OSOZ Polska

OSOZ

System

Ochrony

Zdrowia

w w w.osoz .pl

11

2018 POLSK A

11 / 2018

ISSN 1897-5828, cena 10 zł (zawiera 8% VAT)

Otwart y

CHROŃ DANE! KODEKS RODO

Wywiad z Wojciechem Wiewiórowskim, zastępcą Europejskiego Inspektora Ochrony Danych.

ZARZĄDZANIE PROJEKTAMI IT

Poradnik cyfryzacji dla menedżerów.

Praktyczne wskazówki wykładowców na studiach MBA w Ochronie Zdrowia.

ELEKTRONICZNE

TERMINARZE

Digitalizacja harmonogramów przyjęć ma uporządkować proces udzielania świadczeń. Co planuje NFZ?

W W W.OSOZ .PL

9

OSOZ

ZdrOwia

2018 POLSK A

"" ƐѶƖƕŊƔѶƑѶķ 1;m- ƐƏ j Ő - b;u- Ѷѷ ( $ő

OchrOny

o p e n

h e a l t h

c a r e

s y s t e m

w w w.OSOz .pL

1

2019 wORLd

1 / 2019

OSOZ

SyStem

9 / 2018

"" ƐѶƖƕŊƔѶƑѶķ 1;m- ƐƏ j Ő - b;u- Ѷѷ ( $ő

Otwart y

PROTOTYPY TRANSFORMACJI

SYNDROM ZŁA KONIECZNEGO

Technologie ułatwiają pracę w wielu branżach gospodarki. Dlaczego w sektorze zdrowia napotykają na opór?

OTWART Y

DEBATA | W jaki sposób i z korzyścią dla pacjenta przeprowadzić cyfrową transformację ochrony zdrowia w Polsce?

SYSTEM

OCHRONY

7 CZYNNIKÓW KOORDYNACJI

Zarządzanie placówką medyczną stawiające w centrum długotrwałe efekty zdrowotne i jakość.

ZDROWIA

RAPORT SPECJALNY EDYCJA 2018

AI ELIMINATES MISDIAGNOSIS

1 in every 7 diagnoses is incorrect.

1.5 million people around the world die each year due to misdiagnoses.

HEALTHCARE

THE RISE OF

How to build a system for predicting the development of health, so that early prevention replaces treatment?

Medical professionals and policy-makers should always be one step ahead of technology.

& MATHEMATICS

DIGITAL HEALTH

Jak digitalizacja zmienia ochronę zdrowia?

Prezentujemy trendy.

Rozmawiamy z ekspertami.

Podpowiadamy, jak informatyzować.

Przedstawiamy najnowsze rozwiązania IT. W miesięczniku OSOZ Polska publikujemy praktyczne informacje, które pomogą Ci rozwijać kompetencje cyfrowe podmiotu medycznego.

O cyfrowej transformacji ochrony zdrowia na świecie piszemy w nowym magazynie OSOZ World (w języku angielskim).

E-ZDROWIE

W INFOGRAFIKACH

Ochrona zdrowia. Digitalizacja. Medycyna.

Trendy, doniesienia naukowe i najważniejsze fakty przedstawione w formie przejrzystych infografik.

Czytaj wszystkie wydania czasopisma OSOZ oraz raporty specjalne w aplikacji mobilnej OSOZ News.

Pobierz aplikację OSOZ News

Aplikacja dostępna na urządzenia z systemem iOS i Android.

Nota bene

Siła rozpędu Rok 2018 upłynął pod znakiem RODO, e-Recepty, e-ZLA i EDM. Spokojnie wdrażano elektroniczną receptę w aptekach, większe zawirowania towarzyszyły cyfrowej wersji zwolnienia lekarskiego. Pomimo trudności, zrobiliśmy kilka kroków do przodu.

Artur Olesch Redakcja Czasopisma OSOZ Polska OSOZ World  redakcja@osoz.pl Czytaj bieżące wydanie w aplikacji mobilnej OSOZ News

E-zdrowie weszło na polityczne salony. Janusz Cieszyński, wiceminister zdrowia odpowiedzialny za informatyzację, zaszczepił w MZ cyfrowy optymizm: lobbował z entuzjazmem za nowymi projektami, wytyczał odważne wizje, przekonywał do IT środowisko ochrony zdrowia. Za największy sukces można uznać wytworzenie nowej kultury dyskusji o digitalizacji. Przez lata brakowało nam świadomości, po co w ogóle jest informatyzacja. Efektem były ciągnące się mozolnie, niedokończone projekty traktowane po macoszemu. Wdrożenie elektronicznego zwolnienia lekarskiego i elektronicznej recepty – w sposób pozostawiający dużo do życzenia – stało się faktem. To nie są łatwe zmiany, zwłaszcza dla lekarzy zmuszonych nauczyć się nowych aplikacji. Ale zmiany niezbędne, jeżeli poważnie myślimy o reformowaniu systemu ochrony zdrowia, ułatwianiu dostępu do usług zdrowotnych, wzmacnianiu znaczenia profilaktyki. Przez ten trudny etap transformacji farmacja przeszła już w latach 90-tych. Dziś żaden farmaceuta nie wyobraża sobie pracy bez systemu IT, a apteki osiągnęły bardzo wysoki poziom kompetencji cyfrowych. Przygotowaniom do obsługi e-Recept nie towarzyszyły praktycznie żadne większe protesty aptekarzy.

Jestem przekonany, że również ochrona zdrowia z czasem zyska cyfrową siłę rozpędu i elastyczność adaptacji do nowych technologii.

Kolejnych wyzwań będzie tylko przybywać: trzeba dokończyć wdrażanie elektronicznej dokumentacji medycznej (nie udało się to w 2018 roku), udostępnić pacjentom na e-koncie zdrowia usługi ułatwiające zarządzenie własnym zdrowiem, ujednolicić standardy, aby dane mogły być przesyłane pomiędzy podmiotami medycznymi. Nie mówiąc o takich zagadnieniach jak telemedycyna, aplikacje zdrowotne czy wykorzystanie sztucznej inteligencji w praktyce klinicznej. Nadzieję na nowe otwarcie dają zapowiedzi Adama Niedzielskiego, wiceprezesa NFZ, który obiecuje m.in. projekty telemedyczne czy wykorzystanie zbiorów Big Data do zarządzania zdrowiem populacyjnym. W najbliższych miesiącach można spodziewać się powolnego krzepnięcia e-Recepty i e-ZLA, kontynuacji wdrażania EDM. W przypadku EDM niezbędna będzie nowa strategia – mniejsze placówki nie nadążają z digitalizacją za dużymi szpitalami i przychodniami. Trzeba im pomóc. Po pierwszym szoku związanym z RODO, w 2019 oswoimy się z nowymi przepisami i nauczymy, jak je stosować w praktyce.

11

OSOZ POLSKA 2018

aktualności

6

W KADRZE

ROZMOWY

24

Największe badanie kliniczne w historii medycyny

8

WAŻNE PYTANIE

Wojciech Wiewiórowski: Spacer po cienkim lodzie RODO

27

Jak prawidłowo przetwarzać dane pacjentów?

10

Rynek zdrowia w pigułce

12

DIGITALIZACJA W EUROPIE Cecilia Bonefeld-Dahl: Jakiej cyfryzacji chcemy?

30

Płace minimalne, jakość w szpitalu i e-ZLA

BEZPIECZEŃSTWO DANYCH

WIZJE Kristine Sørensen: Czy zdrowie cyfrowe powtórzy sukces bankowości elektronicznej?

RADAR ZDROWOTNY Alergia, grypa i przeziębienie w styczniu 2019

13

PLEBISCYT OSOZ Zostań Liderem Ochrony Zdrowia 2019!

PRAKTYcznie

32

Legislacja Elektroniczne terminarze uporządkują świadczenia

INNOWACJE

14

34

Aplikacje medyczne

15

Modele 3D uzębienia, motywacja do sportu, walka z lękami i depresją

NOWOŚCI / WYNALAZKI

38

18

40

OKIEM MENEDŻERA „Sukces” informatyzacji opieki zdrowotnej w Polsce AD 2018

Infografika Pacjent a cyfryzacja (część 2)

RAPORT

E-ZDROWIE NA ŚWIECIE Przegląd międzynarodowej prasy

Domowy okulista, bioniczne oko, zwrot wydatków na e-ZLA itd.

E-DOKUMENTACJA MEDYCZNA EDM i inne usługi. We własnej serwerowni czy chmurze?

20

nowe idee

42

STREFA START-UP AI interpretuje zdjęcia medyczne

PROJEKTY IT

Innowacje w diagnostyce rozwiążą problem antybiotykooporności?

Zarządzanie cyfryzacją podmiotu medycznego na poziomie MBA

46

LABORATORIUM TECHNOLOGII Sztuczna inteligencja – energia jądrowa ochrony zdrowia

TECHNOLOGIE

48

DLA PODMIOTU MEDYCZNEGO System informatyczny obsługi kliniki stomatologicznej

MONITOR ZDROWOTNY

51

FELIETON Import równoległy i substytucja apteczna

53

RANKINGI PEX Firmy i produkty (październik 2018)

» W iększość wątpliwości dotyczących RODO nie ma z RODO nic wspólnego.« Wojciech Wiewiórowski Zastępca Europejskiego Inspektora Ochrony Danych | str. 24

OSOZ Polska 11/2018

54

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (październik 2018)

58

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (październik 2018)

65

Monitor rynku leKÓW Suplementy diety

» Na transgranicznej wymianie danych medycznych skorzystają pacjenci i badania naukowe.«

online

Cecilia Bonefeld-Dahl DIGITALEUROPE | str. 27

74%

Taki procent ankietowanych wie, że recepty papierowe zastąpione zostaną przez elektroniczne. Badanie zrealizowała Fundacja „MY Pacjenci” w czerwcu 2018 roku.

Z końcem roku 2018, CSIOZ i MZ prowadzili intensywną kampanię informacyjną e-Recepty i szkolenia w kolejnych miastach. Apteki w szybkim tempie podłączały się do systemu, z początkiem grudnia już 70% z nich było gotowych na realizację elektronicznych recept.

System rusza 1 stycznia.

64%

W tym samym badaniu 64% ankietowanych zgodziło się, że e-recepta ułatwi pacjentom proces wykupu leków zleconych przez lekarza. Przeciwnego zdania jest 17% badanych.

Kobiety w e-zdrowiu Tematykę digitalizacji zdominowali mężczyźni. Podczas konferencji poświęconych nowych technologiom w ochronie zdrowia wśród wykładowców trudno szukać kobiet. Rzadko też kiedy obejmują wysokie stanowiska w firmach IT. W sektorze, gdzie informatyzacja napotyka wrażliwy temat zdrowia, ich kompetencje komunikacyjne i empatia stają się niezbędnym czynnikiem zmian.

online / offline

Dzięki informatyzacji, lekarska pieczątka trafi do szuflady – wywiad z Wiceministrem Zdrowia Januszem Cieszyńskim publikuje Gazeta Prawna pod adresem: bit.ly/2DTvC6f

Rada Naukowa OSOZ (kolejność alfabetyczna, stan na listopad 2018 r., liczba członków Rady: 99 osób)

NOWOŚĆ!

OSOZ WORLD Pierwsze, anglojęzyczne wydanie czasopisma OSOZ. Obserwujemy i opisujemy to, co najważniejsze w zdrowiu cyfrowym na całym świecie.

OSOZ World 1/2019 można czytać w aplikacji mobilnej OSOZ NEWS

1. prof. dr hab. n. med. Ryszard Andrzejak, 2. prof. dr hab. Piotr Andziak, 3. dr hab. n. med. Małgorzata Baka-Ostrowska, 4. dr Marek Balicki, 5. dr hab. n. med. Rafał Białynicki-Birula, 6. prof. dr hab. n. med.

Bożena Birkenfeld, 7. prof. dr hab. n. med. Andrzej Bohatyrewicz, 8. dr hab. med. prof. UJ Małgorzata Bulanda, 9. dr n. med. Małgorzata Czyżewska, 10. dr hab. n. med. (prof. PAN) Marek Durlik, 11. lek. med. Michał Ekkert, 12. dr n. med. Emilia Filipczyk-Cisarż, 13. lek. med. Halina Flisiak-Antonijczuk, 14. prof. dr hab. n. med. Ryszard Gellert, 15. prof. dr hab. med. Tomasz Grodzicki, 16. prof. dr hab. n. med.

Tomasz Grodzki, 17. dr hab. inż. Antoni Grzanka, 18. prof. dr hab. Edmund Grześkowiak, 19. dr n. farm.

Jerzy Hennig, 20. prof. zw. dr hab. n. med. Krzysztof Herman, 21. prof. dr hab. Tomasz Hermanowski, 22. dr med. Andrzej Horoch, 23. prof. dr hab. n. med. Jacek Imiela, 24. dr n. med. Maria Jagas, 25. prof. dr hab. Jerzy Janecki, 26. prof. dr hab. n. med. Marek Jarema, 27. prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Jarmundowicz, 28. prof. dr hab. Mirosław Jarosz, 29. Urszula Jaworska, 30. mgr Renata Jażdż-Zaleska, 31. prof. dr hab. n. med. Sergiusz Jóźwiak, 32. prof. dr hab. n. med. Piotr Kaliciński, 33. prof. dr hab.

Roman Kaliszan, 34. prof. dr hab. n. med. Danuta Karczewicz, 35. prof. dr hab. med. Przemysław Kardas, 36. prof. dr hab. n. med. Andrzej Kaszuba, 37. prof. dr hab. n. med. Wanda Kawalec, 38. prof. zw. dr hab. n. med. Jerzy E. Kiwerski, 39. prof. dr hab. n. med. Marian Klinger, 40. prof. zw. dr hab. n. med.

Jerzy Kołodziej, 41. prof. dr hab. n. med. Jerzy R. Kowalczyk, 42. dr n. med. Robert Kowalczyk, 43. dr n. med. Jacek Kozakiewicz, 44. lek. Ryszard Kozłowski, 45. prof. dr hab. n. med. Leszek Królicki, 46. prof. dr hab. Maciej Krzakowski, 47. prof. dr hab., dr h.c. mult. Andrzej Książek, 48. prof. dr hab. Teresa Kulik, 49. prof. dr hab. n. med. Jan Kulpa, 50. prof. dr hab. n. med. Wojciech Kustrzycki, 51. dr hab. (prof.

UMK) Krzysztof Kusza, 52. dr n. med. Krzysztof Kuszewski, 53. dr n. med. Aleksandra LewandowiczUszyńska, 54. prof. dr hab. n. med. Andrzej Lewiński, 55. prof. dr hab. n. med. Witold Lukas, 56. prof. dr hab. n. med. Romuald Maleszka, 57. prof. dr hab. n. med. Paweł Małdyk, 58. dr n. med. Beata MałeckaLibera, 59. prof. dr hab. Grażyna Mielnik-Niedzielska, 60. prof. dr hab. n. med. Marta Misiuk-Hojło, 61. prof. dr hab. n. med. Janusz Moryś, 62. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Narkiewicz, 63. prof. dr hab. n. med. Wojciech Nowak, 64. prof. dr hab. n. med. Krystyna Olczyk, 65. prof. dr hab. n. med. Tadeusz Orłowski, 66. dr hab. n. med. Krystyna Pawlas, 67. prof. dr hab. inż. Grzegorz Pawlicki, 68. prof. dr hab. n. med. Irena Ponikowska, 69. prof. zw. dr hab. n. med. Stanisław Radowicki, 70. dr n. med. Andrzej Rakowski, 71. dr n. med. Grażyna Rogala-Pawelczyk, 72. prof. dr hab. med. Kazimierz RoszkowskiŚliż, 73. prof. dr hab. n. med. Grażyna Rydzewska, 74. dr hab. n. med. Leszek Sagan, 75. prof. dr hab.

Bolesław Samoliński, 76. prof. dr hab. Maria Małgorzata Sąsiadek, 77. dr hab. med. (prof. UJ) Maciej Siedlar, 78. dr hab. n. med. Waldemar Skawiński, 79. lek. Maciej Sokołowski, 80. prof. dr hab. n. med.

Jerzy Stelmachów, 81. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Strojek, 82. prof. dr hab. n. med. Jerzy Strużyna, 83. prof. dr hab. n. med. Andrzej Szawłowski, 84. prof. dr hab. n. med. Cezary Szczylik, 85. dr hab. n. med. prof. nadzw. Zbigniew Śliwiński, 86. dr n. med. Jakub Śmiechowicz, 87. prof. dr hab. n. med.

Barbara Świątek, 88. dr n. med. Jakub Trnka, 89. prof. dr hab. n. med. Tomasz Trojanowski, 90. prof. dr hab. n. med. Krystyna Walden-Gałuszko, 91. prof. dr hab. Andrzej Wall, 92. prof. dr hab. n. med. Anna Walecka, 93. prof. dr hab. Marek Wesołowski, 94. dr hab. n. med. Andrzej Wojnar (prof. nadzw. WSF), 95. dr n. med. Andrzej Wojtyła, 96. prof. dr hab. Jacek Wysocki, 97. prof. dr hab. n. med. Mirosław J. Wysocki, 98. dr hab. n. med. Stanisław Zajączek (prof. nadzw. PUM), 99. prof. dr hab. Marek Ziętek

OSOZ Polska 11/2018

a k t u a l n o Å› ci w k a d rz e

OSOZ Polska 11/2018

Największe badanie kliniczne w historii medycyny Ponad 400 000 ochotników przystąpiło do badania klinicznego nad migotaniem przedsionków prowadzonego wspólnie przez Uniwersytet Stanforda i Apple. To największy tego typu projekt naukowy jaki kiedykolwiek udało się zrealizować. Jego przeprowadzenie stało się możliwe dzięki nowoczesnym rozwiązaniom mobilnym – osoby posiadające inteligentny zegarek Apple wzięły udział w badaniu dobrowolnie, a dane zbierane były z pomocą aplikacji ResearchKit. Wczesna diagnoza zaburzeń jest kluczowa w leczeniu migotania przedsionków i może zapobiec wielu komplikacjom, łącznie z udarem mózgu. Migotanie przedsionków – najczęstsze zaburzenie serca – prowadzi w USA do 130 000 zgonów i 750 000 hospitalizacji rocznie. W Europie na tę formę arytmii cierpi ok. 14–17 mln osób. Zakończyła się faza zbierania danych, wyniki opublikowane zostaną w 2019 roku. Naukowcy z Uniwersytetu Stanforda mają nadzieję, że dzięki temu dowiedzą się, jak urządzenia ubieralne mogą pomóc w predykcji, prewencji oraz diagnostyce migotania przedsionków, a także w zarządzaniu chorobą przez pacjenta.

Zdjęcia: Apple

OSOZ Polska 11/2018

a k t u a l n o ś ci WA Ż N E P Y TA N I E

Jak prawidłowo przetwarzać dane pacjentów?

To pytanie, na które odpowiedzi – po wejściu w życie europejskiego rozporządzenia o ochronie danych osobowych – szuka wiele podmiotów medycznych. W reakcji na narastające absurdy interpretacyjne, we wrześniu przewodnik po RODO w służbie zdrowia wydało Ministerstwo Zdrowia. We wnętrzu znajdziemy wyjaśnienie dziesięciu kwestii spornych RODO, w tym m.in. wskazówki dotyczące zagwarantowania anonimowości pacjentów w trakcie rejestracji przed wizytą lekarską, podczas wzywania do gabinetu, zamieszczania danych lekarzy na drzwiach gabinetu itd. Z kolei w listopadzie, w efekcie współpracy organizacji rynku ochrony zdrowia, powstał pierwszy szczegółowy kodeks postępowania dla podmiotów wykonujących działalność leczniczą. Dokument został złożony do zatwierdzenia przez Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych.

OSOZ Polska 11/2018

a k t u a l n o ś ci

Celem „Kodeksu postępowania dla sektora ochrony zdrowia” jest upowszechnianie i jednolite wdrażanie zasad prawnej ochrony danych osobowych w związku z wejściem przepisów RODO. Ma się on także przyczynić do rozwoju e-zdrowia w Polsce z zachowaniem właściwych i aktualnych standardów bezpieczeństwa i poufności przetwarzania danych o stanie zdrowia pacjentów.

Kodeks powstał we współpracy Polskiej Federacji Szpitali, Fundacji Telemedyczna Grupa Robocza, Pracodawców Medycyny Prywatnej, Konfederacji Lewiatan, Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji oraz Federacji Związków Pracodawców Ochrony Zdrowia „Porozumienie Zielonogórskie”. W jego przygotowanie włączyli się ponadto: Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia, Ministerstwo Zdrowia oraz Centrum Monitorowania Jakości w Ochronie Zdrowia, Naczelna Izba Lekarska, Naczelna Izba Pielęgniarek i Położnych, Fundacja „My Pacjenci”, Fundacja Urszuli Jaworskiej, Naczelna Izba Aptekarska, Krajowa Izba Diagnostów Laboratoryjnych, Krajowa Izba Fizjoterapeutów, Gdański Uniwersytet Medyczny, Kancelaria Domański Zakrzewski Palinka.

» Kodeks zawiera szczegółowe wytyczne i wzorce postępowania mające zagwarantować ochronę danych pacjenta.« Prawidłowe realizowanie zobowiązań wynikających z RODO jest niezwykle istotne, w szczególności w związku z tym, iż zabezpieczone jest dotkliwymi sankcjami: cywilnymi, administracyjnymi (do 20 mln euro lub 4% obrotu rocznego), karnymi i zawodowymi.

Stosowanie kodeksu postępowania – jeżeli zostanie on zatwierdzony przez Urząd Ochrony Danych Osobowych – będzie stanowić okoliczność potwierdzającą wywiązywanie się z obowiązków nałożonych przez Ogólne Rozporządzenie o Ochronie Danych Osobowych RODO na administratorów danych oraz

Skład i łamanie: Piotr Chamera Druk: INFOMAX, Katowice Nakład: 5000 egzemplarzy Wydawca: K AMSOFT S.A. 40–235 Katowice, ul 1 Maja 133 tel. +48 32 209-07-05 fax +48 32 209-07-15 e-mail: czasopismo@osoz.pl

Zespół redakcyjny: Zygmunt Kamiński, Aleksandra Kurowska, Katarzyna Płoskonka, Aneta Szczypek, Bożena Wojnarowicz-Głuszek.

Redaktor naczelny: Artur Olesch

Współpracownicy: Andrzej Adamkiewicz, Iwona Magdalena Aleksandrowicz, Cecilia Bonefeld-Dahl, Jarosław Frąckowiak, Renata Klimek, Kristine Sørensen, Anna Tasak, Wojciech Wiewiórowski, Dariusz Wiśniewski, Jakub Wysocki, Wojciech Zawalski.

Jesteśmy partnerem European Connected Health Alliance

Przedruk, kopiowanie, skracanie, wykorzystanie tekstów (lub ich fragmentów) publikowanych w czasopiśmie OSOZ bez zgody wydawcy K AMSOFT S.A. jest zabronione.

Redakcja nie odpowiada za treść reklam, ogłoszeń i artykułów sponsorowanych.

Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania zamieszczanych materiałów. Niezamówionych materiałów nie zwracamy.

podmioty przetwarzające, które działają na rynku ochrony zdrowia. We wnętrzu zawarto zbiór zasad zgodnych z RODO i ustawodawstwem krajowym, w zakresie podnoszenia poziomu ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych, obejmujących w szczególności: – realizację ogólnych zasad przetwarzania danych osobowych wskazanych w art. 5 RODO; – pseudonimizację danych osobowych; – informowanie opinii publicznej i osób, których dane dotyczą; – wykonywanie przez osoby, których dane dotyczą przysługujących im praw; – środki i procedury regulujące obowiązki administratora oraz ochronę danych w fazie projektowania i domyślną ochronę danych; – środki i procedury zapewniające bezpieczeństwo przetwarzania; – zgłaszanie organowi nadzorczemu naruszeń ochrony danych osobowych oraz zawiadamianie o takich naruszeniach osoby, których dane dotyczą.

Kodeks branżowy można pobrać na stronie: www.rodowzdrowiu.pl 

Prenumerata czasopisma Co miesiąc na łamach w OSOZ POLSK A prezentujemy starannie wyselekcjonowaną wiedzę m.in. z dziedziny nowoczesnych technologii w ochronie zdrowia i e-zdrowia.

Czytaj relacje z międzynarodowych wydarzeń, wywiady z ekspertami, autorskie raporty specjalne.

Cena rocznej prenumeraty: 120 zł (12 numerów).

Dołącz do społeczności e-zdrowia.

Zamówienia: redakcja@osoz.pl

Pobierz aplikację OSOZNews i czytaj bezpłatnie mobilne wydania czasopisma.

OSOZ Polska 11/2018

a k t u a l n o ś ci

R y n e k zdrowia w pig u łce

Płace minimalne, jakość w szpitalu i e-ZLA Resort zdrowia chce przebudować ustawę o minimalnych wynagrodzeniach w placówkach medycznych. Równocześnie dyskutuje z kolejnymi grupami zawodowymi osobne rozwiązania, co stało się przyczynkiem do tego, że Solidarność choć generalnie wspiera rząd, postanowiła złożyć skargę do Międzynarodowej Organizacji Pracy.

Aleksandra Kurowska Redaktor naczelna portalu PolitykaZdrowotna.com

Finanse Problemy finansowe placówek jesienią się pogłębiły – tak alarmują m.in. eksperci, samorządowcy i szefowie podmiotów leczniczych. Między szpitalami, a poszczególnymi oddziałami Funduszu krążyły pisma dotyczące braku możliwości zapłaty za dodatkowe świadczenia, w tym np. programy lekowe. Minister Zdrowia Łukasz Szumowski przekonuje jednak, że pieniądze są w Centrali, tylko oddziały ich jeszcze nie mają. Zmiana planu finansowego NFZ, która miała umożliwić przekazanie regionom 686,5 mln zł, ugrzęzła i na koniec listopada wciąż nie była podpisana przez resorty finansów i zdrowia, choć zatwierdziły ją pod koniec października Rada NFZ oraz sejmowe komisje, a pieniądze te są pilnie potrzebne. O dotacji z budże-

10

OSOZ Polska 11/2018

tu państwa, gdy zamykaliśmy ten numer, nie było jeszcze mowy, choć powoli dzielono już skórę na niedźwiedziu.

Szumowski zadeklarował, że dodatkowe środki, o ile będą, tym razem zamiast na sprzęt medyczny i zapłatę nadwykonań, w przeważającej mierze lub w całości powinny trafić na rekompensatę wzrostu wynagrodzeń w placówkach i zakup świadczeń dla pacjentów.

Pamiętajmy jednak, że przekazanie pieniędzy z budżetu wymagałoby zmian ustawowych, a na te zostało niewiele czasu. A jeszcze mniej byłoby na wykorzystanie środków w sposób efektywny.

To, co destabilizuje finanse NFZ, to przede wszystkim koszty wzrostu płac w placówkach. Choć państwowy płatnik finansuje tylko część z nich, chodzi o miliardy złotych rocznie, głównie z porozumień zawieranych z poszczególnymi grupami przez MZ (lekarze, pielęgniarki). Tymczasem MZ chce otworzyć na nowo usta-

wę o minimalnych wynagrodzeniach, ponieważ nie funkcjonuje w sposób, w jaki chciałaby strona społeczna i strona rządowa. Szumowski mówi, że należy wypracować rozwiązania nie tylko spójne z rzeczywistością, ale satysfakcjonujące dla wszystkich grup pracowników. Minister ma zastrzeżenia zarówno do mechanizmów i wysokości współczynników w ustawie o minimalnym wynagrodzeniu, w tym jej filaru, czyli tabeli zawodów z kwalifikacjami. Części zawodów nie ma, część wymaga zdaniem MZ zmiany opisów.

System Toczące się na wielu frontach dyskusje, debaty, prace ministerialnych zespołów na razie nie przynoszą widocznych rezultatów, ale włączani są do nich szerzej partnerzy społeczni m.in. z Rady Dialogu Społecznego.

NFZ wraz z resortem zdrowia pracuje obecnie m.in. nad systemem certyfikacji efektywności placówek. Jak zapowiedział wiceszef Funduszu ds. operacyjnych Adam Niedzielski, chodzi o wprowadzenie także premii finansowych za efektywność, podobnych do tych, jakie są już za jakość. Zdaniem Niedzielskiego, naturalną konsekwencją wprowadzenia sieci szpitali i finansowania ryczałtowego powinno być na-

a k t u a l n o ś ci

rzucenie wymogów co do efektywności gospodarowania tymi środkami. – Jeżeli gwarantujemy jako państwo stronę przychodową, to mamy również prawo wymagać pewnych wskaźników jakościowych i efektywnościowych, które są skojarzone z tym transferem finansowym.

Uważam, że powinny mieć one bardzo różny charakter, ale niezależnie od tego, najważniejszy akcent należy kłaść na wskaźniki, które w dobry sposób obrazują rzeczywistą, operacyjną zdolność danego podmiotu – uważa Niedzielski.

Trwają też prace nad różnymi rejestrami medycznymi, dzięki którym moglibyśmy oceniać m.in. skuteczność leczenia zarówno w poszczególnych ośrodkach jak i konkretnymi lekami. W dokumencie Polityka Lekowa zapowiadano wprowadzenie nowego narzędzia – refundacji za efekty, gdzie wypłata środków z NFZ mogłaby być uzależniona np. od okresu przeżycia pacjenta. Ale bez danych trudno to zrobić. Podobnie jak wskazać, które metody czy leki sprawdzają się lepiej w naszej populacji. Wiceminister Janusz Cieszyński zaznaczył, że sprawozdawczość do rejestrów miałaby być powiązana ze sprawozdawaniem danych o świadczeniach do NFZ, aby nie było przesyłania tych samych danych w kilka miejsc. Rolą MZ ma być m.in. wprowadzenie jednolitych standardów gwarantujących bezpieczeństwo danych. W oparciu o nie, rejestry będą mogły być prowadzone przez różne podmioty.

Z gotowych już rozwiązań zaproponowanych przez MZ, wiele emocji wzbudza projekt sieci onkologicznej.

Część autorytetów, np. prof. Jacek Jassem, uważa, że rozwiązanie to nie poprawi opieki nad pacjentami, a jego autorzy – w praktyce związani z wybranymi ośrodkami onkologicznymi – chcą zapewnić lepsze finansowanie u siebie w ośrodkach. Podobne zastrzeżenia zgłaszają też przedstawiciele pacjentów.

Leki Od 1 listopada weszły w życie kolejne przepisy NFZ mające motywować szpitale do kupowania jak najtaniej wybranych leków. Fundusz zwróci koszt substancji, ale już za inne świadczenia, np. diagnostykę pacjenta zapłaci o wiele więcej, jeśli placówce uda się zejść poniżej wyznaczonego limitu cenowego.

W praktyce oznacza to często przestawienie pacjentów np. z leków biologicznych na biopodobne, choć nie zawsze, ponieważ w przetargach te pierwsze bywają tańsze.

O kolejne miesiące przeciągają się prace nad Rozwojowym Trybem Refundacyjnym, który miał premiować firmy farmaceutyczne inwestujące w Polsce.

Początkowo planowano, że będzie chodzić głównie o wspieranie innowacji, ale definicję poszerzano pod wpływem polskich producentów, których produkcja opiera się na lekach generycznych. W listopadzie dowiedzieliśmy się, że zamiast RTR ma być ITR, czyli Innowacyjny Tryb Rozwojowy, który obejmie według wstępnych szacunków około 10 firm (wcześniej mówiono o 8), a kolejne 10 będzie na liście rezerwowej. Prace nad kryteriami wyboru dawno już MZ przekazało resortowi przedsiębiorczości.

Wyrok Czy szpital może zmieniać jeden lek na drugi bez zgody czy nawet wiedzy pacjenta? Zgodnie z wytycznymi NFZ – tak. Do tego zgodnie z wprowadzonymi w tym roku zmianami w dokumentach powinna być tylko nazwa międzynarodowa, a nie handlowa, by nie było wiadomo o jaki chodzi. Ale sąd w konkretnej sprawie uznał, że tak być nie powinno. Wojewódzki Sąd Administracyjny utrzymał decyzję Rzecznika Praw Pacjenta uznającą, że przymusowe przestawienie chorych na leki biopodobne w szpitalu narusza zbiorowe prawa pacjentów placówki.

Sąd wskazał w uzasadnieniu ustawy, że przy zastosowaniu leku w szpitalu kluczowe znaczenie ma aktualny stan wiedzy medycznej i decyzja lekarza (przy współudziale pacjenta), a decyzja o zastosowaniu lub zamianie terapii nie może być podyktowana wyłącznie wynikiem przetargu. Specyfika leków biologicznych uzasadnia ostrożność przy zamianie. Wyrok może zostać zaskarżony do Naczelnego Sądu Administracyjnego, co pewnie nastąpi. I wtedy rozstrzygnięcie może mieć znaczący wpływ na inne placówki i politykę Funduszu.

Związkowcy z NSZZ twierdzą, że przy walce o podwyżki dla pielęgniarek i położnych resort zdrowia złamał międzynarodową konwencję. Rozmowy były za zamkniętymi drzwiami z wybranymi organizacjami.

Raporty – Stały wzrost średniego trwania życia uległ spowolnieniu, na dodatek istnieją znaczne luki między krajami i w obrębie poszczególnych krajów w dostępie do opieki zdrowotnej. Osoby o niskim poziomie wykształcenia są w gorszej sy-

tuacji – informują Komisja Europejska i OECD w raporcie „Zdrowie i opieka zdrowotna w zarysie: Europa 2018”. Wynika z niego też m.in., że Polska ma wciąż najmniej lekarzy w przeliczeniu na liczbę mieszkańców, za to są znacznie bardziej obciążeni np. liczbą wizyt pacjentów niż medycy z wielu europejskich państw.

Zmiany personalne Po wielu perturbacjach, m.in. rezygnacji kandydatki PiS, a potem dwukrotnego wystawienia innej i odrzucania jej głosami tej samej partii, która ją wystawiała, mamy już wybranego Rzecznika Praw Dziecka. Został nim Mikołaj Pawlak, który był szefem departamentu spraw rodzinnych i nieletnich w Ministerstwie Sprawiedliwości. Jest postacią dość kontrowersyjną, był m.in. zwolennikiem znacznego obniżenia wieku, od którego dziecko może odpowiadać przed sądem jak dorosły. Można spodziewać się więc, że liczba wystąpień RPD wskazujących m.in. na luki w systemie ochrony zdrowia spadnie. Za to niewykluczone, że więcej będzie ingerencji w placówki, ponieważ resort sprawiedliwości i jego szef prezentowali dotychczas często krytyczne opinie dotyczące lekarzy.

Digitalizacja Z końcem listopada ok. 60% lekarzy wystawiało e-ZLA. To ciągle daleko do 100%. Z chwilą zamykania tego numeru wiadomo już było, że nie wszyscy zdążą się przygotować. Co w ten sytuacji zrobią ZUS i MZ? Wielu lekarzy nawet nie posiada odpowiedniego sprzętu. Problem dotyczy zwłaszcza starszych pracowników, którym trudno przekonać się do nowego sposobu pracy i obsługi komputera. Resort zdrowia uruchomił program umożliwiający dofinansowanie zakupu sprzętu niezbędnego do generowania e-ZLA. Choć o cyfryzacji zwolnień wiadomo było od dwóch lat, do końca liczono na przesunięcie terminu. Tak się jednak nie stało, a minister rodziny, pracy i polityki społecznej Elżbieta Rafalska nie ugięła się pod falą sprzeciwu organizacji lekarskich.

Zdecydowanie lepiej przebiegał proces przygotowania się aptek do obsługi e-recept. Jednak tutaj musimy wziąć pod uwagę, że wszystkie apteki są od dawna w pełni zinformatyzowane i wdrożenie dodatkowej funkcjonalności do istniejących systemów jest w ich przypadku o wiele łatwiejsze. 

OSOZ Polska 11/2018

11

a k t u a l n o ś ci

radar epidemio logicz n y ( stycze ń 2 0 19)

ALERGIA WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

57%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

PROGNOZA KOSZTÓW ALERGII (styczeń 2019)

TREND W STOSUNKU DO grudnia 2018

1 883

Opolskie

602

Podkarpackie

766

Podlaskie

777

Pomorskie

973

Śląskie

788

Świętokrzyskie

815

Warmińsko-mazurskie

746

Wielkopolskie

919

Zachodniopomorskie

927

               

PROGNOZA KOSZTÓW GRYPY I PRZEZIĘBIENIA (styczeń 2019)

TREND W STOSUNKU DO grudnia 2018

Dolnośląskie

8 618

Kujawsko-pomorskie

7 229

Lubelskie

6 561

Lubuskie

8 336

Łódzkie

8 835

Małopolskie

9 342

Mazowieckie

9 319

Opolskie

5 509

Podkarpackie

7 590

Podlaskie

7 454

Pomorskie

7 395

Śląskie

6 391

Świętokrzyskie

6 114

Warmińsko-mazurskie

6 408

Wielkopolskie

8 652

Zachodniopomorskie

7 395

               

Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie

718

Lubelskie

813

Lubuskie

763

Łódzkie

948

Małopolskie

965

Mazowieckie

1 044

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

12

OSOZ Polska 11/2018

72%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

a k t u a l n o ś ci p l ebiscyt osoz

Zostań Liderem Ochrony Zdrowia 2019.

Wyślij swoje zgłoszenie Ruszyła nowa edycja prestiżowego plebiscytu dla organizacji i firm rynku ochrony zdrowia oraz farmacji.

Zaprezentuj swoje osiągnięcia i zdobądź tytuł Lidera. Udział w Konkursie jest bezpłatny, a zgłoszenia oceni 26-osobowa, niezależna Kapituła.

Zapraszamy do udziału w 13. edycji Konkursu Liderów Ochrony Zdrowia.

Jak co roku nagrodzimy najcenniejsze inicjatywy oraz postawy na rynku ochrony zdrowia i farmacji. Plebiscyt ma otwartą, ogólnopolską formułę, a uczestnictwo jest bezpłatne. Wystarczy wypełnić i wysłać prosty formularz zgłoszenia.

16 laureatów w 5 kategoriach wybierze niezależna Kapituła.

Organizatorem i mecenasem Konkursu jest czasopismo OSOZ Polska. Ogłoszenie wyników nastąpi podczas uroczystej Gali Liderów Ochrony Zdrowia,

która odbędzie się 9 kwietnia 2019 roku w siedzibie Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach.

Wydarzenie towarzyszy XXIV Międzynarodowemu Kongresowi OSOZ. Spróbuj swoich sił i weź udział w Konkursie. Każdy ma równe szanse, bez względu na skalę działalności lub projektu. Liczy się pomysłowość, zaangażowanie i pasja pracy. Wystarczy wysłać wniosek w jednej z 5 kategorii: – Innowacyjne Pomysły w Ochronie Zdrowia, – Promocja Zdrowia i Profilaktyka,

– Skuteczne Zarządzanie w Ochronie Zdrowia, – Działalność na Rzecz Pacjenta, – Lider Farmacji.

Kryształowe statuetki Złotego, Srebrnego, Brązowego oraz Brylantowego Lidera Ochrony Zdrowia – symbolizujące szlachetne zasługi w ochronie zdrowia i farmacji – wręczą członkowie Kapituły. Formularze zgłoszenia można nadsyłać do 11 lutego 2019 roku.  Formularz zgłoszenia/informacje: www.osoz.pl/lider2019

OSOZ Polska 11/2018

13

I n n owacje

A p l i k acje zdrowot n e

14

BoneBox – Dental Pro

30 Dni Wyzwania Fitness

Narzędzie do diagnostyki stomatologicznej 3D oraz komunikacji z pacjentem, zawierające anatomicznie modele normatywne uzębienia osoby dorosłej (wtórnego). Wszystkie grafiki 3D zaskakują starannością opracowania. Stomatolog może zobaczyć najdrobniejsze detale i niuanse, zmieniać położenie, kąt widzenia i powiększać wybrane detale, włączać lub wyłączać wybrane elementy anatomiczne. Narzędzie sprawdzi się w edukacji studentów oraz codziennej pracy lekarzy-dentystów, pomagając tłumaczyć pacjentom schorzenia zębów i zabiegi.

Za kolejną aplikacją mającą motywować do uprawiania sportu i zmiany trybu życia przemawiają bardzo dobre oceny użytkowników. Ćwiczenia w domu, dla każdego, wykonywane o dowolnej porze, opracowane przez profesjonalnych trenerów pomogą poprawić sprawność i zdrowie. Do wyboru są różne wyzwania w zależności od priorytetu użytkownika, np. ćwiczenie całego ciała, brzucha itd. Wraz z osiągnięciami zwiększa się intensywność treningu. Polecamy wersję angielską – polskie tłumaczenia pozostawiają dużo do życzenia.

Bezpłatna aplikacja, która może okazać się pomocna w walce z lękiem, depresją, gniewem, stresem. Zasadę działania oparto na podstawach terapii kognitywno-behawioralnej (CBT) oraz treningu akceptacji i zaangażowania (ACT).

We wnętrzu cała gama pomocnych narzędzi: metody walki z wzorcami negatywnego myślenia, metafory pomagające radzić sobie z negatywnymi uczuciami, techniki oddechowe, dziennik myśli i uczuć, ćwiczenia kształtujące pozytywne nawyki.

iOS | Android | ENG Bezpłatna

Android | ENG | PL Bezpłatna

Android | ENG Bezpłatna

OSOZ Polska 11/2018

What’s Up? A mental health app

I n n owacje

Nowo ś ci / wy n a l az k i

Foto: Microsoft HoloLens

HoloLens w śląskim szpitalu Pierwsze szpitale w Polsce zaczynają wykorzystywać wirtualną rzeczywistość do ratowania serc pacjentów. Dzięki współpracy kardiologów i kardiochirurgów Górnośląskiego Centrum Medycznego z wydziałem inżynierii biomedycznej Politecnico di Milano w szpitalu w Ochojcu wykonano zabiegi przezcewnikowego wszczepienia zastawki aortalnej (TAVI) z użyciem systemu wirtualnej rzeczywistości Microsoft HoloLens.

Wyświetlanie trójwymiarowej grafiki komputerowej w polu widzenia operatora to najnowszy rozdział rozwoju w kardiologii interwencyjnej. Okulary Hololens pozwalają na przekształcenie badania tomografii komputerowej w trójwymiarową sylwetkę pacjenta – awatara. Dzięki jego odwzorowaniu, na ciele chorego operatorzy widzą trójwymiarowy obraz serca, aorty oraz tętnic udowych i szyjnych, które będą wykorzystane do wszczepienia zastawki aortalnej. Dodatkowo, operatorzy mogą wyświetlić trójwymiarowe „serce” między sobą i ekranem aparatu rentgenowskiego, by dobrać sposób wszczepienia zastawki i zmniejszyć ilość użytego kontrastu dla ratowania życia obciążonych chorych.

Zastosowanie wirtualnej rzeczywistości wokół operatora umożliwia szybkie i sterylne wywołanie trójwymiarowych obrazów wideo, wyników badań pacjenta oraz niezbędnych dokumentów, które pomogą mu w wykonaniu trudnych interwencji. Nowoczesna technologia umożliwiła również sprawdzenie możliwości pilnej konsultacji śródzabiegowej z wybitnymi specjalistami TAVI w Uniwersytetu w Tuluzie: transmisja pola widzenia operującego lekarza pozwala na prowadzenie bieżącej dyskusji o najlepszym sposobie leczenia chorego w Katowicach – Ochojcu.

» Okulary Hololens pozwalają na przekształcenie badania tomografii komputerowej w trójwymiarową sylwetkę pacjenta – awatara.« OSOZ Polska 11/2018

15

I n n owacje

Domowy okulista EyeQue to mała nakładka na smartfona, która umożliwia wykonanie badania wzroku. Personal Vision Tracker pozwala na zmierzenie i systematyczne monitorowanie ostrości widzenia. Na podstawie uzyskanych wyników pacjent może sam wystawić receptę okularową i zamówić nowe okulary. Z kolei EyeQue Insight pozwala mierzyć wzrok całej rodziny a także dokonywać pomiarów innych parametrów, jak pole widzenia, kontrast czy wrażliwość na kolory. Cena urządzenia w wersji podstawowej (Personal Vision Tracker) to 29,99 USD. Do wykonania badania potrzebna jest jeszcze aplikacja mobilna, którą można pobrać bezpłatnie.

Bioniczne oko pomaga niewidomym Bioniczny system oka opracowany przez firmę Bionic Vision Technologies z Australii pozwolił przywrócić poczucie „widzenia” czterem całkowicie niewidomym osobom cierpiącym na retinopatię barwnikową. Wybrani do badań pacjenci korzystali z urządzenia w naturalnym środowisku życia. Zestaw składa się z implantu umieszczanego na skórze głowy i elektrody przeprowadzonej do obszaru znajdującego się za siatkówką oka. Kamera umieszczona w specjalnych okularach dostarcza sygnały do implantu, który stymuluje komórki do wytworzenia obrazów świetlnych. Ich rozdzielczość jest bardzo mała, ale pozwala nauczyć się rozpoznawania ogólnych kształtów przedmiotów i orientacji w terenie.

Jak wdrażać usługi telemedyczne?

Nowy raport Future Health Index (FHI) jest zbiorem porad mających ułatwić wdrażanie usług telemedycznych. W dokumencie ujęto m.in. kwestie tworzenia systemu refundacji usług telemedycznych, inwestowania w e-konsultacje, regulacji sprzyjających ich adaptacji, budowania infrastruktury technicznej. Telezdrowie pozwala szybko i zdalnie dotrzeć do pacjentów z odpowiednimi usługami, wtedy gdy potrzebują oni pomocy. Raport koncentruje się na najbardziej obiecujących obszarach telemedycyny, w tym m.in. teleradiologii (transmisja obrazów radiologicznych) oraz telepatologii (transfer danych patologicznych w celu ułatwienia procesu prowadzenia badań i diagnozy).

Dokument można pobrać na stronie: www.futurehealthindex.com

16

OSOZ Polska 11/2018

I n n owacje

E-skierowanie uregulowane W drugiej połowie listopada Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z e-skierowaniem oraz listami oczekujących na udzielenie świadczenia opieki zdrowotnej. Wprowadzenie e-skierowania ma na celu m.in. uelastycznienie zarządzania kolejkami oczekujących, przekazywanie NFZ informacji istotnych z punktu widzenia zapewnienia dostępności świadczeń oraz informowanie pacjentów przez NFZ o terminie zbliżającej się wizyty (np. poprzez SMS), co ma ograniczyć liczbę wizyt, które nie są odwoływane. Wystawianie e-skierowań będzie obowiązkowe od 1 stycznia 2021 roku. Trwający właśnie pilotaż ma się zakończyć w połowie 2019 roku.

EDM. Gotowość w 50% Wiceminister Zdrowia Janusz Cieszyński o zmianie terminu wdrożenia EDM: „Zgodnie z postulatami środowiska medycznego, termin obowiązkowego prowadzenia historii choroby w postaci elektronicznej zostanie przesunięty, aby świadczeniodawcy mieli czas na lepsze przygotowanie się do prowadzenia tej części elektronicznej dokumentacji medycznej. Nie jest naszym celem cyfryzowanie Polski na siłę. Z drugiej strony jesteśmy związani zobowiązaniami podjętymi przez Polskę w ramach przygotowywania projektu P1, dlatego musimy trzymać się przyjętego harmonogramu wdrożeń poszczególnych elementów tego przedsięwzięcia.” (Rynek Zdrowia)

Zwrot wydatków na e-ZLA 50 mln złotych trafi do lekarzy POZ na zakup sprzętu komputerowego, oprogramowania i szkolenia w związku z informatyzacją i wprowadzeniem e-zwolnienia. Zgodnie z zarządzeniem Prezesa NFZ, można ubiegać się o zwrot wydatków poniesionych w ciągu całego 2018 roku. NFZ dofinansuje zakup sprzętu informatycznego i oprogramowania oraz niezbędne szkolenia, np. dla asystentów medycznych. Maksymalna kwota przypadająca na jednego świadczeniodawcę to 36 400 zł. Rozwiązanie pozwoli także na przekazanie wygenerowanych w 2019 roku oszczędności po stronie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na dalsze wsparcie informatyzacji POZ.

Ruszyła TIP Telefoniczna Informacja Pacjenta (TIP) uruchomiona wspólnie przez Rzecznika Praw Pacjenta i Narodowy Fundusz Zdrowia ruszyła w połowie listopada. Jeden wspólny numer – 800 190 590 zastąpił kilkanaście numerów funkcjonujących wcześniej w oddziałach wojewódzkich NFZ. Z pomocą infolinii pacjent dowie się, gdzie znajduje się najbliższy szpital, jakie prawa mu przysługują. Jak zapowiedział Adam Niedzielski, wiceprezes NFZ, z czasem infolinia pozwoli na uzyskanie prostych porad medycznych.

KORZYŚCI Z E-SKIEROWANIA | Pacjenci nie będą musieli dostarczać skierowania do placówki medycznej w wersji papierowej osobiście – wystarczy telefon i zdalna rejestracja; zostanie rozwiązany problem nieczytelności skierowań, który w chwili obecnej często oznacza ponowny kontakt pacjenta z lekarzem; zostanie wyeliminowane ryzyko zgubienia skierowania; pacjent będzie miał wgląd do wystawionych e-skierowań poprzez Internetowe Konto Pacjenta (IKP). Źródło: Górnośląskie Centrum Medyczne – Szpital w Ochojcu, Rynek Zdrowia, EyeQue, Bionic Vision Technologies, Future Health Index

OSOZ Polska 11/2018

17

I n n owacje

PACJENT A CYFRYZACJA (2) Czy korzystasz z urządzenia, które monitoruje i gromadzi dane dotyczące:

Czy chciał(a)byś korzystać z urządzenia, które monitoruje i gromadzi dane dotyczące:

twoich funkcji życiowych, tj. puls, ciśnienie krwi

twoich funkcji życiowych, tj. puls, ciśnienie krwi

69%

28%

3%

25%

4%

37%

71% 10%

20%

30%

40% nie

17%

6% 6%

twojego stylu życia i aktywności fizycznej

twojego stylu życia i aktywności fizycznej 0%

35%

50%

tak

60%

70%

80%

90%

29%

100%

0%

nie mam zdania

10%

30% 20%

30%

zdecydowanie tak

40%

raczej tak

24% 50%

60%

raczej nie

70%

9% 80%

zdecydowanie nie

90%

8% 100%

nie mam zdania

Czy byłbyś skłonny udostępnić dane gromadzone przez to urządzenie: Czy wiesz, że wkrótce dokumentacja medyczna będzie w formie elektronicznej?

swojemu lekarzowi

51% 71% 0%

10%

20%

30%

29% 40%

50% tak

60%

70%

80%

90%

36%

7% 4% 2%

przedstawicielom zawodów medycznych, np. pielęgniarce czy dietetykowi

100%

27%

nie

42%

16%

13%

3%

przyjaciołom lub członkom rodziny

9%

28%

27%

33%

4%

innym użytkownikom takich urządzeń 2%

Czy wiesz, że wkrótce skierowania wystawiane przez lekarza będą w formie elektronicznej?

6%

30%

55%

7%

pracodawcy

65% 0%

10%

20%

30%

35% 40%

50% tak

60%

70%

80%

2% 3%

90%

100%

18%

71%

agencji rządowej

nie

1% 3%

0%

15% 10%

74% 20%

zdecydowanie tak

Czy uważasz, że skierowanie elektroniczne ułatwi pacjentom proces zapisu na wizyty do lekarzy specjalistów?

31% 0%

10%

28% 20%

30%

zdecydowanie tak

40% raczej tak

24% 50%

60%

raczej nie

70%

zdecydowanie nie

4% 80%

14% 90%

100%

nie mam zdania

Czy wiesz, że wkrótce leki będą przepisywane na recepcie elektronicznej?

74% 0%

10%

20%

30%

40%

26% 50% tak

60%

70%

80%

90%

100%

nie

Czy uważasz, że recepta elektroniczna ułatwi pacjentom proces wykupu leków zleconych przez lekarza?

35% 0%

10%

20%

29% 30%

zdecydowanie tak

18

OSOZ Polska 11/2018

40% raczej tak

50% raczej nie

14% 60%

70%

zdecydowanie nie

6%

3%

19%

80%

90%

nie mam zdania

100%

30%

40%

raczej tak

50%

raczej nie

8% 60%

70%

80%

zdecydowanie nie

90%

100%

nie mam zdania

Pacjenci dobrze orientują się w zmianach związanych z cyfryzacją ochrony zdrowia. O tym, że recepta papierowa zostanie zastąpiona elektroniczną wie ¾ Polaków. Podobny poziom wiedzy odnosi się do wprowadzenia skierowania elektronicznego i e-dokumentacji medycznej. Badanie Fundacji „MY Pacjenci” uzmysławia przepaść pomiędzy możliwościami technologicznymi a ich dostępnością dla pacjentów. Przykładem są urządzenia, które monitorują i gromadzą dane zdrowotne (wearables). Miało z nimi do czynienia dotąd niewiele osób, choć większość ankietowanych byłaby zainteresowania ich wykorzystaniem. Dane z tego typu pomiarów ankietowani udostępnili by chętnie lekarzowi ( 72%), a także pielęgniarkom.

Czy miałeś w okresie ostatniego roku kontakt w sprawach swojego zdrowia ze sztuczną inteligencją (np. poprzez korzystanie z tzw. wirtualnych diagnostów, kalkulatorów długości życia czy zegarków wykrywających zaburzenia rytmu serca)?

84% 0%

10%

20%

30%

13%

40% nie

50% tak

60%

70%

80%

3%

90%

100%

nie mam zdania

Czy skorzystał(a)byś z usług medycznych świadczonych z zastosowaniem sztucznej inteligencji?

49%

Wirtualny asystent sprawdzający czas oczekiwania na wizytę i umawiający jej termin

39%

41%

Wirtualny asystent przypominający o zażyciu leków

41%

30%

Porada po godzinach pracy placówki medycznej

Wirtualny doradca pomagający poradzić sobie z prostymi problemami zdrowotnymi bez pomocy lekarza

44%

21%

Wirtualny diagnosta, który na podstawie objawów wskazuje na problem zdrowotny i proponuje leczenie

41%

13%

6%

Operacja wykonywana przez robota chirurgicznego 0%

18% 10%

30%

zdecydowanie tak

6%

16%

8%

6%

11%

40% raczej tak

11%

35% 50%

60%

raczej nie

70%

zdecydowanie nie

6% 7%

32%

28% 20%

7%

14%

29%

4%

18%

29%

21%

2%

3%

8%

20%

37%

8%

Pobranie krwi przez robota

7%

15%

42%

26%

Analiza wyników badań obrazowych przez komputer

9%

44%

28%

Wirtualny trener lub dietetyk

5% 4%

12% 80%

90%

100%

nie mam zdania

Kiedy był(a)byś skłonny skorzystać z usług zdrowotnych świadczonych przez sztuczną inteligencję?

42%

Porada po godzinach pracy placówki medycznej

38%

Porada w sprawie prostych problemów zdrowotnych…

37%

Porada, jak się poruszać w systemie opieki zdrowotnej Analiza moich danych medycznych i wyników badań…

35%

Porada w stanach nagłych

35% 34%

Porada w sprawie niepokojących objawów

23%

Porada dotycząca zdrowego stylu życia

17%

Porada medyczna w sprawie rozpoznanej choroby…

4%

Porada w sprawie zdrowia psychicznego Porada w sprawie problemów seksualnych

2% 0%

10%

20%

30%

40%

Źródło: Fundacja „MY Pacjenci”, System informacji i wsparcia, jakiego potrzebują pacjenci, wrzesień 2018

OSOZ Polska 11/2018

19

R aport

Zarządzanie cyfryzacją na poziomie MBA Dlaczego jedne szpitale bez problemu wdrażają kolejne cyfrowe rozwiązania, kiedy dla innych informatyzacja to temat, z którym nie mogą sobie poradzić pomimo inwestowania w nowoczesny sprzęt i systemy? Kilka wskazówek, jak zarządzać projektami IT i ryzykiem oraz wspierać kulturę innowacyjności.

Warszawski Uniwersytet Medyczny i Szkoła Główna Handlowa w Warszawie uruchomiły w 2018 roku studia podyplomowe „MBA w ochronie zdrowia”.

Kilkanaście godzin poświęcono nowym technologiom w ochronie zdrowia. Jak wdrażać innowacje i zarządzać procesem

20

OSOZ Polska 11/2018

cyfryzacji szpitala? Przedstawiamy podsumowanie zajęć.

ABC kultury innowacyjności Pierwszym krokiem digitalizacji procesów zachodzących w podmiocie medycznym jest poznanie podstawowych

błędów popełnianych przy wdrażaniu systemów IT i sposobów ich uniknięcia.

Kiedy coś idzie nie tak, jak zaplanowano, obwinia się najczęściej oprogramowanie. Bo działa za wolno, pojawiają się błędy, jest nieintuicyjne. Jednak statystyki i badania mówią zupełnie coś innego. Najczęstszą przyczyną niepowodzeń projektów IT jest nieprawidłowe zarządzanie procesem cyfryzacji i ryzykiem, błędnie skalkulowany budżet i plan szkoleń. To, na jakim sprzęcie lekarze i pielęgniarki wprowadzają dane albo jak zbudowany jest system ma drugoplanowe znaczenie.

R aport

System IT ma przede wszystkim wspierać procesy administracyjne, bo te w każdej placówce dominują i zakłócają wykonywanie czynności stricte medycznych – kontakt z pacjentem, opiekę, leczenie, rehabilitację itd. Szacuje się, że 20% procesów w ochronie zdrowia związanych jest z medycyną w czystej postaci, 80% – z administracją. Te drugie pochłaniają tyle czasu, że powodują frustrację zarówno u lekarzy, którzy chcą zająć się pacjentami, a nie papierami, jak i u pacjentów potrzebujących uwagi i empatii. Te proporcje trudno zmienić, ale można sprawić, że większość z tych 80% czynności będzie realizowanych automatycznie lub szybciej dzięki adaptacji odpowiednich rozwiązań IT. Od razu trzeba zaznaczyć, że IT nie wystarczy. Jeżeli chcemy mówić o prawdziwej zmianie, należy spojrzeć z szerszej perspektywy i zakorzenić kulturę innowacyjności. Transformacja starych zasad pracy, przyzwyczajeń, schematów nie jest łatwa i napotyka na naturalny opór. Nie następuje też z dnia na dzień, ale wymaga ciężkiej, wspólnej pracy, dobrej komunikacji z wszystkimi pracownikami, transparentnego działania.

Od czego zacząć? Na pewno nie od SIWZ, nie od projektu pisanego za drzwiami działu IT i konsultowanego tylko z najwyższym kierownictwem, nie od zaproszenia na prezentację głównych dostawców systemów IT. Myślenie o digitalizacji zaczynamy od zapytania wszystkich pracowników podmiotu, co funkcjonuje nie tak i co można poprawić. Do tego może posłużyć prosta ankieta w formie tabeli złożonej z czterech kolumn: problem w podmiocie medycznym (tutaj należy pozostawić pracownikom dużą swobodę wyboru), co należy zrobić, aby się go pozbyć (jak może pomóc system IT?), jakie przeszkody stoją na drodze do pokonania problemu i jakie są oczekiwane efekty, gdy uda się zaimplementować zmianę. Każdy menedżer będzie zaskoczony ilością propozycji i kwestii, z których nawet nie zdawał sobie sprawy.

W zdecydowanej większości podmiotów medycznych istnieje już jakiś system IT. Dlatego drugą rzeczą, jaką należy zrobić jest zbadanie, co pracownicy myślą o informatyzacji i systemach. W tym pomogą scenki z dialogami do uzupełnienia. Jak to działa? Najlepiej przygotować inscenizowane fotografie w podmiocie medycznym. Przykładowo: pacjent czeka w okienku do rejestracji, rejestratorka wpisuje coś do komputera

» Każde ryzyko można minimalizować.

Wystarczy przygotować plan kryzysowy.« i pyta o coś koleżankę. Lub: lekarz w gabinecie jest pochylony nad komputerem, a w tym samym czasie pacjent siedzi zniecierpliwiony po drugiej strony biurka. Zadaniem pracowników jest wymyślenie dialogów pomiędzy uczestnikami scenek. Zdjęcia z danej placówki sprawią, że uzupełnione treści rozmowy będą realne. Podczas zajęć dominowały dialogi sugerujące problemy z obsługą systemu. Przykład: w scenie w rejestracji najczęściej pojawiały się rozmowy wskazujące, że „jakieś okienko w systemie się nie otwiera”, „rejestracja nie wiedziała, jak zarejestrować pacjenta”. W tym samym czasie pacjent czekał i denerwował się lub próbował na siebie zwrócić uwagę. Scenki są też częścią tzw. myślenia projektowego, ważnego w prowadzeniu procesów digitalizacji (design thinking).

O tym, że dany podmiot jest innowacyjny lub nie decyduje wiele elementów: od podejścia kierownictwa do kultury organizacyjnej. Poniżej kilka praktycznych wskazówek, które pomogą działać w bardziej innowacyjny sposób: – Mierz wysoko. Odważnie wytyczajmy cele do zrealizowania, aby zmotywować do działania. Zamiast określać, że wdrożenie systemu IT pozwoli zmniejszyć czas obsługi pacjenta o 10%, spróbujmy ambitnie zamiast 10% celować w 90%. Tak wysoko postawiona poprzeczka zmobilizuje do generowania pomysłów. Obiecująco sformułowany cel łatwiej przekona personel.

– Ponoś porażkę szybko. Obserwuj każdy projekt bardzo uważnie i reaguj jako menedżer błyskawicznie. Jeżeli stary system IT sprawia problemy, generuje ogromne koszty i nie przynosi korzyści, nie pozwól sobie tkwić długo w tej sytuacji, tylko podejmuj zdecydowane kroki.

– Zmień perspektywę. Przygotowujesz projekt IT? Niech uczestniczą w nim wszyscy pracownicy, a nawet pacjenci, a nie tylko dział IT, który wprawdzie zna wymagania techniczne, ale nie rozumie często wewnętrznych procedur medycznych i obsługi pacjenta.

– Podejmuj ryzyko inteligentnie.

Jeżeli projekt ma wkalkulowane ryzyko, na które nie masz żadnego wpływu, nie podejmuj go. Zanim wybierzesz system, zastanów się, czy w razie czego będziesz w stanie dobrze uzasadnić swoją decyzję przed pracownikami.

– Panuj nad procesem zmiany. Dokonuj co jakiś czas przeglądu celów informatyzacji, aby korygować realizację projektu IT. – Nie zapominaj o priorytetach.

Niektóre elementy muszą być zawsze na pierwszym planie. Przykładowo: bezpieczeństwo danych medycznych.

– Słownik słów zakazanych. Prowadzisz z pracownikami rozmowy na temat wdrożenia systemu IT? Na kilku pierwszych spotkaniach zakaż używania słów i sformułowań, które są hamulcami kreatywnego myślenia. Należą do nich: RODO, nie mamy pieniędzy, przepisy prawne, tego nie da się zrobić itd. Kiedy projekt powstanie, znajdą się sposoby, aby poradzić sobie z wyzwaniami finansowymi i prawnymi.

– Koalicja dobrych chęci. Przeciwnicy projektu IT zawsze się znajdą. Stwórz dla nich równowagę w postaci tych, którzy chcą wdrażać nowe rozwiązania IT, fascynują się technologiami.

– Nie licz na przypadek. Dokładnie rozpisz projekt, aby potem już tylko realizować kolejne kroki.

Najczarniejszy scenariusz Cyfryzacja jest bardzo skomplikowanym procesem, zwłaszcza w podmiotach ochrony zdrowia, gdzie dane medyczne zazębiają się z danymi administracyjnymi, a różnorodność zawodów – medycznych i administracyjnych – a tym samym oczekiwań, może prowadzić do konfliktów, sabotażu nowych rozwiązań i dużego oporu niektórych grup. Nie można oczekiwać, że wszystko pójdzie jak z płatka. Informatyzacja jest tożsama ze zmianą, a każda zmiana wiąże się z zakłóceniem dotychczasowych procedur organizacyjnych. Nawet jeżeli nie były one dotychczas doskonałe, zanim zostaną udrożnione z pomocą IT, można być pewnym, że na samym początku będzie nawet gorzej. Przejściowy okres pomiędzy uruchomieniem systemu IT a założonym sposobem funkcjonowania jest okresem najtrudniejszym. Rośnie frustracja i niezadowolenie, pracownicy czują się obciążeni i zagubieni. Jeżeli taka sytuacja trwa kilka tygodni albo nawet miesięcy, pojawia się duże ryzyko, że negatywne nastawienie utrwali się

OSOZ Polska 11/2018

21

R aport

na dłużej, o ile nie na zawsze. Jest i na to kilka sposobów. Personel musi mieć świadomość stałego wsparcia i zrozumienia w kierownictwie. Problemy systemowe muszą być usuwane na bieżąco (stąd tak ważny etap nadzoru powdrożeniowego). Systematyczne zebrania służą zbieraniu opinii i szybkiemu reagowaniu. Nie można zapominać o tym, aby informować nawet o małych sukcesach.

Najważniejsze jest jednak to, aby przygotować się dobrze na każdą okoliczność, a większość z nich można naprawdę przewidzieć. Pomoże w tym rozmowa z tymi, którzy przeprowadzili podobny projekt oraz – kolejny raz – krótka ankieta, która sprawdzi, czego boi się personel w związku z cyfryzacją i co może pójść nie tak. Ćwiczenie polega na wizualizacji czarnych scenariuszy. Ankieta składa się z krótkiego opisu i tabeli. Opis powinien wyglądać mniej więcej tak: „W podmiocie medycznym przeprowadzony został kosztowny projekt digitalizacji. Po roku od wdrożenia okazało się, że inwe-

» Cyfryzacji nie zaczynamy od SIWZ ani od projektu pisanego za drzwiami działu IT i konsultowanego tylko z kierownictwem.« stycja zakończyła się niepowodzeniem.

Jakie mogły być tego powody, co poszło nie tak?” W tabeli znajdują się dwie kolumny: „dlaczego projekt zakończył się niepowodzeniem” oraz „czy można było temu zapobiec, a jeżeli tak, to jak?”. Odpowiedzi posłużą nam nie tylko do rozpoznania obaw, ale przede wszystkim do przygotowania się na czarne scenariusze.

Przykład myślenia projektowego (design thinking) w procesie optymalizacji ścieżki doświadczeń pacjenta w Oslo University Hospital (źródło: Designit). Każdy etap wizyty pacjenta w szpitalu przedstawiono za pomocą prostych szkiców. W ich tworzenie zaangażowani byli pacjenci, lekarze, pielęgniarki, personel administracyjny. W ten sposób wyodrębniono wąskie gardła, a następnie przeprojektowano cały proces.

22

OSOZ Polska 11/2018

Zarządzanie ryzykiem Jak wcześniej podkreślono, w tak wielkich przedsięwzięciach jak informatyzacja może zdarzyć się wszystko. I nie ma w tym nic niebezpiecznego, jeżeli na każdą sytuację się przygotujemy. Zarządzanie kryzysowe lub zarządzanie ryzykiem jest elementem każdego dokumentu opisującego projekt IT. Oddziaływanie ryzyka można zmierzyć w bardzo prosty sposób. Każde ryzyko składa się z dwóch cech: siły ryzyka i prawdopodobieństwa jego wystąpienia. Wytłumaczymy to na przykładzie prognozy pogody. Kiedy istnieje większe prawdopodobieństwo, że zmokniemy bez parasola? Gdy prawdopodobieństwo wystąpienia ulewy wynosi 10%, czy gdy prawdopodobieństwo słabego deszczu szacowane jest na 90%? Teoretycznie w obydwu sytuacjach ryzyko jest mniej więcej to samo. Jednak zależy to też od perspektywy okoliczności (słaby deszcz i ulewa). Jeżeli prawdopodobieństwu i sile nadamy punkty w skali od 1 do 10, stworzymy tym samym macierz siły ryzyka. Ryzyka o dużej sile wymagają zaplanowania działań zapobiegawczych i planów awaryjnych na wypadek

R aport

ich wystąpienia. Mówiąc o systemie IT, ryzykiem może być przykładowo awaria systemu lub sieci internetu, niekompletna dokumentacja medyczna, wydłużenie kolejek w rejestracji itd. Kiedy już określiliśmy macierz ryzyka i stworzyliśmy ich listę, czas na przygotowanie planu zarządzania ryzkiem. Określamy w nich: rodzaj ryzyka, sposób minimalizacji jego wystąpienia (przykładowo: dla długich kolejek w rejestracji – gruntowne przeszkolenie całego personelu, uruchomienie dodatkowego stanowiska pracy), jak ograniczyć siłę oddziaływania ryzyka (rejestracja na godziny), co zrobimy w przypadku wystąpienia ryzyka (przeniesienie dodatkowej osoby do pomocy na rejestracji), siła ryzyka, kto jest odpowiedzialny za uruchomienie procedury kryzysowej (osoba odpowiedzialna za organizację rejestracji).

Mając dokładnie przygotowany dokument, żadne ryzyko nas nie zaskoczy.

Zamiast w panice szukać rozwiązania na szybko, realizować będziemy krok po kroku procedurę zapisaną w projekcie. Warto pamiętać, że niektóre ryzyka są tak duże, że mogą nawet zagrozić egzystencji przedsiębiorstwa. W ochronie zdrowia wymienić wystarczy chociażby wyciek danych prowadzący do dużych odszkodowań i zniszczenia reputacji.

Najpierw projekt, potem SIWZ Przeszliśmy już przez kolejne etapy zbierania opinii i pomysłów, określania ce-

lów digitalizacji i sposobów mierzenia ich realizacji. Wiemy, co chcemy osiągnąć, jesteśmy świadomi własnych potrzeb informatycznych. Skonsultowaliśmy się z innymi podmiotami, które podobne przedsięwzięcia mają już za sobą.

Zapoznaliśmy z systemami IT oferowanymi na rynku, a gdy ich funkcjonalność nie spełnia naszych oczekiwań, nie rezygnujemy z własnej wizji. Zanim ogłosimy przetarg i wybierzemy dostawcę, z którym zwiążemy się na długie lata, czas na dokument będący ramą kolejnych działań – projekt cyfryzacji. Metodyka przygotowania i realizacji projektów jest tak obszerna, że stanowi dziś osobną dziedziną, którą zajmują się wykwalifikowani menedżerowie projektów.

Tacy powinni być częścią zespołu wdrożeniowego ze strony dostawcy rozwiązań IT. Dla naszych potrzeb wystarczy nam podstawowa umiejętność przygotowania dokumentu, który będzie stanowił podstawę strategii działania. Oto najważniejsze elementy, jakie powinny się w nim znaleźć: – tytuł projektu, data rozpoczęcia i zakończenia, dane osoby odpowiedzialnej za nadzór (menedżera); – misja podmiotu medycznego oraz misja projektu IT – to może być dalekosiężna wizja, np. bycie liderem technologii zdrowia cyfrowego w regionie itd.; – konkretne cele, które chcemy osiągnąć w związku z wdrożeniem systemu

IT oraz kryteria sukcesu (cel zostanie osiągnięty, jeżeli…); – krytyczne czynniki osiągnięcia sukcesu (na czym nam najbardziej zależy); – krytyczne założenia i ograniczenia (czego nie jesteśmy w stanie zmienić, przykładowo: wysokość budżetu); – kluczowe szanse i korzyści wynikające z realizacji projektu; – najważniejsze, nieprzekraczalne terminy; – szczegółowe podsumowanie budżetu z uwzględnieniem serwisowania i aktualizacji systemu w perspektywie długookresowej; – schemat kolejnych działań z podziałem na bloki (np. rejestracja, administracja, oddziały); – macierz odpowiedzialności – kto jest odpowiedzialny za poszczególne zadania; – otoczenie projektu – kogo należy informować o postępach realizacji, jak często i w jaki sposób.

Na koniec jeszcze jedna rada – zakres projektu dostosujmy do wielkości podmiotu. Duży szpital musi rozpisać każdy szczegół, ale mała, kilkuosobowa praktyka lekarzy rodzinnych nie potrzebuje kilkudziesięciostronicowej strategii.

Przygotowanie projektu cyfryzacji jest bardzo czasochłonne. Ale możemy być pewni, że taki dokument ułatwi nam realizację wdrożenia i zwiększy prawdopodobieństwo, że zakończy się ono sukcesem. 

reklama

ZAREZERWUJ TERMIN

XXIV Międzynarodowy Kongres Otwartego Systemu Ochrony Zdrowia LECZNICTWO SZPITALNE - DRUGA LINIA OCHRONY ZDROWIA NA PLATFORMIE OSOZ

9 kwietnia 2019 | Katowice Międzynarodowe Centrum Kongresowe

WWW.OSOZ.PL/kongresOSOZ OSOZ Polska 11/2018

23

rozmowy

Spacer po cienkim lodzie RODO Po kilku miesiącach od wdrożenia europejskiego rozporządzenia o ochronie danych, placówki medyczne, lekarze i pacjenci nadal mają problemy z interpretacją przepisów. O absurdach, wytycznych i najczęściej pojawiających się wątpliwościach rozmawiamy z zastępcą Europejskiego Inspektora Ochrony Danych, Wojciechem Wiewiórowskim.

Dziś większość placówek ochrony zdrowia korzysta z dedykowanego oprogramowania do prowadzenia elektronicznych kartotek medycznych. Na jakie elementy systemów IT należy zwrócić szczególną uwagę, aby zagwarantować ochronę danych zgodną z RODO?

Wszystko zależy od wykorzystywanej infrastruktury. Czy oprogramowanie jest zainstalowane na komputerze, który należy do lekarza albo placówki ochrony zdrowia? Czy też może korzystamy z rozwiązań sieciowych, chmurowych, gdzie nie tylko infrastruktura jest dostarczana przez zewnętrznego dostawcę, ale często i samo oprogramowanie. Jeżeli chodzi o pierwszą wymienioną sytuację, wówczas zwróciłbym uwagę na dwie grupy zagadnień. Pierwszą, związaną z bezpieczeństwem informatycznym samego systemu IT. Tutaj najważniejsze jest uniemożliwienie jakiejkolwiek interwencji z zewnątrz, polegającej przykładowo na kradzieży danych lub ich manipulacji. Ta sytuacja nie różni się od standardów ochrony danych w przypadku innych podmiotów. Drugim zagadnieniem jest kwestia interakcji systemu ze środowiskiem zewnętrznym i transmisji danych: z jakimi elementami system się łączy? Kiedy, w jaki sposób wysyła dane? Czy dany komputer wykorzystujemy również do innych celów, przykładowo do obsługi internetu?

Trochę bardziej skomplikowana jest sytuacja, kiedy korzystamy z rozwiązań chmurowych. Wówczas, lekarz czy placówka medyczna – jako administratorzy

24

OSOZ Polska 11/2018

danych – nie są zwolnieni z obowiązku posiadania wiedzy o tym, co ten system robi, w jaki sposób dane są przetwarzane. Zdaję sobie sprawę, że to nie jest łatwe. Ale jeżeli decydujemy się korzystać z oprogramowania, które nie znajduje się fizycznie u nas, tylko na serwerze innego podmiotu – np. w chmurowym modelu SaaS (Software as a Service) – musimy być świadomi tego, że to my nadal jesteśmy administratorami danych.

To my decydujemy nie tylko o celu, ale także o sposobach przetwarzania danych.

Wobec tego musimy – z pomocą odpowiedniej umowy i uprawnień do audytu – kontrolować, w jaki sposób dane są przetwarzane. W przypadku lekarza lub podmiotu korzystającego z usług chmurowych najgorszą jest sytuacja, gdy dane pacjentów byłyby wykorzystywane przez dostarczyciela oprogramowania również do innych celów niż te, które są celem lekarza lub placówki ochrony zdrowia.

W wyniku nagłośnienia RODO coraz więcej placówek zdaje sobie sprawę z zagrożeń i coraz lepiej wie, jak zagwarantować bezpieczeństwo danych. Mimo to nadal jest wiele luk, na które nie zwraca się uwagi. Przykładowo, lekarze często konsultują się z innymi specjalistami z pomocą aplikacji mobilnych.

Nie jest to dobra praktyka. Zdaję sobie sprawę z faktu, że omawiane konsultacje wyglądają bardzo różnie, ale w ich ramach przekazywane są dane medyczne albo dane osobowe pacjenta. Wówczas mamy problem nie tylko z punktu widze-

» Każda informacja, którą umieścimy w sieci internetowej, to informacja nad którą straciliśmy kontrolę na zawsze.«

nia RODO, ale także przede wszystkim z punktu widzenia zachowania tajemnicy lekarskiej. Danymi pacjenta można dzielić się tylko z tymi lekarzami, którzy uczestniczą bezpośrednio w procesie leczenia, a nie z wszystkimi. Jeżeli przypadkiem medycznym dzielimy się w internecie albo nawet w intranecie podmiotu medycznego, to naruszamy przepisy dotyczące tajemnicy zawodowej. Byłbym tutaj bardzo ostrożny. Każda osoba zaufania publicznego musi zdawać sobie sprawę z tego, że korzystając z rozwiązań zewnętrznych przystąpiła do pewnego regulaminu. Przykładowo, w regulaminie wielu usług pocztowych jest zapis,

rozmowy

iż dana firma zastrzega sobie prawo do przeglądania przesyłek mailowych celem prawidłowego adresowania reklam.

Pojawia się pytanie: gdzie jest tutaj zachowana tajemnica zawodów medycznych, jeżeli nie wiemy, co z taką informację się dzieje?

Oczywiście istnieje możliwość zanonimizowania danych, ale w przypadku danych medycznych byłbym wyjątkowo ostrożny. Musimy wziąć pod uwagę, że nie mamy jedynie do czynienia z czynnikiem obiektywnym – zdjęciem, zapisem w kartotece medycznej – ale także subiektywnymi cechami. Jeżeli mowa o chorobach rzadkich, opis choroby

i miejsca diagnozy może przecież doprowadzić do łatwej identyfikacji pacjenta.

To wymaga oceny ze strony administratora danych. Amerykanie w przepisach HIPPA wymieniają kilkanaście czynników, których wyeliminowanie z opisu pacjenta powoduje, że otrzymujemy dane zanonimizowane. Ale i tutaj, stale przesyłając różne dane na temat pacjenta możemy w końcu doprowadzić do sytuacji, że zostanie on zidentyfikowany.

Wszystko zależy od kontekstu wykorzystania danych.

Spójrzmy na zbieranie i przetwarzanie danych w podmiotach medycznych

z perspektywy pacjenta. Jakie nowe prawa zyskał on po wejściu w maju 2018 r. nowych przepisów?

Pamiętając o tym, że dane medyczne podlegały już wcześniej szczególnemu reżimowi, te zmiany nie są duże. Tak naprawdę większość obowiązków nałożonych na administratora ochrony danych osobowych wynikało przed RODO z przepisów szczegółowych. Nowością jest możliwość zapoznania się pacjenta z oceną wpływu przetwarzania na ochronę danych – dokumentem, który często będzie musiał być przygotowany przez administratora w sektorze ochro-

OSOZ Polska 11/2018

25

rozmowy

» Większość wątpliwości w zakresie RODO dotyczy nie tyle przetwarzania danych, ile ochrony prywatności i dóbr osobistych.«

ny zdrowia. Innym nowym rozwiązaniem jest zasada przenaszalności danych. Jeżeli chodzi o zmiany związane czysto z bezpieczeństwem, to nie są one duże – poprzednio funkcjonujące przepisy wprowadzały już stosunkowo duże obostrzenia. Problemem była kwestia praktycznego stosowania tych regulacji w środowisku elektronicznym.

Wiele podmiotów medycznych – dmuchając na zimne – często wprowadza procedury utrudniające codzienne funkcjonowanie. Przykładem jest nadawanie pacjentom imion bohaterów kreskówek albo rezygnacja z tabliczek z imieniem i nazwiskiem lekarza na drzwiach. Gdzie szukać wskazówek w przypadku wątpliwości, aby unikać takich absurdów nadinterpretacyjnych?

Wymienione sytuacje świadczą o tym, że rynek medyczny zareagował niekiedy panicznie na wprowadzenie nowych przepisów. Myślę, że sytuacja dziś jest już znacznie bardziej spokojna. Pojawił się projekt kodeksu dobrych praktyk w zakresie ochrony zdrowia. Próbuje on odpowiedzieć na wiele pojawiających się pytań. Większość wątpliwości dotyczy nie tyle przetwarzania danych, ile ochrony prywatności i dóbr osobistych. To tak, jakby wrócono do problemów, które istniały już przed wprowadzeniem RODO. Przykładem jest anonimizacja danych pacjenta oczekującego na wizytę lekarza. Natomiast usuwanie tabliczek z drzwi gabinetów było już nieporozumieniem. Pacjent ma prawo identyfikacji osoby udzielającej świadczeń i tutaj sprawa jest czysta, nic się pod tym względem nie zmieniło. Natomiast trzeba zwrócić uwagę, że wiele praktycznych problemów można rozwiązać stosunkowo łatwo. Pamiętam powracającą dyskusję na temat kart znajdujących się na łóżkach pacjentów i dostępu do tych danych. Wystarczy przesłonić je czystą stroną, co powoduje zupełnie inne podejście do tego typu dokumentu.

26

OSOZ Polska 11/2018

Jak oceniłby Pan wdrażanie przepisów RODO na chwilę obecną? Czy nowe rozporządzenie przynosi oczekiwanie efekty?

Z formalnego punktu widzenia większość krajów Unii Europejskiej zaimplementowała działania niezbędne do prawidłowego funkcjonowania rozporządzenia, natomiast różnie wygląda sprawa z dostosowaniem przepisów szczególnych. Sprzeczności pomiędzy RODO a przepisami szczególnymi nadal w wielu krajach występują. Polska cały czas czeka na ustawę wdrażającą, która ma zmienić 130 funkcjonujących aktów prawnych. Wiele procesów – jak przygotowanie kodeksu dobrych praktyk – nadal trwa. Czas na dwie inne części tego, co nazwalibyśmy wdrożeniem rozporządzenia. Po pierwsze – sprawy sądowe. Sądy polskie i w innych krajach UE praktycznie nie zaczęły jeszcze orzekać w sprawach wynikających z rozporządzenia. Choć już pierwsze sankcje zostały nałożone. W Portugalii pierwszym podmiotem, który został ukarany, był właśnie szpital. Drugą rzeczą, na którą czekamy, jest ocena w jaki sposób nastąpiło wdrożenie zapisów wynikających z rozporządzenia w systemach informatycznych. To są i inspekcje, które rozpoczęły organy ochrony danych (red.: w Polsce – Urząd Ochrony Danych Osobowych) oraz audyty, które przeprowadzają przedstawiciele czy to pacjentów, czy podmiotów uczestniczących w działalności medycznej u innych podmiotów przetwarzających dane.

Często jest też tak, że podmioty medyczne oczekują, że oprogramowanie w pełni zagwarantuje wdrożenie wszystkich procedur bezpieczeństwa danych medycznych wynikających z RODO. A to chyba nie wystarczy?

Nie do końca jest tak, że jakikolwiek podmiot może zrzucać odpowiedzialność za używanie narzędzia na tego, kto go

produkuje. W przypadku systemów informacyjnych w ochronie zdrowia trudno spodziewać się, że w najbliższym czasie pojawią się systemy akredytacji czy homologacji, które spowodują, że lekarz albo podmiot medyczny pozbędą się odpowiedzialności za przetwarzanie danych. To oni są administratorami, to oni zdecydowali, że chcą korzystać z danego systemu. Jednym słowem – ocenili ten system jako taki, który spełnia wymagania administratora danych. I to oni ponoszą odpowiedzialność w pierwszej kolejności za to, jak ten system działa. Pamiętajmy, że w Unii Europejskiej nie ma systemów certyfikowania sprzętu i rozwiązań informatycznych. RODO przewiduje, że takie powinny zostać stworzone, ale to cały czas jest kwestia kilku lat.

Coraz więcej osób korzysta z mobilnych aplikacji zdrowotnych, które gromadzą szereg danych osobowych oraz medycznych. Na jakie elementy powinniśmy być wyczuleni, aby mieć pewność, że przekazane dane pozostają poufne i odpowiednio zabezpieczone?

Wiele organów ochrony danych traktuje to jako priorytetowe wyzwanie, któremu muszą stawić czoła. Wynika to z faktu, że tego typu aplikacje dostarczane są bezpośrednio pacjentowi. Pierwsze wskazówki w tym zakresie są tworzone w Europie. Jeżeli mogę coś podpowiedzieć, zwróciłbym uwagę na to, kto zbiera informacje na nasz temat. Czy to jest informacja, która jest tylko w naszej dyspozycji? Czy mogę nią zarządzać? Czy wiem, gdzie informacje trafia, czy twórca aplikacji z góry zaznacza, że zbierane dane będzie wykorzystywał również do innych celów. Oczywiście możemy zgodzić się na to, aby dany podmiot zarządzał naszymi danymi. Jednak niebezpieczeństw z tym związanych jest wiele: od pozycjonowania reklam do większych zagrożeń, jak przekazanie tych danych np. pracodawcy albo ubezpieczycielom zdrowotnym. 

rozmowy

Jakiej cyfryzacji chcemy?

Dziś wyzwaniem nie jest rozwój innowacyjnych rozwiązań, ale tempo ich wprowadzania na rynek – mówi Cecilia Bonefeld-Dahl, Dyrektor Generalny DIGITALEUROPE.

Foto: DIGITALEUROPE

Siła gospodarek państw Europy coraz częściej mierzona jest poziomem digitalizacji. Czy także w ochronie zdrowia poziom jakości jest pochodną cyfryzacji?

Wraz ze starzeniem się społeczeństwa i rosnącą międzynarodową mobilnością obywateli, kraje Europy powinny tworzyć odpowiednie ramy prawne, aby zagwarantować dobrą opiekę zdrowotną dla wszystkich grup wiekowych, niezależnie od miejsca pobytu.

Cyfrowa transformacja opieki zdrowotnej nabrała dużego tempa, w proces digitalizacji angażują się kolejne państwa. Na przykład, państwa członkowskie UE zobowiązały się do poparcia założeń Komisji Europejskiej w sprawie transformacji zdrowia i opieki na jednolitym rynku cyfrowym.

Sztuczna inteligencja może przyspieszyć proces diagnozowania i leczenia chorób rzadkich. Problem dotyczy prawie 30 milionów mieszkańców UE do-

tkniętych jedną z 6000 rzadkich chorób zagrażających życiu. Ważne jest, aby wysiłków na rzecz doskonalenia systemów ochrony zdrowia nie oddzielać od wdrażania nowych technologii. To dwa ściśle powiązane ze sobą obszary.

Ponadto obserwujemy intensywne wysiłki na rzecz podniesienia kompetencji cyfrowych we wszystkich dziedzinach gospodarki, a także inwestycje w nowoczesną infrastrukturę. Przykładem jest internet 5G.

OSOZ Polska 11/2018

27

rozmowy

» Jeżeli poważnie myślimy o digitalizacji ochrony zdrowia, musimy zliberalizować procedury wprowadzania innowacji na rynek.« Wszystkie wspomniane inicjatywy przyspieszą adaptację nowych, innowacyjnych usług opieki zdrowotnej. Technologie pomogą również zmniejszyć koszty ponoszone na zdrowie publiczne, są elementem koniecznym wdrażania w życie strategii opieki skoncentrowanej na pacjencie. Przykładami projektów realizowanych w Europie są m.in. transgraniczna wymiana danych i recept, sieć referencyjna pozwalająca wymieniać informacje o chorobach rzadkich i ich le-

czeniu, czy wspólny europejski projekt biobanku, dzięki któremu będziemy mogli przyspieszyć badania naukowe w wielu dziedzinach medycyny.

Francuski rząd planuje wydać 1,5 miliarda euro w ciągu najbliższych 5 lat na badania w dziedzinie sztucznej inteligencji i projekty z dziedziny Big Data. Czy transformacja cyfrowa potrzebuje mocniejszego wsparcia finansowego ze strony państwa?

Jednym z projektów realizowanych wspólnie przez kraje UE są Europejskie Sieci Referencyjne (ESR) skupiające podmioty służby zdrowia z całej Europy celem poprawy dostępu do diagnostyki i leczenia pacjentów, którzy cierpią na choroby rzadkie. ESR pozwalają łączyć fachową wiedzę i doświadczenia specjalistycznych ośrodków medycznych z 28 państw Unii Europejskiej w celu wypracowywania i doskonalenia standardów postępowania klinicznego. Żeby zdiagnozować i leczyć danego pacjenta, koordynatorzy ESR będą mogli zwołać „wirtualne” konsylium lekarzy specjalistów z różnych dziedzin. Będzie się ono odbywać z wykorzystaniem specjalnej platformy informatycznej i narzędzi telemedycyny. W ten sposób podróżować będzie fachowa wiedza medyczna, a nie pacjenci (źródło: Ministerstwo Cyfryzacji).

28

OSOZ Polska 11/2018

Opieka zdrowotna i dobrostan obywateli jest wspólną odpowiedzialnością sektora publicznego i sektora prywatnego. Zdrowie jest we wspólnym interesie wszystkich i powinno być absolutnym priorytetem. To kwestia szerokiej współpracy rządu i instytucji pozarządowych.

Co powinno skłaniać do odważniejszego inwestowania w e-zdrowie?

Wyzwaniem nie jest opracowywanie innowacyjnych rozwiązań, ale szybkość ich wprowadzania na rynek. Przykładowo, ostatnio odwiedziłam jedną z firm, która opracowała świetne rozwiązanie sztucznej inteligencji potrafiące zdiagnozować choroby skóry z 99% dokładnością, skracające ścieżkę pacjenta w systemie, czyli czas od momentu zidentyfikowania problemu do diagnozy, o 6–8 miesięcy. Jednak ze względu na brak odpowiednich rozwiązań prawnych, innowacja nie może trafić do rąk lekarzy i pacjentów. W Chinach i USA podobne innowacyjne rozwiązania są wdrażane każdego dnia i pozwalają się szybko rozwijać innowacyjnym przed-

rozmowy

siębiorstwom działającym na rynku nowych technologii.

Jeśli Europa chce poważnie traktować rozwój innowacyjnych rozwiązań w ochronie zdrowia, musi być świadoma, że ​​nadszedł najwyższy czas, aby postawić na nowe sposoby wprowadzania technologii. Jedną z metod, o których debatujemy, jest tzw. „sandboxing”. Podejście to oznacza stworzenie dedykowanego, bezpiecznego środowiska do testowania nowych rozwiązań przez wybrany okres czasu, bez ograniczeń prawnych.

Kraje skandynawskie zdefiniowały tzw. rejestry zdrowia, będące źródłem informacji do badań naukowych. Europa Wschodnia ma świetnych programistów. Obserwuję obiecujące projekty realizowane wspólnie przez instytucje akademickie w zachodnich i południowych państw UE. Na przykład Curitin Institute Bioinformatics we Francji nawiązał współpracę z Intelem, aby wykorzystać wysokowydajną technologię obliczeniową i sztuczną inteligencję do przyspieszenia badań nad wykorzystaniem informacji genetycznych w leczeniu raka.

MSD stworzył chatbota dla lekarzy we Włoszech, aby uzyskać dostęp do ważnych informacji naukowych do badań nad układem odpornościowym w leczeniu raka. Należy podkreślić, że nie ma państwa członkowskiego UE, które może samodzielnie opracować innowacyjne, przełomowe systemy sztucznej inteligencji. Siła tkwi w kooperacji i synergii dorobku naukowego wszystkich państw UE, dzięki której można tworzyć rozwią-

zania poprawiające zdrowie wszystkich 600 milionów mieszkańców UE.

stemach edukacji i programach szkoleniowych.

Jakie są prawne filary gospodarki opartej na cyfryzacji?

W jaki sposób gospodarka może czerpać korzyści ekonomiczne z cyfryzacji opieki zdrowotnej? Czy opłaca się inwestować w cyfrowe rozwiązania?

Na początek podkreśliłabym znaczenie uwolnienia danych publicznych celem ich ponownego wykorzystania. Swobodny przepływ danych osobowych i nieosobowych będzie kluczowy dla różnych projektów badawczych oraz leczenia pacjentów w Europie, stąd tak ważne są odpowiednie przepisy w tym obszarze.

Dzięki RODO zyskaliśmy solidne ramy bezpieczeństwa danych osobowych. Jednak wdrożenie zapisów dyrektywy musi być realizowane w racjonalny sposób, aby nie powstrzymało lekarzy i naukowców od realizacji innowacyjnych projektów, opracowania nowych sposobów zapobiegania chorobom oraz ich leczenia. Osoby z sektora medycyny, z którymi regularnie rozmawiam, podkreślają często, że są sfrustrowane, ponieważ po wdrożeniu RODO nie mogą wykorzystywać danych w swojej codziennej pracy, leczeniu pacjentów. Na pewno nie było to intencją ustawodawcy, ale jeśli to prawda, może naprawdę zaszkodzić chorym.

Musimy też zwiększyć wysiłki w kierunku rozbudowania infrastruktury szybkiego internetu 5G, także na terenach wiejskich. I w końcu kluczowe znaczenie ma uwzględnienie i promowanie umiejętności „uczenia się przez całe życie” oraz umiejętności cyfrowych w sy-

Wydatki na zdrowie publiczne stanowią około 8,4% unijnego PKB. Efektem cyfryzacji jest między innymi obniżenie kosztów operacyjnych. Zaoszczędzone środki można będzie wydać na rozwiązania zapobiegawcze i predykcyjne oparte na sztucznej inteligencji i innych technologiach.

Rozwiązania cyfrowe zmniejszają ponadto obciążenia administracyjne, likwidują marnotrawstwo wydatków publicznych. Analiza i przetwarzanie bardzo dużych zbiorów danych (Big Data) prowadzi do sprawniejszej identyfikacji zagrożeń dla zdrowia, przyspiesza badania nad nowymi lekami. Wiele innowacji IT kierowanych jest do osób niepełnosprawnych i seniorów, dzięki czemu mogą oni prowadzić aktywne życie w społeczeństwie. Systemy sztucznej inteligencji są w stanie prowadzić badania kliniczne w wirtualnym środowisku, dużo szybciej i o wiele taniej w porównaniu z tradycyjnymi metodami. Nie można pomijać faktu, że digitalizacja oddaje informacje zdrowotne w ręce pacjentów, co toruje drogę do zupełnie nowych możliwości, jak przykładowo indywidualizowana profilaktyka. 

OSOZ

reklama

OTWART Y

SYSTEM

OCHRONY

ZDROWIA

RAPORT SPECJALNY EDYCJA 2018

Czy likac taj OSO ji mobiln Z Ne ej ws

E-ZDROWIE W INFOGRAFIKACH

w ap

E-ZDROWIE

W INFOGRAFIKACH

Ochrona zdrowia. Digitalizacja. Medycyna.

Trendy, doniesienia naukowe i najważniejsze fakty przedstawione w formie przejrzystych infografik.

OSOZ Polska 11/2018

29

rozmowy

Czy zdrowie cyfrowe powtórzy sukces bankowości elektronicznej?

Wraz z rozwojem cyfrowych rozwiązań dla zdrowia, zaczęto mówić o demokratyzacji opieki zdrowotnej, lepszym dostępie do usług medycznych, wzmacnianiu profilaktyki i obniżaniu kosztów. Z drugiej strony wielu pacjentów nie wie, jak korzystać z nowych technologii. W ten sposób brak wiedzy i umiejętności cyfrowych (digital health literacy) hamują innowacyjność w ochronie zdrowia. Podczas Europejskiego Forum Zdrowia w Gastein udało nam się porozmawiać na ten temat z Kristine Sørensen z Globalnej Akademii Wiedzy o Zdrowiu (Global Health Literacy Academy, Dania).

Cyfryzacja opieki zdrowotnej zmienia sposób, w jaki pacjenci szukają pomocy i komunikują się z lekarzami. Zyskaliśmy nieograniczony dostęp do informacji, ale czy naprawdę wiemy jak korzystać z nowych możliwości?

Dzięki digitalizacji opieki zdrowotnej każdy może wyszukiwać i znajdować informacje, których potrzebuje. Równolegle pojawiło się wiele pułapek.

Nie wszystkie informacje są wiarygodne. Ogrom danych jest przytłaczający i trudno odróżnić te wartościowe od tych wprowadzających w błąd, które mogą zaszkodzić. Bardziej niż kiedykolwiek po-

30

OSOZ Polska 11/2018

trzebujemy funkcjonalnej, interaktywnej i krytycznej wiedzy na temat zdrowia.

Dostępność technologii nie oznacza automatycznie, że każdy od razu z niej skorzysta. W pierwszej fazie wprowadzenia innowacji na rynek, korzystają z niej głównie tzw. “wcześni użytkownicy”.

Czy można przyspieszyć adaptację rozwiązań cyfrowych, aby poprawić szybko dostępność usług zdrowotnych?

Wyróżniam trzy grupy: prosumentów (prosuments), konsumentów (consumers) i nie-konsumentów (nonsumers).

Prosumentami są tzw. profesjonalni kon-

sumenci, którzy są pierwszymi użytkownikami, faworytami. Korzystają z nowych narzędzi cyfrowych, ponieważ są do nich entuzjastycznie nastawieni, świadomi ich funkcjonalności. Do tego stać ich na to. Konsumenci zachowują się jak większość z nas – znamy nowe możliwości, ale jesteśmy albo zbyt zajęci, albo zbyt leniwi, by naprawdę się nimi zainteresować. Zaległości nadrabiamy wtedy, gdy innowacja wchodzi do głównego nurtu i upowszechnia się. Nonsumers to konsumenci, którzy nie są w stanie sięgnąć do nowych trendów. Mogą nie dysponować odpowiednimi środkami finansowymi, umiejętnościami. Niezależ-

rozmowy

nie od korzyści, jakie nowe rozwiązania oferują.

Wyzwanie polega na tym, że rozwiązania cyfrowe są przeznaczone głównie dla prosumentów i konsumentów, podczas gdy pozostałe osoby mają niewielkie szanse, aby z nich skorzystać, lub nie mają ich w ogóle. Pierwszym krokiem, żeby to zmienić, jest świadomość, że ta duża zaniedbana grupa istnieje. Drugim jest przeprojektowanie produktów cyfrowych w taki sposób, aby stały się dostępne również dla osób nie będących konsumentami. To od dostawców usług cyfrowych zależy, czy będą dążyli do likwidowania barier dostępu do cyfryzacji, zrozumieją potrzeby i oczekiwania osób na marginesie technologicznej rewolucji. Tego typu odpowiedzialność jest warunkiem koniecznym wypełniana „cyfrowej luki”. O konsumentów i prosumentów martwić się nie trzeba – oni prędzej czy później sięgną do e-zdrowia, bo mają taką możliwość. Z kolei nie możemy oczekiwać od nie-konsumentów, że się zmienią. To my jesteśmy odpowiedzialni za to, aby do nich dotrzeć.

Jednym słowem: nie można stworzyć uczciwego wyścigu, gdy niektórzy jeżdżą Ferrari, a inni jeżdżą używanym, starym Fiatem.

Czy rozwiązania zdrowia cyfrowego poprawią dostęp do usług zdrowotnych i wyeliminują nierówności zdrowotne?

Cyfrowe zdrowie (digital health) z pewnością znacznie ułatwia dostęp do zdrowia. W Indiach jeden ze szpitali używa WhatsApp do konsultacji medycznych.

W ten sposób lekarze mogą rozmawiać z pacjentami, którzy przebywają w domu. Pacjenci mogą wysyłać zdjęcia ran i tylko wtedy, gdy jest to konieczne, proszeni są o przybycie do szpitala na spotkanie. W ten sposób ludzie oszczędzają pieniądze i czas, a szpital oszczędza zasoby dla tych, którzy naprawdę potrzebują pomocy. Ten przykład pokazuje również, że rozwiązania cyfrowe nie zawsze są drogimi rozwiązaniami. Z mojego punktu widzenia pierwszym ważnym elementem zmiany byłoby zagwarantowanie każdemu człowiekowi prawa dostępu do darmowego internetu, czyli do źródła wiedzy i informacji.

Stopień umiejętności korzystania z nowych rozwiązań jest pochodną sposobu ich projektowania. W historii mamy wiele przykładów na to, jak przejrzysty i zrozumiały interfejs użytkownika pro-

» Korzystanie z aplikacji mobilnych musi mieć sens dla pacjentów, ułatwiać jakiś proces lub czynność.« wadzi do akceptacji nowych narzędzi mobilnych…

Zgadzam się, prostota i intuicyjność użytkowania są kluczowe. Prosty język to kolejna, niedoceniana cecha. Twórcy nowych narzędzi powinni je testować w grupach osób o wysokiej i niskiej wiedzy cyfrowej. Strategia rozwoju nowych produktów oparta na koncentracji na ludziach wymaga zaangażowania obywateli na każdym etapie rozwoju i projektowania. I w końcu – jeżeli mówimy przykładowo o aplikacjach zdrowotnych, dostarczanie informacji to za mało. Powinny one stymulować do działania, edukować, zmieniać zachowania.

Wiele przeprowadzonych dotychczas badań wykazało różnice w umiejętnościach korzystania z usług zdrowotnych w ramach poszczególnych państw lub grup dochodowych. Które relacje pomiędzy statusem zdrowotnym a statusem społeczno-ekonomicznym są najbardziej alarmujące?

Według Accenture, niski poziom wiedzy na temat zdrowia kosztuje rocznie amerykańskich pracodawców 5 miliardów dolarów liczonych dodatkowymi wydatkami administracyjnymi. U podstaw leży fakt, że konsumenci w USA nie są w stanie poruszać się po systemie opieki zdrowotnej.

Konsumenci powinni wiedzieć dokładnie, jak poruszać się po skomplikowanym systemie ochrony zdrowia, który de facto nie został zaprojektowany z myślą o nich. Jest to problem systemowy, którego sama edukacja nie rozwiąże.

Problemem nie jest brak wiedzy, ale zawiłe otoczenie. To samo można zaobserwować w Europie, co spycha na margines zdrowotny przede wszystkim osoby starsze i osoby o niskim dochodzie.

W aspekcie cyfryzacji jedną z grup, która najbardziej mogłaby skorzystać z np. telekonsultacji albo monitoringu zdrowia, są seniorzy. Paradoksalnie, to grupa o najniższych umiejętnościach obsługi nowych technologii.

Na początek musimy dokładnie przyjrzeć się brakom wiedzy i umiejętności. Przykładowo, mój teść potrzebo-

wał “kursu obsługi myszki”, kiedy dostał swój pierwszy komputer kilka lat temu. Natomiast moja teściowa prowadzi korepetycje w lokalnym centrum seniorów, pokazując innym starszym osobom, jak korzystać z komputera, smartfona i tabletu. Dzieli się ze mną swoimi doświadczeniami.

Niektóre osoby są wprawnymi użytkownikami Skype’a, czatując z wnukami mieszkającymi w innym mieście lub państwie, podczas gdy inni dopiero przyzwyczajają się do nowych urządzeń.

Moja teściowa jest wzorem dla lokalnej społeczności, a inni seniorzy nie boją się prosić o pomoc.

Nie możemy zatrzymać postępu. Na szczęście transformacja cyfrowa oznacza, że wiele codziennych czynności jest upraszczanych, co pomaga również osobom starszym. Nowe pokolenia to pokolenia wychowane w erze cyfryzacji. Dla nich to naturalne środowisko życia.

Klasyczny przykład cyfryzacji: firma wprowadza na rynek zdrowotną aplikację mobilną i chce zachęcić do niej pacjentów. Co – wykorzystując wiedzę z zakresu tzw. digital health literacy – należy zrobić, aby aplikację zaakceptowali pacjenci?

Przede wszystkim korzystanie z aplikacji elektronicznych musi mieć sens dla pacjentów i ułatwić nawigację w określonym problemie. Jak wyjaśnia Simon Sinek: „zacznij od przyczyny!” E-zdrowie to nie produkt docelowy, to jedynie środek do osiągnięcia celu, a mianowicie lepszego zdrowia i wyższej jakości życia. Dwie aplikacje znacząco zmieniły moje życie – bankowość elektroniczna i płatności przez smartfona.

Możliwość kontrolowania finansów za pośrednictwem mojego telefonu poprawiło moją elastyczność realizacji przelewów, zarządzania finansami. Mobilepay, duńska aplikacja, pozwala szybko przekazać lub odebrać pieniądze, płacić w sklepach – wystarczy, że użyję swojego numeru telefonu. Obydwie aplikacje są łatwe w obsłudze i dają mi pełną kontrolę, dzięki czemu mogę łatwo komunikować się z innymi. Liczy się użyteczność. 

OSOZ Polska 11/2018

31

pra k tycz n ie l egis l acja

Elektroniczne terminarze uporządkują świadczenia Po wprowadzeniu e-ZLA i rozpoczęciu pilotażu e-recepty, pojawiają się konkretne propozycje dotyczące wdrożenia e-skierowań oraz informatyzacji procesu ustalania kolejnych terminów wizyt dla osób, które kontynuują leczenie u danego świadczeniodawcy.

Iwona Magdalena Aleksandrowicz Prawnik

Najnowsze propozycje zmian w ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej fi-

32

OSOZ Polska 11/2018

nansowanych ze środków publicznych mają na celu wprowadzenie zasad wydawania i realizacji skierowań w postaci elektronicznej. Jednak tym, co może się okazać prawdziwą rewolucją, jest mody-

fikacja zasad prowadzenia list oczekujących oraz zasad raportowania płatnikowi publicznemu aktualnego stanu zapisów na wizyty. Nieprzypadkowy jest termin przygotowania nowych rozwiązań. Skoro w codziennej pracy świadczeniodawców na dobre zagościły już elektroniczne zwolnienia lekarskie, e-recepta po zakończonym pilotażu przechodzi do etapu wdrożeń ogólnopolskich, stopień zinformatyzowania podmiotów leczniczych, w tym również świadczeniodawców POZ wskazuje, że już wkrótce bę-

pra k tycz n ie

dzie technicznie możliwe wykorzystanie w codziennej praktyce e-skierowania.

Wystawianie skierowań Dotychczas skierowanie było definiowane w ustawie o świadczeniach jako dokument, który co prawda co do zasady jest sporządzany w postaci elektronicznej, jednak w określonych przypadkach jest dokumentem w wersji papierowej. Wskazane wyłączenia budzą wiele wątpliwości interpretacyjnych – dotyczą m.in. skierowań z zakresu prawa pracy, skierowań dla osób o nieustalonej tożsamości czy przypadków braku dostępu do systemu teleinformatycznego.

Przepisy wymagają doprecyzowania poprzez wprowadzenie nowej regulacji wskazującej, że skierowania mogą być wystawiane zarówno w postaci papierowej jak i elektronicznej. Obowiązek wystawiania skierowań w postaci elektronicznej będzie dotyczyć wyłącznie skierowań zapisywanych w Systemie Informacji Medycznej. Mają one być wystawiane na: • ambulatoryjne świadczenia specjalistyczne; • leczenie szpitalne w szpitalu, który zawarł umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej; • badania medycyny nuklearnej; • badania TK; • badania MR; • badania endoskopowe przewodu pokarmowego; • badania echokardiograficzne płodu; • PET. Zastrzeżono przy tym, że e-skierowania dotyczyć będą ambulatoryjnych świadczeń specjalistycznych finansowanych ze środków publicznych. W przypadku skierowań na badania medycyny nuklearnej czy na badania tomografii komputerowej, dokument będzie natomiast wystawiany w SIM. Także wówczas, jeżeli badania te będą finansowane ze środków innych niż środki publiczne, ponieważ w tych przypadkach na mocy przepisów odrębnych, skierowanie jest niezbędne, niezależnie od formy finansowania. Wszelkie skierowania czy zlecenia o charakterze wewnętrznym wystawiane dla celów realizacji opieki nad pacjentem w toku leczenia w ramach badań czy konsultacji, nie zostały objęte obowiązkiem wprowadzania do SIM.

Niezbędne elementy Zamiast dotychczasowego wydruku czy odręcznie wypisywanego dokumentu, pacjent otrzyma od lekarza informację

» Kod dostępu na skierowaniu elektronicznym pozwoli zarejestrować się pacjentowi tylko raz. Placówki medyczne będą musiały sprawozdawać tzw. harmonogramy przyjęć.« o wystawionym skierowaniu na wskazany w SIM adres poczty elektronicznej lub numer telefonu. Skierowanie w postaci wydruku zostanie przekazane pacjentowi jedynie w przypadku braku wskazania w SIM danych o adresie e-mail lub numerze telefonu, jak również w przypadku wyraźnego wskazania przez pacjenta woli otrzymania papierowego dokumentu.

Dane zawarte w informacji, jaką otrzymuje pacjent, będą obejmować: „klucz dostępu do skierowania”, „kod dostępu”, identyfikator skierowania, datę wystawienia skierowania, imię i nazwisko świadczeniobiorcy, nazwę usługodawcy, imię i nazwisko osoby wystawiającej skierowanie, identyfikator pracownika medycznego, numer telefonu do świadczeniodawcy wystawiającego skierowanie, typ skierowania, informację „przypadek pilny” (jeżeli dotyczy), oznaczenie rodzaju podmiotu, do którego kieruje się̨ świadczeniobiorcę (jeżeli dotyczy); wskazane przez osobę wystawiającą skierowanie miejsca jego realizacji (jeżeli dotyczy).

Zastrzeżono przy tym, że treść skierowania zapisanego w SIM nie może być zmieniana. Skierowanie, którego treść wymaga zmiany, będzie anulowane w SIM przez osobę wystawiającą to skierowanie, a zmiana treści takiego skierowania nastąpi przez wystawienie nowego skierowania.

Harmonogramy przyjęć Biorąc pod uwagę przebieg leczenia, grupa pacjentów po raz pierwszy korzystająca z danego rodzaju świadczeń stanowi zazwyczaj tylko część ogólnej liczby leczonych. Do ogółu pacjentów zaliczyć można: pacjentów korzystających po raz pierwszy z danego rodzaju świadczeń na podstawie skierowań, pacjentów posiadających szczególne uprawnienia do świadczeń pozwalające na skorzystanie ze świadczeń bez skierowania lub poza kolejnością oraz pacjentów, którzy po pierwszej wizycie realizują kolejne świadczenia w ramach planu leczenia.

Z perspektywy płatnika, jak dotąd naj-

większy nacisk kładziony był na zasady ustalania kolejności przyjęć pacjentów zgłaszających się po raz pierwszy.

Nowe rozwiązania mają sprawić, że uporządkowane zostaną również zasady udzielania świadczeń pozostałym grupom pacjentów. Lista oczekujących stanie się bowiem tylko jednym z elementów harmonogramów przyjęć. Harmonogram przyjęć odpowiada dotychczasowym terminarzom prowadzonym przez świadczeniodawców, nie zaś harmonogramom w rozumieniu rozporządzenia w sprawie ogólnych warunków umów. W harmonogramie przyjęć będą umieszczani również pacjenci przyjęci w dniu zgłoszenia, pacjenci posiadający prawo do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej poza kolejnością, a także pacjenci objęci planem leczenia u danego świadczeniodawcy. Do tej pory bowiem NFZ miał narzędzia jedynie do weryfikacji prawidłowości ustalenia terminu przyjęcia pacjenta zgłaszającego się po raz pierwszy. Problem z dokumentowaniem zasadności wyznaczania określonego terminu świadczeń pojawiał się jednak już na poziomie pacjentów o szczególnych uprawnieniach, którzy nie byli umieszczani na listach oczekujących. Co istotne, świadczeniodawca będzie w każdym dniu roboczym do godziny 10 zobowiązany do sprawozdania do właściwego oddziału wojewódzkiego NFZ informacji o pierwszym wolnym terminie udzielenia większości świadczeń, według stanu na dzień poprzedzający.

Widoczne jest zatem dążenie ustawodawcy do uszczelnienia systemu poprzez konieczność precyzyjnego wskazania danych na skierowaniu, możliwości tylko jednokrotnego skorzystania ze skierowania na podstawie kodu dostępu oraz brak możliwości zarejestrowania pacjenta bez wymaganego skierowania.

Z perspektywy pacjentów najistotniejsze mogą jednak okazać się zmiany związane z harmonogramem przyjęć, jako że to dzięki nim pacjent zyska pewność właściwego wyznaczenia terminu kolejnego etapu diagnostyki lub leczenia. 

OSOZ Polska 11/2018

33

pra k tycz n ie

EDM i inne usługi.

We własnej serwerowni czy chmurze?

Dokumentacja prowadzona w komputerze od wielu lat, wbrew powszechnemu mniemaniu, nie jest elektroniczną dokumentacją medyczną. Dokumentację taką określa się mianem „dokumentacji prowadzonej w postaci elektronicznej”. Istotnym jednak jest odróżnienie EDM od innych dokumentów generowanych w postaci elektronicznej.

34

OSOZ Polska 11/2018

Pojęcie elektronicznej dokumentacji medycznej (EDM) wprowadza ustawa z dnia 28 kwietnia 2011 r. o systemie informacji w ochronie zdrowia. Definicja wskazuje, że są to dokumenty wytworzone w postaci elektronicznej opatrzone kwalifikowanym podpisem elektronicznym lub podpisem potwierdzonym profilem zaufanym ePUAP.

pra k tycz n ie

W Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 8 maja 2018 r. w sprawie rodzajów elektronicznej dokumentacji medycznej wskazano trzy rodzaje dokumentów elektronicznych, które stanowią elektroniczną dokumentację medyczną: – informacja o rozpoznaniu choroby, problemu zdrowotnego lub urazu, wynikach przeprowadzonych badań, przyczynie odmowy przyjęcia do szpitala, udzielonych świadczeniach zdrowotnych oraz ewentualnych zaleceniach – w przypadku odmowy przyjęcia pacjenta do szpitala, o której mowa w § 28 ust. 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 9 listopada 2015 r. w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania; – informacja dla lekarza kierującego świadczeniobiorcę, o której mowa w § 12 ust. 4 załącznika do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 8 września 2015 r. w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej; – karta informacyjna z leczenia szpitalnego, o której mowa w § 2 ust. 4 pkt 5 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 9 listopada 2015 r. w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania.

Poprzez wskazanie tylko tych trzech dokumentów elektronicznych, Minister Zdrowia zostawił sobie możliwość rozszerzenia tego katalogu w przyszłości, dokładając nowe rodzaje elektronicznej dokumentacji medycznej.

Z drugiej jednak strony, od 1 stycznia 2019 r. miał także obowiązywać paragraf 10a Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 8 września 2015 r. w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, zgodnie z którym świadczeniodawca miałby być zobowiązany do prowadzenia dokumentacji medycznej w postaci elektronicznej. Ten sposób prowadzenia dokumentacji został opisany w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 9 listopada 2015 r. w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania (Dz. U. z 2015 r. poz. 2069), przede wszystkim w rozdziale 9 pt. „Szczególne wymagania dotyczące dokumentacji prowadzonej w postaci elektronicznej”.

W rozdziale tym uregulowano sposób prowadzenia dokumentacji w formie elektronicznej poprzez wskazanie wa-

» Po pierwsza trzeba zwrócić uwagę na weryfikację poprawności wykonanej kopii oraz procedury testowego odtwarzania backupów.« runków, jakie powinien spełniać system wdrożony w danym podmiocie. System musi zapewniać: − zabezpieczenie dokumentacji przed uszkodzeniem lub utratą; − integralność treści dokumentacji i metadanych, polegającą na zabezpieczeniu przed wprowadzaniem zmian, z wyjątkiem przestrzegania ustalonych i udokumentowanych procedur; − stały dostęp do dokumentacji dla osób uprawnionych oraz zabezpieczenie przed dostępem osób nieuprawnionych; − identyfikację osoby dokonującej wpisu oraz udzielającej świadczeń zdrowotnych i dokumentowanie dokonywanych przez nie zmian w dokumentacji i metadanych; − przyporządkowanie cech informacyjnych do odpowiednich rodzajów dokumentacji; − udostępnienie, w tym przez eksport w postaci elektronicznej, dokumentacji albo jej części, określonej w rozporządzeniu, w formacie, w którym jest ona przetwarzana (XML albo PDF); − eksport całości danych w formacie określonym w przepisach; − funkcję wydruku dokumentacji.

Jeśli do dokumentacji prowadzonej w ten sposób ma zostać dołączona również forma papierowa, należy ją odwzorować i dołączyć do systemu elektronicznego. W zakresie udostępniania dokumentacji będzie to następowało na takich samych warunkach, jak w przypadku dokumentacji papierowej. Należy jednak pamiętać, że dane z dokumentacji elektronicznej podlegają takiej samej ochronie jak dane z dokumentacji papierowej. Są to dane szczególnie wrażliwe, które powinny być bardzo dobrze chronione przed dostępem jakichkolwiek osób nieuprawnionych.

Dla dokumentacji medycznej prowadzonej w postaci elektronicznej przepisy wprowadzają specjalne wymagania i wyjątki, których spełnienie pozwala uznać, że została ona odpowiednio zabezpieczona.

Chodzi o zapewnienie dostępu do dokumentacji wyłącznie dla osób uprawnionych, ochronę przed przypadkowym lub nieuprawnionym zniszczeniem. Wymagane jest zastosowanie metod i środków ochrony dokumentacji, których skuteczność w czasie ich stosowania jest powszechnie uznawana.

Zabezpieczenie dokumentacji prowadzonej w postaci elektronicznej wymaga w szczególności: − systematycznego dokonywania analizy zagrożeń; − opracowania i stosowania procedur zabezpieczania dokumentacji i systemów ich przetwarzania, w tym procedur dostępu oraz przechowywania; − stosowania środków bezpieczeństwa adekwatnych do zagrożeń; − bieżącego kontrolowania funkcjonowania wszystkich organizacyjnych i techniczno-informatycznych sposobów zabezpieczenia, a także okresowej oceny skuteczności tych sposobów; − przygotowania i realizacji planów przechowywania dokumentacji w długim czasie, w tym jej przenoszenia na nowe nośniki informatyczne i do nowych formatów danych, jeżeli tego wymaga zapewnienie ciągłości dostępu do dokumentacji; − zapewnienia ciągłości działania systemów informatycznych; − wdrożenia skutecznych mechanizmów backupu oraz weryfikacji poprawności wykonania backupu.

Odmiennym zagadnieniem są e-zwolnienia oraz e-recepty. Wystawianie tych dokumentów regulowane jest odrębnymi przepisami. E-zwolnienia, czyli zaświadczenia o czasowej niezdolności do pracy, opisane w ustawie z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U.2017.1368 z późn. zm.), zastąpiły 1 grudnia 2018 roku zwolnienia papierowe. E-recepty przewidziane są z kolei w przepisach ustawy z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne.

OSOZ Polska 11/2018

35

pra k tycz n ie

Kluczowym zadaniem szpitali jest przede wszystkim leczenie pacjentów, lecz w myśli rozporządzenia powstająca dokumentacja medyczna w wersji elektronicznej staje się również priorytetowa poprzez zapewnienie ciągłości działania systemów informatycznych. Dane medyczne wprowadzane są i przetwarzane w szpitalnym systemie informacyjnym (HIS – Hospital Information System). Z tych danych powstaje dokument określany mianem elektronicznego dokumentu medycznego, po jego opatrzeniu podpisem kwalifikowanym, profilem zaufanym, certyfikatem ZUS. Celem prowadzenia dokumentacji medycznej w postaci elektronicznej oraz standaryzacji jej postaci jest zapewnienie interoperacyjności systemów informatycznych w ochronie zdrowia. Interoperacyjność pozwala na wymianę informacji pomiędzy podmiotami realizującymi określone zadania w systemie ochrony zdrowia.

Dodatkowo, obsługa dokumentacji medycznej w postaci elektronicznej pozwoli na: usprawnienie procesu prowadzenia i udostępniania dokumentacji medycznej, cyfryzację archiwum dokumentacji medycznej, integrację dokumentów wytwarzanych w różnych systemach dziedzinowych jednostki ochrony zdrowia.

Oczywiście pod warunkiem, że systemy te działają. Dlatego też należy wdrożyć rozwiązania zapewniające jak najkrótsze przerwy w działaniu kluczowych dla działalności szpitala systemów informatycznych.

Mechanizm backup (kopii zapasowej umożliwiającej odzyskanie danych po awarii systemu) z wykorzystaniem baz danych, bibliotek LTO, NASów, może być niewystarczający choćby dlatego, że backupy nie są wykonywane ciągle, tylko cyklicznie, co kilka godzin. Bez względu na to, czy szpital wybrał metodę backupu przyrostowego, czy całościowego odtworzenia danych w przypadku awarii. Czy w takim razie możemy zrezygnować z gromadzenia części danych w postaci papierowej?

Najważniejsza jest świadomość, że nie ma niezawodnych systemów informatycznych oraz urządzeń, na których te systemy pracują. Trzeba zwrócić uwagę na weryfikację poprawności wykonanej kopii oraz procedury testowego odtwarzania backupów. Nie ma sensu tworzenie kopii danych, jeżeli nie będziemy w stanie z nich przywrócić działania systemu. Jedną z możliwości, chciałoby

36

OSOZ Polska 11/2018

się powiedzieć – najskuteczniejszą, jest klaster bazodanowy. Ale nadal nie daje on 100 proc. gwarancji dostępności systemu. Niestety, to również rozwiązanie najdroższe ze względu na ceny licencji silników baz danych oraz rodzaju klastra. Cena licencji przy budowie klastra to tylko jeden z kosztów. Liczyć się trzeba z zakupem drugiego serwera dla drugiego węzła klastra, macierzy oraz zapasowej serwerowni. Nie jest zalecane, aby obydwa serwery znajdowały się w tej samej lokalizacji. W przypadku wystąpienia zagrożenia, np. pożaru czy powodzi, tracimy cały sprzęt. Dlatego posiadanie drugiej serwerowni w innej lokalizacji wydaje się być najlepszym rozwiązaniem, niestety generującym kolejne koszty.

Rozważania i działania dotyczące zapewnienia ciągłości działania systemów teleinformatycznych należy również odnieść do pozostałych systemów, tj. systemu laboratoryjnego, systemu archiwizacji obrazów. Pozostaje jeszcze repozytorium elektronicznej dokumentacji medycznej, które będzie nie tylko gromadzić EDM, ale również będzie udostępniało dane do platformy P1 (Elektroniczna Platforma Gromadzenia, Analizy i Udostępniania zasobów cyfrowych o Zdarzeniach Medycznych).

Alternatywą dla serwerów lokalnych stały się wirtualne serwery, czyli tzw. “chmury danych”. Dysk w chmurze to wygodne rozwiązanie, które umożliwia dostęp do dokumentów niemal w każdym miejscu i z każdego urządzenia oraz doskonały sposób na przechowywanie kopii zapasowych w przypadku, kiedy następuje awaria i dane znikają z serwera. Przeniesienie danych wrażliwych do chmury regulują przepisy prawa. Czy w epoce powszechnego dziś RODO jest to bezpieczne dla szpitala?

Na początek „odczarujmy” RODO. Rozporządzenie o Ochronie Danych Osobowych w art. 24 reguluje obowiązki Administratora wobec osób, których dane są przetwarzane w zakresie wdrożenia odpowiednich środków technicznych i organizacyjnych w celu skutecznej ochrony tych danych. Natomiast art. 28 tego Rozporządzenia wskazuje, jak powinny być uregulowane zasady współpracy pomiędzy Administratorem a Podmiotem przetwarzającym dane wrażliwe, z którego usług Administrator korzysta. Powinny znaleźć się

one w umowie przy korzystaniu z usług w chmurze wraz z art. 32 Rozporządzenia, mówiącym o bezpieczeństwie przetwarzania danych. Ważne jest również, aby przy korzystaniu z usług w chmurze miejsce przechowywania danych znajdowało się na terenie UE, ponieważ zasady przekazywania danych do Państw spoza UE oraz organizacji międzynarodowych regulowane są w rozporządzeniu.

Pamiętajmy również o uregulowaniu zwrotu danych w przypadku zakończenia/zerwania umowy, zabezpieczeniu dostępu do nich, backupie, odtwarzaniu w przypadku awarii, dostępie do danych dla użytkowników uprzywilejowanych oraz o tym, czy zgadzamy się, aby usługodawca również miał do nich dostęp, co nie w każdym przypadku jest konieczne. Ale przede wszystkim pamiętajmy, iż RODO nie wskazuje rozwiązań technologicznych. RODO mówi: “dokonaj analizy ryzyka, oceń skutki i wdróż zabezpieczenia adekwatne do rodzaju przetwarzanych danych”.

W ustawach o systemie informacji w ochronie zdrowia oraz informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne nic na temat pracy w chmurze nie ma. Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia na swoich stronach zamieściło obszerny dokument pod nazwą „Rekomendacje Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia w zakresie bezpieczeństwa oraz rozwiązań technologicznych stosowanych podczas przetwarzania dokumentacji medycznej w postaci elektronicznej”. Dla chmury dokument ten ma trzy załączniki opisujące minimalne wymagania i zalecenia dotyczące przetwarzania dokumentacji medycznej w chmurze dla następujących rodzajów rozwiązań: IaaS (Infrastruktura jako usługa), PaaS (Platforma jako usługa), SaaS (Oprogramowanie jako usługa).

Dokumenty te są całkiem praktycznym przewodnikiem po zagadnieniach dotyczących przeniesienia usług do chmury, ponieważ stanowią zbiór wskazówek dla organizacji, która rozważa skorzystanie z rozwiązań chmurowych. Zwraca uwagę zarówno na aspekty prawne, finansowe, technologiczne, organizacyjne, jakie należy wziąć pod uwagę, aby zapewnić minimum bezpieczeństwa dla danych medycznych.

Serwery w „chmurze” nie mogą ulec przeciążeniu, ponieważ ich pojemność

pra k tycz n ie

jest dostosowana do potrzeb danej placówki. Proces przesyłania informacji na temat zdrowia pacjentów odbywa się drogą elektroniczną, po bezpiecznym, szyfrowanym łączu. Systemy te są zoptymalizowane pod kątem długoterminowego przechowywania elektronicznej dokumentacji medycznej. To udogodnienie sprawia, że serwer w” chmurze” jest o wiele łatwiejszy i tańszy w utrzymaniu, opłacamy tylko abonament. Ważnym argumentem przemawiający za tym rozwiązaniem są regularne aktualizacje oprogramowania – łącznie z aktualizacjami zabezpieczeń. Korzystając z „chmury” unikamy konieczności zakupienia drogiego sprzętu, systemu zabezpieczeń, posiadania miejsca dla parku maszynowego, jak i infrastruktury sieciowej wykorzystywanej w przypadku tradycyjnych serwerów lokalnych.

Placówki medyczne mogą posiadać dostęp do elektronicznej dokumentacji medycznej w „chmurze”. Skoro dane

są przechowywane wirtualnie, to można uzyskać do nich dostęp bez względu na to, co dzieje się z komputerem, który jest tylko narzędziem narażonym na awarie. „Chmura” zapewnia ciągłość działania systemu elektronicznej dokumentacji medycznej, a co za tym idzie – płynność funkcjonowania jednostki medycznej.

Programy umiejscowione w „chmurze” powinny mieć automatyczny backup, co zapewniłoby większe bezpieczeństwo danych w porównaniu z programami lokalnymi. Zazwyczaj oprócz kopii bazy danych na serwerze, istnieje kilka kopii umiejscowionych w innych lokalizacjach, często odległych od głównego serwera. Takie kopie są aktualizowane na bieżąco i awaria głównego serwera, nawet z jego fizycznym zniszczeniem, nie musi oznaczać utraty danych.

Oczywiście jest wskazane, aby program chmurowy umożliwiał robienie backupu na komputer lokalny. Daje to pewność, że w razie likwidacji firmy czy dłuższej awarii jej serwera będziemy mieli dostęp

do części danych – tych, które istniały w chwili wykonania kopii bezpieczeństwa ściągniętej na komputer.

Najważniejsze abyśmy pamiętali, że jeżeli zbankrutuje firma, która obsługuje program „chmurowy”, traci się dostęp do całości danych i samego programu. Z kolei jeżeli zbankrutuje firma, która stworzyła program lokalny, traci się możliwość jego aktualizacji do nowszej wersji oraz wsparcie techniczne, ale program będzie dalej działał. Reasumując: decyzję, z której opcji najlepiej skorzystać, należy podjąć indywidualnie.  Autor: mgr inż Andrzej Adamkiewicz, Z-ca Dyrektora ds. Techniczno-Administracyjnych, WSSz im. dr Wł. Biegańskiego w Łodzi. Współautorzy: mgr Renata Klimek, Kierownik Sekcji Informatyki; Anna Tasak, Pełnomocnik ds. ZSZ. Piśmiennictwo u autora.

» Czy z punktu widzenia RODO przeniesienie danych wrażliwych do chmury jest bezpieczne dla szpitala?«

OSOZ Polska 11/2018

37

pra k tycz n ie E -zdrowie n a ś wiecie

Harvard Business Review

FastCompany

Potencjał sztucznej inteligencji w diagnozie i leczeniu schorzeń psychicznych

Dlaczego startupy zajmujące się zdrowiem cyfrowym ponoszą porażkę?

Stany Zjednoczone stoją w obliczu epidemii chorób psychicznych. Prawie jedna piąta dorosłych Amerykanów cierpi na jakąś formę zaburzeń psychicznych. 115 osób umiera każdego dnia od nadużywania opiatów, a co ósmy Amerykanin w wieku powyżej 12 lat przyjmuje codziennie lek przeciwdepresyjny. Szacuje się, że obciążenia gospodarcze związane z depresją wynoszą co najmniej 210 mld dolarów rocznie, a ponad połowa tych kosztów wynika ze wzrostu absencji i obniżenia wydajności w miejscu pracy. Dodatkowym problemem jest krytyczny niedobór psychiatrów i innych specjalistów w zakresie zdrowia psychicznego. Ci, którzy mają szczęście mieszkać na obszarach o wystarczającym dostępie do usług z zakresu zdrowia psychicznego, często nie mogą sobie na nie pozwolić.

Rozwiązania cyfrowe – w tym sztuczna inteligencja (AI) – dają nadzieję na odwrócenie alarmujących statystyk i trendów. Firmy nowych technologii i uniwersytety na całym świecie opracowują nowe narzędzia o niedostępnych dotąd możliwościach diagnostycznych i terapeutycznych, które mogą być szybko dystrybuowane do dużych grup pacjentów, do tego po bardzo niskich kosztach.

Podczas gdy niektórzy mogą uważać cyfryzację zdrowia psychicznego za działanie prowadzące do depersonalizacji kontaktu z lekarzem, anonimowość usług sztucznej inteligencji okazuje się w wielu przypadkach dużą zaletą. Pacjenci, którzy często czują opór przed zwierzeniem się z problemów lekarzowi, mają mniejsze uprzedzenia w stosunku do maszyny. Niższy koszt leczenia z pomocą AI w porównaniu do psychiatry czy psychologa to kolejny plus.

Skala zastosowania AI może okazać się zarówno błogosławieństwem, jak i przekleństwem. W przypadku sztucznej inteligencji jeden błąd w algorytmach wiąże się z ryzykiem wyrządzenia krzywdy milionom pacjentów. Podobnie jak w procesie opracowywania leków, będziemy potrzebować regulacji, aby upewnić się, że standardy leczenia na dużą skalę będą bezpieczne i skuteczne.

Ale dopóki istnieją odpowiednie zabezpieczenia, sztuczna inteligencja oferuje potężne możliwości diagnostyczne i terapeutyczne w walce z chorobami psychicznymi. 

Strategia “działaj szybko i przełamuj przeszkody” (ang.: move fast and break things), która przyjęła się w branży nowych technologii, nie sprawdza się dobrze w opiece zdrowotnej. Zamiast tego cyfrowe startupy zdrowia powinny próbować innowacji opartej na potrzebach.

Przedsiębiorcy i inwestorzy ze świata technologii błędnie zakładają, że tzw. podejście “szczupłego uruchamiania” (opracowanie pierwszej wersji produktu, wprowadzenie na rynek, a następnie dalszy rozwój) można z powodzeniem przenieść do opieki zdrowotnej. Tymczasem cyfrowe produkty zdrowotne muszą odwoływać się nie tylko do indywidualnych potrzeb konsumentów, ale także do skomplikowanego ekosystemu – od lekarzy i pacjentów po organy regulacyjne i ubezpieczycieli.

Wszyscy mogą mieć istotny wpływ na adaptację rozwiązania.

Zdecydowanie lepszym podejściem w ochronie zdrowia są innowacje oparte na potrzebach. Projektowanie należy zaczynać od głębokiego zrozumienia ważnego problemu, następnie przejść do etapu opracowywania technologii, która jest wyjątkowa. Nie odwrotnie. Innowacje oparte na potrzebach funkcjonują w następujący sposób: po zidentyfikowaniu niezaspokojonych potrzeb w zakresie opieki zdrowotnej, innowatorzy zagłębiają się w problem, aby dokładnie go zrozumieć, sondują istniejące rozwiązania oraz potrzeby i perspektywy wszystkich zaangażowanych stron, starając się uniknąć wszelkich z góry ustalonych pomysłów na to, jak finalne rozwiązanie powinno wyglądać. Ten proces zazwyczaj obejmuje badania nad literaturą medyczną, wywiady z lekarzami, pacjentami i innymi zainteresowanymi stronami, osobiste obserwacje.

W wyniku tego procesu powstają “kryteria zapotrzebowania”, lista podstawowych wymagań, które musi spełnić rozwiązanie, aby zaspokoić różne potrzeby interesariuszy i poprawić obecne standardy opieki. Czynniki te mogą obejmować dokładność, koszt, łatwość użycia, integrację z istniejącymi procesami pracy. Zamiast pośpiechu prowadzącego do szybkiego opracowania produktu, przemyślany proces rozwoju pomysłu, konsultacji i testowania. 

AI’s Potential to Diagnose and Treat Mental Illness

38

OSOZ Polska 11/2018

Why Do Digital Health Startups Keep Failing?

pra k tycz n ie

» Lekarze czują się często ubezwłasnowolnieni przez komputery.

Czy słusznie?«

The New Yorker

Why Doctors Hate Their Computers?

Dlaczego lekarze nienawidzą komputerów?

Cyfryzacja obiecuje uczynić opiekę medyczną łatwiejszą w obsłudze i bardziej wydajną. Ale co się dzieje, kiedy pomiędzy lekarzem a pacjentem pojawia się ekran komputera?

Ponad 90 proc. amerykańskich szpitali zostało skomputeryzowanych w ciągu ostatniej dekady, a ponad połowa Amerykanów ma dostęp do informacji na temat własnego zdrowia dzięki elektronicznym kartotekom medycznym.

70 tys. pracowników Partners HealthCare – rozmieszczonych w dwunastu szpitalach i setkach klinik w Nowej Anglii (USA) – musiało nauczyć się nowego oprogramowania. Autor artykułu, który sam jest chirurgiem, towarzyszył w pierwszej fazie wdrażania. Wśród wszystkich uczestników panowało jedno dominujące pytanie: dlaczego muszę być tutaj i tracić czas na szkolenia? Wszyscy byli zirytowani. To zadziwiające, skoro komputeryzacja uprościła zadania w wielu branżach, także w ochronie zdrowia. Czy tak szybko zapomnieliśmy o tym?

Problemy z komputerami w miejscu pracy nie są jednak niczym nowym i istnieją powszechnie w wielu sektorach. Chodzi nie tylko o zmianę procedur pracy i nową technologię, która wymaga zmiany przyzwyczajeń. Problem jest głębszy. Przykład: w miarę jak program dostosowuje się do organizacji, oferuje coraz więcej funkcji, jest używany przez coraz większą liczbę użytkowników, naturalnie wymaga ściślejszej regulacji.

W ten sposób adaptacja systemu przechodzi przez naturalną fazę konfliktu pomiędzy tymi, którzy uważają, że zakres obsługi

systemu można rozszerzyć, a tymi, którzy chcą pozostawienia status-quo, do którego się przyzwyczaili. To zderzenie dwóch światów – konserwatystów i technologicznych liberałów.

Wiele osób obawia się ponadto, że postęp technologiczny zastąpi lekarzy robotami. Jednak w takich dziedzinach, jak opieka zdrowotna, coraz bardziej prawdopodobne jest, że wszyscy będziemy się zachowywać jak roboty.

Technologia bez wątpienia będzie stale zwiększać umiejętność szybkiego i precyzyjnego diagnozowania, monitorowania zdrowia, opracowywania nowych terapii. Pomoże dokumentować przebieg terapii, ale dostarczając informacji niekoniecznie oferuje szerszą wiedzę. Im większy poziom rozwoju technologicznego, tym również więcej nowych pytań i coraz większy stopień skomplikowania procesów.

Największym problemem wydaje się być to, że znajdujemy się w bardzo bolesnej, pierwszej fazie digitalizacji ochrony zdrowia. Przechodzenie z papieru na zapis cyfrowy to tylko zmiana narzędzia. W tej fazie nie możemy korzystać w pełni z automatyzacji wynikającej z nowych technologii. Systemy jeszcze nie są w stanie analizować informacji z kartotek pacjentów i ostrzegać z wyprzedzeniem o pojawiających się zagrożeniach zdrowotnych. Lekarze często otrzymują dziesiątki alarmów dotyczących wyników badań laboratoryjnych, ale nie są w stanie ich przetworzyć w obecnym modelu pracy. W erze cyfryzacji, ilość informacji i dostępnych możliwości wzrasta szybciej niż to, w jakim stopniu jesteśmy w stanie je ogarnąć i nimi zarządzać. W efekcie to technologie zarządzają nami, a nie odwrotnie.

Ostatecznie jednak to lekarz decyduje o tym, jak wykorzystać nowe technologie. Może odwrócić się od ekranu komputera w stronę pacjenta. Często też zapomina, że wtedy gdy dominowała dokumentacja papierowa na pewno nie było łatwiej, szybciej i prościej. Niejednokrotnie idealizujemy przeszłość, kiedy natrafiamy na problemy teraźniejszości. Faktem jest, że rośnie ilość informacji, które mogą być rejestrowane z pomocą narzędzi cyfrowych. Na razie jeszcze nie do końca wiemy, jak je wykorzystać, ale powoli będzie się to zmieniało. Od tego są systemy sztucznej inteligencji. Po okresie technologicznego zachwytu i generowania coraz to nowszych rozwiązań, przyszedł czas na to, aby zastanowić się, jak tworzyć narzędzia, które będą w pełni akceptowane przez lekarzy. Jeżeli tak nie jest oznacza to, że problemu należy szukać w procesie rozwoju oprogramowania, dialogu z użytkownikiem. To nie lekarze są przeciwni IT, ale procedury, wymagania administracyjne i inne obciążenia prowadzą do frustracji. 

OSOZ Polska 11/2018

39

pra k tycz n ie

„Sukces” informatyzacji opieki zdrowotnej w Polsce AD 2018 Informatyzacja opieki zdrowotnej puka do bram. Puka, puka, ale … nikt nie otwiera. Nadal jesteśmy daleko za innymi krajami Unii Europejskiej. Dlaczego, skoro dysponujemy zapleczem naukowym, potencjałem i możliwościami?

Wojciech Zawalski

Czarowanie rzeczywistości Spoty reklamujące e-zwolnienia codziennie informują nas, że „Pani Zosia już niedługo dostanie e-ZLA”. Minister Zdrowia z entuzjazmem opowiada o sukcesie e-recepty i nadchodzącym eskierowaniu. A lada moment otrzymamy wszystkie nasze dokumenty zdrowotne w e-postaci: e-recepty, e-zwolnienia czy e-skierowania. A jak to wygląda w rzeczywistości?

40

OSOZ Polska 11/2018

Mamy zwyczaj ogłaszania drobnych sukcesów na miarę wydarzeń globalnych. Kiedy naszej drużynie piłkarskiej uda się po serii porażek odnieść okupiony skrajnym wysiłkiem remis, to pewnym jest, że następnego dnia usłyszymy o ogromnym sukcesie polskich piłkarzy, należnym awansie, wspaniałej strategii trenera i ogromnych sukcesach, które są na wyciągnięcie ręki. Z jednej strony to dobrze, że potrafimy się cieszyć z małych rzeczy i zapominamy o klęskach, ale niestety za tym idzie fala hurraoptymizmu

i brak realnego spojrzenia w przyszłość. Żeby mieć dobrą drużynę to trzeba posiadać podstawy edukacyjne, wychowywać latami narybek sportowy na zbudowanej solidnie infrastrukturze. Jeżeli pominie się szkolenie młodzików, budowę boisk i stadionów, to w najlepszym razie po „cudownym” awansie będziemy grali mecz otwarcia, po którym nadejdzie mecz o wszystko i mecz o honor. Niestety w dziedzinie e-zdrowia jesteśmy obecnie świadkami podobnych działań.

Archaizm P1 Od kilkunastu lat budowana Platforma P1 mająca być platformą magazynującą lub tylko integrującą dane zdrowotne dotyczące Polaków. Zmiany koncepcji następowały w czasie przypływów i odpływów kolejnych kierownictw Mi-

pra k tycz n ie

Sposób na dobry SIWZ

» System IT ma być przyjazny dla pracowników mających trudności z jego obsługą, a nie dla informatycznych orłów.« nisterstwa Zdrowia. To mityczne narzędzie obecnie przybrało nazwę IKP. Wreszcie udało się uruchomić e-receptę. Bardzo dobrze – tyle, że pilotażowo i w oparciu o architekturę, która już ma kilka lat. A w informatyce kilka lat to wieczność. Tworzymy e-skierowanie i to również pozytywny element, ale w ilu gabinetach wciąż nie ma sprzętu informatycznego czy odpowiedniego oprogramowania?

Podobnie rzecz ma się z rozporządzeniem MZ określającym, że szpitale będą musiały wystawiać kartę informacyjną w postaci elektronicznej. To jest naprawdę doskonały pomysł, ale co z tego będzie miał pacjent? W jaki sposób 90letnia pacjentka wypisana ze szpitala będzie mogła pokazać swojemu kardiologowi kartę wypisową w e-wersji?

Czy e-zdrowie w Polsce skazane jest na porażkę? Nie. E-zdrowie to właściwy i jedynie słuszny kierunek. Przestańmy tylko cieszyć się z ciężko wywalczonego „remisu” i zacznijmy budować plany na solidnych podstawach. Pierwszym krokiem jest precyzyjne określenie priorytetów, kolejnym opracowanie mapy drogowej, zabezpieczenie finansowania i skuteczne wdrażanie.

Po pierwsze: informatyzacja ma służyć pacjentowi, to on powinien odnosić korzyści. Powinien otrzymać czytelną, spójną dokumentację medyczną dostępną w każdym miejscu, gdzie akurat się znajdzie. To nie może być płyta, pendrive czy inne nośniki-relikty, jakich użycie jest wciąż praktykowane. Dokumentacja elektroniczna w chmurze, szyfrowana i dostępna – to jest istotne dla pacjenta.

Nie chce on niczego nosić od lekarza do lekarza. Cała dokumentacja powinna być dostępna w miejscu, w którym pojawia się sam pacjent – w rejestracji placówki, na szpitalnym oddziale, w lekarskim gabinecie. Czy potrzebujemy do tego centralnej platformy P1? Nie! Czy potrzebujemy IKP? Również nie! Dlaczego?

Bo to nie jest potrzebne pacjentowi. Pacjent nie musi, nie ma ochoty i absolutnie nie powinien być zmuszony do za-

kładania ePUAP, logowania się w ZUS, podpisywania się podpisem kwalifikowanym, używania SMS czy QR kodów.

To do niczego nie jest potrzebne. I stwarza problem.

Czy można inaczej? Oczywiście. Zacznijmy od zmiany rozporządzenia Ministra Zdrowia o dokumentacji medycznej.

Warto je uprościć. Pacjent nie potrzebuje kilkunastu ankiet, jakie dziś wypełniamy w szpitalu, kilkunastu zgód, których nikt nie tłumaczy. Pacjent potrzebuje, żeby zająć się jego problemem zdrowotnym bez konieczności legitymowania się dokumentacją z poprzednich wizyt u lekarza czy w szpitalu, znajomości przyjmowanych leków i szczegółowego ich dawkowania. Pacjent powinien podać jedynie Pesel, resztę danych powinna być w chmurze. Systemy informatyczne powinny odczytać pacjentowi zgody na leczenie, zabiegi i prawa pacjenta w sposób adekwatny do jego możliwości percepcji.

Z drugiej strony biurka lekarz powinien zyskać pomoc w systemie informatycznym. Skończmy wreszcie z uszczęśliwianiem lekarzy systemami wymagającymi odciągnięcia ich od tego, na czym powinni skupiać swoją uwagę – od pacjenta. Jeżeli lekarz po wejściu pacjenta do gabinetu zobaczy na ekranie jego historię choroby i leki, jakie przyjmuje, zgrupowane w czytelny sposób, a następnie podyktuje, napisze rysikiem na tablecie, lub wstuka na klawiaturze opis wywiadu i badania, a następnie da zalecenia, to uwierzcie, że chętnie to zrobi.

Dziś najpierw musi odgadnąć, czy ma szukać pacjenta w polu gabinet czy rejestracja. Potem domyślić się, czy w „do przyjęcia” czy w „oczekujących” itd. Następnie klika, klika i klika, a jak coś napisze, to drukuje. Traci cenny czas, który powinien poświęcić pacjentowi. Dlaczego tak się dzieje? Bo system, który lekarz ma przed sobą pierwotnie był systemem sprawozdawczym, do którego doklejono na przestrzeni lat moduły EDM – elektronicznej dokumentacji medycznej.

Jesteś dyrektorem szpitala, masz oprogramowanie HIS firmy X używane do sprawozdawczości i do „prowadzenia dokumentacji medycznej w wersji elektronicznej”? Na oprogramowaniu nie chcą pracować lekarze i pielęgniarki. Co zrobić? Policz, ile wydajesz w ciągu roku na zakup papieru, drukarek i tonerów. Określ tę kwotę jako A. Następnie podlicz sumę za licencje, serwis nadzór autorski, wdrożenia i kolejne elementy, a także za tzw. integrację z systemem.

Określ tę kwotę jako B (zwróć uwagę, że mogłeś zapłacić za kilka lat z góry przy zakupie). Teraz zaproś do rozmowy kilku „mniej lotnych informatycznie” lekarzy i pielęgniarek, poproś o napisanie ścieżki pacjenta i oczekiwań od systemu informatycznego. Nie chcę tu nikogo obrazić, ale system ma być przyjazny właśnie dla takich pracowników mających trudności z jego obsługą, a nie dla informatycznych orłów. Nazwij to SIWZ i przekaż do opracowania i końcowych uzgodnień do Działu Zamówień Publicznych.

SIWZ musi zawierać całkowitą dokumentację elektroniczną – bez śladu druku. Wszystko prowadzimy w systemie informatycznym, a dane przechowujemy w chmurze oferowanej przez dostawcę systemu. Teraz dodaj do siebie kwotę A+B = C. Maksymalna wartość zamówienia z uwzględnieniem SIWZ (powstałym we wcześniej opisanej procedurze) powinna wynosić 0,75 wartości C. W ten sposób wymieniając system na lepszy od razu zaoszczędzisz 25%.

Dane medyczne muszą być szyfrowane i z pełnym backup’em. System musi uwzględniać okresy przechowywania dokumentacji – po 20–30 latach, zgodnie z przepisami, dane powinny się „spalić”. No i co najważniejsze – dostęp online musi być wszędzie tam, gdzie trafia pacjent. Bo to jemu służyć ma system.

Nie udało nam się przez trzydzieści lat reform sprawić, żeby pieniądze „szły” za pacjentem, zróbmy chociaż tak, żeby to dokumentacja za nim podążała. Bez wątpienia przyniesie to oszczędności, a zaoszczędzone środki można przeznaczyć na leczenie.  Wojciech Zawalski – ekspert systemów opieki zdrowotnej, właściciel agencji consultingowej „Wojciech Zawalski Medicine”, były Dyrektor DSOZ Centrali NFZ. Kontakt do autora: wojciechzawalski@outlook.com.

OSOZ Polska 11/2018

41

n owe idee strefa start- u p

AI interpretuje zdjęcia medyczne BRAIN SCAN to polski system sztucznej inteligencji analizujący zdjęcia tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego w poszukiwaniu analogicznych przypadków klinicznych.

Rozmowa z Dariuszem Wiśniewskim, International Relationship Manager w BrainScan.AI. Jak zrodził się pomysł na stworzenie Brain Scan?

Pomysł na BrainScan powstał dzięki inicjatywie Gdańskiego zespołu specjalistów i wywiadów pogłębionych z trójmiejskimi radiologami. Korzystając ze swojego doświadczenia w tworzeniu rozwiązań AI i w poszukiwaniu rozwiązania problemów w medycynie, powstała idea stworzenia narzędzia, które pozwoli radiologom wykonywać swoją pracę szybciej i dokładniej. Brain Scan ułatwia i znacznie skraca proces badania.

42

OSOZ Polska 11/2018

n owe idee Na czym polega unikalność wynalazku?

Stworzyliśmy oprogramowanie, które wykorzystuje uczenie maszynowe do analizy obrazów tomografii komputerowej głowy w celu wykrywania i oceny zmian mózgowych. Dzięki niemu, radiolog jest w stanie opiniować badania szybciej, dokładniej i z łatwym dostępem do podobnych przypadków, co pozytywnie wpłynie na czas rozpoczęcia leczenia pacjenta, a dla szpitala generuje oszczędności.

Podstawowe funkcjonalności to: – Auto Rotate – automatyczne ustalenie symetrii skanów.

– Classification – ocena badania, sugerowanie lekarzowi typu zmian chorobowych pacjenta.

– Anomalies – zaznaczenie obszarów mózgu, na których system wykrywa zmianę chorobową.

– Search – możliwość zaznaczenia przez lekarza obszaru ze zmianą, algorytm przeszuka bazę danych w poszukiwaniu przypadków podobnych (wraz z ich opisami).

Jak wyglądał proces opracowania innowacji?

Obecnie w kraju jest kilka programów, które umożliwiają finansowanie projektów opartych o szeroko pojęte R&D. Jednym z centrów zajmujących się operowaniem takimi środkami jest Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, gdzie staraliśmy się o środki. W związku z tym nawiązaliśmy współpracę z podmiotami oraz ekspertami, którzy służą nam do dziś swoim doświadczeniem. Między innymi są to: Copernicus Podmiot Leczniczy

Brain Scan automatycznie wyszukuje podobne skany tomografii komputerowej (CT) oraz rezonansu magnetycznego (MRI) w dużych zbiorach danych. W ten sposób lekarze mogą szybko zidentyfikować przypadki w bazie, które wykazują podobne anomalie w stosunku do badanego pacjenta, co może być cenną informacją w procesie diagnozy.

» Nasze oprogramowanie wykorzystuje uczenie maszynowe do analizy obrazów tomografii komputerowej głowy.« Sp. z o.o. z Gdańska, Szpital Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie, lekarze z Akademii medycznej w Gdańsku oraz uczelnie medyczne z Gdańska i Warszawy.

Jak urządzenie będzie rozwijane?

Oprogramowanie będziemy rozwijać poprawiając jego dokładność i dodając nowe funkcjonalności. Dla przykładu, chcemy wprowadzić automatyczne generowanie opisu badania. Nasz zespół developerów pracuje nad tym, by finalna wersja oprogramowania była dostępna na rynku w październiku 2019 roku.

Jaka jest główna grupa docelowa i jaki będzie koszt systemu opracowanego przez Brain Scan?

Naszą główną grupą docelową są placówki oferujące usługi badania tomografem komputerowym. Koszt oprogramowania chcemy zaproponować placówkom w systemie SaaS, trwają prace nad cennikiem. Obecnie poszukujemy partnerów, którzy chcieliby korzystać z naszego oprogramowania w zamian za dostęp do zanonimizowanej bazy danych skanów tomografii komputerowej. 

OSOZ Polska 11/2018

43

n owe idee

Innowacje w diagnostyce rozwiążą problem antybiotykoodporności?

Dla wielu problem antybiotykooporności, czyli rosnącej odporności bakterii na antybiotyki, jest problemem medycznym i naukowym.

Tymczasem z punktu widzenia gospodarki jest to również olbrzymie zagrożenie. Już dzisiaj narodowe budżety są drenowane przez bakterie.

A według prognoz naukowców sytuacja będzie się tylko pogarszała.

44

OSOZ Polska 11/2018

n owe idee

Jakub Wysocki Dyrektor Marketingu Biolumo

Do 2050 roku bakterie lekooporne mają być główną przyczyną zgonów. Rocznie 10 milionów osób, co odpowiada populacji Nowego Jorku, umierać będzie przez choroby, na które dzisiaj nie zwracamy specjalnej uwagi. A jest to liczba, która przewyższa śmiertelność nowotworów i wypadków drogowych… i to łącznie.

Problem ten, poza tragicznymi skutkami dla powszechnego zdrowia ludzkości, przełożyć można również na olbrzymie straty budżetowe. Dotyczy nie tylko krajów rozwijających się, ale też rozwiniętych, choć na razie w dużo mniejszej skali. Najświeższy przykład z kraju to kwarantanna całego oddziału szpitala w Piotrkowie Trybunalskim w wyniku pojawienia się jednej pacjentki z podejrzeniem infekcji multiopornej bakterii New Dehli.

Antybiotykooporność a budżet NFZ Jeżeli mówimy o Polsce, warto przeanalizować ekonomiczny wpływ antybiotykooporności na budżet Narodowego Funduszu Zdrowia. Niestety, brakuje oficjalnych statystyk dotyczących bezpośredniego i pośredniego wpływu problemu na finanse naszej służby zdrowia.

Natomiast korzystając z oficjalnych źródeł możemy ten wpływ oszacować.

Po pierwsze, według Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków – rządowego programu powołanego w każdym kraju członkowskim na polecenie Unii Europejskiej – około 50% antybiotyków w Polsce może być przepisywane nieefektywnie.

Po drugie, musimy zdawać sobie sprawę, w jaki sposób problem antybiotykooporności drenuje NFZ. Głównym kosztem dla budżetu służby zdrowia są refundacja antybiotyków (50% kosztów antybiotyków jest refundowana) oraz readmisje pacjentów wracających do lekarza po kolejny lek. Dochodzą również koszty leczenia skutków ubocznych nieudanych antybiotykoterapii, których jednak korzystając z oficjalnych źródeł nie jesteśmy w stanie oszacować.

Informacje udostępniane przez Główny Urząd Statystyczny na temat ilości i źródeł zachorowań w podstawowej opiece zdrowotnej, a także dane zbierane na temat antybiotykoterapii przez Europejskie Centrum Kontroli i Prewencji Chorób, pokazują, że rocznie w Polsce realizowanych jest 67,5 miliona antybiotykoterapii.

» Trwa poszukiwanie tanich, szybkich i precyzyjnych alternatyw diagnostycznych dla antybiogramów.« Całkowity koszt refundacji leków w 2017 roku, według budżetu Narodowego Funduszu Zdrowia, wyniósł prawie 8,3 miliarda złotych. Według badań przeprowadzonych przez firmę Biolumo wśród właścicieli przychodni, około 30% wizyt kończy się przypisaniem antybiotyku. A więc na refundację antybiotyków NFZ przeznacza rocznie prawie 2,5 miliarda złotych. Jeżeli więc 50% antybiotyków przypisywana jest nieefektywnie, oznacza to stratę w budżecie na poziomie 1,25 miliarda złotych rocznie.

Koszty pośrednie nieefektywnych antybiotykoterapii dla polskiej gospodarki Spróbujmy policzyć koszty całkowite dla gospodarki. Średnia długość antybiotykoterapii to 7 dni, załóżmy 5 dni roboczych. Średnie wynagrodzenie w Polsce to prawie 5 tysięcy złotych. W trakcie zwolnienia lekarskiego pracodawca wypłaca pracownikowi 80% należnego wynagrodzenia.

Mając na uwadze liczbę antybiotykoterapii, średnio każdy Polak spędza 9 dni roboczych rocznie na antybiotykoterapii.

Według danych GUS, prawie 17,2 miliona Polaków jest w wieku produkcyjnym, a więc łącznie spędzamy 154,8 miliona dni na antybiotykoterapii. W zaokrągleniu – 5,16 miliona miesięcy. Biorąc pod uwagę średnie wynagrodzenie, procent wynagrodzenia na chorobowym oraz skuteczność antybiotykoterapii, łączny koszt nieefektywnych terapii dla PKB Polski to 10,3 miliarda złotych rocznie.

liarda euro. Oczywiście podważałoby to wyliczenia wykonane powyżej, gdyby nie jeden istotny fakt. Kwota ta to koszt wynikający wyłącznie z przypadków śmiertelnych wynikających z infekcji antybiotykoopornych w Europie, których w 2009 roku było 25 tysięcy. Łączna liczba zgonów rocznie na świecie spowodowanych antybiotykoopornością wynosi 700 tysięcy. Łączny koszt całkowity chorób spowodowanych infekcjami bakteryjnymi lekoopornymi w Stanach Zjednoczonych w 2013 roku szacowano na 35 miliardów dolarów. Biorąc pod uwagę liczbę populacji, dane te są bardzo zbliżone do wyliczeń dla Polski wykonanych powyżej.

Rozwiązanie problemu, które nie zrujnuje służby zdrowia Rozwiązaniem ekonomicznego problemu antybiotykooporności jest terapia celowana – przypisywanie każdemu pacjentowi antybiotyku, który na pewno zadziała. By jednak było to rozwiązanie realne, diagnostyka mająca określić tę terapię musi być efektywniejsza. Obecny złoty standard, antybiogram, cenowo jest akceptowalny, niestety czas badania (średnio 3 dni) wyklucza jego masowe użycie.

Przekonał się o tym polski rząd, który już w 2012 roku próbował wdrożyć obowiązek testowania przed przypisaniem antybiotyku. Rozwiązanie jak najbardziej słuszne (stosowane częściowo w np. Niemczech czy Francji), natomiast nierealne przez brak praktycznego rozwiązania diagnostycznego.

Dlatego wśród wielu zespołów naukowych szczególną uwagę przyciągają te, które kładą duży nacisk na ekonomiczną dostępność i masowość ich rozwiązania. Nie może ono być droższe od antybiogramu, by miało realnie wpłynąć na służbę zdrowia. W Polsce możemy się pochwalić takim zespołem np. z Trójmiasta – zorganizowanym w firmie Biolumo.

Ich rozwiązanie ma w założeniu kosztować mniej od antybiogramu, a dawać te same wyniki w około 6 godzin. 

Jak wyglądają liczby na świecie W niektórych krajach i regionach świata dużo łatwiej o oficjalne dane. Dla przykładu, wyliczenia ECDC wskazują na bezpośredni koszt antybiotykooporności w Europie na poziomie 1,5 mi-

OSOZ Polska 11/2018

45

n owe idee

l aboratori u m tech n o logii

Sztuczna inteligencja – energia jądrowa ochrony zdrowia Jak precyzyjna jest diagnoza postawiona przez system sztucznej inteligencji? Kto dysponuje moimi danymi?

Na jakich kryteriach stworzono algorytmy analizy danych medycznych? Jeżeli nie zbudujemy odpowiednich ram prawnych i etycznych, adaptacja rozwiązań klasy Artificial Intelligence (AI) w ochronie zdrowia ugnie się pod falą braku zaufania, a wszystkie nadzieje związane z nowymi technologiami przekreślą obawy społeczne.

Jest rok 2042. Koncern technologiczny z siedzibą w San Francisco kilka lat temu dokonał rewolucji w globalnej ochronie zdrowia. Aplikacja „The Life” przewróciła do góry nogami sposób świadczenia usług zdrowotnych i medycynę, jaką znaliśmy od setek lat. Dzięki niej każdemu człowiekowi na świecie, od urodzenia do śmierci, towarzyszy personalizowany lekarz-bot. W połączeniu z małą bransoletką system zbiera i analizuje na bieżąco wszystkie najważniejsze parametry życiowe, buduje modele predykcyjne oparte na wynikach badań genetycznych, analizuje zagrożenia zdrowotne. Badania

46

OSOZ Polska 11/2018

kliniczne potwierdzają 100% dokładność diagnozy. Od czasu wprowadzenia systemu sztucznej inteligencji nowej generacji działającego w oparciu o komputery kwantowe liczba szpitali spadła o 40%, udało się ograniczyć o 60% liczbę zawałów serca i udarów mózgu. Nowe leki wynalezione dzięki analizie Big Data coraz skuteczniej leczą nowotwory. Technologia stała się panaceum XXI wieku.

Do czasu, gdy dzięki luce bezpieczeństwa międzynarodowa grupa cyberprzestępców wprowadza do „The Life” zmodyfikowany algorytm. Błyskawicznie rośnie liczba niewyjaśnionych zgonów.

Koncern manipuluje danymi w historii choroby użytkowników, aby zatuszować skandal z wyciekiem danych i dziurze w systemie bezpieczeństwa.

Zakończenie tego scenariusza może być różne, ale taka wizja przyszłości nie musi być wcale fikcją. Przykładem są media społecznościowe. Skandale związane z wyciekiem danych czy botami mającymi kształtować preferencje polityczne w ostatnich latach stały się rysą na doskonałym wizerunku Facebooka.

Rozwój sztucznej inteligencji w ochronie zdrowia jest błyskawiczny, co potwierdzają kolejne zastosowania na ca-

n owe idee

łym świecie. W jednym z badań wykazano, że system AI rozpoznawał raka skóry dokładniej niż 58 ekspertów od schorzeń skóry. Lekarze postawili prawidłową diagnozę w 87% przypadków, system AI – w 95%. Z kolei Google DeepMind podjął współpracę z Moorfields Eye Hospital w Londynie celem szybszej diagnozy dwóch głównych schorzeń prowadzących do utraty wzroku – retinopatii cukrzycowej i zwyrodnienia plamki związanej z wiekiem (AMD). W tym celu algorytmy przenalizowały tysiące skanów oka, aby nauczyć się rozpoznawania chorób. Podobne rozwiązania rozwijane są w zakresie analizy zdjęć tomografii komputerowej – ich przewagą jest to, że mogą przeanalizować każdy pojedynczy piksel. W tym przypadku ludzkie oko przegrywa z algorytmem. W jednym z innych badań naukowcy wykazali, że sposób korzystania ze smartfona i analiza tych danych mogą pomóc we wczesnym wykryciu depresji, choroby na którą, według WHO, cierpi już ok. 300 mln osób na świecie. Chińscy naukowcy zasilili system AI wiedzą z literatury medycznej, 2 milionów elektronicznych rekordów medycznych i 400 000 artykułów specjalistycznych. Robot oparty na

rozwiązaniach AI zdał egzamin medyczny z wynikiem 456 punktów (na 360 wymaganych).

Dzięki takim przykładom rosną nadzieje związane z zastosowaniem sztucznej inteligencji. Potencjalne korzyści można długo wymieniać. Większość z nich dotyczy analizy zbiorów danych, których nie jest w stanie przetworzyć człowiek. Krwiobiegiem systemów sztucznej inteligencji są dane. I to dane odegrają kluczową rolę nie tylko w ochronie zdrowia przyszłości, ale i całej gospodarce.

Mówi się też, że dane to nowy, najcenniejszy z zasobów naturalnych. Oprócz wartości, którą dopiero powoli odkrywamy, niosą ze sobą zagrożenia, które możemy po części przewidzieć i im zapobiec, zanim sprawdzą się najczarniejsze scenariusze, jak chociażby ten z początku artykułu. Najważniejsze z tego punktu widzenia jest skupienie się na tzw. mądrej sztucznej inteligencji (smart artificial intelligence), która oprócz doskonalenia samej technologii uwzględnia też 3 kluczowe czynniki ekosystemu informacji: bezpieczeństwo (danych), transparentność (algorytmów) i zaufanie społeczne.

O ile dużo mówi się o bezpieczeństwie,

» Dane to nowy, najcenniejszy z zasobów naturalnych.«

nadal zbyt mało uwagi przykłada się do transparentności w budowaniu algorytmów, które z kolei są niezbędne do tego, aby pacjenci uwierzyli, że AI im pomaga, a nie zagraża. Ochrona zdrowia opiera się bowiem przede wszystkim na zaufaniu. Bez niej nie uda się transformacja technologiczna ochrony zdrowia.

W tym kontekście trudno nie zgodzić się ze stwierdzeniem, że sztuczną inteligencję można porównać do energii jądrowej. Cel i sposób wykorzystania decydują o jej wartości. Może okazać się zbawieniem dla świata (i medycyny), ale także jednym z elementów zagrażających ludzkości. Wszystko zależy od tego, jak ją wykorzystamy. 

reklama

Czy wiesz ile lo৵;v vh-ࣀ 7 b<hb e-Recepcie?

E-RECEPTA.K AMSOFT.PL

OSOZ Polska 11/2018

47

systemy i sprz Ä&#x2122; t

Organizuj pracÄ&#x2122; kliniki, gromadĹş dane stomatologiczne w przejrzysty sposĂłb.

KAMSOFT S.A.

48

OSOZ Polska 11/2018

KS-KST

"Â&#x2039;v|;l 0vjÂ&#x2020;]b Ń´bmbhb "|ol-|oŃ´o]b1Â&#x152;m;f |o ruo]u-lġ h|ŕĽ&#x2022;uÂ&#x2039; o=;uÂ&#x2020;f; o]uolm; lo৾ѴbÂ&#x2030;oŕŚ&#x2039;1bġ ruÂ&#x152;;7; Â&#x2030;vÂ&#x152;Â&#x2039;v|hbl |Â&#x2039;vb.1; Â&#x2020;vru-Â&#x2030;mb;ŕĽ&#x2030; Â&#x2030; v=;uÂ&#x152;; ou]-mbÂ&#x152;-1fb ru-1Â&#x2039; ou-Â&#x152; ]uol-7Â&#x152;;mb- bm=oul-1fb l;7Â&#x2039;1Â&#x152;m;f Â&#x2030; v|ol-|oŃ´o]bbÄş ;jmÂ&#x2039;ġ -mbloÂ&#x2030;-mÂ&#x2039; 7b-]u-l Â&#x2020;Â&#x152;<0b;mb- Â&#x2030; Â&#x2030;;uvfb |uŕĽ&#x2022;fÂ&#x2030;Â&#x2039;lb-uoÂ&#x2030;;fġ |;ulbm-uÂ&#x152; Â&#x2030;bÂ&#x152;Â&#x2039;| r-1f;m|ŕĽ&#x2022;Â&#x2030;ġ ruÂ&#x152;;fuÂ&#x152;Â&#x2039;v|; h-u|o|;hbġ -m-Ń´bÂ&#x152;Â&#x2039; v|-|Â&#x2039;v|Â&#x2039;1Â&#x152;m;ġ uoÂ&#x152;Ń´b1Â&#x152;;mb- Â&#x152; j-|mbh-lbÄş

MEDYCYNA

SYSTEM INFORMATYCZNY 2%6Ă&#x2021;8*, KLINIKI 6720$72/2*,&=1(-

Zeskanuj kod, aby uzyskaÄ&#x2021; wiÄ&#x2122;cej informacji

systemy i sprz ę t

KS-KST

SYSTEM INFORMATYCZNY 2%6Ç8*, ./,1,., 6720$72/2*,&=1(-

,112:$&<-1( 52=:,À=$1,$ uo1;v u;f;v|uo -mb- v v|;lb; 7-m 1_ 7o| 1 .1 1_ hom-m 1_ -0b;]ॕ ru ;0b;]- vrovॕ0 v 0hbķ rj mm b ru;1 fm ĺ ,-v|ovo -m; uo b. -mb- ro o7 f.ķ ৵; v v|;l ro7ro b-7- &৵ |ho mbho bķ f-hb; -0b;]b lo৵m- hom-ࣀ 7Ѵ- v| b;u7 om;]o uo ro m-mb-ĺ ov|<rm; = mh1f; lo৵Ѵb b-f. 1-jho b1b; - |ol-| 1 m. -h| -Ѵb -1f< 7b-]u-l <0b;mb- r-1f;m|- o hom-m; -0b;]b b -v|ovo -m; l-|;ub-j ĺ ) ru r-7h v|-Ѵ; ro |-u -f.1;f vb< ]u r -0b;]ॕ v|<r f.1 1_ j.1 mb;ķ &৵ |ho mbh l- lo৵Ѵb oঋࣀ | ou ;mb- ;v|- b;ॉ -0b;]ॕ ķ f-h uॕ mb;৵ ohu;ঋѴ-mb- vrovo0 o0Ѵb1 -mb- -0b;]ॕ 1o 7o bѴoঋ1bĺ

NR. KAT. 2133PI01.00

Nowoczesny interfejs

Profesjonalna b -Ѵb -1f- <0b;mb-

Automatyzacja o0vj ]b -1f;m|-

)vrॕjru-1 u .7 ;mb-lb

7-m 1_ vruov|-j ]u-C1 m 7b-]u-l <0b;mb- "Ŋ "$ķ o0;1mb; 7ov|<rm |-h৵; =oulb; ƒ ĺ " v|;l lo৵Ѵb b- u;f;v|uo -mb; uo ro m-ॉķ -0b;]ॕ ķ b-7ॕ v|ol-|oѴo]b1 m 1_ķ ruo -7 -mb; 7f<ࣀ u .7 ;ॉ ; m<|u m 1_ Őh-l;u ; m.|u v|m;ķ u-7bo b fo]u-= őķ rѴ-mo -mb; -0b;]ॕ ķ 7u ho -mb; u;1;r|ķ ruo -7 ;mb; uo Ѵb1 ;ॉ j-|mbh-lb Ő ,ķ r-1f;m|;l ru -|m lőķ 7u h ]uol-7 om 1_ 7-m 1_ ou- b;Ѵ; bmm 1_ĺ

o h-৵7;]o -0b;] lo৵m- ru rbv-ࣀ o7ro b-7-f.1 l hoѴou ou- uo7 -f hou v| -m;]o l-|;ub-j ĺ !;f;v|u f.1 v v|;lb; 7-m; 7o| 1 .1; b | r-1f;m|-ķ &৵ |ho mbh l- lo৵Ѵb oঋࣀ r;jmb;mb- orbv v|-m <0b;mb- o 7f<1b; ru ;vj-m; ; vr;1f-Ѵbv| 1 m 1_ u .7 ;ॉķ mrĺ u-7bo b fo]u-= ĺ

35=(:$*$ 6<67(08 ) ru r-7h ]7 ruo1;v Ѵ;1 ;mb- l-]- ru ;ruo -7 ;mb- hbѴh -0b;]ॕ ķ 7 b<hb o7ro b;7mbl = mh1fol &৵ |ho mbh lo৵; uo jo৵ ࣀ rov 1 ;]ॕѴm; -0b;]b ohu;ঋѴom l ru ;7 b-Ѵ; 1 -vo lķ | ou .1 rѴ-m Ѵ;1 ;mb- r-1f;m|-ķ h|ॕu l ohu;ঋѴ- uo7 -f -0b;]ॕ ķ 7-| hom-mb- ou- b1_ hov |ĺ ou v|-mb; rѴ-m -0b;]ॕ lo৵Ѵb b- |-h৵; l- b-mb; r-1f;m|ॕ m- hoѴ;fm; b | ohu;ঋѴom 1_ |;ulbm-1_ĺ

.25=<Í&, :'52Ô(1,$

38 |

E-mail: medycyna@kamsoft.pl | Tel.: +48 32 209 07 05

1000MI02.02

m=oul-| -1f- lo৵; o0f.ࣀ 1-j. rѴ-1ॕ h<Ĺ o7 u;f;v|u-1fb r-1f;m|ॕ ķ ro ]uol-7 ;mb; 7-m 1_ l;7 1 m 1_ķ m- 1 mmoঋ1b-1_ -7lbmbv|u-1 fm 1_ hoॉ1 .1 Őv v|;l h-7uo oŊrj-1o ;ķ Cm-mvo oŊhvb<]o ;ķ v|-| v| 1 m;ķ b|7ĺőĺ ,-hu;v o0vj ]b -Ѵ;৵ o7 ro|u ;0 ou- o1 ;hb -ॉ &৵ |ho mbh-ĺ ) l-]-mb vru- m;]o ruo -7 -mb-

OSOZ Polska 11/2018

49

STATYSTYKI | ANALIZY | WIEDZA

Monitor Zdrowotny OSOZ

51

FELIETON Import równoległy i substytucja apteczna

53

RANKINGI PEX Firmy i produkty (październik 2018)

54

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (październik 2018)

58

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (październik 2018)

65

Monitor rynku leKÓW Suplementy diety

MONITOR ZDROWOTNY

F E L I E TO N

Import równoległy i substytucja apteczna Jednym z najczęściej dyskutowanych tematów na rynku jest eksport leków.

I zazwyczaj nie chodzi o ten, który jest realizowany z odpowiednimi zezwoleniami. Ale jest też kierunek odwrotny – rynek produktów aptecznych importowanych stabilnie rośnie.

Dr Jarosław Frąckowiak Wiceprezes PEX PharmaSequence

Innym zjawiskiem, które nie jest często omawiane i analizowane, jest substytucja apteczna. Zazwyczaj mówi się o niej w dwóch aspektach: 1) wprowadzenie na rynek pierwszego leku, w grupie bardzo drogich produktów – pacjenci (i nie tylko) mają czasem wątpliwości, czy odpowiednik będzie „działał” tak samo; 2) skala substytucji na całym rynku oscylu-

je wokół 3%. Część osób, która lubi analizy rynkowe uważa zatem, że zjawisko jest „pomijalne”. A tak nie jest. Omówię obydwa zjawiska na przykładzie rynku Rx (produkty na receptę, na podstawie danych PEX PharmaSequence*).

W okresie od września 2017 do sierpnia 2018 sprzedano w aptekach otwartych leki za ponad 17,5 mld zł, z czego 430 mln złotych pacjenci wydali na leki z importu równoległego. Zatem udział tego typu produktów nie jest (w tej chwi-

li) duży i wynosi 2,4%. Ale ów udział systematycznie rośnie – w porównywalnym okresie – 12 poprzednich miesięcy – udział importu Rx urósł o 2,8%. Zatem, mimo że Polska jest krajem o jednych z najniższych cen leków w Europie, są takie środki, które importerom opłaca się sprowadzać i sprzedawać na naszym rynku.

W przypadku substytucji – na 699 mln opakowań sprzedanych pacjentom w omawianym okresie, ponad 21,5 miliona stanowiły „leki zamienione” w aptekach. To tylko 3,2%, ale w porównaniu do poprzedniego okresu, wzrost (dynamika) to aż 10%. I jest kolejne „ale”…

Poddając analizie tylko 15 molekuł, w ramach których najczęściej występowały zamiany, widać, że skala substytucji jest znacznie większa niż na całym rynku – od 6 do 16%. Zamieniane

OSOZ Polska 11/2018

51

MONITOR ZDROWOTNY

Substytucja (paczki) i import równoległy [PLN] 45

2,0

40

1,8 1,6 1,4

30

miliony paczek, IR

miliony paczek, substytucja

35

1,2

25

1,0 20

0,8

15

0,4 0,2

0

0 sty 16 lut 16 mar 16 kwi 16 maj 16 cze 16 lip 16 sie 16 wrz 16 paź 16 lis 16 gru 16 sty 17 lut 17 mar 17 kwi 17 maj 17 cze 17 lip 17 sie 17 wrz 17 paź 17 lis 17 gru 17 sty 18 lut 18 mar 18 kwi 18 maj 18 cze 18 lip 18 sie 18

5

wartość sprzedaży IR (PLN)

wartość substytucji (opak.)

Top 15 molekuł pod względem liczby zamienianych opakowań

1156

PANTOPRAZOLUM AMLODIPINUM

21.6

Udział substytucji w wolumenie sprzedaży RX

3,2%

Wartość sprzedaży RX (mld. PLN, MAT 08/2018)

17,63

Wartość sprzedaży IR (mln. PLN, MAT 08/2018)

430,24

% udzał IR w wartości sprzedaży na rynku RX

2,4%

%PPG IR MAT 08/2018 vs MAT 08/2017

2,8%

MAT 08/2018 (% opakowań) ENOXAPARINUM NATRICUM

15,9%

937

SIMVASTATINUM

10,2%

687

OMEPRAZOLUM

10,0%

SIMVASTATINUM

664

VENLAFAXINUM

8,0%

625

LEVOCETIRIZINI…

7,9%

523

CLARITHROMYCINUM

7,9%

OMEPRAZOLUM

520

PAROXETINUM

7,8%

NEBIVOLOLUM

487

TELMISARTANUM, …

7,7%

ENOXAPARINUM NATRICUM

477

ACIDUM IBANDRONICUM

7,5%

ROSUVASTATINUM

416

ATORVASTATINUM

7,3%

RAMIPRILUM

381

MONTELUKASTUM

7,0%

TRAMADOLUM, PARACETAMOLUM

362

TELMISARTANUM

6,9%

ZOLPIDEMI TARTRAS

316

TRAMADOLUM, PARACETAMOLUM

6,8%

TELMISARTANUM

313

PANTOPRAZOLUM

6,5%

METOPROLOLI SUCCINAS

308

FLUCONAZOLUM

6,4%

50% zamienianych opakowań

INDAPAMIDUM BISOPROLOLUM

są najczęściej leki w klasach, w których ilościowo sprzedaje się ich najwięcej.

Ilościowo najwięcej zamieniano atorwastatyny i pantoprazolu, zaś wartościowo – enoksaparyny (pojawił się pierwszy odpowiednik) i simwastatyny. Niestety, coraz częściej o substytucji nie decyduje wyłącznie różnica w cenie, ale braki na magazynie.

Jakie opisane zjawiska mają znaczenie dla rynku aptecznego? W przypadku importu Rx leków nierefundowanych należy badać marżowość. W przypadku

52

Substytucja (mln. opak., MAT 08/2018)

Top 15 molekuł pod względem udziału substytucji w sprzedaży

MAT 08/2018 (tys. opakowań) ATORVASTATINUM

669

%PPG substytucji na rynku RX 10,0% MAT 08/2018 vs MAT 08/2017

0,6

10

RX wolumen (mln. opak., MAT 08/2018)

OSOZ Polska 11/2018

substytucji o obrocie (dla leków refundowanych) i tak decyduje limit, ale warto zadbać o to, by te najpopularniejsze były dostępne.  *Dane i informacje wykorzystane w artykule opracowane na podstawie badań PEX PharmaSequence w tym, na podstawie analiz z reprezentatywnego panelu PEX PharmaSequence umożliwiającego – aptekom i sieciom, członkom Aptecznego Banku Danych – dostęp do szczegółowym analiz.

Adres do autora: jaroslaw.frackowiak@pexps.pl

» Polska jest krajem o bardzo niskich cenach leków w Europie.

Mimo to importerom opłaca się sprowadzać niektóre środki.«

MONITOR ZDROWOTNY

R a n k i n gi P E X

Rankingi PEX. Firmy i produkty. Październik 2018 Top 10 firm farmaceutycznych oraz 10 Top Total Brand dla wybranych segmentów rynku (pod względem sprzedaży w danym miesiącu w cenach detalicznych do pacjenta, pojęcie total brand oznacza sumę wszystkich prezentacji/SKU danego produktu występujących pod daną nazwą – np. różne dawki tego samego leku itd.). Obrazowane komentarzem i strzałkami zmiany w rankingu między miesiącami dotyczą pierwszych 10-ciu miejsc. Autorem rankingów jest PEX PharmaSequence (wszystkie dane na podstawie reprezentatywnego panelu aptek/sieci ABD PEX PharmaSequence).

Miejsce w rankingu

Ranking firm farmaceutycznych pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w październiku 2018

1

POLPHARMA

2

TEVA

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

Miejsce w rankingu

         

1

XARELTO

2

NEOPARIN

LEKI NA RECEPTĘ

3

KRKA

4

ADAMED

5

SANOFI

6

BAYER

7

GLAXOSMITHKLINE

8

SANDOZ

9

BOEHRINGER INGELHEIM

10

VALEANT

1

POLPHARMA

2

USP ZDROWIE

3

GLAXOSMITHKLINE

4

SANOFI TEVA

6

AFLOFARM

7

HASCO - LEK

8

RECKITT BENCKISER

9

BERLIN-CHEMIE

10

SANDOZ

3

PRADAXA

4

RISPOLEPT CONSTA

5

FOSTEX

6

GLUCOPHAGE

7

NEBBUD

8

INS. GENSULIN

9

ATORIS

10

INS. NOVORAPID

1

IBUPROM

2

GRIPEX

NUTRICIA AFLOFARM USP ZDROWIE N.P.ZDROVIT OLIMP LAB RECKITT BENCKISER OLEOFARM POLSKI LEK POLPHARMA BAYER

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

L’OREAL SANOFI IRENA ERIS AFLOFARM ZIAJA PIERRE FABRE DERMO-COSMETIQUE BIODERMA POLPHARMA PIERRE FABRE BIOGENED

         

LEKI OTC

                   

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

3

VOLTAREN

4

RUTINOSCORBIN

5

APAP

6

THERAFLU

7

NUROFEN

8

NEOSINE

9

ESSENTIALE

10

MAGNE-B6

SUPLEMENTY DIETY 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

LEKI NA RECEPTĘ

LEKI OTC

5

Ranking total brandów pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w październiku 2018

         

SUPLEMENTY DIETY

KOSMETYKI

BEBILON NUTRAMIGEN DICOFLOR D-VITUM NEOCATE VITRUM MOLLERS DOPPELHERZ MULTILAC NUTRIDRINK

         

KOSMETYKI VICHY PHARMACERIS ZIAJA EMOLIUM LA ROCHE BIODERMA DERMEDIC BEPANTHEN CETAPHIL AVENE

         

Więcej danych?

Wszystkich z Państwa, którzy są zainteresowani bardziej szczegółowymi raportami i/lub zakupem raportów-rankingów, prosimy o kontakt: rozwiazania@pexps.pl

OSOZ Polska 11/2018

53

MONITOR ZDROWOTNY mo n itor epidemio logicz n y

Monitor epidemiologiczny. Koszty leczenia.

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE

OGÓŁEM

ALERGIA

ZMIANA MIESIĘCZNA W październiku W ODNIESIENIU DO września

74 473 zł

83 260 zł

6 691 zł

7 961 zł

760 zł

735 zł

wrzesień

październik

wrzesień

październik

wrzesień

październik

8786 zł

11,80%

1270 zł

18,98%

−26 zł

−3,38%

TREND ROCZNY PORÓWNANIE ROKU 2018 I 2017

863 869 zł

898 195 zł

60 233 zł

69 286 zł

13 668 zł

12 781 zł

2017

2018

2017

2018

2017

2018

9052 zł

15,03%

−887 zł

−6,49%

34 326 zł

3,97%

październik WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Podkarpackie 67 455 zł Warmińsko-Mazurskie 69 358 zł Kujawsko-Pomorskie 71 770 zł

Warmińsko-Mazurskie 6 308 zł Podkarpackie 6 580 zł Podlaskie 6 631 zł

Podlaskie 550 zł Kujawsko-Pomorskie 551 zł Warmińsko-Mazurskie 574 zł

Lubuskie 94 772 zł Dolnośląskie 95 977 zł Mazowieckie 96 428 zł

Lubuskie 9 188 zł Dolnośląskie 9 357 zł Mazowieckie 10 122 zł

Pomorskie 845 zł Dolnośląskie 877 zł Mazowieckie 889 zł

ROK 2018 WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Podkarpackie 750 261 zł Opolskie 752 515 zł Warmińsko-Mazurskie 789 609 zł

Swiętokrzyskie 56 566 zł Podkarpackie 58 920 zł Opolskie 59 437 zł

Opolskie 9 039 zł Kujawsko-Pomorskie 9 311 zł Lubelskie 9 928 zł

Opolskie 9 039 zł Kujawsko-Pomorskie 9 311 zł Lubelskie 9 928 zł

Lubuskie 80 806 zł Dolnośląskie 82 905 zł Mazowieckie 90 032 zł

Lubuskie 13 601 zł Mazowieckie 15 303 zł Dolnośląskie 17 055 zł

październik WOJEWÓDZTWA Z NAJMOCNIEJSZYMI SPADKAMI I WZROSTAMI KOSZTÓW Brak spadków kosztów

Brak spadków kosztów

Kujawsko-Pomorskie –64 zł Podkarpackie –56 zł Łódzkie –52 zł

Zachodniopomorskie 12 600 zł Dolnośląskie 12 698 zł Pomorskie 13 704 zł

Mazowieckie 1 472 zł Opolskie 1 842 zł Dolnośląskie 1 951 zł

Zachodniopomorskie 9 zł Lubelskie 20 zł Pomorskie 23 zł

zestawienie KOSZTY W październiku W OSTATNICH LATACH

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2013

2014

2015

2016

2017

2018

* wszystkie dane w przeliczeniu na 1000 mieszkańców

54

OSOZ Polska 11/2018

MONITOR ZDROWOTNY

mo n itor epidemio logicz n y

Ogólne koszty leczenia (zakup środków farmaceutycznych) przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

ѶƔƏƏƏ

prognoza

» Październikowe

ѶƏƏƏƏ

koszty leczenia były jak dotychczas najwyższe w roku.«

koszty, tys. zł

ƕƔƏƏƏ ƕƏƏƏƏ ѵƔƏƏƏ ѵƏƏƏƏ ƔƔƏƏƏ ƔƏƏƏƏ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐѶ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC

LIPIEC

SIERPIEŃ

WRZESIEŃ

PAŹDZIERNIK

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 11/2018

55

MONITOR ZDROWOTNY mo n itor epidemio logicz n y

Koszty grypy i przeziębienia przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

prognoza

ѶƏƏƏ ƕƏƏƏ

i przeziębienia w październiku 2018 były nadspodziewanie wysokie. «

koszty, tys. zł

ѵƏƏƏ ƔƏƏƏ ƓƏƏƏ ƒƏƏƏ ƑƏƏƏ ƐƏƏƏ Ə

56

» Koszty grypy

Ɛ

OSOZ Polska 11/2018

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐѶ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC

LIPIEC

SIERPIEŃ

WRZESIEŃ

PAŹDZIERNIK

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

MONITOR ZDROWOTNY

mo n itor epidemio logicz n y

Koszty alergii przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

prognoza

ƑƏƏƏ

» Koszty alergii w paź-

koszty, tys. zł

ƐѶƏƏ ƐѵƏƏ

dzierniku spadły do najniższego poziomu w roku 2018.«

ƐƓƏƏ ƐƑƏƏ ƐƏƏƏ ѶƏƏ ѵƏƏ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐѶ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC

LIPIEC

SIERPIEŃ

WRZESIEŃ

PAŹDZIERNIK

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 11/2018

57

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Struktura dystrybucji leków październik | WARTOŚCI STATYSTYCZNE I TRENDY W STOSUNKU DO września

CENA OPAKOWANIA LEKU

MARŻA APTECZNA

OBRÓT W APTECE

LICZBA PACJENTÓW

21,16 zł

25,00%

216 tys. zł

4010

+25 tys. zł

+380

0,18 zł

(

(

(

*

-0,32%

*

(

(

(

1,25 zł

PROGNOZA NA

styczeń

SPRZEDAŻ WEDŁUG STATUSU LEKU

Obrót statystycznej apteki w październiku 2018 roku wyniósł 216 tys. zł. W porównaniu z wrześniem 2018 roku było to o 25 tys. zł więcej (+13,1%) i o 27 tys. zł więcej (+14,3%) niż w analogicznym okresie ubiegłego roku. Wartość rynku farmaceutycznego osiągnęła poziom 3,18 mld zł. Oznacza to wzrost o 357,5 mln zł (+2,6%) w stosunku do września 2018 roku oraz wzrost o 332,8 mln zł (+11,7%) w stosunku do października 2017 roku. Udział refundacji stanowił 26,13% (+0,43 p.p. w porównaniu z wrześniem 2018) obrotu aptecznego i wyniósł 830,8 mln zł.

Prognozujemy, że obrót w statystycznej aptece w 2018 roku wyniesie 2,302 mln zł. Oznacza to wzrost średniego obrotu w stosunku do minionego roku o 4,7% (+103,0 tys. zł) oraz wzrost o 7,6% (+ 163,0 tys. zł) w stosunku do

OSOZ Polska 11/2018

(

suplementy

INNE

(

(

58,03% 23,52% 9,43% 9,03%

*

*

(

(

(

*

*

POZIOM REFUNDACJI

25,70% -0,82%

Od kilku miesięcy obserwujemy spadek liczby aptek otwartych. Jednak nie chorujemy mniej i nie wydajemy mniej na leki. Z tego też powodu w ostatnich miesiącach rośnie obrót statystycznej apteki. Podobnie będzie w styczniu 2019. Przewidujemy, że obrót w tym miesiącu będzie o ok. 3–5% wyższy od obrotu w styczniu 2018.

Łukasz Stopa

58

*

RX OTC

SPRZEDAŻ NA PACJENTA

53,87 zł

*

2016 roku. Rynek farmaceutyczny osiągnie wartość 34,35 mld zł. To odpowiednio o 1,4 mld zł więcej (+4,1%) niż w 2017 roku oraz o 2,16 mld zł więcej (+8,2%) niż w 2016 roku. Wartość refundacji wyniesie 8,88 mld zł, co będzie stanowiło 25,87% całkowitego obrotu aptecznego.

W październiku sprzedaż w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: średni obrót apteczny wypracowany ze sprzedaży leków refundowanych wyniósł 76,3 tys. zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 47,0 tys. zł, a produktów sprzedawanych bez recepty – 91,0 tys. zł. W porównaniu z wrześniem 2018 roku zanotowaliśmy wzrost obrotu w statystycznej aptece we wszystkich kategoriach sprzedażowych.

Dla sprzedaży leków refundowanych nastąpił wzrost o 10,1 tys. zł (+15,2%), dla sprzedaży leków wydawanych na recepty pełnopłatne o 6,13 tys. zł (+15,0%), a dla produktów OTC o 8,5 tys. zł (+10,3%).

Wartość rynku farmaceutycznego wypracowana ze sprzedaży leków refundowanych wyniosła 1,12 mld zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 0,69 mld zł, a sprzedaży produktów OTC – 1,34 mld zł.

Dniem tygodnia charakteryzującym się największym średnim obrotem aptecznym był wtorek (9 106 zł), natomiast dniem roboczym o najniższym średnim obrocie aptecznym – poniedziałek (8 126 zł). Rozrzut pomiędzy tymi wartościami wyniósł 980 zł. Średni obrót apteczny w poszczególnych roboczych dniach października wahał się pomiędzy 7 450 zł (wartość osiągnięta 23 października), a 14 086 zł (wartość osiągnięta 30 października).

W październiku 2018 roku we wszystkich grupach zanotowaliśmy wzrost wartości sprzedaży. Największy w przypadku produktów na układ sercowo-naczyniowy, układ oddechowy oraz leków

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

przeciwzakaźnych. Najmniejszy wzrost zanotowaliśmy natomiast w przypadku produktów dermatologicznych.

Udział wartości sprzedaży produktów z poszczególnych grup terapeutycznych w obrocie statystycznej apteki rozkłada się następująco: 17,59% obrotu statystycznej apteki wypracowano ze sprzedaży leków na przewód pokarmowy i metabolizm, 14,99% – ze sprzedaży leków na układ sercowo-naczyniowy, 11,38% – ze sprzedaży leków na centralny układ nerwowy oraz 10,67% – produktów na układ oddechowy.

W październiku średnia marża apteczna wyniosła 25,00%. To o 0,32 p.p. mniej niż we wrześniu 2018 roku oraz o 0,26 p.p. mniej niż w październiku 2017 roku.

Marża w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: dla leków refundowanych wyniosła 18,66% (–0,55 p.p. w stosunku do września 2018), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 22,20% (–0,69 p.p. w stosunku do września 2018 roku), natomiast dla produktów OTC – 29,94% (+0,28 p.p. w stosunku do września 2018 roku).

Prognozujemy, że marża apteczna w 2018 roku wyniesie 24,95%. Będzie to odpowiednio o 0,26 p.p. mniej niż w 2017 roku oraz o 0,48 p.p. mniej niż w 2016 roku. Większe zmiany średniej marży aptecznej zaobserwujemy w poszczególnych kategoriach sprzedażowych. Dla leków refundowanych średnia marża apteczna wyniesie 18,49% (–0,04 p.p. w stosunku do 2017 roku), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 23,14% (–1,68 p.p. w stosunku do 2017 roku), a dla produktów OTC – 29,32 p.p. (–0,13 p.p. w stosunku do 2017 roku). Średnia cena za opakowanie leku w październiku 2018 roku wyniosła 21,16 zł. To o 18 groszy więcej niż we wrześniu 2018 roku oraz o 0,73 groszy więcej niż w analogicznym okresie roku 2017. W porównaniu z wrześniem 2017 roku, w jednej kategorii sprzedażowej zanotowaliśmy spadek średniej ceny sprzedaży, a dla dwóch kategorii – wzrost średniej ceny sprzedaży. Średnia cena za opakowanie leków refundowanych wyniosła 28,31 zł (+8 groszy), leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 25,89 zł (–0,02 zł), produktów OTC – 16,04 zł (+0,07 zł). Średnia cena za opakowanie leku w okresie od stycznia do października 2018 roku wyniosła 20,78 zł. To o 54 groszy więcej niż w analogicznym okre-

Rys. 1. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach października (porównanie do ubiegłego roku) październik 2018

październik 2017

ƐѵƏƏƏ ƐƓƏƏƏ ƐƑƏƏƏ ƐƏƏƏƏ ѶƏƏƏ ѵƏƏƏ ƓƏƏƏ ƑƏƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ ƒƐ

Rys. 2. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach października – podział na dni tygodnia (porównanie do ubiegłego roku) październik 2018

październik 2017

ƖƏƏƏ ѶƏƏƏ ƕƏƏƏ ѵƏƏƏ ƔƏƏƏ ƓƏƏƏ ƒƏƏƏ ƑƏƏƏ ƐƏƏƏ Ə

omb;7 b-j;h

)|ou;h

ࡆuo7-

-u|;h

b.|;h

"o0o|-

b;7 b;Ѵ-

Rys. 3. Podział sprzedaży aptecznej na kategorie – % wartości sprzedaży układ 6,15% mięśniowo-szkieletowy

17,59% przewód pokarm. i metabolizm

4,49% układ moczowo-płciowy i hormony płciowe 2,39% narządy zmysłów 10,67% układ oddechowy

4,41% leki przeciwzakaźne 0,33% leki przeciwpasożytnicze, owadobójcze i repelenty 1,65% leki onkologiczne i immunomodulacyjne 5,17% krew i układ krwiotwórczy 1,19% endokrynologia – hormony, bez horm. płciowych 3,11% dermatologia

14,99% układ sercowo-naczyniowy

11,38% centralny układ nerwowy varia 10,78%

5,7% nieokreślona

OSOZ Polska 11/2018

59

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 4. Poziom marży aptecznej (%) w latach 2007–2018 ƒƏѷ ƑƖѷ ƑѶѷ Ƒƕѷ Ƒѵѷ ƑƔѷ ƑƓѷ Ƒƒѷ ƑƑѷ

(

ƑƏƏƕ

(

ƑƏƏѶ

(

ƑƏƏƖ

(

ƑƏƐƏ

(

ƑƏƐƐ

(

ƑƏƐƑ

(

ƑƏƐƒ

(

ƑƏƐƓ

(

ƑƏƐƔ

(

ƑƏƐѵ

Rys. 5. Podział średniej ceny leku (w zł) na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2017–2018

(

ƑƏƐƕ

ƐƏ

ƑƏƐѶ

zapłata pacjenta

refundacja

ƑƏ

ƐƔ ƐƔķƐƑ ƐƔķƐѶ ƐƔķƐ ƐƓķƖƒ ƐƔķƏƔ

ƐƔķƏƑ ƐƔķƏƓ ƐƔķƏƒ ƐƔķƐƔ ƐƔķƐƖ ƐƔķƒѵ ƐƔķƑƑ ƐƔķƒƖ ƐƔķƒƒ ƐƔķƒƓ ƐƔķƑƒ ƐƔķƐѶ ƐƔķƒѶ ƐƔķƓƓ ƐƔķƔƖ ƐƔķѵƓ

ƐƔ

ƐƏ

Ɣ ƓķƓƒ

ƓķѶѶ

ƔķƐƒ

ƔķƑƔ

ƔķƓƐ

ƔķѵƔ

ƔķƓƕ

ƔķƒƓ

ƔķƐƐ

ƔķƑѶ

ƔķƑƖ

ƔķƏƔ

ƓķƖƔ

ƓķѶƐ

ƔķƐ

ƔķƔѶ

ƔķѵƓ

ƔķѶƑ

Ɣķƕƒ

ƔķƔƕ

ƔķƒƖ

ƔķƔƒ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

ƐƐ

ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

Ə

ƑƏƐƕ

ƐƐ

ƐƑ

ƑƏƐѶ

Rys. 6. Podział średniej ceny pozycji sprzedanej na receptę refundowaną (w zł), na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2017–2018 zapłata pacjenta

ƒƏ ƑƔ ѶķƑѶ

ѶķƑƒ

ѶķƐƐ

ѶķƐƐ

ƕķƕƑ

ƕķƕƐ

ƕķѵѶ

ƕķƔƖ

ƕķƕƕ

ƕķѵƖ

ѶķƓѶ

ƕķƕƐ

ƕķƖƔ

ƕķƖѶ

ƕķѶƕ

ƕķƒƒ

ƕķƔ

ƕķƔ

ƕķƕƒ

ƕķѵѶ

ƕķѵ

ƕķƑƐ

refundacja

ƑƏ ƐƔ ƐƏ

ƑƏķƐѵ ƑƏķƐƒ ƑƏķƑѵ ƑƏķƓѶ ƑƏķѵƕ ƑƏķѵƑ ƑƏķѵƒ ƑƏķѵƒ ƐѶķƔƐ ƐƖķƏѵ ƐƖķƏѶ ƐƖķƔƕ ƐƖķѵƐ ƐƖķƖƔ ƐƖķѶƖ ƐƖķƕƖ ƐƖķƖƐ ƐƖķƖƒ ƐƖķƖ ƐƖķƔƒ ƐƖķƕƐ ƐƖķѶѶ

Ɣ Ə

Ɛ

Ƒ

Ɣ

Ɠ

ƒ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

Ɛ

ƐƑ

Ƒ

Ɣ

Ɠ

ƒ

ѵ

ƑƏƐƕ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

ƐƑ

ƑƏƐѶ

Rys. 7. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w ciągu miesiąca w latach 2007–2018 ƓѵƏƏ ƓƓƏƏ ƓƑƏƏ ƓƏƏƏ ƒѶƏƏ ƒѵƏƏ ƒƓƏƏ ƒƑƏƏ ƒƏƏƏ

ƑƏƏƕ

60

OSOZ Polska 11/2018

(

ƑƏƏѶ

(

ƑƏƏƖ

(

ƑƏƐƏ

(

ƑƏƐƐ

(

ƑƏƐƑ

(

ƑƏƐƒ

(

ƑƏƐƓ

(

ƑƏƐƔ

(

ƑƏƐѵ

(

ƑƏƐƕ

(

ƐƏ

ƑƏƐѶ

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 8. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w rozbiciu na przedziały godzinowe w dniu powszednim w październiku Ɛѵ ƐƓ ƐƑ ƐƏ Ѷ ѵ Ɠ Ƒ ƑƒŋƑƓ

ƑƑŋƑƒ

ƑƐŋƑƑ

ƑƏŋƑƐ

ƐƖŋƑƏ

ƐѶŋƐƖ

ƐƕŋƐѶ

ƐѵŋƐƕ

ƐƔŋƐѵ

ƐƓŋƐƔ

ƐƒŋƐƓ

ƐƑŋƐƒ

ƐƐŋƐƑ

ƖŋƐƏ

ƐƏŋƐƐ

ѶŋƖ

ƕŋѶ

ѵŋƕ

Ɣŋѵ

ƓŋƔ

ƒŋƓ

Ƒŋƒ

ƐŋƑ

Ə ƏŋƐ

sie minionego roku. Wzrost średniej ceny sprzedaży zaobserwowaliśmy również we wszystkich podstawowych kategoriach sprzedażowych – największy (+3,4%, tj. 52 grosze) w przypadku leków wydawanych bez recepty.

W październiku statystyczną aptekę odwiedziło 4 010 pacjentów (3 330 osób zakupiło produkty OTC, 800 – leki refundowane, a 830 – leki wydawane na recepty pełnopłatne). To o 380 osób więcej niż w minionym miesiącu. Największy ruch w statystycznej aptece panował w pierwszym tygodniu miesiąca, tj. pomiędzy 1 a 7 października. Wówczas w statystycznej aptece zanotowano 903 osoby. Kolejnym w rankingu tygodniem był 15–21 października (882 osoby), 8–4 października (877 osób) i 21–28 października (869 osób). Najwięcej pacjentów zarejestrowano w aptece w godzinach 10.00–12.00.

Statystyczny pacjent podczas jednej wizyty w aptece zakupił produkty o łącznej wartości 53,87 zł. To o 1,24 zł więcej niż w minionym miesiącu oraz o 1,94 zł więcej niż w analogicznym okresie roku 2017. Z kwoty tej 39,79 zł zapłacił pacjent, a 14,07 zł dopłacił refundator. Wartość refundacji w porównaniu z październikiem 2017 roku wzrosła o 4,8% (+65 groszy). W tym samym okresie wartość zapłaty pacjenta wzrosła o 3,4% (1,29 zł).

Dla leków refundowanych wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniosła 95,37 zł (z czego 25,88 zł to zapłata pacjenta, a 69,49 zł – wartość refundacji), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 56,61 zł, a dla produktów OTC – 27,33 zł.

Prognozujemy, że wartość koszyka statystycznego pacjenta w 2018 roku wyniesie 53,06 zł. Z kwoty tej 39,34 zł zapłaci pacjent, a 13,73 zł dopłaci refundator. W podziale na podstawowe kategorie sprzedażowe, wartość sprzedaży na pacjenta będzie kształtowała się następująco: dla leków sprzedawanych na recepty pełnopłatne wyniesie 56,56 zł, produktów OTC – 26,80 zł, a leków refundowanych – 95,31 zł (z czego 26,39 zł to zapłata pacjenta, a 68,93 zł wartość refundacji). 

Rys. 9. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych dniach października (porównanie do ubiegłego roku) październik 2018

październik 2017

ƑƏƏ ƐƕƔ ƐƔƏ ƐƑƔ ƐƏƏ ƕƔ ƔƏ ƑƔ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ ƒƐ

Rys. 10. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych tygodniach października (porównanie do ubiegłego roku) październik 2018

październik 2017

ƐƏƏƏ ƖƏƏ ѶƏƏ ƕƏƏ ѵƏƏ ƔƏƏ ƓƏƏ ƒƏƏ ƑƏƏ ƐƏƏ Ə

Ɛŋƕ r-৳7 b;umbh-

ѶŋƐƓ r-৳7 b;umbh-

ƐƔŋƑƐ r-৳7 b;umbh-

ƑƑŋƑѶ r-৳7 b;umbh-

ƑƖŋƒƐ r-৳7 b;umbh-

Tab. 1. Sprzedaż produktów w statystycznej aptece wg. statusu produktu Wg. statusu leku w bazie BLOZ

Wartość sprzedaży w statystycznej aptece (PLN)

Udział w całkowitej wartości sprzedaży aptecznej

październik 2018

październik 2017

październik 2018

październik 2017

125 339

107 671

58,03%

56,97%

Lek - OTC

50 793

46 176

23,52%

24,43%

Suplement diety lub dietetyczny środek spożywczy

20 368

17 943

9,43%

9,49%

Pozostałe

19 500

17 209

9,03%

9,11%

Lek - RX

OSOZ Polska 11/2018

61

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 2. Opis stanu statystycznej apteki w formie skróconego biuletynu informacyjnego za październik 2018 październik 2018

zmiana w stosunku do (%) września 2018

stycznia 2018

zmiana w stosunku do (liczbowo)

października 2017

września 2018

stycznia 2018

października 2017

obrót całkowity (w tys. zł) statystyczna apteka

216,0

13,1%

9,9%

14,3%

25,0

19,5

27,0

cały rynek apteczny

3 179 736

12,7%

7,1%

11,7%

357 520,0

211 996,5

332 829,0

statystyczna apteka

76,3

15,2%

13,2%

14,1%

10,1

8,9

9,5

cały rynek apteczny

1 123 211

14,8%

10,4%

11,5%

144 933,3

105 402,3

116 254,0

statystyczna apteka

47,0

15,0%

15,8%

12,0%

6,1

6,4

5,0

cały rynek apteczny

691 651

14,6%

12,9%

9,4%

88 007,5

78 998,3

59 517,6

statystyczna apteka

91,0

10,3%

4,8%

15,6%

8,5

4,174

12,3

cały rynek apteczny

1 339 935

9,9%

2,2%

13,0%

120 855,8

28 269,518

154 115,3

statystyczna apteka

56,4

15,0%

16,9%

15,5%

7,3

8,176

7,6

cały rynek apteczny

830 735

14,5%

14,0%

12,9%

105 485,1 101 925,104

94 817,5

recepty refundowane (w tys. zł)

recepty pełnopłatne (w tys. zł)

sprzedaż odręczna (w tys. zł)

wartość refundacji (w tys. zł)

udział refundacji w całkowitym obrocie

26,13%

1,7%

6,4%

1,1%

0,0

0,016

0,0

w sprzedaży refundowanej

72,86%

-0,3%

2,0%

1,3%

0,0

0,014

0,0

ogółem

21,16 zł

0,9%

4,9%

3,6%

0,2

0,992

0,7

dla leków z list refundacyjnych

28,31 zł

0,3%

2,6%

2,2%

0,1

0,728

0,6

dla leków z recept pełnopłatnych

25,89 zł

-0,1%

5,0%

4,0%

0,0

1,242

1,0

dla produktów bez recepty (OTC)

16,04 zł

0,4%

3,6%

4,7%

0,1

0,553

0,7

4 010

10,5%

5,2%

10,2%

380,0

200,000

370,0

Liczba pacjentów w aptece (recepty refundowane)

800

17,6%

8,1%

9,6%

120,0

60,000

70,0

Liczba pacjentów w aptece (recepty pełnopłatne)

830

16,9%

6,4%

3,8%

120,0

50,000

30,0

3 330

9,5%

3,7%

10,6%

290,0

120,000

320,0

ogółem

25,00%

-1,2%

-1,4%

-1,0%

0,0

-0,003

0,0

dla leków z list refundacyjnych

18,66%

-2,8%

2,6%

1,7%

0,0

0,005

0,0

dla leków na recepty pełnopłatne

22,20%

-3,0%

-7,0%

-10,6%

0,0

-0,017

0,0

dla sprzedaży odręcznej

29,94%

0,9%

1,1%

1,4%

0,0

0,003

0,0

Wartość sprzedaży na pacjenta

53,87 zł

2,4%

4,4%

3,7%

1,2

2,291

1,9

Wartość zapłaty przez pacjenta

39,79 zł

1,8%

2,3%

3,4%

0,7

0,883

1,3

Wartość dopłaty refundatora

14,07 zł

4,1%

11,1%

4,8%

0,6

1,407

0,7

Wartość sprzedaży na pacjenta (recepty refundowane)

95,37 zł

-2,0%

4,7%

4,1%

-2,0

4,306

3,8

Wartość zapłaty przez pacjenta (recepty refundowane)

25,88 zł

-1,3%

-0,4%

0,8%

-0,3

-0,108

0,2

Wartość dopłaty refundatora (recepty refundowane)

69,49 zł

-2,3%

6,8%

5,5%

-1,7

4,414

3,6

Wartość sprzedaży na pacjenta (recepty pełnopłatne)

56,61 zł

-1,6%

8,8%

7,9%

-0,9

4,601

4,1

Wartość sprzedaży na pacjenta (sprzedaż odręczna)

27,33 zł

0,7%

1,0%

4,5%

0,2

0,278

1,2

średnia cena opakowania

Liczba pacjentów w aptece

Liczba pacjentów w aptece (sprzedaż odręczna) Średnia marża apteczna

Rys. 11. Prognoza miesięcznych obrotów statystycznej apteki Wartości w cenach detalicznych brutto prognoza obrotu

Obrót 2018: 2 302,5 tys. zł

realizacja obrotu

realizacja (poprzedni rok)

ƑƑƏ

Zmiana obrotu: wzrost 4 do 5% Tysiące zł

ƑƐƏ ƑƏƏ ƐƖƏ ƐѶƏ ƐƕƏ ƐѵƏ

62

OSOZ Polska 11/2018

(

(

(

(

(

*

*

*

*

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Prognoza sprzedaży rocznej w oparciu o dane do października 2018 2018

Dane narastające od początku roku

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2017

2017

2016

2018

2016

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2017

2017

2016

2016

2 302,5

4,7%

7,6%

103,0

163,0

1 901,0

3,9%

7,7%

72,0

136,5

34 350 485,5

4,1%

8,2%

1 358 822,0

2 616 708,0

28 433 994,0

3,8%

8,8%

1 035 437,0

2 290 811,5

812,8

4,5%

4,8%

34,9

37,4

674,3

4,1%

4,7%

26,9

30,1

12 126 023,0

3,9%

5,4%

458 092,9

625 630,8

10 084 951,7

4,0%

5,7%

386 076,7

540 538,6

502,9

3,9%

6,0%

18,8

28,6

414,6

2,3%

5,2%

9,4

20,3

7 501 890,6

3,3%

6,6%

240 419,2

467 522,2

6 200 734,0

2,1%

6,1%

130 484,6

358 898,8

969,1

5,1%

10,8%

46,9

94,7

797,4

4,5%

11,9%

34,0

84,6

14 457 659,7

4,5%

11,5%

625 471,0

1 488 329,1

11 927 502,2

4,3%

13,0%

493 225,5

1 367 857,0

595,6

6,1%

9,7%

34,3

52,5

494,1

5,7%

9,7%

26,4

43,6

8 884 721,7

5,5%

10,3%

465 509,4

828 898,2

7 388 843,7

5,5%

10,7%

383 140,9

714 366,3

25,87%

1,4%

1,9%

0,0

0,0

25,99%

1,7%

1,8%

0,0

0,0

72,32%

1,6%

4,9%

0,0

0,0

72,37%

1,6%

5,2%

0,0

0,0

20,75 zł

2,4%

5,4%

0,48

1,07

20,78 zł

2,7%

5,6%

0,54

1,11

28,60 zł

4,1%

5,5%

1,13

1,49

27,96 zł

2,0%

3,0%

0,55

0,81

24,93 zł

1,4%

7,4%

0,34

1,71

25,30 zł

3,2%

9,1%

0,78

2,12

15,62 zł

2,5%

5,8%

0,39

0,86

15,70 zł

3,4%

6,9%

0,52

1,01

43 394

0,7%

1,9%

314,0

794,0

36 100,0

0,1%

2,5%

20,0

870,0

8 528

0,1%

-0,7%

7,6

-62,4

7 100,0

-0,4%

-0,1%

-30,0

-10,0

8 890

-4,6%

-6,7%

-429,5

-639,5

7 390,0

-5,6%

-6,6%

-440,0

-520,0

36 163

1,3%

2,9%

452,7

1 032,7

30 040,0

0,5%

3,6%

150,0

1 040,0

24,95%

-1,1%

-1,9%

-0,0027

-0,0048

25,03%

-1,2%

-1,8%

0,0

0,0

18,49%

-0,2%

-1,4%

-0,0004

-0,0027

18,62%

0,3%

-0,5%

0,0

0,0

23,14%

-6,8%

-8,6%

-0,0168

-0,0217

23,08%

-7,3%

-9,0%

0,0

0,0

29,32%

-0,4%

-1,7%

-0,0013

-0,0051

29,51%

-0,3%

-1,6%

0,0

0,0

53,06 zł

3,9%

5,6%

2,0

2,8

52,66 zł

3,9%

5,1%

2,0

2,6

39,34 zł

3,4%

5,0%

1,3

1,9

38,97 zł

3,3%

4,5%

1,2

1,7

13,73 zł

5,3%

7,7%

0,7

1,0

13,69 zł

5,6%

7,0%

0,7

0,9

95,31 zł

4,4%

5,6%

4,0

5,1

94,97 zł

4,6%

4,8%

4,2

4,4

26,39 zł

0,2%

-5,9%

0,0

-1,6

26,24 zł

0,3%

-7,2%

0,1

-2,0

68,93 zł

6,1%

10,8%

4,0

6,7

68,73 zł

6,3%

10,3%

4,1

6,4

56,56 zł

8,9%

13,7%

4,6

6,8

56,10 zł

8,4%

12,5%

4,3

6,3

26,80 zł

3,8%

7,7%

1,0

1,9

26,54 zł

3,9%

8,0%

1,0

2,0

Rys. 12. Prognoza miesięcznej wartości obrotu w kraju (ceny detaliczne brutto) Obrót 2018: 34,4mld zł

Zmiana refundacji: wzrost 5 do 6% (w stosunku do roku 2017)

realizacja obrotu

realizacja obrotu (rok 2017)

prognoza refundacji

realizacja refundacji

realizacja refundacji (rok 2017)

ƒƔƏƏ

Refundacja: 8,9 mld zł

ƒƏƏƏ ƑƔƏƏ

Miliony zł

Zmiana obrotu: wzrost 4 do 5% (w stosunku do roku 2017)

prognoza obrotu

ƑƏƏƏ ƐƔƏƏ ƐƏƏƏ ƔƏƏ Ə

(

(

(

(

(

*

*

*

*

OSOZ Polska 11/2018

63

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 3. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – dotyczy aktualnego miesiąca Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

734,80

0,08

37416,22

0,17

8389,11

0,05

29027,10

0,51

0,22

0,78

1383,38

27,05

50,92

2. U-30

465,25

0,05

17592,00

0,08

7664,83

0,05

9927,17

0,18

0,44

0,56

738,63

23,82

37,81

3. U-50

300,34

0,03

7348,97

0,03

4253,20

0,03

3095,77

0,05

0,58

0,42

370,04

19,86

24,47

4. U-BEZPŁATNY

22,62

0,00

1542,64

0,01

148,14

0,00

1394,51

0,02

0,10

0,90

65,75

23,46

68,21

5. INWALIDA WOJENNY

16,31

0,00

870,56

0,00

7,53

0,00

863,03

0,02

0,01

0,99

27,66

31,48

53,36

0,21

0,00

6,13

0,00

1,09

0,00

5,04

0,00

0,18

0,82

0,32

18,89

28,79

11,88

0,00

334,71

0,00

62,13

0,00

272,58

0,00

0,19

0,81

17,98

18,62

28,18

0,00

0,00

0,08

0,00

0,00

0,00

0,08

0,00

0,01

0,99

0,00

19,53

25,08

247,14

0,03

10387,30

0,05

89,80

0,00

10297,50

0,18

0,01

0,99

395,12

26,29

42,03

3,56

0,00

801,32

0,00

88,90

0,00

712,42

0,01

0,11

0,89

7,70

104,06

225,36

6. INWALIDA WOJSKOWY 7. ZHK 8. AZ 9. SENIOR 75+ 10. NARKOTYKI 11. ŚRODKI POMOCNICZE

10,81

0,00

1694,07

0,01

858,71

0,01

835,37

0,01

0,51

0,49

43,87

38,61

156,77

12. PEŁNOPŁATNE

1415,55

0,16

46984,00

0,22

46982,71

0,29

1,29

0,00

1,00

0,00

1836,79

25,58

33,19

13. ODRĘCZNA

5865,56

0,64

91022,00

0,42

91021,77

0,57

0,23

0,00

1,00

0,00

6491,80

14,02

15,52

14. RAZEM

9094,03

1,00

216000,00

1,00

159567,92

1,00

56432,08

1,00

0,74

0,26

11379,04

18,98

23,75

Tab. 4. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – średnia narastająca od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

630,30

0,08

33080,31

0,17

7654,02

0,05

25426,28

0,51

0,23

0,77

1093,24

30,26

52,48

2. U-30

428,24

0,05

15918,13

0,08

6875,68

0,05

9042,45

0,18

0,43

0,57

675,31

23,57

37,17

3. U-50

269,30

0,03

6495,66

0,03

3771,62

0,03

2724,04

0,06

0,58

0,42

334,54

19,42

24,12

4. U-BEZPŁATNY

20,33

0,00

1334,44

0,01

126,53

0,00

1207,91

0,02

0,09

0,91

58,96

22,63

65,63

5. INWALIDA WOJENNY

15,59

0,00

826,61

0,00

5,77

0,00

820,84

0,02

0,01

0,99

26,47

31,23

53,01

0,20

0,00

5,89

0,00

1,10

0,00

4,79

0,00

0,19

0,81

0,31

18,73

29,50

10,98

0,00

306,73

0,00

56,03

0,00

250,70

0,01

0,18

0,82

16,56

18,52

27,92

0,00

0,00

0,07

0,00

0,00

0,00

0,07

0,00

0,01

0,99

0,00

15,44

24,29

215,20

0,03

8693,42

0,05

64,70

0,00

8628,72

0,17

0,01

0,99

341,74

25,44

40,40

3,09

0,00

767,23

0,00

77,25

0,00

689,98

0,01

0,10

0,90

6,40

119,83

248,22

6. INWALIDA WOJSKOWY 7. ZHK 8. AZ 9. SENIOR 75+ 10. NARKOTYKI 11. ŚRODKI POMOCNICZE

9,84

0,00

1476,41

0,01

748,30

0,01

728,11

0,01

0,51

0,49

38,19

38,66

150,05

12. PEŁNOPŁATNE

1270,18

0,16

41458,40

0,22

41454,56

0,29

3,84

0,00

1,00

0,00

1642,87

25,24

32,64

13. ODRĘCZNA

5275,11

0,65

79736,70

0,42

79736,49

0,57

0,21

0,00

1,00

0,00

5868,02

13,59

15,12

14. RAZEM

8148,38

1,00

190100,00

1,00

140692,42

1,00

49407,58

1,00

0,74

0,26

10102,62

18,82

23,33

Tab. 5. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – dotyczy aktualnego miesiąca Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1802

0,20

76300

0,35

20705

0,13

55595

0,99

0,27

0,73

3007

25,38

42,34

2. Recepty pełnopłatne

1416

0,16

46984

0,22

46983

0,29

1

0,00

1,00

0,00

1837

25,58

33,19

3. Sprzedaż odręczna

5866

0,64

91022

0,42

91022

0,57

0

0,00

1,00

0,00

6492

14,02

15,52

11

0,00

1694

0,01

859

0,01

835

0,01

0,51

0,49

44

38,61

156,77

9094

1,00

216000

1,00

159568

1,00

56432

1,00

0,74

0,26

11379

18,98

23,75

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 6. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – zestawienie narastające od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1593,25

0,20

67428,49

0,35

18632,70

0,13

48795,79

0,99

0,28

0,72

2553,54

26,41

42,32

2. Recepty pełnopłatne

1270,18

0,16

41458,40

0,22

41454,56

0,29

3,84

0,00

1,00

0,00

1642,87

25,24

32,64

3. Sprzedaż odręczna

5275,11

0,65

79736,70

0,42

79736,49

0,57

0,21

0,00

1,00

0,00

5868,02

13,59

15,12

9,84

0,00

1476,41

0,01

748,30

0,01

728,11

0,01

0,51

0,49

38,19

38,66

150,05

8148,38

1,00

190100,00

1,00

140692,42

1,00

49407,58

1,00

0,74

0,26

10102,62

18,82

23,33

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 7. Prognoza rocznej sprzedaży w statystycznej aptece w rozbiciu na grupy sprzedaży Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

Refundacja

Udział wart. %

%

Wartość

%

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

18940,78

0,19

812794,80

0,35

225006,57

0,13

587788,23

0,99

0,28

0,72

30091,21

27,01

42,91

2. Recepty pełnopłatne

15703,80

0,16

502882,62

0,22

502843,36

0,29

39,26

0,00

1,00

0,00

20219,83

24,87

32,02

3. Sprzedaż odręczna

64434,62

0,65

969065,29

0,42

969062,60

0,57

2,69

0,00

1,00

0,00

71684,40

13,52

15,04

119,77

0,00

17757,30

0,01

8795,02

0,01

8962,28

0,02

0,50

0,50

526,84

33,71

148,26

99198,96

1,00

2302500,00

1,00

1706911,22

1,00

595588,78

1,00

0,74

0,26

122522,28

18,79

23,21

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 8. Prognoza rocznej sprzedaży w rozbiciu na grupy sprzedaży z uwzględnieniem zmieniającej się w ciągu roku liczby aptek – cały rynek apteczny Rodzaj sprzedaży

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

282624584

0,19

12126022967

0,35

3357423840

0,13 8768599126

0,99

0,28

0,72

448902614

27,01

42,91

2. Recepty pełnopłatne

234247007

0,16

7501890619

0,22

7501302132

0,29

588488

0,00

1,00

0,00

301603490

24,87

32,03

3. Sprzedaż odręczna

961358543

0,65

14457659729

0,42 14457619627

0,57

40101

0,00

1,00

0,00

1069452781

13,52

15,04

1786599

0,00

264912185

0,01

0,01

133673239

0,02

0,50

0,50

7847450

33,76

148,28

1480016733

1,00

34350485500

1,00 8884721669

1,00

0,74

0,26

1827806335

18,79

23,21

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

64

Transakcje Liczba

OSOZ Polska 11/2018

131238946

1,00 25465763831

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y NKU L E KÓ W

Suplementy diety Polacy spożywają nadmiernie suplementy diety. Na przestrzeni ostatnich 15 lat ich sprzedaż ilościowa zwiększyła się aż 5-krotnie. Powodów jest kilka: szeroka dostępność, intensywna reklama i stosunkowo łatwy proces wprowadzenia produktu będącego suplementem do sprzedaży (w przeciwieństwie do leków).

Od kilku lat trwa dyskusja o tym, jak ograniczyć konsumpcję suplementów, jednak dotąd nie udało się wypracować odpowiednich ram prawnych. Wśród propozycji jest m.in. zawężenie miejsc dystrybucji do aptek, wzmocnienie opieki farmaceutycznej, ograniczenie reklamy. W przygotowanym w 2017 roku raporcie, Naczelna Izba Kontroli zwraca uwagę: „polscy konsumenci spożywają coraz więcej suplementów diety, traktując je nierzadko jako panaceum na różne dolegliwości”. Nie wiadomo jednak dokładnie, co spożywamy, gdyż wprowadzanie do obrotu i sprzedaż są praktycznie poza skuteczną kontrolą. Badania laboratoryjne suplementów diety zlecone przez NIK wykazały, że wiele suplementów nie wykazuje cech deklarowanych przez producentów, a zdarzają się też po prostu szkodliwe dla zdrowia.

WSKAŹNIKI SPRZEDAŻY SUPLEMENTÓW DIETY. ROK 2017 I ZMIANA % W STOSUNKU DO ROKU 2002 WARTOŚĆ SPRZEDAŻY

ilość sprzedaży

asortyment

ŚREDNIA CENA

3 094 543 6511 zł

185 005 706

6044

16,73 zł

709%

410%

438%

57%

DANE UZUPEŁNIAJĄCE Z danych Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji wynika, iż od 1997 r. do 2015 r. liczba reklam z sektora produktów zdrowotnych i leków (w tym suplementów diety) wzrosła blisko dwudziestokrotnie, podczas gdy ogólna liczba reklam tylko trzykrotnie. Rysunek: % jaki stanowią reklamy produktów zdrowotnych w ogóle reklam TV.

Źródło: Naczelna Izba Kontroli

3500

210

3000

180

2500

150

2000

120

1500

90

1000

60

500

30

0

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

ilość [mln op.]

wartość [mln zł]

Sprzedaż ilościowa i wartościowa w latach 2002–2018

0

PROGNOZA

OSOZ Polska 11/2018

65

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y NKU L E KÓ W

Suplementy diety są reklamowane jako produkty pomagające zachować dobre zdrowie i samopoczucie osobom prowadzącym rozmaity tryb życia i mającym różnorodne zapotrzebowanie na poszczególne substancje i witaminy.

Oferta suplementów diety na rynku farmaceutycznym jest ogromna. Wśród nich można znaleźć między innymi preparaty witaminowo-minerałowe, suplementy dla sportowców, suplementy wspierające odchudzanie, suplementy wzmacniające kości i stawy, suplementy dobroczynnie wpływające na układ pokarmowy i wiele innych.

Eksperci OSOZ przeanalizowali tempo rozwoju rynku suplementów diety, który stanowi obecnie silną gałąź całego rynku farmaceutycznego.

Opis rynku 3,09 mld zł – to kwota, jaką pacjenci zapłacili za suplementy diety zakupione w aptekach w 2017 roku (1,15% więcej niż w 2016 roku). Na początku okresu analiz (2002 rok) była to kwota rzędu 382,29 mln zł. W kolejnych latach wartość sprzedaży z roku na rok systematycznie wzrastała, zwłaszcza w latach 2004–2009 (w roku 2006 aż o 36,42%).

66

OSOZ Polska 11/2018

Jedynie w roku 2012 nastąpił niewielki spadek o 1,79%. Całkowity wzrost wartości sprzedaży suplementów diety na przełomie ostatnich 16 lat wynosi aż 709,47%.

Analogicznie jak wartość sprzedaży kształtowała się także ilość sprzedaży suplementów diety. W 2002 roku pacjenci zakupili w aptekach 35,98 mln opakowań z omawianej grupy produk-

tów. Także w przypadku tej zmiennej lata 2004–2009 były okresem najintensywniejszego wzrostu (od 16,32% w 2004 roku do 32,45% w 2006 roku). Również w pozostałych okresach ilość sprzedaży wzrastała, lecz już łagodniej (od 2,65% w 2014 roku do 11,12% w 2016 roku).

W 2012 roku nastąpił spadek sprzedaży w porównaniu do roku poprzedniego (o 6,91%). Podobnie w 2017 roku –

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y NKU L E KÓ W

Tab. 2. Liczba produktów wprowadzonych na rynek w poszczególnych latach, będących do dzisiaj w ofercie oraz średnia cena dla tych produktów. Liczba produktów wycofanych z rynku w poszczególnych latach oraz średnia cena dla tych produktów Liczba badanych produktów

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2017

344

9,85 11,10 11,16 10,58 10,62 10,97 10,94 11,20 11,47 11,56 11,74 12,63 11,86 11,89 12,02 11,89

Produkty będące w ofercie w latach 2003–2017 a nie będące w ofercie w 2002 roku

105

9,99 13,93 14,40 14,63 14,16 14,50 14,59 14,34 13,00 13,89 14,51 14,32 13,73 14,89 15,31

Produkty będące w ofercie w latach 2004–2017 a nie będące w ofercie w latach 2002–2003

165

16,52 14,08 13,84 14,61 14,62 13,97 14,59 15,49 15,89 15,90 16,46 18,65 19,96 20,88

Produkty będące w ofercie w latach 2005–2017 a nie będące w ofercie w latach 2002–2004

242

16,89 16,18 16,77 16,78 17,15 16,95 17,31 18,47 18,74 18,52 19,11 19,42 19,75

Produkty będące w ofercie w latach 2006–2017 a nie będące w ofercie w latach 2002–2005

287

9,66 10,63 11,34 11,72 12,18 13,14 15,14 15,31 15,33 16,33 17,73 17,86

Produkty będące w ofercie w latach 2007–2017 a nie będące w ofercie w latach 2002–2006

218

14,67 15,84 16,74 17,02 16,63 17,08 17,08 16,24 16,23 16,50 15,73

Produkty będące w ofercie w latach 2008–2017 a nie będące w ofercie w latach 2002–2007

217

18,41 15,60 15,09 14,72 15,83 14,87 14,66 15,00 15,82 15,80

Produkty będące w ofercie w latach 2009–2017 a nie będące w ofercie w latach 2002–2008

285

13,80 14,60 15,67 15,52 16,60 16,29 15,77 16,20 16,63

Produkty będące w ofercie w latach 2010–2017 a nie będące w ofercie w latach 2002–2009

383

14,75 17,56 17,98 18,42 17,80 18,69 19,60 19,80

Produkty będące w ofercie w latach 2011–2017 a nie będące w ofercie w latach 2002–2010

393

16,38 16,84 17,16 16,96 15,33 15,21 14,91

Produkty będące w ofercie w latach 2012–2017 a nie będące w ofercie w latach 2002–2011

543

15,75 15,42 15,42 15,23 15,59 15,60

Produkty będące w ofercie w latach 2013–2017 a nie będące w ofercie w latach 2002–2012

724

15,10 17,12 17,50 19,31 19,45

Produkty będące w ofercie w latach 2014–2017 a nie będące w ofercie w latach 2002–2013

918

17,60 17,82 18,11 19,12

Produkty będące w ofercie w latach 2015–2017 a nie będące w ofercie w latach 2002–2014

26

14,16 14,06 14,39

Produkty będące w ofercie w latach 2015–2017 a nie będące w ofercie w latach 2002–2015

1254

14,27 15,79

Produkty będące w ofercie w 2016 roku a nie będące w ofercie w latach 2002–2016

1830

17,61

Liczba badanych produktów

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2017

344

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2016 a nie będące w ofercie w 2017 roku

9,85 11,10 11,16 10,58 10,62 10,97 10,94 11,20 11,47 11,56 11,74 12,63 11,86 11,89 12,02 11,89

42

14,74 17,69 19,68 17,93 19,66 19,67 17,69 16,70 15,70 12,26 13,25 15,69 16,83 11,75 15,64

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2015 a nie będące w ofercie w latach 2016–2017

37

18,19 19,41 21,36 21,28 23,73 22,59 20,85 20,75 20,49 19,93 18,55 18,79 15,74 12,11

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2014 a nie będące w ofercie w latach 2015–2017

24

19,77 19,20 18,35 16,83 15,60 16,63 20,28 36,94 44,83 46,01 30,35 35,84 13,44

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2013 a nie będące w ofercie w latach 2014–2017

24

20,31 23,01 26,30 23,42 24,24 20,35 22,21 27,55 28,25 25,89 34,70 35,47

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2012 a nie będące w ofercie w latach 2013–2017

28

17,92 17,65 17,91 17,25 15,56 17,36 18,06 18,63 15,54 11,02 12,36

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2011 a nie będące w ofercie w latach 2012–2017

33

13,31 13,70 12,76 12,43 13,36 13,60 13,65 15,55 16,95 15,22

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2010 a nie będące w ofercie w latach 2011–2017

42

17,58 17,69 16,88 13,68 11,80 12,56 11,84 12,36 12,37

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2009 a nie będące w ofercie w latach 2010–2017

49

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2008 a nie będące w ofercie w latach 2009–2017 Produkty będące w ofercie w latach 2002–2007 a nie będące w ofercie w latach 2008–2017 Produkty będące w ofercie w latach 2002–2006 a nie będące w ofercie w latach 2007–2017

42

7,18 14,39 10,15

8,39 12,84

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2005 a nie będące w ofercie w latach 2006–2017

55

8,46

9,57

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2004 a nie będące w ofercie w latach 2005–2017

26

9,33 10,13 11,49

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2003 a nie będące w ofercie w latach 2004–2017

37

11,66 11,46

Produkty będące w ofercie w 2002 roku a nie będące w ofercie w latach 2003–2017

53

18,40

9,22

9,97 11,53

5,14

5,27

61

19,09 19,72 21,55 16,28 46,76 11,48

9,58

41

48,94 51,83 44,11 30,43 28,29 20,56

9,01

9,06

9,30

8,33

2,32

OSOZ Polska 11/2018

67

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y NKU L E KÓ W

sprzedaż spadła o 0,38% i ukształtowała się na poziome 185,01 mln zł. Średniomiesięczna wartość sprzedaży wyliczona na podstawie danych zgromadzonych od 2002 roku pokazuje, że najmniej pieniędzy pacjenci wydają na suplementy diety w okresie letnim (od czerwca do sierpnia). W każdym z tych

miesięcy średnia wartość sprzedaży nie przewyższa 140 mln zł. Największy popyt na omawiane produkty notowany jest w październiku, grudniu, styczniu oraz w marcu – sprzedaż przekracza wówczas 160 mln zł/miesiąc. Licząc od stycznia 2002 roku, najmniej suplementów diety sprzedanych zostało w sierpniu 2003

roku (2,47 mln opakowań), a najwięcej – w styczniu 2017 roku (18,74 mln opakowań). Najmniej pacjenci zapłacili za omawiane produkty w sierpniu 2002 roku (27,67 mln zł), a najwięcej w styczniu 2017 roku (308,09 mln zł). Średnią cenę za pojedyncze opakowanie suplementu diety charakteryzu-

Tab. 1. Roczne zestawienie sprzedaży suplementów diety w aptekach w latach 2002–2017 oraz prognoza na lata 2018–2019

Wartość sprzedaży (zł)

Rok

Średnia cena za pojedyncze opakowanie (zł)

Liczba sprzedanych opakowań

Wartość sprzedaży na jeden produkt (zł)

Liczba sprzedanych opakowań na jeden produkt

Procentowa zmiana wartości w stosunku do roku poprzedniego

Liczba produktów będących w ofercie

Procentowa zmiana liczby w stosunku do roku poprzedniego

2002

382 294 203

35 978 554

10,63

340 726

32 066

1122

2003

434 034 274

37 729 934

11,50

329 313

28 627

1318

13,53%

4,87%

2004

563 286 157

43 887 941

12,83

363 880

28 351

1548

29,78%

16,32%

2005

699 191 519

54 499 931

12,83

337 774

26 328

2070

24,13%

24,18%

2006

953 858 243

72 187 661

13,21

358 863

27 159

2658

36,42%

32,45%

2007

1 175 895 352

86 320 847

13,62

410 291

30 119

2866

23,28%

19,58%

2008

1 494 188 022

104 596 105

14,29

461 169

32 283

3240

27,07%

21,17%

2009

1 899 676 105

131 540 713

14,44

562 867

38 975

3375

27,14%

25,76%

2010

2 086 408 579

142 678 925

14,62

555 635

37 997

3755

9,83%

8,47%

2011

2 373 276 534

153 371 279

15,47

575 340

37 181

4125

13,75%

7,49%

2012

2 330 692 475

142 772 883

16,32

532 730

32 634

4375

-1,79%

-6,91%

2013

2 488 994 504

152 886 399

16,28

514 468

31 601

4838

6,79%

7,08%

2014

2 543 826 564

156 942 045

16,21

485 185

29 934

5243

2,20%

2,65%

2015

2 710 481 240

167 118 051

16,22

487 321

30 046

5562

6,55%

6,48%

2016

3 059 264 491

185 708 205

16,47

522 148

31 696

5859

12,87%

11,12%

2017

3 094 543 651

185 005 706

16,73

512 003

30 610

6044

1,15%

-0,38%

2018

3 143 130 270

184 803 337

17,01

—

—

—

1,57%

-0,11%

2019

3 270 500 391

189 622 041

17,25

—

—

—

4,05%

2,61%

Rys. 1. Wartość sprzedaży suplementów diety w aptekach w latach 2002–2017 oraz prognoza na lata 2018–2019 ƒƔƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƒƏƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƑƔƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƑƏƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƐƔƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƐƏƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

» Na przełomie ostatnich 16 lat wartość sprzedaży suplementów diety wzrosła ośmiokrotnie. W 2002 roku wynosiła 382 mln zł, a w 2017 roku już ponad 3 mld zł.«

ƔƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ə

(

ƑƏƏƑ

68

OSOZ Polska 11/2018

(

ƑƏƏƒ

(

ƑƏƏƓ

(

ƑƏƏƔ

(

ƑƏƏѵ

(

ƑƏƏƕ

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

(

ƑƏƐƖ

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y NKU L E KÓ W

Rys. 2. Liczba opakowań suplementów diety sprzedanych w aptekach w latach 2002–2017 oraz prognoza na lata 2018–2019 ƑƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ɛƕ ƔƏƏ ƏƏƏ

ƐƔ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƐƑ ƔƏƏ ƏƏƏ

ƐƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƕ ƔƏƏ ƏƏƏ

» Ilość sprzedaży suplementów diety kształtuje się podobnie jak wartość sprzedaży. Od początku okresu analiz wzrosła ona o ponad 400%.«

Ɣ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ƒ ƔƏƏ ƏƏƏ

Ə

(

ƑƏƏƑ

(

ƑƏƏƒ

(

ƑƏƏƓ

(

ƑƏƏƔ

(

ƑƏƏѵ

(

ƑƏƏƕ

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

(

ƑƏƐƖ

Rys. 3. Średnia cena za pojedyncze opakowanie suplementu diety w aptekach w latach 2002–2017 oraz prognoza na lata 2018–2019 ƐѶ Ɛƕ Ɛѵ ƐƔ ƐƓ Ɛƒ ƐƑ

» Średnia cena za pojedyncze opakowanie suplementu diety zakupionego w aptece w całym okresie analiz systematycznie wzrasta. Obecnie kształtuje się na poziomie około 17 zł.«

ƐƐ ƐƏ Ɩ Ѷ

(

ƑƏƏƑ

(

ƑƏƏƒ

(

ƑƏƏƓ

(

ƑƏƏƔ

(

ƑƏƏѵ

(

ƑƏƏƕ

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

(

ƑƏƐƖ

Rys. 4. Liczba różnych suplementów diety dostępnych w aptekach w latach 2002–2017 ƖƏƏƏ ѶƏƏƏ ƕƏƏƏ ѵƏƏƏ ƔƏƏƏ ƓƏƏƏ

» Oferta suplementów diety jest bardzo szeroka.

Obecnie na półkach aptecznych można znaleźć ponad 6 tys. różnych opakowań tego typu asortymentu.«

ƒƏƏƏ ƑƏƏƏ ƐƏƏƏ Ə

(

ƑƏƏƑ

(

ƑƏƏƒ

(

ƑƏƏƓ

(

ƑƏƏƔ

(

ƑƏƏѵ

(

ƑƏƏƕ

(

ƑƏƏѶ

(

ƑƏƏƖ

(

ƑƏƐƏ

(

ƑƏƐƐ

(

ƑƏƐƑ

(

ƑƏƐƒ

(

ƑƏƐƓ

(

ƑƏƐƔ

(

ƑƏƐѵ

(

ƑƏƐƕ

ƐƏ

ƑƏƐѶ

OSOZ Polska 11/2018

69

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y NKU L E KĂ&#x201C; W

Rys. 5. Ĺ&#x161;rednia miesiÄ&#x2122;czna wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; sprzedaĹźy Ć?ŃśĆ?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć?ŃľĆ?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć?Ć&#x201C;Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć?Ć&#x2018;Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

ŃśĆ?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

ŃľĆ?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć&#x201C;Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć&#x2018;Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć?

"|Â&#x2039;1Â&#x152;;ŕĽ&#x2030;

Â&#x2020;|Â&#x2039;

-uÂ&#x152;;1

jÄ&#x2026; gĹ&#x201A;Ăłwnie wzrosty (od 1,09% w 2009 roku do 11,57% w 2004 roku). Jedynie w 2005 roku oraz w latach 2013â&#x20AC;&#x201C;2014 nastÄ&#x2026;piĹ&#x201A;y niewielkie spadki ceny (maksymalnie o 0,07 zĹ&#x201A;). W 2002 roku za opakowanie suplementu diety pacjenci musieli zapĹ&#x201A;aciÄ&#x2021; Ĺ&#x203A;rednio 10,63 zĹ&#x201A;, zaĹ&#x203A; w minionym roku byĹ&#x201A;o to 16,73 zĹ&#x201A;, czyli o 57,42% wiÄ&#x2122;cej.

PowyĹźsze dane pokazujÄ&#x2026;, Ĺźe rynek suplementĂłw diety jest bardzo popularny. Ĺ&#x161;wiadczy o tym takĹźe iloĹ&#x203A;Ä&#x2021; róşnych produktĂłw z tej kategorii bÄ&#x2122;dÄ&#x2026;ca w sprzedaĹźy. W 2002 roku byĹ&#x201A;y to 1â&#x20AC;&#x2030;122 róşne produkty (asortyment), a w 2017 roku ponad piÄ&#x2122;Ä&#x2021; razy wiÄ&#x2122;cej â&#x20AC;&#x201C; 6â&#x20AC;&#x2030;044. W latach 2005â&#x20AC;&#x201C; 2006 asortyment najbardziej wzbogaciĹ&#x201A; siÄ&#x2122; o nowe produkty, w kaĹźdym z tych lat na pĂłĹ&#x201A;kach aptecznych pojawiĹ&#x201A;o siÄ&#x2122; ponad 500 nowych suplementĂłw diety.

Od poczÄ&#x2026;tku badanego okresu zarĂłwno iloĹ&#x203A;Ä&#x2021; jak i wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; sprzedaĹźy suplementĂłw diety systematycznie wzrastaĹ&#x201A;a (za wyjÄ&#x2026;tkiem pojedynczych spadkĂłw).

TakĹźe Ĺ&#x203A;rednia cena z roku na rok pnie siÄ&#x2122; w gĂłrÄ&#x2122;. Jak rynek suplementĂłw bÄ&#x2122;dzie siÄ&#x2122; ksztaĹ&#x201A;towaĹ&#x201A; w dwĂłch najbliĹźszych latach?

Trendy przyszĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci WedĹ&#x201A;ug obliczonych prognoz, w 2018 roku pacjenci zakupiÄ&#x2026; w aptekach suplementy diety o Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;cznej wartoĹ&#x203A;ci 3,14 mld zĹ&#x201A;, czyli o 1,57% wiÄ&#x2122;cej niĹź w roku 2017.

70

OSOZ Polska 11/2018

Â&#x2030;b;1b;ŕĽ&#x2030;

-f

Â&#x152;;uÂ&#x2030;b;1

brb;1

"b;urb;ŕĽ&#x2030;

W 2019 roku nastÄ&#x2026;pi kolejny wzrost o 4,05% i wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; sprzedaĹźy wyniesie 3,27 mld zĹ&#x201A;. Tak wiÄ&#x2122;c wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; rynku suplementĂłw diety nadal bÄ&#x2122;dzie piÄ&#x2026;Ä&#x2021; siÄ&#x2122; w gĂłrÄ&#x2122;.

SprzedaĹź suplementĂłw diety w aptekach w 2018 roku bÄ&#x2122;dzie o 0,11% niĹźsza niĹź w roku poprzednim i wyniesie 184,80 mln zĹ&#x201A;. W kolejnym roku nastÄ&#x2026;pi jednak wzrost o 2,61%, wĂłwczas iloĹ&#x203A;Ä&#x2021; sprzedaĹźy bÄ&#x2122;dzie rĂłwna 189,62 mln opakowaĹ&#x201E;.

Trend wzrostu na Ĺ&#x203A;redniej cenie za pojedyncze opakowanie suplementu diety zostanie zachowany. W 2018 roku Ĺ&#x203A;rednia cena wyniesie 17,01 zĹ&#x201A;, w kolejnym roku wzroĹ&#x203A;nie o 0,24 zĹ&#x201A; (1,41%) i uksztaĹ&#x201A;tuje siÄ&#x2122; na poziomie 17,25 zĹ&#x201A;.

Podsumowanie W 2017 roku sprzedanych zostaĹ&#x201A;o 185,01 mln opakowaĹ&#x201E; suplementĂłw diety, a to oznacza, Ĺźe statystyczny Polak zakupiĹ&#x201A; prawie 5 opakowaĹ&#x201E; tego typu produktĂłw. To ponad siedem razy wiÄ&#x2122;cej niĹź w 2002 roku. Koszt pojedynczego opakowania wynosi obecnie okoĹ&#x201A;o 17 zĹ&#x201A;.

Warto dodaÄ&#x2021;, Ĺźe sÄ&#x2026; to dane pochodzÄ&#x2026;ce wyĹ&#x201A;Ä&#x2026;cznie z aptek, a przecieĹź suplementy diety sÄ&#x2026; Ĺ&#x201A;atwo dostÄ&#x2122;pne takĹźe w zwykĹ&#x201A;ych sklepach, czy marketach. Prognozy pokazujÄ&#x2026;, Ĺźe w kolejnych latach ta gaĹ&#x201A;Ä&#x2026;Ĺş rynku farmaceutycznego nadal bÄ&#x2122;dzie mocno siÄ&#x2122; rozrastaÄ&#x2021;.

)uÂ&#x152;;vb;ŕĽ&#x2030;

-৳7Â&#x152;b;umbh

bv|or-7

uÂ&#x2020;7Â&#x152;b;ŕĽ&#x2030;

Warto jednak mieÄ&#x2021; na uwadze, Ĺźe suplementy diety to nie leki. Te drugie muszÄ&#x2026; przejĹ&#x203A;Ä&#x2021; dĹ&#x201A;ugÄ&#x2026; drogÄ&#x2122; certyfikacji jako produkty medyczne, ktĂłra obejmuje testy kliniczne w laboratoriach a takĹźe na ochotnikach, badania jakoĹ&#x203A;ciowe oraz doĹ&#x203A;wiadczenia potwierdzajÄ&#x2026;ce bezpieczeĹ&#x201E;stwo stosowania. Taki proces moĹźe trwaÄ&#x2021; od kilku nawet do kilkunastu lat i wiÄ&#x2026;Ĺźe siÄ&#x2122; z ogromnymi kosztami.

W przypadku suplementĂłw diety wystarczy, Ĺźe producent zgĹ&#x201A;osi do odpowiedniej jednostki chÄ&#x2122;Ä&#x2021; wprowadzenie produktu na rynek, zaĹ&#x201A;Ä&#x2026;czajÄ&#x2026;c do wniosku jego skĹ&#x201A;ad. TakĹźe reklama suplementĂłw diety nie jest obwarowana takimi ograniczeniami jak reklama lekĂłw. To dlatego ten rynek moĹźe rozwijaÄ&#x2021; siÄ&#x2122; w takim tempie. Suplementy stanowiÄ&#x2026; bardzo duĹźÄ&#x2026; czÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;Ä&#x2021; asortymentu aptek, jednak zapeĹ&#x201A;niajÄ&#x2026; takĹźe pĂłĹ&#x201A;ki marketĂłw i sklepĂłw ogĂłlnodostÄ&#x2122;pnych. Polacy chÄ&#x2122;tnie je kupujÄ&#x2026; caĹ&#x201A;y rok, zwĹ&#x201A;aszcza jesieniÄ&#x2026; i zimÄ&#x2026; (preparaty zwiÄ&#x2122;kszajÄ&#x2026;ce odpornoĹ&#x203A;Ä&#x2021; organizmu, Ĺ&#x203A;rodki witaminowe). ď Ź Metodologia prognoz BiorÄ&#x2026;c pod uwagÄ&#x2122; widoczny trend iloĹ&#x203A;ci i wartoĹ&#x203A;ci sprzedaĹźy, do obliczenia prognozy wykorzystano sezonowÄ&#x2026; metodÄ&#x2122; prognozowania liniowego z zastosowaniem wahaĹ&#x201E; multiplikatywnych. Pozwala ona na uwzglÄ&#x2122;dnienie wahaĹ&#x201E; sezonowych. JednoczeĹ&#x203A;nie metoda ta zakĹ&#x201A;ada, iĹź jeĹźeli nie byĹ&#x201A;oby w danych wahaĹ&#x201E; sezonowych to dane te moĹźna przybliĹźyÄ&#x2021; za pomocÄ&#x2026; trendu liniowego.

KOMPENDIUM SUPLEMENTÓW DIETY w KS-APTEKA

Ponad 11 000 suplementów diety na rynku! %\[ \PCU\ UM CF[ KEJ YU\[UVMKEJ! ,Wʮ VGTC\ Y -5 #RVGMC FQUVɓR FQ RQFINɁFW UM CFȲY UWRNGOGPVȲY FKGV[ PC MCTVCEJ RTQFWMVȲYЯ

9 QMPKG 5RT\GFCʮ[ Wʮ[L MNCYKU\C PC RTQFWMEKG Q\PCE\QP[O

9 QMPKG 5RT\GFCʮ[ Wʮ[L MNCYKU\C PC RTQFWMEKG Q\PCE\QP[O

LIDERZY

OCHRONY ZDROWIA

2019

Weź udział w 13. edycji ogólnopolskiego konkursu dla podmiotów rynku zdrowia i farmacji

Wejdź na stronę www.osoz.pl/lider2019

Wypełnij prosty formularz zgłoszenia

Weź udział w uroczystej Gali Liderów Ochrony Zdrowia

Znajdziesz tam wszystkie informacje na temat Konkursu Liderów

Zajmie Ci to 15 minut. Od uczestników nie są pobierane żadne opłaty

w siedzibie NOSPR w Katowicach z udziałem 1200 gości

Plebiscyt Liderów Ochrony Zdrowia od 13 lat nagradza wartościowe inicjatywy, postawy i osiągnięcia na rynku ochrony zdrowia i farmacji.

Laureatów wybiera niezależna Kapituła złożona z autorytetów rynku ochrony zdrowia. Konkurs wyróżnia obiektywna oraz transparentna formuła, a od uczestników nie są pobierane żadne opłaty. Każdy ma równe szanse zostać Liderem Ochrony Zdrowia. Liczy się pomysłowość, zaangażowanie, determinacja w działaniu oraz oryginalne podejście do rozwiązywania problemów.

Organizatorem i mecenasem Konkursu jest czasopismo OSOZ Polska.

KATEGORIE KONKURSOWE Promocja Zdrowia i Profilaktyka Działalność na Rzecz Pacjenta Skuteczne Zarządzanie Innowacyjne Pomysły Lider Farmacji Termin przyjmowania wniosków: 11 luty 2019 Uroczysta Gala Liderów Ochrony Zdrowia: 9 kwietnia 2019 Siedziba Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach

FORMULARZ ZGŁOSZENIA I INFORMACJE

WWW.OSOZ.PL/LIDER2019