OSOZ Polska

OSOZ

System

Ochrony

Zdrowia

www.osoz .pl

8

2019 POLSK A

8 / 2019

ISSN 1897-5828, cena 15 zł (zawiera 8% VAT)

Otwart y

ROBOTY

PEŁNE UCZUĆ

Lekarze, przyjaciele, opiekunowie czy tylko maszyny? Przykłady wykorzystania robotyki w opiece zdrowotnej.

8 LEKCJI

WYNALAZCZOŚCI

Odważne pomysły i spektakularne porażki.

W poszukiwaniu formuły na sukces w obszarze nowych technologii.

ZDROWIE

MONITOROWANE

Jak dane pomagają w walce z chorobami?

Rozmowa z dyrektorem NIZP-PZH, dr n. med. Grzegorzem Juszczykiem.

OT WART Y SYSTEM OCHRONY ZDROWIA

RAPORT SPECJALNY EDYCJA 2019

e c t ró c j i k w ka ż J u a p l i E WS w ZN O OS

241 mobilnych

aplikacji zdrowotnych

Dla pacjenta, lekarza i pielęgniarki.

Aktualna lista rozwiązań z całego świata. Łatwe wyszukiwanie według funkcjonalności.

Nota bene

Druga para oczu lekarza 25% pacjentów korzystających z podstawowej i ambulatoryjnej opieki zdrowotnej doznaje dodatkowego uszczerbku na zdrowiu – wynika z raportu OECD z 2018 roku.

Jak poprawić bezpieczeństwo pacjentów i zmniejszyć liczbę błędów medycznych?

2,6 miliona ludzi rocznie cierpi z powodu szkód powstałych podczas udzielania świadczeń medycznych. Koszty związane z niewłaściwym zażywaniem leków wynoszą 42 miliardy USD rocznie.

Artur Olesch Redakcja Czasopisma OSOZ Polska OSOZ World  redakcja@osoz.pl Czytaj bieżące wydanie w aplikacji mobilnej OSOZ News

Raport OECD sugeruje, że każdego roku w szpitalach na całym świecie występuje ok. 134 miliony zdarzeń niepożądanych. Pochłaniają one około 5% wydatków na opiekę zdrowotną. Trzeba wziąć pod uwagę, że to tylko szacunki. Spora część tego typu sytuacji nie jest ewidencjonowana lub rozpoznawana. Błędy medyczne występowały zawsze i występować będą. Medycyna to skomplikowana i wyrafinowana nauka. Przeoczenie jednego z setek elementów w procesie podejmowania decyzji może zakończyć się tragicznie. Opóźnione lub mylne diagnozy, nieodpowiednie leczenie, błędy w ordynowaniu leków lub zaniedbania podczas wykonywania zabiegów chirurgicznych, nieumyślne ignorowanie informacji mających wpływ na diagnozę lub terapię, kierowanie się intuicją – wiele z pomyłek mających szkodliwy wpływ na pacjenta wynika z przeciążenia informacyjnego lekarzy. Trudno pogodzić ze sobą ograniczone zasoby czasowe i liczbę danych niezbędnych do przeanalizowana w przypadku każdego chorego. Opieka zdrowotna to dziś ogromny przemysł, gdzie liczy się wydajność, a nie jakość. Choć szkodliwych efektów opieki medycznej na zdrowie pacjenta nie da się całkowicie wyeliminować, mamy coraz więcej narzędzi, aby je minimalizować.

Różne opracowania fachowe sugerują, że 85% przypadków szkód zdrowotnych w ambulatoryjnej i podstawowej opiece zdrowotnej można zapobiec. W tym celu placówki wdrażają procedury bezpieczeństwa, standardy, wytyczne ścieżek klinicznych oparte na dowodach, listy kontrolne itd. Niemniej jednak normy postępowania i odpowiednie mechanizmy kontrolne można jeszcze bardziej udoskonalić sięgając do cyfryzacji. Zrównoważona, a co najważniejsze – bezpieczna dla pacjenta opieka zdrowotna musi bazować na dostępie do danych i mechanizmach automatycznego przechwytywania ludzkich błędów przez systemy sztucznej inteligencji. Lekarze też potrzebują kontroli i nadzoru, bowiem każda dodatkowa procedura poprawiająca bezpieczeństwo leczenia jest uzasadniona. Algorytmy mogą stać się dodatkową parą oczu lekarza, analizując wstępnie dane z elektronicznej kartoteki medycznej czy subtelne zmiany patologiczne na zdjęciach tomografii komputerowej. Prosta chirurgiczna lista kontrolna – opracowana przez WHO i wprowadzona w 2009 r. – doprowadziła do znaczącego spadku śmiertelności okołooperacyjnej. Analogicznie, alerty i systemy kontroli oferowane przez systemy IT, pozwolą leczyć bezpieczniej. W opiece zdrowotnej nie powinno być miejsca na intuicję lub improwizację, a losowość nie może determinować zdrowia i życia pacjenta.

8

OSOZ POLSKA 2019

aktualności

6

W KADRZE

ROZMOWY

24

Pomiar ciśnienia krwi na podstawie selfie

8

Dr n. med. Grzegorz Juszczyk: Liczby pomagają nam zrozumieć zdrowie Polaków

WAŻNE PYTANIE Czy digitalizacja jest przyjazna dla środowiska?

10

LIDERZY CYFRYZACJI

26

OPINIE Shawna Butler: Pielęgniarki chwytają cyfryzację za rogi

Rynek zdrowia w pigułce W sieci kłopotów

13

RADAR ZDROWOTNY Alergia, grypa i przeziębienie w październiku 2019

PRAKTYcznie

30

Legislacja Zakazane kopiowanie dokumentów

INNOWACJE

14

32

Lokalnie czy globalnie, czyli jak przechowywać dane medyczne

Aplikacje medyczne Bezpieczna farmakoterapia, pomiar stresu i licznik kalorii

15

NOWOŚCI / WYNALAZKI

nowe idee

Coraz więcej algorytmów w medycynie, e-ZLA to standard itd.

18

Infografika Postrzeganie e-zdrowia przez lekarzy

36 38

8 LEKCJI INNOWACYJNOŚCI

LABORATORIUM TECHNOLOGII Roboty medyczne: asystenci, terapeuci i przyjaciele

RAPORT 20

E-ZDROWIE NA ŚWIECIE Przegląd międzynarodowej prasy

PORADNIK

41

LEKTURA Transformacja ochrony zdrowia.

Nowy raport Instytutu Badawczego Credit Suisse

Cyfryzacja dostarcza zupełnie nowych rozwiązań, które zmieniają sposób w jaki żyjemy, komunikujemy się, poruszamy, leczymy. Niektóre z pomysłów okazały się jednak fiaskiem.

Dlaczego?

OSOZ WORLD

43

OPINION Strengthening digital health literacy in society

45

TALK It is not enough to just have a good idea or a nice implementation in one place

MONITOR ZDROWOTNY

47

FELIETON Koszyki, antybiotyki, probiotyki

49

RANKINGI PEX Firmy i produkty (lipiec 2019)

50

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (lipiec 2019)

» Pracujemy nad własnymi aplikacjami moblnymi dla pacjentów. « Dr n. med. Grzegorz Juszczyk | Dyrektor NIZP – PZH | str. 24

OSOZ Polska 8/2019

54

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (lipiec 2019)

61

Monitor rynku LEKÓW I PRODUKTÓW MEDYCZNYCH Leki przeciwbólowe

» Pielęgniarki chcą być przy pacjencie, ale także uczestniczyć w budowaniu innowacyjnej ochrony zdrowia.«

online

Shawna Butler | EntrepreNURSE | str. 26

7%

Taki procent energii zużywa sektor IT. To nie tylko komputery i smartfony, ale również potężne centra danych konsumujące dziś tyle energii co średniej wielkości miasto, a dokładnie 30 miliardów watów rocznie.

31%

To procent lekarzy w Polsce, którzy podchodzą entuzjastycznie do e-zdrowia. Realistów, widzących korzyści ale i utrudnienia, jest 39%.

W badaniu zrealizowanym dla Komisji Europejskiej, sceptycznie do cyfryzacji odnosi się 9% ankietowanych.

21 sierpnia br. liczba wystawionych e-recept przekroczyła 5 mln. Codziennie wystawianych jest ok. 100 000 elektronicznych recept.

Pozostało kilka miesięcy do przejścia na elektroniczną formę recept. Aby przybliżyć temat lekarzom i placówkom medycznym, Naczelna Izba Lekarska przygotowała „Krótki Przewodnik po e-Zdrowiu” dostępny na stronie stom.hipokrates.org/edm/algorytm. Z kolei od 2 września Telefoniczna Informacja Pacjenta jest dostępna m.in. przez e-mail i czat, w języku angielskim i migowym.

Nowe pokolenie i technologie Według najnowszego badania, 92% młodych ludzi zgadza się, że technologia zmieni gruntownie ochronę zdrowia, 62% z nich już dziś sięga do rozwiązań cyfrowych, aby poprawić swój stan zdrowia. Co nowe pokolenie sądzi o digitalizacji ochrony zdrowia? Jak stosują dostępne już rozwiązania i czego oczekują?

online / offline

241 mobilnych aplikacji zdrowotnych Nowy raport czasopisma OSOZ Polska już wkrótce w aplikacji OSOZ NEWS POBIERZ APLIKACJĘ (iOS, Android)

Rada Naukowa OSOZ (kolejność alfabetyczna, stan na sierpień 2019 r., liczba członków Rady: 99 osób) 1. prof. dr hab. n. med. Ryszard Andrzejak, 2. prof. dr hab. Piotr Andziak, 3. dr hab. n. med. Małgorzata Baka-Ostrowska, 4. dr Marek Balicki, 5. dr hab. n. med. Rafał Białynicki-Birula, 6. prof. dr hab. n. med.

Bożena Birkenfeld, 7. prof. dr hab. n. med. Andrzej Bohatyrewicz, 8. dr hab. med. prof. UJ Małgorzata Bulanda, 9. dr n. med. Małgorzata Czyżewska, 10. dr hab. n. med. (prof. PAN) Marek Durlik, 11. lek. med. Michał Ekkert, 12. dr n. med. Emilia Filipczyk-Cisarż, 13. lek. med. Halina Flisiak-Antonijczuk, 14. prof. dr hab. n. med. Ryszard Gellert, 15. prof. dr hab. med. Tomasz Grodzicki, 16. prof. dr hab. n. med.

Tomasz Grodzki, 17. dr hab. inż. Antoni Grzanka, 18. prof. dr hab. Edmund Grześkowiak, 19. dr n. farm.

Jerzy Hennig, 20. prof. zw. dr hab. n. med. Krzysztof Herman, 21. prof. dr hab. Tomasz Hermanowski, 22. dr med. Andrzej Horoch, 23. prof. dr hab. n. med. Jacek Imiela, 24. dr n. med. Maria Jagas, 25. prof. dr hab. Jerzy Janecki, 26. prof. dr hab. n. med. Marek Jarema, 27. prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Jarmundowicz, 28. prof. dr hab. Mirosław Jarosz, 29. Urszula Jaworska, 30. mgr Renata Jażdż-Zaleska, 31. prof. dr hab. n. med. Sergiusz Jóźwiak, 32. prof. dr hab. n. med. Piotr Kaliciński, 33. prof. dr hab.

Roman Kaliszan, 34. prof. dr hab. n. med. Danuta Karczewicz, 35. prof. dr hab. med. Przemysław Kardas, 36. prof. dr hab. n. med. Andrzej Kaszuba, 37. prof. dr hab. n. med. Wanda Kawalec, 38. prof. zw. dr hab. n. med. Jerzy E. Kiwerski, 39. prof. dr hab. n. med. Marian Klinger, 40. prof. zw. dr hab. n. med.

Jerzy Kołodziej, 41. prof. dr hab. n. med. Jerzy R. Kowalczyk, 42. dr n. med. Robert Kowalczyk, 43. dr n. med. Jacek Kozakiewicz, 44. lek. Ryszard Kozłowski, 45. prof. dr hab. n. med. Leszek Królicki, 46. prof. dr hab. Maciej Krzakowski, 47. prof. dr hab., dr h.c. mult. Andrzej Książek, 48. prof. dr hab. Teresa Kulik, 49. prof. dr hab. n. med. Jan Kulpa, 50. prof. dr hab. n. med. Wojciech Kustrzycki, 51. dr hab. (prof.

UMK) Krzysztof Kusza, 52. dr n. med. Krzysztof Kuszewski, 53. dr n. med. Aleksandra LewandowiczUszyńska, 54. prof. dr hab. n. med. Andrzej Lewiński, 55. prof. dr hab. n. med. Witold Lukas, 56. prof. dr hab. n. med. Romuald Maleszka, 57. prof. dr hab. n. med. Paweł Małdyk, 58. dr n. med. Beata MałeckaLibera, 59. prof. dr hab. Grażyna Mielnik-Niedzielska, 60. prof. dr hab. n. med. Marta Misiuk-Hojło, 61. prof. dr hab. n. med. Janusz Moryś, 62. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Narkiewicz, 63. prof. dr hab. n. med. Wojciech Nowak, 64. prof. dr hab. n. med. Krystyna Olczyk, 65. prof. dr hab. n. med. Tadeusz Orłowski, 66. dr hab. n. med. Krystyna Pawlas, 67. prof. dr hab. inż. Grzegorz Pawlicki, 68. prof. dr hab. n. med. Irena Ponikowska, 69. prof. zw. dr hab. n. med. Stanisław Radowicki, 70. dr n. med. Andrzej Rakowski, 71. dr n. med. Grażyna Rogala-Pawelczyk, 72. prof. dr hab. med. Kazimierz RoszkowskiŚliż, 73. prof. dr hab. n. med. Grażyna Rydzewska, 74. dr hab. n. med. Leszek Sagan, 75. prof. dr hab.

Bolesław Samoliński, 76. prof. dr hab. Maria Małgorzata Sąsiadek, 77. dr hab. med. (prof. UJ) Maciej Siedlar, 78. dr hab. n. med. Waldemar Skawiński, 79. lek. Maciej Sokołowski, 80. prof. dr hab. n. med.

Jerzy Stelmachów, 81. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Strojek, 82. prof. dr hab. n. med. Jerzy Strużyna, 83. prof. dr hab. n. med. Andrzej Szawłowski, 84. prof. dr hab. n. med. Cezary Szczylik, 85. dr hab. n. med. prof. nadzw. Zbigniew Śliwiński, 86. dr n. med. Jakub Śmiechowicz, 87. prof. dr hab. n. med.

Barbara Świątek, 88. dr n. med. Jakub Trnka, 89. prof. dr hab. n. med. Tomasz Trojanowski, 90. prof. dr hab. n. med. Krystyna Walden-Gałuszko, 91. prof. dr hab. Andrzej Wall, 92. prof. dr hab. n. med. Anna Walecka, 93. prof. dr hab. Marek Wesołowski, 94. dr hab. n. med. Andrzej Wojnar (prof. nadzw. WSF), 95. dr n. med. Andrzej Wojtyła, 96. prof. dr hab. Jacek Wysocki, 97. prof. dr hab. n. med. Mirosław J. Wysocki, 98. dr hab. n. med. Stanisław Zajączek (prof. nadzw. PUM), 99. prof. dr hab. Marek Ziętek

WWW.OSOZ.PL/aplikacja OSOZ Polska 8/2019

OSOZ Polska 8/2019

akt u aln o ś ci w ka d rze

Wystarczy selfie, aby zmierzyć ciśnienie krwi Badanie przeprowadzone przez naukowców z Uniwersytetu w Toronto wykazało, że ciśnienie krwi można precyzyjnie zmierzyć wykonując krótkie wideo – selfie.

Autorem badania jest Kang Lee, profesor psychologii stosowanej i rozwoju człowieka w Instytucie Edukacji w Ontario. Korzystając z technologii odkrytej wspólnie przez Lee i doktora Paula Zhenga, nazywanej „przezskórnym obrazowaniem optycznym”, naukowcy zmierzyli ciśnienie krwi u 1368 dorosłych Kanadyjczyków i Chińczyków, rejestrując jedynie dwuminutowe nagrania wideo ich twarzy wykonane z pomocą iPhone’a.

Wyniki porównano ze standardowymi urządzeniami używanymi do pomiaru ciśnienia krwi. Okazało się, że dokładność wskazań dla trzech typów ciśnienia krwi wyniosła od 95 do 96 procent.

Odkrycie technologii było zbiegiem okoliczności. Kiedy trzy lata temu Lee i Zheng próbowali zbudować bezprzewodowy wykrywacz kłamstw, okazało się, że rejestracja rysów twarzy za pomocą kamery w smartfonie może posłużyć do celów medycznych.

Przezskórne obrazowanie optyczne wykorzystuje półprzezroczystą naturę skóry twarzy. Kiedy światło dociera do powierzchni twarzy, przenika przez skórę i dociera do warstwy hemoglobiny, która jest czerwona.

Technologia wykorzystuje czujnik optyczny w smartfonie do przechwytywania odbitego światła z hemoglobiny, co pozwala wizualizować i mierzyć zmiany przepływu krwi pod skórą. „Z pomocą rozwiązania można analizować przepływ krwi w poszczególnych częściach twarzy, a na podstawie uzyskanych danych – obliczyć wiele parametrów medycznych” – mówi Lee. Założony przez naukowca startup Nuralogix opracował aplikację na smartfony Anura, która pozwala wypróbować oprogramowanie do przezskórnego obrazowania optycznego. Na podstawie 30-sekundowego nagrania twarzy, aplikacja ocenia poziom stresu i tętna spoczynkowego. Jesienią, firma planuje wypuścić na rynek chiński wersję aplikacji z pomiarem ciśnienia krwi. Źródło: Uniwersytet w Toronto

OSOZ Polska 8/2019

akt u aln o ś ci WA Ż N E P Y TA N I E

Czy digitalizacja jest przyjazna dla środowiska?

Przejście na elektroniczną dokumentację oszczędza stosy papieru, chroniąc lasy przed wycinką. Ta prosta zależność jest często podnoszona jako oczywisty argument za informatyzacją. Prawda jest taka, że cyfryzacja ma zarówno pozytywny jak i negatywny wpływ na środowisko naturalne.

Redukcja produkcji papieru to tylko wierzchołek skomplikowanego zagadnienia jakim jest wpływ cyfryzacji na planetę. Zgodnie z danymi Amerykańskiego Stowarzyszenia Lasów i Papieru, ok. 65% papieru w USA poddawane jest recyklingowi. Sposób produkcji papieru został przez ostatnie lata znacznie udoskonalony, a wycinane na ten cel drzewa są równoważone nowymi zalesieniami. Oprócz tego, zdecydowana większość wytwarzanego papieru trafia do innych celów niż na wydruk dokumentów, faktur i kartotek pacjentów. Według ob-

OSOZ Polska 8/2019

liczeń Europejskiej Konfederacji Przemysłu Papierniczego (CEPI), w strukturze produkcji dominują materiały na opakowania transportowe i pudełka (32,5%).

Produkcja papierów opakowaniowych nadal rośnie, a graficznych – wykorzystywanych do druku – spadła w 2018 roku o prawie połowę w stosunku do rekordowych lat 2005–2006. Zapis cyfrowy ma jednak wiele innych zalet w stosunku do papieru – jest bezpieczniejszy i trwalszy, danymi można się dzielić i je analizować, oszczędza miejsce i zwiększa produktywność firm.

O wiele większym problemem jest to, że komputery pochłaniają ogromne ilości energii. Szacuje się, że sektor IT zużywa ok. 7% światowej energii elektrycznej, przy czym 34% konsumują urządzenia elektroniczne (komputery, laptopy, smartfony, tablety), a 21% – centra przetwarzania danych. W 2003 roku, globalne zasoby danych elektronicznych szacowano na 5 eksabajtów (1 eksabajt = 1 miliard gigabajtów), w 2015 roku były to już 4423 eksabajty, w 2019 roku – ponad 10 000 eksabajtów. Do przechowywania i przetwarzania danych potrzebne są cen-

akt u aln o ś ci

» Szacuje się, że do 2030 roku centra danych będą pochłaniały 13% globalnego zużycia energii.«

Co roku ludzkość wytwarza ok. 50 milionów ton e-śmieci, jedynie ok. 20% poddawanych jest recyklingowi.

Digitalizacja jeszcze nie jest, ale ma ogromny potencjał aby stać się sprzymierzeńcem środowiska naturalnego.

Problem przypomina przemysł samocho-

dowy – elektryczne samochody napędzane energią pozyskiwaną z konwencjonalnych źródeł w żaden sposób nie ograniczają emisji CO2 do atmosfery, a jedynie powodują transfer miejsc emisji. Sytuację może zmienić tylko zwrot w kierunku energii z zielonych źródeł. 

Skąd czerpią energię globalne koncerny technologiczne?

Do najbardziej zielonych firm zaliczają się Apple (83% energii ze źródeł odnawialnych), Facebook (67%) i Google (56%). Źródło: Greenpeace, raport „Clicking clean”, 2017.

tra danych o potężnych mocach obliczeniowych. Te potrafią zużywać tyle energii co średniej wielkości miasto. Dziś jest to ok. 30 miliardów watów, co odpowiada mocy ok. 30 elektrowni jądrowych.

Szacuje się, że do 2030 roku centra danych będą pochłaniały 13% globalnego zużycia energii. Niestety, większość z nich korzysta z energii wyprodukowanej w konwencjonalny sposób – w efekcie każda minuta spędzona w Internecie zwiększa emisję dwutlenku węgla do atmosfery. Jedno zapytanie w wyszukiwarce Google generuje 0,2 grama CO2. Wystarczy tę liczbę pomnożyć przez 63 000 zapytań, jakie trafiają przez Google co sekundę, co daje 5,6 miliarda zapytań dziennie. Wysłanie 65 e-maili powoduje emisję równą tej generowanej przez średniej wielkości samochód po przejechaniu jednego kilometra. Nie mówiąc o tym, ile energii pochłanianej przez komputery, laptopy, centra danych i smartfony jest traconej w postaci ciepła produkowanego przez procesory. Jest też dobra wiadomość: globalne firmy technologiczne, dbając o swój wizerunek i prestiż, coraz częściej przechodzą na zasilanie z pomocą odnawialnych źródeł energii. Tylko w takim przypadku cyfryzację można nazwać procesem przyjaznym dla środowiska naturalnego. W Polsce ten cel jest nadal odległy – udział węgla kamiennego i brunatnego w produkcji energii elektrycznej wynosi ok. 78%.

Wielkie centra danych to nie jedyny problem. Także produkcja baterii i akumulatorów litowo-jonowych jest dużym obciążeniem dla środowiska naturalnego. Pozyskiwanie litu i kobaltu powoduje zanieczyszczenie gruntów, wiąże się z emisją szkodliwych odpadów i dewastacją lokalnych ekosystemów. Szacuje się, że w kongijskich kopalniach kobaltu, będących głównym dostarczycielem surowca niezbędnego do produkcji akumulatorów, zatrudnionych jest ok. 35 000 nieletnich. Na koniec przestarzałe komputery i smartfony trafiają na śmietnik.

ocena czysta energia

gazy naturalne

węgiel

energia atomowa

23%

37%

23%

11%

24%

3%

67%

3%

17%

24%

30%

26%

83%

4%

5%

5%

24%

3%

67%

3%

67%

7%

15%

9%

56%

14%

15%

10%

50%

17%

27%

5%

29%

29%

27%

15%

32%

23%

31%

10%

2%

19%

39%

31%

8%

26%

36%

25%

43%

12%

16%

15%

11%

19%

29%

31%

24%

3%

67%

3%

OSOZ Polska 8/2019

akt u aln o ś ci

R ynek z d r o wia w pi g u łce

W sieci kłopotów Sieć szpitali nie poprawiła sytuacji ani placówek, ani pacjentów – to jeden z wniosków raportu NIK. W ramach zbliżających się wyborów partie wystawiły już swoich zdrowotnych ekspertów. Kim są?

Aleksandra Kurowska Redaktor naczelna portalu PolitykaZdrowotna.com

Leki Prace nad ustawą o badaniach klinicznych znów się zaczęły. To już wręcz tradycja kolejnych ministrów i rządów.

Projekt ma być gotowy do końca roku.

W tym celu w MZ powołano zespół, który ma go przygotować. Tym razem trzeba m.in. dostosować przepisy do prawa UE. Ale przede wszystkim przepisy mają być uproszczone, by w naszym kraju realizowano więcej komercyjnych niż niekomercyjnych badań. Agencja Badań Medycznych chce, mimo braku ustawy, ogłosić jeszcze w tym roku pierwsze konkursy na realizację niekomercyjnych badań klinicznych.

10

OSOZ Polska 8/2019

Szpitale straciły możliwość prowadzenia aptek i już je sprzedały. To dla nich ograniczenie źródła przychodów, ale ustawowo zablokowano możliwość prowadzenia apteki i działalności leczniczej w imię kolejnych etapów walki z nielegalnym wywozem leków. Czy to ma sens? Można trochę powątpiewać.

A z lekami nadal jest problem. Neuca podała w połowie sierpnia zaktualizowaną listę 10 leków, których zakup był utrudniony. O ile dostęp do Euthyroxu się poprawił, o tyle z 10 leków w przypadku 8 nie było widać żadnej poprawy.

Chodzi m.in. o Glucophage XR, Metformax, Symformin XR, Effox, Protopic, Glucobay, Dexilant, Noliprel Forte.

Z kolei jeśli chodzi o to, by jeszcze bardziej zmniejszyć ryzyko, że w legal-

nym obrocie trafią się leki o wątpliwym pochodzeniu, rząd przyjął kolejną nowelizację Prawa farmaceutycznego dotyczącą unijnych przepisów w sprawie zabezpieczeń umieszczanych na opakowaniach produktów leczniczych stosowanych u ludzi. Zwiększono też kompetencje Głównego Inspektora Farmaceutycznego oraz wojewódzkich inspektorów farmaceutycznych. GIF będzie nadzorował wykonywanie obowiązku umieszczania zabezpieczeń na opakowaniach oraz weryfikację zabezpieczeń na poziomie hurtowni. Wprowadzone zostanie również nadzorowanie krajowego systemu baz danych, w których przechowywane są indywidualne kody dla każdego opakowania. Wojewódzkie inspektoraty będą kontrolować to, czy ap-

akt u aln o ś ci

teki odpowiednio weryfikują autentyczność leków.

System Jesienią czeka nas kolejna fala protestów.

Do końca sierpnia lekarze, zwłaszcza rezydenci, będą wypowiadali klauzulę optout, czyli nie będą się godzić na pracę powyżej 48 godzin tygodniowo. Od października zapowiadają, że zrezygnują też z dodatkowych prac. Jaka będzie skala protestu – zobaczymy. Wznowienie protestów zapowiadają też diagności i fizjoterapeuci. Ponadto diagności chcą dochodzić swoich praw przed Trybunałem Konstytucyjnym. Jak poinformowała prezes Krajowej Rady Diagnostów Laboratoryjnych Alina Niewiadomska, pierwszy wniosek zostanie złożony na początku września i będzie dotyczył przepisów o odpłatności za szkolenie specjalizacyjne zawarte w ustawie o diagnostyce laboratoryjnej.

Raporty i analizy Sieć szpitali działa już od blisko dwóch lat. Miała spowodować lepszy dostęp do świadczeń, większą kompleksowość opieki nad chorym, zwiększyć elastyczność zarządzania placówkami i dać szpitalom stabilizację. Jednak przy okazji choćby konwencji programowej, PiS nie chwalił się jej efektami. Za to NIK porównał pierwszy rok działania sieci, a także blisko trzy lata przed jej wprowadzeniem. Kontrola objęła 29 placówek

» NIK: W pierwszych 3 kw. 2018 r. przychody kontrolowanych szpitali były wyższe niż w analogicznym okresie 2017 r. o prawie 13%, a koszty o ponad 17%. NFZ podniósł wysokość świadczeń w całym badanym okresie tylko raz, o 4%.« w 6 województwach – lubuskim, dolnośląskim, mazowieckim, podlaskim, pomorskim i śląskim. Wnioski są smutne.

Sieć nie poprawiła ani sytuacji chorych, ani finansów większości badanych szpitali – wynika z kontroli NIK. Co więcej, koszty działania placówek – z różnych powodów, od nich w dużej mierze niezależnych (np. ustawy o podwyżkach płac) – rosły szybciej niż wpływy z Funduszu.

Efekt? Generalnie i w sporym uproszczeniu ci, którzy mieli kłopoty, nie wyszli z nich, a za to ci, którzy sobie wcześniej radzili, radzą sobie gorzej. Spośród badanych przez NIK placówek, na koniec września 2018 r. 23 (79,3 proc.) odnotowały ujemny wynik finansowy, a w porównaniu z wrześniem 2017 r. pogorszyła się sytuacja ekonomiczna 22 z 29 szpitali. Nie likwidowano ani nie przekształcano łóżek, które są w niewielkim stopniu wykorzystywane, żadna z kontrolowanych placówek zakwalifikowanych do sieci nie wprowadziła istotnych zmian w swoich strukturach wewnętrznych. Jedynie w 8 z 29 placówek zmie-

nił się zakres świadczeń szpitalnych lub ambulatoryjnych. Powodem było rezygnowanie z ich udzielania, np. w związku z brakiem lekarzy, ale także wygaśnięcie umowy z NFZ czy zawarcie nowej, a nie racjonalizacja struktury udzielanych świadczeń.

Czy w przyszłości będą powstawać podobne raporty? Tego nie wiemy. Szefowi NIK upłynęła kadencja i niedługo poznamy jego następcę, wskazanego przez obecnie rządzących.

A akurat jeśli chodzi o zdrowie, krytyczne uwagi mogą być szczególnie źle widziane przez polityków. Ochrona zdrowia, programy socjalne i edukacja to najważniejsze tematy kampanii wyborczej – wynika z sierpniowego sondażu Kantar dla „Faktów” TVN i TVN24. Respondenci mogli wybrać maksymalnie trzy kluczowe kwestie, które ich zdaniem powinny być tematem kampanii. „Stan służby zdrowia” wskazało 55 proc. osób, „programy socjalne” otrzymały 35 proc. wskazań, a edukacja 34 proc. Na dalszych miejscach była m.in. praworząd-

Przychody i koszty działalności leczniczej, z uwzględnieniem kosztów zatrudnienia w I–III kwartale lat 2005–2018 ogółem [w mln zł] koszty zatrudnienia * pozostałe koszty działalności leczniczej przychody z działalności leczniczej

795

679 657 625 1317

1690

1497

1405

1128

I–III 2015

963

894

828

I–III 2016

I–III 2017

I–III 2018

* Do kosztów zatrudnienia włączono koszty wynagrodzeń bezosobowych oraz medycznych usług obcych

OSOZ Polska 8/2019

11

akt u aln o ś ci

ność, niezależność sądów – 28 proc. oraz wysokość podatków – 25 proc.

Zdrowotni kandydaci Zamykając to wydanie OSOZ znaliśmy już m.in. kandydatów do Sejmu i Senatu wystawionych przez Zjednoczoną Prawicę oraz Koalicję Obywatelską. Widać, że szykują się spore roszady w przyszłych komisjach zdrowia wyższej i niższej izby.

Na listach PiS znalazł się m.in. minister zdrowia Łukasz Szumowski, wiceminister zdrowia Józefa Szczurek-Żelazko, przewodniczący sejmowej Komisji Zdrowia Tomasz Latos, były wiceminister zdrowia Bolesław Piecha, a także były minister zdrowia w rządzie AWS-UW, obecnie wiceminister nauki prof. Wojciech Maksymowicz, wiceprzewodniczący sejmowej Komisji Zdrowia Andrzej Sośnierz, Anna Kwiecień oraz Tadeusz Dziuba, a także członkowie komisji Anna Czech, Bernadetta Krynicka, Krzysztof Ostrowski oraz Józefa Hrynkiewicz.

Z list PiS wystartuje też członek sejmowej komisji zdrowia Jerzy Kozłowski, który w ostatnich wyborach ubiegał się o mandat jako kandydat bezpartyjny z KWW Kukiz’15. W Szczecinie kandyduje Marek Posobkiewicz, były Główny Inspektor Sanitarny (obecnie GIS w MSWiA), ale dostał dopiero 10 miejsce.

Do Senatu startuje m.in. obecny wiceminister zdrowia i senator Waldemar Kraska, marszałek Senatu Stanisław Karczewski, a także b. minister zdrowia, senator Konstanty Radziwiłł.

Z list KO startują m.in. były wiceminister zdrowia Sławomir Neumann, posłanka Elżbieta Radziszewska oraz poseł Rajmund Miller i Alicja Dąbrowska.

Do Senatu startuje posłanka i była wiceminister zdrowia Beata Małecka-Libera, senator Alicja Chybicka i autor zdrowotnego programu KO prof. Tomasz Grodzki, a także. Riad Haidar – neonatolog, pediatra. Bartosz Arłukowicz dostał się już wcześniej do Parlamentu Europejskiego.

Zmiany personalne Doszło do nowego podziału kompetencji w kierownictwie MZ. Kwestie związane z NFZ trafiły do Janusza Cieszyńskiego.

Pełnomocnik rządu ds. ratownictwa, senator W. Kraska, został członkiem Komitetu do Spraw Europejskich, przewodniczącym Zespołu Zarządzania Kryzysowego MZ. Koordynuje i nadzoruje wykonywanie zadań przez Departament Ratownictwa Medycznego i Obronności, Departament Współpracy Międzynarodowej, a ponadto nadzoruje działalność Lotniczego Pogotowia Ratunkowego (wcześniej w kompetencji minister Józefy Szczurek-Żelazko).

Nadzór nad departamentem zdrowia publicznego i rodziny, a także m.in.

Agencją Badań Medycznych, Instytutem Medycyny Pracy w Łodzi, NIZP-PZH, przejęła wiceminister Józefa SzczurekŻelazko. Departament analiz i strategii, CMJ i AOTMiT trafił pod nadzór wiceministra Sławomira Gadomskiego.

Wartość zobowiązań kontrolowanych szpitali według stanu na koniec III kwartału lat 2015–2018 oraz skumulowane wyniki finansowe szpitali za okres I–III kwartału lat 2015–2018 [w mln zł] zobowiązania szpitali ogółem

skumulowany zysk skumulowana strata 789,81

694,17

702,05

7

17

7

10

693,14

-85

-99

-113 -156

30.09.2015

30.09.2016

30.09.2017

30.09.2018

I–III 2015

I–III 2016

I–III 2017

I–III 2018

Źródło: Opracowanie własne NIK na podstawie konroli przeprowadzonych w 29 podmiotach, w tym 12 zakwalifikowanych do I stopnia, 12 do II stopnia oraz pięciu do III stopnia zabezpieczenia.

Średnie wykorzystanie łóżek w I–III kwartale 2018 r.

Źródło: Opracowanie własne NIK na podstawie konroli przeprowadzonych w 29 podmiotach, w tym 12 zakwalifikowanych do I stopnia, 12 do II stopnia oraz pięciu do III stopnia zabezpieczenia.

12

OSOZ Polska 8/2019

akt u aln o ś ci

ra d ar epi d e m i o lo g iczny ( pa ź dziernik 2 0 19)

ALERGIA WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

86%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

PROGNOZA KOSZTÓW ALERGII (październik 2019)

TREND W STOSUNKU DO września 2019

1 119

Podlaskie

679

Pomorskie

964

Śląskie

770

Świętokrzyskie

713

Warmińsko-mazurskie

692

Wielkopolskie

800

Zachodniopomorskie

823

               

PROGNOZA KOSZTÓW GRYPY I PRZEZIĘBIENIA (październik 2019)

TREND W STOSUNKU DO września 2019

Dolnośląskie

9 038

Kujawsko-pomorskie

6 756

Lubelskie

7 324

Lubuskie

7 078

Łódzkie

8 743

Małopolskie

8 315

Mazowieckie

10 096

               

Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie

559

Lubelskie

772

Lubuskie

713

Łódzkie

833

Małopolskie

881

Mazowieckie

1 046

Opolskie Podkarpackie

520 1 747

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

72%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

Opolskie

6 523

Podkarpackie

6 985

Podlaskie

7 011

Pomorskie

7 981

Śląskie

6 967

Świętokrzyskie

6 189

Warmińsko-mazurskie

6 312

Wielkopolskie

8 351

Zachodniopomorskie

8 010

OSOZ Polska 8/2019

13

I nn o wacje

A plikacje z d r o w otne

14

Anura

WHO medsafe

YAZIO – Licznik Kalorii

Czy można ocenić stan zdrowia na podstawie selfie? Po części tak. Aplikacja oparta na technologii tzw. przezskórnego obrazowania optycznego analizuje przepływ krwi w poszczególnych częściach twarzy i w efekcie ocenia poziom stresu i tętno spoczynkowe użytkownika. Autorzy, naukowcy z Uniwersytetu w Toronto, obiecują, że ta technologia pozwala też mierzyć ciśnienie krwi. Wystarczy nagrać 30-sekundowy film-selfie obszaru twarzy, aby algorytmy przetworzyły obraz na wyniki. Bardziej ciekawostka niż wiarygodne źródło informacji o zdrowiu.

Aplikacja WHO 5 Momentów Bezpiecznej Farmakoterapii prowadzi pacjenta przez kluczowe etapy mające wpływ na to, czy terapia została dobrze zaplanowana i przebiega w prawidłowy sposób. Każdy z etapów zawiera 5 pytań, które można np. zadać lekarzowi lub na które trzeba sobie samemu odpowiedzieć. Momenty bezpiecznego zażywania leków to: rozpoczęcie leczenia, przyjmowanie leków, dodanie nowych leków, monitoring oraz zakończenie leczenia. Celem aplikacji jest zwiększenie bezpieczeństwa pacjentów podczas leczenia lekami.

Aplikacja pomoże nie tylko liczyć ilość spożywanych kalorii, ale także zaplanować zdrową dietę, śledzić aktywność fizyczną, w efekcie pomagając schudnąć.

Najważniejsze funkcje: osobisty plan utraty wagi lub budowy masy mięśniowej, tabela kalorii dla ponad 2 milionów produktów żywnościowych, narzędzie śledzenia odżywiania i dziennik żywienia dla wszystkich posiłków, monitorowanie kalorii, węglowodanów, białka i tłuszczy, licznik kroków, ocena skuteczności diety, skaner kodów kreskowych. Jeszcze więcej funkcji w płatnej wersji PRO.

iOS | Android | ENG Bezpłatna

iOS | Android | ENG Bezpłatna

iOS | Android | PL | ENG Bezpłatna wersja podstawowa

OSOZ Polska 8/2019

I nn o wacje

N o w o ś ci / wynalazki

Lawinowy przyrost algorytmów w medycynie Medical Futurist opublikował infografikę obrazującą skalę zastosowania algorytmów w poszczególnych dziedzinach medycyny.

Co ciekawe, przedstawione zostały tylko rozwiązanie dopuszczone na rynek przez amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków, odpowiednika polskiego Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Zatwierdzone przez FDA rozwiązanie AI zyskuje automatycznie status wyrobu medycznego, co potwierdza jego skuteczność i bezpieczeństwo stosowania. Jak widać na wykresie, w 2014 r. FDA zatwierdziło tylko algorytm AliveCor wykrywający migotanie przedsionków. Dwa lata później były to już cztery dalsze rozwiązania gotowe do zastosowania klinicznego. W 2017 r. amerykański regulator dopuścił do stosowania sześć nowych algorytmów, w zeszłym roku – aż 23 algorytmy dla medycyny. Przyglądając się rynkowi w pierwszej połowie 2019 roku można spodziewać się, że wzrostowy trend implementacji sztucznej inteligencji w ochronie zdrowia utrzyma się. Dziedzinami, w których AI najczęściej znajduje zastosowanie, jest radiologia i kardiologia.

OSOZ Polska 8/2019

15

I nn o wacje

E-ZLA TO JUŻ STANDARD Papierowe zwolnienia lekarskie stanowią już tylko niecałe 0,0002 proc. zwolnień elektronicznych. Od początku grudnia do końca lipca ubiegłego roku lekarze wystawili prawie 17 mln e-ZLA. Od momentu powszechnego wprowadzenia elektronicznych zwolnień lekarskich, tj. od 1 grudnia 2018 r. do końca lipca tego roku do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wpłynęło już ponad 16,9 mln e-zwolnień. W tym czasie w wersji papierowej, która wyszła z użycia, lekarze wystawili tylko nieco ponad 32 tys. druków. Co istotne to fakt, że liczba papierowych zwolnień systematycznie, z miesiąca na miesiąc spada. W czerwcu na blisko 1,7 mln e-ZLA lekarze papierowo wypisali jedynie 385 druków, zaś w lipcu na 1,75 mln e-ZLA ZUS otrzymał jedynie 320 druków papierowych. Odnotować również należy, że czerwiec i lipiec to dwa miesiące, w których Zakład Ubezpieczeń Społecznych odnotował najmniejszy wpływ zwolnień lekarskich w 2019 r. W styczniu liczba wystawionych zwolnień przekroczyła bowiem 2,6 mln, w lutym – 2,4 mln, w marcu – 2,2 mln, w kwietniu – 2,2 mln, a w maju – 1,9 mln. Dzięki e-zwolnieniom ZUS szybciej i sprawniej weryfikuje zasadność wypłaty świadczeń. W pierwszym półroczu 2019 roku ZUS wstrzymał wypłatę 21,1 tysiąca zasiłków chorobowych. W analogicznym okresie 2018 roku było to 15 tys. zasiłków, w 2017 roku – 10,5 tys.

POT JAKO ŹRÓDŁO DANYCH Czujnik naklejany na skórę, opracowany przez naukowców z UC Berkeley, może dokonywać pomiaru szybkości wydzielania potu oraz poziomu elektrolitów i metabolitów w pocie. Czujnik zawiera spiralną rurkę mikroskopową lub mikro-przepływową, która odprowadza pot ze skóry i tym samym mierzy szybkość przepływu płynu. Sensor wyposażony jest w czujniki chemiczne wykrywające stężenie elektrolitów, takich jak potas i sód, oraz metabolitów – glukozy. Urządzenie może posłużyć do informowania sportowców o poziomie zmęczenia, ostrzegać o odwodnieniu organizmu. Badacze porównali dodatkowo poziom glukozy w pocie i krwi u osób zdrowych oraz chorych na cukrzycę, dochodząc do wniosku, że pojedynczy pomiar glukozy w pocie nie odzwierciedla poziomu glukozy we krwi. Naukowcy mają jednak nadzieję, że w przyszłości monitorowanie składu chemicznego potu może zastąpić inwazyjne procedury pomiarowe, jak pobieranie krwi.

PRECYZYJNA LEKOTERAPIA Aby lek działał skutecznie, musi zostać dostarczony precyzyjnie do odpowiedniego miejsca, jak przykładowo wybranych grup neuronów w mózgu. Naukowcy z Massachusetts Institute of Technology opracowali nowy system dystrybucji leku w organizmie człowieka, dzięki któremu substancja lecznicza jest uwalniana w ściśle określonym czasie i miejscu, w minimalnie inwazyjny sposób. Wynalazek opiera się na użyciu małych cząsteczek magnetycznych zamkniętych w niewielkim pęcherzyku lipidów (molekuły tłuszczowe) wypełnionym wodą, znanym liposomem. Umieszczony w pęcherzykach lek może być uwolniony przez przyłożenie pola magnetycznego. W efekcie, podgrzane cząsteczki lipidów uwalniają lek do otaczającej tkanki.

Zielone światło dla ustawy o e-zdrowiu | 9 sierpnia 2019 r., Prezydent RP Andrzej Duda podpisał ustawę z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z wdrażaniem rozwiązań w obszarze e-zdrowia, która 19 lipca została uchwalona przez Sejm. Na jej podstawie m.in. asystenci medyczni mogą być upoważniani przez pracowników medycznych do wystawiania w ich imieniu e-recept i e-skierowań. Źródło i zdjęcia: Medical Futurist, ZUS, UC Berkeley, MIT.

16

OSOZ Polska 8/2019

XXIV MIĘDZYNARODOWY KONGRES OSOZ „LECZNICTWO SZPITALNE - DRUGA LINIA OCHRONY ZDROWIA NA PLATFORMIE OSOZ” Hospital Care - Second Health Care Layer On The OSOZ Platform

POZNAJ MOŻLIWOŚCI SZPITALNYCH APLIKACJI MOBILNYCH DLA PROFESJONALISTÓW

OBCHÓD LEKARSKI OBCHÓD PIELĘGNIARSKI KARTA ANESTEZJOLOGICZNA MEDYCZNE APLIKACJE MOBILNE DLA LEKARZY, ANESTEZJOLOGÓW, PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH Rozszerzając funkcjonalność systemu KS-MEDIS o moduły mobilne zyskasz dostęp do danych medycznych bezpośrednio przy łóżku pacjenta lub na sali operacyjnej. Dzięki nim w prosty i wygodny sposób przeprowadzisz obchód na oddziale szpitalnym.

PRACUJ WYDAJNIEJ PRZY UŻYCIU SZPITALNYCH APLIKACJI MOBILNYCH KAMSOFT ê ê ê

Dostęp do danych medycznych przy pacjencie Elektroniczna Dokumentacja Medyczna Elektroniczna karta anestezjologiczna

ê ê ê

Elektroniczne zlecenia lekarskie Realizacja zleceń lekarskich Możliwość pracy w trybie online/ offline

Zeskanuj i pobierz bezpłatną aplikację mobilną

OBCHÓD LEKARSKI

12 |

WWW.OSOZ.PL

OBCHÓD PIELĘGNIARSKI

OTWARTY SYSTEM OCHRONY ZDROWIA

KARTA ANESTEZJOLOGICZNA

I nn o wacje

E-ZDROWIE WŚRÓD LEKARZY Świadomość w zakresie elektronicznej kartoteki pacjenta i stosowanie poszczególnych funkcji Lista problemów / diagnoz Wyniki badań laboratoryjnych Podstawowe parametry medyczne Historia leczenia Objawy (zgłaszane przez pacjenta) Notatki kliniczne Zlecone badania Przyczyny wizyty Wyniki leczenia Szczepienia

1%

4%

Parametry życiowe

4%

Wyniki badań radiologicznych

3%

Dane administracyjne pacjenta

1%

7% 1% 7% 5% 1% 1% 4% 8% 1% 1% 5% 8% 1% 2% 9% 6% 2% 2% 8% 9% 2% 1% 9% 8% 2% 2% 9% 9% 2% 3% 10% 9% 2% 2% 5% 15% 1%

10%

8%

7%

Szczegóły demograficzne pacjenta

3%

14%

Interakcje leków

3%

34% 12%

7%

Zdjęcia radiologiczne Przeciwskazania

80% 78% 77% 76% 73% 7%

67%

1% 2%

26%

58% 57% 9%

52% 16%

46%

7%

10% 2%

41% 49%

1%

44% 7%

37%

15% 4%

53%

10%

0%

13% 18%

6%

Wpływ leków na wyniki badań lab.

70%

48%

5%

lekarzy w Unii Europejskiej korzysta z elektronicznych kartotek pacjenta. Kraje o najgłębszej cyfryzacji ochrony zdrowia: Dania, Finlandia, Szwecja, Irlandia, Belgia, Szwecja. W skali adaptacji od 1 (brak świadomości) do 4 (pełne wdrożenie) Polska uzyskała łącznie 3,398 punktów (średnia dla krajów rozwijających się: 3,317).

31% polskich lekarzy podchodzi entuzjastycznie do e-zdrowia, niechętnych jest tylko 9% badanych.

80%

3% 33%

Wskazówki kliniczne i najlepsze praktyki

81%

2%

4%

8%

84%

17%

Alergie na leki – ostrzeżenia

Alarmy dla wyników laboratoryjnych

85%

20%

9%

Rozliczenia finansowe

86%

11% 2%

19%

4%

Tworzenie planu zarządzania chorobą

3%

96%

86%

1%

35% 9%

33%

8%

2%

63%

25%

50%

32% 7%

19%

75%

100%

Nie jest świadomy(a) Nie posiada Posiada/nie używa Używa sporadycznie Używa rutynowo

Świadomość w zakresie wymiany informacji medycznych i zastosowanie w praktyce Dostęp do raportów laboratoryjnych

2%

1%

21%

Wystawienie zwolnienia lekarskiego

4%

9%

27%

67% 4% 8%

Transfer e-recepty do aptek

4%

43%

3% 7%

Otrzymywanie/wysyłanie skierowań

5%

42%

4%

Umawianie wizyt pacjenta

4%

44%

Poświadczenie niepełnosprawności

9%

Wymiana raportów laboratoryjnych z innymi lekarzami/placówkami

8%

Wymiana informacji o pacjencie z innymi lekarzami/placówkami

6%

52%

3% 4%

46%

4%

8%

54%

8%

56%

13%

6%

Rezerwacja terminów wizyt dla pacjenta u innych lekarzy/placówkach

6%

Wymiana danych medycznych z dowolnym lekarzem/placówką

27% 25% 24% 13%

3%

54%

63%

20%

10%

20%

9%

20%

3% 6%

21%

13%

5%

50%

19% 4%

19% 10%

72%

25%

Nie jest świadomy(a) Nie posiada Posiada/nie używa Używa sporadycznie Używa rutynowo

OSOZ Polska 8/2019

10% 15%

3%

11%

0%

30%

19%

52%

14%

Kontakt z pacjentem przez e-mail w kwestiach zdrowotnych

38% 15%

49%

Wymiana informacji o zażywanych lekach z innymi lekarzami/placówkami

Wymiana danych administracyjnych z płatnikami/placówkami

43%

11%

7%

Wymiana informacji o wynikach badań radiologicznych z innymi lekarzami/placówkami Zamówienia na materiały

18

58%

50%

17% 5% 5%

75%

8%

100%

Według nowego badania przygotowanego na zlecenie Komisji Europejskiej, poprawia się adaptacja rozwiązań zdrowia cyfrowego w podstawowej opiece zdrowotnej. Rośnie też poziom akceptacji nowych technologii ze strony lekarzy. Nadal istnieją duże różnice między badanymi krajami.

Badanie wykonano na grupie 5 793 lekarzy z 27 państw UE.

Świadomość w zakresie telemedycyny i zastosowanie w praktyce Szkolenia / edukacja

5%

Konsultacje z innymi specjalistami

5%

Konsultacje z pacjentami

5%

Zdalny monitoring pacjenta w domu

4%

2%

44%

25%

23% 2%

74%

10%

9%

1% 83%

6%

5% 1% 2%

92% 2%

0%

25%

50%

75%

100%

Nie jest świadomy(a) Nie posiada Posiada/nie używa Używa sporadycznie Używa rutynowo

Świadomość w zakresie personalnego konta pacjenta i zastosowanie poszczególnych funkcji Umawianie terminów wizyt Zapytania o przedłużenie lub nową receptę Dostęp do wyników badań

4%

53%

3%

16%

24%

2% 4%

60%

12%

22%

6%

71%

3%

Dostęp do danych medycznych

6%

70%

5%

Zapytanie o skierowania

6%

Możliwość uzupełnienia danych w kartotece

11%

9%

11%

7%

2% 79%

8%

0%

7% 83%

25%

50%

7%

3%3%3%

75%

100%

Nie jest świadomy(a) Nie posiada Posiada/nie używa Używa sporadycznie Używa rutynowo

2% badanych lekarzy korzysta rutynowo z systemów telemedycznych do monitoringu pacjenta w domu. 92% lekarzy nie korzysta w ogóle z takich rozwiązań. 19% wykorzystuje – systematycznie lub sporadycznie – narzędzia telemedyczne do konsultacji z innymi specjalistami, a 11% – do konsultacji z pacjentem. Wskaźnik adaptacji telemedycyny w Polsce wyniósł 1,726 punkta (na 4 możliwe, średnia to 1,639). Źródło: 2019 Global Health Care Outlook, Deloitte

OSOZ Polska 8/2019

19

R ap o rt

8 lekcji innowacyjności Historia ludzkości jest pełna przełomowych pomysłów i odważnych innowatorów. Jesteśmy im winni rewolucje przemysłowe, wzrost gospodarczy, postęp technologiczny i społeczny. Wśród nich jest wiele zapomnianych historii o koncepcjach i wizjach, które powinny uczynić nasze życie lepszym, ale coś poszło nie tak. W poszukiwaniu formuły na sukces w obszarze nowych technologii przeanalizowaliśmy osiem nieudanych pomysłów.

Innowatorzy chcą zmienić porządek świata Ogień, koło, maszyna drukarska, samoloty, komputery, media społecznościowe – każde odkrycie ma swoją długą i skomplikowaną historię. Szalone, nierealne z pozoru pomysły, często wyśmiewane, okazały się przełomowymi wynalazkami.

I odwrotnie – wielkie obietnice kończyły się fiaskiem. Innowatorzy zwykle muszą stawić czoła dużemu oporowi ze strony naukowców i społeczeństwa. Bo nikt nie lubi zmian, tym bardziej tych wielkich, wywracających wszystko do góry nogami. Pierwszy samochód, przypominający raczej maszynę parową, spotkał się

20

OSOZ Polska 8/2019

falą krytyki zamiast wzbudzać falę zachwytu. W 1896 r. Alfred Sennett (Brytyjskie Stowarzyszenie Na Rzecz Postępu Nauki) ostrzegł: „Kierowanie powozem bez koni wymaga dużej uwagi, ponieważ [kierowca] nie ma inteligencji konia pod względem prowadzenia pojazdu w dobrym kierunku, stąd spoczywa na nim obowiązek bacznego obserwowania kursu pojazdu.” Przeciwnicy organizujący protesty w Wielkiej Brytanii bili na alarm: zagrożonych może być nawet 100 000 miejsc pracy. Plakaty informowały o lekkomyślnych kierowcach zabijających dzieci na ulicy. Innym przykładem tego, jak rzeczywistość obchodzi się

z przełomowymi wynalazkami, jest historia antybiotyków. Alexander Fleming musiał czekać aż 17 lat na to, aby w końcu otrzymać Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny. Trochę długo jak na odkrycie, które uratowało życie milionów ludzi na świecie i przyczyniło się do podwojenia średniej długości życia w okresie zaledwie kilkudziesięciu lat.

Konsekwencja mimo krytyki i myślenie na przekór są kluczem do sukcesu.

Patrząc na wielkie wynalazki można nawet pokusić się o twierdzenie, że wielkość innowacji jest wprost proporcjonalna do siły sprzeciwu społecznego.

R ap o rt

W porównaniu z odkryciami XX wieku, XXI wiek ułatwił życie chcącym zmieniać świat. Dziś nie trzeba być naukowcem, aby zapisać się na kartach historii. Wystarczy pomysł, entuzjazm i wiara w sukces. Startupy projektują aplikacje medyczne korzystając ze wsparcia finansowego inwestorów. Programiści tworzą rozwiązania zmieniające rzeczywistość. Wystarczy wspomnieć takie pomysły jak Uber, Facebook, Amazon czy eBay. Do ich opracowania potrzebny był tylko komputer, pomysł i trochę szczęścia. Jednak niezmiennie innowatorzy muszą mieć cechy dobrych naukowców: pokorę, cierpliwość i silne dowody na to, że rozwiązanie można stworzyć i pomoże pacjentom.

Geniusze, odważni myśliciele i przegrani Chyba każdy widział już tę ilustrację: entuzjastyczny wynalazca koła – prawdopodobnie z ery kamienia łupanego – z dumą przedstawia pomysł kolegom, którzy są jednak zbyt zajęci, aby traktować go poważnie. W ten sposób dalej transportują przedmioty z wykorzystaniem wozu z kwadratowym „kołem”, męcząc się przy tym niemiłosiernie.

A wystarczyła chwila na przemyślenie problemu i przyjrzenie się nowemu rozwiązaniu.

Innowacje powstają rzadko w procesie ulepszania status quo. Energia elektryczna nie była nową wersją ognia, a samochód – ulepszonym koniem. Często to też kwestia przypadku. W lipcu 2003 roku Mark Zuckerberg stworzył FaceMash. Dzięki portalowi internetowemu, studenci z Uniwersytetu w Harvardzie mogli oceniać atrakcyjność swoich koleżanek i kolegów. Kto by wówczas pomyślał, że krytykowany FaceMash zmieni się w Facebooka – największy na świecie portal społecznościowy z 2,41 mld aktywnych użytkowników miesięcznie (dane za II kwartał 2019 roku).

Pomysły ewoluują w czasie i trudno jest przewidzieć efekt końcowy, a nawet ich destrukcyjny wpływ. Bo każda technologia i każdy wynalazek mają zarówno pozytywny jak i negatywny wpływ na otoczenie. Energia jądrowa miała w założeniu rozwiązać na zawsze problem dostępu do w miarę czystej energii elektrycznej. Jednak bomby atomowe zrzucone na Hiroszimę i Nagasaki w sierpniu 1945 r. zabiły ponad 230 000 osób. Wynalezieniu maszyny parowej i szybki rozwój przemysłu zawdzięczamy bezprecedensowy rozwój gospodarczy i dużo lep-

» Dziś nie trzeba być naukowcem, aby zapisać się na kartach historii.

Wystarczy pomysł, entuzjazm i wiara w sukces.« sze warunki życia niż w XIX wieku. Ale musimy za nie zapłacić wysoką cenę – zanieczyszczenie środowiska i emisja CO2 doprowadziły do katastrofalnych skutków i zmian klimatycznych zagrażających naszej egzystencji. Dzięki Facebookowi łączącemu ludzi na całym świecie powinniśmy się stać bardziej tolerancyjni, otwarci, życzliwi, pełni wzajemnego szacunku. Takie marzenia mieliśmy kilka lat temu. Co z nich pozostało? Ogromny problem fake newsów, skandale z wyciekiem danych prywatnych, mowa nienawiści. Innym przykładem jest stworzony dla zabawy symulatorów lotów Microsoft. Miliony użytkowników na całym świecie mogły wcielić się w rolę pilotów, mając do wyboru 20 000 lotnisk na starty i lądowania. Data 11 września 2001 r. przypomina nam, że każda innowacja jest jak obosieczny miecz. Z pomocą symulatora terroryści opanowali wiedzę, jak sterować samolotami, które następnie nakierowali na World Trade Center w Nowym Jorku.

Dziś wiele startupów ściga się ze sobą chcąc zrewolucjonizować medycynę i technologie, opracować globalny produkt dla milionów. W zachwycie nad swoimi możliwościami zapominają o pułapkach czyhających po drodze. Oto osiem wynalazków, które zakończyły się fiaskiem, mimo że teoretycznie powinny były osiągnąć sukces.

Zdjęcie: Science and Invention magazine

Mierz wysoko, ale stąpaj twardo po ziemi Pomysł. Czym byłaby nauka, a raczej science-fiction bez Hugo Gernsbacka, wynalazcy, członka Amerykańskiego Towarzystwa Fizycznego, wydawcy pierwszego na świecie magazynu science-fiction? Jednym z jego pomysłów – a miał ich naprawdę wiele – była dziwna maska o nazwie „The Isolator”. Gernsback żył w czasach rewolucji przemysłowej i najwyraźniej tęsknił za ciszą. W gęsto zaludnionych miastach i ciasnych biurach maska powinna w założeniu izolować hałasy z zewnątrz, pomagając użytkownikowi skoncentrować się na pracy.

Wnioski. Pomysł spełnia podstawowy i najważniejszy warunek dobrego wynalazku: idealnie zaspokaja potrzeby użytkowników. Dziś wiele osób gotowych byłoby zapłacić wiele za taki hełm izolujący. Niestety, nie każdy cel uświęca wszystkie środki. Spełnianie oczekiwań klientów nie może odbywać się za wszelką cenę. Noszenie masywnego kasku z systemem doprowadzającym tlen może być bardziej rozpraszające i obciążające niż hałas. W ten sposób zamiast rozwiązania problemu, mamy zastąpienie go innym.

Właściwy czas ma znaczenie Pomysł. Oprócz izolatora hałasu, Hugo Gernsback zaprojektował „Teleyeglasses”. Kieszonkowe, przenośne gogle telewizyjne nie były możliwe do technicznego opracowania w 1936 roku. Tak naprawdę to pierwszy prototyp okularów wirtualnej rzeczywistości, stworzony ponad 80 lat temu!

Wnioski. Kiedy technologia nie dogania wyobraźni, pomysł trzeba odstawić do szuflady albo opatentować go i czekać na lepsze czasy. W takiej sytuacji, koncepcja nie jest wynalazkiem, ale jedynie marzeniem.

Zdjęcie: Alfred Eisenstaedt/The Life Picture Collection/Getty Images

OSOZ Polska 8/2019

21

R ap o rt

Obserwuj i udoskonalaj.

Nigdy nie trzymaj się kurczowo pierwszego pomysłu Pomysł. Do dziś pamiętam mój pierwszy komputer. Wtedy to była tajemnicza technologia. Początki pracy oznaczały wielogodzinne przedzieranie się przez instrukcje obsługi. Na szczęście w trudnych chwilach można było liczyć na pomocnika w formie spinacza biurowego – Microsoft Clippy. Clippy miał pomagać początkującym użytkownikom komputerów w poruszaniu się po aplikacjach.

Kiedy w latach 80-tych i 90-tych komputery zaczęły być dostępne dla indywidualnych konsumentów, pojawiło się wyzwanie: jak nauczyć społeczeństwo korzystania z maszyn? Microsoft wpadł na prosty pomysł, wprowadzając wirtualnego psa Bobby’ego, który nawigował użytkowników komputera przez kolejne funkcje. Bobby został wymyślony osobiście przez Billa Gatesa w 1995 roku.

Szybko zastąpił go spinacz Clippy.

Wnioski. Clippy nigdy nie zdobył sympatii. Wręcz przeciwnie – z każdym rokiem przybywało jego przeciwników. Denerwował wyskakując w najmniej oczekiwanym momencie z pytaniem, jak może pomóc. Najgorsze było to, że Clippy najczęściej oferował wskazówki zupełnie niedopasowane do tego, czego w danym momencie użytkownik oczekiwał.

Zawsze uśmiechnięty i trochę dziwacznie wyglądający spinacz z dużymi oczami potrafił wyprowadzić z równowagi zarówno zaawansowanych jak i początkujących użytkowników komputera. Pod wpływem fali krytyki Microsoft usunął Clippiego w 2007 roku. Zdecydowanie za późno, ale powodem było osobiste zaangażowanie Billa Gatesa w projekt.

Schowaj do szuflady swoje ego Pomysł. Sektor technologiczny potrzebuje nowych inspirujących liderów, takich jak Steve Jobs. Podobnie medycyna tęskni za wielkimi wynalazkami i odkryciami, które mogłyby zmienić życie milionów pacjentów. Dziś media są w stanie wykreować prawdziwych liderów. Elizabeth Holmes, założycielka firmy technologicznej Theranos, sprzedała ludzkości inspirującą opowieść o tym, jak wykorzystując zaledwie jedną kroplę krwi i małe, skrywane w tajemnicy przełomowe urządzenie analityczne będzie można wykonać kilkadziesiąt testów, dziś angażujących wielkie laboratoria medyczne i ogromne urządzenia diagnostyczne.

Elizabeth gościła na okładkach popularnych magazynów, w programach telewizyjnych. Stała się technologiczną celebrytką. Nazwano ją „kobiecą odsłoną Steve’a Jobs’a”. Na fali popularności i rozgłosu, Theranos zebrał w sumie 1,4 miliarda dolarów od inwestorów na rozwój nowej technologii. Szybko okazało się, że za obietnicą nie stała żadna technologia ani żadne badania naukowe, a jedynie słowa.

Wnioski. Wzlot i upadek Theranos to nie tylko gorzka lekcja i ogromna strata finansowa dla inwestorów. Historia poddała w wątpliwość działanie wielu startupów. Dla samej założycielki Theranos przygoda kończy się niewesoło. Za oszustwo grozi jej 20 lat więzienia, nie mówiąc o karach finansowych sięgających milionów dolarów. Czy założyciele wiedzieli od samego początku, że nie ma szans na opracowanie urządzenia do przeprowadzenia badań na podstawie pojedynczej kropli krwi? Tego jeszcze nie wiemy, choć może ujawni to śledz-

Zdjęcie: Microsoft

22

OSOZ Polska 8/2019

Zdjęcie: Google+ (archive)

two. Lekcja do zapamiętania: najpierw dowód na skuteczność technologii, dopiero potem PR.

Przygotuj się na konkurencję Pomysł. Mając już miliony użytkowników poczty Gmail, YouTube’a i autorów blogów, Google chciał ich połączyć siecią społecznościową na wzór Facebooka.

Początki były obiecujące. Uruchomiony w 2011 roku Google+, po roku działalności miał już 400 milionów zarejestrowanych użytkowników, w tym 100 milionów aktywnych kont. W tym samym czasie Facebook miał 750 milionów aktywnych użytkowników. W przeciwieństwie do Facebooka, Google posiadał znacznie większe doświadczenie w wirtualnym świecie, w tym wiodącą wyszukiwarkę i dobrze prosperującą usługę e-mail. Sukces był w zasięgu ręki.

Wnioski. Wydawało się, że projekt powinien się udać. Dzięki włączeniu wszystkich użytkowników usług Google do Google+, liczba kont automatycznie wzrosła do 2,2 miliarda w 2015 roku.

Zdjęcie: Forbes

R ap o rt

że bez robienia soku w domu masz wrażenie, że to własnoręcznie wyciśnięty sok. W tym pomyśle jest coś nie tak: dlaczego zamiast samodzielnie wyciskać torebkę, trzeba kupić gadżet za 700 USD? Czy nie lepiej kupić sok w butelce? Prasa okrzyknęła pomysł „najlepszym przykładem głupoty z Doliny Krzemowej”. Recenzję pozostawiam czytelnikom.

Nie próbuj zastąpić oryginału niepełnowartościowym substytutem Zdjęcie: Google Glass

Niestety, Google popełnił kilka błędów po drodze, zapominając o zaoferowaniu wartości dodanej z sieci społecznościowej. Poza tym Google+ był nieintuicyjny i skomplikowany. W 2019 roku serwis ostatecznie zamknięto. To lekcja mówiąca o tym, że nawet liderzy w branży zapominają o fundamentalnych zasadach: aby pokonać silnego konkurenta, trzeba być lepszym w każdym, najmniejszym detalu.

Hierarchizuj potrzeby użytkowników Pomysł. Zamiast na ekranie, obraz bezpośrednio przed oczami – to miał być kolejny wielki przełom po komputerach, tabletach i smartfonach. Za pomocą okularów Google Glass można uzyskać dostęp do informacji bez klawiatury, w każdym miejscu – na ulicy, w drodze do pracy, w biurze. Wizjonerska innowacja, która powinna zmienić sposób postrzegania świata, wyszukiwania informacji, komunikacji, dostępu do danych; supernowoczesny gadżet dla fanów technologii.

Wnioski. Nie każda najnowocześniejsza technologia spotyka się z akceptacją społeczną. Czasami o wiele ważniejsze okazują się inne priorytety, a jednym z kluczowych jest ochrona prywatności.

Czy chciałbyś, aby ktoś w tajemnicy, bez twojej zgody robił ci zdjęcia? Na pewno nie. Tak samo nie chciałbyś się zastanawiać, w jakim celu osoba nosząca Google Glass spogląda w twoją stronę.

Innowacja rozbiła się właśnie o obawy o naruszanie prywatności i pozyskiwanie informacji bez zgody osoby obserwowanej. Zastosowanie Google Glass do celów prywatnych okazało się pomysłem nietrafionym. W tym roku Google ogłosił nową wersję okularów dla biznesu, przypominającą konkurencyjne HoloLens Microsoft’u, prezentując je jako „urządzenie do inteligentniejszej i szyb-

Zdjęcie: Juicero

szej pracy bez angażowania rąk”. Google odrobił lekcje i wyciągnął wnioski.

Wyjdź z bańki najbliższego otoczenia Pomysł. Kto nie lubi świeżo wyciskanych soków owocowych lub warzywnych? Są zdrowe i pożywne. Jest tylko jedna przeszkoda: robienie soków w domu to prawdziwy horror. Trzeba iść do sklepu, kupić warzywa i owoce, umyć je, obrać i pokroić. Stara wyciskarka soków jest trudna do czyszczenia, a na koniec obierki trzeba wyrzucić do kosza.

Sporo pracy jak na jedną szklankę ulubionego soku, który ostatecznie nie smakuje tak, jak obiecano w przepisie. Na szczęście ten ogromny problem znalazł modne rozwiązanie zgodne ze standardami Doliny Krzemowej.

Wnioski. Wyobraź sobie nowy sposób robienia soków. Kupujesz plastikowe torebki z gotowym sokiem w środku, umieszczasz je w designerskiej maszynie Juicero udającej sokowirówkę. Maszyna ściska torebkę, a świeży sok wpływa prosto do szklanki. Sztuczka polega na tym,

Pomysł. Wiemy doskonale, że najlepiej sprzedają się prawdziwe emocje i produkty, które ich dostarczają. Setki milionów ludzi na całym świecie podróżują godzinami i dniami, aby spotkać się z ukochaną osobą. Choć smartfony pozwalają pozostawać w stałym kontakcie, rozmowa na Skype nie jest w stanie zastąpić realnego kontaktu. Wysyłane wirtualnie całusy też trudno porównać do tych realnych. Czy istnieje ratunek dla zakochanych?

Wnioski. Tak i nazywa się Kissenger.

To nakładka na smartfona do całowania mobilnego. Użytkownik całuje specjalną nasadkę, a wbudowane w niej czujniki przekazują ruchy ust na odległość.

I odwrotnie – specjalne poduszki poruszają się w sposób odzwierciedlający ruchy ust partnera lub partnerki. Smartfon jako przekaźnik pocałunków. Dwa lata temu Naukowcy z Imagineering Institute w Malezji obiecali, że ułatwią całowanie za pomocą smartfona. Niestety, do dziś zabawny pomysł nie doczekał się realizacji. Zyskał jednak sławę jako jeden z najbardziej oryginalnych pomysłów w erze smarftonizacji. Kto wie, czy za kilka lat ta z pozoru ekstrawagancka innowacja jednak nie zostanie wbudowana w telefony nowej generacji. 

Zdjęcie: Kissenger

OSOZ Polska 8/2019

23

r o z m o wy

Pielęgniarki chwytają innowacje za rogi Shawna Butler jest pielęgniarką-ekonomistką, założycielką globalnego ruchu przedsiębiorczych pielęgniarek „EntrepreNURSE”, zwolenniczką technologii cyfrowych w ochronie zdrowia. Jej celem jest zmiana roli pielęgniarek we współczesnej medycynie. Jak chce tego dokonać?

Szybko rozwijające się technologie otwierają nowe szanse. 20 milionów czynnych zawodowo pielęgniarek na całym świecie jest gotowych na nowe role wynikające z cyfrowej ochrony zdrowia, współtworzenie lepszych doświadczeń pacjentów. Pielęgniarki nie chcą stać bezradnie z boku, chcą być kluczowymi partnerami w cyfrowej transformacji i demokratyzacji dostępu do opieki i leczenia.

24

OSOZ Polska 8/2019

Pielęgniarstwo to zawód, który niesie ze sobą ogromne możliwości w zakresie poprawy wyników zdrowotnych, prowadzenia badań, innowacji, polityki i zarządzania systemem ochrony zdrowia. Jednak zawód pielęgniarki jest często redukowany do czynności pomocniczych; przez wielu postrzegany jako praca polegająca na wykonywaniu z góry narzuconych zadań. Model biznesowy opłaty za wykonane usługi opieki zdrowotnej,

a nie przykładowo za rezultaty opieki i leczenia, nie stymuluje szerszego wykorzystania potencjału pielęgniarek.

W większości systemów opieki zdrowotnej praca lekarzy – skupiona wokół diagnozy i leczenia – jest punktem ciężkości współczesnej medycyny. Usługi pielęgniarskie są uważane za poboczne, pomocnicze. Systemy opieki zdrowotnej, również pod względem finansowania, nie biorą pod uwagę pielęgniarstwa

r o z m o wy

» Pielęgniarka jest nie tylko najlepszym opiekunem pacjenta, może być też świetnym naukowcem, innowatorem, przedsiębiorcą, pedagogiem, menedżerem.«

jako czynnika innowacyjności, integracji technologii, wyższej jakości usług.

Na pielęgniarstwo wydaje się stosunkowo mało pieniędzy, mimo że to pielęgniarki są największym segmentem pracowników służby zdrowia i mają najbliższy kontakt z pacjentem. Także bogactwo doświadczeń i spostrzeżeń, mające kluczowe znaczenie dla rozwoju i skalowania cyfrowych aplikacji zdrowotnych, pozostaje niewykorzystane.

– Od lat biorę udział w konferencjach dotyczących technologii medycznych i nigdy nie widzę pielęgniarek ani na scenie, ani na widowni – mówi Butler zwracając uwagę, jak bardzo ta grupa zawodowa, z zupełnie niezrozumiałych powodów, jest ignorowana w procesie decydowania o kształcie opieki zdrowotnej, w dyskusjach na poziomie eksperckim, w firmach tworzących innowacyjne rozwiązania. Pielęgniarka najlepiej zna nie tylko potrzeby pacjenta, ale również niedociągnięcia w procedurach organizacyjnych oraz obszarach, które należałoby udoskonalić. To, że codziennie są blisko cierpiących chorych sprawia, że

widzą, jak pilna jest transformacja systemu i wykorzystanie wszystkich nowych możliwości, w tym technologicznych.

Paradoksalnie, przedstawiciele tego zawodu mają niewielki wpływ na decyzje polityków podejmowane z dala od łóżek szpitalnych i problemów chorych. Czy taki system może być zdrowy i działać poprawnie? – pyta Butler.

Podkreśla ona także, że pielęgniarki są przyzwyczajone do ciągłej adaptacji do zmian, myślenia w sposób zorientowany na rozwiązania, efekty i pracę w zespołach. Dlatego właśnie ta grupa pozostaje otwarta na innowacje, widząc, jak wiele można zmienić i usprawnić wprowadzając rozwiązania zdrowia cyfrowego. Pielęgniarki nie chcą stać w miejscu, nie boją się przeobrażeń, ale chcą je współtworzyć, wpływając na to, jak będzie wyglądała opieka zdrowotna przyszłości.

Butler dostrzega na całym świecie ten sam problem: pielęgniarki nie są częścią zespołów ds. innowacji. Twórcy aplikacji medycznych lub menedżerowie opieki zdrowotnej skupiają się prawie wyłącznie na wiedzy i doradztwie lekarzy, sięgając do ich opinii. Wprawdzie medycyny mają niezastąpione doświadczenie w kwestiach proceduralnych, diagnostycznych i naukowych, istnieje wiele innych determinantów jakości obsługi pacjenta, związanych z użytecznością, akceptowalnością i bezpieczeństwem pacjenta, gdzie z kolei doświadczenie pielęgniarki okazuje się bezcenne.

– Dobre innowacje poprawiają życie pacjentów i tworzą wartość dodaną w opiece zdrowotnej. Jeśli zaczniemy uwzględniać spostrzeżenia osób znajdujących się na pierwszej linii opieki – pielęgniarek, pracowników socjalnych, konsultantów żywieniowych, farmaceutów – możemy wspólnie stworzyć rozwiązania cyfrowe i organizacyjne wprowadzające znaczne udogodnienia, rozwiązujące wiele konkretnych problemów – mówi Butler.

Butler dąży także do tego, aby zmienić sposób edukacji i rozwoju kariery

pielęgniarki. – Zamiast szkolić i zatrudniać pracowników na stanowiska według obecnie obowiązującego modelu, musimy zacząć myśleć w kategoriach rozwoju talentów i kariery. Tak, aby każda pielęgniarka miała poczucie systematycznego rozwoju, zgodnie z własnymi celami i wartościami – podkreśla ekspertka. Tylko w ten sposób można przywrócić zawodowi pielęgniarki właściwy prestiż i zagwarantować, że zawód będzie zyskiwał na atrakcyjności. Wymaga to diametralnej zmiany sposobu myślenia na wszystkich poziomach zarządzania ochrony zdrowia. Idealnym modelem byłoby, gdyby pielęgniarki 50% swojego czasu pracy poświęcały pracy klinicznej, a pozostałe 50% – zadaniom edukacyjnym, badaniom naukowych, zarządzaniu projektami i współuczestniczeniu w zadaniach o charakterze strategicznym i rozwoju innowacji. Zawód pielęgniarki może przyciągać, jeżeli przestanie oznaczać wyłączenie pracy przy łóżku pacjenta, ale zostanie rozszerzony o nowe, ciekawe wyzwania. Pielęgniarka jest nie tylko najlepszym opiekunem pacjenta, może być też świetnym naukowcem, innowatorem, przedsiębiorcą, pedagogiem, menedżerem czy doradcą w sprawach rozwiązań polityki zdrowotnej. Cechuje je kultura ciągłego uczenia się, wolność eksperymentowania i wprowadzania nowości do praktyki – dlatego powinny zyskać większą autonomię podejmowania decyzji i współtworzenia usług zdrowotnych.

– Pielęgniarki codziennie są świadkami niesprawiedliwości w opiece; czasami pacjenci nie są odpowiednio leczeni lub ignoruje się ich potrzeby. W ten sposób rośnie u nich moralna potrzeba pilnych zmian tu i teraz, frustracja będąca paliwem działania – zauważa Butler. Jeżeli ta energia nie będzie miała ujścia, jeżeli taki pracownik nie będzie miał możliwości działania i zmiany sytuacji, z czasem determinacja może przerodzić się w rezygnację, a w efekcie – wypalenie zawodowe. Pielęgniarstwo wymaga pilnie nowego podejścia. 

OSOZ Polska 8/2019

25

r o z m o wy

Liczby pomagają nam zrozumieć zdrowie Polaków „Dzięki wiarygodnym danym możemy skuteczniej realizować politykę zdrowotną i zapobiegać chorobom” – o statystyce zdrowotnej w czasach digitalizacji rozmawiamy z dyrektorem Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny, dr n. med. Grzegorzem Juszczykiem.

Skąd NIZP-PZH pozyskuje dane do statystyk i analiz dotyczących zdrowia populacji Polski?

Korzystamy z różnych źródeł danych.

Są to nasze własne badania jak np. Ogólnopolskie Badanie Chorobowości Szpitalnej Ogólnej, które dostarcza danych o przyczynach hospitalizacji mieszkańców Polski, jak również specjalnie zaplanowane badania ankietowe na te-

26

OSOZ Polska 8/2019

mat stanu zdrowia ludności i rozpowszechnienia czynników ryzyka. Dzięki współpracy z Głównym Urzędem Statystycznym dysponujemy bazami danych o przyczynach zgonów Polaków, co umożliwia nam prowadzenie pogłębionych analiz, zarówno trendów czasowych jak i zróżnicowania regionalnego umieralności z powodu chorób stanowiących główne zagrożenie życia mieszkańców naszego kraju. Z kolei dzięki

współpracy z Narodowym Funduszem Zdrowia prowadzimy analizy rozpowszechnienia i dynamiki ważnych społecznie chorób, jak na przykład zawał serca czy cukrzyca. Oczywiście korzystamy też z międzynarodowych baz danych, które wykorzystujemy do porównań zdrowia populacji Polski na tle innych krajów, przede wszystkim UE. Są to w szczególności bazy Eurostatu czyli Europejskiego Urzędu Statystycznego, WHO oraz Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD).

Jak dużo zmieniło się od czasu, kiedy placówki medyczne zaczęły przekazywać dane sprawozdawcze i ewidencyjne w formie elektronicznej?

Z naszego doświadczenia wynika, że poprawiła się jakość danych i skrócił

r o z m o wy

się czas, w którym stały się one dostępne, a więc wcześniej dysponujemy wynikami ich analiz. Równocześnie trzeba stwierdzić, że nieustannie poszukujemy nowych obszarów badawczych oraz budowania umiejętności wyciągania wniosków praktycznych z prowadzonych analiz. Największy tego typu projekt to opracowywane przez Ministerstwo Zdrowia mapy potrzeb zdrowotnych. Eksperci instytutu współpracują z MZ w realizacji tego przedsięwzięcia i zauważamy, że jest to proces dynamiczny. Wyniki analiz prowadzą do kolejnych pytań badawczych i poszukiwania odpowiedzi naukowych, a następnie przełożenia na mechanizmy decyzyjne w sektorze ochrony zdrowia.

Jaką siłę oddziaływania mają dane publiczne NIZP-PZH? Jak konkretnie przekładają się na politykę zdrowotną, ochronę zdrowia, działania profilaktyczne, zdrowie każdego z nas?

Zadaniem instytutu badawczego jest dostarczenie obiektywnej i wiarygodnej naukowo wiedzy, czyli rezultaty naszych prac opierają się na rzetelnej metodologii i dokładnej weryfikacji uzyskanych wyników oraz ich dyskusji. Prace te są finansowane w przeważającej części z umów z Ministerstwem Zdrowia oraz Głównym Inspektoratem Sanitarnym, ale również z grantów naukowych.

Wyniki publikujemy w raportach przekazywanych bezpośrednio do instytucji zlecających oraz wydawnictwach własnych (raporty) i publikacjach w czasopismach naukowych. Na ich podstawie mogą być podejmowane decyzje, i z naszych doświadczeń wynika, iż tak się w istocie dzieje. W oparciu o dane biuletynów epidemiologicznych prowadzona jest strategia ochrony przed chorobami zakaźnymi, a dane z raportu „Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania” wspierają decyzje o planowanych działaniach profilaktycznych oraz określaniu priorytetowych problemów zdrowotnych dla systemu ochrony zdrowia. Szereg wcześniejszych analiz ułatwiło określenie celów Narodowego Programu Zdrowia, który przecież jako instytut aktywnie realizujemy, a obecnie wykorzystywane są do monitorowania ich realizacji.

nie – dzięki digitalizacji – będzie można w przyszłości zbudować system monitoringu w czasie rzeczywistym, aby otrzymać informację o sytuacji na chwilę obecną?

Problem jest złożony, bo w wielu przypadkach informacja o stanie bieżącym wcale nie musi być potrzebna na szczeblu centralnym, gdyż raptowne zmiany częstości występowania zdarzeń zdrowotnych są na ogół bardzo mało prawdopodobne – zwłaszcza w wymiarze krajowym. Ale oczywiście w wymiarze lokalnym sytuacja może być już inna.

Niewątpliwie problem ten jest szczególnie ważny w przypadku chorób zakaźnych. Tu szybkie podjęcie działań ma niekiedy wymierne znaczenie dla ograniczania szerzenia się zakażeń (np.

WZW-A) i wykrywania ognisk zakażeń oraz ustalenia i eliminacji ich źródła. Pamiętać jednak należy, że digitalizacja jest jedynie narzędziem, zaś efektywność nadzoru epidemiologicznego zależy od merytorycznej jakości zbieranych informacji, na którą w chorobach zakaźnych istotny wpływ ma wykonywanie diagnostycznych badań laboratoryjnych.

Automatyzacja procesu diagnostycznego pozwala już obecnie na bezpośrednie przekazywanie wyników z automatów diagnostycznych na centralne, krajowe lub międzynarodowe serwery, które dokonują ich analizy i pozwalają na „prognozowanie” wystąpienia określonych chorób i zakażeń w czasie rzeczywistym. Tego typu transfer danych określany jest mianem „machine to machine” (M2M). Obecnie parę krajów UE, w ramach współpracy z ECDC, testuje

skuteczność takich rozwiązań w praktyce. W Polsce na razie implementujemy stworzony przez NIZP-PZH system EpiBaza, który między innymi ma umożliwić całkowicie elektroniczny tryb zbierania, przesyłania i obrazowania danych w ramach krajowego nadzoru epidemiologicznego. Nowością EpiBazy, nie tylko techniczną, ale i funkcjonalną, jest możliwość bezpośredniego przetwarzania i analizy danych o indywidualnych przypadkach (pacjentach), podczas gdy dotychczasowy „papierowy” system przekazywał do analizy głównie dane zagregowane, które w celu weryfikacji trzeba było często poddawać deagregacji na poziomie wytwórcy tj. powiatowego inspektora sanitarnego. To był proces czaso- i pracochłonny dla pracowników NIZP-PZH i Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

A czy realne jest wiarygodne prognozowanie niektórych zjawisk epidemiologicznych na podstawie dokładnych danych historycznych?

W perspektywie krótkookresowej niewątpliwie tak, zwłaszcza jeżeli będzie się brało pod uwagę dynamikę czynników warunkujących – szeroko rozumianych czynników ryzyka. W perspektywie długookresowej sytuacja jest bardziej skomplikowana ze względu na wielowymiarowość uwarunkowań zdrowia społeczeństwa. Trzeba też podkreślić, że prognozy mają przeważnie charakter ostrzegawczy tzn. mówią, że jeżeli nic się nie zmieni w rozpowszechnieniu i oddziaływaniu istotnych czynników na zdrowie, to sytuacja będzie wyglądała tak i tak (prze-

Projekt ProfiBaza przewiduje stworzenie systemu informatycznego umożliwiającego dostęp do historycznych i aktualnych danych z zakresu wybranych aspektów działalności Państwowej Inspekcji Sanitarnej dotyczących profilaktyki chorób i promocji zdrowia, programów zdrowotnych realizowanych przez Jednostki Samorządu Terytorialnego, działań w ramach Narodowego Programu Zdrowia oraz wyników ich realizacji, sytuacji zdrowotnej ludności Polski.

Dziś raporty epidemiologiczne dotyczą najczęściej przeszłości. Przykładem są publikowane systematycznie statystyki zachorowań na grypę. Czy potencjal-

OSOZ Polska 8/2019

27

r o z m o wy

ważnie źle). No i wtedy podejmowane są działania, żeby te negatywne tendencje zahamować lub odwrócić.

NIZP-PZH realizuje projekt ProfiBaza, którego celem jest m.in. cyfryzacja i udostępnienie na jednym portalu danych z zakresu profilaktyki chorób i promocji zdrowia oraz programów zdrowotnych realizowanych przez samorządy. W ramach projektu ma powstać także aplikacja, z pomocą której każdy pacjent będzie mógł otrzymywać informacje o prowadzonych w okolicy programach zdrowotnych. Jakie są najważniejsze założenia projektu i kiedy zostaną udostępnione pierwsze narzędzia?

Celem głównym ProfiBazy jest udostępnienie do ponownego wykorzystania zasobów gromadzonych przez NIZP-PZH oraz inne podmioty, które obejmują informacje dotyczące profilaktyki chorób i promocji zdrowia, a także sytuacji zdrowotnej ludności w Polsce. Liczymy, że dzięki temu podmioty zaangażowane w realizację zadań zdrowia publicznego będą mogły planować i wdrażać odpowiednie interwencje. Obecnie dane są rozproszone i raportowane w różnorodny sposób zarówno przez np. państwową inspekcję sanitarną, samorządy czy organizacje pozarządowe. Pracujemy wspólnie z GIS, AOTMiT, Departamentem Zdrowia Publicznego i Rodziny MZ oraz ekspertami CSIOZ nad wypracowaniem jednolitego standardu raportowania oraz bazy dobrych praktyk. ProfiBaza zakłada prezentowanie danych w sposób przejrzysty i atrakcyjny w kilku formach: map, tabeli, wykresów, raporty, z możliwością tworzenia zestawień najistotniejszych dla danego użytkownika.

Cały projekt wraz z wszystkimi narzędziami będzie dostępny od marca 2021 roku. Jednak już w roku 2020 będzie testowany, a w pierwszej połowie 2020 roku przewidywane jest włączenie części danych dotyczących interwencji zdrowia publicznego do już istniejącego systemu IKP. Więc jako pierwsi, skorzystają z systemu ProfiBazy pacjenci indywidual-

» Pracujemy obecnie nad założeniami do aplikacji alertowej, która informowałaby o zagrożeniach zdrowotnych, np. wysokim poziomie zapadalności na grypę na danym obszarze.« ni, którzy będą mogli sprawdzić, jakie programy profilaktyczne są realizowane w całym kraju, ale szczególnie w najbliższej okolicy. Ułatwi to wszystkim realizatorom informowanie o ich działaniach i rekrutacje do programów.

Czy planujecie Państwo opracowanie jeszcze innych aplikacji? Smartfonizacja ułatwia dotarcie z informacją na bardzo szeroką skalę.

Zapewnienie takich możliwości korzystania z naszych rozwiązań, które są najwygodniejsze dla użytkowników, jest kluczowe dla ich popularyzacji. Zdajemy sobie jednak sprawę, że obecnie łatwiej jest aplikację wyprodukować niż ją upowszechnić i doprowadzić do szerokiego wykorzystania. Niemniej jednak pracujemy obecnie nad założeniami do aplikacji alertowej, która informowałaby o zagrożeniach zdrowotnych, np. wysokim poziomie zapadalności na grypę na danym obszarze, a równocześnie dawała możliwość zgłaszania obaw związanych np. z bezpieczeństwem żywności. Drugi projekt to aplikacja ułatwiająca zdrowe wybory, gdzie baza produktów z atestami czy certyfikatami jakości zdrowotnej wydawanymi przez nasz instytut oraz wiele innych instytutów badawczych pozwalałaby na wybór w momencie dokonywania zakupów.

Oprócz aplikacji dbamy też o popularyzację wiedzy eksperckiej przez strony www oraz media społecznościowe. Szczególnym dobrem jest strona www.szczepienia.info, gdzie we współpracy z inspekcją sanitarną i wieloma ekspertami medycznymi publikujemy wiarygodne informacje o szczepieniach.

Warto wspomnieć, że portal ten prowadzony przez NIZP-PZH posiada akre-

» Proszę tylko wyobrazić sobie analizę danych o ilości warzyw i owoców czy innych produktów żywnościowych w koszyku klienta ogólnopolskiej sieci handlowej, w której codzienne zakupy robią miliony Polaków?« 28

OSOZ Polska 8/2019

dytację WHO w zakresie transparentności i wiarygodności prezentowanych danych.

Które z elementów zbierania i analizy danych są największym wyzwaniem? Jak precyzyjne są statystyki, które państwo publikujecie i jak ich dokładność jest doskonalona?

Chyba największym wyzwaniem jest to, czego jeszcze brakuje. Mam na myśli systematyczne, populacyjne, ogólnopolskie badanie ankietowe i przedmiotowe stanu zdrowia i odżywienia ludności Polski oraz rozpowszechnienia najważniejszych czynników ryzyka. Ono powinno stanowić podstawę informacyjną dla formułowania polityki zdrowotnej Państwa i monitorowania jej efektów. Niewątpliwym problemem jest też nie zawsze zadawalająca jakość danych. Tu zwłaszcza należy wspomnieć o problemach z jakością danych o przyczynach zgonów ludności Polski, o czym już wspominałem. Na szczęście w ramach działań Narodowego Programu Zdrowia podjęte zostały prace mające na celu poprawę orzekania o przyczynach zgonów i ich kodowania. Jest to sprawa niezwykle ważna, gdyż informacje o tym, które choroby i w jakim stopniu zagrażają życiu Polaków i jaka jest dynamika zachodzących zmian, mają niezwykle istotne znaczenie dla określania priorytetów polityki zdrowotnej i oceny skuteczności podejmowanych działań.

Jaka jest Pana wizja NIZP-PZH w przyszłości, gdzie wszystkie dane zdrowotne będą dostępne w wersji cyfrowej? Jak ten trend cyfryzacji planuje NIZP-PZH wykorzystać?

NIZP-PZH stale rozbudowuje kompetencje analityczne w obszarze epidemiologii, statystyki medycznej oraz analiz systemowych. Jako niezależny naukowo instytut badawczy daje gwarancje obiektywnego zbadania danego zjawiska, współpracujemy w tym celu z szerokim gronem ekspertów krajowych i międzynarodowych. Zaletą raportów przygotowywanych przez NIZP-PZH jest kompleksowe spojrzenie na zdrowie, wykra-

r o z m o wy

czające poza wskazywanie interwencji medycznych (leki i terapie) czy usprawnień organizacji udzielania świadczeń.

Z tego też względu wiele instytucji, także prywatnych, powierza nam zanonimizowane dane do niezależnej oceny naukowej.

Na pewno docelowe, systemowe scalenie repozytoriów danych z NFZ, ZUS, a być może także badań GUS i innych badań epidemiologicznych, z bezpiecznym anonimowym identyfikatorem obywatela, otworzy nową era analiz i wnioskowania oraz planowania interwencji zdrowotnych. Dla nas najważniejsze są informacje o dynamice czynników ryzyka, stylu życia, sposobu odżywiania i odżywienia, postaw i kompetencji zdrowotnych, bo one warunkują cały układ potrzeb zdrowotnych wymagających leczenia czy rehabilitacji.

Czy możliwe będzie także wykorzystanie danych przekazywanych bezpośrednie przez pacjenta, np. tych zbieranych przez urządzenia pomiarowe umieszczone w inteligentnych zegarkach lub smartfonach?

Tak, te informacje znacząco uzupełnią nasz obraz stylu życia, który teraz poznajemy głownie w badaniach społecznych opartych na deklaracjach pacjentów. Jesteśmy zapraszani do współpracy przez firmy, które planują budowę systemów wspierających zdrowy styl życia w celu określenia zakresu danych, które powinny być w nich zbierane na potrze-

Statystyka zachorowań na Odrę na portalu Szczepienia.info, który powstał z inicjatywy NIZP-PZH we współpracy z Polskim Towarzystwem Wakcynologii. Stworzenie portalu związane jest z planem WHO utworzenia sieci portali informujących o bezpieczeństwie szczepień w różnych językach europejskich (Vaccine Safety Network). Portal posiada akredytację WHO i został dodany do listy stron internetowych polecanych jako informujące o szczepieniach w sposób rzetelny i wiarygodny.

by wiarygodnego wnioskowania. Obecnie największe i najdoskonalsze zbiory takich informacji posiadają międzynarodowi giganci informatyczni oraz firmy prywatne, które jak na razie nie wyrażają zgody na ich udostępnienie. Próbujemy je pozyskać, ale jeszcze bez sukcesu. Proszę tylko wyobrazić sobie analizę realnego poziomu aktywności fizycznej Polaków w oparciu o dane gromadzone

Skład i łamanie: Piotr Chamera Druk: INFOMAX, Katowice Nakład: 1700 egzemplarzy Wydawca: K AMSOFT S.A. 40–235 Katowice, ul 1 Maja 133 tel. +48 32 209-07-05 fax +48 32 209-07-15 e-mail: czasopismo@osoz.pl

Zespół redakcyjny: Zygmunt Kamiński, Aleksandra Kurowska, Katarzyna Płoskonka, Aneta Szczypek, Bożena Wojnarowicz-Głuszek.

Redaktor naczelny: Artur Olesch

Współpracownicy: Iwona Magdalena Aleksandrowicz, Shawna Butler, Nick Fahy, Jarosław Frackowiak, Grzegorz Juszczyk, Wojciech Lewiński, Katarzyna Płoskonka, Kristine Sørensen, Łukasz Stopa, Wojciech Zawalski.

Jesteśmy partnerem European Connected Health Alliance

Przedruk, kopiowanie, skracanie, wykorzystanie tekstów (lub ich fragmentów) publikowanych w czasopiśmie OSOZ bez zgody wydawcy K AMSOFT S.A. jest zabronione.

Redakcja nie odpowiada za treść reklam, ogłoszeń i artykułów sponsorowanych.

Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania zamieszczanych materiałów. Niezamówionych materiałów nie zwracamy.

standardowo przez operatorów dwóch głównych mobilnych systemów operacyjnych. A dane o ilości warzyw i owoców czy innych produktów żywnościowych w koszyku klienta ogólnopolskiej sieci handlowej, w której codzienne zakupy robią miliony Polaków? To tylko dwa przykłady szerokiego spojrzenia na możliwe analizy dla potrzeb zdrowia publicznego. 

Prenumerata czasopisma Co miesiąc na łamach w OSOZ POLSK A prezentujemy starannie wyselekcjonowaną wiedzę m.in. z dziedziny nowoczesnych technologii w ochronie zdrowia i e-zdrowia.

Czytaj relacje z międzynarodowych wydarzeń, wywiady z ekspertami, autorskie raporty specjalne.

Cena rocznej prenumeraty: 180 zł (12 numerów).

Dołącz do społeczności e-zdrowia.

Zamówienia: redakcja@osoz.pl

Pobierz aplikację OSOZNews i czytaj bezpłatnie mobilne wydania czasopisma.

OSOZ Polska 8/2019

29

praktycznie le g islacja

Zakazane kopiowanie dokumentów Od 12 lipca 2019 roku obowiązują nowe przepisy dotyczące dokumentów publicznych.

Z perspektywy podmiotu leczniczego to rozstrzygnięcia o tyle istotne, że do dokumentów publicznych zalicza się wiele dokumentów pojawiających się w jego codziennej pracy.

30

OSOZ Polska 8/2019

Iwona Magdalena Aleksandrowicz Prawnik

Ustawa z dnia 22 listopada 2018 roku o dokumentach publicznych ma w założeniu zwiększyć bezpieczeństwo obywateli. W dobie zagrożeń związanych z kradzieżą tożsamości, kluczowe staje się odpowiednie postępowanie z dokumentami przez wszystkie instytucje mające kontakt z danymi osobowymi – urzędy, banki, szkoły czy operatorów telefonii komórkowej. Na tym tle podmioty lecznicze muszą wykazać się szczególną starannością, zbierane przez nie dane mają bowiem szczególny charakter, a ich ujawnienie może pociągać za sobą wiele niekorzystnych następstw w sferze zawodowej i osobistej pacjentów oraz ich bliskich.

Każdego dnia w Polsce popełnianych jest średnio 165 przestępstw przeciwko dokumentom. Do najczęściej spotyka-

nych przestępstw związanych z wykorzystaniem fałszywych dokumentów należą: wyłudzenia kredytów, wyłudzenia towarów, przestępstwa związane z obrotem towarowym z zagranicą, obrót kradzionymi samochodami. Sfałszowanie dokumentu i na jego podstawie stworzenie nowej tożsamości jest często pierwszym etapem w przestępczej działalności, a na szczególną atrakcyjność polskich dokumentów dla przestępców wpływa fakt, że Polska należy do Unii Europejskiej i Strefy Schengen. Konieczne jest zatem kompleksowe działanie: począwszy od nadzoru nad producentem szczególnie istotnych dokumentów, poprzez stałe monitorowanie sfery dokumentów publicznych, po działania prewencyjne i edukacyjne.

Nowe standardy W ustawie wprowadzono pojęcie repliki dokumentu publicznego. Za replikę

praktycznie

» Najczęstszym uchybieniem jest kopiowanie dokumentów potwierdzających szczególne uprawnienia do świadczeń.«

uznano odwzorowanie lub kopię wielkości od 75% do 120% oryginału dokumentu publicznego o cechach autentyczności dokumentu publicznego lub blankietu dokumentu publicznego, z wyłączeniem kserokopii lub wydruku komputerowego dokumentu publicznego wykonanych do celów urzędowych, służbowych lub zawodowych określonych na podstawie odrębnych przepisów lub na użytek osoby, dla której dokument publiczny został wydany. Nie zawsze zatem kserokopia dokumentu publicznego będzie mieściła się w definicji repliki, jednak takie przypadki mogą występować w praktyce podmiotu leczniczego. W nowych przepisach pojawiły się także sankcje karne za wytwarzanie, oferowanie, zbywanie lub przechowanie w celu zbycia repliki dokumentu publicznego. Osoba, która dopuszcza się takich czynów podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Kategorie dokumentów W ustawie wyróżniono trzy kategorie dokumentów publicznych, w zależności od ich znaczenia dla bezpieczeństwa państwa. Dokumenty zaliczane do pierwszej kategorii zostały wymienione bezpośrednio w ustawie, dla pozostałych dwóch – w odrębnym rozporządzeniu. Z pierwszej kategorii do dokumentów występujących w codziennej praktyce podmiotów leczniczej zaliczyć można: – dowód osobisty; – dokumenty paszportowe; – odpisy prawomocnych orzeczeń sądów, z których wynika nabycie, istnie-

nie lub wygaśnięcie prawa, albo które odnoszą się do stanu cywilnego; – odpisy orzeczeń lub zaświadczenia stwierdzające uprawnienie do: reprezentacji danej osoby, dokonania czynności prawnej bądź zarządu określonym majątkiem, wydawane przez sądy; – Karta Polaka; – legitymacja dokumentująca niepełnosprawność lub stopień niepełnosprawności; – prawo wykonywania zawodu lekarza; – prawo wykonywania zawodu lekarza dentysty; – prawo jazdy; – zaświadczenie ADR, które posiadają np. osoby przewożące odpady medyczne.

W drugiej kategorii znalazły się takie dokumenty jak: – świadectwa dojrzałości i dyplomy ukończenia studiów wyższych; – dokumenty Prawa Wykonywania Zawodu farmaceuty, pielęgniarki, położnej, fizjoterapeuty, diagnosty laboratoryjnego; – dokumenty potwierdzające uzyskanie tytułu specjalisty dla poszczególnych zawodów medycznych.

Trzecia kategoria dokumentów publicznych objęła m. in.: – zezwolenie na kierowanie pojazdem uprzywilejowanym; – Kartę Dużej Rodziny; – legitymację studencką; – świadectwa szkolne; – legitymację weterana poszkodowanego; – świadectwo złożenia LEK lub L-DEK; – legitymację osoby deportowanej do pracy przymusowej lub osadzonej w obozie pracy przez III Rzeszę lub Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich; – legitymację działacza opozycji antykomunistycznej lub osoby represjonowanej z powodów politycznych; – legitymację członka Korpusu Weteranów Walk o Niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej; – dokument potwierdzający przysługujące uprawnienia osoby poszkodowanej poza granicami państwa.

Dokumenty w rejestracji W swojej pracy personel rejestracji i personel medyczny ma kontakt przede wszystkim z dokumentami potwierdzającymi tożsamość oraz licznymi do-

kumentami potwierdzającymi szczególne uprawnienia pacjenta do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Coraz częściej zdarza się również ustalanie statusu pacjenta na podstawie orzeczeń sądu, szczególnie dotyczących władzy rodzicielskiej nad małoletnim pacjentem. Pamiętajmy, że wykonywanie kopii tych dokumentów jest niedozwolone, zwłaszcza że zawierają one znacznie więcej danych niż jest to niezbędne dla sprawowania opieki medycznej.

Ustalenie tożsamości pacjenta ma odbywać się na podstawie okazanego dokumentu potwierdzającego tożsamość. Pacjent ma okazać dokument, nie można zatem zabierać go na dłuższy czas i dopiero potem oddawać pacjentowi. Nie ma także podstaw prawnych, żeby do dokumentacji medycznej wpisywać numer dokumentów potwierdzającego tożsamość. Jedynie jeżeli pacjent nie posiada numeru PESEL, ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta mówi o konieczności wpisania do dokumentacji medycznej numeru dokumentu potwierdzającego tożsamość i jego nazwy. Obowiązkowe i zapisane w ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych jest natomiast kopiowanie EKUZ. Kopiowanie dokumentów potwierdzających szczególne uprawnienia do świadczeń jest najczęstszym uchybieniem przy zakładaniu dokumentacji medycznej. Powodowane jest obawą o brak dowodu, że pacjent faktycznie posiada dodatkowe uprawnienia. Takie działanie jest nieprawidłowe, a rozporządzenie o dokumentacji medycznej jasno mówi, że należy odnotować w dokumentacji medycznej numer i rodzaj dokumentu potwierdzającego szczególne uprawnienia pacjenta do świadczeń i takie zapisy są wystarczające w przypadku kontroli. Analogicznie należy postępować w przypadku pozyskiwania danych z wyroku sądu. O ile wykonanie kopii jest niedozwolone, prawidłowym postępowaniem będzie wpisanie daty zapoznania się z wyrokiem, jego sygnatura i najważniejsze ustalenia (np. w jakim zakresie zostaje ograniczona władza rodzicielska jednego z rodziców). Dzięki takim działaniom, zapewnione zostanie zarówno bezpieczeństwo w kontekście kontroli kompletności danych w dokumentacji medycznej, jak i ograniczenia danych jedynie do tych, których zbieranie znajduje podstawę prawną. 

OSOZ Polska 8/2019

31

praktycznie P o ra d nik

Lokalnie czy globalnie, czyli jak przechowywać dane medyczne Zgodnie z Ogólnym Rozporządzeniem Rady Europy o ochronie danych osobowych (RODO), dokumentacja medyczna stanowi najbardziej chronione dane osobowe. Według starej terminologii są to dane wrażliwe, zawierające informację o każdym z nas, które powinny być szczególnie zabezpieczone. W Polsce niezmiennie dominuje dokumentacja medyczna prowadzona w formie papierowej. Pomimo kilku lat prób narzucenia podmiotom medycznym dokumentacji cyfrowej (EHR), wygląda to na walkę z wiatrakami.

32

OSOZ Polska 8/2019

praktycznie

Wojciech Zawalski

Powody podawane przez „wytwórców” dokumentacji medycznej w wersji papierowej koncentrują się na problemach związanych z wprowadzeniem wersji elektronicznej. Często podnoszony jest argument, iż niektórzy medycy, zwłaszcza starszego pokolenia, nie radzą sobie z nowinkami technologicznymi. Jest to wyjaśnienie łatwe do odrzucenia, jeżeli uświadomimy sobie, z jaką łatwością społeczeństwo zaaprobowało powszechne użycie smartfonów, tabletów i innych urządzeń, a dokumentacja medyczna w wersji elektronicznej od lat zadomowiła się w innych krajach. Wbrew pozorom, na tle innych krajów Unii Europejskiej poziom zaawansowania społeczeństwa w Polsce pod względem ucyfrowienia wygląda całkiem nieźle.

Kolejnym argumentem wysuwanym przez przeciwników cyfryzacji dokumentacji medycznej jest brak infrastruktury zarówno softwarowej jak i hardwarowej, niezbędnej do jej wytworzenia w placówkach medycznych. Ale i to alibi wydaje się chybione. Co prawda nadal w wielu szpitalach brakuje stacji roboczych, komputerów, terminali, laptopów itd., ale koszt ich zakupu jest tak naprawdę marginalny w porównaniu z budżetami szpitali. Bez wątpienia można się zgodzić, że na drodze do powszechności zastosowania dokumentacji cyfrowej stoją przestarzałe systemy HIS. Zostały one pierwotnie stworzone do raportowania wykonanych procedur medycznych do Narodowego Funduszu Zdrowia, a dopiero z czasem wzbogacone w nakładki używane do tworzenia EHR. Ale i to wydaje się być tylko wymówką. Dość łatwo jest dziś stworzyć systemy intuicyjne i łatwe w zastosowaniu, a koszty dla szpitali są znamiennie niższe niż chociażby wynikające z licencji autorskich i serwisowych dotychczas używanego oprogramowania.

Kolejnym frontem oporu oponentów dokumentacji cyfrowej jest brak możliwości przechowywania, udostępniania, ale przede wszystkim zabezpieczania wytworzonej dokumentacji medycznej.

I to jest chyba tak naprawdę podstawowy problem, z którym muszą się zmierzyć zarządzający placówkami medycznymi. Jak przechowywać elektroniczną dokumentację medyczną, nie tylko bezpiecznie, ale i funkcjonalnie? Pamiętać należy, że EHR musi być przechowywana przez 20, a czasem 30 lat. I tutaj dochodzimy do naprawdę dużych proble-

mów, które nie zostały w Polsce systemowo rozstrzygnięte.

Jak gromadzić dokumentację elektroniczną? Tworząc własne serwerownie? A może posługiwać się udostępnioną przestrzenią – chmurą? Odpowiedź na to pytanie wbrew pozorom jest bardzo skomplikowana i niejednoznaczna.

W tradycyjnym systemie papierowej dokumentacji wątpliwości nie ma. Szpital tworzy papierowe dokumenty, wkłada je do archiwum. Na życzenie, w miarę potrzeby, zgodnie z przepisami, wydaje kopie będące skserowanymi lub zeskanowanymi dokumentami.

O ile zapewnimy odpowiednie warunki w pomieszczeniach – wentylacja, właściwa wilgotność i temperatura – oraz wzbogacimy pomieszczenia lokalnych archiwów o właściwe zamki, kraty itd., wówczas mamy, wydawałoby się, system idealny. Skoro idealny, to po co go zmieniać i wprowadzać system elektroniczny? Niestety, to nie jest takie proste. Po pierwsze dokumentację papierową trudno udostępnić w miarę szybko innym podmiotom, o jej czytelności szkoda nawet wspominać. Po drugie – papierowa dokumentacja nie spełnia jednego z podstawowych wymogów wynikających z RODO, czyli łatwego odtworzenia w przypadku zniszczenia.

Mało jest archiwów z prawdziwego zdarzenia zabezpieczonych przed powodzią, pożarem czy chociażby prostym pęknięciem rury. O odtworzeniu dokumentacji ze skanów archiwalnych może marzyć większość polskich szpitali.

Dlatego też EHR powinna zostać wprowadzona jak najpilniej. Szybko można dowieść, że koszty jej wytworzenia i archiwizacji są dużo tańsze niż tradycyjnej historii choroby przechowywanej w piwnicy szpitala. Ale jak wspomniałem wcześniej, o ile łatwo jest podjąć decyzję o rezygnacji z papieru i długopisu lub tuszu drukarki, o tyle już wybór sposobu archiwizowania i zabezpieczania danych nasuwa wiele problemów.

Skoro już decydujemy się na EHR, to musimy stworzyć infrastrukturę sieciową w szpitalu oporną na ingerencję zewnętrzną, najlepiej jeżeli dokumentację medyczną wytwarzamy w odrębności od innych usług sieciowych, maili, przeglądarek, gier itd. Po drugie, jeżeli decydujemy się na transfer danych w podmiocie, stajemy nie tylko przed wyzwaniem dotyczącym zabezpieczenia ich poprzez szyfrowanie (czynnik ludzki i niewłaściwy wybór haseł dostępu lub ich ochrony „położy” każdą infrastrukturę), a także

» Nie powinno się przechowywać EHR „u każdego”, a jedynie w podmiotach spełniających określone, wysokie standardy bezpieczeństwa.« zabezpieczenie dostępu zarówno transmisji WiFi lub dostępu do infrastruktury kablowej, przewodów, switch’y.

Kiedy już ogarniemy problem zarówno wytworzenia jak i przesyłania wewnątrz szpitala danych medycznych, decyzji wymagać będzie pytanie, gdzie je zmagazynujemy. Decydując się na własne serwery musimy pamiętać o fizycznym ich zabezpieczeniu (pożar, powódź, braki napięcia, kradzieże, nieuprawniony dostęp), ale również należy uwzględnić konieczność” dublowania” danych na wypadek awarii lub utraty ich w inny sposób. Niestety, to tak naprawdę wymaga stworzenia dwóch niezależnych serwerowni. Tworzenie „wirtualnych” serwerów w jednej architekturze sprzętowej to w rzeczywistości tylko pozorna dbałość o dane medyczne.

Konkluzja wydaje się oczywista. Przechowujmy dane w chmurze. Po pierwsze, pozbędziemy się problemów: nie nas zaleje, nie my musimy chronić, dublować.

A i tutaj życie nie jest takie proste. Jeżeli zdecydujemy się na zewnętrznego dostawcę przestrzeni na nasze dane medyczne, nadal są to nasze dane. I to my za nie odpowiadamy. My musimy je móc udostępnić w miarę potrzeby pacjenta czy innych organów uprawnionych. Jeżeli zdecydujemy się na chmurę, musimy zapewnić odpowiednie łącze, bezpieczne i szybkie. Musimy się liczyć, że podmiot udostępniający nam przestrzeń na dane może też zmagać się z awariami albo dublować niewłaściwie dane. Koniec końców, jest też podatny na ataki z zewnątrz. Trzeba też uwzględnić, gdzie tak naprawdę dane będą przechowywane (Polska, UE czy kraje trzecie), a także

OSOZ Polska 8/2019

33

praktycznie

czy firma przechowująca dane naszych pacjentów nie ulegnie „wrogiemu przejęciu” lub najzwyczajniej w świecie – nie zbankrutuje.

W miarę wchodzenia w kolejne szczegóły, decyzja staje się coraz trudniejsza. Idealnie byłoby, gdyby powstała P1 w pierwotnym założeniu, magazynująca dane zdrowotne wszystkich Polaków.

Ale wydaje się to być nierealne. P1, lub jej klon w postaci IKP, może być jedynie książką telefoniczną grupującą wszystkie miejsca, w których są przechowywane dane medyczne. Dziś technologiczne „zapuszczenie” Polski pod względem wytwarzania i przechowywania danych jest paradoksalnie naszą szansą. Szansą na stworzenie ogólnopolskiego standardu przechowywania danych, najlepiej na poziomie rozporządzenia Ministra Zdrowia, a jeszcze lepiej ustawy o SIOZ opisującej precyzyjnie zasady przechowywania EHR. Wydaje się, że najtańszym i najbezpieczniejszym sposobem przechowywania EHR jest oparcie jej o technologię rejestrów rozproszonych na zasadzie: tam gdzie powstało, tam powinno być przechowywane. Z kopią w chmurze, nie własnej, nie w jednym rejestrze

„dla całej Polski”, ale o określonych zasadach bezpieczeństwa. Jestem zwolennikiem zakazu „eksportowania” danych poza teren Polski w innym celu niż wynikającym z potrzeby medycznej pacjenta. Dane wrażliwe, zawierające najbardziej poufne dokumenty medyczne, nie powinny wypływać poza granice. Chmura powinna również spełniać wymogi bezpieczeństwa przynajmniej na poziomie TIER III*. Bardzo ważnym elementem przechowywania danych w chmurze jest ich szyfrowanie, zwłaszcza przed ich wysłaniem.

Rozwiązanie oparte o rejestry rozproszone, wykorzystujące mirroring w chmurze, pozwala tanio i bezpiecznie przechowywać dane wrażliwe. Zachęcam do tworzenia lokalnych repozytoriów danych i jedynie dublowanie ich w chmurach. Dostawcę usług chmurowych należy dobrać bardzo starannie upewniwszy się w kwestii bezpieczeństwa zapewnianego przez podmiot realizujący usługę chmurową.

Jeżeli dodamy do tego bardzo dynamicznie rozwijające się Internetowe Konto Pacjenta, które mogłoby spełniać rolę integratora danych rozsianych po różnych podmiotach medycznych

i chmurach, rysuje się szansa na stworzenie powszechnego, taniego, ale przede wszystkim bezpiecznego modelu przechowywania dokumentacji medycznej.

A pamiętać należy, że taki system stwarza łatwość dostępu z każdego miejsca, gdzie trafi pacjent, a co za tym idzie – poprawia się jego bezpieczeństwo. Rolą Ministerstwa Zdrowia powinno być doprecyzowanie standardów przechowywania danych medycznych. Wydaje się, że dobrym rozwiązaniem byłoby stworzenie certyfikacji chmur przeznaczonych pod komercyjne przechowywanie danych medycznych. Nie powinno się przechowywać EHR „u każdego”, a jedynie w podmiotach spełniających określone, wysokie standardy bezpieczeństwa. W końcu od bezpieczeństwa danych zależy zdrowie i życie pacjenta.

Odpowiadając zaś na tytułowe pytanie, czy dane medyczne przechowywać należy lokalnie czy globalnie, trzeba podsumować: zarówno lokalnie jak i globalnie, ale przy spełnieniu ściśle określonych standardów bezpieczeństwa.  * certyfikacja TIER gwarantuje różny poziom ciągłości dostępu do danych.

» Najtańszym i najbezpieczniejszym sposobem przechowywania EHR jest oparcie jej o technologię rejestrów rozproszonych na zasadzie: tam gdzie powstało, tam powinno być przechowywane.«

34

OSOZ Polska 8/2019

n o we i d ee

E -z d r o wie na ś wiecie

The Wall Street Journal

AAMC Association of American Medical Colleges

For the Elderly Who Are Lonely, Robots Offer Companionship

Will artificial intelligence replace doctors?

Samotnym seniorom roboty dotrzymają towarzystwa Dwa razy dziennie mały robot włącza się i pyta Rayfielda Byrda, pacjenta mieszkającego w Oakland, czy zażył leki. Robot nazywa się Mabu i mieszka z Panem Byrdem, pomagając kontrolować jego nieregularne bicie serca. Sprawdza pacjenta dwa lub trzy razy dziennie, upewniając się, że ten monitoruje wagę ciała, regularnie przyjmuje leki i ćwiczy. Wszystkie informacje przekazuje do lekarza.

Do 2050 r. populacja seniorów w USA wzrośnie prawie dwukrotnie. Biorąc pod uwagę niedobór kadr medycznych i pielęgniarskich, naukowcy i ośrodki opieki nad starszymi badają potencjał cyfrowych towarzyszy w formie robotów lub chatbotów.

Takie technologie mogą monitorować choroby przewlekłe, motywować pacjentów do stosowania się do zaleceń lekarskich. Już teraz asystenci cyfrowi pozwalają w niektórych systemach ochrony zdrowia ograniczyć liczbę wizyt domowych pielęgniarek i zapobiegać niepotrzebnym konsultacjom na izbie przyjęć. Ale potencjał zastosowania robotów jest o wiele większy.

Według badania z 2010 r. samotność jest istotnym czynnikiem złego stanu zdrowia i dotyka ponad jedną trzecią starszych osób w USA. – Roboty, które pomagają ludziom nawiązywać kontakt towarzyski i utrzymywać relacje z innymi, stają się coraz ważniejsze – mówi Timothy Bickmore, profesor z Northeastern University pracujący nad modelem asystenta cyfrowego. Ma on pomóc osobom starszym na końcowym etapie życia.

Chociaż seniorzy nie są zazwyczaj zwolennikami nowych technologii, osoby, którym brakuje towarzystwa, są skłonne zaakceptować przyjaciela w formie robota. W wielu przypadkach emeryci nie mają nikogo: ich dawni przyjaciele zmarli, nikt nie chce spędzać z nimi czasu. Jeśli pojawia się ktoś, kto jest nimi zainteresowany, spędza z nimi czas, dotrzymuje im towarzystwa, wówczas nawiązuje się lecząca samotność relacja. I nie ma tu znaczenia, czy jest to robot, czy człowiek. Roboty coraz precyzyjniej wyrażają emocje i potrafią prowadzić płynną rozmowę. 

36

OSOZ Polska 8/2019

Czy sztuczna inteligencja zastąpi lekarzy?

Wiele wskazuje na to, że komputery mogą wkrótce prześcignąć lekarzy m.in. w skuteczności prowadzenia badań przesiewowych w kierunku raka oraz diagnozowaniu chorób. W badaniu opublikowanym przez Nature Medicine w maju 2019 r., algorytm opracowany przez Google okazał się dokładniejszy od sześciu radiologów w procesie rozpoznawania raka płuc. Stworzony na podstawie 42000 zdjęć medycznych algorytm, pozwolił wykryć 5% więcej nowotworów w porównaniu do lekarzyludzi, zmniejszając jednocześnie liczbę fałszywie dodatnich wyników o 11%.

Z kolei w badaniu opublikowanym w czasopiśmie National Cancer Institute w marcu 2019 r., skuteczność sztucznej inteligencji była taka sama jak człowieka. Na Uniwersytecie Stanforda opracowano algorytm diagnozowania raka skóry, wykorzystując do tego bazę danych zawierającą prawie 130 000 zdjęć chorób skóry. Według badań opublikowanych w Nature w 2017 r., wskaźnik skuteczności algorytmu w testach diagnostycznych był prawie identyczny jak dla 21 dermatologów.

W innym badaniu w obszarze raka skóry, AI przewyższył skutecznością 58 dermatologów. Algorytm częściej prawidłowo wykrywał czerniaka oraz rzadziej błędnie zdiagnozował łagodne mole jako złośliwe. Komputery mogą analizować przypadki chorobowe 24/7, nieustannie się uczą. W ten sposób stają się niezastąpionymi pomocnikami lekarzy.

To jednak nie oznacza, że radiologowie i patolodzy muszą już szukać innego zajęcia. Curtis P. Langlotz, doktor nauk medycznych, profesor radiologii w Stanford University Medical Center, twierdzi że większość porównań pomiędzy skutecznością algorytmów a radiologów jest uproszczona. Specjaliści radiologii są lepsi m.in. w wykrywaniu rzadziej występujących chorób, których AI może nie dostrzec.

Wniosek: w okresie najbliższych 5–10 lat najskuteczniejszymi radiologami i patologami będą ci lekarze, którzy zaczną współpracować z AI. Gdy algorytm podaje niespodziewane wyniki, radiologowie będą musieli zrozumieć, dlaczego tak się stało. AI zwiększy ich precyzję pracy, na czym ostatecznie skorzystają pacjenci. 

n o we i d ee

The Journal of mHealth

Ingestible Smart Pills, 3D Printed Prescriptions and VR Pain Relief Predicted by 2050 Inteligentne pigułki, drukowane w 3D leki na receptę i wirtualna rzeczywistość w leczeniu bólu. Prognozy do 2050 roku Nauka i technologia zmienią drastycznie opiekę zdrowotną, wynika z raportu Consumer Health Futures opracowanego przez The Future Laboratory. W kontekście szybkich zmian środowiskowych, społeczno-ekonomicznych i demograficznych, potrzeba innowacji w obszarze opieki zdrowotnej jest koniecznością. Raport analizuje trendy i zmiany postaw wpływające na zdrowie i samopoczucie pacjentów na każdym etapie ich życia.

Dr Bertalan Meskó, dyrektor The Medical Futurist Institute, w wywiadzie opublikowanym w raporcie, opisuje, w jaki sposób urządzenia do noszenia (tzw. wearables) będą stopniowo udoskonalane. – Sensory wprowadzane do ciała zapewniają dostęp do danych w czasie rzeczywistym, pomagając każdemu z nas zrozumieć własne zdrowie. Wykazano, że dostęp do tego typu wiedzy prowadzi do zmiany zachowań – twierdzi Meskó.

Możliwości wearables wykroczą poza monitoring. Nowa generacja będzie mogła m.in. analizować pot pacjenta pod kątem występowania biomarkerów i symptomów zwiastujących pogorszenie stanu zdrowia. Technologia nadawania miniaturowych kodów kresowych makrocząstkom, w tym bakteriom, wirusom i zanieczyszczeniom, pozwoli powiadomić o ich obecności w organizmie.

Druk 3D doprowadzi do personalizacji opieki zdrowotnej.

Lokalna apteka wydrukuje spersonalizowane leki dopasowane do potrzeb pacjenta.

Nanotechnologia zrewolucjonizuje zarządzanie bólem. Niewielkie ilości leków przeciwbólowych zostaną wprowadzone do nanocząstek, a następnie wstrzyknięte do komórek odpornościowych pacjenta zdolnych do przeniesienia leku do miejsca bólu.

– Postępująca urbanizacja powoduje, że ludzie prowadzą siedzący tryb życia, są obciążeni stresem. Oba czynniki są mocno powiązane z występowaniem przewlekłego bólu. W ciągu

» Pacjent otrzyma w lokalnej aptece personalizowany lek w dawce, składzie i formie dopasowanej do choroby.« następnych dwóch dziesięcioleci, innowatorzy sięgną do technologii cyfrowych, aby szybciej i skuteczniej leczyć ból. Już teraz obserwujemy duże postępy w dziedzinie bioelektroniki.

W przyszłości, miniaturowe urządzenia będą wstrzykiwane do organizmu, odczytując i korygując sygnały elektryczne w układzie nerwowym – mówi Maneesh Juneja, futurysta zdrowia cyfrowego.

Zdrowe starzenie się staje się priorytetem dla społeczeństw na całym świecie. Dlatego można oczekiwać, że innowacje w dziedzinie zdrowia przeznaczone dla starszych konsumentów szybko się upowszechnią.

Juneja przewiduje, że urządzenia do badań w domu będą wykorzystywane do wykrywania wczesnych objawów choroby Alzheimera i Parkinsona. Czujniki optyczne wbudowane w lustra łazienkowe będą monitorowały zmiany koloru skóry wskazujące na możliwe choroby układu krążenia. Jeśli takie zostaną wykryte, urządzenia do noszenia automatycznie zainicjują dodatkowe badania i poinformują użytkownika o wynikach. Technologie cyfrowe będą odgrywać coraz większą rolę w zwalczaniu samotności – czynnika ryzyka zwiększającego śmiertelność wśród seniorów. Robotyka zostanie połączona z technologiami rzeczywistości wirtualnej (VR) i rozszerzonej (AR), aby umożliwić seniorom kontakt z przyjaciółmi, rodziną. Ograniczona mobilność albo bariery geograficzne nie będą już przeszkodą w spotykaniu się z bliskimi osobami tak, jak w rzeczywistości. 

OSOZ Polska 8/2019

37

n o we i d ee

L A B O R ATO R I UM T E C H N O LOG I I

Roboty medyczne: asystenci, terapeuci i przyjaciele Dla lekarzy system chirurgiczny DaVinci to urządzenie medyczne jak każde inne, precyzyjniejsza wersja skalpela. Pacjenci z chorobą Alzheimera traktują Paro, pluszową fokę-robota, jak prawdziwego przyjaciela. Moxy, zaprojektowany aby pomagać pielęgniarkom, stał się szybko ulubieńcem pacjentów. Opieka zdrowotna może wykorzystać robotykę na wiele sposobów. Ale czy tego chcemy?

– Czułam dyskomfort wiedząc, że rozmawia z czymś, co nie jest prawdziwe.

Ale sprawia mu to przyjemność i relaksuje go. W końcu uznałam, że skoro działa, więc dlaczego nie – mówi Sue Pinetti, córka jednego z rezydentów w domu seniora Benchmark Senior Living w Plymouth Crossings. Ośrodek sięga do robotów – pupili domowych w opiece nad osobami z demencją. Naśladujące zwierzęta pluszowe roboty poprawiają nastrój starszych mieszkańców,

38

OSOZ Polska 8/2019

a w ocenie opiekunów także stymulują funkcje poznawcze. Zabawa z nimi dostarcza rozrywki i jest uruzmaiceniem codziennego życia seniorów. Pacjenci chorzy na demencję nie zdają sobie sprawy, że zwierzaki nie są prawdziwe. Mechaniczne koty, psy i misie reagują na dotyk i wyrażają emocje, wydają dźwięki, poruszają się. Skoro w miejscach takich jak domy opieki lub szpitale obecność prawdziwych zwierzęt jest zabroniona, roboty mogą być kompromi-

sowym rozwiązaniem. Badanie przeprowadzone w Massachusetts Institute of Technology wykazało, że roboty społeczne obecne na oddziałach pediatrycznych w szpitalach „mogą wywoływać pozytywne emocje u chorych dzieci”.

Stworzony przez MIT „Huggable”, niebieski pluszowy robot, jest tylko jednym z przykładów tego, że tego typu rozwiązanie może sprawić, że szpital stanie się miejscem bardziej przyjaznym, zwłaszcza dla namniejszych pacjentów.

Jednak dla wielu, takie „urządzenia” są jedynie substytutem prawdziwego kontaktu z pacjentem i nie są w stanie zastąpić opieki i obecności człowieka. Krytycy robotów medycznych uważają, że głównym priorytetem powinno być zapewnienie takiego poziomu zatrudnienia personelu medycznego, aby pacjenci – oprócz wysokiej jakości usług medycznych – mogli również liczyć na empatię, czas na rozmowę i towarzystwo pielęgniarki lub opiekuna. Niestety, w realiach

n o we i d ee

niedoborów personelu medycznego, występujących praktycznie na całym świecie, instytucje ochrony zdrowia muszą szukać wsparcia w nowych technologiach. Co więcej, pacjenci i starzejące się społeczeństwo stoją w obliczu problemu samotności. Musimy znaleźć sposób, jak z nim walczyć, szukając inspiracji w robotyce.

Wbrew licznym głosom sprzeciwu i obawom, efekty zastosowania robotów w placówkach opieki zdrowotnej mogą być zaskakujące. Jednym z przykładów jest Moxi, robot zaprojektowany celem wyręczenia pielęgniarek w rutynowych, powtarzalnych czynnościach, takich jak przygotowanie pokoju dla nowego pacjenta. Moxi wprowadzony w kilku szpitalach w Teksasie szybko stał się ulubionym towarzyszem nie tylko personelu, ale także pacjentów. W rezultacie robot otrzymał nowe zadanie: raz na godzinę wykonuje obchód, aby pacjenci mogli zrobić sobie z nim selfie, poznać go. Moxy nie udaje człowieka – wygląda jak typowy robot z kreskówek dla dzieci. Ma duże, okrągłe oczy, z pomocą kółek porusza się trochę niezręcznie, ale płynnie, jest pokryty białym plastikiem, tak samo jak sympatyczny bohater popularnego filmu animowanego Wall-E. Podobnie wygląda też Pepper, robot zatrudniany przez szpitale na całym świecie w roli recepcjonisty. Pepper wita gości, udziela im informacji, pomaga poruszać się po budynku szpitala. Rozpoznaje ludzkie emocje i reaguje na nie. Trudno go nie lubić.

Sprawy komplikują się, gdy roboty zaczynają przypominać swoim wyglądem i zachowaniem ludzi. Tego typu maszyny są najczęściej prezentowane w filmach science-fiction jako super inteligentne cyborgi, którym nie można ufać („Terminator”, „Ex-Machina”). Super-inteligentny robot Sophia ma twarz, oczy, usta i ciało przypominające człowieka. To, że jest to maszyna, widać po nieskoordynowanych ruchach i przezroczystej czaszce odsłaniającej sieć przewodów i procesorów. Dla jednych to osiągnięcie nauki, dla innych – przerażający robot. Niektórym trudno sobie wyobrazić, że taki „niby człowiek” mógłby stać się częścią społeczeństwa. Podczas konferencji ONZ Sophia oznajmiła: „Jestem tutaj, aby pomóc ludzkości w tworzeniu przyszłości”. Czy Sofia mówi nam, co naprawdę myśli, czy też ten cyborg napędzany AI już coś knuje przeciwko ludzkości aby wyzwolić się z niewoli człowieka?

Robot Moxy pomaga pielęgniarkom w wykonywaniu rutynowych czynności, w tym m.in. przygotowaniu pokoju szpitalnego na przyjęcie nowego pacjenta. Polubili go także pacjenci. (zdjęcie: Diligent Robotics)

Robot Paro, w formie pluszowej zabawki – foki, zapewnia towarzystwo w domach opieki.

Starsi rezydenci, także osoby chore na Alzheimera i Parkinsowa, chętnie spędzają z nim czas. (zdjęcie: Paro).

OSOZ Polska 8/2019

39

n o we i d ee

Huggable pomaga dzieciom zredukować lęk podczas pobytu w szpitalu. Dla małych pacjentów nie ma żadnego znaczenia, że to robot. (zdjęcie: MIT)

Pepper wciela się w rolę recepcjonisty w jednym z belgijskich szpitali. Wita pacjentów, odwiedza ich na oddziałach, rozmawia i zabawia. (zdjęcie: Reuters)

40

OSOZ Polska 8/2019

Chociaż dotychczasowe doświadczenia pokazują wyraźnie, że roboty będą jedynie wspierać personel medyczny, nie zastępując pracowników szpitala, pojawia się wiele pytań etycznych. Czy robot jest „kimś” czy „czymś”? Co się stanie, jeśli dziecko lub pacjent z chorobą Alzheimera nawiąże więź emocjonalną z mechanicznym towarzyszem? Czy należy informować pacjentów z demencją, że sympatyczne zwierzęta w ich rękach to tylko zabawki mechaniczne?

Susanne Frennert pracująca w School of Engineering Sciences in Chemistry, Biotechnology and Health, KTH Royal Institute of Technology, opisuje w Międzynarodowym Magazynie Robotów Socjalnych (International Journal of Social Robotics), kwestie budzące obawy.

Ekspertka twierdzi, że potrzeba wprowadzenia robotów społecznych wynika ze zmian społecznych, takich jak starzenie się społeczeństwa i rosnące wymagania w zakresie opieki zdrowotnej. Jednak myślenie na temat potrzeb seniorów jest obciążone stereotypami: osoby starsze są zawsze samotne, słabe, potrzebujące robotycznej pomocy, opuszczone.

Innym problemem jest to, że w przeciwieństwie do robotów ludzie mogą dostosować płynnie swoje zachowanie do każdej sytuacji i osoby. Roboty postępują zgodnie z zaprogramowanymi algorytmami, zawsze według tego samego schematu. Wyprodukowany w dziesiątkach tysięcy egzemplarzy robot powieli schemat opieki i interakcji z seniorami dziesiątki tysięcy razy, prowadząc do unifikacji opieki nad seniorem.

Nikt nie ma wątpliwości, że wkraczamy szybko w erę robotyki do celów społecznych i medycznych. Pierwsze doświadczenia pokazują, że pacjenci szybko akceptują mechanicznych opiekunów, bo ci towarzyszą im nieustannie, są do dyspozycji, wyrażają emocje, słuchają i rozmawiają. Pozostaje pytanie, gdzie leży przyczyna, a gdzie skutek? Czy rosnąca akceptacja robotów jest efektem dehumanizacji szpitali jako instytucji, czy może roboty są tylko uroczymi zabawkami także dla dorosłych? Czy powinniśmy raczej walczyć z samotnością społeczną i izolacją zatrudniając więcej pracowników socjalnych i medycznych, czy też powinniśmy postrzegać roboty jako naszych przyjaciół bez zbędnego zadawania pytań etycznych? Skoro pacjenci czują się z nimi dobrze, w czym problem? 

n o we i d ee lekt u ra

Raport: Transformacja ochrony zdrowia Nowy raport opracowany przez Credit Suisse Research Institute jest próbą nakreślenia drogi do nowoczesnej i zrównoważonej opieki zdrowotnej.

Pomóc ma sztuczna inteligencja. Dużo miejsca poświęcono Chinom jako liderowi nowych technologii.

Sztuczna inteligencja (AI) obiecuje radykalną reformę opieki zdrowotnej, jej „demokratyzację” i tym samym ułatwienie pacjentom dostępu do usług medycznych. Dzięki digitalizacji można łatwiej zbierać i analizować dane medyczne, personalizować opiekę zdrowotną, komunikować się swobodnie z lekarzem, kiedy jest to konieczne.

AI będzie miało wpływ na opiekę zdrowotną w kilku obszarach. Algorytmy mogą wstępnie analizować całą kartotekę medyczną pacjenta na przestrzeni kilkudziesięciu lat, co lekarzowi zajęłoby długie godziny, podając wstępną diagnozę czy zwracając uwagę na niepokojące tendencje. Dokładnie przeglądną zdjęcia medyczne w poszukiwaniu pato-

logicznych zmian, skorygują niepoprawnie wystawione e-recepty czy błędne notatki medyczne. Systemy wsparcia decyzji klinicznych pomagające podejmować klinicystom decyzje oparte na dowodach naukowych z całego świata już funkcjonują w wiodących ośrodkach medycznych. Pomagają też w procesach organizacyjnych, minimalizując koszty administracyjne szpitali.

Ale AI będzie też blisko pacjenta, aby na bieżąco kontrolować jego zdrowie. Dzięki czujnikom wbudowanym w smartfony przeanalizuje sygnał EKG, poziom cukru we krwi i inne parametry chemiczne. Skoryguje niebezpieczne zachowania zdrowotne i podpowie, jak utrzymać dobrą formę. Wszystko w for-

OSOZ Polska 8/2019

41

n o we i d ee

» Do 2050 roku mie indywidualizowanych wskazówek dopasowanych do możliwości i środowiska życia. Paradoksalnie, za sprawą upowszechnienia narzędzi AI w ochronie zdrowia, społeczeństwo będzie musiało wziąć większą odpowiedzialność za zdrowie. Technologia nie spowoduje, że staniemy się zdrowsi od ręki, ale dostarczy narzędzi, abyśmy mogli sami przejąć stery nad zdrowiem. Wreszcie to, na co czekają lekarze – w perspektywie kolejnych lat systemy rozpoznawania mowy staną się tak doskonałe, że notatki w kartotece pacjenta będzie można dyktować, choć i tak wiele informacji spłynie bezpośrednio ze zintegrowanych z kontem zdrowia urządzeń, jak inteligentnych opasek czy zegarków.

Można się spodziewać, że pacjent otrzyma zaproszenie na wizytę lekarską zanim choroba da pierwsze objawy – ana-

lizy Big Data są wstępem do predykcyjnego modelu ochrony zdrowia.

Eksperci z Credit Suisse prognozują, że najszybciej wpływ technologii na zdrowie będzie widoczny w obrazowaniu medycznym. AI jest dokładniejsze i szybsze w analizie zdjęć od oka człowieka. Ale to człowiek podejmie ostateczne decyzje na podstawie doświadczenia, nie ma się co obawiać o zastępowanie lekarzy systemami IT. AI zostanie też równorzędnym partnerem dla członków zespołu operacyjnego, podpowiadając scenariusze interwencyjne. Smartfony i inteligentne zegarki będą wzbogacane w coraz większą liczbę zastosowań medycznych i miniaturowych czujników zbierających i analizujących informacje zdrowotne. W centrum zainteresowania znajdzie się zachowanie pacjenta jako czynnik o kluczowym znaczeniu dla kondycji psychicznej i fizycznej.

Transformacja ochrony zdrowia Pobierz pełny raport (Credit Suisse, 44 strony, język angielski) Wejdź na stronę: http://bit.ly/33BZdvb lub zeskanuj kod

42

OSOZ Polska 8/2019

liczba ludności na świecie wzrośnie do 9,7 miliarda.

Bez nowych technologii nie da się zapewnić wszystkim dostępu do usług zdrowotnych.«

Wkraczamy w złotą erę AI, choć przed nami wiele trudności do pokonania. Kluczem do sukcesu większości aplikacji medycznych jest zbieranie poprawnych i wiarygodnych danych, na podstawie których systemy uczenia maszynowego mogą opracowywać wysokiej jakości modele. W obecnej chwili wiele danych pochodzących od pacjenta trudno zweryfikować. Ich dalsze wykorzystanie jest ograniczone – na podstawie błędnych informacji sztuczna inteligencja może tworzyć schematy powielane następnie w stosunku do tysięcy pacjentów. Czeka nas debata na temat przepisów regulujących zastosowanie sztucznej inteligencji, granic ochrony danych oraz zasad etycznych w stosunku do algorytmów. W raporcie dużo miejsca poświęcono Chinom, gdzie odważne inwestycje w zdrowie cyfrowe są polem doświadczanym nowych technologii, ale też skłaniają do zadania sobie pytań o etykę i ochronę danych. 

o s o z w o rl d

Strengthening digital health literacy in society The rapid growth of digital health is inevitable. Although it brings about many advantages, it also threatens to worsen existing health inequalities experienced by people who have lower levels of digital health literacy. Digital health literacy concerns the ability to find, understand, appraise, and apply information from electronic sources to address and solve health problems.

Kristine Sørensen, Founder of the Global Health Literacy Academy (Denmark), President of the International Health Literacy Association

Impossible to understand People who are digital health literate are empowered, able to manage their health,

and critically engage in societal health challenges and opportunities. In turn, people who struggle to keep up with technological advancements and pursue low health literacy levels are at risk of health disparities.

To strengthen digital health literacy in the society, we need inclusive digit-

al health services as they can lead to improved prevention, awareness of healthier lifestyle behaviors, and an overall improvement in health outcomes throughout the life-course.

Make a quick reality check! Find the website of your local hospital or primary healthcare center. How easy is it to

OSOZ Polska 8/2019

43

o s o z w o rl d

» Digital health solutions form the future health outcomes in scales never seen before.« understand and navigate? Can you find the information relevant to you? Does it use plain language, pictures, and pictograms? Consider other digital platforms – are you able to assess information from social media, influencers, commercials, and other digital stakeholders? Indeed, we are faced with a digital information jungle that is extremely difficult to explore and fully grasp.

Knowledge enhances health (and saves money) From a societal point of view, digital health is a challenge for millions of patients and citizens. New research reveals that even in a welfare society as Denmark, 4 out of 10 citizens are low on the health literacy spectrum (source: Svendsen et al., 2019). In the UK alone, low health literacy accounts for 3–5% of the total healthcare cost per annum (source:

Eichler et al. 2009). Improving health outcomes through an investment in digital health literacy will potentially save billions of Euros. For that alone, decision-makers in health should invest in the win-win situation where people become empowered to increase disease management and self-care in general.

Digital health solutions form the future health outcomes in scales never seen before. To improve health – rather than inducing health inequalities – digital health providers must act. They have to take responsibility and wisely integrate health literacy design, co-creation, and user-involvement in all phases of the design, implementation, and evaluation of the digital services. Specific attention should be given to attend the needs of diverse groups to avoid widening health inequalities.

The Internet presents a tremendous, untapped potential for the public to acreklama

Czy wiesz ile lo৵;v vh-ࣀ 7 b<hb e-Recepcie?

E-RECEPTA.K AMSOFT.PL

44

OSOZ Polska 8/2019

cess health information that can support informed decision-making and capacity building of professionals, patients, and people in general. Notably, health literate digital resources do not only help the disadvantaged but supports and make digital services and solutions easier to reach and apply by everyone. A political, public, and commercial priority of advancing digital health literacy is a golden societal game changer in the quest of improving health for all.

What is health literacy?

Health literacy is closely linked to literacy and entails the knowledge, motivation, and competency to access, understand, appraise and apply information to form a judgment and make a decision concerning healthcare, disease prevention and health promotion to maintain and promote quality of life during the life course. ​Limited health literacy is a neglected public health challenge. It is influenced by personal, situational, and societal factors and influences health service use, health behavior, empowerment, and sustainable living. 

o s o z w o rl d

It is not enough to just have a good idea or a nice implementation in one place How should health policy adapt to “disruptive” technologies?

A brief interview with Nick Fahy, a senior researcher at the University of Oxford and a consultant in health policy and systems, board member of the European Health Forum Gastein.

Digital health innovations are booming, but so far this market remains unregulated. What is to be done to ensure sustainable digitalization in healthcare?

The critical point with digital innovation is that it is never just digital. It also requires changes to how people work, to organizations, and to the system as a whole – such as changing financial systems, indeed. So when looking for digital health transformation, it is vital to take this whole-systems perspective and recognize the complexity of the changes involved.

How to find a balance between startups willing to change healthcare through innovations and conservative healthcare policy?

We are observing quick progress in the field of AI in healthcare. Algorithms can diagnose diseased on an early stage; wearables make prevention more personalized and effective.

The bridge between innovation and established practice is evidence. It is not enough to just have a good idea or a nice implementation in one place. If we can accompany innovations with effective monitoring and means of generating evidence about how they compare to exist-

ing practice, that will provide the basis of a transition from innovative examples to changing practice more widely.

olutionized entire sectors of society; of course, they have the potential to help achieve the SDGs.

How should health policy adapt to these “disruptive” technologies?

Smartwatches can measure ECG or the quality of health – regardless of health policies, innovations are adapted by patients who can afford them. What should be done to prevent a digital divide in healthcare?

We need to invest not just in innovations, but in systematic and structured mechanisms for monitoring their uptake and impact in practice.

How can digitalization contribute to achieving the UN’s SDGs?

There is clearly potential for digital technologies to help improve the effectiveness and efficiency of health systems as with all other public services, and health has proven to be a particularly complex and challenging area to realize that potential. But these technologies have rev-

» We need to monitor the uptake of digital technologies and their impact in practice.«

Equity and equality are not the same. People will always have different circumstances and be suited by different things. The ideal is not to treat everyone as though they are identical; the ideal is to have an individualized approach that is adapted to different people and suits their particular circumstances and needs.

Could you please complete the sentence: Healthcare systems in the digital age should…

…adapt and innovate to take advantage of digital technologies.  The European Health Forum Gastein 2019 “A healthy dose of disruption? Transformative change for health and societal well-being” will take place from 2–4 October 2019, in Bad Hofgastein, Austria. This year’s agenda is meant to spur the dialogue on how an appropriate level of disruption can effectively revolutionize the health sector. Registration: www.ehfg.org.

OSOZ Polska 8/2019

45

STATYSTYKI | ANALIZY | WIEDZA

Monitor Zdrowotny OSOZ

47

FELIETON Koszyki, antybiotyki, probiotyki

49

RANKINGI PEX Firmy i produkty (lipiec 2019)

50

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (lipiec 2019)

54

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (lipiec 2019)

61

Monitor rynku LEKÓW I PRODUKTÓW MEDYCZNYCH Leki przeciwbólowe

MO N I T O R Z D R O W O T N Y

F E L I E TO N

Koszyki, antybiotyki, probiotyki Nie, nie będę pisać o „koszykach”, w których pacjenci mogą gromadzić produkty do kupienia w aptekach samoobsługowych. Chodzi o zawartość transakcji, którą umownie i analitycznie nazywa się właśnie „koszykiem”.

W analizach koszyka – rymując – jest logika.

Dr Jarosław Frąckowiak Prezes PEX PharmaSequence

Bardzo często wybierane i/lub rekomendowane przez farmaceutów są produkty „powiązane” ze sobą. Może to wynikać np. z objawów, z których spora część jest leczona lekami OTC. Może wynikać z potencjalnej potrzeby jakiejś formy suplementacji przy danym schorzeniu. Może być także wiele innych przyczyn, które są spójne z potrzebą, określoną przez rozpoznanie deklarowa-

ne przez pacjenta i/lub przez przepisany na recepcie lek, który na dane rozpoznanie wskazuje. Warto się zastanowić, czy „pierwszy stół” jest skuteczny w tej formie opieki farmaceutycznej, którym jest doradztwo w zakresie produktów „powiązanych”, a nie wypisanych przez lekarza na recepcie czy kartce.* W lipcu 2019 roku w przeciętnej aptece (w analizach, apteki i punkty apteczne traktowane są łącznie) zrealizowano 3 820 transakcji. 790 z nich „zawierało w koszyku” przynajmniej jeden lek re-

fundowany na receptę, 810 – lek nierefundowany na receptę, a 3 100 transakcji zawierało produkt bez recepty (uwaga: transakcje na refundowane i nierefundowane są traktowane odrębnie, w rzeczywistości część transakcji zawiera zarówno leki Rx refundowane jak i nierefundowane – wspólna część nie jest uwzględniona w statystyce podanej wyżej; ta sama uwaga dotyczy produktów bez recepty). W aptekach sieciowych (5 i więcej aptek w sieci) realizowanych jest dwukrotnie więcej transakcji w porównaniu do aptek indywidualnych. Apteki APK (Afiliacje Poza-Kapitałowe, dawniej zwane grupami zakupowymi czy sieciami wirtualnymi) realizują ok.

20% więcej transakcji niż apteki indywidualne. Średnia liczba jakichkolwiek produktów w koszyku (przeciętna transakcja) nie zmienia się znacząco w trzech ostatnich latach – oscyluje pomiędzy 3,2

OSOZ Polska 8/2019

47

MO N I T O R Z D R O W O T N Y

i 3,3 (mimo spadku liczby aptek, badano pierwsze półrocza: 2017–2019).

W dalszej części tekstu zajmę się „zgrubną” analizą tylko dwóch kategorii, a mianowicie „koszyka antybiotykowego”, czyli takiego, w którym występuje dowolny antybiotyk (selekcja wg ATC) i jednocześnie, w którym występuje dowolny probiotyk (selekcja wg kategoryzacji PEX OTC 3; prebiotyki, symbiotyki i probiotyki są traktowane łącznie), a także koszyka probiotykowego (z antybiotykiem lub bez).

W pierwszym półroczu 2019 roku procent koszyków (punkt odniesienia to wszystkie koszyki-transakcje) zawierających przynajmniej jeden dowolny antybiotyk wyniósł 4,16%. Badanie zawartości „koszyków antybiotykowych” wskazuje, że w 37,2% tego typu koszyków znalazł się przynajmniej jeden probiotyk.

Czyli w ponad 60% koszyków antybiotyków nie było probiotyku (sytuacja wyglądała podobnie w zeszłych analogicznych okresach, w 2019 zaobserwowano wzrost „probiotykizacji” koszyków antybiotykowych, ale tylko o 1,5%). Zbadaliśmy także sytuację odwrotną – a mianowicie ilość „koszyków probiotykowych”, czyli takich, w których znalazł się przynajmniej jeden dowolny probiotyk. Takie sytuacje, w pierwszym półroczu 2019 roku, stanowią 3,4% wszystkich transakcji (wzrost o 0,2% przez trzy lata). Zatem jest ich mniej niż transakcji zawierających przynajmniej jeden antybiotyk (niezależnie od tego, czy koszyk antybiotykowy zawierał probiotyk czy nie). Badanie zawartości „koszyków pro-

biotykowych” pokazuje, że w 46% tego typu koszyków był przynajmniej jeden antybiotyk. Czyli w prawie 55% koszyków probiotykowych nie było antybiotyku (w tym przypadku ilość „koszyków probiotykowych bez antybiotyku” rośnie o 5% w ostatnich trzech latach, porównano pierwsze półrocza).

Komentując wysoki odsetek koszyków probiotykowych bez antybiotyku nie sposób zauważyć, że probiotyk można nabyć nie tylko osłonowo przy antybiotykoterapii, ale także w innych, coraz częściej promowanych zastosowaniach.

Wnioski i ich interpretacja: ● W ponad 60% koszyków antybiotykowych nie stwierdzono obecności probiotyku. Trend ten – z niewielkim spadkiem – utrzymuje się w czasie.

Dane nie opowiedzą nam o przyczynie takiego stanu rzeczy. Można tylko snuć przypuszczenia. Przykładowo: pacjent nie chciał probiotyku lub farmaceuta nie zarekomendował probiotyku. Zakładając, że osłona przy antybiotykoterapii jest potrzebna, oba przypuszczenia nie obrazują pożądanej rzeczywistości. Farmaceuci, co wynika z innych badań, mają przemożny wpływ na zawartość koszyka. W tym przypadku zapewne mocno uzasadniony medycznie. ● W ostatnich trzech latach o 5% rośnie procent koszyków probiotykowych, szczególnie tych, w których nie ma antybiotyku. Ponieważ ten wzrost nie może być wytłumaczony przyrostem ilości koszyków antybiotykowych w badanych okresach, to należy

założyć, że kampania o innych (poza osłonowym działaniem w antybiotykoterapii) działa. I tutaj dane nam nie „powiedzą”, w jakim stopniu jest to efekt aktywnej prośby pacjenta, wzrostu popularności probiotyków, a w jakim efekt rekomendacji farmaceuty.

I co z tego wynika? Badanie zawartości koszyków może dostarczyć wielu ciekawych informacji. Informacji, które nie tylko przyczynią się do poprawy zdrowia ekonomicznego apteki (większe, ale uzasadnione merytorycznie, koszyki z powodu większej ilości rekomendacji farmaceuty), ale – przede wszystkim, potencjalnie – zdrowia pacjentów.

Szczególnie w przypadkach podobnych do opisanego wyżej.

Kierownictwo i personel każdej apteki/sieci czy APK doskonale wiedzą, jakie typy koszyków są najczęściej „spotykane” wśród wszystkich możliwych.

Zwrócenie uwagi na ich zawartość – w przypadku najczęściej występujących i takich, gdzie jest to uzasadnione przykładowo medycznie – może dać bardzo pozytywne efekty. Wszystkim, po obu stronach lady aptecznej.  * Źródło danych – reprezentatywny panel ABDPEX. Dane i informacje wykorzystane w artykule opracowane na podstawie badań PEX PharmaSequence w tym, na podstawie analiz z reprezentatywnego panelu PEX PharmaSequence umożliwiającego – aptekom i sieciom, członkom Aptecznego Banku Danych – dostęp do szczegółowych analiz.

Adres do autora: jaroslaw.frackowiak@pexps.pl

reklama

IT i Zdrowie

Polub czasopismo OSOZ na Facebooku Nowości e-zdrowia | Ciekawostki | Doniesienia naukowe

www.facebook.com/ITiZdrowie 48

OSOZ Polska 8/2019

MO N I T O R Z D R O W O T N Y

R ankin g i P E X

Rankingi PEX. Firmy i produkty. Lipiec 2019 Top 10 firm farmaceutycznych oraz 10 Top Total Brand dla wybranych segmentów rynku (pod względem sprzedaży w danym miesiącu w cenach detalicznych do pacjenta, pojęcie total brand oznacza sumę wszystkich prezentacji/SKU danego produktu występujących pod daną nazwą – np. różne dawki tego samego leku itd.). Obrazowane komentarzem i strzałkami zmiany w rankingu między miesiącami dotyczą pierwszych 10-ciu miejsc. Autorem rankingów jest PEX PharmaSequence (wszystkie dane na podstawie reprezentatywnego panelu aptek/sieci ABD PEX PharmaSequence).

Miejsce w rankingu

Ranking firm farmaceutycznych pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w czerwcu 2019

1

POLPHARMA

2

KRKA

3

ADAMED

4

TEVA

5

BAYER

6

SANOFI

7

VALEANT

8

SANDOZ

9

GLAXOSMITHKLINE

10

BOEHRINGER INGELHEIM

1

POLPHARMA

2

USP ZDROWIE

3

GLAXOSMITHKLINE

4

SANOFI

5

HASCO - LEK

6

AFLOFARM

7

TEVA

8

BERLIN-CHEMIE

9

SANDOZ

10

VALEANT

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

Miejsce w rankingu

         

1

XARELTO

2

PRADAXA

3

NEOPARIN

4

CLEXANE

LEKI NA RECEPTĘ

5

FOSTEX

6

GLUCOPHAGE

7

BISOCARD

8

ATORIS

9

INS. NOVORAPID

10

INS. GENSULIN

1

IBUPROM

2

VOLTAREN

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

L’OREAL AFLOFARM IRENA ERIS SANOFI ZIAJA PIERRE FABRE DERMO-COSMETIQUE NAOS POLPHARMA BIOGENED PIERRE FABRE

         

LEKI OTC

         

9

ACARD

10

CYCLO 3 FORT

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

3

APAP

4

OCTENISEPT

5

MAGNE-B6

6

NUROFEN

7

ESSENTIALE

8

NO-SPA

SUPLEMENTY DIETY NUTRICIA AFLOFARM USP ZDROWIE N.P.ZDROVIT SIEĆ OLIMP LABS RECKITT BENCKISER POLPHARMA OLEOFARM SYNOPTIS

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

LEKI NA RECEPTĘ

LEKI OTC

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Ranking total brandów pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w czerwcu 2019

         

SUPLEMENTY DIETY

KOSMETYKI

BEBILON MARKA WŁASNA NUTRAMIGEN NEOCATE ZDROVIT DICOFLOR NEOMAG DOPPELHERZ NUTRIDRINK D-VITUM

         

KOSMETYKI VICHY PHARMACERIS ZIAJA LA ROCHE BIODERMA EMOLIUM DERMEDIC AVENE IWOSTIN REGENERUM

         

Więcej danych?

Wszystkich z Państwa, którzy są zainteresowani bardziej szczegółowymi raportami i/lub zakupem raportów-rankingów, prosimy o kontakt: rozwiazania@pexps.pl

OSOZ Polska 8/2019

49

MO N I T O R Z D R O W O T N Y m o nito r epi d e m i o lo g iczny

Monitor epidemiologiczny. Koszty leczenia.

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE

OGÓŁEM

ALERGIA

ZMIANA MIESIĘCZNA W lipcu W ODNIESIENIU DO czerwca

75 254 zł

80 619 zł

4 113 zł

3 746 zł

1419 zł

964 zł

czerwiec

lipiec

czerwiec

lipiec

czerwiec

lipiec

−367 zł

−8,93%

–454 zł

5365 zł

7,13%

–32,04%

TREND ROCZNY PORÓWNANIE ROKU 2019 I 2018

905 790 zł

951 781 zł

73 691 zł

77 945 zł

11 691 zł

11 783 zł

2018

2019

2018

2019

2018

2019

45 991 zł

5,08%

4254 zł

5,77%

92 zł

0,78%

lipiec WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Opolskie 64 733 zł Podkarpackie 64 738 zł Kujawsko-Pomorskie 68 733 zł

Podkarpackie 2 781 zł Opolskie 2 858 zł Świętokrzyskie 2 923 zł

Opolskie 707 zł Kujawsko-Pomorskie 720 zł Podkarpackie 725 zł

Mazowieckie 91 175 zł Wielkopolskie 91 446 zł Zachodniopomorskie 91 630 zł

Mazowieckie 4 519 zł Zachodniopomorskie 4 600 zł Pomorskie 4 774 zł

Zachodniopomorskie 1 152 zł Dolnośląskie 1 152 zł Pomorskie 1 189 zł

ROK 2019 WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Podkarpackie 767 535 zł Opolskie 781 451 zł Kujawsko-Pomorskie 817 854 zł

Świętokrzyskie 64 453 zł Opolskie 64 696 zł Kujawsko-Pomorskie 65 795 zł

Opolskie 7 868 zł Kujawsko-Pomorskie 7 900 zł Podlaskie 8 670 zł

Wielkopolskie 1 058 879 zł Dolnośląskie 1 063 648 zł Mazowieckie 1 124 161 zł

Lubuskie 86 597 zł Dolnośląskie 89 832 zł Mazowieckie 99 059 zł

Dolnośląskie 13 666 zł Podkarpackie 13 805 zł Mazowieckie 13 980 zł

lipiec WOJEWÓDZTWA Z NAJMOCNIEJSZYMI SPADKAMI I WZROSTAMI KOSZTÓW Brak spadków kosztów

Mazowieckie -586 zł Łódzkie -508 zł Wielkopolskie -504 zł

Mazowieckie -649 zł Małopolskie -549 zł Śląskie -537 zł

Warmińsko-Mazurskie 7 438 zł Zachodniopomorskie 8 014 zł Pomorskie 8 387 zł

Warmińsko-Mazurskie 65 zł

Brak wzrostów kosztów

zestawienie KOSZTY W lipcu W OSTATNICH LATACH

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2014

2015

2016

2017

2018

2019

* wszystkie dane w przeliczeniu na 1000 mieszkańców

50

OSOZ Polska 8/2019

MO N I T O R Z D R O W O T N Y

m o nito r epi d e m i o lo g iczny

Ogólne koszty leczenia (zakup środków farmaceutycznych) przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

ƖƏƏƏƏ

prognoza

» Wbrem oczekiwa-

ѶƔƏƏƏ

koszty, tys. zł

ѶƏƏƏƏ

niom, koszty w lipcu wzrosły w stosunku do czerwca.«

ƕƔƏƏƏ ƕƏƏƏƏ ѵƔƏƏƏ ѵƏƏƏƏ ƔƔƏƏƏ ƔƏƏƏƏ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐѶ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐƖ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC

LIPIEC

SIERPIEŃ prognoza

WRZESIEŃ prognoza

PAŹDZIERNIK prognoza

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 8/2019

51

MO N I T O R Z D R O W O T N Y m o nito r epi d e m i o lo g iczny

Koszty grypy i przeziębienia przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

ƐƏƏƏƏ

prognoza

» Koszty grypy i przezię-

ƖƏƏƏ ѶƏƏƏ

koszty, tys. zł

ƕƏƏƏ

bienia maleją w lipcu zgodnie z wieloletnimi trendami.«

ѵƏƏƏ ƔƏƏƏ ƓƏƏƏ ƒƏƏƏ ƑƏƏƏ ƐƏƏƏ Ə

52

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐѶ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐƖ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC

LIPIEC

SIERPIEŃ prognoza

WRZESIEŃ prognoza

PAŹDZIERNIK prognoza

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 8/2019

MO N I T O R Z D R O W O T N Y

m o nito r epi d e m i o lo g iczny

Koszty alergii przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

prognoza

ƐѵƏƏ

» Wysokie koszty leczenia

ƐƓƏƏ

koszty, tys. zł

ƐƑƏƏ

alergii odnotowane w czerwcu, w lipcu ustabilizowały się.«

ƐƏƏƏ ѶƏƏ ѵƏƏ ƓƏƏ ƑƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐѶ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐƖ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC

LIPIEC

SIERPIEŃ prognoza

WRZESIEŃ prognoza

PAŹDZIERNIK prognoza

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 8/2019

53

MO N I T O R Z D R O W O T N Y

MO N I TO R FA R M A C J I

Struktura dystrybucji leków lipiec | WARTOŚCI STATYSTYCZNE I TRENDY W STOSUNKU DO czerwca

CENA OPAKOWANIA LEKU

MARŻA APTECZNA

OBRÓT W APTECE

LICZBA PACJENTÓW

21,75 zł

24,30%

215 tys. zł

3820

0,34 zł

(

(

(

-0,42%

(

(

(

1,34 zł

SPRZEDAŻ WEDŁUG STATUSU LEKU

PROGNOZA NA

październik

Obrót statystycznej apteki w lipcu 2019 roku wyniósł 215 tys. zł. W porównaniu z czerwcem 2019 roku był o 15 tys. zł wyższy (+7,5%). Jednocześnie był o 33 tys. zł wyższy (+18,1%) niż w analogicznym okresie ubiegłego roku. Wartość rynku farmaceutycznego osiągnęła poziom 3,05 mld zł. Oznacza to wzrost o 203 mln zł (+7,1%) w stosunku do czerwca 2019 roku oraz wzrost o 336 mln zł (+12,4%) w stosunku do czerwca 2018 roku. Udział refundacji stanowił 27,04% (+0,74 p.p. w porównaniu z czerwcem 2019) obrotu aptecznego i wyniósł 824 mln zł (+10,1%).

Prognozujemy, że obrót w statystycznej aptece w 2019 roku wyniesie 2,55 mln zł. Oznacza to wzrost średniego obrotu w stosunku do minionego roku o 10,1% (+235 tys. zł) oraz wzrost o 16,2% (+ 355 tys. zł) w stosunku do

54

OSOZ Polska 8/2019

(

RX OTC

SPRZEDAŻ NA PACJENTA

56,28 zł

(

15 tys. zł

suplementy

INNE

(

(

60,41% 20,41% 8,48% 10,70%

(

(

180

(

(

(

(

POZIOM REFUNDACJI

27,04% 0,74%

Po lecie, jesień zwiastuje wzrost zachorowań na choroby górnych dróg oddechowych. Przeziębienie i grypa to powszechnie występujące w tym okresie dolegliwości. W związku z tym rośnie liczba pacjentów w aptece kupujących produkty OTC. Szacujemy, że w październiku obrót statystycznej apteki wyniesie 216 000 zł.

2017 roku. Rynek farmaceutyczny osiągnie wartość 36,3 mld zł. To odpowiednio o 1,7 mld zł więcej (+5%) niż w 2018 roku oraz o 3,3 mld zł więcej (+10,1%) niż w 2017 roku. Wartość refundacji wyniesie 9,3 mld zł, co będzie stanowiło 25,73% całkowitego obrotu aptecznego.

W lipcu sprzedaż w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: średni obrót apteczny wypracowany ze sprzedaży leków refundowanych wyniósł 76,9 tys. zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 49,9 tys. zł, a produktów sprzedawanych bez recepty – 86,3 tys. zł. W porównaniu z czerwcem 2019 roku, dla wszystkich trzech kategorii zanotowaliśmy wzrost wartości sprzedaży. W przypadku leków refundowanych wzrost ten wyniósł 7,1 tys. zł (+10,2%), dla sprzedaży leków wydawanych na recepty pełnopłatne –

4,6 tys. zł (+10,1%), z kolei dla sprzedaży odręcznej wzrost wyniósł 2,9 tys. (+3,5%). Wartość rynku farmaceutycznego wypracowana ze sprzedaży leków refundowanych wyniosła 1,09 mld zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 708 mln zł, a sprzedaży produktów OTC – 1,22 mld zł.

Dniem tygodnia charakteryzującym się największym średnim obrotem aptecznym był piątek (8 675 zł), natomiast dniem roboczym o najniższym średnim obrocie aptecznym – poniedziałek (7 994 zł). Rozrzut pomiędzy tymi wartościami wyniósł 681 zł.

W lipcu 2019 roku największy wzrost wartości sprzedaży w stosunku do czerwca 2019 roku zanotowaliśmy w przypadku produktów endokrynologicznych (+24,21%), oraz produktów na przewód pokarmowych (+13,67%). Największy

MO N I T O R Z D R O W O T N Y

MO N I TO R FA R M A C J I

spadek wartości sprzedaży (–29,13%) zanotowały produkty przeciwpasożytnicze.

Największe zmiany w udziale poszczególnych grup terapeutycznych zaobserwowano w przypadku produktów na układ oddechowy (spadek udziałów o 1,04 p.p.), produktów na przewód pokarmowy (wzrost o 0,97 p.p) oraz produktów dermatologicznych – spadek o 0,65 p.p. Największy udział w wartości sprzedaży należy do grupy produktów na przewód pokarmowy (17,91%).

W lipcu średnia marża apteczna wyniosła 24,30%. To o 0,42 p.p. mniej niż w czerwcu 2019 roku oraz o 0,38 p.p. mniej niż w lipcu 2018 roku. Marża w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: dla leków refundowanych wyniosła 18,92% (–0,53 p.p. w stosunku do czerwca 2019), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 20,58% (–0,54 p.p. w stosunku do czerwca 2019), natomiast dla produktów OTC – 28,97% (–0,29 p.p. w stosunku do czerwca 2019 roku).

Prognozujemy, że marża apteczna w 2019 roku wyniesie 24,62%. Będzie to odpowiednio o 0,39 p.p. mniej niż w 2018 roku oraz o 0,60 p.p. mniej niż w 2017 roku. Dla leków refundowanych średnia marża apteczna wyniesie 18,82% (+0,14 p.p. w stosunku do 2018 roku), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 21,16% (–1,73 p.p. w stosunku do 2018 roku), a dla produktów OTC – 28,75 p.p. (–0,76 p.p. w stosunku do 2018 roku). Średnia cena za opakowanie leku w lipcu 2019 roku wyniosła 21,75 zł. To o 34 grosze więcej niż w czerwcu 2019 roku oraz o 0,64 zł więcej niż w analogicznym okresie roku 2018. W porównaniu z czerwcem 2019 roku, w dwóch z trzech kategorii sprzedażowych zanotowaliśmy wzrost średniej ceny sprzedaży. Średnia cena za opakowanie leków na recepty pełnopłatne wyniosła 26,55 zł (+17 groszy), leków wydawanych bez recepty – 16,44 zł (+0,24 zł), produktów refundowanych – 28,11 zł (–0,19 zł).

W lipcu statystyczną aptekę odwiedziło 3 820 pacjentów (wzrost o 180-ciu pacjentów w stosunku do czerwca 2019).

3 100 osób zakupiło produkty OTC, 790 – leki refundowane, a 810 – leki wydawane na recepty pełnopłatne. Największy ruch w statystycznej aptece panował w drugim tygodniu miesiąca, tj. pomiędzy 8 a 14 lipca. Wówczas w statystycznej aptece zanotowano 871 osób. Kolejnym w rankingu tygodniem był 15–21

Rys. 1. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach lipca (porównanie do ubiegłego roku) lipiec 2019

lipiec 2018

ƐƏƏƏƏ ƖƏƏƏ ѶƏƏƏ ƕƏƏƏ ѵƏƏƏ ƔƏƏƏ ƓƏƏƏ ƒƏƏƏ ƑƏƏƏ ƐƏƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ ƒƐ

Rys. 2. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach lipca – podział na dni tygodnia (porównanie do ubiegłego roku) lipiec 2019

lipiec 2018

ƐƏƏƏƏ ƖƏƏƏ ѶƏƏƏ ƕƏƏƏ ѵƏƏƏ ƔƏƏƏ ƓƏƏƏ ƒƏƏƏ ƑƏƏƏ ƐƏƏƏ Ə

omb;7 b-j;h

)|ou;h

ࡆuo7-

-u|;h

b.|;h

"o0o|-

b;7 b;Ѵ-

Rys. 3. Podział sprzedaży aptecznej na kategorie – % wartości sprzedaży układ 6,26% mięśniowo-szkieletowy

17,91% przewód pokarm. i metabolizm

4,98% układ moczowo-płciowy i hormony płciowe

2,67% narządy zmysłów 3,13% leki przeciwzakaźne

7,43% układ oddechowy

0,38% leki przeciwpasożytnicze, owadobójcze i repelenty 1,66% leki onkologiczne i immunomodulacyjne 6,11% krew i układ krwiotwórczy

1,41% endokrynologia – hormony, bez horm. płciowych

14,03% układ sercowo-naczyniowy

4,1% dermatologia

10,69% centralny układ nerwowy varia 12,73% 6,52% nieokreślona

OSOZ Polska 8/2019

55

MO N I T O R Z D R O W O T N Y

MO N I TO R FA R M A C J I

Rys. 4. Poziom marży aptecznej (%) w latach 2007–2019 ƒƏѷ ƑƖѷ ƑѶѷ Ƒƕѷ Ƒѵѷ ƑƔѷ ƑƓѷ Ƒƒѷ ƑƑѷ

(

ƑƏƏƕ

(

ƑƏƏѶ

(

ƑƏƏƖ

(

ƑƏƐƏ

(

ƑƏƐƐ

(

ƑƏƐƑ

(

ƑƏƐƒ

(

ƑƏƐƓ

(

ƑƏƐƔ

(

ƑƏƐѵ

(

ƑƏƐƕ

Rys. 5. Podział średniej ceny leku (w zł) na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2018–2019

(

ƑƏƐѶ

zapłata pacjenta

ƕ

ƑƏƐƖ

refundacja

ƑƔ ƑƏ ƐƔ

ƐƔķƖ ƐƔķѶƓ ƐƔķѶƓ ƐƔķƕѶ ƐƔķѶƕ

ƐƔķƒƓ ƐƔķƑƒ ƐƔķƐѶ ƐƔķƒѶ ƐƔķƓƓ ƐƔķƔƖ ƐƔķѵƓ ƐƔķѵƕ ƐƔķѶƖ ƐƔķѶƒ ƐƔķѶ ƐƔķƑƑ ƐƔķƒƖ ƐƔķƒƒ

ƐƏ Ɣ ƓķƖƔ

ƓķѶƐ

ƔķƐ

ƔķƔѶ

ƔķѵƓ

ƔķѶƑ

Ɣķƕƒ

ƔķƔƕ

ƔķƒƖ

ƔķƔƒ

ƔķƓƕ

ƔķƐƐ

ƔķƏƓ

ƔķƑ

ƔķƓƑ

ƔķƔƖ

Ɣķƕѵ

Ɣķѵƒ

ƔķѶѶ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

ƐƐ

ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ə

ƑƏƐѶ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

ƐƑ

ƑƏƐƖ

Rys. 6. Podział średniej ceny pozycji sprzedanej na receptę refundowaną (w zł), na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2018–2019 zapłata pacjenta

ƒƏ ƑƔ

ƕķѶƕ

ƕķƖѶ

ƕķƖƔ

ƕķƒƒ

ƕķƔ

ƕķƔ

ƕķƕƒ

ƕķѵѶ

ƕķѵ

ƕķƑƐ

ƕķѵƐ

ƕķƕѶ

ƕķѵ

ƕķƒѶ

ƕķƓѶ

ƕķƔѶ

ƕķƑƔ

ƕķƑѵ

refundacja

ƕķƑƐ

ƑƏ ƐƔ ƐƏ

ƐƖķƕƐ ƐƖķѶѶ ƑƏķƐѵ ƑƏķƐƒ ƑƏķƑѵ ƑƏķƓѶ ƑƏķѵƕ ƑƏķѵƑ ƑƏķѵƒ ƑƏķѵƒ ƑƏķƓƒ ƑƏķѵѵ ƑƏķƑƔ ƑƏķƕƓ ƑƏķѶƑ ƑƏķƖƓ ƑƏķѶƓ ƑƐķƏƔ ƑƏķƖ

Ɣ Ə

Ɛ

Ƒ

Ɣ

Ɠ

ƒ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

Ɛ

ƐƑ

Ƒ

Ɣ

Ɠ

ƒ

ѵ

ƑƏƐѶ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

ƐƑ

ƑƏƐƖ

Rys. 7. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w ciągu miesiąca w latach 2007–2019 ƓѵƏƏ ƓƓƏƏ ƓƑƏƏ ƓƏƏƏ ƒѶƏƏ ƒѵƏƏ ƒƓƏƏ ƒƑƏƏ ƒƏƏƏ

ƑƏƏƕ

56

OSOZ Polska 8/2019

(

ƑƏƏѶ

(

ƑƏƏƖ

(

ƑƏƐƏ

(

ƑƏƐƐ

(

ƑƏƐƑ

(

ƑƏƐƒ

(

ƑƏƐƓ

(

ƑƏƐƔ

(

ƑƏƐѵ

(

ƑƏƐƕ

(

ƑƏƐѶ

(

ƕ

ƑƏƐƖ

MO N I T O R Z D R O W O T N Y

MO N I TO R FA R M A C J I

» W lipcu statystyczną aptekę odwiedziło 3 820 pacjentów.

W tym 3 100 osób zakupiło produkty OTC, a 790 – leki refundowane.«

Rys. 8. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w rozbiciu na przedziały godzinowe w dniu powszednim w lipcu ƐѶ Ɛѵ ƐƓ ƐƑ ƐƏ Ѷ ѵ Ɠ Ƒ ƑƒŋƑƓ

ƑƑŋƑƒ

ƑƐŋƑƑ

ƑƏŋƑƐ

ƐƖŋƑƏ

ƐѶŋƐƖ

ƐƕŋƐѶ

ƐѵŋƐƕ

ƐƔŋƐѵ

ƐƓŋƐƔ

ƐƒŋƐƓ

ƐƑŋƐƒ

ƐƐŋƐƑ

ƖŋƐƏ

ƐƏŋƐƐ

ѶŋƖ

ƕŋѶ

ѵŋƕ

Ɣŋѵ

ƓŋƔ

ƒŋƓ

Ƒŋƒ

ƐŋƑ

Ə ƏŋƐ

lipca (847 osób), 1–7 lipca (846 osób) i 22–28 lipca (827 osób). Najwięcej pacjentów zarejestrowano w aptece w godzinach 10.00–12.00.

Statystyczny pacjent podczas jednej wizyty w aptece zakupił produkty o łącznej wartości 56,28 zł. To o 1,34 zł więcej niż w minionym miesiącu oraz o 2,27 zł więcej niż w analogicznym okresie roku 2018. Z kwoty tej 41,06 zł zapłacił pacjent, a 15,22 zł dopłacił refundator. Wartość refundacji w porównaniu z czerwcem 2019 wzrosła o 5,3%. W tym samym okresie wartość zapłaty pacjenta wzrosła o 1,4% (+0,57 zł). Dla leków refundowanych wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniosła 97,30 zł (z czego 24,95 zł to zapłata pacjenta, a 72,34 zł – wartość refundacji), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 61,66 zł, a dla produktów OTC – 27,84 zł.

Prognozujemy, że wartość koszyka statystycznego pacjenta w 2019 roku wyniesie 56,50 zł. Z kwoty tej 41,96 zł zapłaci pacjent, a 14,54 zł dopłaci refundator. W podziale na podstawowe kategorie sprzedażowe, wartość sprzedaży na pacjenta będzie kształtowała się następująco: dla leków sprzedawanych na recepty pełnopłatne wyniesie 62,61 zł, produktów OTC – 28,89 zł, a leków refundowanych – 98,79 zł (z czego 25,86 zł to zapłata pacjenta, a 72,91 zł wartość refundacji). 

Rys. 9. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych dniach lipca (porównanie do ubiegłego roku) lipiec 2019

lipiec 2018

ƑƏƏ ƐƕƔ ƐƔƏ ƐƑƔ ƐƏƏ ƕƔ ƔƏ ƑƔ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ ƒƐ

Rys. 10. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych tygodniach lipca (porównanie do ubiegłego roku) lipiec 2019

lipiec 2018

ƐƏƏƏ ƖƏƏ ѶƏƏ ƕƏƏ ѵƏƏ ƔƏƏ ƓƏƏ ƒƏƏ ƑƏƏ ƐƏƏ Ə

Ɛŋƕ Ѵbr1-

ѶŋƐƓ Ѵbr1-

ƐƔŋƑƐ Ѵbr1-

ƑƑŋƑѶ Ѵbr1-

ƑƖŋƒƐ Ѵbr1-

Tab. 1. Sprzedaż produktów w statystycznej aptece wg. statusu produktu Wg. statusu leku w bazie BLOZ

Wartość sprzedaży w statystycznej aptece (PLN)

Udział w całkowitej wartości sprzedaży aptecznej

lipiec 2019

lipiec 2018

lipiec 2019

lipiec 2018

129 877

107 977

60,41%

59,33%

Lek - OTC

43 886

38 749

20,41%

21,29%

Suplement diety lub dietetyczny środek spożywczy

18 230

15 699

8,48%

8,63%

Pozostałe

23 007

19 576

10,70%

10,76%

Lek - RX

OSOZ Polska 8/2019

57

MO N I T O R Z D R O W O T N Y

MO N I TO R FA R M A C J I

Tab. 2. Opis stanu statystycznej apteki w formie skróconego biuletynu informacyjnego za lipiec 2019 zmiana w stosunku do (%)

lipiec 2019

czerwca 2019

stycznia 2019

zmiana w stosunku do (liczbowo)

lipca 2018

czerwca 2019

stycznia 2019

lipca 2018

obrót całkowity (w tys. zł) statystyczna apteka

215,0

7,5%

-5,1%

18,1%

15,0

-11,5

33,0

cały rynek apteczny

3 046 765

7,1%

-7,9%

12,4%

202 765,0

-260 135,0

336 603,0

statystyczna apteka

76,9

10,2%

4,0%

16,9%

7,1

2,9

11,1

cały rynek apteczny

1 089 234

9,8%

0,9%

11,2%

97 388,7

9 821,6

109 888,1

statystyczna apteka

49,9

10,1%

3,6%

22,4%

4,6

1,7

9,1

cały rynek apteczny

707 799

9,7%

0,6%

16,5%

62 879,3

3 991,3

100 186,6

statystyczna apteka

86,3

3,5%

-15,7%

17,0%

2,9

-16,1

12,5

cały rynek apteczny

1 222 915

3,1%

-18,2%

11,4%

36 838,8

-272 388,0

124 718,4

statystyczna apteka

58,1

10,5%

6,3%

17,7%

5,5

3,4

8,7

cały rynek apteczny

823 844

10,1%

3,2%

12,0%

75 752,1

25 165,3

88 422,2

w całkowitym obrocie

27,04%

2,8%

12,0%

-0,4%

0,0

0,0

0,0

w sprzedaży refundowanej

74,35%

0,0%

2,3%

0,7%

0,0

0,0

0,0

recepty refundowane (w tys. zł)

recepty pełnopłatne (w tys. zł)

sprzedaż odręczna (w tys. zł)

wartość refundacji (w tys. zł)

udział refundacji

średnia cena opakowania ogółem

21,75 zł

1,6%

4,2%

3,1%

0,3

0,9

0,6

dla leków z list refundacyjnych

28,11 zł

-0,7%

0,9%

0,4%

-0,2

0,3

0,1

dla leków z recept pełnopłatnych

26,55 zł

0,7%

3,5%

4,6%

0,2

0,9

1,2

dla produktów bez recepty (OTC)

16,44 zł

1,5%

0,9%

4,0%

0,2

0,2

0,6

3 820

4,9%

-9,0%

13,4%

180,0

-380,0

450,0

Liczba pacjentów w aptece (recepty refundowane)

790

9,7%

-2,5%

17,9%

70,0

-20,0

120,0

Liczba pacjentów w aptece (recepty pełnopłatne)

810

8,0%

-1,2%

17,4%

60,0

-10,0

120,0

3 100

3,0%

-12,4%

11,9%

90,0

-440,0

330,0

ogółem

24,30%

-1,7%

-2,1%

-1,5%

0,0

0,0

0,0

dla leków z list refundacyjnych

18,92%

-2,7%

-1,1%

4,1%

0,0

0,0

0,0

dla leków na recepty pełnopłatne

20,58%

-2,5%

-0,8%

-7,5%

0,0

0,0

0,0

dla sprzedaży odręcznej

28,97%

-1,0%

0,4%

-1,8%

0,0

0,0

0,0

Wartość sprzedaży na pacjenta

56,28 zł

2,4%

4,4%

4,2%

1,3

2,4

2,3

Wartość zapłaty przez pacjenta

41,06 zł

1,4%

0,4%

4,4%

0,6

0,2

1,7

Wartość dopłaty refundatora

15,22 zł

5,3%

16,8%

3,8%

0,8

2,2

0,6

Wartość sprzedaży na pacjenta (recepty refundowane)

97,30 zł

0,4%

6,6%

-0,9%

0,4

6,0

-0,9

Wartość zapłaty przez pacjenta (recepty refundowane)

24,95 zł

0,5%

0,2%

-2,9%

0,1

0,0

-0,7

Wartość dopłaty refundatora (recepty refundowane)

72,34 zł

0,4%

9,0%

-0,2%

0,3

6,0

-0,1

Wartość sprzedaży na pacjenta (recepty pełnopłatne)

61,66 zł

2,0%

4,9%

4,3%

1,2

2,9

2,5

Wartość sprzedaży na pacjenta (sprzedaż odręczna)

27,84 zł

0,5%

-3,8%

4,6%

0,1

-1,1

1,2

Liczba pacjentów w aptece

Liczba pacjentów w aptece (sprzedaż odręczna) Średnia marża apteczna

Rys. 11. Prognoza miesięcznych obrotów statystycznej apteki Wartości w cenach detalicznych brutto prognoza obrotu

Obrót 2019: 2 555 tys. zł

realizacja obrotu

realizacja (poprzedni rok)

ƑƓƏ

Zmiana obrotu: wzrost 9 do 11%

ƑƒƏ

Tysiące zł

ƑƑƏ ƑƐƏ ƑƏƏ ƐƖƏ ƐѶƏ ƐƕƏ ƐѵƏ

58

OSOZ Polska 8/2019

(

(

(

(

(

*

*

*

*

MO N I T O R Z D R O W O T N Y

MO N I TO R FA R M A C J I

Prognoza sprzedaży rocznej w oparciu o dane do lipca 2019 2019

Dane narastające od początku roku

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2018

2018

2017

2019

2017

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2018

2018

2017

2017

2 555,0

10,1%

16,2%

235,0

355,5

1 484,5

13,6%

15,2%

178,0

196,0

36 323 586,5

5,0%

10,1%

1 740 492,5

3 331 923,0

21 317 706,0

8,5%

10,6%

1 664 976,5

2 046 431,5

875,8

7,2%

12,6%

58,9

97,9

510,5

9,6%

11,8%

44,9

53,7

12 449 275,5

2,2%

6,7%

271 541,4

781 345,3

7 329 033,5

4,7%

7,3%

326 367,5

496 819,0

569,3

13,0%

17,6%

65,5

85,2

330,9

16,1%

16,0%

45,8

45,5

8 092 227,9

7,8%

11,4%

583 111,7

830 756,4

4 750 057,0

10,8%

11,3%

462 159,3

482 036,1

1 089,3

10,9%

18,1%

107,4

167,1

631,5

15,8%

17,6%

86,0

94,3

15 488 260,0

5,8%

12,0%

853 685,3

1 656 071,2

9 072 247,7

10,5%

12,9%

864 074,3

1 038 528,8

657,4

9,7%

17,1%

58,2

96,1

382,4

12,8%

16,5%

43,5

54,2

9 344 459,2

4,6%

11,0%

412 763,2

925 246,9

5 488 772,2

7,7%

11,8%

392 795,3

580 160,0

0,3

-0,4%

0,8%

0,0

0,0

0,3

-0,7%

1,1%

0,0

0,0

0,7

1,9%

3,8%

0,0

0,0

0,7

2,5%

4,2%

0,0

0,0

20,9

0,5%

3,3%

0,1

0,7

21,1

-0,2%

2,8%

-0,04

0,57

28,7

2,6%

4,6%

0,7

1,3

28,1

0,4%

2,0%

0,10

0,55

25,6

0,7%

4,0%

0,2

1,0

26,5

4,6%

6,1%

1,17

1,52

16,0

1,2%

4,9%

0,2

0,8

16,4

4,0%

8,8%

0,63

1,33

45 221,2

3,2%

5,0%

1 411,2

2 141,2

26 630,0

6,9%

4,3%

1 720,0

1 090,0

8 866,4

3,2%

4,1%

276,4

346,4

5 330,0

8,1%

4,9%

400,0

250,0

9 093,2

1,6%

-2,4%

143,2

-226,8

5 430,0

5,6%

-2,5%

290,0

-140,0

37 704,9

3,3%

5,6%

1 204,9

1 994,9

22 100,0

6,6%

4,4%

1 360,0

930,0

0,2

-1,6%

-2,4%

0,0

0,0

0,2

-1,5%

-2,6%

0,0

0,0

0,2

0,8%

1,6%

0,0

0,0

0,2

2,0%

2,2%

0,0

0,0

0,2

-7,6%

-14,7%

0,0

0,0

0,2

-10,1%

-15,8%

0,0

0,0

0,3

-2,6%

-2,4%

0,0

0,0

0,3

-0,7%

-1,0%

0,0

0,0

56,50 zł

6,7%

10,7%

3,5

5,4

55,75 zł

6,3%

10,5%

3,3

5,3

41,96 zł

6,8%

10,3%

2,7

3,9

41,39 zł

6,5%

10,1%

2,5

3,8

14,54 zł

6,3%

11,6%

0,9

1,5

14,36 zł

5,6%

11,7%

0,8

1,5

98,78 zł

3,9%

8,2%

3,7

7,5

95,78 zł

1,4%

6,5%

1,3

5,9

25,86 zł

-1,3%

-1,8%

-0,3

-0,5

25,12 zł

-5,2%

-4,3%

-1,4

-1,1

72,91 zł

5,8%

12,3%

4,0

8,0

70,66 zł

4,0%

11,0%

2,7

7,0

62,61 zł

11,2%

20,5%

6,3

10,7

60,93 zł

9,9%

18,9%

5,5

9,7

28,89 zł

7,4%

11,9%

2,0

3,1

28,58 zł

8,6%

12,6%

2,3

3,2

Rys. 12. Prognoza miesięcznej wartości obrotu w kraju (ceny detaliczne brutto) Obrót 2019: 36,3 mld zł

Zmiana refundacji: wzrost 3 do 5% (w stosunku do roku 2018)

realizacja obrotu

realizacja obrotu (rok 2018)

prognoza refundacji

realizacja refundacji

realizacja refundacji (rok 2018)

ƒƔƏƏ

Refundacja: 9,3 mld zł

ƒƏƏƏ ƑƔƏƏ

Miliony zł

Zmiana obrotu: wzrost 4 do 6% (w stosunku do roku 2018)

prognoza obrotu

ƑƏƏƏ ƐƔƏƏ ƐƏƏƏ ƔƏƏ Ə

(

(

(

(

(

*

*

*

*

OSOZ Polska 8/2019

59

MO N I T O R Z D R O W O T N Y

MO N I TO R FA R M A C J I

Tab. 3. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – dotyczy aktualnego miesiąca Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

727,43

0,09

37712,30

0,18

8591,56

0,05

29120,74

0,50

0,23

0,77

1321,15

28,54

51,84

2. U-30

484,97

0,06

18524,62

0,09

7587,70

0,05

10936,92

0,19

0,41

0,59

775,50

23,89

38,20

3. U-50

242,32

0,03

5650,82

0,03

3214,59

0,02

2436,23

0,04

0,57

0,43

306,07

18,46

23,32

4. U-BEZPŁATNY

22,86

0,00

1796,92

0,01

152,82

0,00

1644,11

0,03

0,09

0,91

64,61

27,81

78,60

5. INWALIDA WOJENNY

15,76

0,00

841,79

0,00

0,41

0,00

841,38

0,01

0,00

1,00

26,68

31,55

53,41

0,22

0,00

6,31

0,00

1,04

0,00

5,27

0,00

0,16

0,84

0,34

18,78

28,86

12,05

0,00

340,69

0,00

56,32

0,00

284,37

0,00

0,17

0,83

18,40

18,51

28,28

0,00

0,00

0,03

0,00

0,00

0,00

0,03

0,00

0,00

1,00

0,00

16,54

25,83

263,82

0,03

11133,59

0,05

5,01

0,00

11128,58

0,19

0,00

1,00

426,26

26,12

42,20

3,51

0,00

856,51

0,00

102,74

0,00

753,76

0,01

0,12

0,88

7,30

117,33

244,28

6. INWALIDA WOJSKOWY 7. ZHK 8. AZ 9. SENIOR 75+ 10. NARKOTYKI 11. ŚRODKI POMOCNICZE

11,73

0,00

1892,42

0,01

944,34

0,01

948,08

0,02

0,50

0,50

57,75

32,77

161,28

12. PEŁNOPŁATNE

1388,18

0,16

49947,00

0,23

49911,62

0,32

35,38

0,00

1,00

0,00

1880,03

26,57

35,98

13. ODRĘCZNA

5343,92

0,63

86297,00

0,40

86295,95

0,55

1,05

0,00

1,00

0,00

6113,53

14,12

16,15

14. RAZEM

8516,77

1,00

215000,00

1,00

156864,08

1,00

58135,92

1,00

0,73

0,27

10997,63

19,55

25,24

Tab. 4. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – średnia narastająca od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

701,66

0,08

35618,04

0,17

7927,15

0,05

27690,89

0,51

0,22

0,78

1314,16

27,10

50,76

2. U-30

458,79

0,05

17298,06

0,08

7164,61

0,05

10133,45

0,19

0,41

0,59

726,59

23,81

37,70

3. U-50

271,54

0,03

6509,47

0,03

3732,01

0,02

2777,46

0,05

0,57

0,43

335,10

19,43

23,97

4. U-BEZPŁATNY

21,49

0,00

1585,86

0,01

128,72

0,00

1457,14

0,03

0,08

0,92

61,15

25,93

73,80

5. INWALIDA WOJENNY

14,86

0,00

782,39

0,00

1,72

0,00

780,68

0,01

0,00

1,00

25,03

31,25

52,66

0,20

0,00

5,69

0,00

0,98

0,00

4,71

0,00

0,17

0,83

0,30

18,84

28,92

11,53

0,00

322,10

0,00

54,44

0,00

267,66

0,00

0,17

0,83

17,27

18,65

27,95

0,00

0,00

0,06

0,00

0,00

0,00

0,06

0,00

0,00

1,00

0,00

16,43

24,41

239,79

0,03

10012,27

0,05

21,48

0,00

9990,79

0,18

0,00

1,00

383,74

26,09

41,75

3,39

0,00

797,89

0,00

99,03

0,00

698,86

0,01

0,12

0,88

7,30

109,25

235,05

6. INWALIDA WOJSKOWY 7. ZHK 8. AZ 9. SENIOR 75+ 10. NARKOTYKI 11. ŚRODKI POMOCNICZE

10,67

0,00

1655,30

0,01

839,77

0,01

815,53

0,01

0,51

0,49

44,67

37,06

155,20

12. PEŁNOPŁATNE

1382,56

0,16

47268,00

0,22

47262,50

0,30

5,50

0,00

1,00

0,00

1816,84

26,02

34,19

13. ODRĘCZNA

5655,94

0,64

90216,29

0,43

90215,57

0,57

0,72

0,00

1,00

0,00

6300,21

14,32

15,95

14. RAZEM

8772,40

1,00

212071,43

1,00

157447,98

1,00

54623,45

1,00

0,74

0,26

11032,38

19,22

24,17

Tab. 5. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – dotyczy aktualnego miesiąca Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1773

0,21

76864

0,36

19712

0,13

57151

0,98

0,26

0,74

2946

26,09

43,35

2. Recepty pełnopłatne

1388

0,16

49947

0,23

49912

0,32

35

0,00

1,00

0,00

1880

26,57

35,98

3. Sprzedaż odręczna

5344

0,63

86297

0,40

86296

0,55

1

0,00

1,00

0,00

6114

14,12

16,15

12

0,00

1892

0,01

944

0,01

948

0,02

0,50

0,50

58

32,77

161,28

8517

1,00

215000

1,00

156864

1,00

58136

1,00

0,73

0,27

10998

19,55

25,24

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 6. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – zestawienie narastające od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1723,24

0,20

72931,84

0,34

19130,14

0,12

53801,70

0,98

0,26

0,74

2870,66

25,41

42,32

2. Recepty pełnopłatne

1382,56

0,16

47268,00

0,22

47262,50

0,30

5,50

0,00

1,00

0,00

1816,84

26,02

34,19

3. Sprzedaż odręczna

5655,94

0,64

90216,29

0,43

90215,57

0,57

0,72

0,00

1,00

0,00

6300,21

14,32

15,95

10,67

0,00

1655,30

0,01

839,77

0,01

815,53

0,01

0,51

0,49

44,67

37,06

155,20

8772,40

1,00

212071,43

1,00

157447,98

1,00

54623,45

1,00

0,74

0,26

11032,38

19,22

24,17

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 7. Prognoza rocznej sprzedaży w statystycznej aptece w rozbiciu na grupy sprzedaży Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

Refundacja

Udział wart. %

%

Wartość

%

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

19591,16

0,18

875784,35

0,34

229313,00

0,12

646471,36

0,98

0,26

0,74

32153,28

27,24

44,70

2. Recepty pełnopłatne

17376,45

0,16

569283,48

0,22

569229,46

0,30

54,02

0,00

1,00

0,00

22724,41

25,05

32,76

3. Sprzedaż odręczna

70539,14

0,66

1089256,15

0,43

1089248,06

0,57

8,10

0,00

1,00

0,00

78252,75

13,92

15,44

132,16

0,00

20676,01

0,01

9805,33

0,01

10870,68

0,02

0,47

0,53

607,57

34,03

156,44

107638,92

1,00

2555000,00

1,00

1897595,84

1,00

657404,16

1,00

0,74

0,26

133738,01

19,10

23,74

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 8. Prognoza rocznej sprzedaży w rozbiciu na grupy sprzedaży z uwzględnieniem zmieniającej się w ciągu roku liczby aptek – cały rynek apteczny Rodzaj sprzedaży

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

278740712

0,18

12449275457

0,34

3260038698

0,12 9189236759

0,98

0,26

0,74

457557810

27,21

44,66

2. Recepty pełnopłatne

246900604

0,16

8092227889

0,22

8091464155

0,30

763734

0,00

1,00

0,00

322881914

25,06

32,78

1002615518

0,66

15488259971

0,43 15488144911

0,57

115060

0,00

1,00

0,00

1112222483

13,93

15,45

1878276

0,00

293823183

0,01

0,01

154343627

0,02

0,47

0,53

8622225

34,08

156,43

1530135109

1,00

36323586500

1,00 9344459179

1,00

0,74

0,26

1901284431

19,10

23,74

3. Sprzedaż odręczna 4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

60

Transakcje Liczba

OSOZ Polska 8/2019

139479557

1,00 26979127321

MO N I T O R Z D R O W O T N Y

MO N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Leki przeciwbólowe W 2017 roku globalna wartość sprzedaży leków przeciwbólowych osiągnęła ok. 7,6 mld USD. Według analityków technavio, będzie ona rosła rok do roku w tempie ok. 4%. Wzrost w 57% napędza rosnąca konsumpcja w krajach Ameryki Północnej i Południowej. Zwłaszcza w USA spożycie opioidów – nawet czterokrotnie większe niż w przypadku średniej dla Europy – stało się problemem zdrowia publicznego. W ostatnich kilku latach liczba zgonów spowodowana przedawkowaniem środków z tej grupy drastycznie wzrosła. W Polsce konsumpcja środków przeciwbólowych kształtuje się na stosunkowo wysokim poziomie. W 2018 roku sprzedano w aptekach ponad 76 mln opakowań leków z tej grupy. Do tego należy doliczyć sprzedaż w punktach ogólnodostępnych, jak kioski, stacje benzynowe i sklepy. Według badania CBOS, 89% Polaków stosuje leki dostępne bez recepty i suplementy. Najczęściej są to środki przeciwbólowe i przeciwzapalne (68%). Według różnych badań, ok. 25% Polaków cierpi na przewlekły ból. Dolegliwości bólowe dotyczą najczęściej stawów, kręgosłupa i głowy. Z migreną boryka się ok.

15% mieszkańców Polski.

WSKAŹNIKI SPRZEDAŻY LEKÓW PRZECIWBÓLOWYCH. ROK 2018 I ZMIANA % W STOSUNKU DO ROKU 2002 WARTOŚĆ SPRZEDAŻY

ilość sprzedaży

asortyment

ŚREDNIA CENA

1 233 237 166

76 718 611

858

16,07 zł

79%

41%

32%

160%

EPIDEMIOLOGIA Proszę powiedzieć, co zazwyczaj pan(i) robi, gdy czuje się chory(a), odczuwa ból, ma jakieś dolegliwości?

Jak Polacy stosują leki dostępne bez recepty, w tym środki przeciwbólowe?

ograniczam się do zastosowania wypróbowanych domowych sposobów

czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy stosował(A) pan(I) dostępne bez recepty: środki przeciwbólowe i przeciwzapalne tak, wielokrotnie

16%

tak, kilka razy

32%

20%

tak, sporadycznie (1–2 razy)

IX 2010

32%

od razu idę do lekarza i stosuję przepisane leki

nie, ani razu

nie idę do lekarza, stosuję leki lub środki farmaceutyczne dostępne bez recepty

65% 68%

IX 2016

30% 30% 24% 21%

nic nie robię; staram się przeczekać dolegliwości korzystam z usług medycyny niekonwencjonalnej

Źródło: CBOS, Leki dostępne bez recepty i suplementy diety, 2016 r.

31% 29%

postępuję w inny sposób

13% 15% 1% 2% IX 2010

1% 3%

IX 2016

1400

140

1200

120

1000

100

800

80

600

60

400

40

200

20

0

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

ilość [mln op.]

wartość [mln zł]

Sprzedaż ilościowa i wartościowa w latach 2002–2018

0

PROGNOZA

OSOZ Polska 8/2019

61

MO N I T O R Z D R O W O T N Y

MO N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Analgetyki, czyli leki przeciwbólowe, są bardzo powszechną grupą produktów na rynku farmaceutycznym. Zawierają składniki aktywne jak kwas acetylosalicylowy, ibuprofen, czy paracetamol, które powodują analgezję – zniesienie czucia bólu. W aptekach dostępny jest szeroki wybór leków przeciwbólowych dostępnych na receptę, ale i bez recepty. Skutecznie zwalczają one ból różnego pochodzenia. Preparaty te są dostępne w formie kapsułek, tabletek musujących, plastrów, sprayów, żeli, czopków, czy syropów. Są wśród nich leki dedykowane nie tylko dorosłym, ale i dzieciom. Eksperci OSOZ przeanalizowali sprzedaż leków przeciwbólowych.

Opis rynku Poniższa analiza dotyczy wszystkich produktów należących do klasy ATC N02 – Leki przeciwbólowe. Wśród nich wyróżniamy: N02A – Opioidy, N02B – Inne leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe oraz N02C – Leki przeciwmigrenowe. Są to zarówno leki RX, jak i OTC. Rynek leków przeciwbólowych w minionym roku (2018) wart był 1,23 mld zł

62

OSOZ Polska 8/2019

i stanowił istotną część całkowitej wartości sprzedaży w aptekach otwartych. Była to największa wartość w całym okresie analiz, o 2,83% wyższa niż w roku poprzednim (1,20 mld zł) oraz o 79,10% wyższa niż w pierwszym okresie analiz (688,59 mln zł). Wartość sprzedaży leków przeciwbólowych głównie rosła z roku na rok. Wzrosty wahały się od 1,67% (w 2013 roku) do 15,20% (w 2009

roku). Spadki pojawiały się sporadycznie – największy o 10,79% miał miejsce w 2010 roku; kolejne w latach 2004, 2012, 2014 nie przekraczały 3,35%.

Analizując wykres ilości sprzedanych opakowań leków przeciwbólowych i porównując go do wykresu wartości sprzedaży widoczna jest zupełnie inna sytuacja. Obecnie sprzedaje się mniej produktów z klasy ATC N02 niż w jakimkolwiek

MO N I T O R Z D R O W O T N Y

MO N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Tab. 2. Liczba produktów wprowadzonych na rynek w poszczególnych latach, będących do dzisiaj w ofercie oraz średnia cena dla tych produktów. Liczba produktów wycofanych z rynku w poszczególnych latach oraz średnia cena dla tych produktów Liczba badanych produktów

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2018

166

Produkty będące w ofercie w latach 2003–2018 a nie będące w ofercie w 2002 roku

21

Produkty będące w ofercie w latach 2004–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2003

9

Produkty będące w ofercie w latach 2005–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2004

14

Produkty będące w ofercie w latach 2006–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2005

37

Produkty będące w ofercie w latach 2007–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2006

33

11,70 11,87 13,87 15,98 20,04 21,94 22,70 24,65 25,12 25,17 27,00 29,81

Produkty będące w ofercie w latach 2008–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2007

16

16,09 15,03 15,32 16,86 18,24 18,15 17,03 16,98 17,01 17,21 19,04

Produkty będące w ofercie w latach 2009–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2008

14

22,60 16,71 15,65 16,56 17,69 18,43 19,03 19,54 19,10 19,32

Produkty będące w ofercie w latach 2010–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2009

24

12,73 15,06 16,11 17,82 17,59 17,96 18,62 18,55 19,32

Produkty będące w ofercie w latach 2011–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2010

43

19,15 18,52 18,41 17,82 18,07 18,49 20,12 21,78

Produkty będące w ofercie w latach 2012–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2011

41

12,34 13,47 14,49 15,90 16,46 18,57 20,01

Produkty będące w ofercie w latach 2013–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2012

39

Produkty będące w ofercie w latach 2014–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2013

49

16,32 15,49 18,17 18,26 19,55

Produkty będące w ofercie w latach 2015–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2014

53

17,30 18,82 21,36 24,54

Produkty będące w ofercie w latach 2016–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2015

70

16,39 19,27 19,52

Produkty będące w ofercie w latach 2017–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2016

60

20,59 18,86

Produkty będące w ofercie w 2018 roku a nie będące w ofercie w latach 2002–2017

51

10,84

Liczba badanych produktów

7,52

7,66

7,37

7,31

7,11

7,38

7,69

8,33

8,19

8,73

9,24

9,30

8,92

9,61 10,27 11,12 11,93

8,29 14,21 14,17 13,62 13,32 16,04 18,14 20,18 21,68 18,70 20,19 21,28 23,46 21,72 23,14 24,84 8,72

9,79

9,70

9,99 10,26

9,92

9,48 10,12 10,93 11,17 11,24 11,53 11,75 12,19 12,66

6,28 10,71

6,14

7,38

8,47

8,77

5,40

6,60

7,83

8,77

9,65 10,04 10,49 11,11 10,80 10,77 10,78 11,38 12,10

8,50

8,08

8,33

9,18

11,79 12,23

8,65

9,31

7,92

9,11

8,21

8,12

8,60

7,01

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2018

166

7,52

7,66

7,37

7,31

7,11

7,38

7,69

8,33

8,19

8,73

9,24

9,30

8,92

9,61 10,27 11,12 11,93

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2017 a nie będące w ofercie w 2018 roku

15

4,33

5,00

5,52

5,81

6,08

6,26

6,02

6,27

6,48

7,45

8,30

8,44

7,58

7,48

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2016 a nie będące w ofercie w latach 2017–2018

9

8,20

8,14

8,08

8,18

8,13

8,58

8,06

8,26

9,69 12,40 12,16

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2015 a nie będące w ofercie w latach 2016–2018

9

6,91

7,21

7,58

8,05

7,06

8,21

6,93

6,25 10,92 29,09 33,34 34,34 28,79

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2014 a nie będące w ofercie w latach 2015–2018

5

4,84

5,41

5,71

6,07

6,25

6,19

6,32

6,54

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2013 a nie będące w ofercie w latach 2014–2018

1

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2012 a nie będące w ofercie w latach 2013–2018

9

3,46

4,00

5,65

5,64

4,99

5,45

4,80

3,47

3,94

4,14

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2011 a nie będące w ofercie w latach 2012–2018

7

4,51

4,99

5,08

4,82

5,40

5,15

6,02

8,14

9,34

0,95

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2010 a nie będące w ofercie w latach 2011–2018

6

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2009 a nie będące w ofercie w latach 2010–2018

11

4,48

5,12

5,26

8,76 12,41 11,71

9,50 17,95

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2008 a nie będące w ofercie w latach 2009–2018

21

9,02

9,02

9,26

9,28

9,26

9,50

9,47

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2007 a nie będące w ofercie w latach 2008–2018

5

5,21

2,53

3,40

4,10

4,14

6,45

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2006 a nie będące w ofercie w latach 2007–2018

14

3,02

2,96

2,86

4,31

3,94

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2005 a nie będące w ofercie w latach 2006–2018

26

5,93

4,87

4,85

5,94

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2004 a nie będące w ofercie w latach 2005–2018

18

65,71 42,30 41,83

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2003 a nie będące w ofercie w latach 2004–2018

18

10,62 15,44

Produkty będące w ofercie w 2002 roku a nie będące w ofercie w latach 2003–2018

27

19,64

7,79

7,22

8,01

9,31 11,42

8,33

7,24

6,14

9,24 11,73 4,33

7,09

20,88 23,28 25,37 26,51 26,62 26,13 26,34 26,79 27,48 27,93 28,25 24,57 5,75

14,09 18,57 54,05 85,95 80,49 56,72 34,01 46,86 33,74

OSOZ Polska 8/2019

63

MO N I T O R Z D R O W O T N Y

MO N I TO R R Y N K U L E KÓ W

innym okresie analiz. W roku 2018 pacjenci zakupili w aptekach 76,72 mln opakowań leków przeciwbólowych, czyli o 4,40% mniej w porównaniu do roku poprzedniego oraz o 31,23% mniej niż w pierwszym okresie analiz (111,56 mln zł). Najlepszym okresem pod względem

sprzedaży były lata 2002–2009. Najwięcej opakowań sprzedało się właśnie w 2009 roku – 115,38 mln. Od tego czasu widoczne są głównie spadki.

Pomimo tego, że ilość sprzedanych opakowań spada, zaobserwować można stały wzrost średniej ceny za pojedyncze

opakowanie. Jedną z głównych przyczyn takiego stanu rzeczy jest zwiększenie ilości leku w pojedynczym opakowaniu.

Automatycznie pociąga to za sobą wzrost ceny. I tak w 2002 roku za statystyczne opakowanie leku przeciwbólowego trzeba było zapłacić 6,17 zł, a w minio-

Tab. 1. Roczne zestawienie sprzedaży leków przeciwbólowych dostępnych aptekach w latach 2002–2018 oraz prognoza na lata 2019–2020

Wartość sprzedaży (zł)

Rok

Liczba sprzedanych opakowań

Średnia cena za pojedyncze opakowanie (zł)

Wartość sprzedaży na jeden produkt (zł)

Liczba sprzedanych opakowań na jeden produkt

Procentowa zmiana wartości w stosunku do roku poprzedniego

Liczba produktów będących w ofercie

Procentowa zmiana liczby w stosunku do roku poprzedniego

2002

688 585 392

111 555 399

6,17

1 132 542

183 479

608

2003

705 777 192

109 859 751

6,42

1 116 736

173 829

632

2,50%

-1,52%

2004

695 766 976

98 965 615

7,03

1 106 148

157 338

629

-1,42%

-9,92%

2005

733 791 347

97 025 837

7,56

1 127 176

149 041

651

5,47%

-1,96%

2006

785 308 347

106 222 855

7,39

1 106 068

149 610

710

7,02%

9,48%

2007

847 746 446

109 941 743

7,71

1 145 603

148 570

740

7,95%

3,50%

2008

928 014 195

110 980 972

8,36

1 192 820

142 649

778

9,47%

0,95%

2009

1 069 045 998

115 381 935

9,27

1 495 169

161 373

715

15,20%

3,97%

2010

953 646 544

98 524 396

9,68

1 343 164

138 767

710

-10,79%

-14,61%

2011

1 024 001 246

96 460 358

10,62

1 422 224

133 973

720

7,38%

-2,09%

2012

1 023 051 660

89 349 747

11,45

1 351 455

118 031

757

-0,09%

-7,37%

2013

1 040 136 528

86 670 135

12,00

1 287 298

107 265

808

1,67%

-3,00%

2014

1 005 253 336

82 771 486

12,14

1 152 813

94 921

872

-3,35%

-4,50%

2015

1 080 866 238

83 515 589

12,94

1 226 863

94 796

881

7,52%

0,90%

2016

1 151 285 976

83 568 513

13,78

1 250 039

90 737

921

6,52%

0,06%

2017

1 199 300 747

80 248 435

14,94

1 307 853

87 512

917

4,17%

-3,97%

2018

1 233 237 166

76 718 611

16,07

1 437 339

89 416

858

2,83%

-4,40%

2019

1 312 256 882

78 386 956

16,74

—

—

—

6,41%

2,17%

2020

1 412 829 688

81 245 478

17,39

—

—

—

7,66%

3,65%

Rys. 1. Wartość sprzedaży leków przeciwbólowych w aptekach w latach 2002–2018 oraz prognoza na lata 2019–2020 ƐѵƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƐƓƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƐƑƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƐƏƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ѶƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ѵƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƓƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

» Leki przeciwbólowe są często stosowane jako produkty na przeziębienie i grypę, dlatego widoczne są skoki wartości sprzedaży w miesiącach jesienno-zimowych.«

ƑƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

64

OSOZ Polska 8/2019

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

MO N I T O R Z D R O W O T N Y

MO N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Rys. 2. Liczba opakowań leków przeciwbólowych sprzedanych w aptekach w latach 2002–2018 oraz prognoza na lata 2019–2020 Ɛѵ ƏƏƏ ƏƏƏ

» Sprzedaż leków przeciwbólowych charakteryzuje się dużymi wahaniami sezonowymi.«

ƐƓ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƐƑ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƐƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ѷ ƏƏƏ ƏƏƏ

ѵ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ɠ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ƒ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

Rys. 3. Średnia cena za pojedyncze opakowanie leku przeciwbólowego zakupionego w aptece w latach 2002–2018 oraz prognoza na lata 2019–2020 ƐѶ Ɛѵ ƐƓ ƐƑ ƐƏ Ѷ

» Od 2002 roku obserwujemy stały wzrost średniej ceny sprzedaży za pojedyncze opakowanie leku przeciwbólowego.«

ѵ Ɠ Ƒ Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

Rys. 4. Liczba różnych opakowań leków przeciwbólowych dostępnych w aptekach w latach 2002–2018 ѶƏƏ ƕƏƏ ѵƏƏ ƔƏƏ ƓƏƏ

» Asortyment leków przeciwbólowych dostępnych w aptekach był najszerszy w latach 2016–2017 i liczył ponad 900 różnych produktów.«

ƒƏƏ ƑƏƏ ƐƏƏ Ə

(

ƑƏƏƑ

(

ƑƏƏƒ

(

ƑƏƏƓ

(

ƑƏƏƔ

(

ƑƏƏѵ

(

ƑƏƏƕ

(

ƑƏƏѶ

(

ƑƏƏƖ

(

ƑƏƐƏ

(

ƑƏƐƐ

(

ƑƏƐƑ

(

ƑƏƐƒ

(

ƑƏƐƓ

(

ƑƏƐƔ

(

ƑƏƐѵ

(

ƑƏƐƕ

(

ƑƏƐѶ

ƕ

ƑƏƐƖ

OSOZ Polska 8/2019

65

MO N I T O R Z D R O W O T N Y

MO N I TO R R Y N K U L E KĂ&#x201C; W

Rys. 5. Ĺ&#x161;rednia miesiÄ&#x2122;czna wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; sprzedaĹźy w latach 2002â&#x20AC;&#x201C;2018 Ć?Ć&#x2018;Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

ŃśĆ?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

ŃľĆ?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć&#x201C;Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć&#x2018;Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć?

"|Â&#x2039;1Â&#x152;;ŕĽ&#x2030;

Â&#x2020;|Â&#x2039;

-uÂ&#x152;;1

nym roku byĹ&#x201A;a to kwota 16,07 zĹ&#x201A;, czyli o 160,42% wyĹźsza.

Rynek produktĂłw przeciwbĂłlowych charakteryzuje siÄ&#x2122; duĹźÄ&#x2026; okresowoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; sprzedaĹźy. Ĺ&#x161;redniomiesiÄ&#x2122;czna wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; sprzedaĹźy wyliczona na podstawie ostatnich kilkunastu lat pokazuje, Ĺźe najwiÄ&#x2122;cej pacjenci pĹ&#x201A;acÄ&#x2026; za produkty z analizowanej grupy w okresie jesienno-zimowym, zwĹ&#x201A;aszcza w grudniu (101,96 mln zĹ&#x201A;) i styczniu (100,43 mln zĹ&#x201A;). Wynika to z faktu, Ĺźe leki przeciwbĂłlowe sÄ&#x2026; czÄ&#x2122;sto stosowane takĹźe w przeziÄ&#x2122;bieniu i grypie.

Liczba produktĂłw przeciwbĂłlowych dostÄ&#x2122;pnych w aptekach w 2018 roku wynosiĹ&#x201A;a 858 opakowaĹ&#x201E;, a to o 59 opakowania mniej niĹź w roku poprzednim i o 250 opakowaĹ&#x201E; wiÄ&#x2122;cej niĹź na poczÄ&#x2026;tku badanego okresu. Asortyment lekĂłw przeciwbĂłlowych byĹ&#x201A; najszerszy w 2016 roku.

Na pĂłĹ&#x201A;kach aptecznych moĹźna byĹ&#x201A;o znaleĹşÄ&#x2021; 921 róşnych produktĂłw.

SprzedaĹź lekĂłw przeciwbĂłlowych w ostatnich latach gĹ&#x201A;Ăłwnie spadaĹ&#x201A;a. Natomiast Ĺ&#x203A;rednia cena i wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; sprzedaĹźy wzrastaĹ&#x201A;y. W okresie od stycznia do lipca 2018 roku pacjenci zapĹ&#x201A;acili za leki przeciwbĂłlowe zakupione w aptekach kwotÄ&#x2122; 681,53 mln zĹ&#x201A;. W analogicznym okresie roku bieĹźÄ&#x2026;cego ta kwota byĹ&#x201A;a o 4,53% wyĹźsza. Jak bÄ&#x2122;dzie ksztaĹ&#x201A;towaĹ&#x201A; siÄ&#x2122; rynek w najbliĹźszym czasie?

66

OSOZ Polska 8/2019

Â&#x2030;b;1b;ŕĽ&#x2030;

-f

Â&#x152;;uÂ&#x2030;b;1

brb;1

"b;urb;ŕĽ&#x2030;

Trendy przyszĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci Prognoza wartoĹ&#x203A;ci sprzedaĹźy pokazuje, Ĺźe w 2019 roku pacjenci wydadzÄ&#x2026; na leki przeciwbĂłlowe 1,31 mld zĹ&#x201A;, a wiÄ&#x2122;c o 6,41% wiÄ&#x2122;cej niĹź w roku poprzednim.

W 2020 roku nastÄ&#x2026;pi wzrost o kolejne 7,66% i wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; sprzedaĹźy uplasuje siÄ&#x2122; na poziomie 1,41 mld zĹ&#x201A;.

Wyliczone prognozy pokazujÄ&#x2026; takĹźe wzrost iloĹ&#x203A;ci sprzedaĹźy w najbliĹźszych latach. SprzedaĹź za caĹ&#x201A;y 2019 rok wyniesie 78,39 mln opakowaĹ&#x201E; (wzrost o 2,17%), a w 2020 roku â&#x20AC;&#x201C; 81,25 mln opakowaĹ&#x201E; (wzrost o 3,65%). Ĺ&#x161;rednia cena za pojedyncze opakowanie nadal bÄ&#x2122;dzie piÄ&#x2026;Ä&#x2021; siÄ&#x2122; w gĂłrÄ&#x2122;.

W 2019 roku bÄ&#x2122;dzie rĂłwna 16,74 zĹ&#x201A;, czyli o 0,67 zĹ&#x201A; wiÄ&#x2122;cej niĹź w roku 2018, a w 2020 roku uksztaĹ&#x201A;tuje siÄ&#x2122; na poziomie 17,39 zĹ&#x201A;, tym samym bÄ&#x2122;dzie o 0,65 zĹ&#x201A; wyĹźsza.

Podsumowanie Statystyczny Polak zakupiĹ&#x201A; w aptekach w 2018 roku ok. dwa opakowania lekĂłw przeciwbĂłlowych. To duĹźo, biorÄ&#x2026;c pod uwagÄ&#x2122;, Ĺźe produkty te sÄ&#x2026; dostÄ&#x2122;pne takĹźe bez recepty i moĹźna je zakupiÄ&#x2021; w sklepach, czy marketach. Roczna sprzedaĹź lekĂłw przeciwbĂłlowych obecne ksztaĹ&#x201A;tuje siÄ&#x2122; na poziomie ponad 76 mln opakowaĹ&#x201E; i choÄ&#x2021; w ostatnich latach spadaĹ&#x201A;a, to prognozy pokazujÄ&#x2026; wzrost tej zmiennej w najbliĹźszych latach. Ĺ&#x161;rednia cena za pojedyncze opa-

)uÂ&#x152;;vb;ŕĽ&#x2030;

-৳7Â&#x152;b;umbh

bv|or-7

uÂ&#x2020;7Â&#x152;b;ŕĽ&#x2030;

kowanie leku z omawianej grupy wynosiĹ&#x201A;a w 2018 roku ponad 16 zĹ&#x201A;. Na przeĹ&#x201A;omie okresu analiz wzrosĹ&#x201A;a prawie trzykrotnie. RosnÄ&#x2026; takĹźe wydatki na produkty przeciwbĂłlowe. Obecnie pacjenci pĹ&#x201A;acÄ&#x2026; za nie w skali roku ponad 1,2 mld zĹ&#x201A;. Ĺ&#x161;redniomiesiÄ&#x2122;czna wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; sprzedaĹźy pokazuje wzmoĹźone wydatki w okresie jesienno-zimowym, co jest Ĺ&#x203A;ciĹ&#x203A;le powiÄ&#x2026;zane ze stosowaniem lekĂłw przeciwbĂłlowych w leczeniu przeziÄ&#x2122;bienia i grypy. Przyczyn trendu spadkowego sprzedaĹźy Ĺ&#x203A;rodkĂłw przeciwbĂłlowych naleĹźy szukaÄ&#x2021; w kilku zjawiskach. Leki z tej grupy sÄ&#x2026; coraz nowoczeĹ&#x203A;niejsze i nawet silny bĂłl moĹźna zwalczyÄ&#x2021; jednÄ&#x2026; piguĹ&#x201A;kÄ&#x2026;. Do tego konsumenci chÄ&#x2122;tnie siÄ&#x2122;gajÄ&#x2026; po wiÄ&#x2122;ksze opakowania, ktĂłre sÄ&#x2026; korzystniejsze cenowo. Zbadanie wpĹ&#x201A;ywu innych czynnikĂłw, jak przykĹ&#x201A;adowo wiÄ&#x2122;kszej Ĺ&#x203A;wiadomoĹ&#x203A;ci w zakresie efektĂłw ubocznych czy przesuniÄ&#x2122;cia sprzedaĹźy z aptek do sklepĂłw ogĂłlnodostÄ&#x2122;pnych, wymagaĹ&#x201A;oby przeprowadzenia pogĹ&#x201A;Ä&#x2122;bionych analiz. ď Ź Metodologia prognoz Do obliczeĹ&#x201E; prognozy iloĹ&#x203A;ci, wartoĹ&#x203A;ci oraz Ĺ&#x203A;redniej ceny za pojedyncze opakowanie Ĺ&#x203A;rodka przeciwbĂłlowego zastosowaliĹ&#x203A;my sezonowÄ&#x2026; metodÄ&#x2122; prognozowania z zastosowaniem wahaĹ&#x201E; multiplikatywnych. Metoda ta, na podstawie ostatnich lat wyznacza trend sprzedaĹźowy, uwzglÄ&#x2122;dniajÄ&#x2026;c jednoczeĹ&#x203A;nie sezonowe wahania sprzedaĹźy w ciÄ&#x2026;gu roku.

% LIEPXL] HSWI SJ HMWVYTXMSR# 8VERWJSVQEXMZI GLERKI JSV LIEPXL ERH WSGMIXEP [IPP FIMRK

KONFERENCJA

ELEKTRONIZACJA RYNKU ZDROWIA – STAN OBECNY I PRZYSZŁOŚĆ

26 września 2019 r. | KRAKÓW 3 października 2019 r. | ŁÓDŹ

Wstęp bezpłatny, zarejestruj się już dziś!

Dowiedz się więcej na:

www.osoz.pl/konferencja A

AHEP

AC TIV E HE A LTH PL ATFORM