OSOZ Polska

OSOZ

System

Ochrony

Zdrowia

www.osoz .pl

11

2020 POLSK A

11 / 2020

ISSN 1897-5828, cena 15 zł (zawiera 8% VAT)

Otwart y

WYDANIE SPECJALNE 2020/2021 84 strony o digitalizacji ochrony zdrowia

ROBOTY NAS URATUJĄ

MOMENT ZWROTNY 2021

TROSKA ALGORYTMÓW

Wywiad z prof. Zbigniewem Nawratem, prezydentem Międzynarodowego Stowarzyszenia na Rzecz Robotyki Medycznej.

Telemedycyna, wirtualna rzeczywistość, krajowe platformy e-zdrowia, chatboty.

Trendy technologiczne w nowym roku.

O tym, jak sztuczna inteligencja pomoże lekarzom, rozmawiamy z prof. Piotrem Sankowskim z Uniwersytetu Warszawskiego.

Nota bene

System po wstrząsie W 2018 roku Światowa Organizacja Zdrowia wprowadziła na listę chorób priorytetowych tzw. chorobę X – hipotetyczny patogen wywołujący kolejną pandemię.

W 2020 okazał się nią COVID-19. Czy jesteśmy gotowi na kryzys Y? Czarny scenariusz a ponura rzeczywistość

Artur Olesch Redakcja Czasopisma OSOZ Polska OSOZ World  redakcja@osoz.pl Czytaj bieżące wydanie w aplikacji mobilnej OSOZ News

Choroba X, umownie tak nazwana przez WHO, była teoretycznym wrogiem, symulacją pozwalającą systemom ochrony zdrowia przygotować się na potencjalne, nieznane jeszcze zagrożenia dla zdrowia publicznego. Medycyna nie dysponuje dotąd skutecznymi lekami na wszystkie choroby zakaźne wywoływane przez bakterie i wirusy, dlatego równolegle do rozwoju nauki konieczne jest szukanie innych sposobów ograniczania ich rozprzestrzeniania się. Jednym z nich jest przełamanie łańcucha zakażeń poprzez wprowadzenie izolacji społecznej. Ale i to nie jest rozwiązaniem idealnym, bo pociąga za sobą wiele skutków ubocznych, od tych zdrowotnych do gospodarczych. Kiedy dzięki szczepionce – miejmy nadzieję, że już za kilka miesięcy – pokonamy pandemię, przyjdzie czas na wyciąganie wniosków na przyszłość. To nie będzie łatwa analiza: z końcem 2020 roku COVID-19 kosztował życie 1,5 mln ludzi, każdy kraj testował różne strategie walki z pandemią, dług publiczny wywołany programami wsparcia zamkniętej gospodarki trzeba będzie spłacać przez kolejne lata. Nauka w jednych kręgach społecznych zyskała na znaczeniu, w innych – stała się źródłem teorii spiskowych. Globalizacja pokazała swoje słabe punkty, gdy zaczęło brakować leków dostarczanych z innych części świata albo sprzętu, o który biły się wszystkie państwa dotknięte pandemią. Wąskie gardła w ochronie zdrowia w postaci niedostatków personelu zostały boleśnie obnażone, gdy liczba pacjentów wzrosła lawinowo, przekraczając średnią z ostatnich lat. W stosunku do pandemii grypy hiszpanki z 1918 roku mieliśmy większe możliwości w postaci postępu naukowego i digitalizacji, dzięki której opiekę medyczną można było prowadzić na odległość. Na liście WHO tajemnicza choroba X nadal widnieje, bo COVID-19 to nie ostatnia, ale pierwsza pandemia ery cyfrowej.

Samouczący i samoregulujący się system W czasie pandemii znacznie przyspieszyła adaptacja rozwiązań telemedycznych, usługi teleopieki na odległość zyskały finansowanie publiczne i ważne miejsce w systemie ochrony zdrowia. Niektóre kraje uruchomiły programy monitoringu pacjentów z COVID-19 przebywających w domu, w wybranych państwach Europy nawet 40–50% osób zainstalowało aplikacje mobilne mające na celu ocenę ryzyka zakażenia poprzez analizę kontaktów z osobami zarażonymi. Inwestycje w rozwiązania e-zdrowia wzrosły bezprecedensowo. W tle wprowadzania rozwiązań technologicznych, zachodziły o wiele ważniejsze, bo długoterminowe zmiany społeczno-kulturowo-prawne. Walka o zdrowie i życie uzmysłowiła wartość danych. Zdrowie cyfrowe nie jest już abstrakcyjnym pojęciem, ale konkretnymi rozwiązaniami dla milionów pacjentów w postaci elektronicznych recept czy teleopieki. Eksperymenty ze sztuczną inteligencją w poszukiwaniu nowych metod diagnozy czy leczenia sprawiły, że medycyna zaczęła dostrzegać niewykorzystany potencjał technologii. Lekarze stanęli przed koniecznością przejścia na komunikację z pacjentem na odległość i zerwania z dominującym kanonem wizyt w gabinecie lekarskim. Zwłaszcza swobodnie poruszający się w świecie nowych technologii młodzi pacjenci będą utrwalać procesy digitalizacji w ochronie zdrowia, bo przekonali się do wygody usług zdrowotnych w nowym wydaniu. Sukcesy zdrowia cyfrowego jako elementu walki z pandemią jeszcze długo będą argumentem za wzmocnieniem digitalizacji. Elastyczne i wydajne systemy zdrowia, takie które mają w zanadrzu nowoczesne narzędzia dopasowane do aktualnych oczekiwań społecznych, to systemy oparte na przepływie danych.

N ota b e n e

Plan C jak cyfryzacja Choć korzyści z digitalizacji podczas COVID-19 są dla wielu przekonujące, strategie dla sztucznej inteligencji czy cyfryzacji w ochronie zdrowia muszą wyjść poza wyzwania związane z pandemią.

Gdy ta minie, nastąpi przetasowanie priorytetów, a doświadczenia zdobyte w 2020 roku będzie można zaadaptować w wielu innych obszarach. Na nowo trzeba się będzie przyjrzeć dystrybucji świadczeń medycznych zwłaszcza w chorobach przewlekłych. Te generują ogromny popyt na usługi medyczne i 75% wszystkich kosztów ochrony zdrowia.

Właśnie teraz jest najlepszy czas, aby zamiast wracać do starych, niesprawdzonych metod, zastosować zupełnie nowe podejście: zainwestować w profilaktykę i telemedycynę, zachęcać społeczeństwo do wzięcia większej odpowiedzialności za własne zdrowie wdrażając innowacyjne usługi cyfrowe, budować zaufanie do cyfryzacji, odważyć się na postępowe prawo faworyzujące e-usługi, wykorzystywać dane do celów wtórnych, w tym przede wszystkim badań naukowych i zarządzania zdrowiem populacyjnym, postawić na edukację cyfrową przyszłych i obecnych kadr medycznych, rozwijać rozwiązania, dzięki którym opieka przenosi się do domu każdego człowieka. Takie podejście zależy tylko i wyłącznie od zmiany sposobu myślenia. Na powrót do „starej normalności” pozwolić sobie nie możemy, bo będzie to oznaczać także powrót do punktu wyjścia: brak pomysłów na niedobór kadr medycznych oraz zaspokojenie potrzeb zdrowotnych rosnącej grupy seniorów, nieskuteczną dystrybucję usług zdrowotnych w niektórych grupach społecznych, alokację większości środków na leczenie przy pomijaniu potencjału profilaktyki, ukrytą pandemię chorób psychicznych.

Jeszcze jedna zmiana z ostatnich 10 miesięcy może okazać się istotna dla systemów ochrony zdrowia. Mam na myśli bliską relację zdrowia cyfrowego ze zdrowiem publicznym. Przed rokiem 2020 wiele państwowych instytucji zajmujących się zdrowiem populacyjnym, a nawet ministerstwa zdrowia w wielu postępowych państwach, patrzyły nieufnie na e-zdrowie. Nowoczesne technologie nie pasowały do teorii medycyny akademickiej sprzed ery cyfryzacji. Na drodze stało konserwatywne podejście nauki i argument ucinający wszelkie dyskusje – „brak dowodów na zwrot inwestycji w e-zdrowie”. W przypadku polityków, podejmujących decyzje uwzględniające element popularności i szanse na kolejną kadencję w parlamencie, technologie były inwestycją obciążoną zbyt dużym ryzkiem.

Systemy ochrony zdrowia stają przed wielką szansą, aby dzięki technologiom wyjść poza schematy, aby na bazie nowej umowy społecznej zmienić dotychczasowe strategie działania. Wszyscy już wiedzą, że dokładanie pieniędzy do budżetów ochrony zdrowia nie przekłada się wprost proporcjonalnie na efekty zdrowotne i dobrobyt społeczny. Sięgnięcie do rozwiązań zdrowia cyfrowego w połączeniu z przeprojektowaniem niewydolnych struktur jest na tyle obiecujące, zwłaszcza po doświadczeniach z pandemią COVID-19, że niewykorzystanie takiej szansy działa na szkodę społeczeństwa, pacjentów, budżetów ochrony zdrowia. 

OSOZ Polska 11/2020

11

OSOZ POLSKA 2020

aktualności

8

W KADRZE

ROZMOWY

31

Lekcje z 2020 roku

10

WAŻNE PYTANIE

Zbigniew Nawrat: Róbmy roboty! To one nas uratują

35

Piotr Sankowski: Aby tworzyć algorytmy dla medycyny, musimy zacząć dzielić się danymi

37

Jaana Sinipuro: Człowiek jako współarchitekt zdrowia

Czy cyfryzacja znalazła się w pułapce tematów zastępczych?

13

Rynek zdrowia w pigułce Legislacyjny maraton Domowa Opieka Medyczna

17

RADAR ZDROWOTNY Alergia, grypa i przeziębienie w styczniu 2021

18

opinie E-skierowanie lepsze od papierowego

WIZJONERZY

PRAKTYcznie

39

BEZPIECZEŃSTWO DANYCH Case study: nieumyślne ujawnienie danych

41

Z PERSPEKTYWY IT i wyzwania populacyjne w ochronie zdrowia

INNOWACJE

22

Aplikacje medyczne Zadbaj o zdrowie psychiczne i osiągaj wybrane cele zdrowotne

23

NOWOŚCI / WYNALAZKI

26

nowe idee

44

Przegląd międzynarodowej prasy

Asystent głosowy w trosce o seniorów, opaska zmierzy nastrój lekarzy, sztuczna skóra i badania z łez

Infografika

46 49 52

BADANIE OPINII Przyspieszona adaptacja e-zdrowia w 2020 roku

RAPORT FORUM E-ZDROWIA Aby przeprowadzić transformację cyfrową ochrony zdrowia konieczna jest nie tylko infrastruktura techniczna, ale także współpraca, innowacyjne prawo oraz przywództwo i determinacja – to najważniejsze wnioski z tegorocznego Forum e-Zdrowia.

RAPORTY Jak kształtować cyfrowe systemy zdrowia?

28

LABORATORIUM TECHNOLOGII Trendy e-zdrowia 2021

Transformacja

E-ZDROWIE NA ŚWIECIE

OSOZ WORLD

56

INSIGHTS How To Overcome Hurdles On The Road To Health Data Transformation

58

Technology Needs An Educated User To Be Accurate

TECHNOLOGIE

60

SZKOLENIA Nowe kursy w OSOZ TUTOR

MONITOR ZDROWOTNY

63

FELIETON Zakupy leków przez internet

» Spersonalizowaną opiekę medyczną będą świadczyły boty i roboty.« Prof. dr hab. Zbigniew Nawrat Dyrektor Instytutu Protez Serca Fundacji Rozwoju Kardiochirurgii im. prof. Zbigniewa Religi w Zabrzu | str. 31

65

RANKINGI PEX Firmy i produkty (październik 2020)

66

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (październik 2020)

70

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (październik 2020)

77

MONITOR RYNKU LEKÓW Witamina C

OSOZ Polska 11/2020

online

» Prywatność i bezpieczeństwo cybernetyczne muszą być domyślnie włączone do usług cyfrowych.« Jaana Sinipuro Finnish Innovation Fund Sitra | str. 37

829 mld

W ramach pilotażu elektronicznej dokumentacji medycznej, wybrane placówki już przesyłają dane na platformę P1. Pilotaż potrwa do kwietnia 2021 roku.

To wartość (w EUR) gospodarki opartej na przetwarzaniu danych w 2025 roku w Europie (co przekłada się na 5,8% PKB). To dwa razy więcej niż w 2018 roku. Podwoi się także liczba inżynierów danych zatrudnionych w Europie i wyniesie ok. 11 mln osób.

4 100 000

Tyle wyniesie deficyt pracowników ochrony zdrowia w Europie do 2030 roku. Największe braki będą dotyczyły pielęgniarek (2,3 mln) oraz lekarzy (600 000). Według danych NIL, w Polsce brakuje ok. 68 000 lekarzy.

88%

To odsetek badanych w ramach „Barometru Bayer 2020”, którzy są zdania, że rozwój rozwiązań e-zdrowia w polskim systemie zdrowia jest potrzebny lub wskazany. 6% ankietowanych twierdzi, że e-zdrowie nie jest potrzebne.

online / offline

OSOZ World 2020/2021 Wywiady z ekspertami zdrowia cyfrowego, nowości ze świata technologii medycznych, najnowsze raporty i praktyczne porady dotyczące wdrażania systemów IT – wszystko w specjalnym, drugim wydaniu czasopisma OSOZ World.

Publikacja jest dostępna w aplikacji mobilnej OSOZ News

Ruszył proces przygotowań do ogólnopolskiej akcji szczepień przeciwko SARS-CoV-2. Minister zdrowia Adam Niedzielski powiedział, że „jest to jeden z największych procesów logistycznych z jakim mieliśmy do czynienia w ostatnich latach, bo chcemy dać możliwość zaszczepienia się każdemu obywatelowi.” Z początkiem grudnia wpłynęły podania od BioNTech/Pfizer i Moderna o dopuszczenie szczepionek tych firm w Unii Europejskiej.

Rada Naukowa OSOZ (kolejność alfabetyczna, stan na grudzień 2020 r., liczba członków Rady: 99 osób) 1. prof. dr hab. n. med. Ryszard Andrzejak, 2. prof. dr hab. Piotr Andziak, 3. dr hab. n. med. Małgorzata Baka-Ostrowska, 4. dr Marek Balicki, 5. dr hab. n. med. Rafał Białynicki-Birula, 6. prof. dr hab. n. med.

Bożena Birkenfeld, 7. prof. dr hab. n. med. Andrzej Bohatyrewicz, 8. dr hab. med. prof. UJ Małgorzata Bulanda, 9. dr n. med. Małgorzata Czyżewska, 10. dr hab. n. med. (prof. PAN) Marek Durlik, 11. lek. med. Michał Ekkert, 12. dr n. med. Emilia Filipczyk-Cisarż, 13. lek. med. Halina Flisiak-Antonijczuk, 14. prof. dr hab. n. med. Ryszard Gellert, 15. prof. dr hab. med. Tomasz Grodzicki, 16. prof. dr hab. n. med.

Tomasz Grodzki, 17. dr hab. inż. Antoni Grzanka, 18. prof. dr hab. Edmund Grześkowiak, 19. dr n. farm.

Jerzy Hennig, 20. prof. zw. dr hab. n. med. Krzysztof Herman, 21. prof. dr hab. Tomasz Hermanowski, 22. dr med. Andrzej Horoch, 23. prof. dr hab. n. med. Jacek Imiela, 24. dr n. med. Maria Jagas, 25. prof. dr hab. Jerzy Janecki, 26. prof. dr hab. n. med. Marek Jarema, 27. prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Jarmundowicz, 28. prof. dr hab. Mirosław Jarosz, 29. Urszula Jaworska, 30. mgr Renata Jażdż-Zaleska, 31. prof. dr hab. n. med. Sergiusz Jóźwiak, 32. prof. dr hab. n. med. Piotr Kaliciński, 33. prof. dr hab.

Roman Kaliszan, 34. prof. dr hab. n. med. Danuta Karczewicz, 35. prof. dr hab. med. Przemysław Kardas, 36. prof. dr hab. n. med. Andrzej Kaszuba, 37. prof. dr hab. n. med. Wanda Kawalec, 38. prof. zw. dr hab. n. med. Jerzy E. Kiwerski, 39. prof. dr hab. n. med. Marian Klinger, 40. prof. zw. dr hab. n. med.

Jerzy Kołodziej, 41. prof. dr hab. n. med. Jerzy R. Kowalczyk, 42. dr n. med. Robert Kowalczyk, 43. dr n. med. Jacek Kozakiewicz, 44. lek. Ryszard Kozłowski, 45. prof. dr hab. n. med. Leszek Królicki, 46. prof. dr hab. Maciej Krzakowski, 47. prof. dr hab., dr h.c. mult. Andrzej Książek, 48. prof. dr hab. Teresa Kulik, 49. prof. dr hab. n. med. Jan Kulpa, 50. prof. dr hab. n. med. Wojciech Kustrzycki, 51. dr hab. (prof.

UMK) Krzysztof Kusza, 52. dr n. med. Krzysztof Kuszewski, 53. dr n. med. Aleksandra LewandowiczUszyńska, 54. prof. dr hab. n. med. Andrzej Lewiński, 55. prof. dr hab. n. med. Witold Lukas, 56. prof. dr hab. n. med. Romuald Maleszka, 57. prof. dr hab. n. med. Paweł Małdyk, 58. dr n. med. Beata MałeckaLibera, 59. prof. dr hab. Grażyna Mielnik-Niedzielska, 60. prof. dr hab. n. med. Marta Misiuk-Hojło, 61. prof. dr hab. n. med. Janusz Moryś, 62. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Narkiewicz, 63. prof. dr hab. n. med. Wojciech Nowak, 64. prof. dr hab. n. med. Krystyna Olczyk, 65. prof. dr hab. n. med. Tadeusz Orłowski, 66. dr hab. n. med. Krystyna Pawlas, 67. prof. dr hab. inż. Grzegorz Pawlicki, 68. prof. dr hab. n. med. Irena Ponikowska, 69. prof. zw. dr hab. n. med. Stanisław Radowicki, 70. dr n. med. Andrzej Rakowski, 71. dr n. med. Grażyna Rogala-Pawelczyk, 72. prof. dr hab. med. Kazimierz RoszkowskiŚliż, 73. prof. dr hab. n. med. Grażyna Rydzewska, 74. dr hab. n. med. Leszek Sagan, 75. prof. dr hab.

Bolesław Samoliński, 76. prof. dr hab. Maria Małgorzata Sąsiadek, 77. dr hab. med. (prof. UJ) Maciej Siedlar, 78. dr hab. n. med. Waldemar Skawiński, 79. lek. Maciej Sokołowski, 80. prof. dr hab. n. med.

Jerzy Stelmachów, 81. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Strojek, 82. prof. dr hab. n. med. Jerzy Strużyna, 83. prof. dr hab. n. med. Andrzej Szawłowski, 84. prof. dr hab. n. med. Cezary Szczylik, 85. dr hab. n. med. prof. nadzw. Zbigniew Śliwiński, 86. dr n. med. Jakub Śmiechowicz, 87. prof. dr hab. n. med.

Barbara Świątek, 88. dr n. med. Jakub Trnka, 89. prof. dr hab. n. med. Tomasz Trojanowski, 90. prof. dr hab. n. med. Krystyna Walden-Gałuszko, 91. prof. dr hab. Andrzej Wall, 92. prof. dr hab. n. med. Anna Walecka, 93. prof. dr hab. Marek Wesołowski, 94. dr hab. n. med. Andrzej Wojnar (prof. nadzw. WSF), 95. dr n. med. Andrzej Wojtyła, 96. prof. dr hab. Jacek Wysocki, 97. prof. dr hab. n. med. Mirosław J. Wysocki, 98. dr hab. n. med. Stanisław Zajączek (prof. nadzw. PUM), 99. prof. dr hab. Marek Ziętek

OSOZ Polska 11/2020

OSOZ Polska 11/2020

aktualn o ś ci w k a d rz e

Lekcje z 2020 roku Trzy grafiki, które dają dużo do myślenia w zakresie digitalizacji rynku ochrony zdrowia. Po pierwsze, implementacja innowacji wymaga zaufania społecznego. Podczas gdy mobilne aplikacje śledzące potencjalne kontakty z osobami zakażonymi COVID-19 w jednych krajach Europy zostały pobrane przez aż 40% społeczeństwa, w innych państwach ten odsetek nie przekraczał 1%. Powodem był najczęściej brak zaufania i to nie tylko do technologii oraz bezpieczeństwa przetwarzania danych, ale też do instytucji publicznych je wdrażających (rysunek: Adaptacja aplikacji COVID).

Po drugie, nowe technologie zdrowia cyfrowego, niezależnie czy mówimy o aplikacjach mobilnych, kontach zdrowia czy telemedycynie, wymagają umiejętności cyfrowych po stronie użytkowników. Średnio prawie 1/3 Europejczyków deklaruje ich brak. Jeżeli pacjent nie posiada wiedzy z zakresu posługiwania się komputerem albo smartfonem, to nawet najlepsze rozwiązania IT będą bezużyteczne (rysunek: Procent mieszkańców Europy, którym brakuje umiejętności cyfrowych). Po trzecie, biurokracja jest wiodącym czynnikiem blokującym wdrażanie technologii zdrowia cyfrowego. Niejednoznaczne przepisy, koszty zakupu nowych rozwiązań i brak refundacji kosztów ich stosowania przez ubezpieczycieli wyraźnie hamują uzyskanie korzyści z cyfryzacji (rysunek: Główne wyzwania na drodze do wdrożenia technologii cyfrowych).

OSOZ Polska 11/2020

aktualn o ś ci WA Ż N E P Y TA N I E

Czy cyfryzacja znalazła się w pułapce tematów zastępczych?

Tendencyjność strategii i nieprzemyślane priorytety najbardziej zagrażają zrównoważonemu rozwojowi digitalizacji.

Stare, nierozwiązane problemy zostały zapomniane, a zastąpiły je atrakcyjnie brzmiące tematy odwracające uwagę od rzeczywistych wyzwań.

W bańce zainteresowania tracimy ważne cele Zjawisko tendencyjności wywołanej popularnością danej tematyki, publicznego zainteresowania, określane jest w języku angielskim jako „popularity bias”. Przykładowo: to, że więcej osób zgłasza się do lekarza zaniepokojonych określonymi objawami, nie zawsze wynika z tego, że takie objawy nagle się nasilają u znacznej części społeczeństwa. Powodem może być fakt, że dana choroba jest nagle powszechnie omawiana w mediach, gdyż została zdiagnozowana u znanej

10

OSOZ Polska 11/2020

osoby. W ten sposób nakręca się medialna spirala zainteresowania i wrażenie, że dany temat jest obecnie wyjątkowo ważny. Stronniczość spowodowana popularnością zagadnień dotyczy też cyfryzacji ochrony zdrowia, prowadząc do tego, że dyskusje o celach i priorytetach często ocierają się o populizm, a punkt ciężkości kierowany jest na mniej ważne, ale wzbudzające emocje tematy.

Przykłady można mnożyć. Sztuczna inteligencja, Big Data, inteligentne zegarki i opaski mierzące parametry zdrowia, algorytmy uczenia maszynowe-

go, zdrowotne aplikacje mobilne, trendy i nowości cieszą się dużym zainteresowaniem. I nic dziwnego, bo pokazują pewną wizję ochrony zdrowia, w której wszyscy chcielibyśmy się znaleźć.

Są nowe, atrakcyjnie brzmiące. W zmęczeniu ciągnącymi się od lat i nadal nierozwiązanymi problemami, łatwiej przenieść się do utopijnej przyszłości, w której teoretyczne problemy są łatwiejsze do zaakceptowania.

Tymczasem do wykonania jest sporo brudnej roboty. Trzeba naprawić to, co obecnie nie działa, ale bez czego wizja

aktualn o ś ci

ochrony zdrowia przyszłości ziścić się nie może: wymiana danych medycznych, bezpieczeństwo cybernetyczne, wyposażenie szpitali w infrastrukturę IT. Tak, to wielokrotnie już przerabiane tematy i dla wielu wręcz nudne.

AI nie zastępuje na razie lekarzy, ale lubimy o tym dyskutować Przyszłość jest fascynująca, bo jeszcze nieodkryta. Zadajemy sobie pytania o rolę lekarza w ochronie zdrowia ze sztuczną inteligencją potrafiącą diagnozować pacjentów i podejmować decyzje kliniczne. Zastanawiamy się, jak zaprogramować autonomiczny samochód, aby w sytuacji krytycznej podjął etycznie uzasadnioną decyzję. Te wzywania po prostu wzbudzają ciekawość, prowokując dyskusje. Są też potrzebne, bo to przecież wcześni innowatorzy inicjują ważne zmiany, które potem adaptowane są na masową skalę. „Popularity bias” nie jest problemem, ale takim może się stać. Nie chodzi tutaj o regulowanie w jakikolwiek sposób debaty publicznej czy ocenianie znaczenia informacji, ale o świadomość istnienia samego zjawiska. Powinna ona skłonić do przeglądu strategicznych wyzwań i co najważniejsze – zastanowienia się, czy przyjęte priorytety zostały właściwie zdefiniowane. Jednym z wielu negatywnych skutków ubocznych „popularity bias” jest przyjmowanie nieistotnych kryteriów sukcesu. Przykładem mogą być aplikacje mobilne opracowywane przez instytucje publiczne, których adaptacja na rynku często mierzona jest liczbą pobrań, a nie efektami zdrowotnymi czy faktycznym wykorzystaniem przez pacjentów. W tym przypadku mamy do czynienia z tzw. miernikami próżności (ang. „vanity measures”). Do nich można zaliczyć chętnie upowszechniane statystyki liczby użytkowników portali umożliwiających dostęp do e-dokumentacji medycznej, które jedynie mają udowadniać sukces podmiotu odpowiedzialnego za wdrożenie danego rozwiązania IT. Co z tej liczby użytkowników wynika, zbadać już trudniej, a do tego wyniki głębszych analiz nie zawsze mogłyby wspierać z góry przyjętą retorykę sukcesu.

Cyfryzacja, której popularność i obecność w mediach mocno wzrosła w ostatnich latach, jest szczególnie narażona na szum wokół tematów mało istotnych.

Zwłaszcza, że nadal znajdujemy się na jej podstawowym, najtrudniejszym etapie, czyli budowania fundamentów.

możliwość sprawdzania wyników badań laboratoryjnych przez internet.

W e-zdrowiu trzeba wykonać jeden krok do tyłu, aby zrobić dwa do przodu

»G dy sukces zdrowotnych aplikacji mobilnych jest mierzony liczbą pobrań, a nie efektami zdrowotnymi, mówimy o tzw. wskaźniku próżności.«

Dziś nie jest ważne, czy sztuczna inteligencja zastąpi lekarza, ale czy szpital powiatowy ma odpowiednie środki finansowe, aby zainwestować w systemy IT i dorównać digitalizacją wiodącym szpitalom uniwersyteckim, czy lekarz obsługujący pacjentów w małym mieście ma środki na to, aby udostępnić pacjentom równie nowoczesne narzędzia jak te, z których korzystają klienci prywatnych klinik. Zgodnie z badaniem „Benchmarking Deployment of eHealth among General Practitioners” przeprowadzonym w 2018 roku na zlecenie Komisji Europejskiej, nadal niecałe 50% lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej może wymieniać dane medyczne pacjenta z innymi placówkami (pomiędzy poszczególnymi krajami występują spore różnice). Jedynie 8% ma dostęp do tej funkcjonalności w przypadku, gdy istnieje konieczność przesłania dokumentacji do podmiotu znajdującego się w innym kraju. 40% pacjentów może rezerwować wizyty online, a 20% posiada

W temacie digitalizacji systemów ochrony zdrowia, cała uwaga powinna być skierowana na podstawową infrastrukturę, aby każdy lekarz, każda placówka medyczna miała dostęp do tych samych bazowych możliwości cyfrowych. To nie muszą być fajerwerki, wystarczy wyrównanie cyfrowych szans i zapewnienie jednolitej bazy. Do tego trzeba ogromnych inwestycji strukturalnych, miliardów na szybki internet, systemy IT, systemy bezpieczeństwa danych, szkolenia personelu. Digitalizacja ochrony zdrowia musi na nowo skupić się na bazowych kwestiach interoperacyjności, stworzeniu przemyślanych ram prawnych wspierających rozwój innowacji, zbudowaniu bezpiecznego i zaufanego systemu wymiany informacji. Konieczne jest wyrównanie szans w dostępie do korzyści wynikających z e-zdrowia i zamiana na ustandaryzowaną formę cyfrową wszystkich gromadzonych danych medycznych. Po zamknięciu etapu budowany podstawowego zaplecza, można przejść do realizacji kolejnych priorytetów.

W projekcie cyfryzacji systemów ochrony zdrowia nie można przeskakiwać pomiędzy etapami, rozpoczynając realizację kolejnego, bez zamknięcia tego, który go poprzedza. Z takim niezrównoważonym rozwojem mamy do czynienia obecnie: myśli się już o koordynacji usług ochrony zdrowia i personalizacji opieki, gdy dane nadal tkwią w miejscu ich wygenerowania (silosach), a to znaczy, że nie można nawet wygenerować dla pacjenta listy interakcji pomiędzy lekami przepisanymi przez różnych lekarzy, badania są nadal powielane prowadząc do marnotrawienia środków finansowych, opieka jest rozproszona i daleka od jakiejkolwiek spójności. Nie mówiąc o ambitnych planach przejścia z systemu ochrony skupionego na leczeniu na system stawiający w centrum profilaktykę. Na tych priorytetach nie można oszczędzać.

Budowanie fundamentów e-zdrowia nie jest wdzięcznym zajęciem. Zwłaszcza wśród polityków, którzy oczekują szybkiego zwrotu korzyści z podejmowanych decyzji w postaci popularności społecznej i do tego w ramach 4-letniej kadencji parlamentarnej. Europa i kraje członkowskie opracowują dziś stra-

OSOZ Polska 11/2020

11

aktualn o ś ci

tegie dla sztucznej inteligencji, także w ochronie zdrowia, rozpoczynając wyścig na plany, gdy kwestia wykorzystania AI w ochronie zdrowia dopiero raczkuje. Zamiast tego, lub równolegle do odważnych, ale odległych planów, należałoby ogłosić wielkie plany dotyczące zrównania szans cyfrowych i powszechnej informatyzacji systemu zdro-

Grafika przedstawiająca korzyści z wdrożenia superszybkiego internetu 5G przygotowana przez Komisję Europejską („5G for Europe Action Plan”). W ochronie zdrowia 5G ma pozwolić na prowadzenie operacji na odległość i szersze zastosowanie robotyki. Wizja brzmi atrakcyjnie, ale nadal większość lekarzy w UE nie może przesyłać między sobą nawet wyników badań laboratoryjnych pacjenta.

wia poprzez inwestycje w podstawową infrastrukturę. Takie wyzwanie nie brzmi atrakcyjnie, nie wzbudzi dużej popularności i poklasku, ale jest dziś kwestią odpowiedzialności za to, jak będzie wyglą-

Skład i łamanie: Piotr Chamera Druk: INFOMAX, Katowice Nakład: 1500 egzemplarzy Wydawca: K AMSOFT S.A. 40–235 Katowice, ul 1 Maja 133 tel. +48 32 209-07-05 fax +48 32 209-07-15 e-mail: czasopismo@osoz.pl

Zespół redakcyjny: Zygmunt Kamiński, Agnieszka Golec, Aleksandra Kurowska, Katarzyna Płoskonka, Bożena Wojnarowicz-Głuszek.

Redaktor naczelny: Artur Olesch

Współpracownicy: Carina Dantas, Jarosław Frąckowiak, Monika Grabska, Karolina Mackiewicz, Zbigniew Nawrat, Artur Pruszko, Piotr Sankowski, Jaana Sinipuro, Łukasz Stopa, Karolina Szuścik, Wojciech Zawalski.

Jesteśmy partnerem European Connected Health Alliance

12

OSOZ Polska 11/2020

Przedruk, kopiowanie, skracanie, wykorzystanie tekstów (lub ich fragmentów) publikowanych w czasopiśmie OSOZ bez zgody wydawcy K AMSOFT S.A. jest zabronione.

Redakcja nie odpowiada za treść reklam, ogłoszeń i artykułów sponsorowanych.

Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania zamieszczanych materiałów. Niezamówionych materiałów nie zwracamy.

dać system e-zdrowia za kilka lat i jakie korzyści będziemy mogli z niego czerpać. Inaczej utkwimy na długo w równoległej rzeczywistości zbudowanej przez „popularity bias”. 

Prenumerata czasopisma Co miesiąc na łamach w OSOZ POLSK A prezentujemy starannie wyselekcjonowaną wiedzę m.in. z dziedziny nowoczesnych technologii w ochronie zdrowia i e-zdrowia.

Czytaj relacje z międzynarodowych wydarzeń, wywiady z ekspertami, autorskie raporty specjalne.

Cena rocznej prenumeraty: 180 zł (12 numerów).

Dołącz do społeczności e-zdrowia.

Zamówienia: redakcja@osoz.pl

Pobierz aplikację OSOZNews i czytaj bezpłatnie mobilne wydania czasopisma.

aktualn o ś ci

R ynek z d r o wia w pi g u łce

Legislacyjny maraton Wysyp projektów czy gotowych, ogłaszanych bez konsultacji aktów prawnych, ustawa o dodatkach do płac uchwalona głosami także PiS, ale nie publikowana decyzją rządu, przeforsowanie m.in. zdalnej autoryzacji wyników badań oraz sprowadzania lekarzy spoza UE bez głębszego sprawdzania ich kompetencji – to część z wydarzeń w listopadzie, które spowodowały, że coraz częściej mówi się o strajkach i protestach, mimo trwającej pandemii.

Aleksandra Kurowska redaktor naczelna Cowzdrowiu.pl

Finanse Choć pracownicy medyczni pracują w coraz trudniejszych warunkach, większość z nich nie dostaje dodatkowych pieniędzy zapowiadanych przez rząd.

Część wysyła „paski” z pensją i informacje o dodatkach wynoszących np.

28 zł za cały miesiąc, niektórzy otrzymali 200 zł, a jeszcze innym pensje nie drgnęły. Parlamentarzyści przyjęli ustawę o dodatku wynoszącym 100 proc. za walkę z COVID, także głosami PiS, ale potem prezes Jarosław Kaczyński stwierdził że kosztowałoby to miliardy i… rząd po prostu ustawy nie opublikował. Wstrzymał się aż uchwalono nowelizację, która znacznie ogranicza skalę wypłat i grono uprawnionych.

Zresztą nie tylko tu sytuacja dynamicznie się zmieniała. Jeśli chodzi np. o wyceny świadczeń związanych z COVID, to też trudno za nimi nadążyć. NFZ wprowadza je zwykle bez konsultacji lub z pominięciem zgłaszanych uwag, a potem zmienia.

NFZ z kolei zmienił plan finansowy.

922,54 mln zł – tyle zostanie uruchomione na zwiększenie finansowania świadczeń medycznych jeszcze w tym roku.

Z tego większość to dodatkowe środki na wynagrodzenia pielęgniarek i położnych – ponad 667 mln zł. Finansowanie świadczeń opieki zdrowotnej w rodzaju podstawowa opieka zdrowotna zasili dodatkowa kwota 150,8 mln zł. Z uruchomionej rezerwy NFZ zapłaci też ponad 1,5 mln zł za realizację programu pilotażowego w zakresie rehabilitacji leczniczej dla świadczeniobiorców po przebytej chorobie COVID-19. A tu – co budziło wiele zastrzeżeń – wszystkie pieniądze trafią do jedynego ośrodka, który pilotaż

OSOZ Polska 11/2020

13

aktualn o ś ci

» Nieprawidłowości w podawaniu danych o nowych zakażeniach pokazały słabości systemu monitoringu epidemiologicznego.« ten przeprowadzi. NFZ przekaże też pieniądze na zabezpieczenie finansowania leczenia szpitalnego – kwotę niezbyt wysoką bo tylko 103,1 mln zł.

System Minister zdrowia Adam Niedzielski przedstawił założenia „recovery planu” zwanego „narodowym planem odbudowy zdrowia Polaków”. Przewiduje on wprowadzenie pakietu badań profilaktycznych dla osób po 40 roku życia, plan zniesienia limitów w opiece specjalistycznej i to we wszystkich zakresach.

Zapowiedziano też rozwój sieci onkologicznej i utworzenie sieci dla kardiologii. Kolejnym elementem ma być zwiększenie dostępu do psychiatrycznej opieki środowiskowej. Niedzielski chce ten plan wdrażać od stycznia 2021 r., ale dopytywany zastrzega, że wszystko zależy od tego, jaki będzie dalszy rozwój epidemii.

Zmieniono przepisy dotyczące zatrudniania medyków spoza UE. Ze zbyt restrykcyjnych – jak przyznawało wiele osób – na dające dużą dowolność. Ogólnopolski Związek Zawodowy Lekarzy zwrócił uwagę, że ustawa wprowadza daleko idącą dyskryminację polskich obywateli, chcących wykonywać zawód lekarza w Polsce w stosunku do obywateli z krajów spoza UE. Obywatele polscy muszą przejść wieloetapową, wieloletnią procedurę – najpierw zdobywania odpowiednich kwalifikacji, a później potwierdzenia ich nabycia przez zdawanie licznych egzaminów. Obywatele spoza krajów UE, zgodnie z przyjętą ustawą, będą w praktyce dopuszczeni do wykonywania zawodu lekarza w Polsce bez żadnej merytorycznej weryfikacji. W skrajnych przypadkach mogą to być nawet osoby legitymujące się fałszywymi dyplomami ukończenia studiów medycznych – ostrzega OZZL. Z ważnych dla kadr przepisów można też odnotować fakt, że znów nie zdążono z nowymi regulacjami dotyczącymi wypłaty wynegocjowanych najpierw przez pielęgniarki, a potem przez ratowników, dodatków do pensji. Do konsultacji tra-

14

OSOZ Polska 11/2020

fiły przepisy, które wydłużają do połowy przyszłego roku obecne zasady, a dopiero potem zamiast kierowania osobnego strumienia pieniędzy, NFZ będzie – o ile zdąży a MZ nie zmieni znów reguł – wypłacać placówkom środki na podwyżki poprzez przeliczniki stawek zapisanych w kontraktach.

Leki Wyczekiwana od wielu lat ustawa o zawodzie farmaceuty w listopadzie była już niemal na finiszu. Uchwalił ją Sejm oraz Senat, ale z poprawkami, więc wrócić musi jeszcze raz do Sejmu. W tle toczyły się zacięte walki między aptekami indywidualnymi a sieciowymi, a raczej reprezentantami obydwu grup. Chodziło m.in. o zakres niezależności farmaceutów oraz uprawnienia nadzorcze.

26 listopada weszła w życie ustawa o Funduszu Medycznym. Opiera się na prezydenckim projekcie, który powstał w reakcji na krytykę przekazania 2 mld zł TVP. Senat chciał je przekierować na leczenie onkologiczne. Fundusz Medyczny ma finansować terapie głównie onkologiczne i w chorobach rzadkich.

Zmienia ponadto część przepisów ustawy refundacyjnej i działania np. ratunkowego dostępu do technologii medycznych. Przewiduje przyspieszone ścieżki finansowania nowych leków.

Z ważnych wydarzeń warto odnotować ogłoszenie Strategii Farmaceutycznej UE, nad którą pracowano przez wiele miesięcy. Ma ona wspierać bezpieczeństwo lekowe m.in. przez promowanie produkcji nie tylko leków, ale i substancji czynnych w Europie, wspieranie prac badawczych, ale też zmiany w zakresie praw producentów leków oryginalnych.

Ponadto, z rumieńcem na policzkach można obserwować wyścig firm w informowaniu o postępach prac nad szczepionką na COVID, prześciganie się w danych o skuteczności (90 proc., 95 proc.), wygodzie stosowania (czy potrzebne są specjalne zamrażarki) lub potencjalnych mocach produkcyjnych. A premier Mateusz Morawiecki zorganizował nawet specjalną konferencję prasową z przed-

stawicielami Pfizera, choć tego dnia rozmawiał też – o czym później wspomniał – z Astra Zeneca. Z początkiem grudnia zaprezentowano Narodowy Program Szczepień. Minister Adam Niedzielski zapewnia, że wszystko, łącznie z infrastrukturą, będzie gotowe na czas. Szczepionka, według ostatnich doniesień, ma być bezpłatna i dobrowolna. Oby był do niej lepszy dostęp niż do szczepień na grypę, na które tysiące recept pozostają niezrealizowane.

Pogubić się też można w informacjach o leczeniu. Gdy rząd chwali się zakupem kolejnych dawek remdesiviru i zachęca do oddawania osocza przez ozdrowieńców, w top medycznych wydawnictwach publikowane są kolejne teksty sugerujące, że nie dostrzeżono skuteczności tego leczenia. Ba, nawet Światowa Organizacja Zdrowia poinformowała, że zebrane dowody nie wykazały żadnego znaczącego wpływu na śmiertelność, potrzebę mechanicznej wentylacji pacjentów, czas zdrowienia. Stąd nie rekomenduje stosowania przeciwwirusowego remdesiviru w leczeniu hospitalizowanych chorych z COVID-19. Wcześniejsze badania prowadzone w USA sugerowały, że lek sprzyja skróceniu czasu chorowania.

A gdy nie wiadomo czym leczyć, furorę w mediach społecznościowych robią informacje o cudownych lekach, których skuteczności na razie nie sprawdzono.

Amantadyna, która zrobiła nieoczekiwanie dużą karierę i Polacy zaczęli kupować ją na zapas, będzie więc decyzją MZ sprzedawana tylko w określonych sytuacjach, dla których ma rejestrację. O tej terapii stosowanej m.in. w chorobie Parkinsona jest głośno ze względu na wypowiedzi dr. Włodzimierza Bodnara, lekarza pediatry i pulmonologa z Przemyśla.

Twierdzi on, że skutecznie leczy amantandyną pacjentów z COVID-19. Inni lekarze są raczej sceptyczni i czekają na jakiekolwiek naukowe doniesienia na ten temat.

Personalia Z resortu zdrowia odeszła wiceminister Józefa Szczurek-Żelazko, która była sekretarzem stanu i w wielu sytuacjach formalnych zastępowała ministra zdrowia. Wcześniej resort opuścił wiceminister Janusz Cieszyński, który chyba najczęściej z kierownictwa MZ brał udział np. w pracach parlamentarnych. Zbieg tych dwóch okoliczności spowodował, że wiele obowiązków przerzucono na Macieja Miłkowskiego, który odpowiada za politykę lekową, a z dnia na dzień

aktualn o ś ci

wrzucono go do spraw od psychiatrii po kadry szpitali.

Nastąpiła też dymisja szefa Sanepidu Jarosława Pinkasa. Akurat w czasie, gdy były duże zawirowania związane z nieprawidłowościami w podawaniu danych o nowych zakażeniach. Sprawa nagłośniona przez nastolatka prowadzącego własne, lepsze od rządowych statystyki, znalazła finał w postaci przygotowania osobnego serwisu z danymi na pozio-

mach powiatów. Ale i tu był falstart i od razu dane ministerialne podawane cyklicznie rano dla całej Polski różniły się od tych podawanych na stronie MZ z danymi powiatowymi. To niestety pokazuje jak wiele mamy do zrobienia w kwestii informatyzacji, zbierania danych oraz jak – w pewnym sensie – na oślep podejmowane są decyzje, skoro nie ma wiarygodnych danych. I to nie tylko w tym obszarze. Do pomocy sanepidowi skierowa-

no pracowników spółek skarbu państwa, często nie dając im wyboru, także takich z dużych korporacji np. finansowych. Informują oni, że nie spodziewali się, że będą pracować z często niedziałającymi aplikacjami i dziwią się, że tak niedofinansowana i nie najlepiej zarządzana instytucja ma być kluczowa w walce z pandemią. Cóż, pozostaje współczuć pracownikom sanepidu, którzy w takich warunkach pracują od lat. 

Rusza monitoring telemedyczny dla pacjentów z COVID-19 Ministerstwo Zdrowia uruchomiło w całej Polsce projekt Domowej Opieki Medycznej (DOM), czyli system zdalnego monitoringu pacjentów z COVID-19. W jego ramach każdy, kto ma pozytywny wynik testu na koronawirusa, może otrzymać pulsoksymetr. To urządzenie bada poziom saturacji, czyli nasycenia krwi tętniczej tlenem i przekazuje dane do centrum monitoringu. Dzięki temu, w razie pogorszenia parametrów, do pacjenta szybko zostanie wezwane pogotowie ratunkowe.

– Chcemy, żeby wszyscy pacjenci w Polsce, którzy mają dodatni wynik testu na koronawirusa, byli objęci zdalną opieką medyczną – powiedział podczas inauguracji programu dr Adam Niedzielski, minister zdrowia. – Dzięki temu ła-

twiej będzie można uchwycić moment, gdy dochodzi do pogorszenia parametrów pacjenta i powinien on jak najszybciej trafić do szpitala. Chcemy, by program dostępny był dla każdego, kto ma pozytywny wynik testu – podkreślił mi-

nister zdrowia. W opinii specjalistów, za dużą część zgonów odpowiada zwlekanie ze zgłoszeniem do szpitala.

Kto może otrzymać pulsoksymetr?

Pacjenci, którzy ukończyli 55 lat są automatycznie włączeni do programu Do-

OSOZ Polska 11/2020

15

aktualn o ś ci

mowej Opieki Medycznej (DOM). Po stwierdzeniu pozytywnego wyniku na COVID-19, pracownik Poczty Polskiej dostarczy urządzenie do domu pacjenta.

Jeśli pacjent ma mniej niż 55 lat, wtedy, by otrzymać urządzenie musi wypełnić formularz kontaktowy Pulsocare, który znajduje się na stronie Ministerstwa Zdrowia. Oprócz tego niezbędna jest kwalifikacja przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, który jest zarejestrowany w systemie DOM. Lekarz POZ po otrzymaniu informacji, że u pacjenta zdiagnozowano COVID-19, na podstawie wywiadu medycznego, może go zakwalifikować do programu telemonitoringu. Wtedy pacjent otrzyma dane do logowania w systemie przez SMS, a pulsoksymetr zostanie dostarczony do jego domu przez listonosza Poczty Polskiej.

Informacja o tym, że dana osoba potrzebuje sprzętu do telemonitoringu, będzie automatycznie przekazywana do Poczty Polskiej.

Prof. Agnieszka Mastalerz-Migas, konsultant krajowa ds. medycyny rodzinnej podkreśla, że program Domowej Opieki Medycznej zwiększa bezpieczeństwo pacjenta zakażonego, który jest w opiece domowej. – Obecność pacjenta w tym programie powoduje, że opieka jest ciągła – mówi prof. Mastalerz-Migas. – Chorzy na różne choroby przewlekłe narażeni są na ciężki przebieg choroby. Żeby program dał efekt w postaci zmniejszenia liczby zgonów, musi być powszechny, a nie obejmować tylko grupy ryzyka, dlatego zachęcam do tego, by włączyć się do tego programu – podkreśla prof. Agnieszka Mastalerz-Migas.

Konsultant krajowa ds. medycyny rodzinnej dodaje, że COVID-19 to choroba podstępna. – Pacjenci mają dobre samopoczucie, ale mają niską saturację, a gdy trafiają do szpitala, wtedy mają już rozległe zmiany w płucach – mówi prof. Mastalerz-Migas. – Ważny jest także aspekt psychologiczny. Gdy pacjent będzie wiedział, że pomiary są prawidłowe, będzie czuł się bezpiecznie.

Pulsoksymetry to proste w użytkowaniu urządzenia elektroniczne służące do nieinwazyjnego pomiaru saturacji krwi oraz tętna. U osób zdrowych prawidłowa saturacja wynosi około 95–100%.

Na czym polega program DOM? Istotą programu jest samodzielny pomiar saturacji oraz tętna przez pacjenta w domu za pomocą pulsoksymetrów oraz pomiar temperatury, zanotowanie liczby oddechów czy objawów choro-

16

OSOZ Polska 11/2020

bowych. Pacjent zakłada na palec pulsoksymetr, a urządzenie automatycznie łączy się z telefonem, na którym jest wgrana specjalna aplikacja PulsoCare.

Wyniki, po wprowadzeniu do aplikacji na telefonie lub w komputerze, są przesyłane do systemu.

Jeśli parametry któregoś z chorych się pogorszą – konsultanci i lekarze pracujący w Centrum Kontaktu Domowej Opieki Medycznej będą reagować. Za Centrum Kontaktu DOM odpowiada PZU Zdrowie.

Konsultanci w Centrum otrzymują natychmiastowe powiadomienie w przypadku nieprawidłowego wyniku badania.

Pacjent może zostać skierowany na zdalną konsultację, która odbywa się w formie teleporady z lekarzem. W razie konieczności konsultanci wezwą do pacjenta pogotowie ratunkowe.

Kluczowe w tym procesie jest odpowiednio wczesne uchwycenie przez lekarzy pacjentów, którzy ze względu na nagłe pogorszenie stanu zdrowia powinni trafić na leczenie szpitalne. W ramach Centrum Kontaktu Domowej Opieki Medycznej konsultanci i lekarze PZU Zdrowie realizują działania 7 dni w tygodniu przez 24 godziny na dobę.

Technologia w służbie pacjenta Wyniki badań pacjentów są zbierane poprzez system PulsoCare. System jest udostępniony pacjentom jako strona internetowa na komputerze lub jako aplikacja mobilna na telefonie. Darmowa aplikacja mobilna jest dostępna poprzez platformy Android (Google Play) i iOS (Appstore). W systemie PulsoCare pacjenci wprowadzają wyniki pomiarów

z pulsoksymetru i odpowiadają na pytania dotyczące stanu zdrowia w ankiecie.

Aplikacja mobilna łączy się z pulsoksymetrem przez Bluetooth i sama sczytuje dane o poziomie saturacji i tętnie pacjenta. Dane można również wprowadzić do systemu ręcznie po przeczytaniu ich z ekranu pulsoksymetru.

Dostępność programu i pulsoksymetrów Ministerstwo Zdrowia rozpoczęło program DOM od pilotażu w województwie małopolskim. Trafiło tam około 1,5 tys. pulsoksymetrów. Obecnie program został rozszerzony na całą Polskę. Do wszystkich placówek POZ w kraju została wysłana informacja o programie z prośbą o zgłaszanie się lekarzy i pielęgniarek do systemu. Codziennie odbywają się szkolenia online dla lekarzy z obsługi aplikacji.

Program Domowej Opieki Medycznej ma nie tylko zwiększyć bezpieczeństwo pacjentów, lecz także odciążyć lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) w nadzorze nad pacjentami z COVID-19. Lekarz POZ, rejestrując pacjenta do programu DOM, musi podać imię, nazwisko, numer telefonu, numer PESEL i adres pacjenta, aby system sam wysłał pacjentowi SMS-a z danymi do logowania do aplikacji PulsoCare oraz wiadomość do Poczty Polskiej z adresem pacjenta dla listonosza, który w ciągu doby dostarczy mu pulsoksymetr. Opcjonalnie lekarz może również podać dodatkowo dane osoby kontaktowej, do której należy dzwonić, jeżeli pacjent nie będzie odbierał telefonu.  Źródło: Ministerstwo Zdrowia

Program Domowej Opieki Medycznej jest bezpłatny dla pacjenta i finansowany ze środków własnych Ministerstwa Zdrowia w ramach rezerwy celowej (zdjęcie: MZ).

aktualn o ś ci

ra d ar epi d emi o lo g iczny ( stycze ń 2 0 21 )

ALERGIA WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

74%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

PROGNOZA KOSZTÓW ALERGII (styczeń 2021)

Dolnośląskie

731

Kujawsko-pomorskie

509

Łódzkie

646

Lubelskie

595

Lubuskie

684

Małopolskie

657

Mazowieckie

794

Opolskie

522

Podkarpackie

497

Podlaskie

515

Pomorskie

737

Śląskie

567

Świętokrzyskie

610

Warmińsko-mazurskie

547

Wielkopolskie

674

Zachodniopomorskie

681

TREND W STOSUNKU DO grudnia 2020

               

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

80%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

Dolnośląskie

PROGNOZA KOSZTÓW GRYPY I PRZEZIĘBIENIA (styczeń 2021)

TREND W STOSUNKU DO grudnia 2020

10 915

               

Kujawsko-pomorskie

8 255

Łódzkie

8 278

Lubelskie

8 219

Lubuskie

9 568

Małopolskie

10 370

Mazowieckie

11 680

Opolskie

8 220

Podkarpackie

7 475

Podlaskie

7 773

Pomorskie

8 404

Śląskie

7 135

Świętokrzyskie

8 039

Warmińsko-mazurskie

7 404

Wielkopolskie Zachodniopomorskie

10 836 8 901

OSOZ Polska 11/2020

17

aktualn o ś ci

E-skierowanie lepsze od papierowego Opinie po wdrożeniu e-skierowania. Wywiad z Pawłem Żukiem i Arturem Prusaczykiem, członkami zarządu Centrum Medyczno-Diagnostycznego w Siedlcach.

Dlaczego zdecydowali się Państwo wdrożyć w swoich placówkach system elektronicznych skierowań?

Paweł Żuk, Prezes Zarządu CMD w Siedlcach: Po pierwsze dlatego, że był ku temu dogodny czas. Zdecydowaliśmy się na rozpoczęcie prac w okresie wakacyjnym, bo co do zasady, staramy się ograniczać w tym czasie liczbę planowanych zdarzeń wdrożeniowych i dlatego mogliśmy wykorzystać wolne moce przerobowe zespołu informatyczno-wdrożeniowego. Ponadto, od 1 lipca br. obowiązuje zarządzenie Prezesa NFZ w sprawie wsparcia finansowego dla placówek POZ i AOS, które rozpoczną obsługę e-skierowań. Jest to naprawdę realna zachęta dla podmiotów.

I wreszcie, poziom cyfryzacji jest obecnie na tyle zaawansowany, że dołączenie każdej kolejnej e-usługi jest znacznie prostsze i intuicyjne.

18

OSOZ Polska 11/2020

Artur Prusaczyk, Wiceprezes Zarządu CMD w Siedlcach: Ważnym aspektem, mającym wpływ na naszą decyzję był również fakt, że dostawca oprogramowania przygotował bardziej przyjazną wersję systemu, dzięki której wdrożenie przebiegło sprawnie i bez komplikacji.

Od wystawienia pierwszego e-skierowania w Państwa przychodniach minął ponad rok. Jakie są Państwa pierwsze obserwacje, czy zauważyliście realne korzyści wynikające z wdrożenia e-skierowań?

Paweł Żuk: Z naszej perspektywy ważne jest to, że e-skierowania są już zweryfikowane przez system komputerowy i nie ma potrzeby ponownego sprawdzania poprawności takiego dokumentu.

W porównaniu z tradycyjnymi, papiero-

wymi skierowaniami znika problem błędów formalnych, przez które skierowania mogły być później odrzucane przez płatnika.

Ponadto pacjenci nie muszą wracać do szpitala czy do lekarza z prośbą o poprawienie lub ponowne wystawienie skierowania z powodu braku wymaganych przez daną placówkę danych. Często, placówki żądają na papierowych skierowaniach zapisów, które nie są wymagane żadnymi przepisami. Wprowadzenie e-skierowania redukuje ten problem, ponieważ wprowadza rozwiązanie jednolite i spójne z obowiązującymi przepisami. Na e-skierowaniu znajdują się tylko informacje, które są rzeczywiście wymagane i stanowią podstawę realizacji takiego świadczenia.

A jak na nową formę skierowań zareagowali pacjenci?

Paweł Żuk: To, na co zwracają uwagę pacjenci, to fakt, że po otrzymaniu e-skierowania, nie muszą na wizytę do specjalisty umawiać się osobiście. Wystarczy, że zadzwonią do wybranej placówki, po-

aktualn o ś ci

dadzą 4-cyfrowy kod i nr PESEL. Ogranicza to w znaczny sposób liczbę wizyt bezpośrednich w placówkach, co w dobie pandemii jest bardzo ważne.

Artur Prusaczyk: Główną zaletą e-skierowania jest jego jednolitość i zgodność np. z innymi usługami. E-skierowanie przez analogię do e-recepty jest dla pacjentów proste, zrozumiałe i czytelne.

Wystarczy, że porównaliśmy je do e-recepty i już wiedzieli o co chodzi. Reakcja pacjentów jak i lekarzy na przejście na e-skierowania była bardzo pozytywna.

Proces informatyzacji cały czas postępuje. Po wdrożonej w skali całego kraju e-recepcie, zbliżamy się do wejścia w życie obowiązku korzystania z e-skierowań. Kolejne będą elektroniczna dokumentacja medyczna czy centralna e-rejestracja. W jaki sposób usługi e-zdrowia wpływają na ogólne funkcjonowanie placówek leczniczych?

Artur Prusaczyk: Wprowadzenie ustandaryzowanych i sprawnych rozwiązań e-zdrowia wpływa pozytywnie na wiele aspektów działania przychodni. Jedną z najbardziej dostrzegalnych różnic jest skrócony czas całego procesu obsługi pacjenta, począwszy od usprawnień czysto administracyjnych do kwestii związanych z procesem leczenia. Ponadto informatyzacja przyczynia się również do zmniejszenia liczby błędów popełnianych lokalnie.

Bardzo ważnym czynnikiem, który determinuje sprawne wdrożenie rozwiązań e-zdrowia jest poziom zaangażowania personelu. W naszym przypadku, dzięki wprowadzeniu dodatkowego wsparcia finansowego przez Ministerstwo Zdrowia mogliśmy stworzyć atrakcyjny system motywacyjny dla pracowników. Na przykładzie e-recept wystawianych przez pielęgniarki widzimy sens takiego działania. W styczniu jedynie 48% e-recept było wystawianych przez pielęgniarki. W tym momencie doszliśmy do poziomu 98% – 99% na koniec czerwca. Dzięki takiej organizacji pracy, np. lekarze mogą więcej czasu poświęcić na szczegółowe badanie pacjenta.

Jestem przekonany, że każda nowa e-usługa, którą będziemy wdrażać w przychodniach będzie podnosiła naszą konkurencyjność i efektywność funkcjonowania, z korzyścią zarówno dla pacjentów jak i pracowników. Źródło: Centrum e-Zdrowia

OSOZ Polska 11/2020

19

KAMSOFT SYSTEM SZPITALNY (HIS)

Jednym z najpopularniejszych systemów klasy HIS na rynku, jest KS-MEDIS, MVȕT[ \CRGYPKC MQORNGMUQYȤ QDU WIȶ U\RKVCNK QF RTQEGUȕY CFOKPKUVTCE[LP[EJ RQRT\G\ \CT\ȤF\CPKG OCIC\[PGO K QDTȕV NGMCOK Cʑ RQ YURCTEKG RTQEGUȕY NGE\GPKC -5 /'&+5 \CRGYPKC TȕYPKGʑ QDU WIȶ '&/ QTC\ YURȕ RTCEWLG \ CRNKMCELCOK OQDKNP[OK K U[UVGOCOK \GYPȶVT\P[OK

5;56'/; 952Ǻ 24#%7,ȣ%' < -5 /'&+5

Aplikacje Mobilne FNC .GMCT\[ K 2KGNȶIPKCTGM KS-ASW (apteka U\RKVCNPC KS-MediVeris, 5[UVGO[ (KPCPUQYQ -UKȶIQYG oraz -CFTQYQ 2 CEQYG \ CRNKMCELȤ OQDKNPȤ FNC RTCEQYPKMȕY mZZL YURȕ RTCEC \ KS-SOLAB FKCIPQUV[MC NCDQTCVQT[LPC

SYSTEMY GABINETOWE

-#/51(6 QHGTWLG U\GTGI TQ\YKȤ\Cɛ MVȕTG QDU WIWLȤ G 4GEGRV[ '&/ eZLA, e-Skierowania, \NGECPKG VGUVȕY PC %18+& QTC\ UȤ RT\[IQVQYCPG FQ TGLGUVTCELK <FCT\Gɛ /GF[E\P[EJ KPFGMUQYCPKC K Y[OKCP[ '&/. Dla FWʑ[EJ RNCEȕYGM K RT\[EJQFPK FQUMQPCNG URTCYF\K UKȶ U[UVGO UVCELQPCTP[ KS-SOMED NWD EJOWTQY[ 5'47/ /PKGLU\G RQFOKQV[ OQIȤ VCMʑG UMQT\[UVCȦ \ FQDT\G \PCPGIQ RTQITCOW KS-PPS FGUMVQR NWD Mediporta (chmura).

41<9+ȣ<#0+# 952Ǻ 24#%7,ȣ%' Z SYSTEMAMI GABINETOWYMI

Aplikacje mobilne FNC NGMCT\[ K RKGNȶIPKCTGM 4GLGUVTCELC on-line Telewizyty CRNKMCELC OQDKNPC FNC RCELGPVȕY Ť VisiMed RQYKCFQOKGPKC 5/5 K Y CRNKMCELK 8KUK/GF 9[PKMK $CFCɛ on-line YURȕ RTCEC \ KS-SOLAB FKCIPQUV[MC NCDQTCVQT[LPC

POZNAJ SYSTEMY KAMSOFT

4Q\YKȤ\CPKC -#/51(6 FNC 4[PMW <FTQYKC 0C EQ F\KGɛ RCELGPEK PKG \FCLȤ UQDKG URTCY[ LCM VQ E\GIQ PKG YKFCȦ TGCNPKG YR [YC PC PCU\G \FTQYKG 5[UVGO[ KPHQTOCV[E\PG UȤ VGIQ FQUMQPC [O RT\[M CFGO %\[ \CUVCPCYKCNKɮEKG UKȶ DQYKGO 2CɛUVYQ MKGF[MQNYKGM UMȤF Y CRVGEG YKCFQOQ EQ NGMCT\ RT\GRKUC PC TGEGREKG NWD LCM F\KC C G UMKGTQYCPKG! 9 -#/51(6 YKGO[ VQ FQUMQ PCNG DQYKGO QF RQPCF NCV VYQT\[O[ VG TQ\YKȤ\CPKC

4Q\YKȤ\CPKC FNC 4[PMW 1EJTQP[ <FTQYKC ' 41<9+ȣ<#0+# 9 1%*410+' <&419+#

' TGEGRVC G UMKGTQYCPKG G <.# G<9/ \NGECPKG VGUVȕY PC %18+& VQ TQ\YKȤ\CPKC MVȕTG UVC [ UKȶ PKGQF\QYP[OK GNGOGPVCOK RTCE[ NGMCT\[ K RGTUQPGNW OGF[E\PGIQ 5[UVGO[ -#/51(6 UȤ TȕYPKGʑ IQVQYG FQ TGLGUVTCELK <FCT\Gɛ /GF[E\P[EJ KPFGMUQYCPKC K Y[OKCP[ '&/, które VQ PQYG GNGOGPV[ G <FTQYKC DȶFȤ QDQYKȤ\WLȤE[OK Y EC GL 2QNUEG

4;0'- (#4/#%'76;%<0;

+PHQTOCV[\CELC T[PMW HCTOCEGWV[E\PGIQ Y 2QNUEG TQ\RQE\ȶ C UKȶ QF RKGTYU\GIQ YFTQʑGPKC U[UVGOW KS-AOW, w jednej z katoYKEMKEJ CRVGM PC RQE\ȤVMW NCV 1DGEPKG RQPCF CRVGM MQT\[UVC \ VGIQ TQ\YKȤ\CPKC -#/51(6 FQUVCTE\C TȕYPKGʑ U[UVGO[ FQ QDU WIK JWTVQYPK HCTOCEGWV[E\P[EJ KS-HFW oraz U[UVGO WOQʑNKYKCLȤE[ YGT[ƒMCELȶ CWVGPV[E\PQɮEK RTQFWMVȕY leczniczych MediVeris dla aptek, przychodni, hurtowni i szpitali.

2#%,'06

4GLGUVTCELC YK\[V QP NKPG URTCYF\GPKG FQUVȶRPQɮEK NGMW Y CRVGEG E\[ \FCNPG \COCYKCPKG TGEGRV VQ V[NMQ PKGMVȕTG \ OQʑNKYQɮEK LCMKG QHGTWLȤ RCELGPVQO UGTYKU[ ƒTO[ -#/51(6 KtoMaLek.pl oraz LekarzeBezKolejki.pl.

9URQOPKCPG HWPMELG ȤE\[ Y UQDKG TȕYPKGʑ CRNKMCELC VisiMed, która ponadto WOQʑNKYKC \TGCNK\QYCPKG DG\FQV[MQYGL TGEGRV[ Y CRVGEG TGCNK\CELȶ VGNGYK\[V[ QTC\ RTQYCF\GPKG JCTOQPQITCOW FCYMQYCPKC NGMȕY

5'49+5; 9+&'1 &.# 52'%,#.+56Ǻ9

-#/51(6 LGUV TȕYPKGʑ Y[FCYEȤ UGTYKUȕY OSOZ-NEWS i 151< 67614. W ramach których eksperci KAMSOFT w przyUVȶRP[ URQUȕD RTG\GPVWLȤ PQYG HWPMELQPCNPQɮEK Y U[UVGOCEJ +6 CMVWCNK\CELG \YKȤ\CPG \G \OKCPCOK Y RTCYKG QTC\ PCT\ȶF\KC YURQOCICLȤEG RTCEȶ NGMCT\[ RKGNȶIPKCTGM K HCTOCEGWVȕY /CVGTKC [ UȤ RWDNKMQYCPG EQF\KGPPKG PC MCPCNG [QWVWDG RN QTC\ PC FGF[MQwanych stronach: news.osoz.pl VWVQT QUQ\ RN.

9 ȣ%< OSOZ-NEWS + $ȣ&ʎ 0# $+'ʐȣ%1

%QF\KGPPKG \ PCU\[EJ U[UVGOȕY K CRNKMCELK MQT\[UVC V[UKȤEG CRVGM K ICDKPGVȕY NGMCT UMKEJ UGVMK U\RKVCNK QTC\ OKNKQP[ RCELGPVȕY Y EC GL 2QNUEG 9[OKCPC KPHQTOCELK RQOKȶF\[ PKOK LGUV OQʑNKYC TȕYPKGʑ F\KȶMK U[UVGOQYK 151< 1VYCTV[ 5[UVGO 1EJTQP[ <FTQYKC MVȕT[ KPVGITWLG FCPG K ȤE\[ YU\[UVMKEJ WE\GUVPKMȕY T[PMW \FTQYKC

-#/51(6 5 # ^ WN /CLC ^ -CVQYKEG ^ ^ YYY MCOUQHV RN ^ DKWTQ"MCOUQHV RN

I nn o wac j e

A plikac j e z d r o w otne

22

MyPossibleSelf

Lark Health

Prevention Task Force

Aplikacja oparta na klinicznych wytycznych pomagająca zmniejszyć poziom stresu oraz lęku i poprawić nastrój. I to zaledwie w ciągu 8 tygodni. Wśród głównych funkcji znalazły się: śledzenie nastroju za pomocą Mood Trackera; korelacja objawów z czynnikami sytuacyjnymi (co pomaga unikać tych negatywnie wpływających na kondycję psychiczną); wskazówki dotyczące zdrowia psychicznego. Aplikacja zakwalifikowała się do Biblioteki Aplikacji Cyfrowych brytyjskiego NHS. Moduły Budowy Szczęścia oraz Wellbeing są bezpłatne. Pozostałe – dostępne w ramach miesięcznej subskrypcji.

Lark jest przyjaznym, opartym na wiadomościach tekstowych, osobistym trenerem pomagającym osiągnąć cele zdrowotne. Podczas kilkuminutowego czatu z Larkiem, otrzymasz spersonalizowane porady dotyczące odchudzania, radzenia sobie z cukrzycą, obniżenia ciśnienia krwi, redukcji stresu, zwiększenia aktywności fizycznej czy lepszego odżywiania. Poradę otrzymasz zawsze, kiedy jej potrzebujesz. Dostępne programy nastawione są głównie na profilaktykę chorób przewlekłych, pomagając już teraz 2 milionom osób. Ta nowa aplikacja ma szansę na spory sukces.

Aplikacja – opracowana przez Amerykański Departamentu Usług Zdrowotnych oraz wiodącą federalną organizacją badań nad jakością opieki zdrowotnej oraz wynikami leczenia i bezpieczeństwem pacjentów – ma pomóc lekarzom POZ w wyborze badań przesiewowych, usług i leków wspomagających profilaktykę. Wytyczne opierają się na aktualnych zaleceniach amerykańskiej grupy zadaniowej ds. usług profilaktycznych (USPSTF) i mogą być wyszukiwane według określonych cech pacjentów, takich jak wiek, płeć i wybrane behawioralne czynniki ryzyka.

iOS | Android | ENG Bezpłatna wersja bazowa

iOS | Android | PL | ENG Bezpłatna wersja bazowa

iOS | ENG Bezpłatna

OSOZ Polska 11/2020

I nn o wac j e

N o w o ś ci / wynalazki

Alexa pomoże zaopiekować się seniorami Asystent głosowy Alexa (Amazon) został uzupełniony o szereg funkcji, które pozwolą monitorować na odległość osoby w podeszłym wieku. Na razie są one dostępne dla użytkowników w USA. Wśród nich znalazły się alerty aktywności (informowanie opiekuna, gdy osoba pod opieką nie wykonała od jakiegoś czasu określonej czynności) oraz rozmowy alarmowe (osoba starsza może za pomocą głosu skontaktować się z rodziną, używając zwrotu „Alexa, wezwij pomoc”). Ponadto członkowie rodziny mogą zyskać wgląd do raportu aktywności choć ta kwestia wzbudza już teraz pytania o naruszenie sfery prywatności. Technologie zdalnego monitoringu wspierają samodzielność osób starszych i pomagają im podczas pobytu w domu. Mogą służyć do kontrolowania rutyny dnia (np. odpowiednia długość snu), wykrywać upadki (funkcja w zegarku Apple Watch), mierzyć parametry zdrowia i przesyłać wyniki na odległość do lekarza.

Opaska zbada samopoczucie personelu medycznego Amicus Health, przychodnia lekarska w Devon (Wielka Brytania), będzie przez osiem tygodni monitorować nastrój 70 osób personelu medycznego i niemedycznego. Ma im w tym pomóc opaska Moodbeam One. Kiedy dana osoba odczuwa dobry lub zły nastrój w pracy, naciska jeden z dwóch przycisków. Informacje śledzone w aplikacji pozwalają na identyfikację sytuacji wyzwalających pozytywne lub negatywne emocje. Wyniki są przechowywane w chmurze, dzięki czemu również pracodawcy mogą mieć lepszy wgląd w samopoczucie pracowników i na tej podstawie wdrażać niezbędne zmiany.

Inicjatorzy programu zwracają uwagę, że problemy w miejscu pracy często nie są na czas wykrywane, co może prowadzić nie tylko do obniżenia jakości usług, ale przede wszystkim do m.in. wypalenia zawodowego pracowników. Nie każda osoba ma czas i motywację, aby nieprawidłowości zgłaszać do osób zarządzających. Z pomocą opaski będą mogli w każdej chwili, anonimowo, zakomunikować stan własnego nastroju.

OSOZ Polska 11/2020

23

I nn o wac j e

Monitoring domowy pacjentów z COVID-19 Holenderski Szpital St. Antonius i Luscii opracowali system monitoringu domowego dla hospitalizowanych pacjentów z COVID-19.

Pierwsze wnioski z jego zastosowania są obiecujące: w grupie 33 pacjentów odnotowano skrócenie o 134 dni czasu pobytu w szpitalu. Jak działa rozwiązanie? Pacjenci COVID-19, którzy nie zostali w pełni wyleczeni, ale ich stan zdrowia jest stabilny, mogą na własne życzenie wypisać się ze szpitala. W takim przypadku obejmowani są systemem monitoringu w domu. Z pomocą urządzeń telemedycznych i aplikacji Luscii mogą rejestrować na co dzień poziom saturacji, temperaturę i objawy. Zespół pulmonologów ocenia trendy w danych i w razie potrzeby kontaktuje się z pacjentem. W przypadku oznak pogarszania się stanu zdrowia, szybka aktualizacja sposobu leczenia może zapobiec readmisji. Zespół medyczny jest również dostępny dla pacjentów telefonicznie w przypadku dodatkowych pytań. Pierwsze wnioski sugerują skrócenie średnio o pięć dni długości pobytu pacjenta w szpitalu.

– Domowy monitoring może być postrzegany jako pomost pomiędzy szpitalem a lekarzem pierwszego kontaktu. Na szczęście możemy w nim uwzględnić nieograniczoną liczbę pacjentów bez dodatkowych kosztów. Ta elastyczność jest potrzebna szczególnie teraz, gdy liczba przyjęć wciąż rośnie – mówi Agnes Grutters ze szpitala St. Antonius. Przypomnijmy, że podobne rozwiązanie wprowadziło w listopadzie polskie Ministerstwo Zdrowia. System Domowej Opieki Medycznej dla pacjentów z COVID-19 opisujemy na kolejnej stronie. Dotyczy on pacjentów, którzy leczeni są w warunkach domowych i też uwzględnia pomiar saturacji.

24

Badanie z łez

Sztuczna, czuła skóra

Naukowcy z Instytutu Terasaki w Los Angeles opracowali prototyp soczewki kontaktowej, która może pomóc w pobieraniu próbek łez do celów diagnostycznych. Soczewka hydrożelowa zawiera mikrokanały, przez które przepływają łzy oraz komory testowe, w których testy elektrochemiczne i kolorymetryczne oceniają poziom sodu i pH. To cenne dane – przykładowo sód może wskazywać na chorobę suchych oczu lub cukrzycę.

Badacze z Cornell University opracowali rozciągliwe czujniki rejestrujące takie wrażenia jak obciążenie, nacisk i zginanie w sposób podobny do ludzkiej skóry. Deformacja jest mierzona poprzez zmiany w ścieżkach optycznych elastycznych czujników światłowodowych. Czujniki te mogą zapewnić dodatkową funkcjonalność robotom medycznym lub protezom.

OSOZ Polska 11/2020

I nn o wac j e

EDM już działa!

16 listopada w przychodni POZ w miejscowości Wysokie (woj.

Lubelskie), z pomocą oprogramowania firmy KAMSOFT S.A., zarejestrowane zostało pierwsze zdarzenie medyczne oraz zaindeksowano pierwszą elektroniczną dokumentację medyczną w systemie e-zdrowia (P1). Obyło się to w ramach pilotażu Elektronicznej Dokumentacji Medycznej EDM, który rozpoczął się w sierpniu tego roku i potrwa do kwietnia 2021. Na razie nie wiadomo dokładnie, od kiedy EDM będzie obowiązkowa dla wszystkich podmiotów medycznych/lekarzy.

Domowa Opieka Medyczna Ministerstwo zdrowia wdrożyło program Domowej Opieki Medycznej dla Pacjentów z COVID-19 przebywających w izolacji domowej. Opiera się on na aplikacji mobilnej PulsoCare oraz pulsoksymetrze dostarczanym pacjentowi do domu. Jednym z monitorowanych zdalnie parametrów będzie poziom saturacji, mający kluczowe znaczenie w określeniu stanu osób chorych (COVID-19 może upośledzać funkcje płuc, a w efekcie – poziom nasycenia krwi tlenem). Personel medyczny POZ po zgłoszeniu osoby z diagnozą zakażenia COVID-19 wprowadza dane pacjenta do aplikacji PulscoCare Doctor i z jej pomocą odbywa się dalszy monitoring.

Aplikacja COVID-19 z WUM Z inicjatywy Centrum Symulacji Medycznych i Innowacji Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego oraz firmy Termini powstała pierwsza polska aplikacja, pomagająca w diagnozowaniu chorych zakażonych koronawirusem, bez konieczności wizyty u lekarza. Po zarejestrowaniu się w aplikacji COVID.Termini. app, użytkownik podaje trzy dane: procentowy wynik badania pulsoksymetrem, subiektywną ocenę odczuwalnych duszności (w skali od 1 do 10) oraz temperaturę ciała. Dane będą automatycznie przesyłane do lekarza lub ratownika medycznego zarejestrowanego w systemie, wskazanego przez samorząd lub instytucję publiczną – administratora. Aplikacja ma pomóc odciążyć szpitale i Sanepid.

Przygotuj się do teleporady Ruszyła kampania „Badaj Się i Lecz”, która ma zwracać uwagę na kontynuację terapii chorób przewlekłych, wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia podczas pandemii COVID-19. Pomocna może okazać się telemedycyna. Choroby nie będą czekać na ustąpienie pandemii, a w przypadku pojawienia się jakichkolwiek niepokojących objawów lub wyczerpania zapasu leków, nie można zwlekać z teleporadą lub wizytą u lekarza. W ramach kampanii „Badaj Się i Lecz”, we współpracy z krajowym konsultantem w dziedzinie medycyny rodzinnej i prezes Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, dr hab. n. med. Agnieszką Mastalerz-Migas, powstał materiał edukacyjny, który podpowiada, jak przygotować się do teleporady, by była ona efektywna. Źródła i zdjęcia: Ministerstwo Zdrowia, Centrum e-Zdrowia, WUM, PTMR, Cornell University, Terasaki Institute, Luscii, Amazon , Moodbean

OSOZ Polska 11/2020

25

I nn o wac j e

TRANSFORMACJA W Europie mamy do czynienia z przepaścią pomiędzy popytem na usługi zdrowotne w różnej formie a podażą regulowaną przede wszystkim dostępem do personelu medycznego. Wypełnić ją może transformacja cyfrowa wraz z którą pacjenci zyskają dostęp do nowych usług. To też pociąga za sobą zmiany na poziomie społecznym. Pacjent przestaje być biernym świadczeniobiorcą, przejmując coraz większą inicjatywę. Do dyspozycji ma usługi dostępne w internecie, systemy monitorujące parametry zdrowia, platformy e-zdrowia zarządzania chorobami przewlekłymi, usługi telemedyczne. Jednocześnie rozwój cyfryzacji jest bardzo nierównomierny co wynika z różnic w dostępie do technologii i infrastruktury IT.

GŁÓWNE KORZYŚCI Z DIGITALIZACJI

Korzyści dla systemu ochrony zdrowia Korzyści dla pacjenta • Możliwość samodzielnego zarządzania i monitoringu zdrowia • Elastyczny dostęp do opieki • Lepsze zarządzanie terapiami lekowymi • Poprawa doświadczenia pacjenta • Opieka staje się predykcyjna, prewencyjna, personalizowana i włączająca pacjenta

Transformacja cyfrowa to proces zarządzania zmianą mający na celu zrównoważenie popytu na usługi medyczne z ich podażą

• Integracja ścieżki pacjenta w całym łańcuchu usług dzięki interoperacyjności danych • Lepsza efektywność systemu i wykorzystanie zasobów • Przejście do opieki opartej na jakości i zarządzanie zdrowiem populacyjnym Korzyści dla lekarzy • Wspomaganie podejmowania decyzji klinicznych • Uwolnienie zasobów czasowych dzięki automatyzacji powtarzalnych czynności • Poprawa satysfakcji z pracy – lekarze mogą skupić się na kompetencjach leczenia a nie administracji • Dopasowanie procesów do potrzeb personelu

DM

przepły

w d a ny c h

E rta a tw

eracyjność erop Int

lny era Lib

Administrac ja

Kluczowe składniki zrównoważonego ekosystemu zdrowia cyfrowego

rowa kultu

Infr ast ru k

a ur

Przy wó dz tw o

a ian Zm

t

ELEMENTY NIEZBĘDNE DO ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU E-ZDROWIA

O

Źródło: Deloitte „Digital transformation.

Shaping the future of European healthcare”

26

OSOZ Polska 11/2020

NAJWAŻNIEJSZE PRZESZKODY NA JAKIE NAPOTYKAJĄ ORGANIZACJE WDRAŻAJĄCE ROZWIĄZANIA ZDROWIA CYFROWEGO

Biurokracja w ochronie zdrowia (57,4%) Koszt technologii (50,3%) Znalezienie odpowiedniej technologii (49,0%) Szkolenia personelu (35,8%) Złożoność technologii (28,9%) Wyzwania związane z wymianą danych (27,7%) Przekonanie personelu (20,5%) Skalowanie do warunków działania (16,1%) Brak dowodów na korzyści z wdrożenia (12,5%)

„ Tempo adaptacji e-zdrowia w czasie COVID-19 rodzi pytanie, jakie bariery blokowały upowszechnienie digitalizacji przed pandemią i jak można je eliminować w kolejnych latach.”

ODSETEK PACJENTÓW UMAWIAJĄCYCH WIZYTY Z LEKARZEM PRZEZ INTERNET (ROK 2018) 41,24 40% 28,84

30%

27,41

20%

17,26

14,33

13,58

10,00

10%

9,14

0% Dania

Norwegia

Holandia

EU

Niemcy

UK

Polska

Włochy

OSOZ Polska 11/2020

27

R ap o rt

Cyfryzacja w punkcie zwrotnym Wykorzystanie nowoczesnych technologii zmieni w radykalny sposób funkcjonowania całego systemu opieki zdrowotnej. Potrzeba do tego jednak współpracy wszystkich interesariuszy oraz odpowiedniego ładu instytucjonalnego, a także przywództwa i determinacji, aby tę transformację przeprowadzić – to najważniejsze wnioski płynące z tegorocznego Forum e-Zdrowia.

Trzy dni dyskusji, 120 prelegentów z Polski i z zagranicy, ponad tysiąc zarejestrowanych uczestników – tak wyglądała tegoroczna, piąta edycja Forum eZdrowia zrealizowana w formule online.

W tym roku tematem przewodnim była cyfrowa transformacja w obszarze zdrowia w czasie przełomu.

MZ tworzy departament innowacji – Obecny kryzys pokazał, że cyfrowe zdrowie jest nieodzowne w radzeniu sobie z problemami zdrowia – podkreślał Artur Pruszko, dyrektor Forum e-Zdrowia. – Z tego kryzysu wejdzie-

28

OSOZ Polska 11/2020

my w nowy, bardziej cyfrowy świat. Rację mają ci, którzy współtworzą w mądry sposób ten nowy, pokryzysowy ład, w szczególności w obszarze zdrowia.

Minister Zdrowia, Adam Niedzielski, podkreślał, że już na pierwszym etapie pandemii teleporady stały się podstawowym środkiem komunikacji pacjenta z lekarzem POZ. – W ramach teleporady mogliśmy otrzymać e-receptę, a za chwilę otrzymamy e-skierowanie, którego pilotaż już trwa. Za jakiś czas, w perspektywie pół roku, to wszystko będzie zapisane w postaci e-dokumentacji. Ta e-dokumentacja to przewrót koperni-

kański, fundamentalna zmiana, bo dostęp do dokumentacji z każdego punktu na świecie to jest coś, czego wszyscy oczekujemy.

Minister poinformował też o powołaniu Podsekretarz Stanu oraz stworzeniu Departamentu Innowacji, który zajmie się wprowadzaniem do publicznego systemu opieki zdrowotnej innowacyjnych rozwiązań. – Rolą departamentu nie będzie już tylko zajmowanie się podstawowymi usługami e-zdrowia, ale również dbanie o to, żeby przez pilotaże, przez wdrażanie dobrych pomysłów, nasz system publiczny stał się innowacyjny – powiedział Minister Adam Niedzielski.

Przywództwo w okresie transformacji Beata Małecka-Libera, przewodnicząca senackiej Komisji Zdrowia, podkreślała konieczność edukowania pacjentów i przekonywania opinii publicznej do nowych technologii. – Innowacje, podobnie jak koronawirus, budzą wiele emocji i lęku. Część społeczeństwa nie

R ap o rt

rozumie, na czym ma polegać ten rozwój maszyn, gdzie nie będzie kontaktu z lekarzem i pielęgniarką. Jesteśmy na etapie ogromnej transformacji zdrowia publicznego, dlatego ważna jest świadomość społeczeństwa. Nie bez znaczenia są też przywódcy, którzy będą nas przez tę zmianę przeprowadzać – powiedziała senator.

Zagraniczni eksperci wskazywali, że kryzys związany z pandemią przyspieszył cyfrowe zmiany w obszarze zdrowia i że zmiany te będą trwałe. Charles Alessi z HIMSS stwierdził, że największym wyzwaniem jest teraz zarządzanie zmianą oraz budowanie zaufania. Charles Parisot zwrócił uwagę na korzyści, jakie przyniosło wdrażanie interoperacyjnych rozwiązań i jak trudno jest bez nich funkcjonować. Mówił też o konieczności ostrożnego wprowadzania nowych rozwiązań zwłaszcza w sytuacji kryzysu. Skalę i dynamikę zmian oraz korzyści z cyfrowej transformacji systemu zdrowia przedstawił Ofir Marer z Ministerstwa Zdrowia Izraela. Wszyscy zgodnie podkreślali wagę współpracy między kluczowymi interesariuszami.

Co dalej z e-zdrowiem w Polsce?

Podczas pierwszego dnia Forum poruszane były m.in. tematy związane z kierunkami rozwoju e-zdrowia w Polsce oraz bardzo istotną europejską strategią dla tego obszaru działań. Pod hasłem „Cyfrowe zdrowie w nowych czasach” omówione zostało m.in. wdrażanie standardów wymiany danych, a także wykorzystanie sztucznej inteligencji do analizy zbiorów big data.

Paneliści wskazywali na konieczność opracowania kompleksowej strategii e-zdrowia w Polsce. Zwracano również uwagę na potrzebę spersonalizowanego podejścia do pacjenta w kontekście wykorzystywania technologii teleinformatycznych.

Pacjentocentryzm Drugi dzień konferencji odbywał się pod hasłem „Pacjent w centrum cyfrowego systemu zdrowia”. Uczestnicy sesji dzielili się doświadczeniami z wdrożeń opieki zdalnej ze szczególnym uwzględnieniem opieki nad chorymi przewlekle oraz szans, jakie daje cyfrowe zdrowie w niwelowaniu nierówności w dostępnie do opieki. Najważniejszy wniosek tej części konferencji to konieczność włączenia pacjenta w proces decyzyjny dotyczący leczenia i takie konstruowanie rozwiązań cyfrowych, aby były one przyjazne dla

» Kryzys związany z pandemią COVID-19 przyspieszył cyfrowe zmiany w obszarze zdrowia i zmiany te będą trwałe.«

odbiorcy i gwarantowały mu współodpowiedzialność za efekty terapii.

Specjalną sesję poświęcono problematyce utrzymania i wsparcia zdrowia psychicznego oraz cyfrowych narzędzi pozwalających zadbać o tę sferę zdrowia człowieka. Uczestnicy Forum uznali, że niezbędne jest wypracowanie rekomendacji i dobrych praktyk w tej dziedzinie oraz stworzenie systemu walidacji rozwiązań wspierających zdrowie psychiczne.

Nowy cyfrowy świat Trzeci dzień Forum e-Zdrowia był okazją do spojrzenia w przyszłość i omówienia wpływu rozwiązań technologicznych na system ochrony zdrowia. Debatowano m.in. o narzędziach AI i big data, cyfrowych terapiach oraz upowszechnieniu się zaawansowanych urządzeń medycznych przenoszących procesy badania i diagnozy z laboratoriów do domów pacjentów. Zdaniem panelistów, system zdrowia w Polsce nie wspiera takich nowoczesnych rozwiązań, choć są one gotowe do wdrożenia i stosowane na świecie. Przyczyną jest nieufność w stosunku do sztucznej inteligencji i zaawansowanej analizy danych, szczególnie tych potencjalnie naruszających przepisy o ochronie danych osobowych. Pojawiły się również głosy, że w Polsce brakuje centralnego architekta takich rozwiązań – tę rolę, zdaniem uczestników Forum, powinny wziąć na siebie MZ, NFZ oraz Agencja Badań Medycznych.

O wtórnym wykorzystaniu danych medycznych do celów zdrowotnych mówił Artur Olesch, redaktor czaso-

pisma OSOZ Polska. Pierwsze wytyczne i założenia w tym zakresie zostały opublikowane w „Europejskiej strategii w zakresie danych” („A European strategy for data”) oraz dokumencie roboczym Fińskiego Funduszu Innowacji Sitra „W stronę zaufanych ekosystemów zdrowia”. W dokumencie Komisji Europejski przewiduje się m.in. stworzenie tzw. europejskiej przestrzeni danych zdrowotnych. To swego rodzaju ekosystem, umożliwiający wymianę danych pomiędzy poszczególnymi uczestnikami rynku, przykładowo instytucjami naukowymi, organizacjami ochrony zdrowia, firmami prywatnymi i podmiotami publicznymi. Strategia zakłada przetwarzanie danych w celu pierwotnym, czyli przykładowo po to, by rozwijać nowe usługi i innowacje w ochronie zdrowia, oraz w celu wtórnym –w badaniach naukowych i polityce zdrowotnej. Chodzi o takie dane jak elektroniczne kartoteki medyczne, dane genomiczne albo dane z rejestrów pacjentów.

Jednak aby zapewnić harmonijny rozwój systemów opieki zdrowotnej w gospodarce opartej na danych, Europa musi przygotować solidne ramy prawne, opracować wspólne rekomendacje etyczne i kodeksy postępowania dla firm prywatnych. Stworzenie sprawiedliwego ekosystemu danych jest dużym wyzwaniem.

Tutaj nie ma miejsca na żadne kompromisy w kwestii ochrony prywatności, bo stawką jest zaufanie społeczne, bez którego adaptacja nowych technologii jest niemożliwa.

Jedna z ostatnich sesji Forum poświęcona była funkcjonowaniu ekosystemu e-zdrowia. Kryzys pandemiczny zmienił oczekiwania i przyspieszył zmiany. Doświadczyliśmy pogorszenia zdolności systemu do zapewnienia poziomu opieki. Szansą jest jednak wdrożenie nowego sposobu myślenia o opiece zdrowotnej – takiego, który wykorzystuje nowe technologie, tworząc system złożony z wielu współdziałających ze sobą komponentów i interesariuszy, czyli po prostu interoperacyjny ekosystem. Tylko taki model pozwala myśleć o wejściu na ścieżkę dynamicznego wzrostu w obszarze zdrowia, a także budowania nowego istotnego sektora globalnej gospodarki.  Organizatorami Forum e-Zdrowia są Gdański Uniwersytet Medyczny i Polskie Towarzystwo Programów Zdrowotnych przy współudziale Integrating the Healthcare Enterprise (IHE) i Healthcare Information and Management Systems Society (HIMSS).

OSOZ Polska 11/2020

29

R ap o rt

Dane jako kluczowy składnik innowacji Najważniejsze filary ekosystemu danych w cyfrowej ochrony zdrowia: • Po pierwsze, potrzebujemy nowej synergii pomiędzy źródłami danych – czyli obywatelami a tzw. agentami danych, czyli dostawcami usług. Jeśli ta umowa społeczna będzie oparta na zaufaniu, utoruje drogę do rozwoju zindywidualizowanych usług z poszanowaniem prywatności. Każdy z nas stanie się beneficjentem wtórnego wykorzystania danych, niezależnie od tego czy to przetwarzanie jest realizowane przez instytucje naukowe czy firmy prywatne.

• Po drugie, każdy człowiek powinien mieć pełną kontrolę nad tym, co dzieje się z jego danymi. Przejrzyste wykorzystanie danych opiera się na regu-

le 4W: kto chce mieć dostęp do danych, do jakich dokładnie informacji, od kogo i z jakiego powodu. Zindywidualizowane usługi w zakresie zdrowia i dobrego samopoczucia, opracowane zgodnie z zasadami sprawiedliwego i przejrzystego przetwarzania, będą miały kluczowe znaczenie dla zrównoważonego systemu opieki zdrowotnej. Taki punkt widzenia wpisuje się w zmianę paradygmatu, od koncentrowania się na leczeniu chorób do zintegrowanych i zindywidualizowanych rozwiązań opartych na danych, wspierających dobre samopoczucie i wzmacniających pozycję pacjenta w systemie.

• Po trzecie, należy już dziś położyć solidne fundamenty pod przyszłą opiekę

Ilość danych gromadzonych w formie elektronicznej osiągnęła w 2018 roku 33 zetabajty (33 × 1021 bajtów). Jednak aż 80% z nich jest składowana w stacjonarnych systemach bez możliwości ich wymiany. W 2025 roku, liczba danych wzrośnie do 175 zetabajtów i już tylko 20% danych będzie gromadzona w silosach danych (źródło: Komisja Europejska).

30

OSOZ Polska 11/2020

zdrowotną, w której więcej danych generowanych jest indywidualnie przez każdego obywatela w domu niż w placówkach opieki zdrowotnej. Państwa członkowskie Unii Europejskiej, w ścisłym dialogu ze wszystkimi zainteresowanymi stronami w dziedzinie opieki zdrowotnej i społecznej, w tym z twórcami technologii cyfrowych, muszą rozpocząć współpracę w zakresie kształtowania trwałej transformacji cyfrowej ochrony zdrowia.

Tak, aby Europa stała się centrum nowoczesnych usług zdrowotnych opartych na europejskich wartościach, a nie eksporterem rozwiązań, które stoją w sprzeczności z europejskimi wartościami i podejściem do danych. 

r o zm o wy

Róbmy roboty!

To one nas uratują

O ochronie zdrowia jutra, sztucznej inteligencji, robotach wykonujących operacje i opiekujących się pacjentami rozmawiamy z prof. dr hab.

Zbigniewem Nawratem, prezydentem Międzynarodowego Stowarzyszenia na Rzecz Robotyki Medycznej, dyrektorem Instytutu Protez Serca Fundacji Rozwoju Kardiochirurgii im. prof. Zbigniewa Religi w Zabrzu.

Zbigniew Nawrat

Robotyka to gorący temat w ochronie zdrowia. Są już roboty witające pacjentów w szpitalach, przygotowujące pokój pacjenta, zabawiając rezydentów w domach opieki i te wykonujące coraz bardziej skomplikowane operacje. Co ro-

boty potrafią dziś i będą potrafiły jutro oraz gdzie leży granica ich możliwości?

Świat się zmienia na naszych oczach.

Póki co wirus rządzi. Przyspieszony kurs życia w tych warunkach pokazał w spo-

sób bolesny, co zaniedbaliśmy. Wróciła do łask nauka, technologia i wynikające z niej kompetencje. Zawsze był czas lekarzy, ale dziś wraca na pierwszy plan również inżynier. Technologie komercyjne rozwijane dla zabawy sta-

OSOZ Polska 11/2020

31

r o zm o wy

nowią dziś podstawę działania edukacji czy administracji. Technologie komunikacji na odległość to realna pomoc w organizacji pracy, współpracy, utrzymaniu jakości życia i oczywiście ratowaniu życia.

Po okresie rozwoju telemedycyny, czyli przesyłania na odległość informacji, obrazów czy decyzji, nadszedł czas na przesyłane na odległość działania. Do tego niezbędne są roboty. Tym bardziej, że skoro my, jako ludzie, stanowimy najbardziej niebezpieczne ogniwo transmisji wirusa i na własne oczy widzimy reakcję kaskadową w służbie zdrowia: znikają kolejne przychodnie, oddziały, szpitale. Brakuje rąk do pracy. Każde urządzenie medyczne i diagnostyczne, które posiada możliwość przekazywania na odległość informacji, jest dzisiaj na wagę życia. Tym bardziej wszystkie urządzenia, które wykonują czynności, nawet najprostsze jak dezynfekcja pomieszczeń, transport leków czy odpadów – są na wagę życia. Tym bardziej urządzenia, które umożliwiają aktywność – usługę medyczną – w miejscu w którym ona jest niezbędna – w domu, w szpita-

Zbigniew Nawrat w pracowni – rok 1997.

32

OSOZ Polska 11/2020

» Dążymy do spersonalizowanej opieki medycznej, ale wykonywanej przez boty i roboty.« lu, na ulicy czy w domu starców – są na wagę życia po wielokroć.

Roboty medyczne to nie tylko diagnostyka, rehabilitacja i terapia. Roboty wykorzystywane są z powodzeniem do przygotowywania personalizowanych leków, w logistyce medycznej i pielęgniarskiej, gdzie pomagają personelowi, wykonując proste zadania, np. transportowe czy dezynfekcję pomieszczeń. Polska może i powinna być producentem powszechnie używanych, poszukiwanych i cenionych robotów medycznych. Od kilku lat leży w ministerstwie projekt flagowy – Polski Robot Medyczny – złożo-

ny przez Klaster Med Silesia. I nic. Organizujemy w Polsce najstarsze, cyklicznie odbywające się konferencje tematyczne.

Tak, tu w Zabrzu, więc mamy własne doświadczenia, kadrę rozwijaną na wielu polskich uczelniach, i mamy własne rozwiązania technologiczne, polskie roboty medyczne.

Wszystko oczywiście zaczęło się w Fundacji Rozwoju Kardiochirurgii i od pierwszych projektów prowadzonych przez prof. Zbigniewa Religę i mnie. A dokładnie w roku 2000 od projektu Robin Heart. Idealnym forum współpracy jest założone przeze mnie Międzynarodowe Stowarzyszenie na rzecz Robotyki Medycznej. Organizujemy świetne konferencje, w tym roku już 18. edycję „Roboty Medyczne 2020” oraz akademię, szkołę budowania robotów medycznych. To forum dyskusyjne, w czasie którego inżynierowie, konstruktorzy robotów rozmawiają z mistrzami filozofii, psychologii, socjologii, designu, ekonomii itd. Po to, by robić roboty piękne i użyteczne. Wydajemy też własne czasopismo naukowe Medical Robotics Reports.

r o zm o wy O to samo można też zapytać w stosunku do sztucznej inteligencji, bo wiele robotów bazuje na rozwiązaniach AI. Jakie nadzieje wiąże z nią Pan Profesor?

Zgodnie z założeniem inicjatora K. Capka, roboty to sztuczna imitacja człowieka. Skoro tak, to sztuczna inteligencja jest działem robotyki. W szczególności medycznej. Mamy więc boty, które jako stwory wirtualne doradzają, przeprowadzają lekarzy czy pacjentów przez procedury medyczne. Do tej pory to lekarz posiada wszystkie walory wynikające z inteligencji dlatego np. opracowywane przez mój zespół roboty to telemanipulatory, roboty zdalnie sterowane. Chirurg odpowiada za każdy ruch i decyduje. Ale już i my wprowadzamy procedury oddania części uprawnień decyzyjnych Robinowi, przykładowo w sytuacji utraty komunikacji podczas teleoperacji.

Dzięki AI roboty się zmieniają w inteligentne urządzenia wspierające usługi medyczne. Dziś do dyspozycji medycyny jest telemanipulator „master-slave” daVinci (Intuitive Surgical, Sunnyvale), robot ortopedyczny TSolution-One

(THINK Surgical, Fremont), robot kręgosłupa Mazor X (Mazor Robotics) czy robot kardiologiczny Corindus (Siemens Healthineers Company).

Radiochirurdzy już się przyzwyczaili, dzięki stosowaniu CyberKnife (Accuray Sunnyvale), do robota w znacznej części autonomicznego, wykonującego zaplanowane procedury. To Corindus dwa lata temu dokonał przełomu, gdy otrzymał certyfikację Amerykańskiej Agencji Żywności i Leków (FDA) na jeden z ruchów (powiedzmy obrót z przesunięciem), który można zainicjować za pomocą przycisku, a będący odwzorowaniem ruchu dłoni chirurga. AI-chirurgia to w ogóle fascynujący temat, bo to będzie nowy standard w dziedzinie, w której o standardy, jak w każdej specjalności zabiegowej, trudno.

Jak 20 lat temu wyobrażał Pan sobie robotykę w 2020 roku i jak dziś wyobraża Pan sobie robotykę w medycynie za 20 lat?

Gdy zaczynałem swoją działalność, medycyna była służbą. Potem stała się usługą, z podobno obiektywnym czynnikiem

ekonomicznym. Między diagnozą a decyzją pojawiło się pytanie „czy warto?”.

Dzisiaj możemy mówić raczej o technologii zdrowia. I tak od pracy opartej tylko na bezpośrednich usługach lekarz-pacjent, przechodzimy do systemu lekarztechnologia-pacjent. Jesteśmy coraz bardziej przygotowani do ostatniej fazy: technologia – pacjent.

Nie ma żadnych wątpliwości, że dążymy do spersonalizowanej opieki medycznej, ale wykonywanej przez boty i roboty.

W przyszłości wszystkie miękkie relacje z pacjentem pozostaną w rękach ludzi. Te twarde oddamy zobiektywizowanej technologii. Zarówno czynności jak i cały system rozliczeń, czyli decyzyjny, zostaną przekazane AI-robotom.

Jakie nowości w dziedzinie technologii, inżynierii i medycyny z ostatnich lat najbardziej wpłynęły na postęp w tej dziedzinie?

Oczywiście postęp w dziedzinie elektroniki i technologii obliczeniowej. Potrafimy obecnie symulować różne czynniki wpływające na przebieg i efekty lecze-

Pierwszy polski robot medyczny – RobinHeart.

OSOZ Polska 11/2020

33

r o zm o wy

nia. Przykładowo, w Fundacji Rozwoju Kardiochirurgii jesteśmy pionierami w dziedzinie planowania operacji kardiochirurgicznych. Bez szybkich procesorów i miniaturyzacji elektroniki w szczególności sensorów, tzw. MEMs (microelectromechanical systems), nie byłoby rozwoju robotyki. Człowiek jest tylko tak dobry, jak dobre są jego zmysły i umiejętność wykorzystania tych informacji, czyli jego inteligencja. To dotyczy również robotów.

Jakie kompetencje powinny mieć medyczne roboty przyszłości, a co powinno pozostać w rękach lekarzy – ludzi?

Jest nas za mało. Również w Polsce – tylko niewiele ponad 100 tys. lekarzy i ponad dwa razy tyle pielęgniarek. Codziennie umiera około tysiąca Polaków, rodzi się nieco mniej. A będzie rodzić jeszcze mniej. Mniej nas też zaczęło obchodzić, by rodziły się dzieci zdrowe – idąc na przekór rozwojowi medycyny i techniki XXI w. Szczególnie dzisiaj widzimy, jak słabi jesteśmy. Ile potrzebnych jest specjalistów anestezjologii, by zupełnie nie upadł system opieki? Nie każdy dojdzie sam do instytucji NFZ. Łatwo wyliczyć, że jedna karetka to tylko kilku pacjentów przewiezionych w ciągu dyżuru, a w całej Polsce mamy ok 1400 karetek pogotowia. No to chyba łatwo policzyć, co to za problem, jeśli mamy już kolejny dzień z rzędu, w którym liczba osób trafiających do szpitali z COVID-19, przekroczyła 1000. Przed wirusem może nas uratować szczepionka i postępy w leczeniu, ale przed rozbiciem systemu opieki uratować nas może tylko technologia.

W przyszłości, czyli wkrótce, roboty.

Czy to już czas, aby wyznaczyć etyczne zasady stosowania robotów w medycynie?

Czas na etykę jest zawsze. To ona odpowiada na pytania powstałe w reakcji pomiędzy ludźmi, ludźmi a przyrodą, ludźmi a techniką. Tak jak to zwykle bywa, trzeba patrzeć z punku widzenia optymalizacji. Jaki wybierzemy czynnik optymalizacji, zależy od ustalenia celów. Dobrze, by największego wpływu nie miały emocje. Obecny konflikt uliczno-sądowy jest przejawem właśnie takiego przesilenia. To technologia, dostęp do narzędzi, może zmieniać świat. Ale to nasza odpowiedź na te pytania go zmienia. Już wielokrotnie straciliśmy raj z powodu decyzji konsumenckiej.

34

OSOZ Polska 11/2020

Przykłady polskich robotów Roboty chirurgiczne: Fundacja Rozwoju Kardiochirurgii im. prof. Zbigniewa Religi (Robin Heart chirurgiczny), ACCREA Engineering Poland (robot treningowy).

Roboty rehabilitacyjne: Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytut Techniki i Aparatury Medycznej ITAM, Przemysłowy Instytut Automatyki i Pomiarów PIAP, PRODromus (ProdRobot zautomatyzowany trenażer chodu), MiDmed (projekty tworzenia robotów do rehabilitacji poudarowej i onkologicznej) w tym firmy oferujące komercyjne roboty rehabiltacyjne i prowadzące oryginalne prace badawcze: EGZOTECH, PHU Technomex, Meden-Inmed.

Roboty diagnostyczne: Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytut Techniki i Aparatury Medycznej ITAM z Politechniką Śląską; ACCREA Engineering Poland (teleUSG).

Robotyczna apteka, która przygotowuje dawki leków w indywidualnych zestawach dla pacjentów szpitalnych: UniDoseOne Quizit (zautomatyzowane systemy wydające leki dla pacjentów szpitalnych).

Roboty opiekuńcze i socjalne: ACCREA Engineering Poland, AssisTech, HealthUp, Politechnika Śląska z APA sp. z o. o.

Roboty dezynfekcyjne: ACCREA Engineering Poland.

Sztuczne narządy: vBionic (drukowana sztuczna ręka/dłoń); Fundacja Rozwoju Kardiochirurgii im. prof. Zbigniewa Religi (sztuczne serce i systemy wspomagania krążenia Religa Heart).

Jakie wynalazki w dziedzinie robotyki, mało znane szerokiej publiczności, zaliczyłby Pan do przełomowych?

Sensory. To one spowodowały, że możemy stosować inteligentne sterowanie robotami. Mój ojciec pracował w latach 70-tych nad projektem zautomatyzowania, zrobotyzowania kopalni. Ten świetny projekt w wielu miejscach niestety się nie powiódł. Z powodu braku wiarygodnych i szybkich metod pomiarowych.

Ten sam problem mamy dzisiaj w medycynie. To równie trudna przestrzeń i warunki.

W latach 80. stworzył Pan pierwsze sztuczne serce. Wiele laboratoriów na całym świecie pracuje na drukiem 3D innych ludzkich narządów. Czy ich opracowanie nadal pozostaje w sferze marzeń czy to już realna perspektywa?

W latach 60-tych wierzono, że za dziesięć lat będzie 100 tys. osób ze sztucznym sercem, co rozwiąże problem pacjentów z sercem nieodwracalnie niewydolnym.

Pierwsza implantacja (de Bakey&Liotta) to bowiem 1966 rok. Mamy już dzisiaj

tysiące pacjentów na świecie ze sztucznym sercem, w Polsce około setki, wspomaganych nawet do 8 lat. Ale pompy są dobre tylko na kilka lat. Potem trzeba je wymieniać. Mamy też nasze polskie doświadczenia. POLVAD, po raz pierwszy stosowany w 1993 roku, do dzisiaj ratuje pacjentów.

Serce to ciągle jednak wyzwanie i jako organ do zastąpienia mechanicznym odpowiednikiem i jako organ do operowania robotem. Co do jego biologicznych odpowiedników – prace są prowadzone w wielu ośrodkach. Na razie potrafimy uruchomić serce tworzone na bazie szkieletu serca naturalnego z wprowadzeniem komórek ludzkich. Mamy też zastawki i naczynia biotechnologiczne wytwarzane z komórek. Ale ich wytrzymałość, sprawność daje wiele do życzenia.

Ale skoro mamy tyle problemów obecnie na całym świecie z powodu takiego drobiazgu jak zwitek genów zamknięty w osłonce tłuszczowej i otoczony koroną białkową na zewnątrz, to chyba te problemy biologicznego tworzenia organów nie dziwią. Zatem – mój wybór – róbmy roboty. To one w czasach wielkiej próby mogą stanowić nasze jedyne oparcie! 

r o zm o wy

Aby tworzyć algorytmy dla medycyny, musimy zacząć dzielić się danymi Rozmowa z Prof. UW dr hab. Piotrem Sankowskim z Wydziału Matematyki, Informatyki i Mechaniki Uniwersytetu Warszawskiego.

Jakie są możliwości, a jakie ograniczenia AI w medycynie?

Sztuczna inteligencja długofalowo może zrewolucjonizować wiele aspektów medycyny. W szczególności, dzięki rozwojowi metod diagnostycznych mamy szansę na stworzenie ustandaryzowanych metod leczenia i uniknięcia pewnych rodzajów błędów, czy zapewnienie optymalnych metod leczenia. Chodzi tutaj o zapewnienie każdemu pacjentowi spersonalizowanej i zawsze najlepszej ścieżki leczenia. Taka spersonalizowana medycyna wymaga właśnie użycia me-

tod analizy statystycznej, które dominują we współczesnych technikach AI. Współczesne systemy AI możemy rozumieć jako takie maszynki, które są wstanie znaleźć istotne korelacje, czy reguły w ogromnych danych. Natomiast ludzie są tak skonstruowani, że mamy ogromne problemy z oceną znaczenia zdarzeń mało prawdopodobnych.

Takim dobitnym przykładem jest tutaj to, że granie w ruletkę jest postrzegane jako coś ryzykownego, a granie w Lotto to właściwie jest całkiem sensowne.

Prosta analiza statystyczna mówi, że sensowniej jest grać w ruletkę, a AI nie ma

problemów z jasnym określeniem tego aspektu.

Musimy być jednak świadomi, że w żadnym rozsądnym przedziale czasowym AI nie zastąpi lekarzy. W tym momencie techniki, które umiemy tworzyć, nadają się tylko i wyłącznie do roli asystentów, czy takich doradców, którzy mogą dla przykładu powiedzieć „pamiętaj, aby zadać pacjentowi jeszcze to pytanie”, „coś mi tu nie gra na tym zdjęciu rentgenowskim”, czy „oceniam, że proponowana ścieżka leczenia zakończy się sukcesem z takim to, a takim prawdopodobieństwem”. Natomiast nawet to wymaga jeszcze wiele pracy, a przede wszystkim otwarcia do badań statystycznych danych medycznych.

Musimy dążyć do tego, abyśmy dzielili się w Polsce danymi medycznymi,

OSOZ Polska 11/2020

35

r o zm o wy

oczywiście odpowiednio zanonimizowanymi. Jest to klucz do dalszego rozwoju tych metod, a bez dostępu do polskich danych medycznych, nie powstaną algorytmy, które stosują się do polskiej populacji. Od kilku lat wiadomo, że wiele błędów popełnianych przez systemy AI wynika z tego, że próbujemy je zastosować do przypadków/populacji, na której systemy te nie były wytrenowane.

Czy algorytmy są w stanie z większą dokładnością niż lekarze analizować zdjęcia medyczne lub wyszukiwać zależności w danych medycznych pacjenta? Na ile dokładne są takie obliczenia?

Jeżeli chodzi o analizę zdjęć medycznych to tutaj istnieją jeszcze duże wątpliwości, czy komputery robią to lepiej niż ludzie. W ostatnich latach słyszeliśmy o wielu doniesieniach, które raportowały, że algorytmy rozpoznawania obrazu np. lepiej diagnozują zapalenie płuc niż lekarz. Często jednak okazywało się, że w trakcie tworzenia i uczenia tych algorytmów popełnianie były pewne błędy, które wprowadzały nieoczekiwane i szkodliwe uprzedzenia. Dla przykładu jeden z takich algorytmów podejmował decyzję na podstawie numeru seryjnego maszyny, na której wykonane było zdjęcie. Jeżeli była to starsza maszyna, to szansa, że algorytm dojrzy zapalenie płuc była wyraźnie większa. Wynikało to z tego, że część danych pochodziła z biednych krajów, w których były używane starsze maszyny, ale też więcej ludzi choruje na zapalenie płuc. Ponieważ w danych była taka korelacja to algorytmy ją wychwyciły, i tu dochodzimy do głównego paradoksu w użyciu współczesnych systemów AI – systemy te świetnie odnajdują korelacje, ale nie rozumieją, co z czego wynika.

Dobitnym przykładem możliwych do popełnienia tutaj błędów jest na pewno próba zautomatyzowania procesu rekrutacji przez Amazon, gdzie algorytm nauczył się wielu stronniczych przesłanek, np. dyskryminował kobiety grające w szachy. Trzeba podkreślić, że w tym momencie nie znamy skutecznych technik jak tworzyć algorytmy sztucznej inteligencji, które będą wolne od tego typu ograniczeń. Z tego powodu algorytmom sztucznej inteligencji nie możemy powierzyć podejmowania ważnych decyzji, a używać ich jedynie jako doradców, którzy mogą wskazywać na pewne zależności. Natomiast, interpretacja znaczenia tych korelacji powinna należeć do

36

OSOZ Polska 11/2020

» Algorytmom sztucznej inteligencji nie możemy obecnie powierzyć podejmowania ważnych decyzji.

Mogą one jednak doradzać lekarzom.«

człowieka, któremu wręcz trzeba za każdym razem przypominać, że współpracuje z maszyną. Zresztą taka ułomność AI jest też istotna w innych zastosowaniach, np. kierowanie pojazdami autonomicznymi. W tym momencie producenci nie są wstanie nas zapewnić, że taki pojazd nigdy nie podejmie decyzji o wjechaniu z pełną prędkością w ścianę. Natomiast, jest wiele zastosowań, gdzie te wymagania nie są kluczowe, a od algorytmów wymagamy podejmowania wielu, ale tak naprawdę „tanich” decyzji.

Dla przykładu, AI świetnie sprawdza się w podejmowaniu decyzji o zakupie przestrzeni ogłoszeniowej w internecie.

W tym przypadku aukcje tych przestrzeni reklamowych trwają dziesiątki milisekund i wręcz z założenia nie może w nich brać udziału człowiek. Co ważniejsze, nie bolą nas błędy AI, która czasami niepotrzebnie wyda jedną złotówkę więcej na jakąś reklamę. Prawdopodobnie w wielu zastosowaniach jesteśmy w stanie tolerować pewne niepoprawności algorytmów, czy wbudowaną w nie tendencyjność. Pewnie nie będziemy się głęboko zastanawiać, dlaczego robot pakuje czarne przedmioty szybciej od białych, tak długo jak robi to lepiej, szybciej i taniej niż człowiek.

AI ma potencjał aby zrewolucjonizować wiele dziedzin naszego życia, ale na

pewno jesteśmy dalecy od tego, aby stało się to w przypadku diagnostyki, czy medycyny. Przez najbliższe lata AI będzie co prawda nas wspierała, np. wykonując proste czynności, ale na pewno nie zastąpi człowieka. Moim zdaniem AI ma szansę uczynić pracę lekarza dużo mniej żmudną i zdjąć z niego obowiązek wykonywania powtarzalnych czynności. Dla przykładu, w programie INFOSTRATEG przewidzieliśmy (mówię to jako członek Rady NCBR) konkurs dedykowany stworzeniu inteligentnego asystenta dla lekarzy, który byłby w stanie automatycznie wypełniać formularz wywiadu lekarskiego.

Jednym z wyzwań związanych z systemami opartymi na AI jest to, że nie wiemy, dlaczego algorytm podjął taką, a nie inną decyzję. Czy ten problem będzie można rozwiązać w przyszłości?

Jest to jedno z kluczowych pytań jakie teraz nurtuje badaczy i powstało wiele technik, które już teraz dostarczają pewnych wskazówek dlaczego algorytmy podjęły taką, a nie inna decyzję.

Tylko, że jeżeli próbujemy stosować te techniki do istniejących metod, to rzadko otrzymamy zadowalające odpowiedzi. Mogłoby się wydawać, że skoro systemy AI tworzone są na wzór działania rzeczywistych sieci neuronowych, czyli pośrednio na wzór działania naszych mózgów, to podejmują decyzje w podobny sposób jak my. Niestety nic bardziej mylnego – okazało się, że współczesne systemy AI to taki obcy, którego nawet nie mamy szans zrozumieć.

Rozpoznaje on kota od psa na zdjęciu, nie po kształcie uszu, czy nosa, ale po tym, że jakieś dwa określone piksele na zdjęciu w dziwny sposób ze sobą korelują. Ponieważ systemy AI są świetne w szukaniu korelacji, to znajdują ich bardzo dużo i większość z nich w żaden sposób nie jest zrozumiała dla człowieka. Aby zrozumienie decyzji systemów AI było możliwe to musimy wytworzyć nowe techniki uczenia sieci neuronowych, a ogólnie, nowe techniki tworzenia algorytmów AI, które będą zakładały, że człowiek ma ją być w stanie pojąć. W szczególności czeka nas era bardzo intensywnych badań nad AI i bardzo ważne jest, aby Polska także brała w nich udział. Musimy zainwestować i stworzyć nowy instytut SI, bo bez tego za kilka lat nie będziemy w ogóle wstanie wziąć udziału w tym wyścigu technologicznym. 

r o zm o wy

Człowiek jako współarchitekt zdrowia W niedawno opublikowanym dokumencie roboczym „Towards trustworthy health data ecosystems” Fiński Fundusz Innowacji prezentuje ramy dla etycznego, wtórnego wykorzystywania danych w systemach opieki zdrowotnej. Na ten temat rozmawiamy z Jaaną Sinipuro, dyrektorką projektu IHAN – Human-Driven Data Economy (Sitra).

Do wymiany danych w ochronie zdrowia potrzebne jest nie tylko spełnienie warunków technicznych w postaci zapewnienia interoperacyjności systemów IT, ale także chęć dzielenia się danymi. O to może być trudniej.

Wszystko zaczyna się od zmiany mentalnej. Aby przełamać silosy danych, musimy zrozumieć i zaakceptować, że przyszłość jest tak złożona, że wymaga wymiany informacji. Cyfryzacja, nowe metody leczenia i badania naukowe rozwijają się błyskawicznie i tylko poprzez dzielenie się wiedzą możemy odpowiednio wykorzystać potencjał tkwiący w danych.

Jeśli stosujemy dane do celów zdrowotnych, to społeczeństwo musi mieć z tego określone korzyści – wartość dodana z przetwarzania danych powinna wrócić do osoby, która dane udostępnia.

Oznacza to, że przy stale rosnącej ilości

danych i prawie nieskończonych możliwościach ich wykorzystania, potrzebujemy narzędzi, które pozwolą zapanować nad nimi i wyciągnąć z nich to, co najlepsze. To z kolei wymaga zaufania społecznego, a co za tym idzie – skutecznych narzędzi w zakresie bezpieczeństwa cybernetycznego i ochrony prywatności.

Tworząc dziś rozwiązania technologiczne i legislacyjne musimy mieć pewność, że budujemy ramy zrównoważonej ochrony zdrowia przyszłości.

Co stoi na drodze do stworzenia systemu ochrony zdrowia opartego na zaufa-

niu do wymiany danych zdrowotnych?

Jak pokonać te bariery?

Tych przeszkód jest wiele. To indywidualne postawy, interoperacyjność semantyczna i praktyki zarządzania danymi.

Moim zdaniem musimy skupić się na ludziach, budować wokół nich usługi dostosowane do ich potrzeb, badać i wykorzystywać technologie tam, gdzie to możliwe, oraz pokonywać techniczne bariery dla jakości danych i interoperacyjności. Nie możemy jednak pozwolić na to, aby kontrolę nad danymi miały tylko wybrane podmioty. Mam nadzieję, że

OSOZ Polska 11/2020

37

r o zm o wy

coraz więcej ludzi będzie włączać się do tego nurtu dzielenia się danymi, rozwijając wspierające go rozwiązania technologiczne.

Osoby fizyczne generują coraz więcej danych, które mogą być cenne w podejmowaniu decyzji terapeutycznych, badaniach naukowych lub rozwoju nowych usług. Jak kontrolować, kto, kiedy, w jaki sposób i w jakim celu korzysta z danych, aby każda osoba miała władzę nad własną prywatnością?

Pamiętajmy, że nie wszystkie dane muszą być traktowane jednakowo. Zasady prywatności, bezpieczeństwa cybernetycznego i poszanowania praw jednostki muszą być wbudowane domyślenie we wszystkie systemy zbierające dane wrażliwe. Tak, aby ochrona prywatności nie wymagała dodatkowych czynności, zgód, ustawień. Konieczne jest także zagwarantowanie przejrzystości w zakresie przetwarzania danych. Firmy, które kierują się najlepszymi praktykami w zakresie obchodzenia się z danymi użytkowników, robiąc więcej niż przewidują obowiązujące przepisy, powinny być nagradzane. Potrzebne są proste i łatwo zrozumiałe interfejsy użytkownika do kontroli przetwarzania danych osobowych. Optymalne byłoby wprowadzenie jasnego systemu oznaczeń dla usług cyfrowych budowanych w oparciu o zasady etyczne, podobnie jak jest to w przypadku produktów spożywczych wytworzonych zgodnie z pryncypiami etycznego handlu.

Co konkretnie powinno zostać zrobione w celu stworzenia dobrych standardów wtórnego przetwarzania danych?

Skoncentrujmy się na GDPR (red.: RODO), które już obecnie gwarantuje podstawowe prawa człowieka do prywatności, i opracujmy spójne praktyki w zakresie danych w oparciu o te wspólne ramy prawne. Powinniśmy stworzyć jednolite wytyczne dotyczące interpretacji GDPR w praktyce dla całej Europy.

Nasz apel do decydentów politycznych brzmi: wypracujmy konsensus w sprawie podstawowych praktyk w zakresie zarządzania danymi, a następnie, w razie potrzeby, uzupełjnijmy go o szczegółowe wymogi.

Przedsiębiorstwa powinny domyślnie uwzględniać zapisy GDPR w swoich usługach. A ci, którzy idą o krok dalej w kwestii transparentności rozwiązań,

38

OSOZ Polska 11/2020

łatwości użytkowania i udostępniania danych na potrzeby innowacji, powinni być dodatkowo promowani i oznaczani jako „odpowiedzialne przedsiębiorstwa”. Po stronie popytu, trzeba dążyć do poprawy wiedzy na temat przetwarzania danych i praw u osób fizycznych, tak aby to społeczeństwo dostrzegło potrzebę tworzenia etycznych usług.

Podczas pandemii COVID-19 mogliśmy się przekonać, że podejście silosowe do danych nie sprawdza się. Niezbędna jest międzysektorowa wymiana danych, począwszy od dokumentacji medycznej, a skończywszy na danych dotyczących mobilności. Nie powinniśmy jednak przy tym ryzykować, że nasze podstawowe wartości oraz prawa nadane nam przez GDPR (prawo do usuwania danych, o którym szczególnie należy pamiętać), w czasach kryzysu zostaną zapomniane. Standaryzacja i wspólne zasady, czyli wymagania dotyczące „Przestrzeni danych tworzonych w Europie” (red.: European Health Data Space zaprezentowana w europejskiej strategii na rzecz danych), będą miały fundamentalne znaczenie, jeśli chcemy zachęcić ludzi do przekazywania swoich danych do celów badawczych i rozwojowych.

Jeśli chodzi o przetwarzanie danych i postępy w zakresie sztucznej inteligencji, Europa pozostaje w tyle za USA i Chinami. Jak nadrobić zaległości dołączając do liderów w dziedzinie innowacji opartych na danych?

Sztuczna inteligencja to nie tylko technologia – to również wiedza, doświadczenie i umiejętności kliniczne pozwalające

na opracowanie lepszych rozwiązań opartych na sztucznej inteligencji. Europa ma w tym zakresie świetną bazę kompetencyjną. Powinniśmy rozdzielić usługi oparte na technologiach od samych danych i zapewnić, że najcenniejsze zasoby – czyli nasze dane – nie będą wykorzystywane bez naszego udziału i przyzwolenia.

Uważam, że gospodarka oparta na danych bardzo dojrzała. Organy regulacyjne, instytucje chroniące prawa konsumentów i nadzorujące kwestie konkurencji oraz sami decydenci polityczni wywierają większą presję na praktyki wykorzystywania danych. Wraz ze zmianami zachodzącymi wewnątrz branży nowych technologii i malejącą akceptacją ludzi w stosunku do nieodpowiedzialnego wykorzystywania danych, tworzy się powoli potencjał do większej zmiany kulturowej, która będzie główną siłą napądową zaufanych technologii w Europie.

Skąd pewność, że to pacjenci będą beneficjentami wtórnego wykorzystywania danych w opiece zdrowotnej?

Jeśli mówimy przykładowo o nowych metodach leczenia lub lekarstwach, to czas oczekiwania na te korzyści może być bardzo długi. Niemniej jednak one są. Ale kiedy mamy do czynienia z wykorzystaniem danych do podejmowania decyzji i planowania świadczenia usług, to efekty są natychmiastowe. Przykładowo, w przypadku wykorzystania systemów do analizy danych na temat odżywania się czy stylu życia do zarządzania chorobą przewlekłą. 

praktycznie

bezpiecze ń stw o d anych

Upomnienie Prezesa UODO za naruszenie dotyczące nieuprawnionego dostępu do adresów osób objętych kwarantanną W gąszczu docierających do nas komunikatów, większość z nas mogła nie mieć okazji zapoznać się z informacją dotyczącą postępowania administracyjnego prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych wobec Spółki zajmującej się gospodarką odpadami w jednym z polskich miast.

Karolina Szuścik, CISA, Inspektor Ochrony Danych, KAMSOFT S.A.

Postępowanie administracyjne rozpoczęło się w następstwie wpłynięcia do UODO pisma z Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego z informacją o publicznym ujawnieniu listy zawierającej adresy zamieszkania osób,

które znalazły się na kwarantannie orzeczonej decyzją Inspektora Sanitarnego, osób objętych kwarantanną obowiązkową w związku z przekroczeniem granicy kraju, a także dane adresowe osób odbywających izolację domową w związku ze stwierdzonym zakażeniem koronawirusem SARS-CoV-2.

UODO podjął działania w celu wyjaś-

nienia zaistniałej sytuacji. Wezwał Spółkę do wyjaśnienia, czy ustalając procedury związane z przetwarzaniem danych osobowych dotyczących adresów osób objętych kwarantanną, przeprowadził analizę ryzyka dla sposobu dystrybucji danych w wersji elektronicznej oraz papierowej pod kątem zagrożeń związanych z utratą ich poufności.

Złożone wyjaśnienia wskazywały, iż Spółka przeprowadziła analizę ryzyka z uwzględnieniem okoliczności związanych z nieprzestrzeganiem procedur obowiązujących w organizacji oraz biorąc pod uwagę zagrożenia związane z nieuprawnionym dostępem do danych. Ponadto Spółka wyraziła pogląd, że otrzymywane wykazy obejmowały jedynie adresy administracyjne (policyjne), nie

OSOZ Polska 11/2020

39

praktycznie

obejmowały imion, nazwisk i innych danych pozwalających zidentyfikować osobę fizyczną. Spółka nie miała jednak świadomości, że dokładne adresy osób odbywających kwarantannę medyczną, stanowią dane osobowe w rozumieniu obowiązujących przepisów o ochronie danych osobowych, a fakt pozostawania osób na kwarantannie stanowi dane osobowe szczególnej kategorii – dane dotyczące zdrowia. Na podstawie tych danych osobowych jest możliwa identyfikacja osób, których dane dotyczą, a zatem Spółka jako administrator danych osobowych podlega obowiązkom wynikającym z RODO. Okazało się, że do naruszenia poufności przetwarzanych danych doszło w toku wykonywania obowiązków pracowniczych. Osoba odpowiedzialna za nadzór nad wydrukowanym wykazem, pozostawiła go na biurku bez należytego nadzoru. W tym czasie inny pracownik utrwalił wykaz w postaci zdjęcia i udostępnił innej osobie.

UODO ocenił, że wskazane w analizie ryzyka Spółki środki zabezpieczające mają charakter sformułowań ogólnych i nie odnoszą się do konkretnych zdarzeń związanych z podejmowanymi przez upoważnionych pracowników czynnościami. Ponadto w analizie ryzy-

» W analizie ryzyka, administrator powinien uwzględnić zarówno szczególny charakter przetwarzanych danych, jak i czynnik ludzki.«

ka, administrator powinien uwzględnić zarówno szczególny charakter przetwarzanych danych, jak i czynnik ludzki, tj. m.in. lekkomyślność, brak świadomości zagrożeń, czy też brak należytej staranności, który jest jednym ze źródeł ryzyka w procesie przetwarzania danych osobowych.

Organ nadzorczy zauważył także, że jednorazowa i pobieżna analiza, stanowi również o braku podejmowania przez Spółkę działań mających na celu m.in. reklama

Uwolnij się od dokonywania zawiłych obliczeń dotyczących przysługującej ilości leku! Asystent e-recepty wyliczy odpowiednią ilość dla Ciebie!

e-recepta.kamsoft.pl 40

OSOZ Polska 11/2020

zapewnienie regularnego testowania, mierzenia i oceniania skuteczności środków technicznych i organizacyjnych mających zapewnić bezpieczeństwo przetwarzania.

Powyższe informacje powinny być dla każdego administratora wskazówką, jakie błędy mogą zostać popełnione podczas przeprowadzania analizy ryzyka i jak poważne konsekwencje mogą z tego wynikać. Analiza ryzyka jest narzędziem pozwalającym na identyfikację ryzyk, na jakie są narażone dane osobowe, jednak niedokładnie i niestarannie przeprowadzona jest bezużyteczna i wyłącznie usypia czujność administratora.

W wyżej opisanym przypadku UODO zdecydował o udzieleniu spółce upomnienia oraz nakazał zawiadomienie osób, których dane dotyczą, o naruszeniu ochrony danych osobowych.

Za okoliczności mające charakter łagodzący dla ostatecznego rozstrzygnięcia należy uznać podjęcie przez Spółkę działań dyscyplinujących wobec pracowników, którzy przyczynili się swoimi działaniami do zaistnienia naruszenia oraz fakt, że mimo trudnej sytuacji epidemiologicznej Spółka zobowiązała się do przeprowadzenia szkoleń z ochrony danych osobowych dla swoich pracowników. 

praktycznie

Z PERSPEK T Y W Y

Wyzwania populacyjne w ochronie zdrowia.

Czy mamy do nich instrumentarium IT? Zgłaszalność na przesiewowe badania cytologiczne jest niska, na czym cierpi profilaktyka raka szyjki. Czy digitalizacja może rozwiązać ten problem oraz pomóc w organizacji akcji masowych szczepień przeciwko koronawirusowi?

Wojciech Zawalski

Od wielu lat mówi się o cyfryzacji ochrony zdrowia. Wchodziła ona opornie do praktyki, żeby wraz z pandemią COVID19 gwałtownie przyśpieszyć. Odeszły w niebyt typowe dla decydentów opieki zdrowotnej „nie da się” i „nie, bo nie”, tak często używane w przypadku propozycji wizjonerów.

Uruchomiono powszechnie e-receptę, e-zwolnienia, e-skierowania. Telemedycyna wypłynęła na szerokie wody.

Przełomowa reforma odbyła się oddolnie

i niejako z przymusu narzuconego przez pandemię. Niestety, nie mamy w zwyczaju korzystać z dobrodziejstw nowoczesnej informatyki, o ile nie zostaniemy do tego zmuszeni. A przecież tyle można zrobić dobrego w zdrowiu publicznym przy wykorzystaniu już dostępnych narzędzi.

Przedstawię możliwości, jakie są na wyciągnięcie ręki na przykładzie dwóch wyzwań opieki zdrowotnej. Jednego, z którym borykamy się od lat i nie potrafimy sobie poradzić – zgłaszalności na przesiewowe badania cytologiczne (cy-

OSOZ Polska 11/2020

41

praktycznie

tologia szyjki macicy) oraz drugiego, z którym zmierzymy się w najbliższych miesiącach, jeśli nie tygodniach – powszechnego szczepienia przeciwko wirusowi SARS-CoV-2.

Paradoksalnie, rozwiązanie obu problemów wymaga zastosowania takich samych mechanizmów informatycznych już dostępnych i funkcjonujących w Polsce. Poważnym problemem, z jakim mierzymy się w Polsce, jest rak szyjki macicy. Na tle Europy Polska ma o kilkanaście procent wyższą zapadalność na ten rodzaj raka, a także o około 70% wyższą śmiertelność niż przeciętna europejska.

Pomimo tego, że zapadalność i śmiertelność w ostatnich latach maleje, to jednak wciąż jesteśmy w niechlubnej czołówce europejskiej.

Panaceum miał być program przesiewowego wykonywania cytologii SIMP. Wszystkie kobiety w ramach programu w wieku 25–59 lat, raz na trzy lata mogą wykonać bezpłatne badanie cytologiczne. I gdyby je wykonały, to wykrywalność zmian na wczesnych etapach, a tym samym wyleczalność, byłaby wyższa a śmiertelność niższa. Oczywiście można dyskutować, czy nie lepiej wprowadzić badania molekularne HPV oraz profilaktykę w postaci szczepień, ale tutaj chciałbym się skupić na zwiększeniu zgłaszalności na badania cytologiczne.

A zgłaszalność jest niezmiennie niska, na poziomie kilkunastu procent.

Jak temu zaradzić używając dostępnych metod informatycznych. Po pierwsze, kuleje informacja na temat programu, więc można skorzystać z możliwości masowej wysyłki SMSów z powiadomieniami. Praktycznie każdy dziś w Polsce posiada telefon komórkowy i odbiera SMSy. Mamy również instrumentarium do powiadamiania Polaków o klęskach żywiołowych i innych niebezpieczeństwach – tzw. Alert RCB. Każdy z nas otrzymuje powiadomienia o wichurach, powodziach, strefach zagrożenia COVID itp. Z powodzeniem można by użyć tego narzędzia wysyłając np. raz na pół roku SMS o treści „zgłoś się pilnie na badania cytologiczne, jeśli nie robiłaś ich w ciągu ostatnich trzech lat. Badania możesz wykonać: znajdź miejsce w wyszukiwarce…” (i tu pojawia się link do wyszukiwarki pokazującej miejsca wykonania badań w najbliższej okolicy).

Wyszukiwarka to drugie narzędzie do wykorzystania. Stworzenie bazy danych dostępnej z poziomu komórki, gdzie po kliknięciu pokaże się numer telefonu do oddzwonienia do chętnej pacjentki

42

OSOZ Polska 11/2020

i umówienia jej. Znacznie skuteczniejsze niż oczekiwanie aż pacjentka zadzwoni i się umówi.

No i najważniejsza zmiana: cytologię finansowaną z programu może pobrać każdy kto chce, nie wolno ograniczać się do umów z NFZ. Jeżeli chcemy zlikwidować problem, to w ramach programu należy zapłacić każdemu ginekologowi, który chce pobrać cytologię w ramach zasady „fee for service”. Umowa ramowa dla każdego chętnego. Płatność miesięczna na podstawie automatycznie wygenerowanego rachunku. Lekarze w ramach istniejącej aplikacji gabinet.gov.pl deklarowaliby, że każdej chętnej pacjentce pobiorą cytologię, a rachunek generowałby się automatycznie po pobraniu i zgłoszeniu do bazy danych. Każda pacjentka chętna do badania, po kliknięciu dowiadywałaby się, gdzie może je wykonać, a lekarz mógłby je zrealizować, o ile spełniłby warunki projektu.

Proste i znacznie zwiększające dostępność oraz zgłaszalność. Oprócz SMSów wysyłanych w ramach RCB, pacjentka mogłaby mieć pobraną cytologię po osobistym zgłoszeniu lub umówieniu wizyty przez internet. Należy zadbać o powszechną dostępność wyszukiwarki i zachętę dla lekarzy nieposiadających umowy z NFZ do pobierania bezpłatnej cytologii.

Oczywiście system można by jeszcze wzbogacić o mechanizmy podpowiadające lekarzowi rodzinnemu konieczność skierowania pacjentki na cytologię.

Wszystkie konieczne instrumenty posiadamy, niezbędne jest przygotowanie logistyczne umów, wgranie odpowiednich elementów oraz wydanie aktów prawnych: Rozporządzenie MZ i Zarządzenie Prezesa NFZ. Przy dobrej woli za 4–6 miesięcy zmodyfikowany program według opisanych powyżej założeń mógłby zacząć funkcjonować. Warunkiem powodzenia jest dowolność umów na pobieranie cytologii na zasadzie zgłaszalności się lekarzy.

Znacznie poważniejszym logistycznie problemem, z jakim zmierzy się polska ochrona zdrowia, jest konieczność wyszczepienia kilkunastu milionów osób przeciw wirusowi SARS-CoV-2 w krótkim czasie. Każdy, kto zna realia polskiego systemu opieki zdrowotnej wie, że to misja nadająca się na ekranizację w kolejnym filmie z serii „Mission Impossible”. A jednak uważam, że dzięki funkcjonującym narzędziom mamy szansę powodzenia. O ile nie popełnimy błędów i spożytkujemy istniejące zasoby.

Pierwszy błąd: oparcie szczepień na lekarzach POZ, a właściwie wyłącznie na lekarzach POZ. Chcąc osiągnąć sukces do szczepień musimy zaangażować wszystkich lekarzy chcących realizować szczepienia.

Mechanizm analogiczny do powyższego dotyczącego cytologii. Każdy chętny lekarz deklaruje harmonogram szczepień podając go w aplikacji gabinetowej. Umowa ramowa podpisywana elektronicznie po deklaracji lekarza, niezależnie, czy funkcjonuje w ramach NFZ czy gabinetu prywatnego czy jest ginekologiem, chirurgiem czy pediatrą. Każdy posiadający zarejestrowaną praktykę może przystąpić do programu!

Harmonogram taki udostępniany jest publicznie dając możliwość uprawnionym zgłoszenia się na szczepienia.

Możemy zastosować mechanizm powiadamiania RCB i wyszukiwarek internetowych. Otwartą kwestią pozostaje kolejność zgłaszania się na szczepienia. Proponuję pierwszeństwo dla służby zdrowia, służb mundurowych i nauczycieli, a następnie rocznikowo od najstarszych do najmłodszych. Pacjenci deklarują się na szczepienie w konkretne

» Powinien powstać centralny system umawiania się na szczepienia z możliwością wyboru lekarza w okolicy, który przystąpił do programu.«

praktycznie

miejsce. System wyklucza automatycznie pacjentów, którzy posiadają zarejestrowany dodatni test na COVID-19.

W przypadku nie zapisania się na szczepienie w dostępnym terminie osób zgodnych z kalendarzem, czyli pracowników służby zdrowia itd., system powinien dopuszczać możliwość szczepienia każdego, zapisu na wolne miejsca na godzinę przed planowanym terminem, na zasadzie kto pierwszy ten lepszy.

Sanepid dostarcza każdego dnia do wszystkich gabinetów na swoim terenie zgodnie z deklarowanym harmonogramem odpowiednią ilość szczepionek. Rozliczenie następuje każdego dnia zgodnie z wykonanymi szczepieniami z uwzględnieniem premii za gotowość, w przypadku nie zgłoszenia się pacjenta na szczepienie.

Pacjent, który nie zgłosił się w zadeklarowanym przez siebie terminie i miejscu na szczepienie, powinien być pozbawiony możliwości szczepienia przechodząc na koniec „kolejki” zgodnie z opracowanym algorytmem kolejności szczepień. Zapewniając łączność aplikacji z rejestrem pozytywnych testów na COVID-19, integrując powyższe z opracowanym algorytmem szczepień, stworzymy prosty i funkcjonalny mechanizm zapewniający dostęp do szczepień.

Uważam, że absolutnie nie można skupiać się na lekarzach POZ, ale należy stworzyć mechanizm informatyczny pozwalający na wykonywanie szczepień przez wszystkie praktyki lekarskie zarówno publiczne jak i prywatne. Niezmiernie istotnym jest stworzenie przejrzystego algorytmu kolejkowania według

określonych zasad z bezwzględnym wykluczaniem osób, które nie zgłosiły się na umówiony termin szczepienia. Przy braku zaangażowania finansowego po stronie pacjenta, jest to jedyny mechanizm dyscyplinujący pacjentów.

Podkreślić należy, że wszystkie opisane powyżej pomysły zarówno na realizację programu SIMP jak i na realizację szczepień mamy już dostępne i funkcjonujące. Dostosowanie ich nie powinno zająć więcej niż dwa, trzy miesiące.

Istotne jest takie dopasowanie mechanizmów informatycznych, żeby udostępnić je każdemu uprawnionemu. Absolutnie błędem będzie skupianie się jedynie na umowach z NFZ. Tylko powszechne zastosowanie proponowanych rozwiązań może zapewnić sukces.

Tekst piszę przed ogłoszeniem, w jaki sposób Ministerstwo Zdrowia zabierze się do kwestii szczepień. Mam nadzieję, że zaproponowane rozwiązania będą skuteczniejsze od zaproponowanych przeze mnie. 

OSOZ Polska 11/2020

43

n o we i d ee

E -z d r o wie na ś wiecie

MIT Media

JAMA Network

A neural network learns when it should not be trusted

Use and Content of Primary Care Office-Based vs Telemedicine Care Visits During the COVID-19 Pandemic in the US

Sieć neuronowa uczy się, kiedy nie należy jej ufać Coraz częściej systemy sztucznej inteligencji, znane jako sieci neuronowe głębokiego uczenia się, są wykorzystywane do podejmowania decyzji istotnych dla zdrowia i bezpieczeństwa ludzi, takich jak autonomiczne prowadzenie pojazdów lub diagnostyka medyczna. Choć systemy AI sprawdzają się podczas rozpoznawania wzorców w dużych, złożonych zbiorach danych, nadal nie wiemy, czy te decyzje zostały podjęte w prawidłowy sposób.

Naukowcy z Massachusetts Institute of Technology (MIT) i Uniwersytetu Harvarda opracowali sposób na określenie poziomu zaufania do modelu, oparty na analizie jakości dostępnych danych. Wskaźnik pewności sieci neuronowej może dodatkowo informować czy wszystko jest pewne lub czy należy sprawdzić dodatkowo decyzję AI. Przykładowo, w przypadku stawiania diagnozy, system mógłby informować, że należy na wszelki wypadek dodatkowo zweryfikować dane. Obecne metody szacowania niepewności w przypadku sieci neuronowych pochłaniają ogromne moce obliczeniowe i są stosunkowo powolne w przypadku decyzji podejmowanych w ułamku sekundy. Jednak podejście naukowców z MIT, nazywane „głęboką regresją dowodową”, przyspiesza ten proces i może prowadzić do pewniejszych wyników. „Jednym z elementów, o którym zapomnieli badacze, jest zdolność modeli AI do określenia i poinformowania użytkowników, kiedy system może się mylić”, mówi Alexander Amini z MIT. A jasno określony poziom niepewności może mieć decydujące znaczenie dla zbudowania zaufania do AI. Analiza prawdopodobieństwa w sieciach neuronowych nie jest nowa.

Ale poprzednie podejścia, wywodzące się z bayesowskiej teorii decyzji, często polegały na badaniu próbek sieci neuronowej, aby zrozumieć jej wiarygodność. Aby rozwiązać ten problem, badacze opracowali sposób oszacowania niepewności – zaprojektowali sieć o dużej wydajności, generując nie tylko decyzję, ale również nową dystrybucję probabilistyczną, przechwytującą dowody na poparcie tej decyzji.

Każda dziedzina, gdzie będzie możliwe wdrożenie systemów AI, na których opierać się będą ważne decyzje, musi mieć wgląd do poziomu niepewności. Systemy sztucznej inteligencji mogą się mylić, co nie oznacza, że w takim przypadku należy z nich rezygnować. Sama wiedza na ten temat pomaga podjąć odpowiednie kroki. 

44

OSOZ Polska 11/2020

Korzystanie z wizyt lekarskich w ośrodkach POZ oraz wizyt telemedycznych podczas pandemii COVID-19 w USA Analiza amerykańskiego Narodowego Wskaźnika Chorób i Terapii (US National Disease and Therapeutic Index) wykazała ponad 125,8 mln wizyt w 10 kwartałach kalendarzowych między 1. kwartałem 2018 r. a 2. kwartałem 2020 r. Liczba wizyt w placówkach podstawowej opieki zdrowotnej spadła o 21,4% w drugim kwartale 2020 r. w porównaniu ze średnią kwartalną liczbą wizyt w drugich kwartałach 2018 i 2019 r. To pociągnęło za sobą zmiany w strukturze diagnozowanych chorób. Przykładowo, zmniejszył się poziom pomiarów ciśnienia tętniczego krwi czy cholesterolu w następstwie mniejszej liczby wizyt ogółem oraz rzadszym pomiarom wykonywanym podczas spotkań telemedycznych. Oznacza to, że pandemia COVID-19 zmieniła strukturę świadczenia usług opieki podstawowej w drugim kwartale 2020 r.

Szczegółowe wyniki: – w USA przeprowadzono średnio 125,8 mln kwartalnych wizyt w placówkach POZ, z czego większość odbyła się na miejscu (92,9%); – w 2020 r. całkowita liczba wizyt zmniejszyła się do 117,9 mln w pierwszym kwartale i 99,3 mln w drugim kwartale, co oznacza spadek o 21,4% w stosunku do średniego poziomu z drugiego kwartału w 2018 i 2019 r.; – liczba wizyt w terenie zmniejszyła się w II kwartale 2020 r. o 50,2% (59,1 mln wizyt) w porównaniu do II kwartału 2018– 2019 r.; – liczba wizyt telemedycznych wzrosła z 1,1% ogółu wizyt w II kwartale 2018–2019 r. do 4,1% w I kwartale 2020 r. (4,8 mln wizyt) i 35,3% w II kwartale 2020 r. (35,0 mln wizyt); – spadki w strukturze wizyt wystąpiły w ocenie poziomu ciśnienia tętniczego krwi (spadek o 50,1%, 44,4 mln wizyt) oraz w ocenie poziomu cholesterolu (spadek o 36,9%, 10,2 mln wizyt) w II kwartale 2020 r. w porównaniu z II kwartałem 2018–2019 r. Ocena tych parametrów była mniej powszechna w trakcie wizyt telemedycznych niż w trakcie wizyt w gabinecie (9,6% vs 69,7% dla ciśnienia tętniczego; 13,5% vs 21,6% dla cholesterolu); – liczba nowych wizyt lekarskich w II kwartale 2020 roku spadła o 26,0% (14,1 mln wizyt). 

n o we i d ee

c|net

TechCrunch

Researchers use AI to predict Alzheimer’s disease 7 years before clinical diagnosis

Amazon launches Amazon Pharmacy, a delivery service for prescription medications

Naukowcy wykorzystują AI do przewidywania Alzheimera 7 lat przed diagnozą

Amazon wprowadza Amazon Pharmacy, usługę dostarczania leków na receptę

IBM Research i Pfizer opracowali nowy model AI, który wykorzystuje szybkie testy mowy, aby pomóc w przewidywaniu początku choroby u zdrowych ludzi. Dokładność AI szacowana jest na około 70%, a pierwsze symptomy mogą być wykryte już siedem lat przed wystąpieniem objawów sugerujących spadek zdolności poznawczych. Problemem jest to, że choroba najczęściej rozwija się podstępnie, a pierwsze symptomy mogą być błędnie interpretowane jako typowe zmiany związane ze starzeniem się. Im szybciej lekarze wykryją chorobę Alzheimera, tym więcej można zrobić, aby pomóc pacjentowi, nawet jeśli do tej pory nie ma na nią lekarstwa.

Do przeszkolenia modelu sztucznej inteligencji wykorzystano dane z Framingham Heart Study, badania mającego na celu śledzenie stanu zdrowia ponad 5 000 osób i ich rodzin, które zainicjowano w 1948 roku. Analiza krótkich próbek językowych uczestników badania, zarejestrowanych podczas testu kognitywnego, posłużyła do opracowania systemu wykrywającego ewentualny początek choroby Alzheimera. Dzięki wykorzystaniu zestawów danych z Framingham, zespół naukowców mógł cofnąć zegar i ustalić, że średnio siedem lat przed postawieniem diagnozy klinicznej markery językowe wskazywały, kto może zachorować na Alzheimera z dokładnością od 20 do 30%. Chodzi przede wszystkim o wzorce użycia słów wskazujące na zmiany poznawcze.

Siedem lat może wiele znaczyć jeśli chodzi o Alzheimera, zwłaszcza że nauka coraz więcej wie o chorobie. To także cenny czas dla rodziny. Z drugiej strony rodzą się pytania etyczne: jakim obciążeniem dla pacjenta i bliskich jest wiedza na temat możliwości zachorowania na Alzheimera? I co, jeżeli przewidywanie systemu AI okaże się błędne, zakładając że nie ma skutecznych metod zapobiegania chorobie?

Alzheimer jest zwyrodnieniową chorobą mózgu, na którą cierpi ponad 5 milionów Amerykanów i ok. 350 tys. Polaków.

Według prognoz, liczba ta w Polsce może wzrosnąć do pół miliona. Problem dotyczy głównie osób po 65 roku życia. Choroba polega na utracie lub upośledzeniu tzw. wyższych czynności korowych (pamięć, orientacja, rozumienie, liczenie, mowa czy ocena sytuacji) i prowadzi do nieodwracalnej utraty komórek nerwowych w mózgu. 

Nieco ponad dwa lata po przejęciu za 753 milionów USD serwisu dostarczania leków na receptę PillPack, Amazon – gigant internetowej sprzedaży detalicznej – uruchomił Amazon Pharmacy, usługę zamawiania leków na receptę online wraz z ich dowozem.

Na portalu, klienci mogą samodzielnie dodawać informacje na temat ubezpieczenia, zarządzać receptami i wybierać opcje płatności za pośrednictwem usługi Amazon. Widać też pierwsze kroki w kierunku bardziej kompleksowych usług medycznych – użytkownicy serwisu mają możliwość rozmowy telefonicznej z farmaceutami w celu uzyskania porady („Przyjaźni i kompetentni farmaceuci są dostępni 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu, aby odpowiedzieć na pytania dotyczące leków”).

Po uruchomieniu własnej linii leków dostępnych bez recepty w 2019 roku, jest to największy ruch Amazon’a w branży opieki zdrowotnej otwierający nowe możliwości biznesowe. Zwłaszcza, że trwająca pandemia COVID-19 przekonuje konsumentów do korzystania ze zdalnej opieki i robienia zakupów przez Internet, także farmaceutyków.

Amazon ma coraz większe doświadczenie w obrocie towarami wymagającymi szybkiej dystrybucji, zdobyte w ramach Amazon Fresh, Whole Foods i własnych sklepów spożywczych w USA. Firma stawia na doskonałość obsługi klienta i wygodę zakupów, co może jej pomóc na rynku farmaceutycznym. Amazon Pharmacy działa na razie tylko w USA, ale potencjał rynku jest ogromny. Zgodnie z prognozami rynkowymi, do 2025 roku usługi aptek internetowych osiągną na całym świecie przychody w wysokości 131 mld USD. Oprócz podstawowej usługi Amazon Pharmacy, Amazon wprowadza specjalne funkcje dla stałych członków (usługa Prime): nieograniczona, bezpłatna dwudniowa dostawa na zamówienia Amazon. Członkowie Prime mogą również zaoszczędzić na lekach, gdy płacą bez ubezpieczenia w Amazon Pharmacy, otrzymując takie same zniżki jak w 50.000 innych aptek uczestniczących w programie w całym kraju. Uruchomienie nowej usługi jest ciosem dla innych serwisów oferujących zniżki na leki na receptę. 

OSOZ Polska 11/2020

45

n o we i d ee

L A B O R ATO R I U M T E C H N O LOG I I

Trendy e-zdrowia 2021 Podsumowujemy najczęściej pojawiające się trendy zdrowia cyfrowego znalezione w wiarygodnych źródłach internetowych.

To jest prawie pewne – w następstwie pandemii COVID-19, w 2021 roku możemy spodziewać się jeszcze szybszej ekspansji telemedycyny. Tak twierdzi m.in. serwis na temat nowych technologii TNW. Adaptacja teleopieki w 2020 to dopiero początek. Pacjenci, lekarze i de-

46

OSOZ Polska 11/2020

cydenci przekonali się, że konsultacje na odległość są w wielu przypadkach możliwe, wygodne i nie odbiegają jakością od wizyt tradycyjnych. Z telemedycyny coraz częściej będą korzystały pielęgniarki, specjaliści żywienia, psycholodzy i rehabilitanci. Rynek „cyfrowych

terapii” (digital therapeutics) w postaci aplikacji zintegrowanych z urządzeniami pomiarowymi daje nadzieję, na większą dostępność niektórych specjalistycznych świadczeń. Skuteczność telemedycyny będzie rosła wraz z coraz szerszą adaptacją urządzeń medycznych do zastosowań domowych. Na znaczeniu zyska także wirtualna rzeczywistość (VR), która sprawdza się w uśmierzaniu bólu i terapii niektórych chorób psychicznych. Rynek VR w ochronie zdro-

n o we i d ee

wia wzrośnie do 2,4 mld USD do 2026 roku.

Kolejną silną tendencją będzie rozwój krajowych platform zdrowia oferujących pacjentom dostęp do elektronicznej dokumentacji medycznej i angażujących ich w zarządzanie własnym zdrowiem.

Tego typu platformy ułatwią prowadzenie personalizowanych programów profilaktyki, kontakt pomiędzy pacjentem a instytucjami zdrowia (bardziej przejrzysta nawigacja po systemie zdrowia).

Przejmą one główną rolę w zarządzaniu zdrowiem populacyjnym, ich zadaniem będzie automatyzacja procesów, które dziś są obciążeniem administracyjnym dla lekarzy i podmiotów ochrony zdrowia (przykładowo: wstępna ocena stanu zdrowia). Biorąc pod uwagę powiększające się ilości danych, systemy ochrony zdrowia będą pracowały nad uwzględnieniem społecznym determinantów zdrowia w rozwiązaniach e-zdrowia. Ich rolą będzie także transformacja systemu z opieki sporadycznej na model ciągłej, holistycznej i koordynowanej opieki, a w efekcie – poprawa doświadczeń pacjenta.

Sztuczna inteligencja od lat pojawia się jako najsilniejszy trend i rzeczywiście postępy w tej dziedzinie przyspieszają.

Według prognoz, rynek systemów AI w ochronie zdrowia przekroczy 34 mld USD do 2025 roku. AI znajdzie zastosowanie w tworzeniu systemów do diagnozy (na razie w diagnostyce obrazowej), medycynie precyzyjnej, genomice, opracowywaniu nowych leków. Sztuczna inteligencja pomoże nam w prowadzeniu optymalnego stylu życia, będzie przewidywała rozwój chorób z wyprzedzeniem na podstawie różnych markerów zachowań oraz danych w elektronicznej dokumentacji medycznej.

Międzynarodowa współpraca w dziedzinie zdrowia cyfrowego to kolejny trend przywołany w internecie. Szczególnie w Europie trwają prace nad wspólną infrastrukturą wymiany danych dotyczących ochrony zdrowia, tak aby przykładowo podstawowe dane pacjenta były dostępne też dla lekarza podczas pobytu za granicą. Spodziewamy się też realizacji w praktyce opracowanej w 2020 roku przez Komisję Europejską (KE) strategii na rzecz danych i sztucznej inteligencji.

KE chce przeznaczyć na ten cel miliardy euro, a motywacją do działań jest rosnąca konkurencja pomiędzy gospodarkami opartymi na danych (Chiny i USA).

W okresie po pandemii COVID19 możemy też spodziewać się powro-

» Ochrona zdrowia stanie się obecna w każdym aspekcie życia, nie tylko w chwili rozmowy z lekarzem.«

tu niezakaźnych chorób przewlekłych do priorytetów polityki zdrowotnej. Tym można lepiej zapobiegać lub je leczyć sięgając do aplikacji zdrowotnych, monitoringu parametrów zdrowia z pomocą inteligentnych urządzeń. Rynek urządzeń ubieralnych (wearables) będzie rósł wraz z tym jak inteligentne zegarki wzbogacą się w coraz to lepsze funkcje zarządzania zdrowiem.

Rok 2020 był rekordowym rokiem pod względem finansowania startupów medycznych i to one będą nadal nadawały rytmu rozwojowi innowacji zdrowia cyfrowego. Powstawać będzie coraz więcej akceleratorów i programów wsparcia dla młodych firm pracujących nad innowacjami.

Wśród trendów pojawiają się także rozwiązania oparte na sztucznej inteligencji mające zastosowanie w zwalczaniu pandemii COVID-19. Jednak jeśli pandemia zostanie wygaszona przez masowe szczepienia, mogą one po prostu zostać zapomniane.

Wraz z coraz lepszą infrastrukturą IT i digitalizacją danych, w siłę rósł będzie internet rzeczy medycznych (IoMT – Internet of Medical Things). Dane istotne dla zdrowia mogą być też przecież zbierane przez lodówki, samochody, telefony komórkowe, nasze mieszkania. „Ochrona zdrowia obecna w każdym aspekcie życia” to zresztą jeden z trendów przy-

woływanych przez magazyn Forbes.

Wraz z tym na znaczeniu zyska bezpieczeństwo danych, prywatność, etyczne oraz transparentne zbieranie i przetwarzanie informacji. Dla firm działających w branży IT, zaufanie społeczne będzie kluczowe dla wizerunku. Choć w 2020 roku trochę cicho było o blockchain, jego znaczenie – choć już bardziej praktyczne, a nie jako ogromny trend – będzie rosło. Przypomnijmy, że w październiku 2020 IBM Watson wypuścił system certyfikacji „Digital Health Pass”, który ma umożliwić weryfikację stanu zdrowia pracowników z zachowaniem prywatności. To sygnał, że blockchain jeszcze nie powiedział ostatniego słowa, mimo że tej technologii od początku trudno przebić się do ochrony zdrowia.

Niezmiennie interoperacyjność i standaryzacja dokumentacji medycznej będą tematami ważnymi, z którymi mierzyć się będziemy jeszcze długo. Coraz większe zaangażowanie organizacji zdrowia publicznego, w tym WHO, w zagadnienia zdrowia cyfrowego spowoduje, że w dyskusjach pojawią się kwestie równości w dostępie do usług zdrowotnych i lepszej dystrybucji świadczeń z pomocą nowych technologii. Wydany we wrześniu 2020 roku przez WHO przewodnik po integracji interwencji zdrowia cyfrowego w programach zdrowotnych (Digital implementation investement guide) jest tego jednym z przykładów. Ponadto COVID-19 pokazał, że walka z zagrożeniami zdrowotnymi wymaga współpracy międzynarodowej i sprawnego nadzoru epidemiologicznego. A ten nie jest możliwy bez cyfryzacji – zadaniem na najbliższe lata będzie stworzenie systemu wczesnego ostrzegania przed przyszłymi zagrożeniami zdrowotnymi.

Po tym, jak wiele państw uruchomiło systemy AI analizujące objawy pacjentów w związku z pandemią COVID19, wiatru w żagle mogą nabrać chatboty zdrowotne i tzw. symptom checkery.

Mogą one zmniejszyć liczbę niepotrzebnych wizyt lekarskich oraz pomóc w gromadzeniu części danych medycznych jeszcze zanim lekarz zbada pacjenta i zapyta o dolegliwości. To proste do wdrożenia systemy już funkcjonujące m.in. w brytyjskiej służbie zdrowia (NHS).

Do tej listy można jeszcze dodać inteligentne miasta, analizę danych genetycznych, systemy domowych testów laboratoryjnych czy robotykę. Które z tematów staną się priorytetowe, a które zejdą na dalszy plan – o tym przekonamy się w kolejnych miesiącach. 

OSOZ Polska 11/2020

47

n o we i d ee

Jak kształtować cyfrowe systemy zdrowia?

Odpowiednio zaimplementowane technologie cyfrowe mogą zmniejszyć nierówności w dostępie do usług zdrowotnych oraz przyczynić się do poprawy zdrowia i samopoczucia milionów ludzi. Jednak ich adaptacja napotyka na wiele przeszkód, wśród których dominuje złożona struktura systemów zdrowia, modele finansowania usług medycznych i mnogość uczestników rynku zdrowia o różnych oczekiwaniach i punktach widzenia.

Niedawno opublikowany raport Deloitte „Digital transformation. Shaping the future of European healthcare” przekrojowo podsumowuje elementy kluczowe dla cyfryzacji systemów ochrony zdrowia.

Pandemia COVID-19 w kilka miesięcy zmieniła punkt widzenia w wielu kwestiach, w tym digitalizacji ochrony zdrowia. Decydenci uświadomili sobie, że nowe technologie muszą się stać częścią współczesnej ochrony zdrowia, inaczej grozi jej zapaść finansowa i organizacyjna. Wiele zmieniło się w Polsce na przestrzeni ostatnich lat, choć przepaść w adaptacji rozwiązań e-zdrowia pomiędzy różnymi placówkami jest ogromna.

Aby ją zlikwidować, na pewno niezbędne są elementy wskazane w raporcie Deloitte, w tym przede wszystkim: – implementacja elektronicznej dokumentacji medycznej w otwartym for-

OSOZ Polska 11/2020

49

n o we i d ee

Cyfryzacja opiera się na zaufaniu społecznym i kultywowaniu korzyści wynikających z dzielenia się danymi, interoperacyjności danych i dostępu do nich, rozwoju nauki, stawianiu jednostki w centrum procesów (świadomy konsument usług medycznych). Do wytworzenia kultury innowacyjności niezbędne jest odpowiednie przywództwo.

macie, aby umożliwić wymianę danych pomiędzy różnymi systemami IT, – inwestowanie w podstawowe technologie i sprzęt, – szybka adaptacja standardów interoperacyjności i bezpieczeństwa danych, – stworzenie silnej infrastruktury wymiany danych, – zarządzanie procesem digitalizacji (administrowanie), – wzmocnienie przywództwa, tak aby wspierać zmianę kultury w kierunku nowoczesnego systemu ochrony zdrowia nakierowanego na personalizację leczenia i profilaktyki, – upowszechnienie umiejętności cyfrowych wśród personelu medycznego i pacjentów.

Wdrożenia rozwiązań cyfrowych na dużą skalę według metodologii SMART.

50

OSOZ Polska 11/2020

n o we i d ee

Za realizację większości z nich odpowiedzialni są politycy – kreatorzy polityki zdrowotnej. Muszą oni sobie zdać sprawę z trendów, które nieraz trudno dostrzec dziś, ale które wpłyną na stan ochrony zdrowia za kilka lat. Wśród nich są m.in. zmieniające się oczekiwania pacjentów. Ludzie są zmęczeni rolą biernych konsumentów usług zdrowotnych.

Chcą współdecydować i mieć kontrolę nad swoim zdrowiem. Nie chcą być zależni od długich kolejek i systemu nastawionego na leczenie, a nie na profilaktykę. Podczas pandemii COVID-19 przekonali się, że tak samo jak niektóre spotkania biznesowe można zastąpić telekonferencją, podobnie wizytę u lekarza z przeziębieniem można przeprowadzić przez internet. Jej jakość zależy od zaangażowania lekarza i dostępnej technologii i nie musi odbiegać od interakcji mającej miejsce w gabinecie lekarskim.

Innym ważnym elementem jest nierównowaga pomiędzy zwiększonym popytem a podażą na usługi zdrowotne. Po stronie popytu mamy starzejące się społeczeństwo (200 milionów Europejczyków w wieku 65+ w 2019 roku), niski poziom zdrowotny seniorów (okres złego stanu zdrowia zaczyna się statystycznie w wieku 63,9 lat i trwa 17 lat), rosnące obciążenie chorobami (ponad 50 milionów osób w Europie żyje z więcej niż jedną chorobą przewlekłą). Równolegle maleją możliwości obecnego systemu zdrowia: spada liczba łóżek szpitalnych, do 2030 roku prognozowany jest deficyt personelu medycznego na pozio-

» Do 2030 roku, deficyt pracowników ochrony zdrowia w Europie wzrośnie do 4,1 mln.«

mie 4,1 mln pracowników, wypalenie zawodowe lekarzy (aż jedna trzecia myśli o zmienia zawodu), wzrost nowych zagrożeń zdrowotnych jak choroby psychiczne.

Oczywiście każdy zadaje sobie pytanie: jak przyspieszyć digitalizację, aby wyrównać popyt na usługi medyczne z podażą biorąc pod uwagę wspomniane warunki? Pierwsze wnioski nasuwa lista przeszkód, na jakie napotykają placówki medyczne wdrażające technologie cyfrowe. Wśród nich dominują biurokracja w ochronie zdrowia (57% odpowiedzi), koszty wdrożeń, stopień skomplikowania dostępnych rozwiązań, umiejętność ich użytkowania (zdolności cyfrowe) czy wyzwania związane z wymianą danych (szczegóły na infografice wewnątrz tego wydania). Zgodnie z ankietą przeprowadzoną przez Deloitte pomiędzy 23 marca a 4 kwietnia, 27,3% organizacji jest bardzo dobrze przygotowanych do wdroże-

nia technologii cyfrowych. Niemal 47% deklaruje w miarę dobry stopień przygotowania, ale musimy wziąć pod uwagę, że ankieta przeprowadzona została w krajach o wysokim stopniu cyfryzacji (bez uwzględnienia Polski).

Jest wiele strategii adaptacji technologii w społeczeństwie. Raport cytuje metodologię SMART, opartą na takich filarach jak: – prostota i łatwość użytkowania (aby zagwarantować akceptację społeczną), – mierzalny wpływ i korzyści z zastosowania (zysk z inwestycji), – elastyczność rozwiązań (możliwość rozbudowy, aktualizacji, powiązanie z innymi systemami), – opracowanie we współpracy z różnymi stronami rynku (konsensus co do funkcjonalności oraz wysoka jakość), – dopasowanie do oczekiwań użytkownika końcowego.

W raporcie znajdziemy przykłady wdrożeń rozwiązań e-zdrowia w krajach objętych badaniem, a więc w Danii, Wielkiej Brytanii, Norwegii, Finlandii, Portugalii, Holandii we Włoszech i Niemczech. Choć opracowanie Deloitte nie odkrywa niczego na nowo, jest dobrym podsumowaniem wiedzy na temat dobrych praktyk wdrażania rozwiązań e-zdrowia na dużą skalę. Dla zaawansowanych czytelników będzie przypomnieniem priorytetów, a dla osób stawiających pierwsze kroki w e-zdrowiu – zbiorem podstawowych wskazówek. 

Raport „Transformacja cyfrowa.

Kształtowanie przyszłości europejskiej ochrony zdrowia” (Digital transformation.

Shaping the future of European healthcare) 33 strony, język angielski Aby pobrać raport, wejdź na stronę https://bit.ly/3gzGYNG lub zeskanuj kod.

OSOZ Polska 11/2020

51

n o we i d ee

Przyspieszona adaptacja e-zdrowia w 2020 roku Jak wynika z raportu „Barometr Bayer 2020”, Polacy popierają cyfryzację w ochronie zdrowia.

88% badanych wskazało, że rozwój nauki i technologii w kierunku powszechnego zastosowania rozwiązań z zakresu e-zdrowia jest potrzebny lub wręcz wskazany. Mieli przy tym na myśli takie rozwiązania jak elektroniczną receptę,

52

OSOZ Polska 11/2020

telekonsultacje, zapisy do lekarza przez Internet czy powiadomienia SMS o wizytach lekarskich. Badanie opinii społecznej „Barometr Bayer 2020” zostało przeprowadzone na zlecenie Bayer przez Kantar.

Rozwój e-zdrowia: wideoporady i monitorowanie zdrowia Barometr pokazuje również czego oczekujemy od rozwiązań w zakresie e-zdrowia w przyszłości. Najczęściej wskazywanym elementem jest możliwość rezerwacji i odwoływania wizyt online (70 proc.). Ankietowani często (51 proc.) wskazywali również na obszar monitorowania stanu zdrowia poprzez np. opas-

n o we i d ee

ki rejestrujące określone parametry zdrowotne. Dane przesyłane do lekarza pozwalałyby na lepszą współpracę i terapię w chorobach kardiologicznych, neurologicznych i innych. Ponad 40 proc. respondentów deklaruje chęć skorzystania z widekonsultacji z lekarzem pierwszego kontaktu lub specjalistą, oraz teleporady.

– Nastąpiła przyspieszona adaptacja do nowych rozwiązań technologicznych i to w odniesieniu do bardzo osobistej sfery życia – własnego zdrowia. Wiele z nowych rozwiązań i postaw może korzystnie wpłynąć na komfort korzystania z usług medycznych w okresie po-pandemicznym – mówi dr Izabella Anuszewska, Client Director, Kantar.

Teleporada w obecnej formie nie zastępuje wizyty u lekarza.

To „to nie to samo” 57 proc. ankietowanych skorzystało (osobiście lub członkowie ich rodzin) w czasie pierwszej fali pandemii z rozwiązań telemedycznych. Najczęściej były to kobiety w wieku pow. 55 lat (65 proc.) z wykształceniem wyższym, mieszkanki dużych miast (64 proc.). 62 proc. osób, które skorzystały z nowych form wskazuje, że jest zadowolona – przeciwnego zdania jest jedynie 7 proc. Z kolei 21 proc. deklaruje częściowe zadowolenie. Największą zaletą e-zdrowia jest, zdaniem respondentów, przede wszystkim oszczędność czasu (30 proc. wskazań). To czynnik szczególnie ważny dla osób młodych, w wieku 18–35 oraz mieszkańców miast. Na drugim miejscu jest skuteczność wizyty (24 proc.).

Jako największe wady rozwiązań e-zdrowia wskazywane są we wszystkich grupach wiekowych: niepełna usługa, brak fizycznego badania (47 proc. w grupie niezadowolonych) oraz określenie takiej konsultacji medycznej stwierdzeniem „to nie to samo” (29 proc.). To ostatnie szczególnie często przywoływane jest przez osoby starsze, powyżej 56 roku życia (37 proc.)

Moje zdrowie nie tylko w moich rękach „Wpływ na zdrowie mają zarówno czynniki zewnętrzne, jak i własna postawa” – to stwierdzenie bliskie 48 proc. ankietowanych. 30 proc. widzi większy wpływ czynników zewnętrznych, 22 proc. – wewnętrznych. Bardziej odpowiedzialni za swoje zdrowie czują się mieszkańcy miast (24 proc.) i osoby z wyższym wykształceniem (25 proc.).

OSOZ Polska 11/2020

53

n o we i d ee

» 57 proc. Ankietowanych lub członków ich rodzin skorzystało w czasie pierwszej fali pandemii z rozwiązań telemedycznych.« Co determinuje nasz stan zdrowia?

Przede wszystkim styl życia, w tym zdrowe odżywianie, ćwiczenia fizyczne, zachowanie równowagi pomiędzy pracą a odpoczynkiem, redukowanie stresu (63 proc., wśród osób z wyższym wykształceniem – 73 proc.), w dalszej kolejności dbanie o zdrowie – badania profilaktyczne, szczepienia, przyjmowanie zaleconych leków lub suplementów diety (41 proc.). Wysoko oceniamy również wpływ na zdrowie czynników środowiskowych (miejsce zamieszkania, zanieczyszczenie środowiska, niezdrowa żywność), genów oraz zdarzeń losowych (zakażenia, przebyte choroby, nieszczęśliwe wypadki) – wskazują na nie odpowiednio 33, 29 i 27 proc.  „Barometr Bayer” to cykliczne badanie opinii na tematy ważne w debacie społecznej realizowane od 9 lat. „Barometr Bayer 2020” analizuje społeczne zainteresowania tematyką globalnych wyzwań w obszarach zdrowia, rolnictwa i zrównoważonego rozwoju: oceny własnej wiedzy, źródeł informacji i zaufania do nich. Ważnym elementem raportu jest stosunek do rozwiązań w zakresie e-zdrowia. Badanie zrealizował Kantar na zlecenie Bayer, na ogólnopolskiej próbie reprezentatywnej dla osób w wieku 18+. Liczebność próby N=1001, metoda: CAWI, data realizacji: sierpień 2020.

reklama

IT i Zdrowie

Polub czasopismo OSOZ na Facebooku Nowości e-zdrowia | Ciekawostki | Doniesienia naukowe

www.facebook.com/ITiZdrowie 54

OSOZ Polska 11/2020

ISSN 1897-5828, price 10 PLN (incl. 8% VAT)

o p e n

h e a l t h

c a r e

s y s t e m

ie n a yd rld w e Wo e w N o S OZ tę p n i O dos acj j u ż a p l i k E WS ! w ZN O OS

TECHNOLOGY VS. COVID-19

The coronavirus pandemic has accelerated the deployment of telemedicine and virtual care. What’s next?

THE FUTURE IS IN DOUBT

Robots with synthetic empathy, AI embedded in daily lives, health data analysis. Ethical challenges for humanity.

W W W.OSOz .Pl

2

2020/2021 WORlD

HEALTHCARE RE-IMAGINED

Interviews with digital health leaders.

Eric Topol, Rasu Shrestha, John P. Kotter, Maneesh Juneja, Denise Silber.

o s o z w o rl d

How To Overcome Hurdles On The Road To Health Data Transformation Key recommendations from the online workshop “Trust, citizen empowerment and the role of digital literacy on health data sharing” organized within the Health Data Forum.

Karolina Mackiewicz and Carina Dantas ECHAlliance

The debate on personal data sharing in general, and health data exchange in particular, focuses strongly on the importance of trust and the empowerment of people regarding the control of their data.

These elements are seen as a prerequisite for fair and sustainable digital transformation in health. However, what needs to happen for them to materialize? How can we increase citizens’ awareness regard-

56

OSOZ Polska 11/2020

ing their health data, namely their rights to access, control, and share it? Do we need to improve health and digital literacy to ensure this? A group of the stakeholders explored these issues from different professional backgrounds at the session “Trust, citizen empowerment and the role of digital literacy on health data sharing” organized by the ECHAlliance and SPMS within DigitalHealthEurope (DHE) project at the Health Data Forum Global Hybrid Summit on 28 October.

The core of the discussion departed

from the “Recommendations and guidelines on citizen-controlled health data sharing governance” and the “White paper on better citizen access and control of data”, based on desk research, a European-wide survey and interviews conducted with international experts.

��������� 56% ������������� of Europeans »Only have basic digital skill literacy. There are significant differences between EU countries.«

o s o z w o rl d

The recommendations themselves are not groundbreaking and follow the thinking also demonstrated in the European Strategy for Data, released in February 2020. This is not bad news. On the contrary – it means that the European health and personal data community share a shared vision on how the personal and health data should be governed, putting the person in the centre and making the individual the main point of integration.

However, there is a long way to go before this vision becomes a reality, and there are at least three obstacles on the road, as identified at the session: Obstacle nr 1: Digital literacy – seen as an absolute prerequisite for the digital transformation in the access and citizen’s control over their health data, requires political will, multi-stakeholder action going beyond the healthcare system and education boards, and massive investments. This should be seen as the number one priority by the European Union, as well as national and local governments.

Obstacle nr 2: People’s awareness on the relevance of their data – perhaps as a result of gaps in health and digital literacy, people might not be able to fully understand the way the data about them can be collected, used and reused. It limits the understanding of the risk related to uncontrolled data sharing but also the benefits that can come from the ethical use of the personal and health data for the

European Strategy for Data. What is it about?

The European strategy for data aims at creating a single market for data that will ensure Europe’s global competitiveness and data sovereignty. Common European data spaces will ensure that more data becomes available for use in the economy and society while keeping companies and individuals who generate the data in control. The European strategy for data intends to: • Adopt legislative measures on data governance, access and reuse, for example for business-to-government data sharing for the public interest; • Make data more widely available by opening up high-value publicly held datasets across the EU and allowing their reuse for free; • Invest €2 billion in a European High Impact Project to develop data processing infrastructures, data sharing tools, architectures and governance mechanisms for thriving data sharing and to federate energy-efficient and trustworthy cloud infrastructures and related services; • Enable access to secure, fair and competitive cloud services by facilitating the setup of a procurement marketplace for data processing services and creating clarity about the applicable regulatory framework on cloud framework of rules on cloud; • Empower users to stay in control of their data and investing in capacity building for small and medium-sized enterprises and digital skills; • Foster the roll out of common European data spaces in crucial sectors such as industrial manufacturing, green deal, mobility or health.

common good. Better communication in this matter is needed.

Obstacle nr 3: Incentives for data sharing – while most of the people don’t expect a financial revenue for their data, they would like to see them being used in a meaningful and beneficial way. Also, safe data sharing should be uncomplicated. Currently, because of complex con-

sent mechanisms, it is probably easier to close access to the data entirely than to share it in a trustworthy way.

If we overcome these obstacles, we should be able to empower people, give them a real choice to share their data, unlocking this potential in the best way possible for societal good. 

reklama

Aplikacja mobilna VisiMed zapewnia pacjentowi szybki dostęp do historii leczenia zgromadzonej na Indywidualnym Koncie Zdrowotnym. Pozwala umówić się na wizytę lekarską, zrealizować poradę online, zamówić receptę na kontynuację leczenia oraz rezerwować leki w aptekach. Pomaga również w prowadzeniu domowej apteczki i kontrolowaniu dawkowania leków.

POBIERZ

OSOZ Polska 11/2020

57

o s o z w o rl d

Technology Needs An Educated User To Be Accurate And Effective When a smart watch with an ECG or heart rhythm measurement feature suggests alarming results, the patient seeks medical help. It often turns out that the alarm was false. But in this case, blaming technology is a false lead.

Almost medical devices According to data presented by International Data Corporation (IDC), in 2020, consumers will buy 396 million weara-

58

OSOZ Polska 11/2020

bles in total, which is 14.5% more than the year before. Most of them are smart watches and bands which can monitor physical activity and measure ECG,

heart rhythm and blood oxygen saturation levels, among others. The market is growing quickly. Manufacturers, such as Apple, Samsung and FitBit, lure con-

o s o z w o rl d

sumers with features that measure health parameters, advertised as “taking control of your health”.

It may seem that the more we know about health, the better. Not necessarily. The biggest problem is that a patient who has a modern watch receives bare results, without any tips. According to researchers from Mayo Clinic, further examination by a doctor led to a diagnosis in only one in seven cases where Apple Watch detected an irregular pulse.

The other alarms were false. Researchers put it bluntly: the feature which detects an abnormal pulse can lead to unnecessary doctor appointments and add an unjustified burden to health care systems, which are inefficient anyway. They came to this conclusion by analyzing the medical records of 264 patients.

Technology and the human factor “The observation that new clinically actionable cardiovascular diagnoses of interest were diagnosed in only 11.4% of patients following medical evaluation as directed by the treating provider suggests a high false positive rate as a screening tool for undiagnosed cardiovascular disease,” wrote researchers from Mayo Clinic in Journal of the American Medical Informatics Association (JAMIA). False positive results of screening tests lead to excessive exploitation of health care resources and anxiety among patients. To be more precise, it concerns a message informing the user that the device detected irregular heart rhythm, which could suggest atrial fibrillation (AFib), and advising the user to contact a doctor.

According to information provided by Apple, the ability to precisely classify the ECG record and analyze the possibility of atrial fibrillation was confirmed in a clinical trial with about 600 participants.

The trial has proved that the ECG feature of Apple Watch has 98.3% accuracy in detecting AFib. Moreover, the function that notifies the user about irregular heart rhythm was tested in Apple Heart Study with 400,000 participants and was approved by the US Food and Drug Administration (FDA). A quick calculation of the odds: in 2019, Apple sold 31 million smart watches. Assuming that 1.7% of measurements are wrong (the accuracy is 98.3%), 527,000 of the sold watches may mislead their users (by giving a false positive or a false negative result).

Reading the report by scientists from Mayo Clinic carefully, we find out that a large number of people did not use the

» Even perfectly developed technology is used in different ways by its users. How? This cannot be controlled.«

What really follows from the conducted trial? In fact, nothing new. Developed by the best experts in sterile laboratory conditions and checked in clinical trials according to the best standards, this technology is used in different circumstances and in different ways. Unnecessary visits are also generated by certified medical devices. For instance, it is enough to wrap the cuff of a blood pressure monitor over your clothes, talk during blood pressure measurement or measure it without resting for a few minutes. The percentage of patients seeking medical attention due to an incorrect measurement may be quite high. But what does it matter?

Human beings are the weakest link not only in medicine, but wherever they interact with technology. Even the best cybersecurity systems will not help when an employee clicks on an attachment to a suspicious email. During the annual meeting of the American Medical Association (AMA) in 2015, a group of 160 medical students underwent a test. It turned out that only one of them measured blood pressure in accordance with the gold standard comprising 11 critical elements.

Switching cause and effect

discussed feature of Apple Watch in accordance with FDA’s guidelines.

Digital hypochondria Among the 15 asymptomatic patients who presented following an abnormal pulse alert, only one was diagnosed with a clinically actionable cardiovascular diagnosis, yielding a number needed to diagnose of 15. In the conclusions to research entitled “Clinical evaluation and diagnostic yield following evaluation of abnormal pulse detected using Apple Watch”, we read that “the FDA and Apple must carefully consider the unintended consequences of widespread direct-to-consumer screening for asymptomatic atrial fibrillation, including overutilization of healthcare resources owing to false positive screening results and use of screening tools by users in whom they have not been adequately studied”. FDA recommends that only to people over 22 years of age who have not been diagnosed with atrial fibrillation use this feature.

Medicine is not mathematics and a human being is not a collection of either/ or rules. When researchers from Mayo Clinic talk about unnecessary appointments generated by false alarms, another question arises. When is an appointment unnecessary? If Apple Watch detects atrial fibrillation in one person and perhaps saves their life, does this justify the unnecessary visits caused by the false alarms? Can economic calculation be applied in this case, and can we determine at what point the costs of false alarms are justified in comparison with health gains (and savings in the health care system), achieved when a previously undetected disease is diagnosed thanks to technology? These are ethical questions without a straightforward answer.

Those who are disappointed by the lack of accuracy of Apple Watch misperceive the opportunities offered by digital health innovations, and see them as a miraculous solution to all problems. In this type of analysis, effects are often confused with causes, whereas other factors of using innovations, such as the human element, are disregarded altogether. This is yet another confirmation of the wellknown fact that the value of technology is measured by the skills of its users. 

OSOZ Polska 11/2020

59

systemy i sprz ę t

Pracuj wydajniej z aplikacją mobilną Wizyta Położnej

Portal Pacjenta

Szkolenie dla położnych

Portal Pacjenta to platforma, która umożliwia łatwy i szybki kontakt on-line pomiędzy pacjentem, placówką medyczną oraz lekarzem. Pacjenci korzystający z Portalu nie muszą stawiać się osobiście w przychodni, aby zarezerwować, wizytę. Mogą też odbyć wizytę on-line, zdalnie zamówić receptę na kontynuację leczenia, zadać lekarzowi pytanie po zrealizowanej wizycie. Za pośrednictwem Portalu możliwe jest również sprawdzenie wyników badań oraz przeglądanie dokumentacji medycznej z wizyty. Portal Pacjenta umożliwi przeglądanie karty informacyjnej z leczenia szpitalnego. Dostęp do e-usług w ramach Portalu Pacjenta to wymierne korzyści dla pacjentów, wśród których warto wymienić: oszczędność czasu, wygodę, a także łatwy dostęp do informacji o zdrowiu z dowolnego miejsca i o dowolnej porze.

Portal Pacjenta współpracuje z systemami medycznymi produkcji KAMSOFT: KS-SOMED, KS-MEDIS oraz aplikacją mobilną dla pacjentów VisiMed.

Wizyta Położnej to aplikacja dedykowana dla położnych pracujących samodzielnie oraz współpracujących z gabinetami i przychodniami. Pozwala na elektroniczną wymianę danych medycznych z systemami w przychodni lub gabinecie oraz z aplikacją dla pacjenta VisiMed ułatwiając komunikację i wymianę informacji niezbędnych na poszczególnych etapach leczenia.

Wizyta położnej współpracuje z systemami dziedzinowymi: KS-SOMED, KS-PPS oraz SERUM. Położna korzystająca z aplikacji ma dostęp do harmonogramu wizyt, kartoteki pacjentki wraz z pełną historią zdrowia i choroby. Podczas wizyty, za pomocą aplikacji mobilnej położna może zarejestrować wywiad, oznaczyć czynności pielęgnacyjne, wprowadzić zalecenia i wygenerować elektroniczną dokumentację medyczną.

Z kolei pacjentka korzystająca z aplikacji VisiMed może przeglądać zalecenia, zarezerwować termin wizyty i prowadzić swoje konto zdrowotne.

Ze szkolenia dowiesz się: • Jak aplikacja Wizyta Położnej wspiera pracę położnych; • Poznasz główne zalety korzystania z aplikacji.

Wejdź na stronę bit.ly/3m8SgL6

60

OSOZ Polska 11/2020

Szkolenie dla pacjentów

Ze szkolenia dowiesz się: • Jakie są główne funkcjonalności Portalu Pacjenta; • Jakie są zalety korzystania z Portalu.

Wejdź na stronę bit.ly/3mcqYmV

systemy i sprz ę t

Jakich leków poszukują pacjenci w Twojej okolicy?

Statystyki KtoMaLek.pl

Rejestr Pacjentów z COVID-19 w systemie KS-MEDIS

Szkolenie dla farmaceutów

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 07 kwietnia 2020 r. nałożyło na podmioty lecznicze wykonujące działalność leczniczą o rodzaju udzielania świadczeń szpitalnych, w tym opiekę zdrowotną w izolatorium, obowiązek prowadzenia rejestru pacjentów z COVID-19.

Narodowy Instytut Kardiologii, który prowadzi Krajowy Rejestr Pacjentów z COVID-19, dał możliwość zautomatyzowania części procesów związanych z wprowadzaniem pacjentów do rejestru. W systemie wspomagającym pracę szpitali KS-MEDIS została udostępniona funkcjonalność, która pozwoli na utworzenie takiego rejestru, a następnie wyeksportowanie go w określonym przez Krajowy Rejestr Pacjentów z COVID-19 formacie.

Serwis KtoMaLek to intuicyjna wyszukiwarka stworzona w ramach platformy OSOZ, pomagająca pacjentom w szukaniu i rezerwowaniu leków w pobliskich aptekach. Z serwisem współpracuje ponad 9 600 aptek z całej Polski.

Współpraca w ramach KtoMaLek.pl daje aptece wiele korzyści. Przede wszystkim jej oferta staje się widoczna dla szerokiego grona pacjentów. Warto podkreślić, że serwis obecnie cieszy się bardzo dużym zainteresowaniem. Miesięcznie korzysta z niego ponad 2 miliony 600 tysięcy pacjentów. Apteka współpracująca z KtoMaLek ma możliwość przeglądania unikalnych informacji i statystyk związanych z wyborami pacjentów szukających leków w jej okolicy.

Szkolenie dla medycyny

Ze szkolenia dowiesz się:

• Jakie są korzyści dla aptek współpracujących z serwisem KtoMaLek; • Jakie informacje i statystyki udostępniane są w ramach współpracy.

• Jak dodać pacjenta do rejestru pacjentów chorych na COVID19 w systemie KS-MEDIS; • Jak wyeksportować dane z systemu KS-MEDIS do Krajowego Rejestru Pacjentów z COVID-19; • Jakie etapy hospitalizacji obejmuje opieka nad pacjentem zakażonym wirusem Sars-Cov-2.

Wejdź na stronę bit.ly/3nZXSYm

Wejdź na stronę bit.ly/3nU1ACM

Ze szkolenia dowiesz się:

OSOZ Polska 11/2020

61

STATYSTYKI | ANALIZY | WIEDZA

Monitor Zdrowotny OSOZ

63

FELIETON Zakupy leków przez internet

65

RANKINGI PEX Firmy i produkty (październik 2020)

66

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (październik 2020)

70

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (październik 2020)

77

MONITOR RYNKU LEKÓW Witamina C

MONITOR ZDROWOTNY F E L I E TO N

Zakupy w aptece bez wychodzenia z domu – rzecz o internetowym kanale sprzedaży Zamawianie, rezerwowanie i sprzedaż produktów aptecznych przez internet to żadne nihil novi. A tematów związanych z tym kanałem sprzedaży, ale i promocji jest mnóstwo.

Dr Jarosław Frąckowiak Prezes PEX PharmaSequence

Pierwszy temat (smutny): internet jako źródło sfałszowanych produktów farmaceutycznych. To właśnie ten kanał sprzedaży jest głównym problemem i niestety ustawa „fałszywkowa” w żaden sposób „objąć” tego typu dystrybucji nie może.

Ale to nie tylko fałszowanie leków, to także nabywanie produktów z pominięciem prawa, a także „siedlisko” szarlatanów obiecujących preparaty leczące wszystkie istniejące i wymyślone choroby. Certyfikacja aptek internetowych nadal jest w powijakach, a dla ludzi szukających nadziei czy domniemanej skuteczności certyfikacja, a nawet reguły prawa, często nie mają znaczenia. To problem podobny i „siostrzany” z problemem fake news’ów.

Drugi temat to obostrzenia prawne.

W formie wysyłkowej (nie tylko w Polsce) nie można sprzedawać leków przez internet. Ten temat jest pokrewny z tematem „dowozu leków do pacjenta”. Pewnie wszyscy Czytelnicy pamiętają fiasko

przyjęcia regulacji zezwalającej na dowóz leków do osób niepełnosprawnych.

Teraz to niemożliwe, ale cyfryzacja naszego życia (oby nie jakaś pandemia!) może „wymusić” uruchomienie on-line kanału sprzedaży dla leków Rx. Trzeci temat to definicja „internetowego kanału sprzedaży”. Nie tylko kanału sprzedaży, ale przecież też promocji (produkty bez recepty można reklamować, mimo pewnych obostrzeń; nie można reklamować aptek) i rezerwacji leków. Aktualnie, najbardziej znaczące pod względem popularności, są trzy formy sprzedaży/zamawiania produktów aptecznych.

1. Sprzedaż wysyłkowa – apteka, nawet jak jest częścią sieci czy Afiliacji (Afiliacji Poza-Kapitałowych, APK – dawniej sieci wirtualne i grupy zakupowe) musi uzyskać zezwolenie Inspektoratu Farmaceutycznego na prowadzenie takiej sprzedaży. Takich aptek aktywnych jest w Polsce 270 (źródło tej i innych informacji: niepublikowany Raport PEX „Sprzedaż internetowa w aptekach”*) jednak realnie (stan na sier-

pień 2020 roku) produkty sprzedaje tylko (aż?) 150 witryn www. Ten segment rośnie bardzo szybko, rekordy sprzedaży (nawet 100 mln obrotu miesięcznie w cenach detalicznych do pacjenta) apteki internetowe zanotowały w trakcie paniki zakupowej związanej z pandemią w marcu i kwietniu 2020 roku.

2. Sprzedaż Click & Collect – w tym modelu pacjent/konsument zamawia leki na receptę lub produkty bez recepty przez internet, a później odbiera swoje zakupy w aptekach stacjonarnych, ale tylko tych, które są związane w taki, czy inny sposób z firmą prowadzącą portal typu Click & Collect. Oczywiście tego typu apteki internetowe prowadzą też zazwyczaj sprzedaż wysyłkową, ergo podlegają tym samym regułom jak te, które działają wyłącznie w modelu opisanym w punkcie 1.

3. Wyszukiwarki dostępności produktów aptecznych – ten kanał internetowy różni się zasadniczo od dwóch pozostałych. I w tym przypadku podam nazwy serwisów (oznajmiam, że nie ma to na celu reklamy jakiegokolwiek – sam opis

OSOZ Polska 11/2020

63

MONITOR ZDROWOTNY

może nie wystarczyć Czytelnikom, którzy jeszcze się z tymi serwisami nie zetknęli). KtoMaLek.pl (informacja z dnia 18.11.2020 – współpracuje z 9 666 aptekami) i Gdziepolek.pl (brak informacji na stronie tego serwisu o ilości współpracujących aptek, danych z raportu PEX nie zacytuje, bo proces liczenia aptek miał miejsce kilka miesięcy temu, zapewne sytuacja uległa zmianie). Jak to działa? Pacjent/konsument szuka produktów przez serwis www lub aplikację na telefonie komórkowym. Serwis wyszukuje apteki, które posiadają wybrane produkty w okolicy podanego przez pacjenta adresu lub wykrytej lokalizacji wyszukującego. Produkty można zarezerwować i odebrać w wybranej aptece/ aptekach. Oba serwisy są bardzo popularne, nie tylko w dobie pandemii. Coraz częściej zdarzają się braki – tak było np. w przypadku metforminy i sartanów czy leków przeciwzakrzepowych.

PEX szacuje rynek „internetowego kanału sprzedaży” na 1 mld zł (w cenach detalicznych). To około 2,5% obrotu na rynku (wliczając refundację). A co pacjenci/konsumenci kupują w aptekach internetowych, można zobaczyć na wykresie.

ści klientów. Nie wszystkich, ale np. tych młodszych i mieszkających blisko. Jeśli obawą są koszty i brak umiejętności obsługi platformy sprzedażowej – to warto sprawdzić u dostawców oprogramowania aptecznego i w firmach obsługujących Państwa od strony IT. 2. Dołączenie do grupy aptek – co nie wyklucza realizacji punktu 1 chyba, że firma prowadząca taki portal zabrania prowadzenia własnego. W takim przypadku korzysta się z „siły ekonomii skali”. Warto sprawdzić tego typu opcję.

3. Dołączenie do wyszukiwarek dostępności. To bardzo proste. Warto się postawić w roli konsumenta/pacjenta: czy szukając w internecie dostępnego produktu sprawdzisz sklep, który znasz

jeżeli nie ma o nim w wyszukiwarce żadnej informacji w interesującym Ciebie temacie? Życzę Państwu zdrowia – fizycznego, duchowego, ekonomicznego i cyfrowego.  * Dane i informacje wykorzystane w artykule opracowane na podstawie bazy aptek PEX (DOBA) oraz badań PEX PharmaSequence w tym na podstawie analiz z reprezentatywnego panelu PEX PharmaSequence umożliwiającego – aptekom i sieciom, członkom Aptecznego Banku Danych – dostęp do szczegółowych analiz. Raport PEX „Sprzedaż internetowa w aptekach” został sporządzony w sierpniu 2020 roku i nie jest dostępny poza obiegiem komercyjnym. Adres do autora: jaroslaw.frackowiak@pexps.pl

Wartość sprzedaży wysyłkowej w klasach GRUPEX (kategoryzacja PEX produktów bez recepty) WITAMINY/MINERAŁY/TONIKI KOSMETYKI PREPARATY ŻYWIENIOWE PRZEZIĘBIENIE PRZEWÓD POKARMOWY I METABOLIZM NIE DOTYCZY MIĘŚNIE I STAWY

Największym segmentem w sprzedaży wysyłkowej są kosmetyki (źródło: opisany wyżej raport PEX), kolejne pod względem wartości sprzedaży segmenty to preparaty żywieniowe i witaminy/minerały/toniki (uwaga! Kategoria „nie dotyczy” to produkty z kategorii bardziej szczegółowych i/lub nieskategoryzowane – np. nie występujące w aptekach stacjonarnych). Z rankingu kategorii GRUPEX dość łatwo odgadnąć, kto jest częstym Klientem aptek internetowych.

Częściej są to panie, bardzo często młode mamy. To tylko hipotezy, a nie „twarde” dane. Transakcja „wysyłkowa” i „Click & Collect” bardzo się różni. Do wysyłki zamawiamy więcej i płacimy więcej (także po to, by uniknąć wysokich kosztów wysyłki).

Czy warto mieć aptekę internetową?

A może dołączyć do jakiejś grupy aptek, która taką aptekę ma? Czy warto zaistnieć w wyszukiwarkach dostępności produktów? Odpowiedź na wszystkie pytania brzmi „tak”. A oto moje uzasadnienie: 1. Własna apteka internetowa – brzmi „groźnie” jeżeli czyta te słowa Właściciel czy Zarządzający jedną apteką czy małą grupą aptek. Ale tak nie jest. Internet to narzędzie do budowania lojalno-

64

OSOZ Polska 11/2020

DERMATOLOGIA UKŁAD MOCZOWY UKŁAD KRĄŻENIA POZOSTAŁE PREPARATY NON-RX O DZIAŁANIU TERAPEUTYCZNYM UKŁAD NERWOWY NARZĄDY ZMYSŁÓW PREPARATY PRZECIWBÓLOWE GINEKOLOGIA I MENOPAUZA JAMA USTNA - PIELĘGNACJA MATERIAŁY OPATRUNKOWE JAMA USTNA - PREPARATY O DZIAŁANIU TERAPEUTYCZNYM POZOSTAŁE PREPARATY NON-RX TESTY DIAGNOSTYCZNE AKCESORIA/SPRZĘT MEDYCZNY 0

2

4

6

8

10

12

14 mln zł

Sprzedaże internetowe – podsumowanie (dane za październik 2020) Liczba SKU w jednej transakcji

Liczba opakowań w jednej transakcji

Średnia wartość paragonu

Sprzedaż wysyłkowa

4,05

6,88

145,48 zł

Odbiór w aptece – Click & Collect

1,77

2,26

62,35 zł

MONITOR ZDROWOTNY

R ankin g i P E X

Rankingi PEX. Firmy i produkty. Październik 2020 Top 10 firm farmaceutycznych oraz 10 Top Total Brand dla wybranych segmentów rynku (pod względem sprzedaży w danym miesiącu w cenach detalicznych do pacjenta, pojęcie total brand oznacza sumę wszystkich prezentacji/SKU danego produktu występujących pod daną nazwą – np. różne dawki tego samego leku itd.). Obrazowane komentarzem i strzałkami zmiany w rankingu między miesiącami dotyczą pierwszych 10-ciu miejsc. Autorem rankingów jest PEX PharmaSequence (wszystkie dane na podstawie reprezentatywnego panelu aptek/sieci ABD PEX PharmaSequence).

Miejsce w rankingu

Ranking firm farmaceutycznych pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w październiku 2020

1

POLPHARMA

2

TEVA

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

Miejsce w rankingu

         

1

XARELTO

2

PRADAXA

3

NEOPARIN

LEKI NA RECEPTĘ

3

KRKA

4

ADAMED

5

SANOFI

6

BAYER

7

BAUSCH HEALTH

8

SANDOZ

9

BERLIN-CHEMIE

10

BOEHRINGER INGELHEIM

1

USP ZDROWIE

2

POLPHARMA

3

GLAXOSMITHKLINE

4

AFLOFARM

5

SANOFI HASCO - LEK

7

PROCTER & GAMBLE

8

TEVA

9

RECKITT BENCKISER

10

BAYER

4

FOSTEX

5

CLEXANE

6

ELIQUIS

7

BISOCARD

8

GLUCOPHAGE

9

ATORIS

10

PRESTARIUM

1

IBUPROM

2

GRIPEX

AFLOFARM NUTRICIA USP ZDROWIE SIEĆ N.P.ZDROVIT OLEOFARM OLIMP LABS SYNOPTIS POLPHARMA AUROVITAS

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

L’OREAL AFLOFARM PERRIGO IRENA ERIS ZIAJA POLPHARMA PIERRE FABRE PIERRE FABRE DERMO-COSMETIQUE NAOS GALDERMA

         

LEKI OTC

         

3

NEOSINE

4

RUTINOSCORBIN

5

APAP

6

THERAFLU

7

VOLTAREN

8

NUROFEN

9

PYRALGINA

10

STREPSILS

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

MARKA WŁASNA BEBILON D-VITUM NUTRAMIGEN NUTRIDRINK RUTINACEA DICOFLOR MOLLERS VITRUM APOD3

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

SUPLEMENTY DIETY 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

LEKI NA RECEPTĘ

LEKI OTC

6

Ranking total brandów pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w październiku 2020

         

SUPLEMENTY DIETY

KOSMETYKI

         

KOSMETYKI VICHY PHARMACERIS ZIAJA LA ROCHE EMOLIUM ELUDRIL CETAPHIL BIODERMA DERMEDIC AVENE

         

Więcej danych?

Wszystkich Państwa, którzy są zainteresowani bardziej szczegółowymi raportami i/lub zakupem raportów-rankingów, prosimy o kontakt: rozwiazania@pexps.pl

OSOZ Polska 11/2020

65

MONITOR ZDROWOTNY m o nito r epi d emi o lo g iczny

Monitor epidemiologiczny. Koszty leczenia.

OGÓŁEM

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE

ALERGIA

ZMIANA MIESIĘCZNA W październiku W ODNIESIENIU DO września

83 945 zł

94 168 zł

8 665 zł

10 804 zł

546 zł

532 zł

wrzesień

październik

wrzesień

październik

wrzesień

październik

12,18%

2139 zł

24,69%

–14 zł

–2,60%

10 223 zł

TREND ROCZNY PORÓWNANIE ROKU 2020 I 2019

982 686 zł

989 887 zł

83 615 zł

85 518 zł

10 448 zł

8 176 zł

2019

2020

2019

2020

2019

2020

7201 zł

0,73%

1903 zł

2,28%

–2273 zł

–21,75%

październik WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Opolskie 77 516 zł Podkarpackie 79 725 zł Warmińsko-Mazurskie 81 059 zł

Warmińsko-Mazurskie 8 446 zł Podlaskie 9 102 zł Kujawsko-Pomorskie 9 274 zł

Opolskie 389 zł Podlaskie 398 zł Kujawsko-Pomorskie 412 zł

Wielkopolskie 106 722 zł Łódzkie 107 593 zł Mazowieckie 111 125 zł

Wielkopolskie 12 063 zł Lubuskie 12 139 zł Mazowieckie 12 482 zł

Dolnośląskie 585 zł Lubuskie 586 zł Mazowieckie 639 zł

ROK 2019 WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Podkarpackie 813 884 zł Opolskie 832 950 zł Śląskie 882 519 zł

Podkarpackie 71 441 zł Opolskie 72 497 zł Śląskie 72 740 zł

Opolskie 5 958 zł Kujawsko-Pomorskie 5 991 zł Podlaskie 6 330 zł

Łódzkie 1 110 589 zł Wielkopolskie 1 121 859 zł Mazowieckie 1 162 509 zł

Wielkopolskie 95 049 zł Lubuskie 95 163 zł Mazowieckie 103 852 zł

Lubuskie 9 069 zł Dolnośląskie 9 206 zł Mazowieckie 9 606 zł

październik WOJEWÓDZTWA Z NAJMOCNIEJSZYMI SPADKAMI I WZROSTAMI KOSZTÓW Brak spadków kosztów

Brak spadków kosztów

Podlaskie -39 zł Zachodniopomorskie -37 zł Pomorskie -29 zł

Mazowieckie 12 472 zł Małopolskie 12 875 zł Łódzkie 13 499 zł

Lubuskie 2 650 zł Podkarpackie 2 788 zł Małopolskie 2 991 zł

Brak wzrostów kosztów

zestawienie KOSZTY W październiku W OSTATNICH LATACH

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

* wszystkie dane w przeliczeniu na 1000 mieszkańców

66

OSOZ Polska 11/2020

MONITOR ZDROWOTNY

m o nito r epi d emi o lo g iczny

Ogólne koszty leczenia (zakup środków farmaceutycznych) przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

ƐƐƏƏƏƏ

prognoza

» W październiku

koszty, tys. zł

ƐƏƏƏƏƏ

nastąpił większy niż w poprzednich latach skok kosztów. «

ƖƏƏƏƏ ѶƏƏƏƏ ƕƏƏƏƏ ѵƏƏƏƏ ƔƏƏƏƏ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐƖ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC

LIPIEC

SIERPIEŃ

WRZESIEŃ

PAŹDZIERNIK

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 11/2020

67

MONITOR ZDROWOTNY m o nito r epi d emi o lo g iczny

koszty, tys. zł

Koszty grypy i przeziębienia przypadające na 1000 mieszkańców

68

ƐƑƏƏƏ ƐƐƏƏƏ ƐƏƏƏƏ ƖƏƏƏ ѶƏƏƏ ƕƏƏƏ ѵƏƏƏ ƔƏƏƏ ƓƏƏƏ ƒƏƏƏ ƑƏƏƏ ƐƏƏƏ Ə

OSOZ Polska 11/2020

dane bieżące

prognoza

» Czy wzrost kosztów leczenia grypy i przeziębienia to efekt drugiej fali COVID-19?« Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐƖ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC

LIPIEC

SIERPIEŃ

WRZESIEŃ

PAŹDZIERNIK

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

MONITOR ZDROWOTNY

m o nito r epi d emi o lo g iczny

Koszty alergii przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

prognoza

ƐѵƏƏ ƐƓƏƏ

» Koszty alergii są

koszty, tys. zł

ƐƑƏƏ ƐƏƏƏ

na stabilnym, prawie niezmiennym poziomie.«

ѶƏƏ ѵƏƏ ƓƏƏ ƑƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐƖ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC

LIPIEC

SIERPIEŃ

WRZESIEŃ

PAŹDZIERNIK

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 11/2020

69

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Struktura dystrybucji leków październik | WARTOŚCI STATYSTYCZNE I TRENDY W STOSUNKU DO września

CENA OPAKOWANIA LEKU

MARŻA APTECZNA

OBRÓT W APTECE

LICZBA PACJENTÓW

22,72 zł

25,02%

266 tys. zł

4110

29 tys. zł

260

–0,15 zł

(

(

(

*

*

–0,59%

(

(

(

3,16 zł

PROGNOZA NA

styczeń

SPRZEDAŻ WEDŁUG STATUSU LEKU

OSOZ Polska 11/2020

(

suplementy

INNE

(

(

55,14% 25,20% 10,82% 8,83%

*

*

(

(

(

*

*

POZIOM REFUNDACJI

23,70% –0,78%

Mimo częściowego zamrożenia gospodarki związanego z koronawirusem nie widać spadków obrotu w aptekach, jakie zanotowaliśmy wiosną. Stan ten będzie się utrzymywał w kolejnych miesiącach. Według prognoz, obrót w styczniu wyniesie 241 tys. zł.

Obrót statystycznej apteki w październiku 2020 roku wyniósł 266 tys. zł. W porównaniu z wrześniem 2020 roku był o 29 tys. zł wyższy (+12,2%) i o 20,5 tys. zł większy (8,4%) niż w analogicznym okresie ubiegłego roku. Wartość rynku farmaceutycznego osiągnęła poziom 3,6 mld zł. Oznacza to wzrost o 390 mln zł (12,2%) w stosunku do września 2020 roku oraz wzrost o 159 mln zł (4,6%) w stosunku do października 2019 roku.

Udział refundacji stanowił 23,70% (– 0,78 p.p. w porównaniu z wrześniem 2020) obrotu aptecznego i wyniósł 852 mln zł (+8,6%).

Obrót w statystycznej aptece w 2020 roku wyniesie 2,763 mln zł. Oznacza to wzrost średniego obrotu w stosunku do minionego roku o 5,6% (+146 tys. zł) oraz wzrost o 19,1% (+443,5 tys. zł) w stosunku do 2018 roku. Rynek farma-

70

*

RX OTC

SPRZEDAŻ NA PACJENTA

64,72 zł

*

ceutyczny osiągnie wartość 37,6 mld zł. To odpowiednio o 477 mln zł więcej (+1,3%) niż w 2019 roku oraz o 3 mld zł więcej (+8,9%) niż w 2018 roku. Wartość refundacji wyniesie 9,4 mld zł, co będzie stanowiło 24,93% całkowitego obrotu aptecznego.

W październiku sprzedaż w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: średni obrót apteczny wypracowany ze sprzedaży leków refundowanych wyniósł 84 tys. zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 58,8 tys. zł, a produktów sprzedawanych bez recepty – 121,2 tys. zł. W porównaniu z wrześniem 2020 roku, we wszystkich trzech kategoriach zanotowaliśmy wzrost wartości sprzedaży. W przypadku leków refundowanych wzrost ten wyniósł 6,93 tys. zł (+9,0%), dla sprzedaży leków wydawanych na re-

cepty pełnopłatne 5,08 tys. zł (+9,5%), z kolei dla sprzedaży odręcznej 16,79 tys. (+16,1%). Wartość rynku farmaceutycznego wypracowana ze sprzedaży leków refundowanych wyniosła 1,14 mld zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 795,16 mln zł, a sprzedaży produktów OTC – 1,64 mld zł.

Dniem tygodnia charakteryzującym się największym średnim obrotem aptecznym był piątek (11 159 zł), natomiast dniem roboczym o najniższym średnim obrocie aptecznym – poniedziałek (10 041 zł). Rozrzut pomiędzy tymi wartościami wynosił 1 118 zł.

W październiku 2020 roku, w stosunku do września 2020 roku, w jednej kategorii zanotowaliśmy spadek wartości sprzedaży. Były to produkty dermatologiczne. Największy wzrost wartości sprzedaży zanotowaliśmy w przypadku

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

leków przeciwzakaźnych, produktów na centralny układ nerwowy oraz leków przeciwpasożytniczych.

Największe zmiany w udziale poszczególnych grup terapeutycznych zaobserwowano w przypadku leków na centralny układ nerwowy, leków przeciwzakaźnych oraz produktów dermatologicznych. Największy udział w wartości sprzedaży należy do grupy produktów na przewód pokarmowy i metabolizm.

W październiku średnia marża apteczna wyniosła 25,02%. To o 0,59 p.p. mniej niż we wrześniu 2020 roku oraz o 0,24 p.p. więcej niż w październiku 2019 roku. Marża w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: dla leków refundowanych wyniosła 18,62% (–0,75 p.p. w stosunku do września 2020), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 21,47% (–1,07 p.p. w stosunku do września 2020), natomiast dla produktów OTC – 29,50% (–0,49 p.p. w stosunku do września 2020 roku).

W 2020 roku marża apteczna wyniesie 24,73%. Będzie to odpowiednio o 0,03 p.p. mniej niż w 2019 roku oraz o 0,28 p.p. mniej niż w 2018 roku. Dla leków refundowanych średnia marża apteczna wyniesie 18,98% (–0,23 p.p. w stosunku do 2019 roku), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 21,12% (–0,07 p.p. w stosunku do 2019 roku), a dla produktów OTC – 28,87% (–0,19 p.p. w stosunku do 2019 roku). Średnia cena za opakowanie leku w październiku 2020 roku wyniosła 22,72 zł. Cena ta w porównaniu do września 2020 roku spadła o 15 groszy. Porównując ją do ceny z października 2019 obserwujemy wzrost ceny o 0,81 zł. W dwóch kategoriach zanotowaliśmy wzrost średniej ceny sprzedaży (w stosunku do poprzedniego miesiąca). Średnia cena za opakowanie leków refundowanych wyniosła 29,12 zł (+0,03 zł). Średnia cena za opakowanie leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 29,51 zł (+0,01 zł). Dla leków sprzedawanych bez recepty średnia cena za opakowanie nie zmieniła się i wyniosła 17,70 zł.

W październiku statystyczną aptekę odwiedziło 4110 pacjentów (wzrost o 260-ciu pacjentów w stosunku do września 2020). 3370 osób zakupiło produkty OTC, 930 – leki refundowane, a 830 – leki wydawane na recepty pełnopłatne. Największy ruch w statystycznej aptece panował w trzecim tygodniu miesiąca, tj. pomiędzy 15 a 21 październi-

Rys. 1. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach października (porównanie do ubiegłego roku) październik 2020

październik 2019

ƐƑƏƏƏ ƐƐƏƏƏ ƐƏƏƏƏ ƖƏƏƏ ѶƏƏƏ ƕƏƏƏ ѵƏƏƏ ƔƏƏƏ ƓƏƏƏ ƒƏƏƏ ƑƏƏƏ ƐƏƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ ƒƐ

Rys. 2. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach października – podział na dni tygodnia (porównanie do ubiegłego roku) październik 2020

październik 2019

ƐƑƏƏƏ ƐƐƏƏƏ ƐƏƏƏƏ ƖƏƏƏ ѶƏƏƏ ƕƏƏƏ ѵƏƏƏ ƔƏƏƏ ƓƏƏƏ ƒƏƏƏ ƑƏƏƏ ƐƏƏƏ Ə

omb;7 b-j;h

)|ou;h

ࡆuo7-

-u|;h

b.|;h

"o0o|-

b;7 b;Ѵ-

Rys. 3. Podział sprzedaży aptecznej na kategorie – % wartości sprzedaży układ mięśniowo-szkieletowy 5,53% układ moczowo-płciowy 4,04% i hormony płciowe

13,16% przewód pokarm. i metabolizm

układ 9,45% oddechowy 1,85% narządy zmysłów 4,42% leki przeciwzakaźne 0,27% leki przeciwpasożytnicze, owadobójcze i repelenty 1,5% leki onkologiczne i immunomodulacyjne 5,02% krew i układ krwiotwórczy

11,93% układ sercowo-naczyniowy

1,09% endokrynologia – hormony, bez horm. płciowych 2,71% dermatologia varia 9,91%

11,83% centralny układ nerwowy

nieokreślona 17,29%

OSOZ Polska 11/2020

71

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 4. Poziom marży aptecznej (%) w latach 2007–2020 ƒƏѷ ƑƖѷ ƑѶѷ Ƒƕѷ Ƒѵѷ ƑƔѷ ƑƓѷ Ƒƒѷ ƑƑѷ

(

ƑƏƏƕ

(

ƑƏƏѶ

(

ƑƏƏƖ

(

ƑƏƐƏ

(

ƑƏƐƐ

(

ƑƏƐƑ

(

ƑƏƐƒ

(

ƑƏƐƓ

(

ƑƏƐƔ

(

ƑƏƐѵ

(

ƑƏƐƕ

(

ƑƏƐѶ

Rys. 5. Podział średniej ceny leku (w zł) na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2019–2020

(

ƑƏƐƖ

ƐƏ

ƑƏƑƏ

zapłata pacjenta

refundacja

ƑƔ ƑƏ ƐƔ

Ɛѵķƕ ƐѵķƕƑ ƐѵķѶƑ ƐƕķƑƐ ƐƕķƑѶ ƐƕķƒƓ ƐƔķƖ ƐƔķѶƓ ƐƔķѶƓ ƐƔķƕѶ ƐƔķѶƕ ƐѵķƏƒ ƐѵķƑƓ ƐѵķƑƖ ƐѵķƒƓ ƐѵķƔ ƐѵķѵƐ ƐѵķѶƐ ƐѵķƒƓ ƐѵķƔƓ

ƐƔķѶƒ ƐƔķѶ ƐƏ Ɣ ƔķƏƓ

ƔķƑ

ƔķƓƑ

ƔķƔƖ

Ɣķƕѵ

Ɣķѵƒ

ƔķѶѶ

ƔķѵƓ

Ɣķƒƕ

ƔķѵƑ

ƔķƔƕ

Ɣķƒƕ

ƔķƒƔ

ƔķƑƑ

ƔķƐƕ

Ɣķƕƒ

ѵķƐƔ

ѵķƐѶ

ƔķƖƔ

ƔķƓѵ

Ɣķѵ

ƔķƒƖ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

ƐƐ

ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

Ə

ƑƏƐƖ

ƐƐ

ƐƑ

ƑƏƑƏ

Rys. 6. Podział średniej ceny pozycji sprzedanej na receptę refundowaną (w zł), na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2019–2020 zapłata pacjenta

ƒƏ ƑƔ

ƕķѵ

ƕķƓѶ

ƕķƔѶ

ƕķƒѶ

ƕķƑƔ

ƕķƑѵ

ƕķƑƐ

ƕķƓƓ

ƕķƒƑ

ƕķƓƑ

ƕķƓƔ

ƕķƒƔ

ƕķƓƔ

ƕķѵƔ

ƕķƑѵ

ƕķƔƔ

ƕķƑƔ

ƕķƒƓ

ƕķƑѶ

ƕķƒѵ

ƕķƔƑ

refundacja

ƕķѵ

ƑƏ ƐƔ ƐƏ

ƑƏķƑƔ ƑƏķƕƓ ƑƏķѶƑ ƑƏķƖƓ ƑƏķѶƓ ƑƐķƏƔ ƑƏķƖ ƑƏķƕƔ ƑƐķƏƖ ƑƐķƑƕ ƑƐķƑƑ ƑƐķƒƔ ƑƐķƏѶ ƑƐķƔƓ ƑƐķƑѶ ƑƐķƔƖ ƑƐķѵƖ ƑƐķƕƔ ƑƐķѶƐ ƑƐķѵѵ ƑƐķƔѶ ƑƐķƔƑ

Ɣ Ə

Ɛ

Ƒ

Ɠ

ƒ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

ƐƐ

Ɛ

ƐƑ

Ƒ

Ɠ

ƒ

Ɣ

ѵ

ƑƏƐƖ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

ƐƑ

ƑƏƑƏ

Rys. 7. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w ciągu miesiąca w latach 2007–2020 ƓѵƏƏ ƓƓƏƏ ƓƑƏƏ ƓƏƏƏ ƒѶƏƏ ƒѵƏƏ ƒƓƏƏ ƒƑƏƏ ƒƏƏƏ ƑѶƏƏ ƑѵƏƏ

(

ƑƏƏƕ

72

OSOZ Polska 11/2020

(

ƑƏƏѶ

(

ƑƏƏƖ

(

ƑƏƐƏ

(

ƑƏƐƐ

(

ƑƏƐƑ

(

ƑƏƐƒ

(

ƑƏƐƓ

(

ƑƏƐƔ

(

ƑƏƐѵ

(

ƑƏƐƕ

(

ƑƏƐѶ

(

ƑƏƐƖ

ƐƏ

ƑƏƑƏ

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 8. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w rozbiciu na przedziały godzinowe w dniu powszednim w październiku ƐƓ ƐƑ ƐƏ Ѷ ѵ Ɠ Ƒ

ƑƒŋƑƓ

ƑƑŋƑƒ

ƑƐŋƑƑ

ƑƏŋƑƐ

ƐƖŋƑƏ

ƐѶŋƐƖ

ƐƕŋƐѶ

ƐѵŋƐƕ

ƐƔŋƐѵ

ƐƓŋƐƔ

ƐƒŋƐƓ

ƐƑŋƐƒ

ƐƐŋƐƑ

ƖŋƐƏ

ƐƏŋƐƐ

ѶŋƖ

ƕŋѶ

ѵŋƕ

Ɣŋѵ

ƓŋƔ

ƒŋƓ

Ƒŋƒ

ƐŋƑ

Ə ƏŋƐ

ka. Wówczas w statystycznej aptece zanotowano 942 osoby. Kolejnym w rankingu tygodniem był 8–14 października (937 osób), 1–7 października (899 osób), 22–28 października (898 osób). Najwięcej pacjentów zarejestrowano w aptece w godzinach 12.00–13.00.

Statystyczny pacjent podczas jednej wizyty w aptece zakupił produkty o łącznej wartości 64,72 zł. To o 3,16 zł więcej niż w minionym miesiącu oraz o 8,15 zł więcej niż w analogicznym okresie roku 2019. Z kwoty tej 49,38 zł zapłacił pacjent, a 15,34 zł dopłacił refundator. Wartość refundacji w porównaniu z wrześniem 2020 wzrosła o 1,8%. W tym samym okresie wartość zapłaty pacjenta wzrosła o 6,2% (+2,89 zł). Dla leków refundowanych wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniosła 90,27 zł (z czego 23,56 zł to zapłata pacjenta, a 66,71 zł – wartość refundacji), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 70,86 zł, a dla produktów OTC – 35,96 zł.

W 2020 roku wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniesie 61,58 zł. Z kwoty tej 46,23 zł zapłaci pacjent, a 15,35 zł dopłaci refundator. W podziale na podstawowe kategorie sprzedażowe, wartość sprzedaży na pacjenta będzie kształtowała się następująco: dla leków sprzedawanych na recepty pełnopłatne wyniesie 67,82 zł, produktów OTC – 33,02 zł, a leków refundowanych – 92,46 zł (z czego 23,73 zł to zapłata pacjenta, a 68,73 zł wartość refundacji). 

Rys. 9. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych dniach października (porównanie do ubiegłego roku) październik 2020

październik 2019

ƑƏƏ ƐѶƏ ƐѵƏ ƐƓƏ ƐƑƏ ƐƏƏ ѶƏ ѵƏ ƓƏ ƑƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ ƒƐ

Rys. 10. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych tygodniach października (porównanie do ubiegłego roku) październik 2020

październik 2019

ƐƏƏƏ

»W październiku statystyczną aptekę odwiedziło 4110 pacjentów, o 260 więcej w stosunku do września 2020.«

ƖƏƏ ѶƏƏ ƕƏƏ ѵƏƏ ƔƏƏ ƓƏƏ ƒƏƏ ƑƏƏ ƐƏƏ Ə

Ɛŋƕ r-৳7 b;umbh-

ѶŋƐƓ r-৳7 b;umbh-

ƐƔŋƑƐ r-৳7 b;umbh-

ƑƑŋƑѶ r-৳7 b;umbh-

ƑƖŋƒƐ r-৳7 b;umbh-

Tab. 1. Sprzedaż produktów w statystycznej aptece wg. statusu produktu Wg. statusu leku w bazie BLOZ

Wartość sprzedaży w statystycznej aptece (PLN)

Udział w całkowitej wartości sprzedaży aptecznej

październik 2020

październik 2019

październik 2020

październik 2019

135 375

153 765

55,14%

57,81%

Lek - OTC

61 868

61 108

25,20%

22,97%

Suplement diety lub dietetyczny środek spożywczy

26 572

25 706

10,82%

9,66%

Pozostałe

21 685

25 421

8,83%

9,56%

Lek - RX

OSOZ Polska 11/2020

73

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 2. Opis stanu statystycznej apteki w formie skróconego biuletynu informacyjnego za październik 2020 październik 2020

zmiana w stosunku do (%) września 2020

stycznia 2020

zmiana w stosunku do (liczbowo)

października 2019

września 2020

stycznia 2020

października 2019

obrót całkowity (w tys. zł) statystyczna apteka

266,0

12,2%

7,7%

8,4%

29,0

19,0

20,5

cały rynek apteczny

3 596 320

12,2%

5,1%

4,6%

390 421,0

173 147,0

159 074,5

statystyczna apteka

84,0

9,0%

5,0%

0,4%

6,9

4,0

0,3

cały rynek apteczny

1 135 069

8,9%

2,4%

-3,0%

93 157,5

26 963,7

-35 505,8

statystyczna apteka

58,8

9,5%

6,0%

5,4%

5,1

3,3

3,0

cały rynek apteczny

795 165

9,4%

3,4%

1,8%

68 319,0

26 475,8

14 091,5

statystyczna apteka

121,2

16,1%

10,7%

16,4%

16,8

11,7

17,0

cały rynek apteczny

1 638 394

16,0%

8,0%

12,4%

226 337,7

121 360,3

180 246,0

statystyczna apteka

63,0

8,7%

4,9%

0,2%

5,0

2,9

0,1

cały rynek apteczny

852 361

8,6%

2,3%

-3,3%

67 540,9

19 051,2

-28 684,1

w całkowitym obrocie

23,70%

-3,2%

-2,6%

-7,5%

0,0

0,0

0,0

w sprzedaży refundowanej

73,90%

-0,4%

0,0%

-0,3%

0,0

0,0

0,0

ogółem

22,72 zł

-0,7%

3,5%

3,7%

-0,2

0,8

0,8

dla leków z list refundacyjnych

29,12 zł

0,1%

2,1%

1,4%

0,0

0,6

0,4

dla leków z recept pełnopłatnych

29,51 zł

0,1%

8,2%

9,5%

0,0

2,2

2,5

dla produktów bez recepty (OTC)

17,70 zł

0,0%

3,2%

5,5%

0,0

0,6

0,9

4 110

6,8%

-5,7%

-5,3%

260,0

-250,0

-230,0

Liczba pacjentów w aptece (recepty refundowane)

930

8,1%

-5,1%

4,5%

70,0

-50,0

40,0

Liczba pacjentów w aptece (recepty pełnopłatne)

830

7,8%

-6,7%

-9,8%

60,0

-60,0

-90,0

3 370

8,0%

-4,8%

-5,3%

250,0

-170,0

-190,0

ogółem

25,02%

-2,3%

1,1%

1,0%

0,0

0,0

0,0

dla leków z list refundacyjnych

18,62%

-3,9%

-0,7%

-1,8%

0,0

0,0

0,0

dla leków na recepty pełnopłatne

21,47%

-4,8%

3,1%

0,3%

0,0

0,0

0,0

dla sprzedaży odręcznej

29,50%

-1,6%

1,3%

0,6%

0,0

0,0

0,0

Wartość sprzedaży na pacjenta

64,72 zł

5,1%

14,2%

14,4%

3,2

8,1

8,2

Wartość zapłaty przez pacjenta

49,38 zł

6,2%

15,2%

17,4%

2,9

6,5

7,3

Wartość dopłaty refundatora

15,34 zł

1,8%

11,2%

5,8%

0,3

1,5

0,8

Wartość sprzedaży na pacjenta (recepty refundowane)

90,27 zł

0,8%

10,6%

-3,9%

0,7

8,7

-3,7

Wartość zapłaty przez pacjenta (recepty refundowane)

23,56 zł

1,8%

10,5%

-3,2%

0,4

2,2

-0,8

Wartość dopłaty refundatora (recepty refundowane)

66,71 zł

0,4%

10,7%

-4,1%

0,3

6,4

-2,9

Wartość sprzedaży na pacjenta (recepty pełnopłatne)

70,86 zł

1,5%

13,7%

16,9%

1,1

8,5

10,2

Wartość sprzedaży na pacjenta (sprzedaż odręczna)

35,96 zł

7,5%

16,3%

22,9%

2,5

5,0

6,7

recepty refundowane (w tys. zł)

recepty pełnopłatne (w tys. zł)

sprzedaż odręczna (w tys. zł)

wartość refundacji (w tys. zł)

udział refundacji

średnia cena opakowania

Liczba pacjentów w aptece

Liczba pacjentów w aptece (sprzedaż odręczna) Średnia marża apteczna

Rys. 11. Prognoza miesięcznych obrotów statystycznej apteki Wartości w cenach detalicznych brutto prognoza obrotu

Obrót 2020: 2 763,5 tys. zł

Tysiące zł

Zmiana obrotu: wzrost 4 do 6%

74

OSOZ Polska 11/2020

ƒƏƏ ƑƖƏ ƑѶƏ ƑƕƏ ƑѵƏ ƑƔƏ ƑƓƏ ƑƒƏ ƑƑƏ ƑƐƏ ƑƏƏ ƐƖƏ ƐѶƏ

(

(

(

(

realizacja obrotu

(

*

realizacja (poprzedni rok)

*

*

*

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Prognoza sprzedaży rocznej w oparciu o dane do października 2020 2020

Dane narastające od początku roku

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2019

2019

2018

2020

2018

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2019

2019

2018

2018

2 763,5

5,6%

19,1%

146,0

443,5

2 298,5

6,9%

20,9%

148,5

397,5

37 649 988,0

1,3%

8,9%

477 770,5

3 066 894,0

31 373 763,0

2,3%

10,3%

705 653,5

2 939 769,0

912,0

2,3%

11,6%

20,5

95,1

756,9

2,8%

12,3%

20,6

82,6

12 424 228,9

-1,9%

2,0%

-235 753,4

246 494,8

10 331 113,7

-1,6%

2,4%

-170 178,8

246 162,1

614,8

5,1%

22,0%

29,7

111,0

512,9

6,6%

23,7%

31,9

98,3

8 375 210,1

0,8%

11,5%

67 762,1

866 093,9

7 000 600,0

2,0%

12,9%

140 591,8

799 865,9

1 214,8

8,4%

23,7%

94,0

233,0

1 010,4

10,3%

26,7%

94,5

213,0

16 551 936,4

4,0%

13,1%

632 981,2

1 917 361,8

13 792 527,3

5,6%

15,6%

725 552,5

1 865 025,2

688,9

3,0%

15,0%

20,1

89,7

571,5

3,5%

15,7%

19,5

77,4

9 384 759,7

-1,2%

5,1%

-112 850,0

453 063,8

7 800 510,3

-0,9%

5,6%

-72 377,5

411 666,6

0,2

-2,4%

-3,5%

0,0

0,0

0,2

-3,2%

-4,3%

0,0

0,0

0,7

0,6%

2,6%

0,0

0,0

0,7

0,7%

2,7%

0,0

0,0

19,9

-6,2%

-4,4%

-1,3

-0,9

21,8

3,1%

3,1%

0,66

0,66

27,9

-3,0%

-0,2%

-0,9

-0,1

29,1

1,4%

2,9%

0,41

0,81

27,7

3,1%

9,2%

0,8

2,3

29,5

9,5%

14,0%

2,55

3,63

14,6

-14,6%

-7,7%

-2,5

-1,2

17,7

5,5%

10,3%

0,92

1,65

44 878,9

-3,9%

2,4%

-1 831,1

1 068,9

37 020,0

-4,0%

2,5%

-1 560,0

920,0

9 863,3

4,5%

14,8%

423,3

1 273,3

8 220,0

6,9%

15,8%

530,0

1 120,0

9 064,8

-5,4%

1,3%

-515,2

114,8

7 510,0

-4,8%

1,6%

-380,0

120,0

36 795,1

-4,7%

0,8%

-1 814,9

295,1

30 280,0

-5,2%

0,8%

-1 670,0

240,0

0,2

0,1%

-1,1%

0,0

0,0

0,2

0,7%

-0,6%

0,0

0,0

0,2

-1,2%

1,6%

0,0

0,0

0,2

-1,3%

1,9%

0,0

0,0

0,2

-0,3%

-7,7%

0,0

0,0

0,2

1,4%

-7,3%

0,0

0,0

0,3

-0,7%

-2,1%

0,0

0,0

0,3

0,4%

-0,9%

0,0

0,0

61,58 zł

9,9%

16,3%

5,5

8,6

62,09 zł

11,4%

17,9%

6,4

9,4

46,23 zł

10,8%

17,7%

4,5

6,9

46,65 zł

12,6%

19,7%

5,2

7,7

15,35 zł

7,2%

12,2%

1,0

1,7

15,44 zł

7,9%

12,8%

1,1

1,8

92,46 zł

-2,1%

-2,8%

-2,0

-2,6

92,08 zł

-3,8%

-3,0%

-3,7

-2,9

23,73 zł

-3,7%

-9,5%

-0,9

-2,5

23,64 zł

-5,6%

-9,9%

-1,4

-2,6

68,73 zł

-1,5%

-0,2%

-1,1

-0,2

68,44 zł

-3,2%

-0,4%

-2,3

-0,3

67,82 zł

11,0%

20,5%

6,7

11,5

68,30 zł

12,0%

21,7%

7,3

12,2

33,02 zł

13,7%

22,7%

4,0

6,1

33,37 zł

16,4%

25,7%

4,7

6,8

Rys. 12. Prognoza miesięcznej wartości obrotu w kraju (ceny detaliczne brutto) Obrót 2020: 37,6 mld zł

realizacja obrotu

realizacja obrotu (rok 2019)

prognoza refundacji

realizacja refundacji

realizacja refundacji (rok 2019)

ƓƔƏƏ

Refundacja: 9,38 mld zł

ƓƏƏƏ

Zmiana obrotu: wzrost 1 do 2% (w stosunku do roku 2019)

ƒƏƏƏ

Zmiana refundacji: spadek -2 do -1% (w stosunku do roku 2019)

prognoza obrotu

Miliony zł

ƒƔƏƏ

ƑƔƏƏ ƑƏƏƏ ƐƔƏƏ ƐƏƏƏ ƔƏƏ Ə

(

(

(

(

(

*

*

*

*

OSOZ Polska 11/2020

75

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 3. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – dotyczy aktualnego miesiąca Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

682,70

0,07

40086,91

0,15

9028,19

0,04

31058,73

0,49

0,23

0,77

1293,61

30,99

58,72

2. U-30

476,51

0,05

20580,72

0,08

8582,95

0,04

11997,77

0,19

0,42

0,58

823,40

24,99

43,19

3. U-50

263,67

0,03

6883,25

0,03

3930,52

0,02

2952,73

0,05

0,57

0,43

345,30

19,93

26,11

4. U-BEZPŁATNY

24,34

0,00

2234,96

0,01

148,01

0,00

2086,95

0,03

0,07

0,93

67,44

33,14

91,81

5. INWALIDA WOJENNY

12,24

0,00

750,85

0,00

0,00

0,00

750,85

0,01

0,00

1,00

23,26

32,29

61,33

0,19

0,00

6,47

0,00

1,14

0,00

5,33

0,00

0,18

0,82

0,34

19,31

34,13

11,11

0,00

350,20

0,00

62,63

0,00

287,57

0,00

0,18

0,82

18,61

18,82

31,52

0,00

0,00

0,02

0,00

0,00

0,00

0,02

0,00

0,00

1,00

0,00

16,75

23,52

249,30

0,03

12126,93

0,05

0,00

0,00

12126,93

0,19

0,00

1,00

453,64

26,73

48,64

4,03

0,00

934,50

0,00

156,97

0,00

777,53

0,01

0,17

0,83

8,29

112,79

231,87

6. INWALIDA WOJSKOWY 7. ZHK 8. AZ 9. SENIOR 75+ 10. NARKOTYKI 11. ŚRODKI POMOCNICZE

14,02

0,00

2048,18

0,01

1048,89

0,01

999,30

0,02

0,51

0,49

56,31

36,37

146,08

12. PEŁNOPŁATNE

1425,83

0,15

58814,00

0,22

58813,66

0,29

0,34

0,00

1,00

0,00

2018,39

29,14

41,25

13. ODRĘCZNA

6653,05

0,68

121183,00

0,46

121182,58

0,60

0,42

0,00

1,00

0,00

7781,79

15,57

18,21

14. RAZEM

9817,00

1,00

266000,00

1,00

202955,54

1,00

63044,46

1,00

0,76

0,24

12890,37

20,64

27,10

Tab. 4. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – średnia narastająca od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

637,00

0,07

36345,60

0,16

8182,25

0,05

28163,36

0,49

0,23

0,77

1190,51

30,53

57,06

2. U-30

447,21

0,05

18786,02

0,08

7688,01

0,04

11098,01

0,19

0,41

0,59

754,39

24,90

42,01

3. U-50

226,71

0,03

5670,50

0,02

3239,63

0,02

2430,87

0,04

0,57

0,43

296,15

19,15

25,01

4. U-BEZPŁATNY

22,76

0,00

1980,41

0,01

139,37

0,00

1841,04

0,03

0,07

0,93

63,08

31,40

87,03

5. INWALIDA WOJENNY

11,92

0,00

717,42

0,00

0,45

0,00

716,98

0,01

0,00

1,00

22,12

32,44

60,19

0,17

0,00

5,65

0,00

0,92

0,00

4,72

0,00

0,16

0,84

0,30

19,12

32,37

10,57

0,00

325,45

0,00

54,36

0,00

271,09

0,00

0,17

0,83

17,23

18,89

30,80

0,00

0,00

0,04

0,00

0,00

0,00

0,04

0,00

0,00

1,00

0,00

14,80

24,43

234,37

0,03

11003,62

0,05

6,72

0,00

10996,89

0,19

0,00

1,00

413,67

26,60

46,95

3,59

0,00

855,75

0,00

122,12

0,00

733,63

0,01

0,14

0,86

7,42

115,32

238,24

6. INWALIDA WOJSKOWY 7. ZHK 8. AZ 9. SENIOR 75+ 10. NARKOTYKI 11. ŚRODKI POMOCNICZE

12,24

0,00

1828,44

0,01

935,49

0,01

892,95

0,02

0,51

0,49

48,32

37,84

149,41

12. PEŁNOPŁATNE

1291,79

0,15

51292,30

0,22

51291,56

0,30

0,74

0,00

1,00

0,00

1814,53

28,27

39,71

13. ODRĘCZNA

5720,12

0,66

101038,80

0,44

101037,82

0,59

0,98

0,00

1,00

0,00

6897,21

14,65

17,66

14. RAZEM

8618,43

1,00

229850,00

1,00

172698,70

1,00

57151,30

1,00

0,75

0,25

11524,93

19,94

26,67

Tab. 5. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – dotyczy aktualnego miesiąca Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1724

0,18

83955

0,32

21910

0,11

62044

0,98

0,26

0,74

3034

27,67

48,69

2. Recepty pełnopłatne

1426

0,15

58814

0,22

58814

0,29

0

0,00

1,00

0,00

2018

29,14

41,25

3. Sprzedaż odręczna

6653

0,68

121183

0,46

121183

0,60

0

0,00

1,00

0,00

7782

15,57

18,21

14

0,00

2048

0,01

1049

0,01

999

0,02

0,51

0,49

56

36,37

146,08

9817

1,00

266000

1,00

202956

1,00

63044

1,00

0,76

0,24

12890

20,64

27,10

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 6. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – zestawienie narastające od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1594,29

0,18

75690,46

0,33

19433,83

0,11

56256,63

0,98

0,26

0,74

2764,87

27,38

47,48

2. Recepty pełnopłatne

1291,79

0,15

51292,30

0,22

51291,56

0,30

0,74

0,00

1,00

0,00

1814,53

28,27

39,71

3. Sprzedaż odręczna

5720,12

0,66

101038,80

0,44

101037,82

0,59

0,98

0,00

1,00

0,00

6897,21

14,65

17,66

12,24

0,00

1828,44

0,01

935,49

0,01

892,95

0,02

0,51

0,49

48,32

37,84

149,41

8618,43

1,00

229850,00

1,00

172698,70

1,00

57151,30

1,00

0,75

0,25

11524,93

19,94

26,67

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 7. Prognoza rocznej sprzedaży w statystycznej aptece w rozbiciu na grupy sprzedaży Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

Refundacja

Udział wart. %

%

Wartość

%

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

18854,34

0,18

911981,25

0,33

234062,93

0,11

677918,33

0,98

0,26

0,74

32641,89

27,94

48,37

2. Recepty pełnopłatne

15894,68

0,15

614765,27

0,22

614755,71

0,30

9,56

0,00

1,00

0,00

22187,16

27,71

38,68

3. Sprzedaż odręczna

70064,02

0,67

1214832,23

0,44

1214820,21

0,59

12,01

0,00

1,00

0,00

83341,11

14,58

17,34

144,95

0,00

21921,24

0,01

10973,17

0,01

10948,08

0,02

0,50

0,50

553,27

39,62

151,23

104957,99

1,00

2763500,00

1,00

2074612,01

1,00

688887,99

1,00

0,75

0,25

138723,42

19,92

26,33

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 8. Prognoza rocznej sprzedaży w rozbiciu na grupy sprzedaży z uwzględnieniem zmieniającej się w ciągu roku liczby aptek – cały rynek apteczny Rodzaj sprzedaży

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

256954639

0,18

12424228942

0,33

3188877343

0,11 9235351599

0,98

0,26

0,74

444798734

27,93

48,35

2. Recepty pełnopłatne

216551465

0,15

8375210133

0,22

8375079794

0,30

130339

0,00

1,00

0,00

302256240

27,71

38,68

3. Sprzedaż odręczna

954557171

0,67

16551936439

0,44 16551772833

0,59

163606

0,00

1,00

0,00

1135482412

14,58

17,34

1974303

0,00

298612486

0,01

0,01

149114166

0,02

0,50

0,50

7541355

39,60

151,25

1430037578

1,00

37649988000

1,00 9384759710

1,00

0,75

0,25

1890078741

19,92

26,33

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

76

Transakcje Liczba

OSOZ Polska 11/2020

149498320

1,00 28265228290

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Witamina C Jeżeli bierze cię przeziębienie lub grypa, weź witaminę C – to jedna z najczęstszych porad, jakie można usłyszeć nie tylko od znajomych ale i w reklamach. Pomimo braku dowodów naukowych na zapobiegawcze działanie witaminy C w przypadku infekcji wirusowych lub bakteryjnych, wiara w jej działanie jest nadal silna. Nawet jeśli nie pomaga, to w umiarkowanych dawkach nie zaszkodzi, stąd chętnie kupujemy ją w aptekach, sklepach spożywczych albo w drogeriach.

Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat znacznie spadła jej sprzedaż – z 22,8 mln opakowań w 2002 roku do 3,3 mln w 2019 roku. Powodów jest kilka – dostępność witaminy C poza apteką, rosnąca oferta środków multiwitaminowych, ale też zdrowsze odżywianie się Polaków i lepsza wiedza w zakresie korzystnego dla zdrowia trybu życia. Pandemia COVID-19 pokazała, jak silna jest wiara we wspomagające odporność możliwości witaminy C. Jej sprzedaż w czystej postaci (nie włączając środków multiwitaminowych) wzrosła w tym roku o ponad 50% w stosunku do roku 2019.

WSKAŹNIKI SPRZEDAŻY aptecznej. ROK 2019 I ZMIANA % W STOSUNKU DO ROKU 2002 WARTOŚĆ SPRZEDAŻY

ilość sprzedaży

asortyment

ŚREDNIA CENA

41 299 656

3 326 996

69

12,41 zł

59%

86%

180%

18%

INFORMACJE DODATKOWE Dzienna zalecana dawka witaminy C dla osoby dorosłej wynosi 70–100 mg, dla dzieci (1–9 lat) 45–65 mg, a dla nastolatków (10–18 lat) ok. 70 mg. Organizm potrzebuje większych dawek witaminy C w niektórych chorobach, w przypadku kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną i karmiących piersią, a także osób palących papierosy i alkoholików. W witaminy są bogate warzywa i owoce, ale jest też powszechnie stosowana np. jako środek konserwujący (kwas askorbinowy) i obecna nawet w świeżym mięsie. Nadmiar witaminy C usuwany jest z moczem, dlatego jej spożycie w dużych dawkach może prowadzić do kamicy nerkowej. Niedobór witaminy C prowadzi po ok. 3 miesiącach do szkorbutu objawiającego się ospałością, zmęczeniem i utratą apetytu. Źródło: portal.abczdrowie.pl

Witamina C uszczelnia naczynia krwionośne, przyspiesza gojenie się ran, obniża ciśnienie krwi i poziom cholesterolu, reguluje proces pochłaniania drobnoustrojów chorobotwórczych przez leukocyty, obniża ryzyko występowania niektórych nowotworów (jako silny antyutleniacz), reguluje wytwarzanie kolagenu.

Wbrew pozorom to nie cytryna zawiera najwięcej witaminy C. Największe jej stężenie znajdziemy w pietruszce (178 mg w 100 g), papryce (zwłaszcza żółtej i czerwonej), pomarańczach, jarmużu, brukselce, brokułach, czarnej porzeczce, kiwi, truskawkach, kapuście, pomidorach. Sok z 1 cytryny dostarcza ok. 35% dziennego zapotrzebowania na witaminę C.

100

25

80

20

60

15

40

10

20

5

0

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

ilość [mln op.]

wartość [mln zł]

Sprzedaż ilościowa i wartościowa w latach 2002–2019

0

PROGNOZA

OSOZ Polska 11/2020

77

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Witamina C, czyli kwas askorbinowy, odgrywa niezwykle istotną rolę w organizmie człowieka. Przede wszystkim zapobiega infekcjom i rozwojowi chorób nowotworowych. Jest silnym antyoksydantem. Organizm nie potrafi wytwarzać witaminy C samodzielnie, ale jest powszechnie obecna w świeżych owocach i warzywach. Witaminę C można suplementować z pomocą gamy preparatów dostępnych na rynku aptecznym. Poniżej znajduje się analiza sprzedaży wspomnianych produktów.

Opis rynku Poniższe analizy dotyczą produktów należących do klasy ATC A11G, a dokładniej do klas A11GA – „Kwas askorbinowy i A11GB – Preparaty złożone zawierające kwas askorbinowy”. Nie zostały uwzględnione produkty, w których witamina C nie jest głównym składnikiem, w tym multiwitaminy.

Wartość sprzedaży witaminy C w pierwszym okresie analiz (rok 2002) przewyższała 100 mln zł (wyniosła dokładnie 100,94 mln zł) i była zdecydowanie najwyższa na przełomie ostatnich kil-

78

OSOZ Polska 11/2020

kunastu lat. W kolejnych latach dominował trend malejący. Największy spadek wartości sprzedaży wynoszący 15,86% miał miejsce w 2006 roku. W 2015 roku pacjenci zapłacili za witaminę C zakupioną w aptekach najmniejszą kwotę – 34,83 mln zł. W roku 2009 miał miejsce największy wzrost wartości sprzedaży wynoszący 12,30%. W minionym roku wartość sprzedaży witaminy C wyniosła 41,30 mln zł i była o 0,86% niższa w porównaniu do roku poprzedniego.

Sprzedaż witaminy C na przełomie analiz kształtowała się podobnie jak war-

tość sprzedaży. W 2002 roku była najwyższa osiągając 22,80 mln opakowań.

W latach 2003–2015 sprzedaż systematycznie spadała z roku na rok. Spadki wynosiły od 0,89% w 2007 roku, aż do 21,58% w 2012 roku. W latach 2016– 2017 miały miejsce wzrosty, kolejno o 10,75% i 2,72%. W następnych latach znowu miał miejsce trend malejący. W minionym roku sprzedaż witaminy C wyniosła 3,33 mln zł i była o 15,21% mniejsza niż w roku poprzednim. Na przełomie całego okresu analiz sprzedaż witaminy C spadła o 82,79%.

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Tab. 2. Liczba produktów wprowadzonych na rynek w poszczególnych latach, będących do dzisiaj w ofercie oraz średnia cena dla tych produktów. Liczba produktów wycofanych z rynku w poszczególnych latach oraz średnia cena dla tych produktów Liczba badanych produktów

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2019

34

Produkty będące w ofercie w latach 2003–2019 a nie będące w ofercie w 2002 roku

4,59

4,63

4,80

4,96

5,30

5,26

5,70

6,77

7,33

8,58

9,54

9,66

9,96 10,36 10,34 10,86 11,47 12,02

1

Produkty będące w ofercie w latach 2004–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2003

5,39

5,37

5,31

5,34

5,39

5,99

7,42

7,62

7,40

7,65

8,19

8,86

8,87 12,20

9,79

7,94 15,29

1

Produkty będące w ofercie w latach 2005–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2004

5,41

5,32

5,17

5,05

5,10

5,15

5,09

5,76

5,74

5,76

6,10

5,71

8,10

6,07

3

Produkty będące w ofercie w latach 2006–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2005

9

Produkty będące w ofercie w latach 2007–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2006

0

Produkty będące w ofercie w latach 2008–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2007

1

Produkty będące w ofercie w latach 2009–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2008

0

Produkty będące w ofercie w latach 2010–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2009 Produkty będące w ofercie w latach 2011–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2010 Produkty będące w ofercie w latach 2012–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2011

0

Produkty będące w ofercie w latach 2013–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2012

0

Produkty będące w ofercie w latach 2014–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2013

0

Produkty będące w ofercie w latach 2015–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2014

1

Produkty będące w ofercie w latach 2016–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2015

1

Produkty będące w ofercie w latach 2017–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2016

1

13,45 14,25 15,57

Produkty będące w ofercie w latach 2018–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2017

1

18,63 16,13

Produkty będące w ofercie w 2019 roku a nie będące w ofercie w latach 2002–2018

2

12,33

5,49

5,50

13,60 21,52 21,93 21,80 23,28 21,48 26,16 29,32 29,69 27,88 27,71 28,07 27,69 25,81 23,17 4,37

4,29

4,58

4,72

4,69

5,48

5,78

5,94

6,13

6,31

6,31

6,55

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

7,23 14,00 —

—

10,77 11,07 10,83 10,94 11,72 12,33 12,43 12,56 12,83 12,51 12,27 12,75 —

—

—

—

—

—

4

9,46 10,66 11,35

9,91

9,31

9,50

8,00

8,38

8,97 10,51

1

1,94

1,89

1,89

1,90

1,90

1,89

1,89

1,89

1,89

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Liczba badanych produktów

—

—

—

—

—

36,64 22,05 25,03 24,76 23,94 2,07

1,96

1,46

7,47

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2019

34

4,59

4,63

4,80

4,96

5,30

5,26

5,70

6,77

7,33

8,58

9,54

9,66

9,96 10,36 10,34 10,86 11,47 12,02

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2018 a nie będące w ofercie w 2019 roku

5

2,48

2,49

2,65

2,68

2,67

2,54

2,42

2,39

3,15

3,60

3,66

5,02

4,59

4,48

4,09

4,73

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2017 a nie będące w ofercie w 2019 roku

1

1,82

1,65

1,52

1,48

1,44

1,52

1,69

1,81

3,38

4,56

2,32

1,04

2,49

3,30

2,03

2,42

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2016 a nie będące w ofercie w latach 2017–2019

1

7,68

7,65

7,62

7,58

7,56

7,54

7,58

7,60

7,60

7,60

7,60

7,60

7,60

7,68

7,60

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2015 a nie będące w ofercie w latach 2016–2019

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2014 a nie będące w ofercie w latach 2015–2019

1

1,95

1,82

1,61

3,71

5,53

3,32

8,52 12,53

6,92 12,46

9,67 10,21

4,41

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2013 a nie będące w ofercie w latach 2014–2019

1

5,43

5,48

5,52

5,28

5,48

5,50

5,59

5,50

5,50

5,50

5,50

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2012 a nie będące w ofercie w latach 2013–2019

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2011 a nie będące w ofercie w latach 2012–2019

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2010 a nie będące w ofercie w latach 2011–2019

1

8,71

8,43

8,47

8,37

3,47

3,48

3,37

3,15

3,79

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2009 a nie będące w ofercie w latach 2010–2019

1

2,70

2,05

2,14

2,30

3,23

2,35

2,03

1,49

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2008 a nie będące w ofercie w latach 2009–2019

2

6,62

6,51

5,35

6,10

7,14

4,77

4,73

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2007 a nie będące w ofercie w latach 2008–2019

2

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2006 a nie będące w ofercie w latach 2007–2019

2

5,13

5,15

4,71

4,89

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2005 a nie będące w ofercie w latach 2006–2019

0

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2004 a nie będące w ofercie w latach 2005–2019

2

14,10 19,92

6,18

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2003 a nie będące w ofercie w latach 2004–2019

1

40,09 30,91

Produkty będące w ofercie w 2002 roku a nie będące w ofercie w latach 2003–2019

2

5,10

5,50

182,55 153,61 146,38 111,16 122,11 99,18 4,42

6,82

OSOZ Polska 11/2020

79

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Średniomiesięczna wartość sprzedaży wyliczona na podstawie ostatnich 19 lat pozwala zaobserwować duże wahania sezonowe na omawianej grupie leków. Najmniej za witaminę C pacjenci płacą w lipcu oraz sierpniu (średniomie-

sięczna wartość sprzedaży nie przewyższa w tych miesiącach 3 mln zł). Najwięcej pacjenci płacą za witaminę C w okresie jesienno-zimowym, zwłaszcza w styczniu i w marcu (ponad 6 mln zł).

W całym okresie analiz miesięczna war-

tość sprzedaży była najniższa w sierpniu 2015 i wynosiła 1,65 mln zł, a największa w październiku 2003 roku i wynosiła 11,79 mln zł.

Niemal w całym okresie analiz pacjenci z roku na rok płacili coraz wię-

Tab. 1. Roczne zestawienie sprzedaży witaminy C w aptekach w latach 2002–2019 oraz prognoza na lata 2020–2021

Liczba sprzedanych opakowań

Wartość sprzedaży (zł)

Rok

Średnia cena za pojedyncze opakowanie (zł)

Wartość sprzedaży na jeden produkt (zł)

Liczba sprzedanych opakowań na jeden produkt

Procentowa zmiana wartości w stosunku do roku poprzedniego

Liczba produktów będących w ofercie

Procentowa zmiana liczby w stosunku do roku poprzedniego

2002

100 942 762

22 801 553

4,43

1 085 406

245 178

93

2003

93 144 416

20 730 897

4,49

878 721

195 574

106

-7,73%

-9,08%

2004

80 770 306

16 995 225

4,75

702 350

147 785

115

-13,28%

-18,02%

2005

70 005 805

14 580 267

4,80

560 046

116 642

125

-13,33%

-14,21%

2006

58 905 333

11 695 525

5,04

390 102

77 454

151

-15,86%

-19,79%

2007

58 038 076

11 591 774

5,01

384 358

76 767

151

-1,47%

-0,89%

2008

58 089 122

10 576 411

5,49

377 202

68 678

154

0,09%

-8,76%

2009

65 235 710

10 366 944

6,29

443 780

70 523

147

12,30%

-1,98%

2010

55 744 319

8 250 991

6,76

371 629

55 007

150

-14,55%

-20,41%

2011

51 880 364

6 599 327

7,86

384 299

48 884

135

-6,93%

-20,02%

2012

44 991 494

5 175 136

8,69

371 831

42 770

121

-13,28%

-21,58%

2013

41 972 932

4 699 466

8,93

364 982

40 865

115

-6,71%

-9,19%

2014

36 963 533

3 982 540

9,28

308 029

33 188

120

-11,93%

-15,26%

2015

34 828 891

3 674 485

9,48

295 160

31 140

118

-5,77%

-7,74%

2016

37 012 292

4 069 953

9,09

327 542

36 017

113

6,27%

10,76%

2017

40 242 152

4 180 814

9,63

379 643

39 442

106

8,73%

2,72%

2018

41 658 716

3 923 833

10,62

433 945

40 873

96

3,52%

-6,15%

2019

41 299 656

3 326 996

12,41

543 417

43 776

76

-0,86%

-15,21%

2020

64 710 430

5 096 767

12,70

—

—

—

56,69%

53,19%

2021

58 795 745

4 538 753

12,95

—

—

—

-9,14%

-10,95%

Rys. 1. Wartość sprzedaży witaminy C w aptekach w latach 2002–2019 oraz prognoza na lata 2020–2021 ƐƑ ƏƏƏ ƏƏƏ

» W marcu oraz w październiku 2020 widać wyraźne skoki na wartości sprzedaży witaminy C, sięgające ponad 10 mln zł. «

ƐƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ѷ ƏƏƏ ƏƏƏ

ѵ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ɠ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ƒ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

80

OSOZ Polska 11/2020

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Rys. 2. Liczba opakowań witaminy C sprzedanych w aptekach w latach 2002–2019 oraz prognoza na lata 2020–2021 ƒ ƏƏƏ ƏƏƏ

» W pierwszych miesiącach analiz sprzedaż witaminy C sięgała nawet 2,5 mln zł.

W minionym, 2019 roku miesięczna sprzedaż witaminy C nie przewyższała 0,5 mln zł, a w marcu i październiku bieżącego roku przewyższyła 0,8 mln zł.«

Ƒ ƔƏƏ ƏƏƏ

Ƒ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ɛ ƔƏƏ ƏƏƏ

Ɛ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƔƏƏ ƏƏƏ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

Rys. 3. Średnia cena za pojedyncze opakowanie witaminy C zakupione w aptece w latach 2002–2019 oraz prognoza na lata 2020–2021 ƐƓ

ƐƑ

ƐƏ

Ѷ

» Za statystyczne opakowanie witaminy C pacjenci muszą zapłacić obecnie około 13 zł.«

ѵ

Ɠ

Ƒ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

Rys. 4. Liczba różnych opakowań witaminy C dostępnych w aptekach w latach 2002–2019 ƐƓƏ ƐƑƏ ƐƏƏ ѶƏ ѵƏ

» Od 2009 roku liczba opakowań dostępnych w aptekach systematycznie spada z roku na rok.«

ƓƏ ƑƏ Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ƐƏ

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

OSOZ Polska 11/2020

81

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KĂ&#x201C; W

Rys. 5. Ĺ&#x161;rednia miesiÄ&#x2122;czna wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; sprzedaĹźy w latach 2002â&#x20AC;&#x201C;2020 Ć&#x2022;Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

ŃľĆ?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć&#x201D;Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć&#x201C;Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć&#x2019;Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć&#x2018;Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć?

"|Â&#x2039;1Â&#x152;;ŕĽ&#x2030;

Â&#x2020;|Â&#x2039;

-uÂ&#x152;;1

cej za pojedyncze opakowanie witaminy C zakupione w aptece. W 2002 roku Ĺ&#x203A;rednia cena wynosiĹ&#x201A;a 4,43 zĹ&#x201A;. W kolejnych latach wzrastaĹ&#x201A;a od 1,03% w 2005 roku do 16,92% w 2019 roku. Spadki (o 0,59% oraz 4,06%) nastÄ&#x2026;piĹ&#x201A;y jedynie w latach 2007 oraz 2016 roku. W minionym roku Ĺ&#x203A;rednia cena za pojedyncze opakowanie witaminy C wynosiĹ&#x201A;a 12,41 zĹ&#x201A; i byĹ&#x201A;a o 16,92% wyĹźsza niĹź w roku poprzednim oraz o 180,40% wyĹźsza niĹź w pierwszym okresie analiz.

Koszyk produktĂłw dedykowanych witaminie C w aptekach poszerzaĹ&#x201A; siÄ&#x2122; od 2003 do 2008 roku. W kolejnych latach asortyment pomniejszaĹ&#x201A; siÄ&#x2122; z roku na rok. W 2008 roku koszyk produktĂłw dedykowanych witaminie C byĹ&#x201A; najliczniejszy i wynosiĹ&#x201A; 154 produkty. W minionym roku pacjenci mogli wybieraÄ&#x2021; spoĹ&#x203A;rĂłd 76 róşnych opakowaĹ&#x201E; witaminy C. Rotacja na produktach z omawianej klasy ATC jest umiarkowana.

W marcu oraz w paĹşdzierniku bieĹźÄ&#x2026;cego roku wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; sprzedaĹźy witaminy C przewyĹźszyĹ&#x201A;a 10 mln zĹ&#x201A;. Ostatni raz wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; sprzedaĹźy byĹ&#x201A;a na takim poziomie w styczniu 2004 roku. To wskazuje, Ĺźe w 2020 roku bÄ&#x2122;dzie miaĹ&#x201A; miejsce rekordowy wzrost wartoĹ&#x203A;ci sprzedaĹźy. PoniĹźej znajdujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; prognozy na rok 2020 oraz 2021.

82

OSOZ Polska 11/2020

Â&#x2030;b;1b;ŕĽ&#x2030;

-f

Â&#x152;;uÂ&#x2030;b;1

brb;1

"b;urb;ŕĽ&#x2030;

Trendy przyszĹ&#x201A;oĹ&#x203A;ci Prognoza pokazuje, Ĺźe w 2020 roku pacjenci zapĹ&#x201A;acÄ&#x2026; za witaminÄ&#x2122; C zakupionÄ&#x2026; w aptekach kwotÄ&#x2122; 64,71 mln zĹ&#x201A;, a wiÄ&#x2122;c o 56,69% wiÄ&#x2122;cej niĹź przed rokiem.

W 2021 roku wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; sprzedaĹźy uksztaĹ&#x201A;tuje siÄ&#x2122; na poziomie 58,80 mln zĹ&#x201A; (spadek rok do roku o 9,14%).

Wyliczone prognozy pokazujÄ&#x2026; teĹź, Ĺźe w 2020 roku sprzedaĹź witaminy C wzroĹ&#x203A;nie o 53,19% i bÄ&#x2122;dzie rĂłwna 5,10 mln opakowaĹ&#x201E;. W kolejnym roku prognoz widoczny jest spadek o 10,95% do poziomu 4,54 mln opakowaĹ&#x201E;. Ĺ&#x161;rednia cena za pojedyncze opakowanie z witaminÄ&#x2026; C w 2020 roku bÄ&#x2122;dzie wynosiĹ&#x201A;a 12,70 zĹ&#x201A;, a w 2021 roku â&#x20AC;&#x201C; 12,95 zĹ&#x201A;. W tych latach ceny wzrosnÄ&#x2026; w porĂłwnaniu do roku poprzedniego kolejno o 0,28 zĹ&#x201A; oraz o 0,26 zĹ&#x201A;. Tak wiÄ&#x2122;c zgodnie z prognozami trend wzrostowy na Ĺ&#x203A;redniej cenie zostanie utrzymany.

Podsumowanie Witamina C jest niezbÄ&#x2122;dna do prawidĹ&#x201A;owego funkcjonowania organizmu. MoĹźna jÄ&#x2026; znaleĹşÄ&#x2021; w wielu produktach spoĹźywczych, zwĹ&#x201A;aszcza w owocach i warzywach. DostÄ&#x2122;pna jest takĹźe w formie suplementacji choÄ&#x2021; ta forma powinna byÄ&#x2021; konsultowana z lekarzem. Nadmiar jest usuwany z organizmu za pomocÄ&#x2026; ne-

)uÂ&#x152;;vb;ŕĽ&#x2030;

-৳7Â&#x152;b;umbh

bv|or-7

uÂ&#x2020;7Â&#x152;b;ŕĽ&#x2030;

rek, wiÄ&#x2122;c osoby z chorobami tego narzÄ&#x2026;du nie powinny przekraczaÄ&#x2021; zalecanej dawki dziennej.

W ostatnich latach sprzedaĹź witaminy C gĹ&#x201A;Ăłwnie spadaĹ&#x201A;a i w 2019 roku wynosiĹ&#x201A;a 3,33 mln opakowaĹ&#x201E;, ale zgodnie z prognozami w 2020 roku nastÄ&#x2026;pi bardzo znaczÄ&#x2026;cy wzrost spowodowany niewÄ&#x2026;tpliwie pandemiÄ&#x2026; COVID-19 â&#x20AC;&#x201C; pacjenci chÄ&#x2122;tnie jÄ&#x2026; kupowali, aby wzmocniÄ&#x2021; odpornoĹ&#x203A;Ä&#x2021; organizmu (niezaleĹźnie od jej dziaĹ&#x201A;ania i faktĂłw naukowych, w spoĹ&#x201A;eczeĹ&#x201E;stwie zakotwiczone jest przekonanie o tym, Ĺźe witamina C wzmacnia organizm w walce z przeziÄ&#x2122;bieniem i grypÄ&#x2026;). Witamina C jest produktem Ĺ&#x201A;atwo dostÄ&#x2122;pnym i jest sprzedawana takĹźe poza aptekami, wiÄ&#x2122;c jej rzeczywista sprzedaĹź moĹźe byÄ&#x2021; znacznie wyĹźsza. Obecnie za pojedyncze opakowanie witaminy C zakupione w aptece pacjenci pĹ&#x201A;acÄ&#x2026; Ĺ&#x203A;rednio trochÄ&#x2122; ponad 12 zĹ&#x201A;. Od poczÄ&#x2026;tku okresu analiz Ĺ&#x203A;redniej cenie towarzyszy trend rosnÄ&#x2026;cy, ktĂłry zgodnie z prognozami bÄ&#x2122;dzie siÄ&#x2122; utrzymywaĹ&#x201A;. ď Ź Metodologia prognoz W konstrukcji modelu, ktĂłry posĹ&#x201A;uĹźyĹ&#x201A; do wyliczenia prognoz, uĹźyto sezonowej metody prognozowania liniowego z zastosowaniem wahaĹ&#x201E; multiplikatywnych. Wyeliminowano wahania przypadkowe i zaĹ&#x201A;oĹźono, Ĺźe odchylenia w poszczegĂłlnych miesiÄ&#x2026;cach prognozy nie bÄ&#x2122;dÄ&#x2026; znaczÄ&#x2026;co odbiegaĹ&#x201A;y od odchyleĹ&#x201E; zanotowanych historycznie.

NOWY SERWIS INFORMACYJNY 2JOÆGDM QD QHZV RVR] SO

08:00

e-zdrowie UR]ZLÆ]DQLD ,7 VWDW\VW\NL DNWXDOQRĖFL ] U\QNX 2FKURQ\ =GURZLD

%ÆGĵ QD ELHķÆFR ϵ

OT WART Y SYSTEM OCHRONY ZDROWIA

RAPORT SPECJALNY EDYCJA 2019

j a t i y j z c C l i ka S p EW a w ZN O OS

241 mobilnych

aplikacji zdrowotnych

Dla pacjenta, lekarza i pielęgniarki.

Aktualna lista rozwiązań z całego świata. Łatwe wyszukiwanie według funkcjonalności.