrowotnej ogółem (oszczędności). Obowiązek przechowywania wszystkich notatek w pamiętniku medycznym pacjenta nie byłby czymś zupełnie nowym. Jego prototypem jest przecież papierowa książeczka szczepień. Oczywiście to nie jest złoty standard, do którego dąży nowoczesna ochrona zdrowia, rozwiązanie posiada wiele wad. Pacjent może zgubić książkę, zapomnieć o jej zabraniu na każdą wizytę. Taki dokument łatwo ukraść lub nawet sfałszować. Jednak są to problemy po części rozwiązywalne, tak samo jak problemy związane z cyfrowymi kartotekami. Pacjenci byliby przyzwyczajeni do odpowiedzialności za własne zdrowie, mieliby wgląd do wszystkich notatek lekarzy. Ochrona zdrowia byłaby transparentna, a przejście na elektroniczną wersję notatnika – reformą z entuzjazmem

» Kiedy maszyna potrafi analizować większe zbiory danych niż lekarz, powstaje konflikt interesów.« wyczekiwaną zarówno przez lekarzy jak i samych pacjentów. Ale tak się nie stało i dlatego wprowadzanie elektronicznych kartotek pacjentów, co jest dużą zmianą organizacji opieki zdrowotnej i dotychczasowych zasad, natrafia na bariery kulturowe.

Zmiana strategii Digitalizacja nie zmieni za nas strategii i modelu ochrony zdrowia. Musi się to odbyć poprzez przemyślane rozwiązania prawno-administracyjne, a na poziomie placówek medycznych – zmianę podej-

reklama

Czy wiesz ile lo৵;v vh-ࣀ 7 b<hb e-Recepcie? E-RECEPTA.K AMSOFT.PL

OSOZ Polska 3/2019

ścia do innowacji i technologii, eksperymentowanie z e-rozwiązaniami zamiast strachu przed nimi, edukację personelu medycznego w tematach związanych z digitalizacją. Koordynowana, zintegrowana, personalizowana opieka zdrowotna musi stać się podstawową filozofią w medycynie i profilaktyce. Tylko w ten sposób poradzimy sobie szybciej z takimi wyzwaniami jak współpraca człowieka z maszyną, interoperacyjność, bezpieczeństwo danych. – Nie wiem, czy opieka zdrowotna kiedykolwiek będzie „w pełni zintegrowana”. Pacjenci nie mają dostępu do wszystkich danych medycznych, rośnie nierówność cyfrowa na całym świecie. A kwestie budzące obawy, takie jak prywatność i bezpieczeństwo, w dużej mierze pozostają nierozwiązane. Musimy jednak dążyć do koordynacji i integracji w świecie, w którym narzędzia analizy AI mogą wspierać zdrowie każdej osoby, zamieniając dane wyjściowe na lepsze wyniki leczenia i jakość usług medycznych – mów dr Eric Topol, ekspert zdrowia cyfrowego. Skoordynowana opieka zdrowotna wymaga koordynacji strategii i technologii. 

rozmowy

Przepis na sukces? Pomysły, wiedza i zaangażowanie Z obciążonej długami i przestarzałej sprzętowo placówki do nowoczesnego ośrodka generującego zyski. W przypadku SP ZOZ MSWiA w Łodzi to jednak nie cud, ale świetnie przeprowadzona restrukturyzacja i sprawne zarządzanie podmiotem. Rozmawiamy z dr n. med. Robertem Starcem, dyrektorem SP ZOZ MSWiA w Łodzi i laureatem nagrody Brylantowego Lidera Ochrony Zdrowia 2019. W 2007 roku zadłużenie szpitala osiągnęło astronomiczną sumę 53 milionów złotych. Dzisiaj podmiot generuje dodatni wynik finansowy. To ewenement w skali kraju.

W 2007 roku placówce groziła likwidacja. Zadłużenie przekroczyło 53 miliony złotych, w tym 29 milionów złotych zobowiązań wobec ZUS, które nie podlegały rozłożeniu na raty. Szpital generował corocznie ogromne, wielomilionowe straty finansowe, wynoszące miesięcznie od 400–600 tysięcy złotych. Dodatkowo

placówka miała najgorszą infrastrukturę medyczną i budowlaną zarówno w regionie jaki wśród jednostek MSWiA. Szpital od 12 lat osiąga dodatnie wyniki finansowe, najlepsze spośród wszystkich szpitali MSWiA w Polsce, co zostało potwierdzone przez niezależne instytucje finansowe i audytowe, a co jest ewenementem w służbie zdrowia, zarówno w resortowej jak również w skali kraju. Bezwzględnie konieczne było wdrożenie kompleksowego programu restrukturyzacyjnego: wyprowadzenie szpitala SP ZOZ MSWiA w Łodzi z za-

paści, podwojenie przychodów z działalności medycznej z NFZ z 38 milionów do 70 milionów złotych przy jednoczesnym zmniejszeniu zatrudnienia o około 250 pracowników, które odbyło się bez spraw sądowych. Pyta Pan, jak się to udało? Przede wszystkim organizacja pracy, czasem śmiałe, ale przemyślne i profesjonalnie skalkulowane inwestycje i element, bez którego nie uda się żadne przedsięwzięcie czy inwestycja – ludzie. Działania restrukturyzacyjne były podejmowane przy wzorowej współpracy zaOSOZ Polska 3/2019

rozmowy

równo dyrektora, pracowników szpitala oraz związków zawodowych, co pozwoliło uniknąć protestów. Przez cały okres wychodzenia z długów, budowania nowoczesnej infrastruktury lokalowej, sprzętowej, wprowadzania nowoczesnych metod operacyjnych, towarzyszyli mi ludzie oddani sprawie, zaangażowani, na których mogłem polegać. Krótko rzecz ujmując – pasjonaci. Bez determinacji całego personelu, lekarzy, pielęgniarek, pracowników pomocniczych i administracji szpitala, nie udałaby się żadna restrukturyzacja, żaden pomysł nie mógłby być zrealizowany. Reasumując, przepis na sukces to łyżeczka pomysłów, szczypta wiedzy zarządczej i nielimitowana ilość współpracowników – pasjonatów. Które z elementów restrukturyzacji szpitala okazały się najtrudniejsze?

Na początku brak płynności finansowej, która uniemożliwiała śmiałe posunięcia zarządcze. A przez to ograniczenia w działaniu, których dzisiaj nie ma, a które w roku 2018 pozwoliły na jednoczesne zrealizowanie czterech dużych inwestycji. Mam na myśli pracownię serologiczną, ZOL–„Przyjazny Dom Seniora”, ośrodek rehabilitacji kardiologicznej i salę hybrydową. Do tego rozpoczęliśmy trzy kolejne: utworzenie ośrodka elektrofizjologii i leczenia chorób, zakup oprogramowania i sprzętu in-

SP ZOZ MSWiA w Łodzi posiada 200 łóżek, na których wykonywanych jest około 14,5 tys. hospitalizacji rocznie. Placówka w ciągu roku udziela około 157 tys. ambulatoryjnych porad specjalistycznych i około 43,6 tys. porad w ramach POZ (10,5 tys. podopiecznych).

OSOZ Polska 3/2019

» Brak jednoznacznych, ujednoliconych wytycznych oraz finansowania infrastruktury sprzętowej i informatycznej rodzi trudności w adaptacji rozwiązań e-zdrowia.« formatycznego, sprzętu i aparatury medycznej. Przez cały okres restrukturyzacji najważniejsza była dla mnie ochrona ludzi. Ubytki w zatrudnieniu były naturalne, dotyczyły przykładowo osób przechodzących na emeryturę. Zawsze asygnowaliśmy pieniądze na dofinansowanie studiów, specjalizacji czy szkoleń dla pracowników, nawet na początku restrukturyzacji pomimo skromnych środków finansowych. Jakie umiejętności menedżerskie są Pana zdaniem najważniejsze w zarządzaniu szpitalem?

Niezbędne są zdolności zarządcze, znajomość ekonomii, ale przede wszystkim umiejętność tworzenia zespołu, który będzie realizował pomysły i wnosił do organizacji pierwiastek twórczy, swoje zdolności, umiejętności oraz pasję. Przydatna jest umiejętność słuchania i dość często – zdolność do samooceny i samokrytyki. Nikt z nas nie ma monopolu na wiedzę, ogromną moc sprawczą posiada słowo „przepraszam”. Co jest dzisiaj największym wyzwaniem dla menedżerów szpitali w Polsce, z punktu widzenia legislacji, finansowania i organizacji sektora?

Służba zdrowia w chwili obecnej przypomina „ciągłe zarzadzanie kryzysem”.

Wszyscy zdajemy sobie sprawę, że sukces zależy od rozsądnego wydawania pieniędzy i skutecznych sposobów zarzadzania szpitalem. W mojej opinii największym wyzwaniem dla menedżerów szpitali w Polsce jest niestabilność legislacyjna, ciągła zmiana przepisów, nierzadko również wstecznie, jak również ilość powstających aktów prawnych. Pozostawanie w ciągłej gotowości do zmiany wymaga niesłychanie ogromnego wysiłku, aby sprostać oczekiwaniu ustawodawcy, nie zaniżając jakości udzielanych usług medycznych i w tym wszystkim nie gubiąc z oczu pacjenta, dla którego przecież zostaliśmy powołani. Pomimo tych wyzwań nie możemy zapominać o pracy z podwładnymi, którzy oczekują skutecznego przywództwa. Jak ocenia Pan, z perspektywy dyrektora, realizowane projekty digitalizacji ochrony zdrowia, w tym m.in. e-dokumentację medyczną?

Każda zmiana, która ma na celu zmniejszenie zaangażowania personelu medycznego w pracę biurokratyczną na rzecz pracy z pacjentem jest według mnie godna wysiłku. Jednakże w mojej ocenie brak jednoznacznych, ujednoliconych wytycznych, w tym usystematyzowania i ujednolicenia dokumentacji medycznej na podstawowym, wymaganym poziomie oraz brak dostatecznego zaan-

rozmowy

gażowania środków finansowych w infrastrukturę sprzętową i informatyczną dopasowaną, niejako „skrojoną” do wymagań ustawodawcy, może rodzić i rodzi trudności w adaptacji przez jednostki medyczne tak potrzebnego przedsięwzięcia. Nie bez znaczenia w tym przypadku jest również element demograficzny grupy, od której zależy sukces forsowanej zmiany. Pamiętajmy o średniej wieku lekarza i pielęgniarki, którzy mają podejmować nowe wyzwania związane z obsługą wyrafinowanych urządzeń i programów informatycznych.

Standardem jest udzielanie pracownikom płatnych urlopów szkoleniowych. W zamian SP ZOZ MSWiA w Łodzi otrzymuje profesjonalizm, zaangażowanie i pasję w codziennej, trudnej pracy, co w obecnych czasach nie jest łatwe do osiągnięcia, zwłaszcza na tak trudnym rynku pracy, na jakim w chwili obecnej przyszło nam funkcjonować.

W takim razie jak do tych zmian przygotować personel?

SP ZOZ MSWiA w Łodzi od lat wspiera region swoim zaangażowaniem w świadczeniu usług wysokospecjalistycznych czy wyspecjalizowanych w zakresie świadczeń zdrowotnych niezbędnych do ratownictwa medycznego (naczyniówka, ortopedia, kardiologia, OIOM). Nie bez znaczenia jest również fakt, że z uwagi na resortowość, szpital jako jedyny zabezpiecza medyczne działania służb mundurowych na terenie województwa łódzkiego. Ponadto szpital nie zapomina o działalności charytatywnej i społecznej. Prowadzimy bezpłatne praktyki dla niewidomej lub słabowidzącej młodzieży kształcącej się w zawodzie technika masażu, samodzielnie organizujemy tzw. „Białe Soboty” dla pracowników służb mundurowych, w tym emerytowanych, podczas których udzielane są świadczenia zdrowotne, również specjalistyczne, z pominięciem kolejek oczekujących. Zawsze chętnie uczestniczymy w organizowanych przez stowarzyszenia czy instytucje zewnętrzne inicjatywach. Przykładowo, ostatnia dotyczyła kampanii „Twoja krew – Moje życie”. Szpital opiekował się też reprezentacją kadry siatkarskiej.

Szkolenia, szkolenia i jeszcze raz szkolenia. SP ZOZ MSWiA w Łodzi nigdy nie oszczędzał na organizowaniu działalności dydaktycznej, zwiększaniu kompetencji i poszerzaniu wiedzy. W szpitalu wprowadzono system wsparcia szkoleniowego, finansowania studiów i szkoleń specjalizacyjnych dla pielęgniarek, organizowania współpracy z uczelniami. Wszystko po to, by udzielić pracownikom możliwie najlepszego wsparcia dla poszerzania wiedzy. SP ZOZ MSWiA w Łodzi chętnie ponosi koszty szkoleń, które notabene pracownicy często samodzielnie dla siebie wyszukują. Jako szpital akredytowany, placówka realizuje standardowo cykliczne szkolenia wewnętrzne z każdej dziedziny medycyny, np. epidemiologiczne, resuscytacyjne, dotyczące transfuzji krwi, leczenia bólu, praw pacjenta itd. W przeciągu ostatnich 10 lat sfinansowaliśmy blisko 30 pielęgniarkom studia, a dzięki naszemu dofinansowaniu, od kilku do kilkunastu pielęgniarek rocznie kończy kursy specjalistyczne.

Jak placówka taka jak SP ZOZ MSWiA, oprócz realizacji podstawowych zadań, włącza się w politykę zdrowotną w skali regionalnej?

Jakie ma Pan dalsze plany dotyczące rozwoju szpitala?

Podejmowane przez mnie działania miały na celu nie tylko zbilansowanie placówki, ale również przekształcenie jej w nowoczesną jednostkę służby zdrowia. Wypracowanie z pracownikami wizji ratowania szpitala i stworzenia wiodącego na rynku ośrodka medycznego było niezwykle trudnym zadaniem w obliczu nasycenia placówkami medycznymi województwa łódzkiego. Nie bez znaczenia jest również fakt, iż Łódź jest ośrodkiem akademickim. W wyniku działań zarządczych podejmowanych przeze mnie, SP ZOZ MSWiA w Łodzi z dnia na dzień staje się placówką medyczną o zdrowych finansach, nowoczesnej strukturze i parametrach ekonomicznych, poszukującą rozwiązań pozwalających na coraz lepsze świadczenie usług zdrowotnych, co z kolei czyni ze szpitala solidnego partnera i pracodawcę. Najbliższa przyszłość to utworzenie ośrodka elektrofizjologii i leczenia chorób serca. Do tego dołączyliśmy również ośrodek rehabilitacji kardiologicznej. Tym samym powstanie jedyny w regionie ośrodek kompleksowego leczenia choroby niedokrwiennej serca. Posiadamy wykwalifikowany personel medyczny i jako jedyni w regionie odpowiadamy na zapotrzebowanie w przedmiotowej dziedzinie. Niektóre uporczywe zaburzenia rytmu serca wymagają wykonania badania elektrofizjologicznego w celu ustalenia ich pochodzenia. Umożliwia to wybór najlepszej metody leczenia farmakologicznego lub wykonania tzw. ablacji. Rehabilitacja kardiologiczna wspomagana jest również basenem, który został przez nas uruchomiony celem poszerzenia oferty. Wszystkich planów zdradzić nie mogę. 

OSOZ Polska 3/2019

rozmowy

Komponenty cyfryzacji: fakty, wiedza i technologia Norweskie Centrum Badań nad E-zdrowiem ma ambitny cel: przyspieszyć rozwój technologii zdrowia cyfrowego i ich implementację poprzez stworzenie odpowiednich ram prawnych. Jak stworzyć skuteczne krajowe rozwiązania e-zdrowia stawiając pacjenta w centrum? Stein Olav Skrøvseth, dyrektor Centrum, w wywiadzie dla OSOZ Polska. Jaki jest główny cel utworzenia Norweskiego Centrum Badań Nad E-zdrowiem? Już wcześniej Norwegia mocno koncentrowała się na technologiach zdrowia cyfrowego, tymi zagadnieniami zajmował się Norweski Dyrektoriat ds. E-Zdro-

OSOZ Polska 3/2019

wia, instytucja podrzędna Ministerstwu Zdrowia i Opieki.

Norweskie Centrum Badań Nad E-zdrowiem powstało w tym samym czasie co Norweski Dyrektoriat ds. E-Zdrowia.

Jego rola polega na generowaniu, gromadzeniu i rozpowszechnianiu wiedzy, która przyczynia się do rozwoju e-zdrowia z punktu widzenia krajowych i międzynarodowych instytucji zajmujących się digitalizacją. W Norwegii mamy obecnie kilka dużych narodowych inicjatyw e-zdrowia. Zawsze ważne jest, aby w ich realizacji opierać się na sprawdzonej wiedzy naukowej. Cele cyfryzacji ochrony zdrowia w Norwegii zostały sformułowane w białej księdze „Jeden obywatel – jedna dokumentacja medyczna” z 2012 r. Wyznaczono w niej trzy nadrzędne cele odnoszące się do edukacji personelu me-

rozmowy

» Zaufanie jest warunkiem koniecznym w każdym systemie opieki zdrowotnej. Z kolei bezpieczeństwo danych jest ważnym czynnikiem budowania zaufania.«

dycznego, dostępu pacjentów do usług cyfrowych oraz dostępu do danych. Jednym z celów Centrum jest „polityka e-zdrowia oparta na wiedzy i badaniach”. Co do tej pory udało się osiągnąć?

W realizowanych projektach e-zdrowia, centrum ściśle współpracuje z agencjami krajowymi. Śledzimy ich rozwój, przeprowadzamy badania ewaluacyjne, przygotowujemy wytyczne w fazie planowania i realizacji projektów. Przekształcamy wyniki badań nad zastosowaniem narzędzi e-zdrowia w dostępną i zrozumiałą wiedzę, tak aby digitalizacja opierała się na dowodach. Kolejnym obszarem badawczym Centrum są systemy opieki zdrowotnej i technologia opieki społecznej. Jakie są filary „personalizowanych systemów opieki zdrowotnej”?

Pacjenci i obywatele są mocnym głosem w systemach opieki zdrowotnej. Wiele osób cierpiących na choroby przewlekłe może zarządzać swoją chorobą bezpośrednio w domu. Personalizowane systemy ochrony zdrowia opierają się na rozwiązaniach technologicznych, które umożliwiają dobre życie w domu. Obej-

mują one technologie opieki społecznej, systemy mobilne i powiązane rozwiązania, które monitorują stan zdrowia, umożliwiają samodzielne zarządzanie chorobą oraz technologie ułatwiające proaktywną opiekę zdrowotną, profilaktykę. Które aspekty systemów opieki zdrowotnej można wzmocnić wykorzystując technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT)?

ICT nie są celem samym w sobie, ale środkiem do zapewnienia lepszej opieki zdrowotnej dla obywateli. Mogą jednak oddziaływać na większość aspektów opieki zdrowotnej. Jednym z przykładów jest obszar sztucznej inteligencji, umożliwiający ponowne wykorzystanie danych do stworzenia systemu opieki zdrowotnej, który nieustannie uczy się w oparciu o dostępne informacje. W ten sposób opieka zdrowotna stanie się systemem udoskonalanym na bieżąco. Jakie rozwiązania e-opieki zdrowotnej są już dostępne dla obywateli Norwegii? Jaka jest wizja cyfrowej ochrony zdrowia przyszłości?

Pacjenci i obywatele Norwegii codziennie korzystają z nowych technologii, w tym technologii związanych ze zdrowiem, na przykład za pomocą aplikacji mobilnych. Chociaż są one rzadko zintegrowane z publiczną opieką zdrowotną, stanowią istotną część cyfrowych rozwiązaniach zdrowotnych. Z perspektywy systemu publicznego, wszyscy obywatele mają dostęp do portalu zdrowia publicznego helsenorge.no umożliwiającego wgląd do własnej dokumentacji zdrowotnej. Polityczna wizja e-zdrowia została przedstawiona we wspomnianej białej księdze „Jeden obywatel – jedna dokumentacja medyczna”. Celem jest zbudowanie systemu, w którym wszyscy obywatele mają dostęp do informacji zdrowotnych w bezpieczny sposób. Z kolei gromadzone dane udostępniane są do prowadzenia badań naukowych celem zagwarantowania wysokiej jakości usług zdrowia i rozwoju nauk medycznych. Które z przeszkód we wdrażaniu innowacyjnych rozwiązań technologicznych w opiece zdrowotnej są największym wyzwaniem?

nych rozwiązań, ale nie są one „skalowalne”, nie dopasowują się do ekosystemu zdrowia, nie komunikują się z nim. Przeszkodą jest więc brak interoperacyjności oraz standardów. To obecnie największa przeszkoda w adaptacji technologii e-zdrowia. Jedną z barier opóźniających wdrażanie e-zdrowia są kwestie bezpieczeństwa danych. Jak zapewnić równowagę pomiędzy elementami cyberbezpieczeństwa a polityką przyjazną cyfryzacji, jednocześnie budując zaufanie do digitalizacji wśród obywateli?

Zaufanie w opiece zdrowotnej – bardzo wrażliwym sektorze zajmującym się zdrowiem i życiem człowieka – jest kluczowe, z kolei bezpieczeństwo cyfrowe jest elementem budowania zaufania. Współcześnie dostępne rozwiązania technologiczne zapewniają wysokie standardy w zakresie ochrony danych, jak i umożliwiają w tym samym czasie analizę tych danych w celach statystycznych lub naukowych przez różne instytucje. Dlatego bezpieczeństwo danych to najwyższych priorytet, warunek utrzymania zaufania społecznego do digitalizacji. Zaufanie do systemu opieki zdrowotnej, równy dostęp do usług i zintegrowany system opieki zdrowotnej – to według Pana elementy niezbędne w ochronie zdrowia. Dlaczego?

Wielu pacjentów i obywateli funkcjonuje w systemie opieki zdrowotnej, który jest fragmentaryczny. Pacjent powinien korzystać de facto z jednej usługi opieki zdrowotnej, a nie zestawu różnych usług, które się ze sobą nie łączą. Do tego dystrybucja opieki zdrowotnej, dostęp do niej, są bardzo nierównomierne; często zależą od położenia geograficznego, sytuacji gospodarczej i wielu innych czynników. Równy dostęp do usług, niezależnie od miejsca zamieszkania, powinien być fundamentem opieki zdrowotnej. Zaufanie, sprawiedliwość i zintegrowana opieka zdrowotna mogą wydawać się oczywiste, ale nadal są w wielu przypadkach tylko teorią. Wszystkie te elementy spina cyfryzacja, która stwarza zupełnie nowe możliwości wzmacniania systemów zdrowia, jest kluczem do osiągania wspomnianych filarów. 

To bardzo trudne pytanie. Na rynku jest wdrażanych wiele dobrych i innowacyj-

OSOZ Polska 3/2019

pra k ty c zn i e legisl ac ja

Po poradę do pielęgniarki? Od 1 stycznia 2016 roku pielęgniarki i położne mogą wypisywać recepty. Ta zmiana to efekt zainicjowanego w 2014 roku pakietu kolejkowego i pakietu onkologicznego. Z perspektywy systemu, wprowadzono od tego czasu wiele nowych rozwiązań prawnych. Jednak pielęgniarkom jak dotąd nadal nie dano realnej możliwości wykorzystania przyznanych kilka lat temu uprawnień. Iwona Magdalena Aleksandrowicz Prawnik

Pojawiające się zapowiedzi wprowadzenia porady pielęgniarskiej, z jednej strony cieszą, bo dają nadzieję na łatwiejszy dostęp do niezbędnych pacjentowi świadczeń. Dla pacjenta liczy się bowiem efekt, a nie tytuł zawodo-

OSOZ Polska 3/2019

wy. Korzyścią jest krótszy czas oczekiwania, uzyskanie recepty czy skierowania oraz weryfikacja stanu zdrowia. Z drugiej jednak strony system cierpi nie tylko na niedobór lekarzy, ale i pielęgniarek. Skoro część kompetencji lekarzy jako personel medyczny o wysokich kwalifikacjach przejmą pielęgniarki, pojawia się pytanie, kto i w jakim

zakresie będzie mógł z kolei odciążyć pielęgniarki w ich pracy? Pacjentowi przecież nie tylko brakuje opieki lekarza, ale i może mu zabraknąć opieki ze strony pielęgniarki, co wobec starzenia się społeczeństwa jest niebagatelnym problemem. Niekorzystnie wypada również bilans straconych lat. Skoro pielęgniarki od trzech lat mogą realizować szerszy wachlarz usług, zapowiedzi wprowadzenia możliwości ich wykorzystania wydają się znacząco spóźnione. Problemy pojawiają się nie tylko w sferze rozliczeń porad pielęgniarek, ale także w materii dokumentowania świadczeń, ryzyka prawnego oraz obaw pielęgniarek przed skutkami finansowymi nowych obowiązków.

pra k ty c zn i e

Nowe uprawnienia Żeby móc wypisywać recepty, pielęgniarki i położne musiały ukończyć kurs specjalistyczny ordynowania leków i wypisywania recept. Magister lub specjalista może przystąpić do kursu umożliwiającego samodzielną ordynację wybranych leków i wyrobów medycznych, natomiast udział w kursie umożliwiającym wypisywanie leków w kontynuacji leczenia daje również posiadanie tytułu licencjata. Co istotne, dopiero od 11 stycznia 2019 roku możliwość kontynuacji ordynacji objęła obok leków również wyroby medyczne. Zaangażowanie pielęgniarek w powtórki recept uniemożliwiają jednak wyłączenia zawarte w ustawie. W kontynuacji leczenia nie można bowiem wypisywać recept na leki zawierające substancje bardzo silnie działające, środki odurzające i substancje psychotropowe. Wystarczy jeden taki lek na liście leków stałych, by niezbędne było wystawienie recepty przez lekarza. Pielęgniarki muszą również pamiętać o weryfikacji refundacji kontynuowanych leków, w tym również uwzględniając wskazania refundacyjne dla określonych rozpoznań. Pomimo, że powiela się farmakoterapię wdrożoną przez lekarza, trzeba mieć się na baczności i nie można tego czynić zupełnie bezrefleksyjnie.

Szara strefa dokumentacji Aktualne rozporządzenia dotyczące prowadzenia dokumentacji medycznej zostały wydane po ponad roku od nowelizacji ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej, która umożliwiła wypisywanie recept. Naturalną konsekwencją powinno być zatem wprowadzenie od razu rozwiązań prawnych umożliwiających dokumentowanie świadczeń. Tymczasem odpowiednie zapisy zostały wprowadzone, ale tylko w zakresie dotyczącym dokumentowania recept pro auctore i pro familiae. W przepisach poświęconych dokumentacji świadczeń ambulatoryjnych próżno szukać miejsca, w którym pielęgniarka mogłaby dokumentować swoje działania w gabinecie. Historia zdrowia i choroby, czyli dokumentacja stosowana w POZ i AOS ma określoną, uporządkowaną strukturę. Po danych identyfikacyjnych następuje część obejmująca porady ambulatoryjne i wizyty domowe, a dalej część poświęcona opiece środowiskowej, w tym wizytom patronażowym i pielęgniarskiej opiece długoterminowej domowej. Wymogi dotyczące treści wpisów w zakre-

» Pielęgniarka w wielu przypadkach zmuszona jest odmówić wydania pacjentowi recepty, zwłaszcza w kontynuacji leczenia.« sie porad ambulatoryjnych i wizyt domowych wskazują na konieczność zamieszczenia m.in. danych z wywiadu i badania przedmiotowego, a także adnotacji o zaleconych zabiegach oraz lekach wraz z dawkowaniem lub wyrobach medycznych, w ilościach odpowiadających ilościom zapisanym na receptach lub zleceniach na zaopatrzenie w wyroby medyczne wydanych pacjentowi. Problem w tym, że zwieńczeniem wpisu ma być oznaczenie lekarza obejmujące dane identyfikacyjne i podpis. Wobec konieczności autoryzowania wpisu przez lekarza, brak jest miejsca, w którym udzielone porady mogłaby wpisywać pielęgniarka lub położna. Każde świadczenie musi jednak zostać odpowiednio udokumentowane, zwłaszcza jeżeli mówimy o wystawianiu recept, w tym na leki refundowane. Jedynie zmiana rozporządzenia dodająca możliwość autoryzacji wpisu przez inne osoby uprawnione do wystawiania recept otworzy możliwość prowadzenia gabinetów przez pielęgniarki lub położne. Wątpliwości pozostają jednak nie tylko w kwestii autoryzacji. Przepisy milczą na temat uproszczonych wpisów dotyczących porad recepturowych, podczas których de facto jedynie ponawia się leki bez przeprowadzania badania fizykalnego. Nadal nie została także usankcjonowana prawnie kwestia dokumentowania odmowy udzielenia świadczenia. Nieuzasadniona odmowa może skutkować nałożeniem przez Fundusz kary umownej. Pielęgniarka natomiast w wielu przypadkach zmuszona jest odmówić wydania pacjentowi recepty, zwłaszcza w kontynuacji leczenia, jeżeli brak jest odpowiednich zapisów o wcześniejszym leczeniu w dokumentacji medycznej, a nawet jeżeli zmiana wagi pacjenta wpływa na konieczność modyfikacji dawki leku. Efektem braku odpowiednich zapisów jest wykorzystywanie przez pielęgniarki nowych uprawnień przede wszystkim tam, gdzie sytuacja prawna jest jasna, czyli do wypisywania recept sobie

i rodzinie. Niewielka to ulga dla systemu, szczególnie że korzystając z tego trybu można wypisać recepty jedynie wstępnym, zstępnym, małżonkowi i rodzeństwu. Biorąc pod uwagę założenia pakietu kolejkowego, widać niewykorzystany potencjał.

Odpowiedzialność Nowe możliwości przyznane pielęgniarkom miały nie tylko przynieść korzyści pacjentom, ale i zwiększyć niezależność zawodową i podnieść prestiż zawodu pielęgniarki. Koszty w sferze odpowiedzialności prawnej okazują się jednak wysokie. Osoby zatrudnione na umowę o pracę muszą liczyć się z rozszerzeniem zakresów obowiązków i dodaniem kolejnego obszaru, w którym łatwo o błąd i przewinienie pracownicze. Nietrudno też o szkody, które trzeba będzie naprawić czy wypowiedzenie umowy o pracę z powodu nieprawidłowości w wypisywaniu recept czy dokumentowaniu porad. Niezależnie od tego, trzeba mieć na względzie odpowiedzialność karną czy zawodową.

Ryzyko finansowe Zgodnie z kluczową zasadą ratownictwa medycznego, przed przystąpieniem do działań ratowniczych należy sprawdzić, czy jest bezpiecznie i czy sam ratujący nie narazi się na zagrożenia. O podobnym poczuciu bezpieczeństwa przed przystąpieniem do działań w postaci ratowania systemu przez pielęgniarki udzielające porad, trudno jest mówić. Analizując ryzyko związane z brakiem przepisów i odpowiedzialnością prawną, czy dokonując porównania wysokości wynagrodzenia pielęgniarki z wysokością kwot mogących stanowić kary umowne, jasno widać, że bezpiecznie nie jest. A tak długo, jak osoba mająca udzielić pomocy będzie odczuwała realne ryzyko zamiast komfortu działania, trudno oczekiwać powodzenia misji ratunkowej. 

OSOZ Polska 3/2019

pra k ty c zn i e FA K T Y

Raport PZH o zdrowiu Polaków Stan zdrowia ludności stopniowo poprawia się, ale na tle ogółu krajów Unii Europejskiej sytuację należy uznać za jeszcze wciąż niezbyt zadowalającą – wynika z najnowszego raportu „Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania” opublikowanego w styczniu przez PZH. Najważniejsze informacje dotyczące długości życia i umieralności. W 2017 r. długość życia mężczyzn wynosiła 74,0 lata, a w przypadku kobiet była o 7,8 roku dłuższa i wynosiła 81,8 lat. Niepokojący jest fakt, że w ostatnich latach 2014–2017 długość życia zarówno mężczyzn jak i kobiet wzrosła zaledwie o 0,2 roku. Jest to najmniej korzystny trzyletni okres pod względem wzro-

OSOZ Polska 3/2019

stu długości życia jaki obserwujemy po roku 1991. Według szacunków Eurostatu, mężczyźni w Polsce przeżywają w zdrowiu (bez ograniczonej sprawności) 61,3 lat (83% długości życia), a kobiety 64,6 lat (79%). Natomiast w przypadku osób starszych, kobiety w wieku 65 lat mogą oczekiwać, że mniej niż po-

łowę dalszego życia przeżyją w zdrowiu (43% tzn. 8,9 lat), natomiast mężczyźni 51% (8,2 lat). Długość życia mężczyzn jest wyraźnie krótsza niż przeciętna w krajach Unii Europejskiej – według danych WHO w 2015 r. o 4,6 lat, natomiast w przypadku kobiet różnica jest znacznie mniejsza i wynosi 1,9 roku. Obecna długość życia mężczyzn jest równa tej, jaka dla ogółu krajów UE była w 1999 r. a więc 16 lat temu, a długość życia Polek jest równa tej, jaka była około 11 lat temu. Długość życia jest silnie różnicowana przez czynniki społeczne – w roku 2016 mężczyźni w wieku 30 lat z wykształceniem wyższym mogli oczeki-

pra k ty c zn i e

wać, że będą żyli ok. 5,6 lat dłużej niż mężczyźni z wykształceniem średnim (włączając do tej grupy zasadnicze zawodowe), a aż o ok. 12,0 lat dłużej niż mężczyźni z wykształceniem gimnazjalnym i niższym. Te niekorzystne różnice są w miarę stałe w latach 2008–2016. W przypadku kobiet, różnice związane z poziomem wykształcenia są ponad dwukrotnie mniejsze niż wśród mężczyzn i wynoszą odpowiednio 2,6 i 5,1 lat i również są w miarę stałe w latach 2008–2016. Trzydziestoletni mężczyźni z wykształceniem wyższym w Polsce mogą oczekiwać krótszego dalszego życia o 2–3,5 lat w porównaniu z rówieśnikami o takim wykształceniu z Europy zachodniej, natomiast w przypadku mężczyzn z wykształceniem gimnazjalnym lub podstawowym różnica wynosi 8–11 lat. W przypadku kobiet te różnice są mniejsze, ale mają podobny charakter. Nadal najmniej korzystnym środowiskiem zamieszkania w Polsce są najmniejsze miasta, poniżej 5 tys. mieszkańców, których mieszkańcy żyją najkrócej; natomiast przeciętnie najdłużej żyją mieszkańcy największych miast, z wyjątkiem Łodzi, gdzie mieszkańcy żyją nawet krócej niż mieszkańcy małych miasteczek. Trzeba podkreślić, że zróżnicowanie długości życia związane z kategorią miejscowości zamieszkania stopniowo ulega zmniejszeniu. Już od wielu lat mężczyźni najkrócej żyją w województwie łódzkim – w 2017 r. o 3,7 lat krócej niż mieszkający w najlepszym pod względem długości życia województwie podkarpackim, a kobiety w województwach łódzkim i śląskim – obecnie o 2,3 lat krócej niż mieszkanki woj. podkarpackiego. Fakt zamieszkiwania w mieście lub na wsi w stosunkowo niewielkim stopniu przyczynia się do różnicowania długości życia Polaków. Mężczyźni mieszkający w miastach żyją przeciętnie dłużej od mieszkających na wsi, w 2017 r. o 1,1 roku, natomiast długość życia mieszkanek miast i wsi jest obecnie taka sama. Za krótsze życie mężczyzn w Polsce w porównaniu z mieszkańcami większości innych krajów UE w decydującym stopniu odpowiada większa ich umieralność w wieku aktywności zawodowej, tzn. 25–64 lata, a przede wszystkim w wieku 45–64 lata. Natomiast w przypadku kobiet, to że żyją one krócej niż mieszkanki krajów Europy w ponad po-

» Zmniejsza się zachorowalność na choroby układu krążenia. Współczynniki umieralności z powodu nowotworów nie maleją.« łowie wynika z wyższej umieralności w starszym wieku tzn. 65 lat i więcej. Umieralność niemowląt w Polsce jest jeszcze wyższa od przeciętnej w krajach UE i na każde 10 000 urodzeń żywych w Polsce w każdym roku lat 2015–2017 przed ukończeniem pierwszego roku życia umierało 40 dzieci, podczas gdy w UE przeciętnie 36 (2016 r.). Poziom umieralności niemowląt znacznie różni się w poszczególnych województwach. W woj. śląskim, warmińsko-mazurskim i kujawsko-pomorskim umieralność niemowląt w latach 2014– 2017 była cały czas wyższa od ogólnopolskiej, natomiast w woj. mazowieckim, małopolskim i pomorskim w całym czteroletnim okresie była ona poniżej poziomu ogólnopolskiego. Największym zagrożeniem życia Polaków są od lat choroby układu krążenia (ChUK) odpowiedzialne w 2016 r. za 43,3% ogółu zgonów. Natężenie umieralności z powodu ChUK stopniowo zmniejsza się od roku 1991. Choroby te stanowią najważniejszą przyczyną umieralności w przypadku mężczyzn w wieku 45–54 lata i 70 lat i starszym, natomiast wśród kobiet dopiero w wieku powyżej 74 lat. Zdecydowanie najczęstszą przyczyną zgonów wśród chorób układu krążenia są choroby serca (60,6% ogółu zgonów z powodu ChUK), znacznie mniejszą grupę stanowią choroby naczyń mózgowych (ChNM) (17,3% zgonów ChUK). W latach 2015–2016 poziom umieralności z powodu ChUK był najniższy w woj. podlaskim, a zdecydowanie najwyższy w woj. świętokrzyskim. We wszystkich województwach, zarówno choroby serca jak i choroby naczyń mózgowych (poza woj. opolskim) bardziej zagrażają życiu mieszkańców wsi niż miast. Zagrożenie życia zarówno chorobami serca jak i ChNM jest w Polsce znacznie większe niż w większości krajów UE, ale tylko w przypadku ChNM ta niekorzystna różnica zmniejsza się. Wysoka umieralność z powodu

chorób układu krążenia, w tym szczególnie chorób serca, jest główną przyczyną krótszej długości życia kobiet i mężczyzn w Polsce w porównaniu z mieszkańcami większości krajów UE. Nowotwory złośliwe są drugą co do częstości przyczyną zgonów w Polsce (25,8% ogółu zgonów w 2016 r.). W ostatnich latach standaryzowane względem wieku współczynniki umieralności z ich powodu nie wykazują trendu spadkowego, a ich udział wśród ogółu przyczyn zgonów trochę wzrasta. Nowotwory ogólnie stanowią większy problem zdrowotny dla mężczyzn niż kobiet i nadwyżka umieralności z ich powodu mężczyzn w stosunku do kobiet jest większa niż w przypadku chorób serca i naczyń. Nowotwory złośliwe ogółem, zarówno obecnie jak i w całym okresie lat 2000, najbardziej zagrażają życiu mieszkańców woj. warmińsko-mazurskiego, pomorskiego i kujawsko-pomorskiego. Największym zagrożeniem życia mężczyzn i kobiet jest rak tchawicy, oskrzela i płuca (większym niż dla ogółu mieszkańców UE), a współczynniki umieralności z jego powodu maleją tylko wśród mężczyzn. Najwyższy poziom umieralności z powodu tego nowotworu w całym okresie lat 2000 występuje właśnie w woj. warmińsko-mazurskim i kujawsko-pomorskim. Poziom umieralności kobiet z powodu raka piersi w trzynastu województwach w latach 2015/2016 był wyższy niż pięć lat wcześniej, a obniżył się tylko w trzech. Do województw o najwyższym poziomie umieralności kobiet ogółem z powodu tego nowotworu zaliczają się woj. wielkopolskie i śląskie. Generalnie sytuacja w Polsce pod względem umieralności z powodu nowotworów złośliwych jest niekorzystna w porównaniu z przeciętną sytuacją w krajach UE, ale w mniejszym stopniu niż w przypadku chorób układu krążenia. Zewnętrzne przyczyny zgonów od roku 2015 są dopiero piątą co do znaczenia grupą przyczyn umieralności ogółu ludności Polski (4,9% ogółu zgonów

OSOZ Polska 3/2019

pra k ty c zn i e

W przypadku kobiet zdecydowanie dominującą przyczyną utraconych przedwcześnie lat życia (PYLL) są nowotwory złośliwe, które odpowiadają aż za 40% PYLL, natomiast choroby układu krążenia mają znaczenie o połowę mniejsze. Wśród nowotworów do przedwczesnej umieralności kobiet w największym stopniu przyczyniają się rak tchawicy, oskrzela i płuca oraz rak sutka. W przypadku mężczyzn za największe obciążenie przedwczesną utratą życia odpowiadają choroby układu krążenia (24,1%), nowotwory złośliwe (22,5%) oraz przyczyny zewnętrzne (18,3%). Wśród ChUK dominującą przyczynę przedwczesnych

Przeciętne trwanie życia w wieku 0 lat w latach 1991–2017, jego trendy oraz średnioroczne tempo wzrostu (dane GUS i obliczenia własne) 85 mężczyźni

kobiety

0,22

81,8

80 0,32

75 liczba lat

78,9

75,1 0,32

74,0

0,12

71,0

70,4

0,39

zgonów mężczyzn stanowią choroby serca, które odpowiadają za ponad czterokrotnie więcej utraconych potencjalnych lat życia niż choroby naczyń mózgowych. W latach 2000–2016 w największym stopniu zmniejszyło się obciążenie przedwczesną umieralnością spowodowaną przyczynami zewnętrznymi. Ta korzystna długookresowa tendencja była spowodowana przede wszystkim zmniejszeniem się zagrożenia życia spowodowanym wypadkami komunikacyjnymi, a w ostatnich dwóch latach również samobójstwami oraz upadkami. W latach 2000–2016 wyraźnie zmniejszyło się obciążenie przedwczesnymi zgonami z po-

Wejdź na stronię: bit.ly/2We6b4W lub zeskanuj kod

OSOZ Polska 3/2019

2017

2015

2016

2013

wodu ChUK zarówno wśród mężczyzn jak i kobiet. Znacznie mniejsza jest poprawa w przypadku nowotworów złośliwych. Trzeba podkreślić zatrzymanie się w 2016 r. tendencji wzrostowej współczynnika PYLL dla raka płuca kobiet. Za bardzo niepokojący należy uznać duży wzrost w 2016 r. utraconych potencjalnych lat życia zarówno mężczyzn jak i kobiet z powodu zgonów związanych z zaburzeniami psychicznymi spowodowanymi konsumpcją alkoholu (w stosunku do 2014 r. odpowiednio o 94,4% i 70,7%).  Źródło: Raport PZH

Pobierz pełny raport „Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania” pod redakcją Bogdana Wojtyniaka i Pawła Goryńskiego (492 strony, styczeń 2019).

2014

2011

2012

2010

2009

2007

2008

2005

2006

2003

2004

2001

2002

1999

2000

1997

1996

1994

1995

1993

1991

1998

65 65,9

1992

w 2016 r.) gdyż w ostatnich dwóch latach zostały wyprzedzone przez choroby układu oddechowego. Stanowią one jednak czwartą przyczynę zgonów mężczyzn i są największym zagrożeniem życia osób w wieku 5–44 lata, w przypadku których w 2016 r. były odpowiedzialne za 34% zgonów. Przyczyny te stanowią większe zagrożenie życia mężczyzn mieszkających na wsi niż w miastach. Natężenie zgonów z powodu ogółu przyczyn zewnętrznych ma długotrwały trend spadkowy, który dla mężczyzn wyraźnie przyspieszył w ostatnich latach, ale poziom umieralności jest wciąż znacznie wyższy od przeciętnego w UE. Wśród zewnętrznych przyczyn zgonów dominujące znaczenie mają samobójstwa, upadki i dopiero na trzecim miejscu – wypadki komunikacyjne. Obserwuje się wyraźny wzrost współczynników umieralności mężczyzn z powodu przyczyn zewnętrznych, w tym samobójstw oraz wypadków komunikacyjnych, wraz ze zwiększaniem się poziomemu deprywacji w powiatach zamieszkania.

pra k ty c zn i e T E L E M E DYC Y N A

Polska Stacja Polarna im. Stanisława Siedleckiego w Hornsundzie na Spitsbergenie (autor: Joanna Perchaluk-Mandat)

Mikołów, mamy problem! Kiedy wystartował program kosmiczny NASA, monitorowanie stanu zdrowia astronautów musiało odbywać się na odległość. Dystans dzielący Houston z orbitą okołoziemską jest wielokrotnie mniejszy niż trasa z Hornsundu do Mikołowa, gdzie lekarze z lokalnego Centrum Zdrowia sprawują opiekę telemedyczną nad polskimi polarnikami pracującymi na Spitsbergenie. Jednak dla nich to prawdziwy kosmos. Kiedy w kosmos wyruszył John Glen, na Ziemi sztab specjalistów monitorował funkcje życiowe astronauty. Tak rodziła się telemedycyna, wtedy zarezerwowana dla nielicznych, dziś dostępna powszechnie. Bartłomiej Wnuk Rzecznik Związku Szpitali Powiatowych Województwa Śląskiego, właściciel agencji public relations Wnuk Consulting

Centrum Zdrowia w Mikołowie na dalekiej Północy Nie zmieniło się natomiast to, że właśnie w sytuacjach ekstremalnych powstają najlepsze rozwiązania do zastosowania na co dzień. Dlatego tryby postępu wciąż nakręcają agencje kosmiczne, największe

armie, zespoły Formuły 1 czy... lekarze z Centrum Zdrowia w Mikołowie, którzy od dwóch lat mierzą się z abstrakcyjnym, jak na powiatową służbę zdrowia zadaniem – sprawują pieczę nad stanem zdrowia ludzi oddalonych od nich o 3000 km i żyjących na co dzień w ekstremalnych warunkach. Ta przygoda rozpoczęła się we wrześniu 2017 r., kiedy placówka z Mikołowa – niewielkiego miasta sąsiadującego z Katowicami – nawiązała współpracę z Insty-

tutem Geofizyki Polskiej Akademii Nauk oraz Polską Stacją Polarną im. Stanisława Siedleckiego w Hornsundzie na Spitsbergenie. Efekt? Wsparcie patronackie uczestników 40. jubileuszowej polskiej wyprawy polarnej w zakresie pomocy medycznej, a następnie przedłużenie opieki na 41. (w toku) i 42. wyprawę. Opiekę nad całym projektem prowadzi Władysław Perchaluk, prezes Centrum Zdrowia w Mikołowie, natomiast nadzór medyczny sprawuje dr n. med. Jacek Czapla.

OSOZ Polska 3/2019

pra k ty c zn i e

– W ramach współpracy, polarnicy są objęci wsparciem medycznym w ustalonych dniach i godzinach, a w przypadkach nagłych – natychmiast mają możliwość kontaktu telefonicznego, mailowego i za pośrednictwem komunikatora internetowego przez całą dobę – mówi o zakresie współpracy Władysław Perchaluk, który kierując Centrum Zdrowia w Mikołowie, zasiada także w zarządzie Związku Szpitali Powiatowych Województwa Śląskiego.

Złamania, odmrożenia i inne zdarzenia Jak z tych możliwości korzystali dotychczas polarnicy? – Najczęstsze porady dotyczyły urazów, w tym złamania żeber, uczuleń, oparzeń, zapalenia spojówek i odmrożeń – wylicza z dr Jacek Czapla. Zdarzało się, że pogoda za kołem podbiegunowym nie pozwalała na przybycie służb medycznych. Wówczas jedynym wsparciem i pomocą był kontakt online z lekarzem Centrum Zdrowia w Mikołowie. – W niektórych przypadkach, kiedy przykładowo należało wykonać badania radiologiczne, transport polarników do Longyearbyen był po prostu niezbędny, ale decyzja o transporcie i konieczności badań zawsze była podejmowana po konsultacji z lekarzem Centrum. To właśnie jedna z funkcji konsultacji telemedycznej – ułatwienie personelowi stacji podejmowania decyzji o urucho-

» Najczęstsze porady dotyczyły urazów, w tym złamania żeber, uczuleń, oparzeń, zapalenia spojówek i odmrożeń.« mieniu zewnętrznej opieki medycznej lub ewentualnie procedur ratunkowych – uważa dr Jacek Czapla. Zdaniem Joanny Perchaluk-Mandat, kierowniczki 40. wyprawy polarnej, rozpoczęcie współpracy z Centrum Zdrowia w Mikołowie było bardzo dobrym pomysłem z punktu widzenia osoby przebywającej na Stacji. – Na Stacji nie ma lekarza i mimo wyposażenia naszego ambulatorium w różnego rodzaju leki, nie zawsze potrafiliśmy ich prawidłowo użyć. I tutaj z pomocą zawsze przychodził lekarz, z którym w dowolnej chwili mogliśmy skontaktować się telefonicznie, mailowo lub przez inny komunikator – relacjonuje. – Nawet samodzielne wykonanie iniekcji, która na pewno wzbudziłaby pewien lęk, byłaby możliwa do wykonania z instrukcją lekarza – przyznaje Joanna Perchaluk-Mandat.

Ewolucja współpracy Z każdym rokiem współpraca stacji ze szpitalem w Mikołowie rozwija się. Szkolenia dla uczestników wyprawy, nadzór nad wyposażeniem ambulatorium czy zasobami leków – to tylko kilka aspektów, które w znaczący sposób poprawiają bezpieczeństwo i komfort po-

Centrum Zdrowia w Mikołowie dzieli od polarników 3 tys. km. (autor: Joanna Perchaluk-Mandat)

OSOZ Polska 3/2019

larników. Już po pierwszej turze współpracy, przed 41. wyprawą ujednolicono standardy opieki medycznej, w tym zasady postępowania w przypadku zdarzeń nagłych, doposażono stację w sprzęt medyczny i leki. – Wdrożyliśmy wspólnie system monitorowania zużycia leków i materiałów jednorazowych i określiliśmy zasady uzupełniania zapasów. Zgodnie z wypracowanymi procedurami, wśród uczestników wyprawy dwie osoby stanowią zespół medyczny i przed wyjazdem przechodzą szkolenie w Centrum Symulacji Medycznej. Począwszy od 42. Wyprawy, cały zespół będzie dodatkowo szkolony w zakresie BLS (podstawowych zabiegów resuscytacyjnych) – zapowiada dr Czapla. W efekcie kooperacji pojawiło się również zapotrzebowanie na bardziej zaawansowaną aparaturę telemedyczną umożliwiającą pomiar i monitorowanie parametrów online oraz ich transmisję do Centrum Zdrowia, do oceny lekarskiej. – Konieczna jest analiza rozwiązań zapewniających wysoką jakość łączności. Obecne rozwiązanie – łącze satelitarne jest narażone okresowe spadki szybkości transferu w związku z ekstremalnymi warunkami pogodowymi. Nie uniemożli-

pra k ty c zn i e

wia to kontaktu, jednak wpływa okresowo na jakość obrazu w połączeniach audiowizualnych – zauważa dr Jacek Czapla. 42. Wyprawa Polarna Instytutu Geofizyki Polskiej Akademii Nauk zostanie wyposażona w urządzenie PULSEGRID do pomiaru ciśnienia tętniczego, saturacji krwi i rejestracji EKG. Podłączenie aparatu wykonają przeszkoleni uczestnicy wyprawy – członkowie Zespołu Medycznego, a wszystkie parametry łącznie z zapisem EKG będą w czasie rzeczywistym widoczne w Centrum Zdrowia w Mikołowie. Umożliwi to, w połączeniu z przekazem audio i wideo, lepszą diagnostykę. Dodatkowo, trwają rozmowy nad możliwością wykorzystania w podobny sposób USG oraz wykonywania w stacji zestawu analiz biochemicznych.

Telemedycyna na co dzień Przy okazji badań nad eksploracją kosmosu, w laboratoriach NASA powstało wiele przydatnych innowacji, które znalazły zastosowanie w życiu zwykłych ludzi, jak choćby filtr wody. Z kolei dzięki zleceniom realizowanym dla armii amerykańskiej, została wynaleziona m.in. mikrofalówka. Owocem współpracy Mikołowa z Hornsundem nie będzie nowy sprzęt AGD, bo od początku założeniem jest korzystanie z najprostszych i powszechnie dostępnych narzędzi, które zaowocują lepszą organizacją opieki medycznej także tu, w Polsce.

W niektórych przypadkach niezbędny był transport polarników do Longyearbyen, ale decyzja zawsze była podejmowana po konsultacji z lekarzem Centrum Zdrowia w Mikołowie (autor: Joanna Perchaluk-Mandat)

– Możliwość konsultacji medycznej z wykorzystaniem środków zdalnych w znaczący sposób może zmniejszyć ilość wizyt pacjentów w placówkach, a z drugiej strony istotnie zwiększyć dostępność do porady lekarskiej. W konsekwencji, takie rozwiązanie wychodzi naprzeciw problemowi niedoboru kadr medycznych – uważa Władysław Perchaluk. – Uzupełnienie telekonsultacji narzędziem e-recepty może z powodzeniem substytuować wiele wizyt w przychod-

niach. Z kolei zastosowanie nieco bardziej złożonych technologii, jak wspomniany PULSEGRID, umożliwia wykrywanie i monitorowanie zaburzeń rytmu serca, co daje narzędzie do profilaktyki m.in. udarów mózgu – dodaje dr Jacek Czapla. W ten właśnie sposób mały szpital wszedł w przestrzeń jednego z najbardziej spektakularnych projektów telemedycznych w kraju. Dla Centrum Zdrowia w Mikołowie to prawdziwy kosmos. 

Dr Jacek Czapla, dyrektor ds. medycznych Centrum Zdrowia w Mikołowie podczas konsultacji telemedycznej z polarnikami (archiwum dr. Jacka Czapli)

OSOZ Polska 3/2019

nowe i dee R APORT Y

Ochrona zdrowia 2019. Szybki rozwój cyfryzacji Znaczne postępy w technologii bezprzewodowej, miniaturyzacji i rosnąca moc obliczeniowa komputerów napędzają innowacje w cyfrowej opiece zdrowotnej, transformując jej kliniczne i organizacyjne elementy. Digitalizacja w innych branżach powoduje wzrost oczekiwań pacjentów, a adaptacja cyfrowej strategii działalności staje się koniecznością dla wszystkich podmiotów medycznych – wynika z raportu Deloitte „2019 Global Health Care Outlook”. Starzenie się społeczeństwa, rosnąca populacja ludności, upowszechnianie się niezakaźnych chorób przewlekłych, gwałtowny postęp w innowacyjnych, ale kosztownych technologiach cyfrowych – te i inne zmiany powodują zwiększanie się zapotrzebowanie na opiekę zdrowotną, a wraz z tym napędzają wzrost wydatków na zdrowie. W latach 2018– 2022 będą one nadal rosły, w rocznym tempie 5,4%. To duży wzrost w stosunku do wskaźnika zanotowanego w latach 2013–2017, czyli 2,9%. Globalne wydat-

OSOZ Polska 3/2019

ki na ochronę zdrowia w 2017 roku wyniosły 7,724 mld USD, w 2022 roku będzie to już 10,059 mld USD. Nic dziwnego, że politycy szukają sposobu na redukcję galopujących kosztów, spoglądając z nadzieją w kierunku cyfryzacji. Interesariusze opieki zdrowotnej – administracja rządowa, płatnicy usług medycznych, ubezpieczyciele, dostawcy technologii medycznych, konsumenci i inne firmy oraz organizacje – kierują uwagę w kierunku technologii cyfrowych, które mogą pomóc w budowie

niedrogiej, łatwo dostępnej i wysokiej jakości opieki zdrowotnej. Aby wykorzystać w pełni potencjał zdrowia cyfrowego, konieczna jest zmiana punktu ciężkości z systemu, w którym leczymy pacjentów już po zachorowaniu, na opiekę zdrowotną wspierającą i faworyzującą profilaktykę i diagnostykę na wczesnym etapie rozwoju chorób.

Inwestycje w cyfrowe innowacje Innowacje cyfrowej opieki zdrowotnej przeżywają prawdziwy boom. Techno-

nowe i dee

Innowacje zdrowia cyfrowego pomagajÄ&#x2026; przeksztaĹ&#x201A;ciÄ&#x2021; ochronÄ&#x2122; zdrowia, czyniÄ&#x2026;c jÄ&#x2026; wydajniejszÄ&#x2026; i Ĺ&#x201A;atwiej dostÄ&#x2122;pnÄ&#x2026;. JednoczeĹ&#x203A;nie poszerzajÄ&#x2026; spektrum moĹźliwoĹ&#x203A;ci i wiedzÄ&#x2122; lekarza, m.in. dziÄ&#x2122;ki dostÄ&#x2122;powi do analiz prowadzonych przez systemy AI (ĹşrĂłdĹ&#x201A;o: Deloitte, www.deloitte.com/ healthcareoutlook).

logie cyfrowe wspierajÄ&#x2026; transformacjÄ&#x2122; systemĂłw opieki zdrowotnej w kierunku nowych modeli opieki skoncentrowanych na pacjencie, pomagajÄ&#x2026;c wypracowaÄ&#x2021; strategiÄ&#x2122; tzw. â&#x20AC;&#x17E;inteligentnego zdrowiaâ&#x20AC;?. Blockchain, sztuczna inteligencja (AI), robotyka, aplikacje mobilne, rzeczywistoĹ&#x203A;Ä&#x2021; wirtualna, Internet Rzeczy i Big Data zmieniajÄ&#x2026; zasady funkcjonowania opieki zdrowotnej uksztaĹ&#x201A;towane w ostatnich dziesiÄ&#x2122;cioleciach. Technologie wspomagajÄ&#x2026; profilaktykÄ&#x2122;, diagnostykÄ&#x2122; oraz leczenie, udostÄ&#x2122;pniajÄ&#x2026;c pacjentom nowe narzÄ&#x2122;dzia zarzÄ&#x2026;dzania zdrowiem w postaci aplikacji mobilnych i portali pacjenta. Wielu pacjentĂłw, dotychczas leczonych w trybie szpitalnym, dziÄ&#x2122;ki telemedycynie szybko wraca do domu, pozostajÄ&#x2026;c online pod nadzorem lekarza. Opieka, porada i kontrola stanu zdrowia sÄ&#x2026; moĹźliwe w kaĹźdym miejscu. Dane stajÄ&#x2026; siÄ&#x2122; nowÄ&#x2026; walutÄ&#x2026; w ochronie zdrowia, stÄ&#x2026;d tak waĹźna ich ochrona. Im wiÄ&#x2122;ksza iloĹ&#x203A;Ä&#x2021; informacji gromadzonych na temat pacjenta w elektronicznych kartotekach, jego chorĂłb i stylu Ĺźycia, tym wiÄ&#x2122;ksza pokusa dla cyberprzestÄ&#x2122;pcĂłw. ď Ź

Investing in digital innovation and transformation There is an exponential increase in the pace and scale with which digital health care innovations are emerging

Digital innovation impacting more than just clinicalâ&#x20AC;&#x201D;also impacting EDFN RÉ?FH RSHUDWLRQV OLNH VXSSO\ FKDLQ Č´QDQFH UHYHQXH F\FOH +5

Digital innovations that are helping reshape the future of health care by making health care delivery more HÉ?FLHQW DQG PRUH DFFHVVLEOH

Internet of Medical Things (IoMT)

Blockchain

Cloud-based computing AI Digital and virtual reality

Robotics Cloud-based software as-a-service (SaaS)

Robotic process automation (RPA)

Virtual health

How is digital helping? diagnosis & treatment

self-service

quality

patient experience

speed & accuracy

training

accelerating the development of new drugs and devices personalization

Digital innovation is supporting and augmenting ZRUNHUV DQG QRW UHSODFLQJ WKHP Î&#x2013;W LV DOORZLQJ KLJKO\ WUDLQHG UHVRXUFHV WR IRFXV RQ PRUH valuable, patient-facing DFWLYLWLHV

'LJLWDO WHFKQRORJLHV DUH VXSSRUWLQJ KHDOWK V\VWHPVČ&#x2021; HÎ?RUWV WR WUDQVLWLRQ WR QHZ models of patient-centered care and â&#x20AC;&#x153;smart healthâ&#x20AC;? approaches to drive LQQRYDWLRQ LQFUHDVH DFFHVV DQG DÎ?RUGDELOLW\ LPSURYH TXDOLW\ DQG ORZHU FRVWV

ĹšrĂłdĹ&#x201A;o: Deloitte

www.deloitte.com/healthcareoutlook About Deloitte 'HORLWWH UHIHUV WR RQH RU PRUH RI 'HORLWWH 7RXFKH 7RKPDWVX /LPLWHG D 8. SULYDWH FRPSDQ\ OLPLWHG E\ JXDUDQWHH Č&#x160;'77/Č&#x2039; LWV QHWZRUN RI PHPEHU ČÚPV DQG WKHLU UHODWHG HQWLWLHV '77/ DQG HDFK RI LWV PHPEHU ČÚPV DUH OHJDOO\ VHSDUDWH DQG LQGHSHQGHQW HQWLWLHV '77/ DOVR UHIHUUHG WR DV Č&#x160;'HORLWWH *OREDOČ&#x2039; GRHV QRW SURYLGH VHUYLFHV WR FOLHQWV 3OHDVH VHH ZZZ GHORLWWH FRP DERXW IRU D PRUH GHWDLOHG GHVFULSWLRQ RI '77/ DQG LWV PHPEHU ČÚPV 'HORLWWH SURYLGHV DXGLW FRQVXOWLQJ Č´QDQFLDO DGYLVRU\ ULVN PDQDJHPHQW WD[ DQG UHODWHG VHUYLFHV WR SXEOLF DQG SULYDWH FOLHQWV VSDQQLQJ PXOWLSOH LQGXVWULHV :LWK D JOREDOO\ FRQQHFWHG QHWZRUN RI PHPEHU ČÚPV LQ PRUH WKDQ FRXQWULHV DQG WHUULWRULHV 'HORLWWH EULQJV ZRUOG FODVV FDSDELOLWLHV DQG KLJK TXDOLW\ VHUYLFH WR FOLHQWV GHOLYHULQJ WKH LQVLJKWV WKH\ QHHG WR DGGUHVV WKHLU PRVW FRPSOH[ EXVLQHVV FKDOOHQJHV 'HORLWWHČ&#x2021;V PRUH WKDQ SURIHVVLRQDOV DUH FRPPLWWHG WR EHFRPLQJ WKH VWDQGDUG RI H[FHOOHQFH Disclaimer 7KLV SXEOLFDWLRQ FRQWDLQV JHQHUDO LQIRUPDWLRQ RQO\ DQG QRQH RI 'HORLWWH 7RXFKH 7RKPDWVX /LPLWHG LWV PHPEHU ČÚPV RU WKHLU UHODWHG HQWLWLHV FROOHFWLYHO\ WKH Č&#x160;'HORLWWH 1HWZRUNČ&#x2039; LV E\ PHDQV RI WKLV SXEOLFDWLRQ UHQGHULQJ SURIHVVLRQDO DGYLFH RU VHUYLFHV %HIRUH PDNLQJ DQ\ GHFLVLRQ RU WDNLQJ DQ\ DFWLRQ WKDW PD\ DÎ?HFW \RXU Č´QDQFHV RU \RXU EXVLQHVV \RX VKRXOG FRQVXOW D TXDOLČ´HG SURIHVVLRQDO DGYLVHU 1R HQWLW\ LQ WKH 'HORLWWH 1HWZRUN VKDOO EH UHVSRQVLEOH IRU DQ\ ORVV ZKDWVRHYHU VXVWDLQHG E\ DQ\ SHUVRQ ZKR UHOLHV RQ WKLV SXEOLFDWLRQ

Perspektywy dla globalnej ochrony zdrowia 2019

About Life Sciences and Health Care at Deloitte Touche Tohmatsu Limited 7KH 'HORLWWH 7RXFKH 7RKPDWVX /LPLWHGČ&#x2021;V OLIH VFLHQFHV DQG KHDOWK FDUH /6+& LQGXVWU\ JURXS LV FRPSRVHG RI PRUH WKDQ SURIHVVLRQDOV LQ PRUH WKDQ FRXQWULHV 7KHVH PHPEHU Č´UP SURIHVVLRQDOV XQGHUVWDQG WKH FRPSOH[LW\ RI WRGD\Č&#x2021;V OLIH VFLHQFHV DQG KHDOWK FDUH LQGXVWU\ FKDOOHQJHV DQG SURYLGH FOLHQWV ZLWK LQWHJUDWHG FRPSUHKHQVLYH VHUYLFHV WKDW PHHW WKHLU UHVSHFWLYH QHHGV Î&#x2013;Q WRGD\Č&#x2021;V HQYLURQPHQW /6+& SURIHVVLRQDOV IURP DFURVV WKH 'HORLWWH QHWZRUN KHOS FRPSDQLHV WR HYROYH LQ D FKDQJLQJ PDUNHWSODFH SXUVXH QHZ DQG LQQRYDWLYH VROXWLRQV DQG VXVWDLQ ORQJ WHUP SURČ´WDELOLW\ )RU PRUH LQIRUPDWLRQ DERXW WKH '77/ /6+& LQGXVWU\ JURXS HPDLO GWWOVKF#GHORLWWH FRP RU DFFHVV ZZZ GHORLWWH FRP KHDOWKFDUH k )RU PRUH LQIRUPDWLRQ FRQWDFW 'HORLWWH 7RXFKH 7RKPDWVX /LPLWHG

Pobierz peĹ&#x201A;ny raport â&#x20AC;&#x17E;2019 Global health care outlook. Shaping the futureâ&#x20AC;? (Deloitte, 41 stron, jÄ&#x2122;zyk angielski) WejdĹş na stronÄ&#x2122;: bit.ly/2IUxnEb lub zeskanuj kod

OSOZ Polska 3/2019

nowe i dee

E -zdrow i e na ś w i e c i e

NEWSWEEK

FORTUNE

Personalized Health Care and Artificial Intelligence Could Improve Your Life – at the Cost of Your Privacy

Death by a Thousand Clicks: Where Electronic Health Records Went Wrong

Personalizowana opieka zdrowotna i sztuczna inteligencja poprawią jakość twojego życia za cenę prywatności

Śmieć z powodu tysiąca kliknięć: co poszło nie tak we wdrażaniu elektronicznego rekordu pacjenta

30 lat temu u Andreasa Rubiano zdiagnozowano nadciśnienie. Standardowo lekarz przepisał leki i polecił zmianę trybu życia, więcej ruchu i zmniejszenie spożycia soli w diecie. Andreas nie podszedł do tych wskazówek entuzjastycznie. Z każdą nową wizytą lekarz przekazywał te same zalecenia, a Andreas pozostawał przy swoich przyzwyczajeniach. 4 lata temu przystąpił do programu pilotażowego opieki cyfrowej. Odtąd musiał codziennie mierzyć ciśnienie, a wyniki były przekazywane do lekarzy w Ochsner Health System w Nowym Orleanie. Inteligentny zegarek Apple monitorował jego aktywność fizyczną, SMS-y przypominały o zażyciu leków, a wiadomości e-mail podpowiadały, jak zredukować ilość soli w pożywieniu i zmienić tryb życia. Teraz Rubiano regularnie przyjmuje leki, trzy razy tygodniowo chodzi na siłownię, zdrowo się odżywia. Jego ciśnienie krwi spadło z 150/100 do 130/78. Taki model ochrony zdrowia to przyszłość. Poprzez gromadzenie w czasie rzeczywistym danych, pacjent otrzymuje na bieżąco informacje pomagające zarządzać chorobą przewlekłą. Podobnie jak robi to Facebook albo Google w obszarze mediów społecznościowych i wyszukiwania danych w Internecie. Chorób przewlekłych nie można wyleczyć, trzeba z nimi żyć aż do śmierci, ale można je utrzymać w ryzach. Dotyczy to wielu współczesnych zabójców, jak choroby serca i układu krążenia, cukrzyca, niektóre nowotwory itd. Im więcej danych gromadzonych, tym możliwość szczelniejszego zapobiegania chorobom i lepszej opieki. Wszystko to za cenę stopniowej utraty prywatności. Dziś szokuje nas wyciek danych z firm takich jak Facebook albo Google. Ale co się stanie, gdy cyberprzestępcy wykradną nasze dane świadczące o chorobie psychicznej i zagrożą ich ujawnieniem pracodawcy? Czy za cenę skuteczniejszej profilaktyki personalizowanej jesteśmy gotowi oddać małe przyjemności życia prywatnego, jak leniwy wieczór na kanapie zamiast joggingu, zjedzenie tłustej pieczeni zamiast zdrowej, niskokalorycznej sałatki? Na rynku dostępne są coraz to inteligentniejsze urządzenia mierzące parametry zdrowia, w postaci opasek, zegarków, smartfonów. Które dane powinny podlegać analizie, a które pozostawać w dyspozycji pacjenta? Takich pytań jest więcej. 

Rząd USA twierdził, że zamiana papierowych zapisów medycznych w elektroniczne sprawi, że opieka zdrowotna będzie skuteczniejsza, bezpieczniejsza i tańsza. Dziesięć lat i 36 miliardów dolarów później system e-zdrowia stał się dla lekarzy przekleństwem. Co poszło nie tak w wielkiej rewolucji cyfrowej? Fortune i Kaiser Health News przeprowadzili analizę i opisali wnioski w obszernym artykule. Z obiecywanych oszczędności i wzmocnienia roli pacjenta pozostały tylko strzępy. Podobnie ze swobodnej wymiany danych czy wykorzystania Big Data do badań naukowych. 10 lat po podpisaniu przez Baracka Obamę ustawy mającej na celu przyspieszenie cyfryzacji dokumentacji medycznej, Ameryka nie może pochwalić się sukcesem. Rozmowy z ponad 100 lekarzami, pacjentami, ekspertami IT i administratorami, liderami polityki zdrowotnej, prawnikami, najwyższymi urzędnikami rządowymi i przedstawicielami dostawców EHR, ujawniają prawdę o utraconych szansach: zamiast ekosystemu informacji gromadzonych elektronicznie, kartoteki pacjentów są jak chaotycznie porozrzucane, niepasujące do siebie puzzle. Obecnie już 96% szpitali wdrożyło elektroniczną dokumentację medyczną, co na pierwszy rzut oka jest dużym osiągnięciem. W 2008 roku odsetek ten wynosił zaledwie 9%. Z drugiej strony lekarze skarżą się na nieintuicyjne systemy i liczbę godzin spędzonych na klikaniu oraz wpisywaniu danych. Zajmuje im to więcej czasu niż bezpośredni kontakt z pacjentem. Systemy EHR, tworzone w USA przez ponad 700 dostawców, nie komunikują się ze sobą, co oznacza, że lekarze nadal zmuszeni są przesyłać dane medyczne faksem i na płytach CD. Tymczasem pacjenci wciąż mają trudności z dostępem do własnych danych. EHR pierwotnie zoptymalizowane pod kątem rozliczeń z płatnikami, a nie opieki nad pacjentami, zamiast oszczędności dla systemu umożliwiły „optymalizowanie” wykonanych usług pod względem opłacalności. To doprowadziło do wielu patologii. 

OSOZ Polska 3/2019

nowe i dee

MIT TECHNOLOGY REVIEW

Ten Big Global Challenges Technology Could Solve Dziesięć globalnych wyzwań, którym można sprostać dzięki technologiom

» Miliardy neuronów sterują naszymi ruchami i myślami. Jak działa ludzki mózg, nadal pozostaje zagadką nauki.«

Sekwestracja dwutlenku węgla

Energooszczędne odsalanie

Coraz więcej startupów pracuje nad rozwiązaniami pozwalającymi zamienić dwutlenek węgla – głównego winowajcę zmian klimatycznych – w różne produkty przemysłowe, przykładowo paliwa syntetyczne, polimery, włókna węglowe albo beton. Na opracowanie wydajnej metody przyjdzie nam długo poczekać.

Zasoby wody słonej są 50 razy większe niż słodkiej. Wraz z tym jak zmienia się klimat i rośnie populacja ludzi na świecie, aby zapewnić wystarczające zasoby wody pitnej potrzebujemy skutecznych technologii odsalania.

Magazyny energii

Poprawią bezpieczeństwo na drogach i zmniejszą liczbę wypadków, w tym ofiar w ruchu ulicznym. Na razie trwają prace nad ich doskonaleniem. Radzą sobie coraz lepiej, ale nadal zawodzą, kiedy na drodze panuje chaos i podczas złych warunków pogodowych.

Odnawialne źródła energii, jak elektrownie wodne i wiatrowe, są coraz tańsze, ale na razie nie wynaleziono skutecznych metod gromadzenia dużych zapasów energii. Elektrownie słoneczne nie produkują prądu przy pochmurnej pogodzie, ale mogą wypracować nadwyżkę w słoneczny dzień. Nad metodami wydajnego magazynowania energii pracują naukowcy z całego świata.

Uniwersalna szczepionka na grypę Pandemia grypy w 1918 roku zabiła 50 milionów ludzi na świecie. Wynalezienie szczepionki, która chroniłaby przed różnymi typami wirusów, tymi łagodniejszymi i śmiertelnymi, to wyzwanie zdrowia publicznego.

Leczenie demencji 1 na 10 osób w wieku 65+ dotyka choroba Alzheimera, co trzecią w wieku 85+. Postępy w naukach neurologicznych i genetyce rzucają coraz więcej światła na dotąd niepoznaną chorobę. Droga do zapobiegania i leczenia chorób neurologicznych wydaje się być jeszcze długa.

Oczyszczenie oceanów Oceany przepełnia mikroplastik, czyli cząsteczki tworzyw sztucznych o średnicy mniejszej niż 5 milimetrów. Może on wnikać do organizmu uszkadzając komórki. Usunięcie go z wody zajmie dekady, nadal brak pomysłu, jak to zrobić.

Bezpieczne autonomiczne samochody

Ucieleśniona sztuczna inteligencja (AI) Jak połączyć zdolności sztucznej inteligencji z robotem, tak aby nowe maszyny mogły płynnie wchodzić w interakcje z ludźmi? Na razie obydwie dziedziny rozwijają się wprawdzie dynamicznie, ale w oderwaniu od siebie.

Predykcja trzęsień ziemi Rok 2010 – 100 000 osób ginie w wyniku trzęsienia ziemi na Haiti. Z kolei tsunami wywołane przez trzęsienie ziemi na oceanie indyjskim zabiło w 2004 roku 250 000 osób. Przewidywanie tarć płyt tektonicznych mogłoby ocalić miliony ludzi.

Dekodowanie mózgu Ludzki mózg to nadal zagadka dla neurobiologów. Nasze ruchy, myśli, pamięć, marzenia zakodowane są w miliardach neuronów. Poznanie mechanizmu działania mózgu mogłoby otworzyć drogę do leczenia niektórych schorzeń, jak przykładowo schizofrenii oraz opracowania metody bezpośredniej komunikacji mózgu z komputerem, pomagając osobom sparaliżowanym. 

OSOZ Polska 3/2019

nowe i dee S trefa S tartup

Stymulacja mózgu w zaburzeniach mowy Celem projektu Neuro Device Voic jest opracowanie pierwszego na świecie systemu do efektywnej rehabilitacji zaburzeń mowy (afazji). Zgodnie z dostępnymi danymi, takiej terapii potrzebuje aż 1 na 250 osób na świecie. Urządzenie będzie można zastosować w terapii profesjonalnej oraz w domowej. Zagwarantuje zarówno przyspieszenie rehabilitacji, jak również znaczną poprawę jej efektów, umożliwiając pacjentom powrót do normalnego życia. Na pytania odpowiada Paulina Ignatowska-Zaremba, Project Manager, oraz Krzysztof Malej, Head of Research & Innovation.

OSOZ Polska 3/2019

Jak zrodził się pomysł na stworzenie Neuro Device Voic?

Paulina Ignatowska-Zaremba: Powiedziałabym, że z empatii wobec pacjen-

nowe i dee

tów i świadomości ich frustracji. Ale po kolei. Jesteśmy firmą, która od 10 lat wspiera od strony technologicznej rynek medyczny i naukowców w zakresie badań mózgu i funkcjonowania układu nerwowego. To dało nam spory know-how w tej dziedzinie. Wykorzystaliśmy go do stworzenia stymulatora przezczaszkowego z różnymi formami stymulacji. Urządzenie było pierwotnie przeznaczone dla świata nauki, ale nasze podejście nie pozwoliło nam na tym poprzestać. Zespół Neuro Device to mix kompetencji i osobowości. Mamy na pokładzie naukowców, inżynierów, designerów i psychologów. To od początku pozwalało nam patrzeć na zdobywaną wiedzę z różnych perspektyw. Wraz ze świadomością medyczną i technologiczną rosła też nasza wiedza na temat bolączek i frustracji pacjentów zmagających się z problemami neurologicznymi. Zaobserwowaliśmy, że we współczesnej służbie zdrowia nadal kluczowe są procesy i procedury, a pacjent traktowany jest przedmiotowo. Chcemy to zmienić. Przyświeca nam zasada, że to właśnie pacjent powinien być w samym centrum. Jest to szczególnie ważne w przypadku osób z urazami neurologicznymi, które często poprzez swój stan stają się bardziej bezbronne wobec systemu. Zaczęliśmy więc pracować nad naszym stymulatorem tak, aby wyjść z nim do pacjentów wymagających codziennej terapii. Za cel postawiliśmy sobie wsparcie rehabilitacji zaburzeń mowy, czyli afazji. Efektem tych prac jest właśnie Neuro Device Voic. Co stanowi główną funkcjonalność i wartość produktu dla pacjenta oraz lekarza?

Krzysztof Malej: Urządzenie bazuje na koncepcji przezczaszkowej stymulacji mózgu. Jest to technika, która może wspierać proces rehabilitacji przez wpływ na procesy neuroplastyczne. Procesy neuroplastyczne leżą u podstaw zdolności nauki, którą wykazuje mózg człowieka. Stymulacja może te procesy wzmagać i utrwalać, dzięki czemu rehabilitacja trwa krócej i jest skuteczniejsza – pacjent dotknięty afazją po prostu sprawniej uczy się ponownie mowy. Stymulator ma formę headsetu zakładanego na głowę, który stymuluje wybrane obszary mózgu. Urządzenie będzie współpracować z inteligentnym oprogramowaniem dostępnym zarówno dla pacjenta, jak i terapeuty. Wszystko po to, aby było

ono dostępne do samodzielnej obsługi przez pacjenta lub jego opiekuna w warunkach domowych. Paulina Ignatowska-Zaremba: To ja może powiem o wartościach. Jak już wspomniałam, chcemy, aby pacjent mógł korzystać z tego rozwiązania samodzielnie w domu. Dać mu komfort terapii i pewną dozę niezależności. Z naszym rozwiązaniem pacjent nie musi nigdzie jechać. Nie musi też uzależniać swojej terapii od dostępności rehabilitanta. To aktualnie ogromny problem. W samych Stanach Zjednoczonych jest kilkanaście tysięcy terapeutów, a pacjentów z afazją 1,3 mln i rocznie przybywa tam co najmniej 500 tysięcy. To oznacza, że nie jesteśmy w stanie zapewnić każdemu potrzebującemu opieki terapeuty. Chcemy więc naszym rozwiązaniem stworzyć taki system, który będzie mógł tych terapeutów częściowo zastąpić, albo przynajmniej uzupełnić. Ten model stwarza sytuację, na której wszyscy zyskują. Nasze rozwiązanie sprawia, że rehabilitacja trwa krócej, jest bardziej dostępna, a co za tym idzie – bardziej efektywna. Terapeuta natomiast, którego też uwzględniamy w naszej usłudze, może wesprzeć większą liczbę pacjentów i dzięki naszemu monitoringowi postępów, skupiać się na tych pacjentach, którzy tego bardziej potrzebują. Jak wyglądał proces opracowania innowacji?

Krzysztof Malej: Opracowanie innowacji to długotrwały proces, który rozpoczął się tak naprawdę zanim jeszcze projekt nabrał kształtu i został nazwany. Zaczęło się od prowadzonych przez lata badań realizowanych przez kolegów z naszego zespołu i naszych partnerów, obserwowania procesów w medycynie i rozwoju techniki. Następnie tworzyliśmy technologię, która pozwoliła badać mózg oraz jego funkcje. Te doświadczenia pozwoliły opracować koncepcję, którą teraz rozwijamy – w oparciu o wiedzę ekspercką, przeprowadzone badania oraz opracowane rozwiązania technologiczne. Kluczowy w naszym projekcie jest sposób podejścia do terapii i zaimplementowania w niej technik stymulacji. Aktualnie skupiamy się na zoptymalizowaniu działania systemu oraz przeprowadzeniu badań, które pozwolą wprowadzić opracowywane urządzenie do praktyki klinicznej. Takie badania muszą być prowadzone z partnerami klinicznymi. To jednak wymaga jeszcze trochę czasu.

» Afazja dotyka każdego roku około pięć milionów ludzi na świecie. Jedna czwarta z nich ma mniej niż czterdzieści lat.« Jak urządzenie będzie rozwijane? Kiedy będzie dostępne na rynku?

Paulina Ignatowska-Zaremba: Z technicznej perspektywy urządzenie jest gotowe, jednak w języku medycznym jest wciąż traktowane jak prototyp. Świat medycyny to świat restrykcyjnych testów. Dlatego do wprowadzenia rozwiązania na rynek konieczna jest jeszcze seria badań, do których właśnie się przygotowujemy. Mamy stały kontakt z pacjentami, którzy z nadzieją czekają na nasze rozwiązanie. To motywuje nas do pracy, aby skrócić czas potrzebny do wdrożenia. Jaka jest główna grupa docelowa i jaki będzie koszt urządzenia?

Paulina Ignatowska-Zaremba: Celem jest dotrzeć z naszym rozwiązaniem do pacjentów z afazją w możliwie najkrótszym czasie po udarze, tak aby zwiększyć ich szanse na jak najefektywniejszą rehabilitację. Szacujemy, że tylko w USA i UE z naszego produktu skorzysta rocznie blisko pół miliona pacjentów. Na globalnym rynku nasze urządzenie może pomóc rocznie milionom ludzi i zmniejszyć wydatki służby zdrowia poprzez szybszy powrót pacjentów do samodzielnego funkcjonowania. Dzięki zwiększonej skuteczności leczenia, ośrodki medyczne będą miały szanse obsługiwać więcej pacjentów. Chcemy więc wesprzeć istniejącą infrastrukturę medyczną o nasze rozwiązanie dostępne dla docelowego pacjenta w modelu usługowym. Ponieważ jesteśmy w trakcie badań, których celem jest wprowadzanie urządzenia na rynek, trudno mówić w tej chwili o finalnej cenie dla pacjenta. Staramy się jednak, aby model usługowy zwiększył przystępność cenową naszego rozwiązania oraz dał możliwość rozłożenia tych kosztów w czasie. 

OSOZ Polska 3/2019

systemy i sprz ę t

Pobierz aplikację mobilną, zadbaj o swoje zdrowie, wygodnie umawiaj się do lekarza.

KAMSOFT S.A.

Zeskanuj kod, aby uzyskać więcej informacji

=$0 : H 5(&(37Ä bez wychodzenia z domu

OSOZ Polska 3/2019

VISIMED rѴbh-1f- lo0bѴm- (bvb ;7 -r; mb- -1f;m|o b v 0hb 7ov|<r do historii leczenia zgromadzonej na Indywidualnym Koncie ,7uo o|m lĺ ) f.|ho o ]o7m vrovॕ0 b 0; 1_o7 ;mb 7ol ro -Ѵ- lॕ bࣀ vb< m- b |< Ѵ;h-uvh.ķ -rj-1bࣀ - mb. b -lॕ bࣀ u;1;r|< m- hom| m -1f< Ѵ;1 ;mb-ĺ ol-]- uॕ mb;৵ ruo -7 ;mb 7olo ;f -r|;1 hb b hom|uoѴb 7- ho -mb- Ѵ;hॕ ĺ b<hb r;uvom-Ѵb -1fb -rѴbh-1fbķ rѴ-1ॕ h- l;7 1 m l-1mb- u;Ѵ-1f; z pacjentem i usprawnia proces rejestracji on-line.

PACJENT

APLIKACJA MOBILNA DLA PACJENTA

systemy i sprz ฤ t

VISIMED

APLIKACJA MOBILNA DLA PACJENTA

NR. KAT. 2413PI03.00

ov|<r 7o m7ย ย b7ย -ัดm;]o om|- ,7uoย o|m;]o

)ย vย ย hbย -mb; ัด;h-uย - b rัด-1เฅ ย hb l;7ย 1ย m;f

)ย ]o7m- u;ย ;uย -1f- ov|ovoย -mb; ย ย ]ัด.7ย ย bย ย |ย ัด;h-uvhb;f -rัดbh-1fb 7o ย bย ;uย mhย rัด-1เฅ ย hb

.203/(.62:2ร ร 52=:,ร =$1,$

.25=<ร &, =( :63ย ร 35$&<

35=(:$*$ 52=:,ร =$1,$

vย v|;m| 7-ย hoย -mb- ัด;hเฅ ย

ัด-1เฅ ย h- l;7ย 1ย m- l- loเงตัดbย oเฆ เฃ r;uvom-ัดbย -1fb -rัดbh-1fb (bvb ;7ฤท 1ย ย ัดb 7ov|ovoย -mb- ย ย ]ัด.7ย -rัดbh-1fb 7o ย j-vm;]o ย bย ;uย mhย ฤบ ย b<hb |;lย r-1f;m| houย ย v|- ย -rัดbh-1fb vย of;f ruย ย 1_o7mbฤบ oเงต; vย ย 0ho vru-ย 7ย bเฃ ย oัดmย |;ulbm ย bย ย |ย 7o vย of;]o ัด;h-uย - ou-ย ย ย ]o7mb; ]o ย -u;ย ;uย oย -เฃ ฤท - |-hเงต; ย -lเฅ ย bเฃ u;1;r|< m- hom|ย mย -1f< ัด;1ย ;mb-ฤบ ย b<hb r;uvom-ัดbย oย -m;f -rัดbh-1fb (bvb ;7 rัด-1เฅ ย h- ย l-1mb- vย เฅ f ย bย ;uย m;hฤท o=;uย f.1 f;7mo1ย ;เฆ mb; r-1f;m|ol ย ย ]o7m; uoย ย b.ย -mb; 7o holย mbh-1fb ruย ;ย vl-u omฤบ ัด-1เฅ ย h- rovย ;uย - ย |;m vrovเฅ 0 ย -vb<] o77ย b-jย ย -mb- u;f;v|u-1fb omล ัดbm;ฤท o71b.เงต-f.1 |ย l v-lย l ru-1< r;uvom;ัดย rejestracji na miejscu.

1000MI02.03

) 1;ัดย ruolo1fb uoย ย b.ย -mb-ฤท rัด-1เฅ ย h- l;7ย 1ย m- loเงต; ย ย vย j-เฃ " "ล ย 7o r-1f;m|เฅ ย ฤท ย -ย b;u-f.1; ัดbmh -h|ย ย -1ย fmย 7o vr;uvom-ัดbย oย -m;f -rัดbh-1fbฤบ " " f;v| ย ย vย j-mย 0;ย roเฆ u;7nio z systemu medycznego.

E-mail: pomoc@osoz.pl | Tel.: +48 32 609 12 61 20160927_KATALOG_PRODUKTร W_nowe2018.indd 10

19.03.2019 11:27:59

OSOZ Polska 3/2019

systemy i sprz ę t

Profesjonalna i pełna cyfryzacja podmiotu medycznego bez dużych nakładów finansowych.

KAMSOFT S.A.

OSOZ Polska 3/2019

SERUM

MEDYCYNA

CHMUROWY SYSTEM DLA PRZYCHODNI I GABINETÓW

Zeskanuj kod, aby uzyskać więcej informacji

systemy i sprz Ä&#x2122; t

SERUM

CHMUROWY SYSTEM DLA PRZYCHODNI I GABINETĂ&#x201C;W

NR. KAT. 4420PI01.00

ov|<rmÂ&#x2039; ruÂ&#x152;;Â&#x152; m|;um;|

-|Â&#x2030;Â&#x2039; Â&#x2030; o0vjÂ&#x2020;7Â&#x152;;

"Â&#x152;;uohb Â&#x152;-hu;v =Â&#x2020;mh1fom-Ń´mÂ&#x2039;

uov|- 7ohÂ&#x2020;l;m|-1f- ;Ń´;h|uomb1Â&#x152;m-

,112:$&<-1( 52=:,Ă&#x20AC;=$1,$

.25=<Ă?&, :'52Ă&#x201D;(1,$

"Â&#x2039;v|;l 0Â&#x2020;7oÂ&#x2030;-mÂ&#x2039; Â&#x2030; or-u1bÂ&#x2020; o 0;Â&#x152;rb;1Â&#x152;m;Äˇ moÂ&#x2030;o1Â&#x152;;vm; |;1_moŃ´o]b; bm|;um;|oÂ&#x2030;;Äş $Â&#x2030;ouÂ&#x152;omÂ&#x2039; Â&#x152;]o7mb; Â&#x152; m-fmoÂ&#x2030;Ĺ&#x160; vÂ&#x152;Â&#x2039;lb |u;m7-lb Â&#x2030; Â&#x152;-hu;vb; ]u-Chb b uoÂ&#x152;Â&#x2030;b.Â&#x152;-ŕĽ&#x2030; =Â&#x2020;mh1foĹ&#x160; m-Ń´mÂ&#x2039;1_Äş uof;h|oÂ&#x2030;-mÂ&#x2039; Â&#x2030; ruÂ&#x152;;lÂ&#x2039;ŕŚ&#x2039;Ń´-mÂ&#x2039; vrovŕĽ&#x2022;0 -0Â&#x2039; ru-1- Â&#x152; -rŃ´bh-1f. 0Â&#x2039;j- bm|Â&#x2020;b1Â&#x2039;fm- - vÂ&#x2039;v|;l mb;Â&#x152;-Â&#x2030;o7mÂ&#x2039;Äş ov|oĹ&#x160; voÂ&#x2030;Â&#x2039;Â&#x2030;-mÂ&#x2039; 7o ruÂ&#x152;;rbvŕĽ&#x2022;Â&#x2030; ru-Â&#x2030;-Äˇ |;m7;m1fb m- uÂ&#x2039;mhÂ&#x2020; f-h b ro|uÂ&#x152;;0 Â&#x2020;ŕ§ľÂ&#x2039;|hoÂ&#x2030;mbhŕĽ&#x2022;Â&#x2030;Äş oÂ&#x152;Â&#x2030;-Ń´- m- bm|;]u-1f< Â&#x152; rj-|Ĺ&#x160; mbh-lb Ĺ? ,Äˇ r-1f;m1bÄˇ Â&#x2020;0;Â&#x152;rb;1Â&#x152;Â&#x2039;1b;Ń´;Ĺ&#x2018;Äˇ Ń´-0ou-|oub-lb l;7Â&#x2039;1Â&#x152;mÂ&#x2039;lbÄˇ rou|-Ń´-lb ruolÂ&#x2020;f.1Â&#x2039;lb Ń´;h-uÂ&#x152;Â&#x2039; - |-hŕ§ľ; ruo7Â&#x2020;1;m|-lb vruÂ&#x152;<|Â&#x2020; 7b-]mov|Â&#x2039;1Â&#x152;m;]o b 7uÂ&#x2020;h-u;h CĹ&#x160; vh-Ń´mÂ&#x2039;1_Äş

"Â&#x152;Â&#x2020;h-vÂ&#x152; ovÂ&#x152;1Â&#x152;<7moŕŚ&#x2039;1bÄˇ mb; 1_1;vÂ&#x152; bmÂ&#x2030;;v|oÂ&#x2030;-ŕŁ&#x20AC; Â&#x2030; uoÂ&#x152;0Â&#x2020;Ĺ&#x160; 7oÂ&#x2030;< vb;1b holrÂ&#x2020;|;uoÂ&#x2030;;fÄˇ Â&#x2020;|uÂ&#x152;Â&#x2039;l-mb; v;uÂ&#x2030;;uŕĽ&#x2022;Â&#x2030;Äľ

PRZEWAGA SYSTEMU -|Â&#x2030;- Â&#x2030; ruoÂ&#x2030;-7Â&#x152;;mbÂ&#x2020; 7ohÂ&#x2020;l;m|-1f- l;7Â&#x2039;1Â&#x152;m- 7Ń´- Ń´;h-Ĺ&#x160; uÂ&#x152;Â&#x2039;Äˇ v|ol-|oŃ´o]ŕĽ&#x2022;Â&#x2030;Äˇ rb;Ń´<]mb-u;h b rojoŕ§ľmÂ&#x2039;1_Äš

,Â&#x2039;vh-vÂ&#x152; Â&#x152;-0;Â&#x152;rb;1Â&#x152;;mb; 7-mÂ&#x2039;1_ ruÂ&#x152;;7 Â&#x2020;|u-|. mrÄş Â&#x2030; Â&#x2030;Â&#x2039;mbhÂ&#x2020; hu-7Â&#x152;b;ŕ§ľÂ&#x2039; 1Â&#x152;Â&#x2039; Â&#x2020;vÂ&#x152;ho7Â&#x152;;mb- holrÂ&#x2020;|;u-Äş $Â&#x2030;of; 7-m; v. ruÂ&#x152;;1_oÂ&#x2030;Â&#x2039;Â&#x2030;-m; m- m-vÂ&#x152;Â&#x2039;1_ v;uÂ&#x2030;;u-1_Äş

bv|oub- Â&#x2030;bÂ&#x152;Â&#x2039;| r-1f;m|-Äˇ ro7]Ń´.7 Â&#x2030;bÂ&#x152;Â&#x2039;| Â&#x2030;j-vmÂ&#x2039;1_ b roÂ&#x152;ov|-j;]o r;uvom;Ń´Â&#x2020; 7ov|<rm- Â&#x152; 7oÂ&#x2030;oŃ´m;]o lb;fv1- ruÂ&#x152;;Â&#x152; Ć&#x2018;Ć&#x201C;_ Â&#x152; Â&#x2020;uÂ&#x152;.7Â&#x152;;mb- rovb-7-f.1;]o roj.1Â&#x152;;mb; bm|;um;|oÂ&#x2030;;

&mbhmb;vÂ&#x152; homb;1Â&#x152;moŕŚ&#x2039;1b bmv|-Ń´-1fb oruo]u-loÂ&#x2030;-mb- ou-Â&#x152; f;]o -h|Â&#x2020;-Ń´bÂ&#x152;-1fbÄş "Â&#x2039;v|;l f;v| uoÂ&#x152;0Â&#x2020;7oÂ&#x2030;Â&#x2039;Â&#x2030;-mÂ&#x2039; Â&#x2030; |uÂ&#x2039;0b; 0b;ŕ§ľ.1Â&#x2039;l - Â&#x2030;vÂ&#x152;;Ń´hb; moÂ&#x2030;; =Â&#x2020;mh1fom-Ń´moŕŚ&#x2039;1b rjÂ&#x2039;mmb; 7ov|-u1Â&#x152;-m; Â&#x2020;ŕ§ľÂ&#x2039;|hoÂ&#x2030;mbhoÂ&#x2030;bÄş

"houÂ&#x152;Â&#x2039;v|-f Â&#x152; vÂ&#x2039;v|;lÂ&#x2020; " !& Äˇ 7Â&#x152;b<hb h|ŕĽ&#x2022;u;lÂ&#x2020;Äš 0mbŕ§ľÂ&#x2039;vÂ&#x152; Â&#x152;m-1Â&#x152;mb; hovÂ&#x152;|Â&#x2039; Â&#x152;Â&#x2030;b.Â&#x152;-m; Â&#x152; o0vjÂ&#x2020;]. b Â&#x2020;|uÂ&#x152;Â&#x2039;l-mb;l vruÂ&#x152;<|Â&#x2020; holrÂ&#x2020;|;uoÂ&#x2030;;]oÄş b; hÂ&#x2020;rÂ&#x2020;f;vÂ&#x152; v;uÂ&#x2030;;u- b Ń´b1;m1fbÄˇ mb; bmÂ&#x2030;;v|Â&#x2020;f;vÂ&#x152; Â&#x2030; vb;ŕŁ&#x20AC;Äˇ Â&#x2020;7ov|<rmb-vÂ&#x152; vÂ&#x2039;v|;l 7oÂ&#x2030;oŃ´m;f Ń´b1Â&#x152;0b; Â&#x2020;ŕ§ľÂ&#x2039;|hoÂ&#x2030;mbhŕĽ&#x2022;Â&#x2030;Äˇ l-vÂ&#x152; Â&#x152;-]Â&#x2030;-u-m|oÂ&#x2030;-m. ruo=;vfom-Ń´m. o0vjÂ&#x2020;]< vr;1f-Ń´bv|ŕĽ&#x2022;Â&#x2030;Äş |uÂ&#x152;Â&#x2039;l-vÂ&#x152; mb;Ń´blb|oÂ&#x2030;-mÂ&#x2039; 7ov|<r 7o vÂ&#x2039;v|;lÂ&#x2020; Â&#x152; h-ŕ§ľ7;]o holrÂ&#x2020;|;u- Â&#x152; j.1Â&#x152;;l bm|;um;|oÂ&#x2030;Â&#x2039;lÄş

olrŃ´;hvoÂ&#x2030;Â&#x2039; orbv ruÂ&#x152;;0b;]Â&#x2020; Â&#x2030;bÂ&#x152;Â&#x2039;|Â&#x2039; o7 Â&#x2030;Â&#x2039;Â&#x2030;b-7Â&#x2020; b uoÂ&#x152;roÂ&#x152;m-mb- 7o Â&#x2030;Â&#x2039;v|-Â&#x2030;b;mb- u;1;r|Â&#x2039;Äˇ vhb;uoÂ&#x2030;-mb- b Â&#x152;-Ń´;1;ŕĽ&#x2030; "ru-Â&#x2030;m; Â&#x2030;Â&#x2039;v|-Â&#x2030;b;mb; ;Ń´;h|uomb1Â&#x152;mÂ&#x2039;1_ u;1;r| Ĺ?Â&#x152; 0-Â&#x152;. Ń´;hŕĽ&#x2022;Â&#x2030;Äˇ m- ro7v|-Â&#x2030;b; Â&#x152;7;CmboÂ&#x2030;-mÂ&#x2039;1_ Ń´;hŕĽ&#x2022;Â&#x2030; v|-jÂ&#x2039;1_Äˇ hoŕĽ&#x2030;1Â&#x152;.1Â&#x2039;1_ vb<Äˇ Â&#x2030;1Â&#x152;;ŕŚ&#x2039;mb;f ruÂ&#x152;Â&#x2039;rbv-mÂ&#x2039;1_Ĺ&#x2018; ov|<r 7o Â&#x2030;Â&#x2039;mbhŕĽ&#x2022;Â&#x2030; 0-7-ŕĽ&#x2030; Ń´-0ou-|ouÂ&#x2039;fmÂ&#x2039;1_ b o0u-Â&#x152;oĹ&#x160; Â&#x2030;Â&#x2039;1_ r-1f;m|-Äš ,Ń´;1-mb; b o70bŕĽ&#x2022;u Â&#x2030;Â&#x2039;mbhŕĽ&#x2022;Â&#x2030; ro71Â&#x152;-v |Â&#x2030;ouÂ&#x152;;mb- 7ohÂ&#x2020;l;m|-1fb l;7Â&#x2039;1Â&#x152;m;f r-1f;m|- Ń´Â&#x2020;0 0;Â&#x152;roŕŚ&#x2039;u;7mbo Â&#x2030; rÂ&#x2020;mh1b; ro0u-ŕĽ&#x2030; ov|<r 7o Â&#x2030;Â&#x2039;mbhŕĽ&#x2022;Â&#x2030; 0-7-ŕĽ&#x2030; -u1_bÂ&#x2030;-Ń´mÂ&#x2039;1_ oŕ§ľŃ´bÂ&#x2030;oŕŚ&#x2039;ŕŁ&#x20AC; rouŕĽ&#x2022;Â&#x2030;m-mb- Â&#x2030;Â&#x2039;mbhŕĽ&#x2022;Â&#x2030; m|;]u-1f- Â&#x152; Â&#x2030;Â&#x2039;0u-mÂ&#x2039;l vruÂ&#x152;<|;l 7b-]mov|Â&#x2039;1Â&#x152;mÂ&#x2039;l

20 |

1000MI02.03

oŕ§ľŃ´bÂ&#x2030;oŕŚ&#x2039;ŕŁ&#x20AC; Â&#x2030;ruoÂ&#x2030;-7Â&#x152;-mb- orbvŕĽ&#x2022;Â&#x2030; 0-7-ŕĽ&#x2030; 7b-]mov|Â&#x2039;hb o0u-Â&#x152;oÂ&#x2030;;f

E-mail: medycyna@kamsoft.pl | Tel.: +48 32 209 07 05

20180321_KATALOG_PRODUKTĂ&#x201C;W_v2.indd 20

19.03.2019 13:12:28

OSOZ Polska 3/2019

STATYSTYKI | ANALIZY | WIEDZA

Monitor Zdrowotny OSOZ

FELIETON Coraz więcej leków, suplementów i kosmetyków

RANKINGI PEX Firmy i produkty (luty 2019)

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (luty 2019)

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (luty 2019)

Monitor rynku LEKÓW I PRODUKTÓW MEDYCZNYCH Leki stosowane w kaszlu i przeziębieniu

MONITOR ZDROWOTNY F E LI E TO N

Coraz więcej leków, suplementów i kosmetyków Często sądzi się, że głównym motorem wzrostu wartości rynku aptecznego jest stały wzrost cen. Oczywiście czynników jest dużo więcej: zmiany demograficzne, modyfikacje schematów terapeutycznych, nowe produkty w nowych zastosowaniach itp. Wzrost cen jest istotny, ale w wielu wypadkach to nie wyższe ceny już dostępnych produktów decydują o tym, że sprzedaje się „za więcej”. „Czarnym koniem wzrostu” jest dynamika wprowadzania nowych prezentacji już istniejących produktów (przykładowo nowy smak syropu na kaszel) lub zupełnie nowych produktów (np. nowy lek combo zawierający niedostępne dotychczas połączenie dwóch lub więcej substancji czynnych). A jak to wygląda w liczbach? OSOZ Polska 3/2019

MONITOR ZDROWOTNY

Dr Jarosław Frąckowiak Wiceprezes PEX PharmaSequence

Analizie poddałem okres ostatnich 5 lat (od 2014 roku) i dwa pierwsze miesiące 2019 roku. Nowy produkt lub nowa prezentacja została zdefiniowana jako „posiadająca zerową sprzedaż w poprzednim roku” *. Badane kategorie: leki na receptę, leki OTC, suplementy i kosmetyki. W roku 2014 liczba nowowprowadzonych produktów – łącznie dla wszystkich kategorii – wyniosła 10 615 SKUs, z rynku zniknęło z kolei 4 776 prezentacji produktów. W roku 2018 wprowadzono 11 202, a zaprzestano sprzedaży 8 071. W perspektywnie całego badanego okresu (lata 2014 – 2018): – Przez ponad 5 lat (różnica pomiędzy nowymi produktami na rynku i tymi, które przestały się sprzedawać) przybyło netto 19 676 SKUS. – Dynamika pojawiania się nowych produktów – porównując rok 2018 do roku 2014 – jednak spadła, aż o 53%. Które kategorie ** są szczególnie „podatne” na nowe wprowadzenia? Z danych przedstawionych na wykresach wynika, że w ostatnim roku najczęściej wprowadzane są nowe suplementy, w roku 2018, netto, pojawiło się aż 1910 nowych SKUs. Na drugim miejscu „podium” ulokowały się kosmetyki (1324 nowych wprowadzeń), a na trzecim leki na receptę – 255 nowych SKUs. Jedyną kategorią, w której bilans wprowadzeń i zaprzestania sprzedaży jest ujemny stanowią leki OTC – netto z rynku „ubyły” 353 prezentacje. Bardzo często jest tak, że nowo wprowadzane produkty mają średnią cenę wyższą niż produkty z tych samych kategorii aktualnie dostępne na rynku. Zatem, jeżeli analizować będziemy wzrost cen jako motor napędowy rozwoju wartościowego rynku aptecznego, wyłączając z analizy wpływ nowych wprowadzeń, to okazuje się, że często nie jest to najważniejszy czynnik rozwojowy. Bowiem tym czynnikiem są właśnie nowe prezentacje/produkty. Co może wynikać z tak prostej analizy z punktu widzenia aptek i – najczęściej – także producentów? Po pierwsze, trzeba śledzić nowości i ich rozwój na rynku, często – w przypadku suplementów, OTC i kosmetyków – wspomagany przez akcje reklamowo-promocyjne do pacjentów. Takie produkty muszą być dostępne dla pacjentów. Po drugie – a to zawsze jest ważne – należy zadbać, by najbardziej popularne i poszukiwane marki

OSOZ Polska 3/2019

Rys. 1. Leki na receptę (Rx) – liczba nowych wprowadzeń i zaprzestań sprzedaży z bilansem w latach 2500

2539

2000 1500

2119

2193

1329

1000

691

2014

1748

162

255

711

500 0

1682

2015

2016

2017

2018

-1428

-1482

-1520

-1493

-500 -1000

-1210

-1500 -2000 nowe wprowadzenia

zaprzestanie sprzedaży

bilans

Rys. 2. Leki OTC – liczba nowych wprowadzeń i zaprzestań sprzedaży z bilansem w latach 1500 1372

1000 635

975

1086 892

762

500 0

2014

2015

2016

2017 2018 -78

-500

-353

-737 -921

-1000

-988

-970

-1115

-1500 nowe wprowadzenia

zaprzestanie sprzedaży

bilans

Rys. 3. Suplementy – liczba nowych wprowadzeń i zaprzestań sprzedaży z bilansem w latach 3500 3000

3175

2500 2333

2000 1500 1000

1910 1563 1086

500 0 -500 -1000

2014 -477

1554 963

2015 -591

1627

1342

813 2016 -814

2017

2018

-991

-1265

-1500 nowe wprowadzenia

zaprzestanie sprzedaży

bilans

MONITOR ZDROWOTNY

Rys. 4. Kosmetyki – liczba nowych wprowadzeń i zaprzestań sprzedaży z bilansem w latach

8000 6000 4000

5141 2789

1915

2000 0 -2000

5615 4645

2014

2015

-2352

-2730

2400

2016 -3215

5522

5367 1630

1324

2017

2018

-3737

-4198

-4000 -6000 nowe wprowadzenia

produktów były dostępne. I po trzecie – mniej to już oczywiste – z czegoś często trzeba zrezygnować bowiem magazyn nie jest „z gumy”. Dylemat typu „większy asortyment z mniejszym zapasem per produkt i ryzykiem braków czy mniejszy asortyment, ale z większym zapasem per produkt” pojawia się na co dzień. Można ten dylemat rozwiązywać racjonalnie, posługując się dostępnymi danymi z rynku – wiele aptek i sieci już od dawna w ten sposób sobie radzi.

zaprzestanie sprzedaży

ku czy mikro-rynku. A to może prowadzić do relatywnych strat, np. mniejszej ilości pacjentów czy mniej dynamicznie rosnących lub spadających przychodów. Posiadając informacje o mikro-rynku, można na nim operować bardziej efektywnie. I chyba uprawnionym jest wniosek, że posiadanie i właściwe wykorzystanie informacji jest tak samo ważnym motorem rozwoju biznesu jak opisane wyżej nowe produkty/prezentacje w przypadku całego rynku aptecznego. 

bilans

Chyba czas wrócić do liczb. Można odnieść wrażenie, że zaspokojenie wszystkich potrzeb pacjentów w sensie asortymentu to kwadratura koła. Ale jest dobra wiadomość. Rynek jest skoncentrowany. Kilka tysięcy SKU (tak jest ogólnie i w każdej kategorii) odpowiada za 80% sprzedaży, zarówno wartościowo i ilościowo. Tylko które? W aptece taką analizę można przeprowadzić szybko. Ale dane tylko ze swoich aptek nie muszą odzwierciedlać sytuacji na ryn-

*nowe produkty czy prezentacje to takie, które miały zerową sprzedaż w ubiegłym roku. Analizy dokonano na podstawie BLOZ 7. Założono, że produkty, które trafiają do szerokiej dystrybucji „zachowują się” podobnie w aptekach operujących na innych sposobach identyfikacji niż BLOZ **kategoryzacja oparta jest na autorskim (udostępnianym) systemie klasyfikacji produktów sprzedawanych w aptekach, opracowanym przez PEX PharmaSequence (nazwa systemu: OTC PEX) Dane i informacje wykorzystane w artykule opracowane na podstawie badań PEX PharmaSequence w tym, na podstawie analiz z reprezentatywnego panelu PEX PharmaSequence umożliwiającego – aptekom i sieciom, członkom Aptecznego Banku Danych – dostęp do szczegółowych analiz. Adres do autora: jaroslaw.frackowiak@pexps.pl

reklama

OSOZ Polska 3/2019

MONITOR ZDROWOTNY

R an k i n g i P E X

Rankingi PEX. Firmy i produkty. Luty 2019 Top 10 firm farmaceutycznych oraz 10 Top Total Brand dla wybranych segmentów rynku (pod względem sprzedaży w danym miesiącu w cenach detalicznych do pacjenta, pojęcie total brand oznacza sumę wszystkich prezentacji/SKU danego produktu występujących pod daną nazwą – np. różne dawki tego samego leku itd.). Obrazowane komentarzem i strzałkami zmiany w rankingu między miesiącami dotyczą pierwszych 10-ciu miejsc. Autorem rankingów jest PEX PharmaSequence (wszystkie dane na podstawie reprezentatywnego panelu aptek/sieci ABD PEX PharmaSequence). Miejsce w rankingu

Ranking firm farmaceutycznych pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w lutym 2019

POLPHARMA

TEVA

ADAMED

KRKA

BAYER

SANOFI

GLAXOSMITHKLINE

SANDOZ

VALEANT

BOEHRINGER INGELHEIM

USP ZDROWIE

POLPHARMA

GLAXOSMITHKLINE

AFLOFARM

SANOFI

TEVA

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

Miejsce w rankingu

         

XARELTO

PRADAXA

NEOPARIN

NEBBUD

LEKI NA RECEPTĘ

HASCO - LEK

RECKITT BENCKISER

ANGELINI

BERLIN-CHEMIE

FOSTEX

CLEXANE

RISPOLEPT CONSTA

GLUCOPHAGE

BISOCARD

INS. GENSULIN

IBUPROM

GRIPEX

AFLOFARM NUTRICIA USP ZDROWIE SIEĆ N.P.ZDROVIT OLIMP LABS OLEOFARM POLPHARMA RECKITT BENCKISER BAYER

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

L’OREAL AFLOFARM SANOFI IRENA ERIS PIERRE FABRE DERMO-COSMETIQUE ZIAJA POLPHARMA NAOS N.P.ZDROVIT PIERRE FABRE

         

LEKI OTC

                   

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

MARKA WŁASNA BEBILON DICOFLOR NUTRAMIGEN D-VITUM NEOCATE VITRUM MULTILAC DOPPELHERZ ACIDOLAC

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

NEOSINE

NUROFEN

APAP

THERAFLU

VOLTAREN

RUTINOSCORBIN

GROPRINOSIN

ESSENTIALE

SUPLEMENTY DIETY 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

LEKI NA RECEPTĘ

LEKI OTC

Ranking total brandów pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w sty lutym 2019

         

SUPLEMENTY DIETY

         

KOSMETYKI

VICHY PHARMACERIS ZIAJA EMOLIUM LA ROCHE BIODERMA AVENE DERMEDIC CETAPHIL IWOSTIN

         

Więcej danych? Wszystkich z Państwa, którzy są zainteresowani bardziej szczegółowymi raportami i/lub zakupem raportów-rankingów, prosimy o kontakt: rozwiazania@pexps.pl

OSOZ Polska 3/2019

MONITOR ZDROWOTNY mon i tor ep i dem i o lo g i c zny

Monitor epidemiologiczny. Koszty leczenia. GRYPA I PRZEZIĘBIENIE

OGÓŁEM

ALERGIA

ZMIANA MIESIĘCZNA W lutym W ODNIESIENIU DO stycznia

86 589 zł

80 759 zł

9 920 zł

8 920 zł

737 zł

740 zł

styczeń

luty

styczeń

luty

styczeń

luty

−5831 zł

−6,73%

−1000 zł

−10,08%

2 zł

1,05%

TREND ROCZNY PORÓWNANIE ROKU 2019 I 2018

905 790 zł

927 947 zł

73 691 zł

74 360 zł

11 691 zł

12 524 zł

2018

2019

2018

2019

2018

2019

22 157 zł

2,45%

669 zł

0,91%

833 zł

7,13%

luty WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Podkarpackie 64 307 zł Opolskie 65 571 zł Warmińsko-Mazurskie 65 949 zł

Podlaskie 6 777 zł Podkarpackie 6 970 zł Warmińsko-Mazurskie 7 090 zł

Podlaskie 494 zł Podkarpackie 552 zł Warmińsko-Mazurskie 552 zł

Dolnośląskie 90 610 zł Mazowieckie 92 644 zł Wielkopolskie 95 629 zł

Mazowieckie 10 323 zł Lubuskie 10 766 zł Wielkopolskie 10 973 zł

Lubuskie 875 zł Dolnośląskie 878 zł Mazowieckie 901 zł

ROK 2019 WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Opolskie 737 674 zł Podkarpackie 755 488 zł Kujawsko-Pomorskie 803 515 zł

Świętokrzyskie 59 423 zł Opolskie 61 197 zł Warmińsko-Mazurskie 63 254 zł

Opolskie 7 413 zł Kujawsko-Pomorskie 7 930 zł Świętokrzyskie 9 687 zł

Wielkopolskie 982 481 zł Dolnośląskie 1 056 031 zł Mazowieckie 1 109 343 zł

Lubuskie 80 552 zł Dolnośląskie 85 488 zł Mazowieckie 94 166 zł

Mazowieckie 14 977 zł Dolnośląskie 15 370 zł Podkarpackie 21 517 zł

luty WOJEWÓDZTWA Z NAJMOCNIEJSZYMI SPADKAMI I WZROSTAMI KOSZTÓW Mazowieckie -11 305 zł Podlaskie -11 092 zł Dolnośląskie -9 016 zł

Mazowieckie -2 410 zł Podlaskie -2 263 zł Podkarpackie -2 258 zł

Podlaskie -74 zł Lubelskie -63 zł Warmińsko-Mazurskie -63 zł

Brak wzrostów kosztów

Kujawsko-Pomorskie 337 zł Wielkopolskie 749 zł Lubuskie 1 444 zł

Zachodniopomorskie 57 zł Wielkopolskie 85 zł Lubuskie 111 zł

zestawienie KOSZTY W lutym W OSTATNICH LATACH

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2014

2015

2016

2017

2018

2019

* wszystkie dane w przeliczeniu na 1000 mieszkańców

OSOZ Polska 3/2019

MONITOR ZDROWOTNY

mon i tor ep i dem i o lo g i c zny

Ogólne koszty leczenia (zakup środków farmaceutycznych) przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

ƖƏƏƏƏ

prognoza

ѶƔƏƏƏ

» Od lutego

koszty, tys. zł

ѶƏƏƏƏ ƕƔƏƏƏ

spadają ogólne koszty leczenia.«

ƕƏƏƏƏ ѵƔƏƏƏ ѵƏƏƏƏ ƔƔƏƏƏ ƔƏƏƏƏ

ѵ ƕ ƑƏƐѶ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

ѵ ƕ ƑƏƐƖ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC prognoza

KWIECIEŃ prognoza

MAJ prognoza

CZERWIEC prognoza

LIPIEC prognoza

SIERPIEŃ prognoza

WRZESIEŃ prognoza

PAŹDZIERNIK prognoza

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 3/2019

MONITOR ZDROWOTNY mon i tor ep i dem i o lo g i c zny

Koszty grypy i przeziębienia przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

ƐƏƏƏƏ

prognoza

» W lutym, w stosunku

ƖƏƏƏ ѶƏƏƏ

koszty, tys. zł

ƕƏƏƏ

do stycznia, o 10% spadły koszty leczenia przeziębienia i grypy.«

ѵƏƏƏ ƔƏƏƏ ƓƏƏƏ ƒƏƏƏ ƑƏƏƏ ƐƏƏƏ Ə

ѵ ƕ ƑƏƐѶ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

ѵ ƕ ƑƏƐƖ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC prognoza

KWIECIEŃ prognoza

MAJ prognoza

CZERWIEC prognoza

LIPIEC prognoza

SIERPIEŃ prognoza

WRZESIEŃ prognoza

PAŹDZIERNIK prognoza

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 3/2019

MONITOR ZDROWOTNY

mon i tor ep i dem i o lo g i c zny

Koszty alergii przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

prognoza

ƐѵƏƏ ƐƓƏƏ

koszty, tys. zł

ƐƑƏƏ ƐƏƏƏ ѶƏƏ ѵƏƏ ƓƏƏ ƑƏƏ Ə

ѵ ƕ ƑƏƐѶ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

ѵ ƕ ƑƏƐƖ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

» Do lutego koszty leczenia alergii były niskie, ale w marcu mogą wzrosnąć nawet o 50%.«

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC prognoza

KWIECIEŃ prognoza

MAJ prognoza

CZERWIEC prognoza

LIPIEC prognoza

SIERPIEŃ prognoza

WRZESIEŃ prognoza

PAŹDZIERNIK prognoza

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 3/2019

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A CJI

Struktura dystrybucji leków luty | WARTOŚCI STATYSTYCZNE I TRENDY W STOSUNKU DO stycznia

CENA OPAKOWANIA LEKU

MARŻA APTECZNA

OBRÓT W APTECE

LICZBA PACJENTÓW

21,00 zł

24,89%

210,5 tys. zł

3890

0,13 zł

0,07%

0,18 zł

PROGNOZA NA

maj

SPRZEDAŻ WEDŁUG STATUSU LEKU

Obrót statystycznej apteki w lutym 2019 roku wyniósł 210,5 tys. zł. W porównaniu z poprzednim miesiącem roku było to o 16 tys. zł mniej (–7,1%) i o 24 tys. zł więcej (+12,9%) niż w analogicznym okresie ubiegłego roku. Wartość rynku farmaceutycznego osiągnęła poziom 3,05 mld zł. Oznacza to spadek o 255 mln zł (–7,7%) w stosunku do stycznia 2019 roku oraz wzrost o 235 mln zł (+8,4%) w stosunku do lutego 2018 roku. Udział refundacji stanowił 24,74% (+0,59 p.p. w porównaniu ze styczniem 2019) obrotu aptecznego i wyniósł 755 mln zł. Według obliczonych przez ekspertów OSOZ prognoz, obrót w statystycznej aptece w 2019 roku wyniesie 2,524 mln zł. Oznacza to wzrost średniego obrotu

OSOZ Polska 3/2019

suplementy

INNE

55,85% 24,72% 9,61% 9,82%

-310

POZIOM REFUNDACJI

24,74% 0,59%

Maj to przeważnie już okres z dobrą pogodą. W ostatnich latach był to czas spadku nasilenia występowania chorób jesienno-zimowych, a więc również obniżenia obrotu w statystycznej aptece. Dodatkowo, wolne dni od pracy 1 i 3 maja wpływają ujemnie na obrót statystycznej apteki. Szacujemy iż w maju wyniesie on 198,5 tys. zł.

Łukasz Stopa

RX OTC

SPRZEDAŻ NA PACJENTA

54,11 zł

-16 tys. zł

w stosunku do minionego roku o 8,8% (+204 tys. zł) oraz wzrost o 14,8% (+ 324 tys. zł) w stosunku do 2017 roku. Rynek farmaceutyczny osiągnie wartość 36 mld zł. To odpowiednio o 1,45 mld zł więcej (+4,2%) niż w 2018 roku oraz o 3 mld zł więcej (+9,2%) niż w 2017 roku. Wartość refundacji wyniesie 9,3 mld zł, co stanowić będzie 25,83% całkowitego obrotu aptecznego. W lutym sprzedaż w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: średni obrót apteczny wypracowany ze sprzedaży leków refundowanych wyniósł 70,2 tys. zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 45,4 tys. zł, a produktów sprzedawanych bez recepty – 93,5 tys. zł. W porównaniu ze styczniem 2019 roku zanotowaliśmy spadek obrotu w statystycznej aptece we wszystkich trzech kategoriach.

Dla recept refundowanych wyniósł on 5,1% (–3,7 tys. zł), dla recept pełnopłatnych – 5,9% (–2,8 tys. zł), a dla produktów sprzedawanych bez recepty: 8,7% (–8,9 tys. zł). Wartość rynku farmaceutycznego wypracowana ze sprzedaży leków refundowanych wyniosła 1,02 mld zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 0,66 mld zł, a sprzedaży produktów OTC – 1,36 mld zł. Dniem tygodnia charakteryzującym się największym średnim obrotem aptecznym był piątek (9 658 zł), natomiast dniem roboczym o najniższym średnim obrocie aptecznym – środa (9 032 zł). Rozrzut pomiędzy tymi wartościami wyniósł 636 zł. Średni obrót apteczny w poszczególnych roboczych dniach lutego wahał się pomiędzy 8 549 zł (wartość osiągnięta 21 lutego), a 10 319 zł (wartość osiągnięta 8 lutego).

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A CJI

W lutym 2019 roku w żadnej z grup nie zanotowaliśmy wzrostu wartości sprzedaży w stosunku do stycznia 2019 roku. Największy spadek zanotowaliśmy w przypadku leków przeciwpasożytniczych, produktów na przewód pokarmowy i metabolizm oraz produktów na centralny układ nerwowy. Udział wartości sprzedaży produktów z poszczególnych grup terapeutycznych w obrocie statystycznej apteki rozkładał się następująco: 17,74% obrotu statystycznej apteki wypracowano ze sprzedaży leków na przewód pokarmowy i metabolizm, 12,19% – ze sprzedaży leków na układ oddechowy, 11,90% – ze sprzedaży leków na układ sercowo – naczyniowy oraz 11,49% – produktów na centralny układ nerwowy. W lutym średnia marża apteczna wyniosła 24,89%. To o 0,07 p.p. więcej niż w styczniu 2019 roku oraz o 0,58 p.p. mniej niż w lutym 2018 roku. Marża w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: dla leków refundowanych wyniosła 18,26% (–0,87 p.p. w stosunku do stycznia 2019), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 19,98% (–0,77 p.p. w stosunku do stycznia 2019 roku), natomiast dla produktów OTC – 30,97% (+2,12 p.p. w stosunku do stycznia 2019 roku). W całym 2019 roku marża apteczna wyniesie 24,7%. Będzie to odpowiednio o 0,3 p.p. mniej niż w 2018 roku oraz o 0,5 p.p. mniej niż w 2017 roku. W poszczególnych kategoriach sprzedażowych zmiany będą kształtować się następująco: dla leków refundowanych średnia marża apteczna wyniesie 18,22% (–0,46 p.p. w stosunku do 2018 roku), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 21,90% (–0,99 p.p. w stosunku do 2018 roku), a dla produktów OTC – 28,44% (–1,07 p.p. w stosunku do 2018 roku). Średnia cena za opakowanie leku w lutym 2019 roku wyniosła 21,00 zł. To o 13 groszy więcej niż w styczniu 2019 roku, jednocześnie również o 13 groszy więcej niż w analogicznym okresie roku 2018. W porównaniu z lutym 2018 roku, w każdej z trzech kategorii sprzedażowej zanotowaliśmy wzrost średniej ceny sprzedaży. Średnia cena za opakowanie leków refundowanych wyniosła 28,32 zł (+46 groszy w stosunku do lutego 2018), leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 26,00 zł (+1,31 zł w porównaniu do analogicznego okresu w ubiegłym roku), produktów OTC – 16,12 zł (+0,59 zł).

Rys. 1. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach lutego (porównanie do ubiegłego roku) luty 2019

luty 2018

ƐƏƏƏƏ ƖƏƏƏ ѶƏƏƏ ƕƏƏƏ ѵƏƏƏ ƔƏƏƏ ƓƏƏƏ ƒƏƏƏ ƑƏƏƏ ƐƏƏƏ Ə

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ

Rys. 2. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach lutego – podział na dni tygodnia (porównanie do ubiegłego roku) luty 2019

luty 2018

ƐƏƏƏƏ ƖƏƏƏ ѶƏƏƏ ƕƏƏƏ ѵƏƏƏ ƔƏƏƏ ƓƏƏƏ ƒƏƏƏ ƑƏƏƏ ƐƏƏƏ Ə

omb;7 b-j;h

)|ou;h

ࡆuo7-

-u|;h

b.|;h

"o0o|-

b;7 b;Ѵ-

Rys. 3. Podział sprzedaży aptecznej na kategorie – % wartości sprzedaży układ 6,09% mięśniowo-szkieletowy

17,74% przewód pokarm. i metabolizm

4,43% układ moczowo-płciowy i hormony płciowe

2,38% narządy zmysłów 5,2% leki przeciwzakaźne

12,19% układ oddechowy

0,31% leki przeciwpasożytnicze, owadobójcze i repelenty 1,56% leki onkologiczne i immunomodulacyjne 5,11% krew i układ krwiotwórczy 1,15% endokrynologia – hormony, bez horm. płciowych 3,14% dermatologia

11,9% układ sercowo-naczyniowy

11,49% centralny układ nerwowy varia 11,16%

6,14% nieokreślona

OSOZ Polska 3/2019

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A CJI

Rys. 4. Poziom marży aptecznej (%) w latach 2007–2019 30% 29% 28% 27% 26% 25% 24% 23% 22%

III

2008

III

2009

III

2010

III

2011

III

2012

III

2013

III

2014

III

2015

III

2016

III

2017

Rys. 5. Podział średniej ceny leku (w zł) na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2018–2019

III

2018

zapłata pacjenta

IV 1 2 2019

2007

refundacja

ƑƔ ƑƏ ƐƔ

ƐƔķƒƓ ƐƔķƑƒ ƐƔķƐѶ ƐƔķƒѶ ƐƔķƓƓ ƐƔķƔƖ ƐƔķѵƓ ƐƔķѵƕ ƐƔķѶƖ ƐƔķѶƒ ƐƔķѶ ƐƔķƑƑ ƐƔķƒƖ ƐƔķƒƒ

ƐƏ Ɣ ƓķƖƔ

ƓķѶƐ

ƔķƐ

ƔķƔѶ

ƔķѵƓ

ƔķѶƑ

Ɣķƕƒ

ƔķƔƕ

ƔķƒƖ

ƔķƔƒ

ƔķƓƕ

ƔķƐƐ

ƔķƏƓ

ƔķƑ

ƐƏ

ƐƐ

ƐƑ

ƑƏƐѶ

ƐƐ

ƐƏ

ƐƑ

ƑƏƐƖ

Rys. 6. Podział średniej ceny pozycji sprzedanej na receptę refundowaną (w zł), na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2018–2019 zapłata pacjenta

ƒƏ ƑƔ

ƕķѶƕ

ƕķƖѶ

ƕķƖƔ

ƕķƒƒ

ƕķƔ

ƕķƕƒ

ƕķѵѶ

ƕķѵ

ƕķƑƐ

ƕķƕѶ

ƕķѵƐ

refundacja

ƕķƔѶ

ƕķѵ

ƑƏ ƐƔ ƐƏ

ƐƖķƕƐ ƐƖķѶѶ ƑƏķƐѵ ƑƏķƐƒ ƑƏķƑѵ ƑƏķƓѶ ƑƏķѵƕ ƑƏķѵƑ ƑƏķѵƒ ƑƏķѵƒ ƑƏķƓƒ ƑƏķѵѵ ƑƏķƑƔ ƑƏķƕƓ

Ɣ Ə

ƐƐ

ƐƏ

ƐƑ

ƑƏƐѶ

ƐƐ

ƐƏ

ƐƑ

ƑƏƐƖ

Rys. 7. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w ciągu miesiąca w latach 2007–2019 4600 4400 4200 4000 3800 3600 3400 3200 I

III

2007

OSOZ Polska 3/2019

III

2008

III

2009

III

2010

III

2011

III

2012

III

2013

III

2014

III

2015

III

2016

III

2017

III

IV 1 2

2018

2019

3000

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A CJI

Rys. 8. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w rozbiciu na przedziały godzinowe w dniu powszednim w lutym Ɛѵ ƐƓ ƐƑ ƐƏ Ѷ ѵ Ɠ Ƒ ƑƒŋƑƓ

ƑƑŋƑƒ

ƑƐŋƑƑ

ƑƏŋƑƐ

ƐƖŋƑƏ

ƐѶŋƐƖ

ƐƕŋƐѶ

ƐѵŋƐƕ

ƐƔŋƐѵ

ƐƓŋƐƔ

ƐƒŋƐƓ

ƐƑŋƐƒ

ƐƐŋƐƑ

ƖŋƐƏ

ƐƏŋƐƐ

ѶŋƖ

ƕŋѶ

ѵŋƕ

Ɣŋѵ

ƓŋƔ

ƒŋƓ

Ƒŋƒ

ƐŋƑ

Ə ƏŋƐ

Średnia cena za opakowanie leku w okresie od stycznia do lutego 2019 roku wyniosła 20,90 zł. To o 70 groszy więcej niż w analogicznym okresie 2018 roku. Wzrost średniej ceny sprzedaży zaobserwowaliśmy również we wszystkich podstawowych kategoriach sprzedażowych – największy (+5,3%, tj. 1,31 zł) w przypadku leków wydawanych na recepty pełnopłatne. W lutym statystyczną aptekę odwiedziło 3 890 pacjentów (3 270 osób zakupiło produkty OTC, 780 – leki na recepty pełnopłatne, a 770 – leki wydawane na recepty refundowane). To o 310 osób mniej niż w minionym miesiącu. Największy ruch w statystycznej aptece panował w drugim tygodniu miesiąca, tj. pomiędzy 8 a 14 lutego. Wówczas w statystycznej aptece zanotowano 1001 osób. Kolejnym w rankingu tygodniem był 1–7 lutego (984 osób), 22–28 lutego (951 osób) i 15–21 grudnia (947 osób). Najwięcej pacjentów zarejestrowano w aptece w godzinach 11.00–12.00 (powyżej 15 osób w aptece w ciągu godziny) Statystyczny pacjent podczas jednej wizyty w aptece zakupił produkty o łącznej wartości 54,11 zł. To o 0,18 zł więcej niż w minionym miesiącu oraz o 3,01 zł więcej niż w analogicznym okresie roku 2018. Z kwoty tej 40,72 zł zapłacił pacjent, a 13,39 zł dopłacił refundator. Wartość refundacji w porównaniu ze styczniem 2019 roku wzrosła o 2,8% (36 groszy). W tym samym okresie wartość zapłaty pacjenta spadła o 0,4% (–0,18 zł). Dla leków refundowanych wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniosła 91,14 zł (z czego 24,39 zł to zapłata pacjenta, a 66,75 zł – wartość refundacji), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 58,15 zł, a dla produktów OTC – 28,60 zł. 

Rys. 9. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych dniach lutego (porównanie do ubiegłego roku) luty 2019

luty 2018

ƑƏƏ ƐƕƔ ƐƔƏ ƐƑƔ ƐƏƏ ƕƔ ƔƏ ƑƔ Ə

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ

Rys. 10. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych tygodniach lutego (porównanie do ubiegłego roku) luty 2019

luty 2018

ƐƏƏƏ ƖƏƏ ѶƏƏ ƕƏƏ ѵƏƏ ƔƏƏ ƓƏƏ ƒƏƏ ƑƏƏ ƐƏƏ Ə

Ɛŋƕ Ѵ |;]o

ѶŋƐƓ Ѵ |;]o

ƐƔŋƑƐ Ѵ |;]o

ƑƑŋƑѶ Ѵ |;]o

Tab. 1. Sprzedaż produktów w statystycznej aptece wg. statusu produktu Wg. statusu leku w bazie BLOZ

Wartość sprzedaży w statystycznej aptece (PLN)

Udział w całkowitej wartości sprzedaży aptecznej

luty 2019

luty 2018

luty 2019

luty 2018

117 571

101 265

55,85%

54,30%

Lek - OTC

52 032

49 143

24,72%

26,35%

Suplement diety lub dietetyczny środek spożywczy

20 226

17 968

9,61%

9,63%

Pozostałe

20 670

18 124

9,82%

9,72%

Lek - RX

OSOZ Polska 3/2019

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A CJI

Tab. 2. Opis stanu statystycznej apteki w formie skróconego biuletynu informacyjnego za luty 2019 zmiana w stosunku do (%)

luty 2019

stycznia 2019

zmiana w stosunku do (liczbowo)

lutego 2018

stycznia 2019

lutego 2018

obrót całkowity (w tys. zł) statystyczna apteka

210,5

-7,1%

12,9%

-16,0

24,0

cały rynek apteczny

3 052 040

-7,7%

8,4%

-254 860,5

235 330,0

statystyczna apteka

70,2

-5,1%

13,7%

-3,8

8,5

cały rynek apteczny

1 017 504

-5,7%

9,2%

-61 908,3

85 438,1

statystyczna apteka

45,4

-5,9%

13,5%

-2,8

5,4

cały rynek apteczny

657 646

-6,6%

8,9%

-46 162,0

53 903,2

statystyczna apteka

93,5

-8,7%

11,8%

-8,9

9,9

cały rynek apteczny

1 356 120

-9,3%

7,3%

-139 182,3

92 528,0

statystyczna apteka

52,1

-4,8%

17,3%

-2,6

7,7

cały rynek apteczny

755 223

-5,4%

12,6%

-43 456,2

84 573,8

w całkowitym obrocie

24,74%

2,5%

3,9%

0,0059

0,0094

w sprzedaży refundowanej

73,23%

0,7%

2,7%

0,0052

0,0189

ogółem

21,00 zł

0,6%

0,1272

0,1258

dla leków z list refundacyjnych

28,32 zł

1,7%

0,4751

0,4636

dla leków z recept pełnopłatnych

26,00 zł

1,4%

5,3%

0,3555

1,3081

dla produktów bez recepty (OTC)

16,12 zł

-1,0%

3,8%

-0,1688

0,5942

3 890

-7,4%

6,6%

-310

240

Liczba pacjentów w aptece (recepty refundowane)

770

-4,9%

10,0%

-40

Liczba pacjentów w aptece (recepty pełnopłatne)

780

-4,9%

5,4%

-40

3 270

-7,6%

5,8%

-270

180

recepty refundowane (w tys. zł)

recepty pełnopłatne (w tys. zł)

sprzedaż odręczna (w tys. zł)

wartość refundacji (w tys. zł)

udział refundacji

średnia cena opakowania

Liczba pacjentów w aptece

Liczba pacjentów w aptece (sprzedaż odręczna) Średnia marża apteczna ogółem

24,89%

0,3%

-2,3%

0,0007

-0,0058

dla leków z list refundacyjnych

18,26%

-4,6%

-4,1%

-0,0087

-0,0079

dla leków na recepty pełnopłatne

19,98%

-3,7%

-17,6%

-0,0077

-0,0428

dla sprzedaży odręcznej

30,97%

7,3%

5,2%

0,0212

0,0152

Wartość sprzedaży na pacjenta

54,11 zł

0,3%

5,9%

0,1845

3,0172

Wartość zapłaty przez pacjenta

40,72 zł

-0,4%

4,6%

-0,1809

1,7928

Wartość dopłaty refundatora

13,39 zł

2,8%

10,1%

0,3654

1,2245

Wartość sprzedaży na pacjenta (recepty refundowane)

91,14 zł

-0,1%

3,4%

-0,1349

2,9769

Wartość zapłaty przez pacjenta (recepty refundowane)

24,39 zł

-2,1%

-3,5%

-0,5113

-0,8722

Wartość dopłaty refundatora (recepty refundowane)

66,75 zł

0,6%

6,1%

0,3764

3,8490

Wartość sprzedaży na pacjenta (recepty pełnopłatne)

58,15 zł

-1,1%

7,6%

-0,6365

4,1310

Wartość sprzedaży na pacjenta (sprzedaż odręczna)

28,60 zł

-1,1%

5,6%

-0,3286

1,5270

Rys. 11. Prognoza miesięcznych obrotów statystycznej apteki Wartości w cenach detalicznych brutto prognoza obrotu

Obrót 2019: 2 524 tys. zł

realizacja obrotu

realizacja (poprzedni rok)

ƑƓƏ

Zmiana obrotu: wzrost 8 do 9%

ƑƒƏ

Tysiące zł

ƑƑƏ ƑƐƏ ƑƏƏ ƐƖƏ ƐѶƏ ƐƕƏ ƐѵƏ

OSOZ Polska 3/2019

(

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A CJI

Prognoza sprzedaży rocznej w oparciu o dane do lutego 2019 2019

Dane narastające od początku roku

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2018

2017

2019

2017

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2018

2017

2 524,0

8,8%

14,8%

204,0

324,5

437,0

14,1%

13,1%

54,0

50,5

36 036 602,5

4,2%

9,2%

1 453 508,5

3 044 939,0

6 358 939,5

9,9%

10,2%

574 490,5

589 360,0

869,6

6,4%

11,8%

52,7

91,7

144,1

11,6%

11,3%

15,0

14,6

12 414 227,2

1,9%

6,4%

236 493,1

746 297,1

2 096 916,0

7,5%

8,5%

147 041,3

164 175,5

563,7

11,9%

16,4%

60,0

79,6

93,6

16,2%

14,4%

13,0

11,8

8 047 989,4

7,2%

10,8%

538 873,2

786 517,9

1 361 453,2

11,9%

11,5%

145 057,6

140 699,2

1 068,6

8,8%

15,9%

86,8

146,5

196,0

14,9%

13,5%

25,4

23,4

15 259 085,8

4,3%

10,3%

624 511,2

1 426 897,1

2 851 423,3

10,7%

276 165,4

275 364,4

651,8

8,8%

16,1%

52,6

90,6

106,8

15,3%

17,0%

14,1

15,5

9 305 383,9

4,2%

10,5%

373 687,9

886 171,6

1 553 901,3

11,0%

14,0%

154 442,2

190 772,3

25,83%

0,0%

1,2%

0,0

24,44%

1,0%

3,4%

0,0

73,54%

1,5%

3,4%

0,0

72,97%

2,2%

5,0%

0,0

20,76 zł

-0,3%

2,4%

-0,07

0,49

20,90 zł

3,5%

4,9%

0,70

0,97

29,30 zł

4,6%

6,7%

1,30

1,83

28,32 zł

1,7%

3,8%

0,46

1,04

24,25 zł

-4,5%

-1,4%

-1,13

-0,34

26,00 zł

5,3%

9,3%

1,31

2,22

14,88 zł

-5,7%

-2,3%

-0,91

-0,35

16,12 zł

3,8%

6,0%

0,59

0,91

40 134

-8,4%

-6,8%

-3 676,3

-2 946,3

8 090,0

8,4%

3,2%

630,0

250,0

7 748

-9,8%

-9,1%

-842,3

-772,3

1 580,0

9,7%

3,9%

140,0

60,0

8 046

-10,1%

-13,7%

-904,0

-1 274,0

1 600,0

5,3%

-4,8%

80,0

-80,0

33 610

-7,9%

-5,9%

-2 890,2

-2 100,2

6 810,0

8,1%

3,0%

510,0

200,0

24,70%

-1,3%

-2,1%

0,0

24,85%

-2,2%

-3,8%

0,0

18,22%

-2,4%

-1,7%

0,0

18,71%

0,6%

-1,1%

0,0

21,90%

-4,3%

-11,8%

0,0

20,37%

-15,4%

-19,3%

0,0

28,44%

-3,6%

-3,4%

0,0

29,85%

1,1%

0,3%

0,0

62,89 zł

18,8%

23,2%

9,9

11,8

54,02 zł

5,2%

9,6%

2,7

4,7

46,65 zł

18,8%

22,7%

7,4

8,6

40,82 zł

4,9%

8,4%

1,9

3,2

16,24 zł

18,7%

24,7%

2,6

3,2

13,20 zł

6,3%

13,3%

0,8

1,6

112,24 zł

18,0%

22,9%

17,1

20,9

91,21 zł

1,7%

7,1%

1,6

6,0

29,70 zł

13,3%

12,7%

3,5

3,4

24,66 zł

-3,8%

-5,2%

-1,0

-1,4

82,54 zł

19,8%

27,1%

13,7

17,6

66,55 zł

4,0%

12,5%

2,5

7,4

70,06 zł

24,5%

34,9%

13,8

18,1

58,48 zł

10,4%

20,1%

5,5

9,8

31,80 zł

18,2%

23,1%

4,9

6,0

28,77 zł

6,3%

10,2%

1,7

2,7

Rys. 12. Prognoza miesięcznej wartości obrotu w kraju (ceny detaliczne brutto) Obrót 2019: 36 mld zł

Zmiana refundacji: wzrost 4 do 5% (w stosunku do roku 2018)

realizacja obrotu

realizacja obrotu (rok 2018)

prognoza refundacji

realizacja refundacji

realizacja refundacji (rok 2018)

ƒƔƏƏ

Refundacja: 9,3 mld zł

ƒƏƏƏ ƑƔƏƏ

Miliony zł

Zmiana obrotu: wzrost 4 do 5% (w stosunku do roku 2018)

prognoza obrotu

ƑƏƏƏ ƐƔƏƏ ƐƏƏƏ ƔƏƏ Ə

(

OSOZ Polska 3/2019

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A CJI

Tab. 3. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – dotyczy aktualnego miesiąca Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

Wartość

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

685,27

0,08

34301,09

0,16

7450,87

0,05

26850,22

0,52

0,22

0,78

1284,32

26,71

50,05

2. U-30

427,70

0,05

16129,70

0,08

6812,71

0,04

9316,99

0,18

0,42

0,58

673,89

23,94

37,71

3. U-50

299,76

0,03

7384,06

0,04

4244,37

0,03

3139,69

0,06

0,57

0,43

364,71

20,25

24,63

4. U-BEZPŁATNY

20,50

0,00

1444,03

0,01

119,53

0,00

1324,49

0,03

0,08

0,92

58,45

24,70

70,45

5. INWALIDA WOJENNY

14,12

0,00

730,53

0,00

0,65

0,00

729,88

0,01

0,00

1,00

23,61

30,94

51,75

0,18

0,00

5,42

0,00

0,94

0,00

4,48

0,00

0,17

0,83

0,28

19,42

29,55

11,10

0,00

308,12

0,00

54,09

0,00

254,03

0,00

0,18

0,82

16,36

18,83

27,76

0,00

0,04

0,00

0,04

0,00

1,00

0,00

15,81

25,64

220,72

0,02

9130,48

0,04

8,09

0,00

9122,38

0,18

0,00

1,00

351,07

26,01

41,37

3,16

0,00

744,05

0,00

92,07

0,00

651,98

0,01

0,12

0,88

7,09

105,01

235,62

6. INWALIDA WOJSKOWY 7. ZHK 8. AZ 9. SENIOR 75+ 10. NARKOTYKI 11. ŚRODKI POMOCNICZE

9,71

0,00

1432,48

0,01

739,93

0,00

692,55

0,01

0,52

0,48

36,08

39,70

147,53

12. PEŁNOPŁATNE

1370,97

0,15

45358,00

0,22

45357,66

0,29

0,34

0,00

1,00

0,00

1764,39

25,71

33,08

13. ODRĘCZNA

5938,29

0,66

93532,00

0,44

93531,17

0,59

0,83

0,00

1,00

0,00

6467,32

14,46

15,75

14. RAZEM

9001,48

1,00

210500,00

1,00

158412,09

1,00

52087,91

1,00

0,75

0,25

11047,58

19,05

23,39

Tab. 4. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – średnia narastająca od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

Wartość

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

704,36

0,08

34872,33

0,16

7742,02

0,05

27130,31

0,51

0,22

0,78

1316,82

26,48

49,51

2. U-30

442,99

0,05

16613,59

0,08

7046,91

0,04

9566,69

0,18

0,42

0,58

697,40

23,82

37,50

3. U-50

309,46

0,03

7613,97

0,03

4382,95

0,03

3231,02

0,06

0,58

0,42

377,39

20,18

24,60

4. U-BEZPŁATNY

21,11

0,00

1467,63

0,01

124,54

0,00

1343,08

0,03

0,08

0,92

59,78

24,55

69,51

5. INWALIDA WOJENNY

14,89

0,00

770,22

0,00

2,58

0,00

767,64

0,01

0,00

1,00

24,92

30,91

51,72

0,19

0,00

5,67

0,00

1,03

0,00

4,65

0,00

0,18

0,82

0,29

19,33

29,52

11,58

0,00

321,47

0,00

57,18

0,00

264,29

0,00

0,18

0,82

17,14

18,76

27,75

0,00

0,06

0,00

0,06

0,00

1,00

0,00

15,94

20,05

233,80

0,02

9629,71

0,04

32,21

0,00

9597,50

0,18

0,00

1,00

371,56

25,92

41,19

3,25

0,00

760,27

0,00

88,86

0,00

671,41

0,01

0,12

0,88

7,17

106,07

233,63

6. INWALIDA WOJSKOWY 7. ZHK 8. AZ 9. SENIOR 75+ 10. NARKOTYKI 11. ŚRODKI POMOCNICZE

10,89

0,00

1688,07

0,01

869,51

0,01

818,56

0,02

0,52

0,48

42,94

39,31

154,95

12. PEŁNOPŁATNE

1424,00

0,15

46782,00

0,21

46781,79

0,28

0,21

0,00

1,00

0,00

1833,65

25,51

32,85

13. ODRĘCZNA

6204,96

0,66

97975,00

0,45

97974,47

0,59

0,53

0,00

1,00

0,00

6761,53

14,49

15,79

14. RAZEM

9381,50

1,00

218500,00

1,00

165104,04

1,00

53395,96

1,00

0,76

0,24

11510,58

18,98

23,29

Tab. 5. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – dotyczy aktualnego miesiąca Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

Wartość

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1683

0,19

70178

0,33

18783

0,12

51394

0,99

0,27

0,73

2780

25,25

41,71

2. Recepty pełnopłatne

1371

0,15

45358

0,22

45358

0,29

0,00

1,00

0,00

1764

25,71

33,08

3. Sprzedaż odręczna

5938

0,66

93532

0,44

93531

0,59

0,00

1,00

0,00

6467

14,46

15,75

0,00

1432

0,01

740

0,00

693

0,01

0,52

0,48

39,70

147,53

9001

1,00

210500

1,00

158412

1,00

52088

1,00

0,75

0,25

11048

19,05

23,39

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 6. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – zestawienie narastające od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

Wartość

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1741,65

0,19

72054,93

0,33

19478,27

0,12

52576,66

0,98

0,27

0,73

2872,46

25,08

41,37

2. Recepty pełnopłatne

1424,00

0,15

46782,00

0,21

46781,79

0,28

0,21

0,00

1,00

0,00

1833,65

25,51

32,85

3. Sprzedaż odręczna

6204,96

0,66

97975,00

0,45

97974,47

0,59

0,53

0,00

1,00

0,00

6761,53

14,49

15,79

10,89

0,00

1688,07

0,01

869,51

0,01

818,56

0,02

0,52

0,48

42,94

39,31

154,95

9381,50

1,00

218500,00

1,00

165104,04

1,00

53395,96

1,00

0,76

0,24

11510,58

18,98

23,29

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 7. Prognoza rocznej sprzedaży w statystycznej aptece w rozbiciu na grupy sprzedaży Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

Wartość

Refundacja

Udział wart. %

Wartość

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

18693,20

0,17

869564,12

0,34

230102,61

0,12

639461,50

0,98

0,26

0,74

29480,98

29,50

46,52

2. Recepty pełnopłatne

18420,84

0,17

563714,61

0,22

563699,21

0,30

15,40

0,00

1,00

0,00

23690,51

23,79

30,60

3. Sprzedaż odręczna

72184,07

0,66

1068636,21

0,42

1068631,08

0,57

5,13

0,00

1,00

0,00

79885,29

13,38

14,80

140,80

0,00

22085,06

0,01

9737,66

0,01

12347,40

0,02

0,44

0,56

805,85

27,41

156,86

109438,90

1,00

2524000,00

1,00

1872170,57

1,00

651829,43

1,00

0,74

0,26

133862,63

18,86

23,06

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 8. Prognoza rocznej sprzedaży w rozbiciu na grupy sprzedaży z uwzględnieniem zmieniającej się w ciągu roku liczby aptek – cały rynek apteczny Rodzaj sprzedaży

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

Wartość

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

267039175

0,17

12414227222

0,34

3285335859

0,12 9128891363

0,98

0,26

0,74

421194776

29,47

46,49

2. Recepty pełnopłatne

262936684

0,17

8047989412

0,22

8047769433

0,30

219979

0,00

1,00

0,00

338147961

23,80

30,61

1030512781

0,66

15259085838

0,42 15259012591

0,57

73247

0,00

1,00

0,00

1140440636

13,38

14,81

2010036

0,00

315300028

0,01

176199271

0,02

0,44

0,56

11498885

27,42

156,86

1562498677

1,00

36036602500

1,00 9305383860

1,00

0,74

0,26

1911282259

18,85

23,06

3. Sprzedaż odręczna 4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Transakcje Liczba

OSOZ Polska 3/2019

139100757

1,00 26731218640

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Leki stosowane w kaszlu i przeziębieniu Kaszel jest najczęściej występującym objawem przeziębienia lub grypy, ale także poważniejszych chorób jak zapalenie dróg oddechowych (płuc, oskrzeli, tchawicy), astmy oskrzelowej lub alergii. Może przybrać formę suchą i męczącą lub mokrą (z flegmą). Wynika on najczęściej ze zwężenia „rurek” doprowadzających powietrze do płuc, co jest wynikiem stanów zapalnych. W przypadku alergii jest naturalnym odruchem mającym na celu powstrzymanie wnikania alergenów do układu oddechowego. Oprócz leczenia przyczyny kaszlu, najchętniej stosowanym środkiem łagodzącym jego przebieg są syropy. To segment farmacji notujący ciągły wzrost sprzedaży, który w 2018 roku zbliżył się do poziomu 1 mld zł (środki dostępne w aptece). Popyt na produkty na kaszel skorelowany jest wyraźnie z okresami epidemiologicznymi grypy i przeziębienia. Największy występuje od grudnia do marca. W sierpniu sprzedaż jest ponad 3-krotnie niższa niż w styczniu.

WSKAŹNIKI SPRZEDAŻY SPRZEDAŻY LEKÓW NA KASZEL I PRZEZIĘBIENIE. ROK 2018 I ZMIANA % W STOSUNKU DO ROKU 2002 WARTOŚĆ SPRZEDAŻY

ilość sprzedaży

958 142 450

70 330 356

88%

25%

asortyment

ŚREDNIA CENA

821

13,62 zł

70%

151%

1000

100

800

600

400

200

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

ilość [mln op.]

wartość [mln zł]

Sprzedaż ilościowa i wartościowa w latach 2002–2018

PROGNOZA

OSOZ Polska 3/2019

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Katar, kaszel i ból gardła – to typowe symptomy przeziębienia, jednej z najczęściej występujących dolegliwości. Wielu pacjentów próbuje samodzielnie walczyć z chorobą, stosując środki dostępne bez recepty. Dopiero wystąpienie poważniejszych objawów, w tym gorączki, motywuje do wizyty lekarskiej. Sprzedaż leków w tej grupie rośnie od lat, a w 2018 roku przekroczyła 958 mln zł. Opis rynku Poniższe analizy dotyczą leków należących do klasy ATC R05 – Leki stosowane w kaszlu i przeziębieniu, a wśród nich R05C – Leki wykrztuśne (bez przeciwkaszlowych), R05D – Leki przeciwkaszlowe (z wyłączeniem leków wykrztuśnych) oraz R05F – Połączenia leków przeciwkaszlowych z wykrztuśnymi. Wartość sprzedaży leków stosowanych w kaszlu i przeziębieniu w 2002 roku wynosiła 508,26 mln zł. W kolej-

OSOZ Polska 3/2019

nych latach występowały głównie wzrosty, przeplatane raz po raz spadkami. Wzrosty wartości sprzedaży wahały się od 1,33% (w 2018 roku) do 20,42% (w 2009 roku). Spadki wynosiły od –9,49% (w 2010 roku) do –0,20% (w 2012 roku). Takie zmiany ukształtowały wartość sprzedaży w 2018 roku na poziomie 958,14 mln (o 88,51% więcej niż na początku badanego okresu). Jest to najwyższa roczna wartość sprzedaży w badanym okresie.

Inaczej kształtowała się roczna ilość sprzedaży leków stosowanych w kaszlu i przeziębieniu. Tu widoczny jest raczej trend malejący. W 2002 roku sprzedaż leków z grupy ATC R05 wyniosła 93,69 mln opakowań, a w 2018 – 70,33 mln opakowań, a więc o 24,93% mniej. Najwięcej leków z omawianej grupy zostało sprzedanych w aptekach w 2003 roku (97,71 mln opakowań), a najmniej w 2014 roku (67,69 mln opakowań). Największy wzrost wynosił

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Tab. 2. Liczba produktów wprowadzonych na rynek w poszczególnych latach, będących do dzisiaj w ofercie oraz średnia cena dla tych produktów. Liczba produktów wycofanych z rynku w poszczególnych latach oraz średnia cena dla tych produktów Liczba badanych produktów

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2018

178

Produkty będące w ofercie w latach 2003–2018 a nie będące w ofercie w 2002 roku

Produkty będące w ofercie w latach 2004–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2003

Produkty będące w ofercie w latach 2005–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2004

Produkty będące w ofercie w latach 2006–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2005

Produkty będące w ofercie w latach 2007–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2006

Produkty będące w ofercie w latach 2008–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2007

Produkty będące w ofercie w latach 2009–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2008

Produkty będące w ofercie w latach 2010–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2009

10,73 12,87 13,83 14,42 13,94 13,92 13,51 14,01 14,10

Produkty będące w ofercie w latach 2011–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2010

13,25 14,68 16,66 16,69 13,86 13,14 13,12 13,40

Produkty będące w ofercie w latach 2012–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2011

10,56 11,38 11,55 11,29 11,26 11,47 11,63

Produkty będące w ofercie w latach 2013–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2012

14,61 16,09 14,76 14,55 15,28 16,26

Produkty będące w ofercie w latach 2014–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2013

16,93 16,33 15,01 14,73 14,26

Produkty będące w ofercie w latach 2015–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2014

14,67 14,75 16,06 18,59

Produkty będące w ofercie w latach 2016–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2015

11,82 14,52 18,04

Produkty będące w ofercie w latach 2017–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2016

12,68 12,99

Produkty będące w ofercie w 2018 roku a nie będące w ofercie w latach 2002–2017

14,93

Liczba badanych produktów

5,32

5,77

6,27

6,50

7,52

7,76

8,23

9,15 10,26 11,36 11,77 12,06 11,97 11,99 12,22 12,56 13,01

5,87

6,00

6,95

6,89

6,94

7,13

7,27

5,70

4,72

6,12

8,66

9,71

9,77 10,75 12,03 12,93 13,28 13,45 14,07 14,38 15,36 16,87

5,84

5,36

6,20

6,43

6,87

7,25

8,14

8,61

9,25

9,31

8,91

8,29

8,65

8,59

6,36

6,78

7,24

7,72

8,31

8,90

8,68

8,33

8,10

8,21

8,25

8,72

8,81

9,66

9,59

9,75

9,92 10,86 11,84 12,80 13,66 14,97 15,48 15,91 16,86

7,53

8,04

8,76

8,84

8,98

9,39

9,22

9,35 10,43

11,85 11,05 10,02 11,17 13,11 13,35 13,86 13,92 14,00 14,15 15,42 3,96

5,22

6,53

7,28

8,35

8,98

9,67 10,94 11,10 10,67

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2018

178

5,32

5,77

6,27

6,50

7,52

7,76

8,23

9,15 10,26 11,36 11,77 12,06 11,97 11,99 12,22 12,56 13,01

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2017 a nie będące w ofercie w 2018 roku

7,81

7,95

8,60

8,55

8,97

8,18

7,96

8,44

8,73

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2016 a nie będące w ofercie w latach 2017–2018

6,50

6,26

6,75

7,63

8,52

7,93

8,61

7,18

8,32 14,22 12,71

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2015 a nie będące w ofercie w latach 2016–2018

9,39

9,54

9,37

8,92

9,27

8,97 10,68 10,04 11,53

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2014 a nie będące w ofercie w latach 2015–2018

8,24

9,51 10,08

8,26

5,32

5,53

6,92 12,19 12,13 13,07 14,30

8,61

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2013 a nie będące w ofercie w latach 2014–2018

6,53 10,14 11,08 10,96 10,33

9,71

9,25

3,55

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2012 a nie będące w ofercie w latach 2013–2018

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2011 a nie będące w ofercie w latach 2012–2018

6,06

6,19

6,30

6,40

6,45

6,68

7,50

8,65

8,81

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2010 a nie będące w ofercie w latach 2011–2018

7,13

7,38

8,12

8,50

9,62

8,59

8,46

5,51

4,75

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2009 a nie będące w ofercie w latach 2010–2018

9,06

9,37

9,51

7,96

4,55

2,54

3,85

3,56

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2008 a nie będące w ofercie w latach 2009–2018

6,40

6,78

7,60

8,86

8,96

9,64 10,25

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2007 a nie będące w ofercie w latach 2008–2018

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2006 a nie będące w ofercie w latach 2007–2018

6,13

5,78

6,05 12,63

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2005 a nie będące w ofercie w latach 2006–2018

5,55

6,71

7,33

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2004 a nie będące w ofercie w latach 2005–2018

9,00

8,38

6,67

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2003 a nie będące w ofercie w latach 2004–2018

Produkty będące w ofercie w 2002 roku a nie będące w ofercie w latach 2003–2018

9,10

8,87

8,71

9,64 14,34 15,92 22,54 31,69 8,92 25,39

5,64

3,33

0,54 20,84 15,86 14,78 18,37

8,93 10,67

5,15

6,30

17,87 19,93 20,35 19,76 19,92 19,55 19,02 20,19 20,33 18,88 20,43

15,36 17,10 16,88 17,20 12,44

8,96

2,53

8,95

7,59

13,64 12,22 5,73

OSOZ Polska 3/2019

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

11,88% (2007 rok), a największy spadek był równy 15,88% (2010 rok). Ilość i wartość sprzedaży leków stosowanych w kaszlu i przeziębieniu charakteryzuje bardzo duża okresowość. Średniomiesięczna wartość sprzeda-

ży wyliczona na postawie ostatnich 17 lat pokazuje, że pacjenci płacą najwięcej za produkty z tej kategorii w miesiącach od września do marca. Dominujący jest jednak styczeń, w którym to średniomiesięczna wartość sprzedaży wynosi

90,87 mln zł. Od kwietnia do sierpnia średniomiesięczna wartość sprzedaży jest znacznie niższa. W sierpniu osiąga swoje minimum równe 24,60 mln zł. W całym badanym okresie średnia cena za pojedyncze opakowanie leku sto-

Tab. 1. Roczne zestawienie sprzedaży leków stosowanych w kaszlu i przeziębieniu w aptekach w latach 2002–2017 oraz prognoza na lata 2018–2019

Wartość sprzedaży (zł)

Rok

Liczba sprzedanych opakowań

Średnia cena za pojedyncze opakowanie (zł)

Wartość sprzedaży na jeden produkt (zł)

Liczba sprzedanych opakowań na jeden produkt

Procentowa zmiana wartości w stosunku do roku poprzedniego

Liczba produktów będących w ofercie

Procentowa zmiana liczby w stosunku do roku poprzedniego

2002

508 259 141

93 688 640

5,42

1 054 480

194 375

482

2003

574 316 023

97 707 887

5,88

1 115 177

189 724

515

13,00%

4,29%

2004

530 031 033

84 335 092

6,28

960 201

152 781

552

-7,71%

-13,69%

2005

562 961 826

86 856 795

6,48

952 558

146 966

591

6,21%

2,99%

2006

550 841 275

78 132 041

7,05

810 061

114 900

680

-2,15%

-10,04%

2007

643 427 311

87 415 165

7,36

964 659

131 057

667

16,81%

11,88%

2008

674 006 386

85 493 627

7,88

981 086

124 445

687

4,75%

-2,20%

2009

811 623 094

95 171 322

8,53

1 239 119

145 300

655

20,42%

11,32%

2010

734 566 045

80 054 917

9,18

1 094 733

119 307

671

-9,49%

-15,88%

2011

790 574 840

78 824 738

10,03

1 160 903

115 749

681

7,62%

-1,54%

2012

788 971 249

72 633 458

10,86

1 120 698

103 173

704

-0,20%

-7,85%

2013

851 128 161

74 752 459

11,39

1 118 434

98 229

761

7,88%

2,92%

2014

797 390 766

67 690 698

11,78

971 243

82 449

821

-6,31%

-9,45%

2015

872 468 819

72 056 289

12,11

971 569

80 241

898

9,42%

6,45%

2016

900 464 483

72 755 098

12,38

1 001 629

80 929

899

3,21%

0,97%

2017

945 566 749

73 465 291

12,87

1 074 508

83 483

880

5,01%

0,98%

2018

958 142 450

70 330 356

13,62

1 167 043

85 664

821

1,33%

-4,27%

2019

967 502 767

67 098 783

14,42

—

0,98%

-4,59%

2020

997 571 804

65 985 571

15,12

—

3,11%

-1,66%

Rys. 1. Wartość sprzedaży leków stosowanych w kaszlu i przeziębieniu w aptekach w latach 2002–2018 oraz prognoza na lata 2019–2020

» W sierpniu 2002 roku miesięczna wartość sprzedaży leków stosowanych w kaszlu i przeziębieniu była najniższa (17,07 mln zł), a w styczniu 2017 była najwyższa (155,29 mln zł).«

ƐѵƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƐƓƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƐƑƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƐƏƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ѶƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ѵƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƓƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƑƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

OSOZ Polska 3/2019

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Rys. 2. Liczba opakowań leków stosowanych w kaszlu i przeziębieniu sprzedanych w aptekach w latach 2002–2018 oraz prognoza na lata 2019–2020

» Sprzedaż leków stosowanych w kaszlu i przeziębieniu charakteryzuje się wahaniami sezonowymi. Najwięcej tego typu produktów sprzedaje się w aptekach w okresie jesienno-zimowym.«

Ɛѵ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƐƓ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƐƑ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƐƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ѷ ƏƏƏ ƏƏƏ

ѵ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ɠ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ƒ ƏƏƏ ƏƏƏ

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

Rys. 3. Średnia cena za pojedyncze opakowanie leku stosowanego w kaszlu i przeziębieniu zakupionego w aptece w latach 2002–2018 oraz prognoza na lata 2019–2020 Ɛѵ ƐƓ ƐƑ ƐƏ

» Średnią cenę za pojedyncze opakowanie leku stosowanego w kaszlu i przeziębieniu charakteryzuje trend rosnący.«

Ѷ ѵ Ɠ Ƒ Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

Rys. 4. Liczba różnych leków stosowanych w kaszlu i przeziębieniu dostępnych w aptekach w latach 2002–2018 800 700 600 500 400

» W styczniu 2002 roku na rynku aptecznym dostępnych było 358 różnych leków stosowanych w kaszlu i przeziębieniu. W styczniu 2019 roku było ich niemal dwa razy więcej (656 opakowań).«

300 200 100 0

II III IV I

2003

II III IV I

2004

II III IV I

2005

II III IV I

2006

II III IV I

2007

II III IV I

2008

II III IV I

2009

II III IV I

2010

II III IV I

2011

II III IV I

2012

II III IV I

2013

II III IV I

2014

II III IV I

2015

II III IV I

2016

II III IV I

2017

II III IV 12

2018

OSOZ Polska 3/2019

2019

2002

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KĂ&#x201C; W

Rys. 5. Ĺ&#x161;rednia miesiÄ&#x2122;czna wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; sprzedaĹźy w latach 2002â&#x20AC;&#x201C;2018 Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć&#x2013;Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

ŃśĆ?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć&#x2022;Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

ŃľĆ?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć&#x201D;Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć&#x201C;Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć&#x2019;Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć&#x2018;Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć?

"|Â&#x2039;1Â&#x152;;ŕĽ&#x2030;

Â&#x2020;|Â&#x2039;

-uÂ&#x152;;1

sowanego w kaszlu i przeziÄ&#x2122;bieniu wzrastaĹ&#x201A;a roku do roku. W 2002 roku wynosiĹ&#x201A;a 5,42 zĹ&#x201A;, a 2018 roku 13,62 zĹ&#x201A;, a wiÄ&#x2122;c caĹ&#x201A;kowity wzrost wynosi 151,12%. Ĺ&#x161;rednia cena produktĂłw wprowadzonych na rynek w 2018 roku wynosiĹ&#x201A;a 14,93 zĹ&#x201A;, a Ĺ&#x203A;rednia cena produktĂłw bÄ&#x2122;dÄ&#x2026;cych stale na rynku od 2002 do 2018 roku wynosiĹ&#x201A;a 13,01 zĹ&#x201A;. NajwiÄ&#x2122;kszy procentowy wzrost ceny (o 9,30%) nastÄ&#x2026;piĹ&#x201A; w 2011 roku (z 9,18 zĹ&#x201A; na 10,03 zĹ&#x201A;). Rynek lekĂłw stosowanych w kaszlu i przeziÄ&#x2122;bieniu jest bardzo dynamiczny. Ĺ&#x161;wiadczy o tym chociaĹźby liczba produktĂłw dostÄ&#x2122;pnych na pĂłĹ&#x201A;kach aptecznych. W 2018 roku pacjenci mogli wybieraÄ&#x2021; spoĹ&#x203A;rĂłd 821 rĂłĹźnych lekĂłw, a to o 70,33% wiÄ&#x2122;cej niĹź na poczÄ&#x2026;tku okresu analiz. SprzedaĹź lekĂłw stosowanych w kaszlu i przeziÄ&#x2122;bieniu w dwĂłch pierwszych miesiÄ&#x2026;cach 2018 roku wynosiĹ&#x201A;a 19,03 mln opakowaĹ&#x201E;, w tych samych miesiÄ&#x2026;cach bieĹźÄ&#x2026;cego roku sprzedaĹź wynosiĹ&#x201A;a 17,27 mln opakowaĹ&#x201E;, wiÄ&#x2122;c byĹ&#x201A;a o 10,24% niĹźsza. Czy sprzedaĹź za peĹ&#x201A;ny rok 2019 bÄ&#x2122;dzie niĹźsza niĹź w 2018 roku? Na to pytanie pozwolÄ&#x2026; odpowiedzieÄ&#x2021; prognozy na lata 2019â&#x20AC;&#x201C;2020.

Trendy przyszĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci SprzedaĹźy lekĂłw naleĹźÄ&#x2026;cych do klasy ATC R05 w 2019 roku bÄ&#x2122;dzie ksztaĹ&#x201A;towaĹ&#x201A;a siÄ&#x2122; na poziomie 67,10 mln opako-

OSOZ Polska 3/2019

Â&#x2030;b;1b;ŕĽ&#x2030;

-f

Â&#x152;;uÂ&#x2030;b;1

brb;1

"b;urb;ŕĽ&#x2030;

)uÂ&#x152;;vb;ŕĽ&#x2030;

-ŕ§ł7Â&#x152;b;umbh

bv|or-7

uÂ&#x2020;7Â&#x152;b;ŕĽ&#x2030;

waĹ&#x201E;, a w 2020 roku â&#x20AC;&#x201C; 65,99 mln opakowaĹ&#x201E;. Oznacza to spadek rok do roku kolejno o 4,59% oraz o 1,66%. WartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; sprzedaĹźy, podobnie jak w ostatnich latach, nadal bÄ&#x2122;dzie wzrastaÄ&#x2021;. W 2019 roku pacjenci zapĹ&#x201A;acÄ&#x2026; za leki stosowane w kaszlu i przeziÄ&#x2122;bieniu kwotÄ&#x2122; rzÄ&#x2122;du 967,50 mln zĹ&#x201A;, a rok pĂłĹşniej 997,57 mln zĹ&#x201A;. Wzrost rok do roku bÄ&#x2122;dzie rĂłwny kolejno 0,98% oraz 3,11%. RosnÄ&#x2026;cy trend Ĺ&#x203A;redniej ceny za pojedyncze opakowanie w dalszym ciÄ&#x2026;gu zostanie utrzymany. W 2019 roku cena wyniesie 14,42 zĹ&#x201A;, a w 2020 roku 15,12 zĹ&#x201A; (wzrost kolejno o 5,84% i 4,85% oraz o 0,80 zĹ&#x201A; i 0,70 zĹ&#x201A;).

wspomnianej grupy przypada na okres jesienno-zimowym (od wrzeĹ&#x203A;nia do marca). DominujÄ&#x2026;cy jest styczeĹ&#x201E; z wartoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; sprzedaĹźy na poziomie 90,87 mln zĹ&#x201A; (Ĺ&#x203A;rednia z ostatnich 18 lat). W styczniu bieĹźÄ&#x2026;cego roku wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; sprzedaĹźy lekĂłw stosowanych w kaszlu i przeziÄ&#x2122;bieniu wynosiĹ&#x201A;a 125,23 mln zĹ&#x201A;. Omawiane dane pochodzÄ&#x2026; tylko z aptek, a przecieĹź czeĹ&#x203A;Ä&#x2021; asortymentu z omawianej grupy lekĂłw jest sprzedawana takĹźe poza aptekami. Do tego jak na razie nie wynaleziono â&#x20AC;&#x201C; i nie zapowiada siÄ&#x2122; na to â&#x20AC;&#x201C; uniwersalnego leku na przeziÄ&#x2122;bienie i pacjentom pozostaje Ĺ&#x201A;agodzenie ich objawĂłw za pomocÄ&#x2026; dostÄ&#x2122;pnych farmaceutykĂłw. ď Ź

Podsumowanie

Metodologia prognoz W celu obliczenia prognozy wykorzystano sezonowÄ&#x2026; metodÄ&#x2122; prognozowania liniowego z zastosowaniem wahaĹ&#x201E; multiplikatywnych. DziÄ&#x2122;ki wyeliminowaniu wahaĹ&#x201E; przypadkowych zaĹ&#x201A;oĹźono, Ĺźe odchylenia w poszczegĂłlnych miesiÄ&#x2026;cach prognozowanych nie bÄ&#x2122;dÄ&#x2026; znaczÄ&#x2026;co odbiegaĹ&#x201A;y od odchyleĹ&#x201E; zanotowanych historycznie. Dodatkowo zaĹ&#x201A;oĹźono, Ĺźe nie pojawiÄ&#x2026; siÄ&#x2122; Ĺźadne czynniki, ktĂłre spowodujÄ&#x2026; niespodziewane wahania sprzedaĹźy w gĂłrÄ&#x2122; lub w dĂłĹ&#x201A;.

PrzeziÄ&#x2122;bienie oraz towarzyszÄ&#x2026;cy mu uporczywy kaszel doskwierajÄ&#x2026; pacjentom niezwykle czÄ&#x2122;sto. U osĂłb dorosĹ&#x201A;ych moĹźe pojawiaÄ&#x2021; siÄ&#x2122; nawet cztery razy w roku, a u dzieci jeszcze czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;ciej. WartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; rynku lekĂłw stosowanych w kaszlu i przeziÄ&#x2122;bieniu (ATC R05) ksztaĹ&#x201A;tuje siÄ&#x2122; obecnie na poziomie niemal 1 mld zĹ&#x201A;. Co prawda sama sprzedaĹź w 2018 roku spadĹ&#x201A;a i zgodnie z prognozami bÄ&#x2122;dzie spadaÄ&#x2021; takĹźe w najbliĹźszych latach, ale Ĺ&#x203A;rednia cena za pojedyncze opakowanie bÄ&#x2122;dzie z pewnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; wzrastaÄ&#x2021;. To natomiast przeĹ&#x201A;oĹźy siÄ&#x2122; na zwiÄ&#x2122;kszenie wartoĹ&#x203A;ci sprzedaĹźy. NajwiÄ&#x2122;ksza Ĺ&#x203A;redniomiesiÄ&#x2122;czna wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; sprzedaĹźy lekĂłw ze

KOMPENDIUM SUPLEMENTÓW DIETY w KS-APTEKA

Ponad 11 000 suplementów diety na rynku! %\[ \PCU\ UM CF[ KEJ YU\[UVMKEJ! ,Wʮ VGTC\ Y -5 #RVGMC FQUVɓR FQ RQFINɁFW UM CFȲY UWRNGOGPVȲY FKGV[ PC MCTVCEJ RTQFWMVȲYЯ

9 QMPKG 5RT\GFCʮ[ Wʮ[L MNCYKU\C PC RTQFWMEKG Q\PCE\QP[O

OTWART Y

SYSTEM

OCHRONY

ZDROWIA

RAPORT SPECJALNY EDYCJA 2018

Czyt likac aj OSO ji mobiln Z Ne ej ws

w ap

E-ZDROWIE

W INFOGRAFIKACH

Ochrona zdrowia. Digitalizacja. Medycyna. Trendy, doniesienia naukowe i najwaÅ¼niejsze fakty przedstawione w formie przejrzystych infografik.